Pojednani w maryi wklad

POJEDNANI W MARYI MIEJSCE I FUNKCJA MARYI W EKUMENICZNEJ EKLEZJOLOGII BERNARDA SESBOÜÉ

Paweł Urbańczyk OCD

POJEDNANI W MARYI MIEJSCE I FUNKCJA MARYI W EKUMENICZNEJ EKLEZJOLOGII BERNARDA SESBOÜÉ

Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2015

© Copyright by Wydawnictwo Karmelitów Bosych Imprimi potest Tadeusz Florek OCD, prowincjał Kraków, 7 marca 2015 r. nr 55/2015

Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18a, 31-510 Kraków Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 www.wkb-krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 978-83-7604-352-4 Druk: EIKON – Kraków

Spis treści

Wykaz skrótów ............................................................................... 11 Wprowadzenie................................................................................ 13 Wstęp .............................................................................................. 15 Rozdział I KOŚCIÓŁ WE FRANCJI DOBY POSOBOROWEJ –SPOŁECZNO-RELIGIJNA RECEPCJA SOBORU .................. 25 1.1. Okres przedsoborowy ............................................................ 27 1.1.1. Księża-robotnicy ............................................................. 28 1.1.2. Młodzieżowe ruchy katolickie....................................... 32 1.1.3. Udział świeckich i kobiet w życiu Kościoła ................. 33 1.2. Kościół w latach Soboru ........................................................ 36 1.2.1. Kryzys posoborowy – rok 1968..................................... 37 1.2.2. Aspekt socjologiczny kryzysu ....................................... 39 1.2.3. Duchowieństwo francuskie w obliczu kryzysu .......................................................................... 41 1.2.4. Aspekt międzynarodowy – dekolonizacja ................... 45 1.3. Kościół doby posoborowej .................................................... 48 1.3.1. Sobór i jego recepcja na płaszczyźnie kultury i dialogu społecznego ..................... 48 1.3.1.1. W dialogu z kulturą ................................................ 49

6

Pojednani w Maryi

1.3.1.2. W dialogu z laickością ............................................ 53 1.3.1.3. Nowe ruchy religijne ............................................... 58 Rozdział II GŁÓWNE NURTY TEOLOGII FRANCUSKIEJ I JEJ PRZEDSTAWICIELE........................................................... 63 2.1. Pojęcie i rozwój nowej teologii francuskiej ......................... 64 2.1.1. Szkoły nowej teologii...................................................... 66 2.1.1.1. Szkoła dominikańska – Saulchoir ......................... 67 2.1.1.2. Szkoła jezuicka – Fourvière ................................... 72 2.2. Kontrowersje wokół koncepcji nowej teologii ................................................................................. 75 2.3. Znaczenie i wpływ nowej teologii na prace Vaticanum II ................................................................... 78 2.4. Posoborowa teologia francuska ............................................ 83 2.4.1. Panorama francuskich prądów teologicznych ......................................... 84 2.4.2. Rys maryjny teologii francuskiej .................................. 88 2.4.3. Postać i twórczość o. Bernarda Sesboüé ...................... 92 Rozdział III EKLEZJOLOGICZNE IMPLIKACJE TEOLOGII BERNARDA SESBOÜÉ: TRUDNA RZECZYWISTOŚĆ POSZUKIWANIA ZBAWCZEJ PRAWDY 3.1. Kościół i ekonomia sakramentalna .................................... 104 3.1.1. Struktura usprawiedliwienia przez wiarę .................. 105 3.1.1.1. Sakramentalna ekonomia wiary.......................... 106 3.1.1.2. Podmioty struktury usprawiedliwienia przez wiarę.......................................... 111 3.1.2. Kościół jako przestrzeń celebracji usprawiedliwienia przez wiarę ............................ 112 3.1.2.1. Aspekt beneficjalny ............................................... 113

Spis treści

3.1.2.2. Aspekt ministerialny............................................. 114 3.2. Kościół w tajemnicy zbawienia .......................................... 116 3.2.1. Zbawieni łaską Chrystusa ............................................ 117 3.2.2. Zbawieni mocą Ducha ................................................. 120 3.2.3. Zbawienie tajemnicą pojednania ................................ 122 3.2.4. Zbawieni w Kościele ..................................................... 124 3.2.4.1. Poza Kościołem nie ma zbawienia? .................... 125 3.2.4.2. Ku transparentności w nauczaniu Kościoła i o Kościele ................................... 131 3.3. Autorytet Magisterium Kościoła: między władzą a służbą ............................................................. 133 3.3.1. Trójmian wymiarów struktury eklezjalnej ................ 135 3.3.1.1. Wymiar wspólnotowy........................................... 137 3.3.1.2. Wymiar kolegialny ............................................... 138 3.3.1.3. Zasada przewodniczenia ...................................... 136 3.3.2. Magisterium Kościoła: między władzą a służbą .......................................................... 142 3.3.2.1. Ku nowej formie Magisterium ............................ 144 3.3.2.2. Współczesne wyzwania hermeneutyki Magisterium Kościoła .............................. 146 3.3.2.3. Zagrożenia fundamentalistycznej interpretacji Magisterium ................................................. 150 3.3.3. Autorytet Magisterium a współczesne sumienie ......................................................... 152 Rozdział IV EKLEZJOTYPICZNY CHARAKTER TEOLOGII MARYJNEJ BERNARDA SESBOÜÉ: KU WIERNEMU I TWÓRCZEMU ODCZYTANIU DUCHA VATICANUM II ............................. 159 4.1. Teologiczne konsekwencje konstytucji Lumen gentium ....................................................... 161

7

8

Pojednani w Maryi

4.1.1. Obraz Maryi ofiarą nadużyć teologicznych nurtu maksymalistycznego............................................................... 165 4.1.2. Objawienia maryjne ..................................................... 168 4.1.3. Współczesne kontestacje wiarygodności Niepokalanej Dziewicy ................................ 170 4.1.3.1. Dziewicze poczęcie Jezusa .................................. 171 4.1.3.2. Wieczne dziewictwo Maryi.................................. 174 4.2. W kierunku wiarygodnego mówienia o Maryi ............................................. 176 4.2.1. Zamiast „mariologii” – „teologia maryjna”, czyli o Maryi po Soborze ................... 178 4.2.2. Maryja ikoną Kościoła ................................................. 182 4.2.3. Ostatnie dogmaty maryjne w świetle teologii eklezjotypicznej ........................................ 184 4.2.3.1. Niepokalane Poczęcie ........................................... 185 4.2.3.2. Wniebowzięcie Maryi ........................................... 187 4.3. Odkrywanie prawdziwego wymiaru człowieczeństwa Maryi ............................................................... 190 4.3.1. Maryja chrześcijańską „ikoną” kobiecości................. 194 4.3.2. Od Maryi „królowej” do Maryi „służebnicy” ........... 196 4.3.3. Maryja w wypowiedziach Magisterium – ku antropologii komplementarnej ...................................... 199 4.3.4. Maryja a Duch Święty – zasada pneumatologiczna .................................................... 203 Rozdział V MARYJA DROGĄ EKUMENICZNEGO POJEDNANIA....................................... 211 5.1. Maryja – kobieta pełna łaski ............................................... 212 5.1.1. Maryja w tajemnicy Boga – „Wszystko w Maryi pochodzi z Bożej łaski” ..................... 213

Spis treści

5.1.2. Maryja jako człowiek wiary – „Wszystko w Maryi jest odpowiedzią wiary” .................... 214 5.1.3. Maryja człowiekiem uwielbienia – „Wszystko w Maryi oddaje chwałę Bogu” ......................... 220 5.2. W kierunku ekumenicznego pojednania Kościołów – teologia ekumenicznego nawrócenia według Grupy z Dombes ............................................................ 222 5.2.1. Grupa z Dombes – historia współczesnej, francuskiej myśli ekumenicznej ............................................ 224 5.2.2. Pierwsze uzgodnienia i teologiczne tezy Grupy z Dombes ...................................... 225 5.2.3. Metoda teologiczna Grupy z Dombes ....................... 227 5.2.3.1. Metodologiczne zasady dialogu ekumenicznego Grupy z Dombes ...................... 228 5.2.3.2. Ku nawróceniu Kościołów ................................... 232 5.3. Maryja znakiem jedności chrześcijan? .............................. 235 5.3.1. Metoda w służbie prawdy ............................................ 237 5.3.2. Pismo Święte w perspektywie wyznania wiary – ku nowej metodzie w mówieniu o Maryi .......................... 240 5.3.2.1. Maryja, kobieta stworzona i córa Izraela ........... 240 5.3.2.2. Maryja, matka Jezusa ............................................ 242 5.3.2.3. Maryja w komunii świętych ................................ 243 5.3.3. Kwestie sporne na drodze ku ekumenicznej jedności ................................... 244 5.3.3.1. Między pośrednictwem a współdziałaniem.............................................................. 245 5.3.3.2. Dziewictwo Maryi................................................. 246 5.3.3.3. Niepokalane Poczęcie i Wniebowzięcie ............. 251 5.3.3.4. Wzywanie Maryi ................................................... 256 5.3.4. Wezwanie do nawrócenia Kościołów......................... 258

9

5.3.4.1. Ku nawróceniu postaw ......................................... 258 5.3.4.2. Ku złożonej jedności doktrynalnej ..................... 259 5.3.5. Grupa z Dombes nową jakością w dialogu ekumenicznym?........................... 265 5.3.5.1. Osiągnięcia i sukcesy ........................................... 266 5.3.5.2. W kierunku konstruktywnej krytyki ................. 268 Zakończenie ................................................................................. 273 Bibliografia ................................................................................... 283

Wykaz skrótów AAS −

Acta Apostolicae Sedis. Commentarium Officiale, Roma 1909–

BF

−

Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, pod red. I. Bokwy, Poznań 2007.

DV –

Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum, SWD, s. 350–363.

EK −

Encyklopedia Katolicka I–XX, Lublin 1973–

GS

Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, SWD, s. 526–606.

−

KKK −

Katechizm Kościoła Katolickiego, 1994.

LG −

Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, SWD, s. 104–166.

MC −

Paweł VI, Adhortacja Marialis cultus, Lublin 1990.

MD –

Jan Paweł II, List apostolski o godności i powołaniu kobiet Mulieris dignitatem, Wrocław 2004.

RM −

Jan Paweł II, Jan Paweł II, Encyklika o Błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu pielgrzymującego Kościoła Redemptoris Mater, Wrocław 1995.

RP

Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Reconciliatio et paenitentia, 1984.

−

RSR −

„Recherches de Sciences Religieuses”, 1910–

12

Pojednani w Maryi

RSPT –

„Revue des sciences philosophiques et théologiques”, 1907–

SWD –

Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, Pallottinum, Poznań 2002.

UR

Sobór Watykański II, Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio, SWD, s. 193–208.

–

Cytaty i sigla biblijne według: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych [Biblia Tysiąclecia], wydanie piąte, Poznań 2000.

Wprowadzenie Dorobek naukowy Bernarda Sesboüé jest klasyfikowany z perspektywy historii dogmatów. Większość badań tego francuskiego teologa była poświęcona zestawianiu, porównywaniu i analizie chrześcijańskich prawd wiary. Jezuita znad Sekwany – syntetyzując z pasją dwutysiącletnią historię Kościoła i zgłębiania Objawienia judeochrześcijańskiego – próbował odtworzyć kształtowanie się i rozwój doktryny katolickiej. Dlatego w świecie teologicznym jest przede wszystkim znany i ceniony, wraz z innymi współautorami, dzięki wręcz monumentalnej kilkutomowej monografii pt. Historia dogmatów (Histoire des dogmes Vol.1.

Le Dieu du salut avec J. Woliński, Paris 1994; Vol.2 L’homme et son salut avec V. Grossi, L.-F. Ladaria, Ph. Lécrivain, Paris 1995; Vol.3 Les signes du salut, avec H. Bourgeois, P. Tihon, Paris 1995; Vol. 4 La parole du salut avec Ch. Theobald, Paris 1996). Stąd wychwycenie w jego dorobku i uporządkowanie tematyki eklezjologicznej i mariologicznej nie wydaje się zadaniem łatwym, mimo pojawiających się od czasu do czasu publikacji B. Sesboüé odnoszących się do posoborowych ujęć Kościoła, do nauki o Maryi i Jej kulcie czy też długoletniej jego działalności w ramach ekumenicznej Grupy z Dombes. A takie właśnie cele postawił sobie o. Paweł Urbańczyk, kiedy przystępował w ramach swoich studiów doktorskich na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie do pisania rozprawy doktorskiej, którą opatrzył tytułem Miejsce i funkcja Maryi w ekumenicznej eklezjologii Bernarda Sesboüé. W 2015 r. praca ta – opatrzona pozytywnymi recenzjami ks. prof. dra hab.

Wojciecha Życińskiego z Krakowa i ks. prof. dra hab. Ignacego

14

Pojednani w Maryi

Bokwy z Warszawy – została publicznie obroniona, dając stopień naukowy doktora teologii jej autorowi.

Mimo zatem, że jest to książka naukowa i specjalistyczna, adresowana jest do szerokiego grona czytelników. Dlaczego?

Przede wszystkim dlatego, że jej tematyka ogarnia trzy interesujące i ważne obszary, a mianowicie eklezjologię, mariologię i ekumenizm. Książka o. Pawła Urbańczyka jest odważną i udaną próbą ukazania aktualnego miejsca i roli Maryi w zróżnicowanym konfesyjnie Kościele katolickim nad Sekwaną na podstawie twórczości francuskiego jezuity Bernarda Sesboüé. Nasz karmelitański teolog z Krakowa odkrywa Najświętszą Maryję Pannę przede wszystkim jako znak i symbol jedności dla wszystkich wyznawców Chrystusa, a nie jako przeszkodę w dążeniu do ekumenicznego konsensusu członków chrześcijańskich Kościołów.

Bez wątpienia Pojednani w Maryi nie będzie lekturą łatwą, ale ze wszech miar ubogacającą każdego chrześcijanina, który z jednej strony pragnie oczyścić i ugruntować swoją tożsamość wyznaniową, a tym samym pogłębić swoje relacje z Matką Jezusa z Nazaretu, a z drugiej – pielęgnuje w sobie otwartość i wrażliwość na innych braci i siostry we wspólnej wierze w naszego Boskiego Zbawiciela, który jako Zmartwychwstały Pan udziela się najpełniej w swoim Kościele. W tym Kościele, któremu tak wiele każdy z nas zawdzięcza, a który jest tak trudną i złożoną rzeczywistością. Jakże może jednak być inaczej, skoro jest to przestrzeń napięcia między udzielającym się Bogiem a obdarowywanym człowiekiem, między łaską a wolnością, między świętością a grzechem. o. prof. dr hab. Andrzej Napiórkowski kierownik Katedry Eklezjologii Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie

Wstęp Posoborowa teologia katolicka, usiłując sprostać wyzwaniu właściwego odczytania litery i ducha Soboru Watykańskiego II, aby przekazać współczesnemu człowiekowi dar zbawienia, od przeszło kilkudziesięciu lat podejmuje różnorodne próby opisu Bosko-ludzkiej rzeczywistości Kościoła. Sobór – odkrywając na nowo Misterium Ecclesiae – wyznaczył pionierskie kierunki poszukiwań teologicznych. Spośród nich szczególne miejsce zajmuje droga wiodąca do zbudowania jedności, zarówno na płaszczyźnie doktryny, jak i praktykowania wspólnej modlitwy oraz życzliwego dialogu. Owocem tej ekumenicznej otwartości jest nieustanna próba, podejmowana przez teologów chrześcijańskich różnych wyznań, poszukiwania tego, co bardziej łączy niż dzieli i tego, co bardziej wspólne niż odrębne.

Katolicka teologia, pozostając w służbie tak rozumianego dialogu oraz w twórczej wierności zapisom Soboru, wypracowała wiele „instrumentów teologicznych”, których właściwe zastosowanie może przyczynić się nie tylko do lepszego zrozumienia istniejących odmienności, ale i uzgodnienia teologicznego konsensusu w tym, co wspólne i cenne dla każdej ze stron ekumenicznej debaty. Wśród tych instrumentów należałoby wymienić główne idee eklezjalne Soboru: rozumienie Kościoła jako communio, nowe ujęcie koncepcji władzy i struktury hierarchicznej Kościoła oraz dowartościowanie roli świeckich w Kościele. Bardzo ważnym elementem, umożliwiającym nowe spojrzenie na wspólnotę tworzącą Kościół i stojące przed nią zadania, było umiejscowienie zagadnień

16

Pojednani w Maryi

dotyczących osoby Maryi, Matki Bożej, w ramach Konstytucji dogmatycznej o Kościele. I nie idzie jedynie o techniczny zabieg dokonanego zapisu tych zagadnień, lecz nade wszystko o ducha, intencję i sposób teologicznego myślenia ojców Soboru, podejmujących powyższą decyzję.

Dziś, kiedy upływa pół wieku od zakończenia obrad Vaticanum II, nauka teologiczna staje przed nową perspektywą, która jeszcze do niedawna wydawała się niemożliwa do zrealizowania. Chodzi mianowicie o możliwość nakreślenia wspólnej drogi ekumenicznego pojednania, opartej na biblijnych zapisach odnoszących się do osoby Maryi oraz akceptowalny przez wszystkich chrześcijan sposób postrzegania osoby Maryi i roli, jaką spełniła w historii zbawienia, i wciąż pełni, w życiu całego Kościoła i każdego wierzącego. Dotyczy to również nowego spojrzenia na mariologię jako dziedzinę teologiczną, która wytrwale poszukuje wyjścia z impasu, kiedy to – jak zaznacza polski znawca tematu ks. prof. Wojciech Życiński – „hermeneutyczne trwanie przy własnym stanowisku, połączone z równoczesną nieznajomością stanowiska przeciwnego, łatwa apologetyka bez odwoływania się do argumentów merytorycznych, ponadto uprzedzenia i emocje, jakie temu towarzyszyły wydawały się tworzyć z mariologii zaporę nie do pokonania”1.

Postać Maryi, która uchodziła do niedawna za symbol wszelkich nieporozumień i napięć w relacjach interkonfesyjnych, może się stać znakiem jedności na drodze do uczciwej i prawdziwej komunii wszystkich chrześcijan. Autor przedkładanej dysertacji pragnie zaprezentować, jak ów proces przemiany – tak w jego aspekcie historycznym, jak i problemowym – dokonywał się i wciąż dokonuje w posoborowej teologii francuskiej. Jest ona, zdaniem autora, szczególnie uprzywilejowana 1

W. Życiński, Jedność w wielości. Perspektywy mariologii ekumenicznej, Kraków1992, s. 12.

Wstęp

17

do tego, aby stać się pozytywnym zaczynem dla współczesnych inspiracji teologicznych, poszukujących nowych dróg uprawiania mariologii i sposobu prowadzenia dyskursu teologicznego na temat Matki Chrystusa. Dlaczego?

Wydaje się, że uprawianą nad Sekwaną naukę teologiczną cechuje swego rodzaju właściwy dystans wobec napięć i podziałów pomiędzy poszczególnymi wyznaniami chrześcijańskimi. Otwartość do prowadzenia dialogu ekumenicznego oraz dążenie do pojednania zarówno w sferze duszpasterskiego praxis, jak i teologicznej doktryny jest cechą charakterystyczną Kościoła we Francji. Ekumeniczna wspólnota z Taizé, grupa teologów z Dombes czy naukowe środowisko skupione wokół takich periodyków, jak „Études” czy „Istina”, to tylko nieliczne przykłady tej otwartości, która ma już swoją długą tradycę.

Teologia francuska, odwołując się do postulatów ruchu gallikańskiego, od wielu wieków konstruowana jest w pewnej niezależności – niekiedy, trzeba przyznać, nadto „ostentacyjnie odmiennej” – od doktrynalnych, lecz czasami zbyt schematycznych postulatów Rzymu. To z łona francuskiego Kościoła wyszła przecież iskra zapalająca postulatami „nowej teologii” umysły teologów i ojców Soboru, czego rezultaty możemy odnaleźć w dokumentach Vaticanum II. Z tak uprawianą teologią spotkał się autor niniejszej dysertacji podczas swoich kilkuletnich studiów doktoranckich w Instytucie Centre Sèvres w Paryżu. W celu nakreślenia zarysu owej „francuskiej nowości” teologicznego spojrzenia, zrodziło się w myśli piszącego te słowa pragnienie krytycznego – i w miarę możliwości całościowego – przebadania tematu z pogranicza eklezjologii, mariologii i ekumenizmu.

Wybór tematu zrodził się z własnych naukowych zainteresowań zagadnieniami mariologicznymi. Stał się on jednocześnie uprawnionym pretekstem do szerszego, interdyscyplinarnego zaprezentowania zagadnienia, w sposób wyraźny dotykającego

18

Pojednani w Maryi

nie tylko materii niektórych aspektów doktryny eklezjalnej oraz szeroko rozumianego dialogu ekumenicznego, ale również historycznego rozwoju religijno-społecznego Kościoła katolickiego we Francji oraz teologicznych prądów i szkół w tym kraju.

Za głównego przewodnika i autorytet teologiczny autor prezentowanego opracowania postanowił wybrać jezuickiego dogmatyka i emerytowanego profesora teologii, Bernarda Sesboüé. Jest on jednym z najbardziej cenionych i znanych przedstawicieli współczesnej, posoborowej teologii francuskiej. Sesboüé to sukcesor i wychowanek wybitnych teologów Soboru, takich jak Rahner, Congar, Balthasar czy Daniélou.

Wieloletni członek Międzynarodowej Komisji Teologicznej, współprzewodniczący ze strony katolickiej ekumenicznej Grupy z Dombes, redaktor naukowych periodyków teologicznych, a nadto autor przetłumaczonej na wiele języków i cenionej czterotomowej pozycji Historia dogmatów. Myśl francuskiego jezuity, który przez kilkadziesiąt lat wytrwale poszukiwał dróg zrozumienia teologicznej prawdy i ujmowania jej w pojęcia właściwe dla naukowego reżimu, będzie pogłębiona i wielokrotnie analizowana w toku w niniejszej rozprawy.

Autor dysertacji pragnie wyrazić swoje przekonanie, że teologiczna twórczość jezuity, w tym jego doskonała znajomość historii rozwoju doktryny chrześcijańskiej, umiejętność dokonywania syntezy i odwaga poszukiwania twórczych wniosków, jak najbardziej uzasadniają wybór Bernarda Sesboüé na teologicznego inspiratora prezentowanej rozprawy. To właśnie na kanwie nauczania francuskiego jezuity i jego często nowatorskiego podejścia do tradycyjnych zagadnień z dziedziny dogmatyki zostanie zaprezentowana próba odpowiedzi na pytania o miejsce i rolę Maryi w historii zbawienia oraz Jej funkcję i udział w Misterium Ecclesiae. Wraz z tak sformułowanym pytaniem nie sposób było jednocześnie nie podjąć trudnych, acz bardzo ważnych, kwestii dotyczących szans

Wstęp

19

ekumenicznego pojednania opartych na wspólnych uzgodnieniach dogmatycznych dotyczących osoby Maryi. Wydaje się, że to właśnie aspekt ekumeniczny, choć często nie wprost przez niego wyrażany, towarzyszył Bernardowi Sesboüé, podejmującemu trud odczytania ducha Soboru we współczesnym Kościele. Zdaniem francuskiego jezuity dialog ekumeniczny odnoszący się do Matki Bożej ze swej natury nigdy nie może być dialogiem o znaczeniu peryferyjnym. Wręcz przeciwnie, „Maryja jako figura powołania człowieka, i jako figura człowieczeństwa opromienionego łaską oraz jako typ Kościoła, otrzymująca wszystko od Boga, a jednocześnie posiadająca zdolność dania wolnej odpowiedzi na wielkie działa Boga w swoim życiu”2 jest szczególnym symbolem całego chrześcijaństwa i jako taka powinna stać się znakiem jedności, a nie rzekomą przyczyną gorszących podziałów i sporów.

W jaki zatem sposób teologia, zdaniem jezuity z Paryża, powinna przybliżać współczesnemu człowiekowi postać Matki Boga, aby mogła Ona stać się zaczynem prawdziwej jedności, a jednocześnie ugruntowaniem świadectwa wiary w jednego Boga narodzonego z Dziewicy? Rodzi się tu pytanie: jak prezentować i jak mówić o prawdach dotyczących samego Kościoła, jego struktury i Bosko-ludzkich uwarunkowań, aby nie stanowiły one przeszkody na drodze do „maryjnego pojednania”, lecz przeciwnie, stanowiły sprzyjające ku temu środowisko. Czy jest to w ogóle możliwe? Jeśli jest to osiągalne, to pod jakimi warunkami i na jakim etapie owego pojednania znajdują się dzisiaj wyznawcy Chrystusa pochodzący z różnych Kościołów i denominacji chrześcijańskich?

Podejmując próbę odpowiedzi na postawione wyżej pytania, ale również dla pełniejszego zrozumienia teologicznej myśli 2

B. Sesboüé, Pour une théologie œcuménique. Église et sacrements.

Eucharistie et ministères. La Vierge Marie, Paris 2011, s. 188.

20

Pojednani w Maryi

Bernarda Sesboüé, autor pracy w pierwszej części swojego opracowania skupia uwagę na historycznym rozwoju rzeczywistości religijno-społecznej Kościoła we Francji w XX wieku oraz na zobrazowaniu dorobku francuskiej myśli teologicznej.

Takie zaprezentowanie tematu wydaje się uzasadnione, z jednej strony, dosyć małą znajomością analizowanego zagadnienia w polskiej literaturze teologicznej, z drugiej zaś, potrzebą głębszego zrozumienia dyskursu eklezjologiczno-mariologicznego prowadzonego przez dogmatyka z Centre Sèvres.

Pierwszy rozdział prezentowanej dysertacji ma charakter historyczno-społecznej analizy rozwoju Kościoła katolickiego w powojennej Francji. Szczególną uwagę zwraca on na uwarunkowania historyczne, takie jak gallikanizm, oraz socjologiczny i społeczny wymiar wiary, przejawiający się w codziennym sposobie funkcjonowania, myślenia i wdrażania swojej wiary przez francuskich katolików. W rozdziale drugim zostanie zaprezentowany dorobek francuskich teologów, określany mianem francuskiej myśli teologicznej, zwanej nową teologią (la nouvelle théologie). Zostaną ukazane nurty najwybitniejszych przedstawicieli tej awangardowej, jak na ówczesne czasy, refleksji teologicznej oraz ich główne dzieła. Nowa teologia, stanowiąc jedną z najbardziej oryginalnych refleksji Kościoła katolickiego, wpłynęła w sposób znaczący na sposób teologicznego myślenia ojców Soboru Watykańskiego II i przyczyniła się do odnowienia myśli całego Kościoła po zakończeniu Soboru.

Teologicznym i intelektualnym spadkobiercą takiej właśnie teologii jest Bernard Sesboüé. Pochylając się nad wybranymi zagadnieniami z jego bogatego dorobku naukowego i szukając odpowiedzi na interesujące nas zagadnienia, w rozdziale trzecim zostaną ukazane eklezjologiczne implikacje myśli paryskiego jezuity, a zatem struktura ekonomii sakramentalnej usprawiedliwienia przez wiarę. Zagadnienie to francuski

Wstęp

21

teolog uważa za jeden z najważniejszych tematów współczesnej eklezjologii, zwłaszcza w perspektywie ekumenicznego zbliżenia z innymi wspólnotami chrześcijańskiej wiary. Zostaną ponadto zaprezentowane refleksje Sesboüé na temat tajemnicy zbawienia w Kościele oraz współczesnych sposobów rozumienia starożytnej zasady. Rozważania trzeciego rozdziału zakończy nowatorsko ujęta przez jezuitę prezentacja „delikatnego” i niezbyt często poruszanego przez teologów zagadnienia, odnoszącego się do relacji pomiędzy władzą a służbą pełnioną przez autorytet Kościoła, przejawiający się w Magisterium Kościoła.

Rozdział czwarty podejmuje refleksję na temat osoby Maryi, Jej roli w historii zbawienia i w Kościele. Tłem tej prezentacji będzie posoborowa dyskusja teologiczna z widoczną u francuskiego dogmatyka troską o twórczą wierność duchowi Soboru. Dla Sesboüé owa troska przejawia się głównie w szczególnej wrażliwości odnoszącej się do postulatu rzetelnego i wiarygodnego uprawiania teologii maryjnej opartej na przesłankach biblijnych i właściwie odczytanej tradycji. Równie ważnym tematem interesującym paryskiego dogmatyka jest „ekumeniczny sposób” odczytania dogmatów i teologicznych prawd maryjnych, a także antropologiczny wymiar maryjnego dyskursu teologicznego we współczesnym Kościele i świecie.

Ostatni, piąty rozdział zostanie poświęcony szeroko rozumianym zagadnieniom związanym z poszukiwaniem ekumenicznej zgody i jedności w kontekście osoby Najświętszej Maryi Panny. Kanwą przedstawionej refleksji staną się zapisy jednej z ciekawszych grup teologicznego i ekumenicznego dialogu w Kościele francuskim i nie tylko, a mianowicie Grupy z Dombes. Kilkudziesięcioletnia przynależność do wspomnianej grupy i współpraca naukowa z tworzącymi ją teologami w znaczący sposób ukształtowała warsztat naukowy Bernarda

22

Pojednani w Maryi

Sesboüé oraz charakterystyczny „ekumeniczny rys” uprawianej przez niego teologii.

Podczas pracy nad prezentowaną rozprawą autor będzie korzystał głównie z francuskojęzycznych opracowań dotyczących zarówno zagadnień historyczno-religijnych, jak i naukowych prac o charakterze stricte teologicznym. W większości przypadków tłumaczenia z języka francuskiego autor studium podaje w przekładzie własnym. Uzasadnione odstępstwa od tej normy dotyczą jedynie tych istniejących tłumaczeń, które są tekstami o charakterze zasadniczym (np. Historia dogmatów, t. 1–4, czy też tekst maryjnego dokumentu Grupy z Dombes) i są obecne w literaturze teologicznej naszego kraju już od dłuższego czasu.

Interdyscyplinarność prezentowanej dysertacji i związana z nią różnorodność źródeł i opracowań narzuca zastosowanie złożonej metody badawczej. Historyczny opis przemian francuskiego Kościoła, który zostanie zaprezentowany w pierwszym rozdziale, odnoszącym się zasadniczo do społeczno-religijnych uwarunkowań francuskiego społeczeństwa, wymaga zastosowania metody historycznej. Umożliwi ona przedstawienie zwięzłego rysu najbardziej charakterystycznych dla Kościoła we Francji postaw wiary i przekonań religijnych istniejących w społeczeństwie francuskim. W rozdziale drugim, obok metody historycznej, zostanie wykorzystana metoda o charakterze porównawczym w celu lepszego naświetlenia różnorodności, odmienności, ale także podobieństw szkół i dyscyplin teologicznych charakterystycznych dla postaw i mentalności osób wywodzących się z kręgu języka francuskiego. W trzech pozostałych rozdziałach zastosowano głównie metodę analityczną, aby wyprowadzić główne przesłanki teologicznej refleksji Bernarda Sesboüé z zakresu eklezjologii, ekumenizmu i teologii maryjnej.

Wstęp

23

Autor rozprawy pragnie wyrazić swoje przekonanie, że uwzględnienie omówionych wymogów metodologicznych, a także wybór odpowiednich źródeł oraz ich właściwa interpretacja i analiza pozwolą dokonać, w miarę możliwości, pełnej syntezy badanego tematu. Oczywiście, ciężar wybranego zagadnienia, wielowiekowe, trudne do przezwyciężenia podziały i wzajemne zarzuty odnoszące się do Maryi i Jej roli, a także niedoskonałość samego piszącego i prezentującego niniejszą pracę, powodują, że studium to staje się małym, ale jak ufa autor, pożytecznym przyczynkiem służącym lepszemu zrozumieniu niedocenianej wciąż roli Maryi na drodze ku jedności, czyli prawdziwej i głębokiej wiary w Syna Bożego narodzonego z Dziewicy, będącej Matką naszego Zbawiciela i Matką Kościoła.