MIŁOSIERDZIE BOŻE W NAUCE ŚWIĘTYCH KARMELU

Seria „Karmel żywy”

21

Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Autorzy: Tadeusz Florek OCD Jerzy Wiesław Gogola OCD (UPJP II) Jacek Kiciński (PWT Wrocław) Jan Machniak (UPJPII) Danuta Piekarz (UJ) Jarosław M. Popławski (KUL) Stanisław Urbański (UKSW) Marian Zawada OCD (KID) Wojciech Zyzak (UPJP II)

MIŁOSIERDZIE BOŻE W NAUCE ŚWIĘTYCH KARMELU XIX Dni Duchowości ze Świętymi Karmelu 12–13 maja 2016

Pod redakcją o. Jerzego Wiesława Gogoli OCD

Kraków 2017 Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych

© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18, 31-510 Kraków Na okładce Święta Teresa od Jezusa dająca jałmużnę ubogim.

Obraz z zakrystii kościoła Karmelitanek Bosych w Krakowie-Wesołej (fot. J.W. Gogola OCD) Imprimi potest O. Tadeusz Florek OCD, prowincjał Kraków, dnia 28 kwietnia 2017 r. nr 74/2017 Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18a, 31-510 Kraków Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 www.wkb-krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 978-83-7604-440-8

Słowo powitania Celem mojego krótkiego wystąpienia jest przedstawienie problematyki tegorocznych Dni Duchowości Karmelitańskiej i powitanie wszystkich gości.

Od 8 grudnia 2015 r. do 20 listopada 2016 r. będzie trwał w Kościele katolickim Nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia Bożego. Nieco wcześniej, 11 kwietnia, w wigilię II Niedzieli Wielkanocnej, czyli Święta Bożego Miłosierdzia w Roku Pańskim 2015, papież Franciszek wydał bullę Misericordiae vultus, która stanowi pewne przygotowanie do tych obchodów i zachętę do głębszego studium i osobistej refleksji na ten temat. Na początku czytamy: „Potrzebujemy nieustannie kontemplować tę tajemnicę miłosierdzia. Jest ona dla nas źródłem radości, pogody i pokoju. Jest warunkiem naszego zbawienia. Miłosierdzie to słowo, które objawia Przenajświętszą Trójcę. Miłosierdzie to najwyższy i ostateczny akt, w którym Bóg wychodzi nam na spotkanie. Miłosierdzie jest podstawowym prawem, które mieszka w sercu każdego człowieka, gdy patrzy on szczerymi oczami na swojego brata, którego spotyka na drodze życia. Miłosierdzie to droga, która łączy Boga z człowiekiem, ponieważ otwiera serce na nadzieję, że będziemy kochani na zawsze, pomimo ograniczenia, jakim jest nasz grzech” (MV 2).

Co roku organizujmy nasze Dni Duchowości Karmelitańskiej, starając się być wrażliwi na problemy przeżywane przez cały Kościół. Stąd też pomysł, by w Roku Miłosierdzia spojrzeć w jego świetle na naukę duchową naszych karmelitańskich mistrzów.

Karmel żyje duchowością komunii, zjednoczenia z Bogiem w sposób niejako wzorcowy dla całego Kościoła. Jeżeli u podstaw

6

Słowo powitania

tego zjednoczenia znajduje się miłosierdzie, które łączy Boga z człowiekiem, to jest rzeczą oczywistą, że miłosierdzie stanowi także zasadniczy rys duchowości Karmelu. Niejako na potwierdzenie tej prawdy Wielka Teresa swoją Księgę życia nazwie Księgą zmiłowań Pańskich, a ikonografia terezjańska zamieści na jej obrazach werset Psalmu: Misericordia Domini in aeternum cantabo (Ps 89, 2).

W planie tegorocznych Dni Duchowości przewidzianych jest osiem referatów, które wygłoszą przedstawiciele pięciu polskich wyższych uczelni. Reprezentowane są następujące uczelnie: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Uniwersytet Jagielloński, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W dniu jutrzejszym przewidziany jest występ artystyczny przed przerwą i na zakończenie.

Państwo mieli okazję zapoznać się z programem, więc wiadomo, że niektóre referaty, a konkretnie trzy, mają charakter wykraczający poza szkołę karmelitańską. Nie należy sądzić, że nie są one na nasz temat. Przeciwnie. Miłosierdzie jest jedno w całym Kościele. Zgłębienie jego natury w Piśmie Świętym i nauce Kościoła będzie stanowić bardzo dobry grunt do refleksji opartej już bardziej na źródłach karmelitańskich.

Teraz chciałbym serdecznie powitać przybyłych gości: prelegentów, których będziemy przedstawiać na bieżąco, słuchaczy, wśród których największą grupę prawdopodobnie stanowią obecni i byli słuchacze Karmelitańskiego Instytutu Duchowości, ale także wiele osób, które są tutaj dzisiaj po raz pierwszy. Witam serdecznie Ojca Prowincjała Tadeusza Florka, przeora krakowskiego klasztoru o. dra hab. Mariana Zawadę, magistra naszego studentatu o. Pawła Hańczę i oczywiście wszystkich naszych braci i ojców z tutejszego i klasztoru oraz przybyłych z innych domów prowincji.

Papież Franciszek pisze na zakończenie bulli: „Nadzwyczajny Rok Święty jest zatem po to, aby w codzienności żyć miłosier-

Słowo powitania

7

dziem, które od zawsze Ojciec nam ofiaruje. W tym Jubileuszu dajmy się Bogu zaskoczyć. On niestrudzenie otwiera drzwi swojego serca, by powtarzać, że nas kocha i że chce dzielić z nami swoje życie” (MV 25). Podobne życzenie pragniemy wyrazić w odniesieniu do naszych Dniach Duchowości, jakkolwiek w skromniejszym wymiarze.

A teraz przechodzimy już do realizacji naszego programu.

Oddaję głos ojcu Tadeuszowi Florkowi, prowincjałowi naszej Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych, by dokonał krótkiego wprowadzenia w nasze Dni Duchowości, a wszystkim życzę owocnego ich przeżycia!

O. Jerzy Wiesław Gogola OCD Dyrektor Karmelitańskiego Instytutu Duchowości

Słowo wstępne Jak wspomniał o. prof. Jerzy Gogola, spotykamy się już po raz dziewiętnasty na Dniach Duchowości w Karmelitańskim Instytucie Duchowości. W trakcie tych Dni podejmowano tematy ważne i aktualne dla Kościoła i Karmelu, starając się przybliżać z różnych punktów widzenia przesłanie naszych mistyków karmelitańskich. Tym razem z racji Jubileuszowego Roku Miłosierdzia, ogłoszonego przez papieża Franciszka, pragniemy podjąć temat Mi ł o s i e rd z i a B oż e go w n au c e Św i ę t ych Kar me l u. W tym czasie przypadł też j u b i l e u s z 1 0 5 0 l a t c h r z t u P o l s k i. Te dwa wydarzenia stają się okazją, by zatrzymać się nad wielką Miłością i miłosierdziem, jakie Bóg przez lata wyświadczył naszym praojcom i nam, a także by dziękować za dar wiary i poznanie Boga w Jego najważniejszym przymiocie, jakim jest miłosierdzie.

Doświadczenie Miłosierdzia Bożego z całą pewnością jest jednym z najważniejszych i najpiękniejszych doświadczeń Świętych Karmelu. Papież Franciszek w bulli Misericordie vultus pragnie nam przybliżyć fenomen miłosierdzia. Miłosierdzie, jak pisze Papież: – „to najwyższy i ostateczny akt, w którym Bóg wychodzi nam na spotkanie”; – „jest podstawowym prawem, które mieszka w sercu każdego człowieka, gdy patrzy on szczerymi oczami na swojego brata, którego spotyka na drodze życia”; – „to droga, która łączy Boga z człowiekiem, ponieważ otwiera serce na nadzieję bycia kochanym na zawsze, pomimo ograniczeń naszego grzechu” (MV 2).

Słowo na zakończenie Dni Duchowości W krótkim słowie na zakończenie tegorocznych Dni Duchowości pragnę przypomnieć treść wysłuchanych konferencji.

W pierwszym dniu mieliśmy do czynienia przede wszystkim z refleksją o charakterze ogólnym, za wyjątkiem referatu odnoszącego się do pism św. Edyty Stein. Rozpoczęliśmy od refleksji o charakterze biblijnym, która okazała się bardzo dobrym podłożem do wszystkich kolejnych tematów. Mówiąc o miłosierdziu, zawsze mamy do czynienia z miłością wielką, darmową, która bezinteresownie pochyla się nad ubóstwem drugiego, by go podnieść i ubogacić. Miłość Boga do człowieka jest niezawodna, niewzruszona, zawsze wierna. Bóg nie musiał zawierać z człowiekiem przymierza, bo nie miał w tym żadnego interesu.

Przymierze jest zawarte po to, by człowiek mógł doznać błogosławieństwa Bożego.

Referat Ojca Biskupa miał za temat świat współczesny jako adresata Bożego miłosierdzia. Wymienione ludzkie nędze należy potraktować symbolicznie. Kto bowiem jest w stanie zgłębić ludzką nędzę, skoro zewnętrzny brak wcale nie świadczy o prawdziwej nędzy? Niewesoła sytuacja ludzi w świecie z pewnością przyciąga miłosierny wzrok Boga, ale jest jednocześnie polem do działania ludzkiego miłosierdzia, które powinno być potwierdzeniem, że Boże miłosierdzie przynosi w nas owoce. Ludzkiego miłosierdzia potem nie należy utożsamiać ze zwykłą jałmużną, a już w żadnym wypadku z jałmużną upokarzającą drugiego.

Dalej należałoby odnieść się do referatu, którego wysłuchaliśmy na zakończenie wczorajszego dnia, na temat miłosierdzia

142

Słowo na zakończenie Dni Duchowości

w ujęciu św. Jana Pawła II. Naszemu Rodakowi bez wątpienia zawdzięczamy istnienie w Krakowie sanktuarium Bożego Miłosierdzia, stanowiącego właściwie jego światowe centrum. Nauka o miłosierdziu Jana Pawła II jako papieża nie opiera się jednak na objawieniach św. Faustyny Kowalskiej, ale na Piśmie Świętym i całej tradycji Kościoła. W centrum papieskiego nauczania o miłosierdziu należy umieścić trzy encykliki odnoszące się odpowiednio do trzech Osób Boskich: Dives in Misericordia – do Ojca (ona jest centralna), Redemptor hominis – do Chrystusa (pierwsza encyklika papieska) oraz Dominum et Vivificantem – do Ducha Świętego.

Myśl karmelitańskich Świętych na temat miłosierdzia mieści się oczywiście w granicach miłosierdzia ukazanego w Piśmie Świętym i przeżywanego w Kościele. W każdym przypadku spotykamy się ze zderzeniem wielkości i świętości Boga z ludzką małością i grzesznością. Na styku tego spotkania realizuje się Boże miłosierdzie, które jest treścią Dobrej Nowiny o zbawieniu. Cała karmelitańska duchowość, tym bardziej duchowość miłosierdzia, ma źródło w przemieniającym zjednoczeniu z Bogiem. Grzeszny człowiek z czystej łaski staje się oblubienicą Chrystusa i razem z Nim składa ofiarę z całego swego życia za zbawienie świata – a wszystko w klimacie otrzymanego zbawienia.

Serdeczne podziękowanie kieruję jeszcze raz do wszystkich prelegentów, do organizatorów tegorocznych Dni Duchowości, do zespołu Twoje Niebo, i oczywiście do Was Słuchaczy.

Termin podobnego wydarzenia w roku przyszłym planowany jest na 11 i 12 maja, tj. tradycyjnie na czwartek i piątek, od godziny 17. Na naszej stronie internetowej są podane wszystkie potrzebne adresy i numery telefonów, gdzie można uzyskać dodatkowe informacje.

Wykaz skrótów ChL

– Jan Paweł II, Adhortacja posynodalna o powołaniu i misji świeckich w Kościele i świecie Christifideles laici (1988) D – Teresa od Jezusa, Droga doskonałości DGK – Jan od Krzyża, Droga na Górę Karmel DiM – Jan Paweł II, Encyklika Dives in misericordia (1980) DZ – Faustyna Kowalska, Dzienniczek EG – Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium (2013) ESGA – Edith Stein Gesamtausgabe, Freiburg im Breisgau 2000– ESW – Edith Steins Werke, Freiburg im Breisgau 1950–1998 EV – Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae (1995) GS – Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (1965) MV – Franciszek, Bulla ustanawiająca nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia Misericordiae vultus (2015) NC – Jan od Krzyża, Noc ciemna PD – Jan od Krzyża, Pieśń duchowa PDV – Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska o formacji kapłanów w świecie współczesnym Pastores dabo vobis (1992) Rps A, B, C – Teresa od Dzieciątka Jezus, Rękopisy autobiograficzne T – Teresa od Jezusa, Twierdza wewnętrzna TDL – Teresa od Dzieciątka Jezus, Listy Ż – Teresa od Jezusa, Księga życia ŻPM – Jan od Krzyża, Żywy płomień miłości

Spis treści Słowo powitania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 9

MIŁOSIERDZIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM Dr Danuta Piekarz (UJ) Miłosierdzie w Starym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Miłosierdzie w Nowym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 22

WSPÓŁCZESNY GŁOSICIEL EWANGELII O. bp prof. dr hab. Jacek Kiciński CMF (PWT Wrocław) 1. Obszary ewangelizacji współczesnego świata . . . . . . . . . . .

2. Głosiciel Ewangelii to ten, który słucha . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Głosiciel Ewangelii to ten, który wyjaśnia . . . . . . . . . . . . . .

4. Głosiciel Ewangelii jest świadkiem miłości Jezusa . . . . . .

5. Głosiciel Ewangelii nie zatrzymuje się w drodze . . . . . . . .

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 36 38 40 41 43

MIŁOSIERDZIE W NAUCZANIU JANA PAWŁA II Ks. prof. dr hab. Jan Machniak (UPJPII) 1. Tajemnica miłosierdzia Boga w Objawieniu . . . . . . . . . . . .

2. Głoszenie miłosierdzia Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Uwielbienie Boga miłosierdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Czynienie miłosierdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Modlitwa o miłosierdzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Zawierzenie świata Bożemu Miłosierdziu . . . . . . . . . . . . . . .

49 53 54 56 58 60

146

Spis treści

MIŁOSIERDZIE W PISMACH ŚW. TERESY BENEDYKTY OD KRZYŻA (EDYTY STEIN) Ks. prof. dr hab. Wojciech Zyzak (UPJPII) 1. Doświadczenie miłosierdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Bóg miłosierny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Miłosierdzie objawione w Jezusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Postawa miłosierdzia wobec bliźnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

65 67 70 73 75

„ZA ZBAWIENIE ŚWIATA”. MODLITWA PRZEBŁAGALNA W SZKOLE KARMELITAŃSKIEJ O. prof. dr hab. Jerzy Wiesław Gogola OCD (UPJPII) 1. Holistyczna wizja duchowości w nauczaniu świętych Karmelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Elementy modlitwy przebłagalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Źródło modlitwy przebłagalnej w Karmelu . . . . . . . . . . . . .

4. Modlitwa przebłagalna a cierpienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79 82 83 85 91

MISERICORDIAS DOMINI IN AETERNUM CANTABO. ŻYCIE I KSIĘGA ZMIŁOWAŃ PAŃSKICH ŚW. TERESY OD JEZUSA Ks. prof. dr hab. Jarosław M. Popławski (KUL) 1. Bóg – „bogaty w miłosierdzie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Postawa miłosierdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

95 100

MIŁOSIERDZIE BOŻE A CIEMNA NOC DUCHA W ŚWIETLE ŚW. JANA OD KRZYŻA Ks. prof. dr hab. Stanisław Urbański (UKSW) 1. Miłosierdzie Boże a ciemność negatywna – miłość oczyszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

108

147

Spis treści 2. Ciemność pozytywna – miłość jednocząca . . . . . . . . . . . . .

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

114 119

MIŁOŚĆ MIŁOSIERNA W ŻYCIU ŚW. TERESY OD DZIECIĄTKA JEZUS O. dr hab. Marian Zawada OCD (KID) 1.

2.

3.

4.

Rozumienie miłosierdzia przez św. Teresę . . . . . . . . . . . . . .

Miłosierdzie a sprawiedliwość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Słabość ludzka w tajemnicy Miłosierdzia . . . . . . . . . . . . . . .

Ufność – prowokacja dla Miłosierdzia Bożego . . . . . . . . . ...................

141

.............................................

143

Słowo na zakończenie Dni Duchowości Wykaz skrótów

123 126 129 134