PASTORAŁKI - zeszyt I - Mieczysław Surzyński

I MIECZYSŁAW SURZYNSKI STEFAN SURZYŃSKI PASTORAŁKI Preludes for Organ Op. 63

Preludia na organy op. 6

Wstęp / Preface

Ks. Tadeusz Przybylski SDB

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH Kraków 2000

Redaktor serii / Series edited by WANDA GLADYS Z K o n s u l t a n t u t w o r ó w o r g a n o w y c h / O r g a n w o r k s consulted by MIECZYSŁAW TULEJA Projekt okładki / Cover design J O A N N A WYSOCKA-PANASIEWICZ, JANUSZ WYSOCKI Skład k o m p u t e r o w y n u t / C o m p u t e r typesetting PIOTR KWAŚNIEWSKI

Imprimatur tJan Szkodoń, wik. gen.

Kraków, dnia 2 listopada 2000 r.

Nr 2824/2000

© W y d a w n i c t w o Karmelitów Bosych, K r a k ó w 2000

PROSIMY NIE KOPIOWAĆ Każda nielegalna odbitka to strata dla w y d a w n i c t w a i dla m u z y k i — mniejsza ilość d r u k o w a n y c h egzemplarzy oznacza mniejszą ilość n o w y c h d r u k o w a n y c h u t w o r ó w polskiej m u z y k i religijnej.

PLEASE DO NOT MAKE COPIES! All u n l a w f u l duplications are a loss to the publisher a n d to music itself — a lesser a m o u n t of sales of t h e s e releases will m e a n a reduced a m o u n t of f u t u r e releases of Polish religious music.

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: (012) 415-22-45, 415-46-19 fax: (012) 415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http://www.karmel.pl Wydanie I

ISBN 83-87527-97-1

PASTORAŁKI Preludia na organy autorstwa znakomitych organistów, braci Surzyńskich: Mieczysława (1886-1924) i Stefana (1855— -1919) osnute zostały na tematach polskich kolęd. Zebrane przez Stefana Surzyńskiego w dwóch zeszytach jako op. 63 i 67 ukazały się po raz pierwszy nakładem autora w 1910 roku w Tarnowie.

Drugi raz zostały wydane tamże w roku 1930. Świadczy to o popularności tych odznaczających się użytkowym charakterem kościelnym kompozycji. Siedem z nich zatytułowano jako pastorałki, ponieważ nie są związane tematycznie z żadną kolędą.

Polskie kolędy mają swoją wielowiekową przeszłość. Kiedy w połowie XIII wieku do Polski przybyli Franciszkanie, przynieśli z sobą cały bożonarodzeniowy zbiór pieśni łacińskich i ich tłumaczeń polskich, czeskich kultywując również i w naszym kraju adorację żłóbka. Pieśni te nazwano kolędami.

Z zabytków pochodzących z XV wieku znamy około 10 kolęd. Żadnej z nich nie towarzyszy jednak zapis nutowy. Natomiast początek XVI wieku przynosi już także kolędy drukowane. Pierwszą notację muzyczną melodii kolędowych znajdujemy w Tabulaturze organowej Jana z Lublina (1538-1548). Notację melodyczną kolęd spotykamy również w Tabulaturze organowej z krakowskiego klasztoru św. Ducha (1548). Z biegiem lat pojawiały się rękopiśmienne kolędy w różnych kancjonałach, np. sióstr Benedyktynek w Staniątkach. W XVII i XVIII wieku posługiwano się w opracowaniach kolęd stylem kancjonałowym, w którym melodie pieśni znajdowały się w głosie najwyższym, a podparte były słupami akordowymi pozostałych głosów. W wieku XVII pojawiają się utwory organowe oparte na pieśniach kościelnych. Dość wspomnieć działalność tak wybitnych organistów z tego okresu jak Andrzeja Niżankowskiego czy Jana Podbielskiego. Wzorem opracowań była bogata twórczość kompozytorów renesansowych: Wacława z Szamotuł, Cypriana

Bazylika, Mikołaja Gomółki. W XIX wieku polscy kompozytorzy byli obligowani wciąż aktualnymi zapotrzebowaniami na polską pieśń kościelną, a wśród nich i kolędową w postaci opracowań chóralnych, instrumentalnych czy też w postaci akompaniamentu organowego.

PASTORAŁKI Preludia na organy lub harmonium. Utwory oryginalne i na tematy polskich kolęd braci Surzyńskich są niewielkimi, liczącymi kilkadziesiąt taktów kompozycjami. Posiadają dwuczęściową konstrukcję formalną, w której pierwsza część zawiera w całości kolędę na której jest osnuta, a druga — to jej wariacyjne przetworzenie. Przykładem takiego opracowania może być Preludium na temat kolędy „Jezus malusieńki" Stefana Surzyńskiego (z. II nr 2), gdzie w drugiej części utworu autor posługuje się techniką wariacyjną typu figuracyjnego. W tej części wprowadzone są ponadto zmiany metrorytmiczne oraz tonalne. Innym środkiem opracowania używanym przez kompozytora jest augmentacja melodii kolędy, np.

Jezusa Narodzonego (z. II nr 5). Stosuje też kompozytor zmianę trybu np. B-dur/g-moll w Preludium „Dzisiaj w Betlejem" (z. II nr 17).

Podobną techniką posługuje się w Preludium „W żłobie leży". Melodia przebiega tu w głosach środkowych na tle ruchu ósemek w takcie g- W drugiej części tego Preludium melodia kolędowa została przeniesiona do głosu basowego (z. II nr 9). Ogólnie można powiedzieć, że w większości swoich Preludiów kolędowych opierali się omawiani kompozytorzy, a szczególnie Stefan Surzyński, na homofonii. Widoczne są również tutaj cechy faktury fortepianowej.

O wiele swobodniej wykorzystuje pieśniowy materiał kolędowy Mieczysław Surzyński operując szeroką i różnorodną techniką kompozytorską, w tym i polifonią. Stąd jego opracowania wydają się mieć wyższą wartość artystyczną. Bez wątpienia twórczość braci Surzyńskich osnuta na tematach kolęd znacznie przewyższa po-

ziomem powstające w tym samym okresie opracowania innych autorów.

Wincenty Richling (1841-1891) w swoim zbiorze Pastorałek zawierającym 102 kompozycje organowe (wyd. pośm. 1925), umieścił tylko 8 preludiów opartych na pełnej melodii kolęd. Pozostała reszta nosi tylko ogólny tytuł „pastorałki" i taki ma też charakter.

Kompozytor posługuje się prostą harmonią i fakturą wyłącznie homofoniczną. Tylko kilkakrotnie użył w tych utworach opracownia figuracyjnego. Gustaw Roguski (1839-1921) w zbiorze Preludiów (1902) umieścił zaledwie dwie kolędy. Utwory te, oparte na prostej homofonii, zostały opracowane w postaci małego cyklu wariacyjnego, w którym tylko jedna z wariacji uwzględnia technikę polifoniczną. Podobnie jak u Wincentego Richlinga i Gustawa Roguskiego przedstawia sie sprawa w Preludiach kolędowych (kilka cykli) ks. Franciszka Walczyńskiego (1852-1937). Jego organowe opracowania kolęd przypominają wyżej wymienione; są homofo-

niczne, w znikomym stopniu występuje w nich figuracyjność oraz korespondencja motywiczna między głosami.

Jedynie Władysław Żeleński (1837-1921) opracowując dwie kolędy ze zbioru 25 Preludiów na organy op. 38 (1881) posłużył się motywami czołowymi melodii przetwarzając je w sposób świadczący o doskonałym warsztacie kompozytorskim, polocie i inwencji twórczej. Trzy Fantazje kolędowe na organy Feliksa Nowowiejskiego (1877-1946) reprezentują najwybitniejsze osiągnięcia w tym zakresie. Należą już jednak do nurtu koncertowego.

Porównując z innymi organowymi opracowaniami kolęd jakie pojawiły się w omawianym okresie można z przekonaniem stwierdzić, iż zbiór Pastorałek braci Surzyńskich imponuje zarówno liczbą wybranych kolęd, jak i wytrawnym opracowaniem. Przedstawiają one niewątpliwie i dzisiaj swoiste wartości artystyczne, które z powodzeniem mogą być eksponowane podczas sprawowanej liturgii po naszych kościołach w okresie Bożego Narodzenia.

Ks. dr hab. Tadeusz Przybylski SDB

(H

1. Hej, w dzień Narodzenia

..6

2. Pasterze mili, coście widzieli

..8

3. Pastorałka

10

4. Pospieszcie pastuszki do stajenki

12

5. Dzieciątko się narodziło

15

6. Przybieżeli do Betlejem pasterze

16

7. Na Boże Narodzenie

18

8. Pastorałka

,19

9. A cóż z tą Dzieciną

,20

10. Gdy się Chrystus rodzi

,22

11. Anioł pasterzom mówił

.24

12. Pastorałka

.27

13. Wśród nocnej ciszy

.28

14. A czemuż mój Jezus tak ubogo leży

.30

15. W żłobie leży, któż pobieży

.32

16. Pastorałka

.35

17. Pan z nieba i z łona

.36

18. Bóg się rodzi, moc truchleje

.38

19. Witaj dzisiaj Boskiej Istności

.40

20. Lulajże Jezuniu, moja perełko

.42

PASTORAŁKI I Preludia na organy Preludes for Organ

HEJ, W DZIEŃ NARODZENIA STEFAN SURZYNSKI

j a m

f1

«—f-»í—1 r P r i

1r V r

f

—

^

T z I P^« :

= FJ :

«hf: 3 r

9-.

y.—

f

r

p i

i

J—¿—p r p*

sempre p

i .

7

f

•> i

'1 • i'

8

8 M

^

i

C* ^

•'

i• Í*

* fl

Jé- \

^

1

P

Pr pr.p

j

}

'r

ñ

r

n

i •' Í*

J, f

p r ~p-

1j-

^

H X W 1 U T

j p r Pi

j.

ÉÉT

i

|J:

é

r

i

i

r

g

j/ r

' t

p'f

m\ 1nr

J.

J I

r

42

LULAJŻE JEZUNIU, MOJA PEREŁKO

MIECZYSŁAW SURZYŃSKI

Moderato i

20.

m

i

-j"

1 - Í —

Wf--/ U

w

v

*

¿

j» ^ j»

-L

~J

*

m

rr^s^n rn^ 4

ï f t - -I JJ—

—fc^zrt J

J ^ T

m m

im i

=kzz:w

/

J hn j i — ¿ T T —

H ü ü i J

\

J J 7ŁOt. p i T' 7

-, LU-

t,nn

3 = 7

'

::l

i F ^ r Hto

-^Ł m - f--

p

?

•

--^t-^-

j® p

=

1 ,j

¡i

L J H J ,— \J) i>J «TJ J 1 \Á>J J\J J | . lf

===i