NA DRODZE ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM

NA DRODZE ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM II K A R M E L U AŃSKI TYDZIEŃ DUCHOWOŚCI ZE ś w . JANEM OD K R Z Y Ż A : 2 2 - 2 5 MARCA 1 9 9 9

Pod redakcją O. Jerzego Wiesława Gogoli OCD

Kraków 2000 Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych

© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18, 30-960 Kraków

Imprimi potest O. dr Szczepan Praśkiewicz OCD, prowincjał Kraków, dnia 26.07. 2000 r.

Nr 667/00

Imprimatur + Kazimierz Nycz, wik. gen.

Kraków, dnia 21 czerwca 2000 r.

Nr 1494/00

Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18, 30-960 Kraków Wydawnictwo Karmelitów Bosych ul. Z. Glogera 5, 31-222 Kraków ISBN 83-87527-90-4

WPROWADZENIE PROWINCJAŁA KRAKOWSKIEJ PROWINCJI KARMELITÓW BOSYCH

Rok temu Karmel Terezjański w Polsce, odpowiadając na znaki czasu, na wyzwania nowej ewangelizacji, na orędzie skierowane bezpośrednio do niego przez Ojca Świętego Jana Pawła II, podjął w środowisku krakowskim nową formę promocji teologii życia duchowego wśród wierzących. W dniach od 9 do 12 marca zeszłego roku odbył się I Tydzień Duchowości, zorganizowany przez Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie. Był on poświęcony św. Teresie od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza, najmłodszemu Doktorowi Kościoła, i spotkał się z bardzo życzliwym przyjęciem ze strony osób konsekrowanych i świeckich.

Dzisiaj, podejmując zeszłoroczną inicjatywę, rozpoczynamy II Tydzień Duchowości. Tym razem przedmiotem jego dociekań i rozważań będzie zagadnienie zjednoczenia człowieka z Bogiem albo, mówiąc precyzyjniej, zjednoczenia Boga z człowiekiem. Bóg człowieka odnawia, przebóstwia, jednoczy z sobą. Jest to najwyższy cel ludzkiego życia. Przewodnikiem w naszym poszukiwaniu będzie św. Jan od Krzyża, Doktor Kościoła, który w tym zakresie dzieli się z nami w sposób usystematyzowany - swoim osobistym doświadczeniem oraz doświadczeniem osób, które - jako kierownik duchowy - prowadził do zjednoczenia z Bogiem. Będziemy go pytać, czym jest zjednoczenie

6

W. Kiwior OCD

Boga z człowiekiem, j a k a jest droga, która do niego prowadzi, j a k ą rolę w procesie jednoczenia spełniają cnoty teologalne, modlitwa, noc oczyszczająca, kontemplacja. Św. Jan od Krzyża jest znany w Kościele, w świecie religii i kultury, jako pisarz i poeta, artysta i humanista, teolog i duchowy egzegeta, człowiek o głębokim doświadczeniu mistycznym i o wielkiej przenikliwości w sprawach ducha, d u c h o w y mistrz i k i e r o w n i k dusz. Przyciąga on do siebie m i s t y k ó w , p o e t ó w , h u m a n i s t ó w , f i l o z o f ó w , p s y c h o l o g ó w , teologów 7 , przedstawicieli innych w y z n a ń religijnych, ludzi w y k s z t a ł c o n y c h i prostych. Wszystkim głosi prawdę o Bogu i o transcendentnym powołaniu człowieka.

W Kościele św. Jan od Krzyża jest przede wszystkim przewodnikiem tych, którzy s z u k a j ą większej zażyłości z Bogiem. Jego nauczanie jest bogate w doktrynę i pełne życie. Od Doktora Mistycznego m o g ą się wiele nauczyć zarówno teologowie - powołani do tego, aby żyć intensywną wiarą i zawsze łączyć naukowe badania z modlitwą, jak i kierownicy duchowi, którzy p o m a g a j ą innym w ich życiu duchowym, oraz każdy, kto szuka głębszej komunii z Bogiem.

Bóg obdarzył św. Jana od Krzyża zaletami, dzięki którym był duchowym przewodnikiem i w y c h o w a w c ą wierzących. Pomagał ludziom na każdym etapie rozwoju ich życia duchowego: od pobożności ludowej aż po wzniosłe doświadczenia mistyczne. Dlatego w j e g o pismach, będących owocem j e g o świętości i mądrości, każdy znajdzie dla siebie światło w swojej wędrówce do Boga. Św. Jan od Krzyża pomagał i nadal p o m a g a wierzącym w „przemierzaniu dróg prowadzących do B o g a " i uczy, w jaki sposób można odkrywać obecność i miłość Boga w poszczególnych okolicznościach życia, w przeciwnościach, w chwilach gorliwości i w momentach pozornego zniechęcenia. W j e g o pismach uderza nas głębia i realizm osobistej wiary, pedagogia wiary, nauka o rozwoju życia teologalnego, relacja pomiędzy w i a r ą a rozumem, doświadczenie wiary przez modlitwę wewnętrzną, uczynienie tajemnicy Trójcy Świętej i tajemnicy Słowa Wcielonego ośrodkiem własnego życia duchowego.

Otwierając II Tydzień Duchowości pragnę bardzo serdecznie powitać wszystkie j e g o uczestniczki i wszystkich uczestników, zarówno

Wprowadzenie

7

prelegentów, j a k i słuchaczy przedstawicieli różnych uczelni katolickich i różnych środowisk życia religijnego w Polsce.

Dziękuję Karmelitańskiemu Instytutowi Duchowości za dotrzymanie słowa sprzed roku i zorganizowanie tegorocznego spotkania.

Ufam, że podjęta i rozwijana inicjatywa wpisze się na stałe w historię życia religijnego i kulturalnego Krakowa.

Wszystkim biorącym udział w II Tygodniu Duchowości życzę wiele pożytku duchowego i intelektualnego. Słuchaczom życzę cierpliwego wnikania — z p o m o c ą św. Jana od Krzyża i prelegentów — w tajemnice komunii człowieka z Bogiem, a prowadzącym poszczególne sesje zdolności łatwego i prostego mówienia o zasadniczych sprawach w dynamice naszego życia teologalnego. W s ł u c h a j m y się zatem wszyscy w j e g o głos i pozwólmy ująć się pięknem Boga i miłością Chrystusa, aby następnie odważnie p o d e j m o w a ć trud drogi prowadzącej do zjednoczenia z Nim.

SPIS T R E Ś C I Wprowadzenie Prowincjała Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych

5

BIBLIA I MISTYKA Święty Jan od Krzyża i lektura duchowa Biblii dzisiaj José Manuel Sânchez Caro Wprowadzenie 11 I. Lektura duchowa Biblii 14 1. Geneza 14 2. Treść 17 3. Warunki 18 4. Systematyzacja 20 5. Założenia hermeneutyczne 21 5.1. Zaczynać od tekstu 22 5.2. Czytać Biblię w Duchu 22 5.3. Czytać Biblię w środowisku żywej Tradycji Kościoła 22 5.4. Otwarci na tajemnicę Boga i na przygodę człowieka 23 II Święty Jan od Krzyża i Biblia 24 1. Formacja biblijna 24 2. Święty Jan od Krzyża i jego sposób używania Biblii 26 3. Stosowanie alegorii 27 4. Ilustracje wypowiedzi 29 5. Sens literalny 30 6. Język biblijno-mądrościowy 31 III. Święty Jan od Krzyża a duchowa lektura Biblii 32 1. Pryncypia 33 1.1. Postawa fundamentalna: natchnienie Pisma i prowadzenie Kościoła --- 33 1.2. Lektura dla osób duchowych 34 1.3. W całościowym kontekście tajemnicy chrześcijańskiej 36 1.4. Zaangażowanie całego życia 38 1.5. Różnorodne znaczenia 40

252

Spis treści

1.6. Prostota ducha i otwartość na Ducha Świętego 2. Praktyka duchowej lektury Biblii 2. /. Duchowa lektura tekstów klasycznych 2.2. Od lektury do kontemplacji 3. Konkluzje

42 43 44 46 48

SYMBOLIKA ŚWIATŁA I CIEMNOŚCI W ZJEDNOCZENIU CZŁOWIEKA Z BOGIEM U ŚW. JANA OD KRZYŻA Jan Machniak, PAT 1. Hermeneutyka sanjuanistyczna 2. Symbolika światła i ciemności w Piśmie świętym i tradycji Kościoła 3. Ciemność miejscem spotkania z Bogiem 3.1. bolesna noc oczyszczeń 3.2. Noc radości— 3. Płomień jednoczącej miłości

55 58 60 61 64 65

ZJEDNOCZENIE Z BOGIEM I JEGO ROLA W ŻYCIU DUCHOWYM CZŁOWIEKA WEDŁUG ŚW. JANA OD KRZYŻA Henryk Wejman 1. Substancjalna obecność Boga w duszy a zjednoczenie nadprzyrodzone — 72 2. Natura zjednoczenia nadprzyrodzonego 75 2.1. Udzielanie się Boga przez łaskę i miłość 76 2.2. Uczestnictwo duszy w Boskości Boga 77 2.3. Przekształcenie duszy w Bogu 80 3. Przebywanie Boga w duszy 83 3.1. Oddziaływanie Osób Boskich na duszę w akcie przekształcenia 83 3.1.1. Błoga rana 84 3.1.2. Przedsmak życia wiecznego 85 3.1.3. Dar przekształcenia 87 4. Wartość zjednoczenia z Bogiem w życiu duchowym człowieka 89

Spis treści

253

DROGA DO ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM WEDŁUG ŚW. JANA OD KRZYŻA Stanisław Urbański, ATK 1. Droga jako proces przemiany 2. Droga jako proces oczyszczenia 3. Droga jako proces zjednoczenia

95 101 106

PRZEMIANA CZŁOWIEKA W PROCESIE ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM WEDŁUG ŚW. JANA OD KRZYŻA Marek Chmielewski, KUL Lublin 1. Założenia teologiczno-antropologiczne 2. Płaszczyzny przemiany podmiotu duchowego 2.1. Płaszczyzna zmysłów o-psychiczna 2.2. Płaszczyzna morałno-duchowa — 2.2.3. Płaszczyzna mistyczna 3. Przejawy i skutki przemiany człowieka 3.1. Uświęcenie 3.2. Integracja osobowości 3.3. Apostolstwo

116 119 120 122 124 126 127 128 130

OCZYSZCZENIA NOCY CIEMNEJ U ŚW. JANA OD KRZYŻA Jerzy Wiesław Gogola OCD, PAT 1. Noc ciemna 2. Typowe oczyszczenia bierne 2.1. Oschłość 2.2. Pustka —2.3. Ciemność — 2.4. Cierpienie jako wynik ogólnego stanu duszy w nocy ciemnej 2.5. Przyczyna udręk nocy

135 138 139 143 144 145 147

254

Spis treści KONTEMPLACJA JAKO ŚRODEK DOSKONAŁEGO OCZYSZCZENIA AFEKTYWNOŚCI NA DRODZE DO ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM ANDRZEJ RUSZAŁA O C D

1. Oczyszczenie afektywności a kontemplacja 1.2. Konieczność oczyszczenia sfery afektywnej — 1.3. Kontemplacja i jej funkcja oczyszczająca 2. Proces oczyszczenia afektywności przez kontemplację 2.1. Aspekt negatywny: „ śmierć " afektywności „ starego człowieka " 2.2. Aspekt pozytywny: stworzenie „ nowej" afektywności 2.2.1. Bóg źródłem poruszeń w sferze afektywnej 2.2.2. Natura Bożych poruszeń w sferze afektywnej

155 155 157 158 158 160 160 163

MODLITWA I JEJ ROZWÓJ W UJĘCIU ŚW. JANA OD KRZYŻA O. Dominik Eugeniusz Wider OCD 1. Formy modlitwy 1.1. Modlitwa ustna.

1.2. Modlitw a zwana rozmyślaniem.

1.3. Modlitwa oparta na skupieniu 1.4. Kon temp la cja wlana 2. Rozpoznawanie stanów modlitwy 2.1. Znaki pozwalające pozostawić rozmyślanie 2.2. Rozpoznawcze znaki wchodzenia na drogę kontemplacji 2.3. Znaki wejścia w noc ducha— 2.4. Znaki mówiące, że Bóg jest naprawdę jedynym umiłowanym Dopełnienie

172 172 173 175 176 176 777 —179 181 181 182

Spis treści

255

ROLA CNÓT TEOLOGALNYCH NA DRODZE DO ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM O. Marian Zawada OCD 1. Natura i struktura cnót teologalnych w doktrynie św. Jana od Krzyża— 188 /./. Natura cnoty teologalnej Istotowość Proporcjonalność Bezpośredniość -1.2. Jedność i złożoność cnót teologalnych2. Dynamizm teologalny w procesie zjednoczenia 2.1. Koncepcja trzech władz człowieka 2.2. Możliwość spotkania cnót i władz u św. Jana od Krzyża 3. Funkcje cnót teologalnych w procesie duchowym 3.1. Zabezpieczający wymiar cnót 3.2. Roi a oczyszczająca 3.3. Rola jednocząca

189 190 192 194 196 202 203 205 210 211 213 219

ODKRYWANIE PRAWDY NA DRODZE DO ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM O niektórych aspektach nauk św. Jana od Krzyża w kontekście współcze sności

227

Krzysztof Pawłowski

PODSUMOWANIE Jerzy Wiesław Gogola OCD

247