MSZA PASTERSKA - KOLĘDY POLSKIE - Roman Maciejewski

Roman Maciejewski

MSZA PASTERSKA PASTORAL MASS Kolędy polskie na czterogłosowy chór żeński lub chłopięcy i organy partytura

Polish Christmas Carols for four-voice women's or boys' choir and organ score

>

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH KRAKÓW 2004

Redaktor serii / Series edited by WANDA GŁADYSZ

Projekt okładki / Cover design by DOMINIKA DZIERŻANOWSKA

Na okładce Narodzenie Pańskie, obraz na szkle, XIX w., własność Muzeum Etnograficznego irn. Seweryna Udzieli w Krakowie On the cover The Nativity, glass-painting, 19th c., property of the Seweryn Udziela Ethnographic Museum in Krakow

© Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2004. All rights reserved.

PROSIMY N I E KOPIOWAĆ Każda nielegalna odbitka to strata dla wydawnictwa i dla muzyki — mniejsza ilość drukowanych egzemplarzy oznacza mniejszą ilość nowych drukowanych utworów polskiej muzyki religijnej.

PLEASE D O N O T MAKE COPIES! All unlawful duplications are a loss to the publisher and to music i t s e l f — a lesser amount of sales of these releases will mean a reduced amount of future releases of Polish religious music.

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Krakow, ul. Z. Glogera 5 tel.: (012) 416-85-00, 416-85-01 fax: (012) 416-85-02 e-mail: wydawnictwo@wbk.krakow.pl h ttp://w w w. wkb. krako w. p 1 I S B N 83-7305-130-9

WSTĘP Liturgiczny okres Bożego Narodzenia należy w polskiej tradycji narodowej do najradośniejszego. W tym czasie czcimy bowiem doniosły moment Wcielenia i Objawienia się Boga-Człowieka światu. Wydarzenie to opiewane jest w kolędach tak chętnie śpiewanych w kościołach, czy też przy choince w domu rodzinnym. To kolędy i pastorałki sprawiają, iż Boże Narodzenie jest najbardziej rodzinnym świętem chrześcijaństwa.

Kolęda (łac. calendae) jest pieśnią tematycznie związaną z Bożym Narodzeniem, śpiewaną w Polsce od 24 grudnia do 2 lutego czyli aż do święta Matki Boskiej Gromnicznej. Wywodzi się ona z kręgu kultury ludowej i tradycji domowego śpiewania. W pieśniarstwie ludowym kolędy zajmują szczególną pozycję i to nie tylko z uwagi na swój specyficzny charakter, różnorodność, ale i na liczebność. Od wieków tworzono je w klasztorach, na dworach królewskich, zamkach rycerskich, dworach szlacheckich. Autorami byli polscy duchowni, organiści kościelni, bakałarze szkół parafialnych, nierzadko nasi wybitni pisarze i poeci. Kanwę muzyczną polskiej kolędy stanowią przede wszystkim melodie i rytmy tańców takich jak mazur, krakowiak, oberek, kujawiak, polonez czy sentymentalna dumka. Wiele pieśni na Boże Narodzenie posiada rówrnież charakter majestatycznych chorałów czy hymnów, których melodyka i głęboko teologiczna treść świadczy o gregoriańskim, łacińskim pochodzeniu.

Najstarsze zabytki kolęd znajdujące się w rękopiśmiennych kancjonałach pochodzą z pierwszej połowy XV wieku. WT większości były to tylko same teksty pieśni bożonarodzeniowych, z nielicznymi informacjami wskazującymi na pochodzenie niektórych melodii kolędowych. Melodie te zapisane zostały w późniejszych kancjonałach.

Po okresie staropolskim nie wydawano drukiem pieśni kolędowych.

Z rękopiśmiennych klasztornych zbiorów wydobył je, zebrał, uzupełnił kolędami powszechnie znanymi z tradycji i opublikował w zbiorze zatytułowanym Pastorałki i kolędy z melodyjami czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane ks. Michał Marcin Mioduszewski (1787-1868) ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Po raz pierwszy zbiór ten

ukazał się w Krakowie w roku 1843, zaś Dodatek do Pastorałek i kolęd w Lipsku w 1853 roku. Ks. M. M. Mioduszewski jest również autorem trzytomowego śpiewnika kościelnego, w którym znajduje się ponad 600 polskich pieśni religijnych, ułożonych według roku liturgicznego. Wincenty Pol uznał ten śpiewnik za „jedyny autentyczny kodeks naszych pieśni nabożnych" {Tygodnik Ilustrowany, 1865).

Wielu kompozytorów polskich sięgało w swojej twórczości do pieśni z okresu Bożego Narodzenia. Melodie kolędowe pojawiają się jako cantus firmus wielogłosowych motetów i mszy kompozytorów XVI i XVII wieku takich jak Wacław z Szamotuł, Tomasz Szadek czy Bartłomiej Pękiel. Późniejsze wieki przynoszą szereg opracowań przede wszystkim na zespoły chóralne, w których kolędom nadano nowy wyraz harmoniczny.

W środkowej części wiedeńskiego Scherza h op. 20 Fryderyk Chopin (1810-1849) w niezwykle kunsztowny sposób cytuje melodię XVII-wiecznej kolędowej kołysanki Lulajże Jezuniu. Istnieje kilka wariantów tej szeroko rozpowszechnionej w Polsce kolędy. Jeden z nich, wykorzystany przez F. Chopina znajduje się w śpiewniku ks. M. M. Mioduszewskiego.

W XX wieku powszechne uznanie i popularność zdobyły cykle kolęd nie tylko na chór a cappella, ale i na zespoły wokalno-instrumentalne m.in. kompozytorów takich jak Stanisław Niewiadomski, Jan Adam Maklakiewicz, Witold Lutosławski czy Andrzej Nikodemowicz.

Na pierwszej stronie rękopisu Mszy Pasterskiej znajduje się wpisana ręką kompozytora notatka: Gwiazdka 1955, w kościele Matki Boskiej Jasnogórskiej w Los Angeles.

Roman Maciejewski (ur. 28 lutego 1910 roku w Berlinie, zm. 30 kwietnia 1998 roku w Góteborgu) — kompozytor, pianista, dyrygent — prawie całe swoje życie spędził poza Polską. Do Los Angeles przybył w sierpniu 1955 roku, gdzie w polskim kościele p.w. Matki Boskiej Jasnogórskiej przyjął obowiązki organisty. Tam też w grudniu uświetnił uroczystości liturgiczne Bożego Narodzenia wykonując wraz z chórem po raz pierwszy Mszę Pasterską Kolędy polskie na 4-głosowy chór żeński i organy. Podstawę konstrukcji architektonicznej utworu stanowi siedem starych, jednych z najpiękniejszych polskich kolęd. Niektóre z nich, popularne już w XVII, XVIII

wieku znajdują się w śpiewniku ks. M. M. Mioduszewskiego. Klarowność zapisu muzycznego, a zarazem wyrafinowany dobór środków technicznych, faktura chóralna przesycona naturalnym linearyzmem głosów, lekkość narracji muzycznej, wszystkie te elementy przyczyniają się do wydobycia całego piękna kolęd, tych prawdziwych skarbów polskiego folkloru religijnego.

Jako kilkunastoletni młodzieniec, po krótkich studiach u B. Goldenweisera w konserwatorium berlińskim, wraz z rodziną przybył w 1919 roku do Leszna, skąd pochodziła jego matka, nauczycielka muzyki. To Bronisława Maciejewska (z d. Zgaińska) pierwsza rozbudziła w nim zainteresowania muzyczne ucząc go gry na fortepianie. W Lesznie prowadził chór harcerski, grał na organach podczas nabożeństw w kościele farnym. W 1924 roku rozpoczął naukę w konserwatorium poznańskim w klasie fortepianu B. Zaleskiego, a w latach 1928-1930 studiował również muzykologię i filozofię na tamtejszym uniwersytecie. W tyrn też czasie, będąc asystentem Stanisława Wiechowicza dyrygował chórem Koła Śpiewackiego, a następnie od 1930 roku prowadził chór im. Stanisława Moniuszki, z którym to zespołem koncertował w kraju i za granicą. Od 1931 roku kontynuował studia w konserwatorium warszawskim w klasie kompozycji K. Sikorskiego. Z tego okresu pochodzą utwory fortepianowe, kameralne i chóralne, m.in. Mazurki, Pieśni Bilitis, Pieśni poznańskie, mazowieckie oraz Pieśni kurpiowskie. Po usłyszeniu jego młodzieńczych utworów fortepianowych Karol Szymanowski napisał w Wiadomościach Literackich'. „[...] znów powstaje w sztuce polskiej coś o nieprzemijających wartościach". Witold Lutosławski wspominał: „[...]

Romana poznałem bardzo dawno, byliśmy wtedy studentami Konserwatorium. On był wówczas wśród studentów gwiazdą. Dyrygował nawet swoimi utworami wykonywanymi przez studencki chór, w którym ja również śpiewałem. Pamiętam na przykład cykl bardzo pięknych Pieśni kurpiowskich, [...] dyrygował z wielkim zapałem i temperamentem. Grał na fortepianie, grał znakomicie. [...] grał swoje Mazurki\ były także w programie jego Pieśni Bilitis [...] Piękne brzmienie było zawsze cechą jego muzyki". Niektóre z jego wczesnych utworów ukazały się w tym czasie drukiem.

Otrzymawszy stypendium rządu francuskiego w 1934 roku wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował studia kompozytorskie u N. Boulanger. Tam

też poznał m.in. I. Strawińskiego, D. Milhauda, F. Poulenca, A. Honeggera, przyjaźnił się z A. Rubinsteinem, który wykonywał jego utwory fortepianowe, prowadził dysputy z T. Mannem. Z okresu paryskiego pochodzi Koncert na dwa fortepiany, wykonywany przez kompozytora wraz z K. Kranzem w Paryżu, Londynie, Warszawie. Z końcem lat 30-tych na zaproszenie K. Joossa przybywa do Anglii i współpracuje z jego baletem jako pianista i kompozytor.

Wybuch II wojny światowej zastaje go w Szwecji. Każdego miesiąca gra w Radiu Szwedzkim utwory F. Chopina (w okupowanej Polsce było to wówczas zabronione). Kompozytor przejęty losem rodaków w udręczonej Ojczyźnie organizuje Związek Polaków w Szwecji działający na rzecz emigrantów wojennych. Komponuje utwory kameralne, fortepianowe, pisze muzykę do przedstawień teatralnych I. Bergmana.

Wydarzenia II wojny światowej, kłopoty zdrowotne wpłynęły na przewartościowanie poglądów artysty na życie i sztukę. W tym też czasie rodzi się idea stworzenia dzieła, nad którym będzie pracował przez kilkanaście następnych lat. Na zaproszenie A. Rubinsteina wyjeżdża w 1951 roku do Kalifornii. Nie podejmuje jednak proponowanych mu atrakcyjnych propozycji, m.in. zrezygnował z objęcia stanowiska kierownika muzycznego w wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer, odsunął się od czynnego życia artystycznego. Rozpoczęta w 1945 roku praca nad partyturą Missa pro defunctis (Requiem) na chór mieszany, 4 głosy solowe i wielką orkiestrę symfoniczną całkowicie go pochłania. Opus magnum jego życia, którego tytuł poprzedza wstrząsająca dedykacja: HOMINUM IGNORANTIAE VICTIMIS, pro defunctis in bel lis omnium temporum, pro defnnctis in vinculis tyrannorum, pro defnnctis iniuriae legum humanarum causa, pro defunctis Dwini ordinis naturae rerum ignaris — Oremus Fratres, ukończone zostało w roku 1959. W7 roku następnym odbyło się w W7arszawie jego prawykonanie. Miało to miejsce 20 września podczas IV Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień". Dyrygentem był sam kompozytor. 1 listopada 1975 Requiem zostało wykonane w Musie Centre w Los Angeles. Orkiestrą Symfoniczną z Hollywood i Master Chorale dyrygował Roger Wagner. Missa pro defunctis (Requiem) Romana Maciejewskiego znalazła swoje miejsce wśród najwybit-

niejszych światowych religijnych dzieł oratoryjnych. To monumentalne dzieło o charakterze ponadczasowym, uniwersalnym, urzeka mistrzostwem warsztatu kompozytorskiego, jednorodną stylistycznie i fakturalnie arehitektoniką formy, kunsztownością i misternym doborem środków technicznych skłaniających się ku polifonizacji rozbudowanej frazy melodycznej, urokiem harmonicznych połączeń, kolorystyką barw instrumentalnych, które pogłębiają symbolikę i ekspresywność słowa, przyczyniają się do wyrażenia najgłębszych uczuć religijnych.

Motto umieszczone w partyturze: Paten dimitte ¡His: non enim sciunt, quid faciunt (Luc. XXIII. 34) jest wyrazem głębokiej wiary kompozytora, wstrząsających, bolesnych przeżyć artysty stojącego wobec ogromu zła jakie niesie każda wojna, tyrania, ludzkie bezprawie, zawsze spowodowane „łamaniem Boskiego porządku natury". Inspiracją do napisania Dies irae, jednej z najbardziej rozbudowanych części mszy, była dla kompozytora wizja Sądu Ostatecznego Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej.

W latach 60-tych R. Maciejewski skomponował szereg utworów kameralnych. Utwory religijne na chór i organy takie jak Miss a Brevis, The Mass of Resurrection, Msza ku czci św. Cecylii, czy na chór i instrumenty: The Carol Mass Cztery kolędy amerykańskie, Hosanna z lat 70-tych i inne utwory chóralne pisane były dla założonego przez kompozytora w Los Angeles 70-osobowego Roman Choir. Z zespołem tym koncertował z powodzeniem po całej Kalifornii. Msze z tego okresu, podobnie zresztą jak i Msza Pasterska, która ukazała się drukiem w roku 1989 w wersji z językiem szwedzkim, należą do rzadkiego dziś gatunku utworów liturgicznych. Pisane były z zamiarem wykonywania ich podczas uroczystości kościelnych. Wyrazowość tekstu liturgicznego podkreślona i uzupełniona jest tu niezwykle subtelnym brzmieniem głosu ludzkiego i organów współgrającym z wnętrzem świątyni. Osiągnięte ono zostało poprzez stworzenie takiego klimatu dźwiękowego, który pozwala na intensyfikację percepcji słowa i wprowadza w jego głębię.

Twórczość Romana Maciejewskiego jest mało znana. Kompozytor nie zadbał o popularność swojej muzyki. Większość jego kompozycji pozostawała przez lata w rękopisach, które udostępnił dopiero po roku 1994. W przeciwieństwie do większości kompozytorów współczesnych, których twórczość przechodzi kolejne etapy, R. Maciejewski stanowił odmienny model kompozytora. Od pierwszych do ostatnich dzie! ciągnie się jedna charakterystyczna dla jego osobowości linia rozwojowa. Zorganizowany i uporządkowany indywidualnie język dźwiękowy R. Maciejewskiego pozostawał przy tonalnym punkcie wyjścia. Już z końcem lat 30-tych Konstanty Regamey trafnie zauważył iż: „[...] niezwykle szczęśliwie utrzymana równowaga pomiędzy «natchnieniem» a przemyślaną robotą intelektualną, pomiędzy nowoczesnością a tradycjonalizmem", to „cenna i rzadka zdolność, jaką posiada Maciejewski, [...] to talent do tworzenia przy pomocy starego materiału rzeczy całkowicie nowych, oryginalnych, świeżych". O utworach R. Maciejewskiego tak pisał w roku 1954 Stefan Kisielewski: „[...] są unikatem szczerości, prostoty, inwencji krystalicznie czystej, głęboko polskiej, wtopionej organicznie w na wskroś współczesną fakturę i harmonię", a nieco wcześniej tak scharakteryzował Mazurki na fortepian, do komponowania których kompozytor powrócił w latach 80-tvch: „to małe arcydzieła; jest. w nich synteza współczesnych zdobyczy harmonii i faktury z najprawdziwszą polskością melodyki i nastroju, [...] jest w nich coś z ducha chopinowskiego, a także, jakby w polskim skrócie, cała współczesność".

Udostępniając partyturę Mszy Pasterskiej Romana Maciejewskiego, również z wersją tekstową w języku angielskim czynimy to z nadzieją, iż muzyka ta pełna radości i optymizmu będzie zawsze rozbrzmiewała w naszych kościołach podczas uroczystych celebracji liturgicznych Bożego Narodzenia.

WANDA GLADYSZ

MSZA PASTERSKA PASTORAL MASS INTROITUS Wśród nocnej ciszy Midst the night stillness

E

Andante

UI S A

Jit

II

ROMAN MACIEJEWSKI (1955)

pp B E

3T

=ZZ

Wśród Midst

no the

u

m U

te

szy ness

á

fes =r

=f

p

no - cnej the night

cistill-

m

nonight_

-cnej

4 ¿ 'no-O ¿ -cnejj

-szy -wess

night-

i

Andante

Org.<

Wśród Midst the

pp Wśród Midst

i

ci still

P

u .

II

cnej night

R = F

J i

A

ta

j i i i

t ' © 2004 by Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków, Poland. All rights reserved.

J R = F i

I=É=É

K,

J J

4

J

m

—

.

¿

i

I

SPIS CZĘŚCI

WSTĘP

KOLĘDY

3

10

MSZA PASTERSKA INTROITUS Wśród nocnej ciszy

15

GLORIA Przybieżeli clo Betlejem pasterze

26

CREDO Bóg się rodzi

40

OFFERTORIUM Jezus malusieńki

58

SANCTUS Dzisiaj w Betlejem

67

BENEDICTUS Lulajże Jezuniu

78

AGNUS D E I Mizerna, cicha

90

CONTENTS

PREFACE

CHRISTMAS

6

CAROLS

12

PASTORAL MASS INTROITUS Midst the night stillness

15

GLORIA Merrily to Bethlehem the shepherds ran

26

CREDO God is born for us

40

OFFERTORIUM Jesus, tiny stranger

58

SANCTUS Today, Bethlehem

67

BENEDICTUS Lullaby Jesus dear

78

AGNUS D E I How still and wretched

90

MUSICA Editio

SACRA

Sanctae

P O L O N O R U M

Hedvigi

a series of Polish religious publications in commemoration of the canonization of Queen St. Hedwig on the occasion of the six hundredth anniversary of her death

Reginae

dedicata

Seria wydawnictw polskiej muzyki religijnej dla uczczenia kanonizacji św, Jadwigi Królowej w sześćsetną rocznicę Jej śmierci

TOMASZ FLASZA CATHOLIC CHURCH OLD POLISH HYMNAL FIRST PART

for voice and organ or mixed choir (with one stanza) for two voices (with full text) Advent Hymns Christmas Carols Lenten Hymns Easter and Ascension Hymns S E C O N D PART

for voice and organ or mixed choir (with one stanza for two voices (with full text) Hymns to Blessed Virgin Mary Hymns to Lord Jesus Hymns to the Holiest Heart of Lord Jesus

ŚPIEWNIK KOŚCIELNY KATOLICKI CZĘŚĆ PIERWSZA

na głos z organami lub na chór mieszany na dwa głosy (z p e ł n y m t e k s t e m )

(z j e d n ą zwrotką tekstu)

Pieśni adwentowe Kolędy Pieśni na Wielki Post Pieśni Wielkanocne i o Wniebowstąpieniu Pańskim CZĘŚĆ

DRUGA

na głos z organami lub na chór mieszany na dwa głosy (z p e ł n y m t e k s t e m )

(z j e d n ą zwrotką t e k s t u )

Pieśni do Najświętszej Maryi Panny Pieśni do Pana Jezusa Pieśni do Najświętszego Serca Pana Jezusa

Ks. ANTONI HLOND-CHLONDOWSKI TWELVE EUCHARISTIC HYMNS Op. 31 for 1 and 2 equal voices (choir ad libitum) with organ accompaniment

DWANAŚCIE PIEŚNI EUCHARYSTYCZNYCH op. 31 na 1 i 2 głosy równe (chór ad libitum) z towarzyszeniem organów

WOJCIECH KILAR A Q N U S DEI for unaccompanied mixed choir

na chór mieszany a cappella

Ks. KAROL LEWANDOWSKI LITURQICAL YEAR IN HYMNS Organ accompaniments to hymns from Catholic Church Polish Hymnal

by rev. Jan S i e d l e c k i

ROK KOŚCIELNY W PIEŚNIACH towarzyszenie organowe do pieśni Śpiewnika

Kościelnego ks. Jana S i e d l e c k i e g o

ROMAN MACIEJEWSKI PASTORAL MASS Polish Christmas Carols for four-voice women's or boys' choir and organ

MSZA PASTERSKA Kolędy polskie na czterogłosowy chór żeński lub chłopięcy i organy

STANISŁAW MONIUSZKO ILLVMINA OCULOS MEOS (Qraduale) DUETTINO

for soprano, alto and organ

na sopran, alt i organy

OFFERTORY in D major

OFFERTORIVM D-dur

for unaccompanied mixed choir

na chór mieszany a cappella

FELIKS RACZKOWSKI LATIN MASS in Honour of St. Michael Archangel for two equal voices (or two choires) and organ

MSZA ŁACIŃSKA ku czci św. Michała Archanioła na dwa głosy równe (lub dwa zespoły chóralne) i organy

MIECZYSŁAW SURZYŃSKI THE YEAR IN SACRED HYMNS Organ Preludes Op. 42

ROK W PIEŚNI KOŚCIELNEJ Preludia organowe op, 42

based on the melodies of Polish Advent Hymns I na melodiach polskich pieśni adwentowych osnute based on the melodies of Christmas Carols II na melodiach pieśni kolędowych osnute based on the melodies of Lenten Hymns III na melodiach pieśni wielkopostnych osnute based on the liturgical melodies of Easter, IV na melodiach pieśni kościelnych osnute - Wielkanoc, Zielone Świątki, uroczystość Trójcy Sw. i Bożego Ciała Pentecost, the Holy Trinity and Corpus Christi based on the melodies of Polish Marian Hymns V na melodiach polskich pieśni o Matce Boskiej osnute

MIECZYSŁAW SURZYŃSKI, STEFAN SURZYŃSKI 1. PASTORAŁKI Christmas Carols Preludes for Organ Op. 63

2. PASTORAŁKI Christmas Carols Preludes for Organ Op. 67

PASTORAŁKI I Preludia organowe op. 63

PASTORAŁKI II Preludia organowe op. 67

JÓZEF ŚWIDER STROFY O MIŁOŚCI do wybranych aforyzmów' Jana Pawła II na chór żeński a cappella

ZDUMIENIE do słów Jana Pawła II (z Tryptyku Rzymskiego) na chór żeński a cappella

VERSES OF LOVE to selected aphorisms by John Paul II for unaccompanied women's choir

AMAZEMENT to words by John Paul II (from the Roman Triptych) for unaccompanied women's choir

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH vvww.wkb.krakow.pl

—

^