MISTYKA EUCHARYSTYCZNA V I I I KARMELITAŃSKI TYDZIEŃ DUCHOWOŚCI z BŁ. MARIĄ KANDYDĄ OD EUCHARYSTII
4-7 MAJA 2005
Pod redakcją o. Jerzego Wiesława Gogoli OCD
Kraków 2006 Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych
© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18; 30-960 Kraków
Imprimi potest O. Albert Wach OCD, prowincjał Kraków, dnia 25 lutego 2006 r. Nr 77/06
Karmelitański Instytut Duchowości 30-960 Kraków, ul. Rakowicka 18 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl wydawnictwo @ karmel .pl
ISBN 83-7305-188-0
SŁOWO POWITANIA
Pragnę krótko wprowadzić w tegoroczny VIII Tydzień Duchowości Karmelitańskiej i przywitać przybyłych gości. Sama idea Tygodnia Duchowości nie musi być wyjaśniana. Rozumiemy, że od 1998 roku przybliżamy wybitne postaci Karmelu, przede wszystkim z punktu widzenia ich duchowego przesłania. Zbliżamy także do siebie ludzi: najpierw z różnych środowisk naukowych poprzez zapraszanie prelegentów, a następnie poprzez tworzenie pewnej wspólnoty osób uczestniczących bezpośrednio w tym wydarzeniu. Przechodząc do meritum tegorocznego Tygodnia, chcę zacząć od postaci, która jest jego patronką a zarazem przedmiotem naszej refleksji: od Marii Barby, siostry Kandydy od Eucharystii. Skąd wziął się pomysł motta i takiego przedmiotu naszej refleksji? Można by pobożnie na to pytanie odpowiedzieć: Duch Święty nam zasugerował. Oczywiście nie bezpośrednio, ale poprzez różne zdarzenia. Przede wszystkim obchodzimy obecnie Rok Eucharystii. Trudno jednak było robić wyłom w naszym programie Tygodni Duchowości, odstępując od konkretnych postaci Karmelu. Udało się więc pogodzić rok eucharystyczny z postacią, której duchowość i przesłanie złączone są nierozdzielnie z misterium Eucharystii. W taki sposób nasza myśl pobiegła ku nowej błogosławionej: Matce Marii Kandydzie od Eucharystii. Samo hasło Tygodnia brzmi dosyć sucho i naukowo, ale oddaje istotę doświadczenia duchowego naszej Karmelitanki i jednocześnie stanowi wyzwanie dla nas. W samym programie Tygodnia jest w tym roku mała innowacja. Na początku wysłuchamy referatów o charakterze ogólnym, pozwalających umiejscowić problematykę eucharystyczną
6
Jerzy W. Gogola
w teologicznym środowisku kościelnym, teologicznym i karmelitańskim. Dwa słowa o bł. Marii Kandydzie od Eucharystii, tytułem niejako wstępnej prezentacji. Maria Barba urodziła się 16 stycznia 1884 w Catanzaro na Sycylii. Pierwsze 35 lat życia spędziła w Palermo. Następne 30 lat (1919-1949) w Karmelu w Ragusa. W wieku około lat 15 tajemnicze Boże działanie dokonuje w niej radykalnej przemiany, która staje się coraz trwalsza i nieodwracalna. Wprawdzie nie znajduje zrozumienia w swoim środowisku rodzinnym, ale sam Bóg staje się jej przewodnikiem, kierując jej życie ku Eucharystii, która staje się dla niej centrum całego życia. Rodzina, zwłaszcza po tym, jak dowiaduje się o j e j zamiarze pójścia do klasztoru, stara się zgasić jej zapał, sądząc zresztą, że jest przejściowy. Niektóre bolesne wydarzenia rodzinne: choroba i śmierć ojca (1904), śmierć brata studenta, i śmierć matki, przekonują ją, iż nie nadszedł jeszcze jej czas na realizację powołania zakonnego. Oddaje się całkowicie swojej rodzinie, stając się dla niej przewodnikiem i wsparciem. W głębi duszy cierpi jednak bardzo, jak to potem wyzna w Autobiografii. W wieku 35 lat, za radą abpa Palermo kard. Lualdi i po bolesnym pożegnaniu z rodziną (bracia nawet się z nią nie pożegnali i przestali się z nią komunikować), 25 września 1919, wstąpiła do karmelitanek bosych w Ragusa, przybierając imię Kandyda od Eucharystii. W tym nowopowstałym i ubogim klasztorze rozpoczęła intensywne życie duchowe, starając się niejako nadrobić stracony czas przez skoncentrowanie na duchowości Karmelu i misterium Eucharystii. Już w roku 1924 została wybrana przeoryszą, pełniąc tę funkcję, z małą przerwą, aż do roku 1947. Uwrażliwiała wspólnotę na wierność Regule, gorącą miłość do Eucharystii i na ducha braterstwa. W roku 1947 przełożeni zlecili jej założenie fundacji w Syrakuzach. Nie dokończyła jednak tego dzieła, gdyż zmarła
Słowo powitania
7
w klasztorze w Ragusa 12 czerwca 1949, uroczystość Trójcy Przenaj świętszej. Sława świętości m. Marii Kandydy od Eucharystii tak szybko się rozeszła, że już w 7 lat po śmierci otwarto zwyczajny proces beatyfikacyjny, który, po zatwierdzeniu cudu przez Kongregację ds. Świętych, został zakończony w roku 1962. Beatyfikacja odbyła się 21 marca 2004 na Placu Św. Piotra, a dokonał jej Jan Paweł II. W języku polskim nie ma jej tekstów. Wyjątek stanowi jeden krótki rozdział o Eucharystii wyjęty z Autobiografii i zamieszczony w zbiorowym dziele s. Immakulaty Adamskiej. W tym miejscu pragnę gorąco podziękować byłemu prowincjałowi naszej Krakowskiej Prowincji o. Szczepanowi Praśkiewiczowi, który wystarał się w Rzymie o kilka ważnych pozycji źródłowych, i tak mogliśmy się jakoś nimi podzielić, by przygotować swoje referaty. Rok temu, przystępując do rozważań na temat duchowości św. Małgorzaty Redi, żałowaliśmy, że nie mamy praktycznie nic 0 niej w języku polskim. Dzisiaj jest to już nieaktualne. Oto ukazały się materiały z ubiegłorocznego Tygodnia Duchowości, zawierające wygłoszone rok temu referaty, a także inne dołączone teksty. Podobnie będzie można powiedzieć, mam nadzieję już za kilka miesięcy, o bł. Kandydzie od Eucharystii. Bardzo serdecznie witam naszych czcigodnych i drogich gości: najpierw N.O. Prowincjała o. Alberta Wacha, który za chwilę wygłosi słowo wprowadzające, przeora krakowskiego klasztoru - ojca Mateusza Więcka wraz z całą naszą wspólnotą, ojców i braci przybyłych z różnych naszych klasztorów, siostry 1 braci reprezentujących różne zgromadzenia zakonne, słuchaczy naszego Instytutu Duchowości, Papieskiej Akademii Teologicznej, Międzyzakonnego Wyższego Instytutu Katechetycznego oraz wszystkich pozostałych. o. Jerzy Wiesław Gogola OCD Dyrektor Karmelitańskiego Instytutu Duchowości
SŁOWO PRZEŁOŻONEGO PROWINCJALNEGO KRAKOWSKIEJ PROWINCJI KARMELITÓW BOSYCH
Pozdrawiam wszystkich bardzo serdecznie. Dziękuję też ojcu Dyrektorowi za zaproszenie mnie na ten już ósmy Tydzień Duchowości Karmelitańskiej. Jan Paweł II Listem apostolskim Mane nobiscum Domine z 7 października 2004 roku ogłosił obecny rok Rokiem Eucharystii. Stosowną okazję do wyjścia z tą inicjatywą dały Papieżowi dwa wydarzenia, które też wyznaczyły początek i koniec tego szczególnego czasu poświęconego tajemnicy Eucharystii. Mianowicie Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny, który jak wiadomo odbył się w październiku ubiegłego roku w Guadalajara w Meksyku, oraz nadzwyczajne posiedzenie Synodu Biskupów, które odbędzie się w Watykanie od 2-25 października 2005 roku i zostanie poświęcone tematowi: Eucharystia źródło i szczyt życia i posłannictwa Kościoła. W celebrację Roku Eucharystii, który jest realizacją programu duszpasterskiego, jaki Papież nakreślił na rozpoczynające się Trzecie Tysiąclecie w dokumencie Mane nobiscum Domine, wpisuje się cały szereg inicjatyw podejmowanych w całym Kościele zarówno na płaszczyźnie duszpasterskiej, jak i ściśle teologicznej. Do nich należy również i ta inicjatywa, która zrodziła się w sercach osób odpowiedzialnych za Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie na czele z jego Dyrektorem o. prof. Jerzym Gogolą. Mianowicie, aby tegoroczny Tydzień Duchowości poświęcić mistyce eucharystycznej. Pewnie nigdy do końca nie zrozumiemy, jak wielki dar zostawił nam Chrystus w swojej Eucharystii. Niemniej jednak zadaniem Kościoła, Oblubienicy Chrystusa, jest ciągłe zgłębianie tej tajemnicy i ukrytej pod postaciami chleba i wina Obecności
10
Albert Wach
Umiłowanego. „Gdzie się ukryłeś Umiłowany?" - pyta św. Jan od Krzyża, wielki mistyk Karmelu, a za nim długi zastęp bardziej lub mniej znanych świętych i błogosławionych naszego Zakonu. Dla nich oczywiście Eucharystia nie ograniczała się do wypełniania kościelnym prawem naznaczonego obowiązku pójścia na niedzielną Mszę świętą i nie była też czysto teoretyczną kwestią teologiczną, ale dzień po dniu stanowiła, jak to z całą mocą podkreśla Kościół począwszy od soborowej reformy liturgicznej, rzeczywiste źródło, centrum i szczyt ich życia. Była niezbędnym elementem prawdziwie świadomego i spójnego życia chrześcijańskiego. Nie ulega wątpliwości, że to właśnie święci, którzy kochali Jezusa bezgranicznie i żyli z Nim w takiej wielkiej zażyłości we wszystkich Jego tajemnicach, są tymi osobami, od których możemy uzyskać najskuteczniejszą pomoc w zbliżeniu się do wielkiej tajemnicy naszej wiary, jaką jest Eucharystia. „Kochający Jezusa wiedzą bowiem o Nim najwięcej" - mówił Hans Urs von Balthasar. Jan Paweł II natomiast w encyklice Ecclesia de Eucharistia wzywa nas wprost: „Wejdźmy, umiłowani Bracia i Siostry, do szkoły świętych, wielkich mistrzów prawdziwej pobożności eucharystycznej. W ich świadectwie teologia Eucharystii nabiera całego blasku przeżycia, «zaraża» nas i niejako «rozgrzewa»" (n. 62). Cieszę się bardzo, że organizatorzy Tygodni Duchowości od samego początku odwołują się szeroko do doświadczenia duchowego świętych, świętych Karmelu, a w tym roku mieli odwagę zaprosić do udziału w Tygodniu zupełnie nieznaną nam postać, nową błogosławioną Kościoła - Matkę Marię Kandydę od Eucharystii. Jej krótki biogram został tutaj przedstawiony. Ufam, że dalej prelegenci przedstawią także inne szczegóły jej życia i my wszyscy będziemy mogli zapoznać się bliżej z nimi. Pragnę jednak zwrócić uwagę na jeden fakt. Otóż M. Kandyda, odczuwając w sobie głos powołania zakonnego, zamierzała początkowo wstąpić do innego zgromadzenia poświęconego adoracji Najświętszego Sakramentu, a do Karmelu ukierunkowała
Słowo Przełożonego Prowincjalnego
11
j ą jedynie lektura Dziejów duszy św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Podkreślam to w chwili, gdy na naszej ziemi ojczystej gościmy świętą Teresę z Lisieux [peregrynacja jej relikwii - przypis J.G.]. Jestem przekonany, że obecność tych dwóch świętych Karmelu bł. Marii Kandydy od Eucharystii i jej mistrzyni, św. Teresy z Lisieux, ubogaci nasze refleksje, pomoże zbliżyć się jeszcze bardziej do głębokiej tajemnicy - tajemnicy Eucharystii. Obie żyły w ukryciu. Obie początkowo nieznane, ale właśnie chyba dlatego najlepiej predestynowane, aby odkryć przed nami tę ciągle ukrytą tajemnicę Eucharystii. Pragnę życzyć wszystkim prelegentom i uczestnikom tego Tygodnia Duchowości wiele światła Bożego, orędownictwa tych dwóch świętych i żeby ten czas spędzony w takim zadumaniu nad tajemnicą Eucharystii pozwolił nam zbliżyć się jeszcze bardziej do Eucharystii z szacunkiem i miłością. Kandyda mówiła: „Traktujcie dobrze mojego Jezusa". Właśnie, to jest takie proste wezwanie, które chyba doskonale odpowiada też w swej prostocie św. Teresie od Dzieciątka Jezus, a jest ono bardzo pomocne w naszym odniesieniu do Eucharystii. Życzę więc wam jeszcze raz wiele światła Bożego i żeby ten czas, jak powiedziałem, był czasem zbliżenia się do Jezusa. Szczęść Boże! o. Albert Wach OCD Prowincjał Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych
SPIS TREŚCI
Słowo powitania Słowo Przełożonego Prowincjalnego Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych
5 9
REFLEKSJA EUCHARYSTYCZNA W PIERWSZYCH WIEKACH CHRZEŚCIJAŃSTWA - DIDACHE, JUSTYN, IRENEUSZ Jan Słomka (Uniwersytet Śląski) 1. Środowiska judeochrześcijańskie 2. Eucharystia w II wieku 2.1. Justyn 2.2. Ireneusz
15 22 22 30
MISTYKA ZAKORZENIONA W LITURGII Adelajda Sielepin (PAT) 1. Krótkie dzieje mistyki 2. Misterium jako źródło mistyki 3. Mistyka liturgiczna
40 45 48
EUCHARYSTIA W CHARYZMACIE KARMELITAŃSKIM Jerzy Skawroń OCarm 1. Charyzmat 2. Eucharystia - mistyczne serce charyzmatu karmelitańskiego 3. Chrystoformizacja 4. Co stanowi istotę charyzmatu Karmelu?
57 58 64 66
238
Spis treści
EUCHARYSTIA W ŻYCIU DUCHOWYM ŚW. TERESY OD DZIECIĄTKA JEZUS Placyd Paweł Ogórek OCD (USKW) 1. Zjednoczenie z Jezusem Eucharystycznym w Ofierze Krzyża 2. Tajemnica jedności w Mistycznym Ciele Chrystusa 3. Adoracja i uwielbienie
J ] 76 84 93
DUCHOWA DROGA BŁ. KANDYDY OD EUCHARYSTII Włodzimierz Tochmański OCD Historia wyniesienia na ołtarze
109
CNOTY TEOLOGALNE W ŻYCIU DUCHOWYM BŁ. MARII KANDYDY OD EUCHARYSTII Stanisław Fudala OCD 1. Środowisko życia 2. Eucharystia źródłem życia teologalnego 3. Duch wiary nadziei i miłości 4. Eucharystia a wiara 5. Eucharystia a nadzieja 6. Eucharystia a miłość 7. Zakończenie
125 129 131 135 138 140 144
RADY EWANGELICZNE W ŻYCIU I PISMACH BŁ. MARII KANDYDY OD EUCHARYSTII Andrzej Ruszała OCD 1. Droga życia radami ewangelicznymi 2. „Święte posłuszeństwo" 3. „Słodkie ubóstwo" 4. „Ukochana czystość" Zakończenie
148 150 153 156 160
I
Spis treści
239
MODLITWA BŁ. MARII KANDYDY OD EUCHARYSTII Marian Zawada OCD 1. Przybliżenie specyfiki modlitwy kandydańskiej 166 1.1. Chrystocentryczny wymiar kandydiańskiej modlitwy 171 1.2. Od modlitwy pragnienia po modlitwę zjednoczenia .. 176 2. Adoracja eucharystyczna 181 3. Eucharystyczna kontemplacja 184 Wnioski 185 EUCHARYSTIA W MISTYCZNYM DOŚWIADCZENIU BŁ. KANDYDY Jerzy Wiesław Gogola OCD 1. Misterium obecności Chrystusa eucharystycznego w doświadczeniu mistycznym Marii Kandydy 1.1. Doświadczenie Bożej obecności w wierze 1.2. Nadprzyrodzone doświadczenie Bożej obecności 2. Misterium ofiary 2.1. Eucharystia jako wynagrodzenie za zniewagi wyrządzane Eucharystii 2.2. Eucharystia jako całopalna ofiara 3. Misterium zjednoczenia 3.1. Przedsmak zjednoczenia i tęsknota za pełniejszym zjednoczeniem 3.2. Doświadczenie mistycznych zaślubin 3.3. Zrozumienie łaski zjednoczenia 3.4. Owoce mistycznego zjednoczenia Zakończenie
190 190 194 196 196 198 201 201 203 205 211 215
240
Spis treści
MARYJA MATKA CHRYSTUSA NA DUCHOWEJ DRODZE BŁ. MARII KANDYDY OD EUCHARYSTII Szczepan T. Praśkiewicz OCD 1. Maryja i Eucharystia: wskazania Nauczycielskiego Urzędu Kościoła 2. Maryja na duchowej drodze bł. Marii Kandydy od Eucharystii a) Maryjne akcenty w życiu Błogosławionej b) Jezus Eucharystyczny i Jego Matka Maryja przedmiotem jedynej miłości bł. Marii Kandydy c) miłość do Maryi i do Jezusa aż do błędu?
225 230
Słowo na zakończenie Tygodnia Duchowości
233
219 222 222