Jerzy Zieliński OCD
MATKA ZAGŁĘBIA Życie Służebnicy Bożej Teresy Kierocińskiej Współzałożycielki Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus
Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2014
© Copyright Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2014 Korekta: Aleksandra Dawiec Projekt okładki: Jerzy Zieliński OCD Design & dtp: Paweł Matyjewicz Fotografia na okładce: Matka Teresa Kierocińska w ogrodzie klasztoru sosnowieckiego, ok. 1943 r. Fotografie: Archiwum Matki Teresy Kierocińskiej w Sosnowcu, Muzeum Ziemi Wieluńskiej (fot. 1 i 2) Imprimi potest: Andrzej Ruszała OCD, prowincjał Kraków, dnia 4 listopada 2013 r. nr 294/2013 Imprimatur: † Ks. Bp Grzegorz Kaszak Sosnowiec, dnia 15 listopada 2013 r. nr 1947/2013 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: 12-416-85-00, 12-416-85-01 fax: 12-416-85-02 www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl
ISBN 978-83-7604-290-9 Druk i oprawa: Poligrafia Towarzystwa Inspektoratu Salezjańskiego – Kraków
Wstęp
T
o, co w człowieku najważniejsze i najpiękniejsze, znajduje się w jego wnętrzu. Gdy prorok Samuel mając namaścić króla nad Izraelem, zachwycił się siłą i zewnętrznym wyglądem jednego z synów Jessego, usłyszał piękne pouczenie od Boga: „Nie zważaj ani na jego wygląd, ani na wysoki wzrost, gdyż nie wybrałem go, nie tak bowiem człowiek widzi jak widzi Bóg, bo człowiek patrzy na to, co widoczne dla oczu, Bóg natomiast patrzy na serce” (1 Sm 16, 7). Jeden ze świadków życia matki Teresy Kierocińskiej, współzałożycielki1 i pierwszej przełożonej Zgromadzenia Karmelitanek Dzieciątka Jezus, napisał: „Dokoła niej i w niej nie zauważyłem nic z nadzwyczajności. Tak, jak wszystkie sprawy Boże są małe, proste, zwyczajne na zewnątrz, a kryjące głębię i prawdę wewnętrzną”2. Pod płaszczem spraw zewnętrznych, przybranych w prostą codzienność, skrywała się 1
2
Zgromadzenie Karmelitanek Dzieciątka Jezus zostało założone wspólnie przez karmelitę bosego o. Anzelma Gądka i matkę Teresę Kierocińską. Archiwum Matki Teresy Kierocińskiej w Sosnowcu (= AMTK. Wszystkie wspomnienia o matce Teresie, jej listy oraz osobiste dokumenty cytowane w książce pochodzą z tego Archiwum), ks. Stanisław Okamfer, Wspomnienia (= Wsp.), t. 1/5, s. 19.
6
Matka Zagłębia
niedostępna dla postronnego obserwatora tajemnica głębi tej prostej siostry zakonnej i działającego w niej Boga. Jedynie On wiedział, do czego zdolne jest wrażliwe serce tej oddanej Mu kobiety, a znając jej szczerą otwartość poprowadził sobie znanymi drogami. Wywiódł ją z rodzinnego Wielunia i poprzez Kraków zaprowadził do Sosnowca. Wielokrotnie przy tym przekroczył granice, które dla człowieka idącego o własnych siłach wydają się być kresem jego możliwości. Owoców życia matki Teresy nie trzeba reklamować, jak robić to muszą dostarczyciele dóbr wątpliwej jakości, zapewniając, że są atrakcyjne. Gdy zaprzestają hałaśliwego narzucania się, odchodzą w niepamięć, podobni do ognia, który gaśnie, bo nikt już nie dorzuca doń drewna. Dzieło Boże rośnie inaczej. Drzemie w nim wewnętrzna moc, dzięki której jest trwałe i przechodzi zwycięsko liczne próby. W tym dziele najważniejszy jest człowiek i jego wewnętrzna przemiana. By móc jej doczekać, Bóg postawił przed matką Teresą wymóg ogromnej miłości, cierpliwej, przebaczającej, towarzyszącej zarówno w pomyślności, jak i w biedzie, miłości niezniechęcającej się trudnościami. Wzbudził w jej sercu – wyjaśniał jeden z kaznodziejów – „szczególne upodobanie do pracy i poświęcenia siebie w miejscach, w których, patrząc po ludzku oczami świata, nie było już żadnej nadziei albo też wysiłek wydawał się nieopłacalny. Matka nie pytała, czy taki wysiłek ma sens i czy jest opłacalny, zawsze podejmowała go jako wyzwanie rzucone ziemskiej bezsensow-
Wstęp
7
ności, ze świadomością, że przez ten wysiłek ukaże ona chrześcijański sens nadziei”3. Z perspektywy czasu widać wyraźnie, że po stronie owoców ziemskiego życia matki Teresy stoją olbrzymie zastępy ludzi: małych dzieci, młodzieży i dorosłych, katolików i wyznawców judaizmu. Stoją też siostry jej Zgromadzenia, któremu – w jego trudnych początkach – nadała charakterystyczne duchowe rysy. Wszyscy ci, choć każdy na swój własny sposób, opowiadają barwną historię o tym, jak z małej Janiny, w trudnych czasach dwóch światowych wojen, wyrosła wyjątkowa matka Zagłębia Dąbrowskiego.
3
Albert Wach OCD, Homilia wygłoszona podczas mszy św. inaugurującej sympozjum, w: Świadek miłości Boga i człowieka. III Sympozjum poświęcone pamięci Sługi Bożej Matki Teresy od św. Józefa, Janiny Kierocińskiej (1885–1946), Kraków 2006, s. 12.
Z wieluńskiej ziemi
Z
iemia kształtuje oblicze człowieka. Dostarcza pokarmu, ubiera go, oferuje miejsca do zamieszkania i rozwoju. Odciska też niezatarte znamię na jego charakterze i późniejszym podejściu do życia. Ziemia to przecież nie tylko geografia i geologia, ale także dzieje intelektu i ducha. Ludzka modlitwa i praca wsiąkają w nią niczym deszcz, tworząc życiodajną warstwę, z której czerpią kolejne pokolenia. Morenowe pagórki i wzniesienia rzeźbione z mozołem przez nieustępliwy lodowiec kształtują niepowtarzalne cechy krajobrazu Wyżyny Wieluńskiej. Ta urokliwa ziemia rozciąga się w dorzeczu górnej Warty i Prosny. Gdzieniegdzie dźwigają się z niej jurajskie skały wapienne, dodając lokalnym uroczyskom nieco tajemniczości. Ludność zamieszkująca wyżynę zajmowała się od niepamiętnych czasów uprawą roli, rzemiosłem i handlem. Rozwojowi osad towarzyszył stopniowy wyręb lasów i osuszanie pod uprawy olbrzymich połaci bagien. Sercem tego regionu jest Wieluń, rodzinne miasto Janiny. Tutaj urodziła się i przygotowywała do wejścia w dorosłe życie. Legenda wiąże początki osady z postacią księcia kaliskiego Władysława Odonicza. Ścigając podczas polowania dorodnego jelenia, książę
10
Matka Zagłębia
miał zapuścić się z towarzyszami w gęste lasy okolic Rudawy. W pewnej chwili zwierzę nagle zniknęło im z oczu, a w powietrzu ukazał się baranek stojący nad kielichem i otoczony jasnością. W miejscu tego wydarzenia książę polecił wybudować niewielki kościółek pod wezwaniem Bożego Ciała. Powierzył go trosce augustianów, wokół których zaczęła rozwijać się osada zwana Wieluniem4. Historycznie rzecz biorąc, miasto może poszczycić się średniowieczną metryką. Założone w 1217 roku uzyskało niebawem godność kasztelani, a w 1283 roku otrzymało prawa miejskie. Król Kazimierz Wielki uczynił je grodem obronnym z własnym zamkiem, okazałym murem i włączył do Korony jako jedno z najważniejszych miast granicznych zachodnich rubieży państwa. W czasach świetności miastu przysługiwało prawo bicia własnej monety zwanej denarem wieluńskim. Przedstawiał on pojedynczą wieżę obronną, od której wywodzi się dzisiejszy herb miasta: biała baszta z otworem strzelniczym, zwieńczona trzema flankami i niebieskim spiczastym daszkiem ze złotą kulą. W 1793 roku, po drugim rozbiorze Polski, Wieluń znalazł się pod zaborem pruskim, a od 1815 roku należał do zaboru rosyjskiego. Miasto ucierpiało znacznie w pierwszych dniach drugiej wojny światowej. Pierwszego września 1939 roku niemieckie lotnictwo pozostawiło w gruzach siedemdziesiąt procent jego zabudowań, grzebiąc w nich
4
Wieluń, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, t. XIII, s. 363.
Z wieluńskiej ziemi
11
około tysiąca dwustu ofiar5. Gdy w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku karmelita bosy ojciec Michał Machejek przemierzał Wieluń i jego okolice w poszukiwaniu świadków życia Janiny, miasto już dawno dźwignęło się z ruin, witając przyjezdnych odnowionym obliczem i niepowtarzalnym klimatem. Wciąż jednak można było odnaleźć wyraźne ślady tamtego wojennego dramatu. W swoich materiałach z podróży ojciec Michał odnotował: „Z wysokiego peronu dworca kolejowego roztacza się piękna panorama miasta. Na pierwszym planie widać masywną wieżę dawnej Bramy Krakowskiej z ratuszem. Na lewo, za parkiem, ukryty malowniczo pośród drzew, kościół i klasztor sióstr bernardynek, a dalej dawny klasztor ojców paulinów. Na prawo od ratusza smukłe, barokowe wieże kościoła świętego Józefa, najpiękniejszego w Wieluniu, strzelają w niebo lekko i majestatycznie zarazem, nadając specyficzny charakter panoramie miasta. W głębi, na prawo, poaugustyński kościół parafialny z oryginalnymi wieżami-basztami i wreszcie najdalej na prawo widać piękny kościółek i klasztor ojców franciszkanów”6. Ziemia wieluńska słynie z wiernego trwania przy narodowych i chrześcijańskich tradycjach. W sąsiadującej z Wieluniem Rudzie (miasta te dzieli dystans zaledwie 4 kilometrów) znajduje się jedna z najstarszych kolegiat na ziemiach polskich. Jej początki sięgają XII 5 6
Wieluń, [w:] Wielka Encyklopedia PWN, t. 29, Warszawa 2005, s. 268. M. Machejek OCD, Matka Maria Teresa Kierocińska (1885–1946) i Zgromadzenie SS. Karmelitanek Dzieciątka Jezus (1921–1946). W poszukiwaniu życiowej drogi 1885–1921, Kraków – Sosnowiec – Polanica-Zdrój 1960, s. 1.
12
Matka Zagłębia
wieku. Legendarne podanie wiąże powstanie świątyni ze świętym Wojciechem, który w drodze z Pragi do Gniezna zatrzymał się tutaj, by odprawić mszę świętą i utwierdzić w wierze nawróconych Lechitów, jak zwykł mawiać o polskich plemionach Wincenty Kadłubek7. Kolorowy i głośny w całym regionie odpust ku czci świętego Wojciecha ściągał rokrocznie do Rudy licznych mieszkańców Wielunia. Historia wieluńskiego grodu i okolicznych wiosek zrosła się przede wszystkim z dziejami Jasnej Góry. Po cudownej obronie narodowego sanktuarium przed wojskami szwedzkiego króla Karola X Gustawa szlachta i chłopi ziemi wieluńskiej zasilili oddziały starosty Krzysztofa Żegockiego, który szedł ku Wieluniowi na czele garnizonu ostrzeszowskiego. Pokonanie szwedzkiej załogi stacjonującej w grodzie dodało odwagi innym polskim oddziałom, które coraz odważniej zaczęły prowadzić z najeźdźcą wojnę podjazdową, przyczyniając się do całkowitego wyparcia wrogich wojsk z granic ojczyzny8. Z wieluńskiej fary wyruszała regularnie pielgrzymka do maryjnego sanktuarium. Chociaż pątnicy mieli do pokonania siedemdziesiąt kilometrów krętej i pagórkowatej drogi, chętnych do pokłonienia się Matce Chrystusa i powierzenia Jej codziennych trosk nigdy nie brakowało, ani wśród młodszych, ani wśród starszych.
7 8
W. Przygodzki, Z przeszłości Wielunia, Częstochowa 1929, s. 27. Tamże, s. 10.
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z wieluńskiej ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzinne środowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tajemnicze milczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Na prywatnej pensji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dorastająca panna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Głos powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ucieczki z domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Od furty do furty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . U krakowskich albertynek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Upragnione błogosławieństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niespodziewana propozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierwsza przełożona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czas tułaczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Troska o najmłodsze pokolenie . . . . . . . . . . . . . . . . . Dla dobra Zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czas wojennej pożogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Najświętsze Oblicze Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z nadmiaru miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wezwanie do domu Ojca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W drodze na ołtarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 9 13 19 25 30 38 43 49 53 59 67 72 79 86 95 103 113 121 129 134
Modlitwa o uproszenie łask za przyczyną Sługi Bożej Matki Teresy od św. Józefa Wszechmocny i miłosierny Boże, który rozpaliłeś serce Twojej Służebnicy Teresy gorącą miłością do najbiedniejszych i najbardziej nieszczęśliwych i który obdarzyłeś ją nieugiętą mocą i ufnością w trudnych chwilach życia, przez tę jej miłość udziel nam łaski ...., o którą za jej przyczyną błagamy Twoje miłosierdzie. O Przenajświętsze Oblicze Jezusa Chrystusa, szczególnie czczone przez Matkę Teresę, dozwól nam wkrótce ujrzeć ją w chwale wśród wybranych i świętych Twoich. Boskie Dzieciątko Jezus, racz obdarzyć chwałą świętych Matkę Teresę, Twoją wierną Służebnicę, Założycielkę Twojego Zgromadzenia. Amen. Imprimatur: Kuria Diecezjalna w Częstochowie, nr 288 z dnia 1 II 1978 r.
O łaskach otrzymanych za przyczyną Sł. Bożej Matki Teresy prosimy pisać na adres:
WICEPOSTULACJA SŁ. B. MATKI TERESY KIEROCIŃSKIEJ 41-209 Sosnowiec, ul. M. Teresy Kierocińskiej 25 tel. 32 297-18-63; 32 299-86-73 e-meil: karmelitanki25@gmail.com www.karmelitanki.pl
142
Informacje o Zgromadzeniu
Informacje o Zgromadzeniu Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus zostało założone w 1921 roku w Sosnowcu przez sługi Boże: ojca Anzelma Gądka OCD i matkę Teresę Kierocińską; na prawie papieskim, agregowane do Zakonu Karmelitów Bosych, oparte na duchowości i regule karmelitańskiej, łączy modlitwę z apostolstwem czynnym. Siostry wzorują swoje życie na Najświętszej Osobie Dzieciątka Jezus według praktyki małej drogi św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Patronki Zgromadzenia. Jej słowa: „Niebem moim będzie czynić dobrze na ziemi” – są hasłem Zgromadzenia. Siostry pomagają w pracy duszpasterskiej jako: katechetki, organistki, zakrystianki, prowadzą przedszkola, domy rekolekcyjne, pracują na misjach w Burundi, Rwandzie, Kamerunie (Afryka), a także na Białorusi, Ukrainie, Łotwie, w Czechach, Słowacji, Francji i w Włoszech. Modlą się szczególnie za kapłanów i misjonarzy. Obecnie Zgromadzenie liczy około 500 sióstr i rozwija się w trzech prowincjach: wrocławskiej, krakowskiej i łódzkiej.
Informacje o Zgromadzeniu
ADRESY Dom Generalny 05-260 Marki ul. Pomnikowa 10 b tel. 22 781-15-55; 22 781-10-93 e-mail: karmeldzj_dg@wp.pl Prowincja Wrocławska 51-180 Wrocław 49 ul. Zduńska 6 tel. 71 325-41-59; 71 346-27-29 e-mail: prowincja.wro@wp.pl Prowincja Krakowska Szczyglice, ul. Krakowska 8 32-083 Balice tel. 12 637-99-29; 12 638-48-80 e-mail: kdzj@raster.krakow.pl Prowincja Łódzka 91-358 Łódź, ul. Złocieniowa 38 tel. 42 659-21-77; 42 659-24-96 e-mail: prowlodz@wp.pl www.karmelitanki.pl
143