Drogi Czytelniku, zapraszamy Cię w podróż do szesnastowiecznej Hiszpanii, spróbuj dotrzymać kroku Świętej, która przemierzyła tysiące kilometrów ziemskich szlaków i pozostaje niestrudzonym przewodnikiem po drogach modlitwy! Poznaj życie, naukę i czasy św. Teresy od Jezusa
Wyjątkowy album o Świętej, która ukochała Kościół! piękne, ekskluzywne wydanie w twardej oprawie 344 strony, ponad 500 fotografii rzetelna biografia Świętej przewodnik doktrynalny nauki Teresy od Jezusa ciekawostki biograficzne i kalendarium życia
grafia o n o k i Bogata życie a c ą j u r ilust ezusa J d o y es św. Ter
Obraz przedstawiający narodziny Teresy. Muzeum św. Teresy, Awila
10
Dokład ne o osób, m pisy ie i przed miotów jsc związa z histo nych rią Kar melu
TERESA I JEJ CZASY
T
eresa de Cepeda y Ahumada urodziła się w środę 28 marca 1515 roku. Jej ojciec, który prowadził swoistą kronikę rodzinną, odnotował, że przyszła na świat około godziny piątej rano. Nie zapisał jednak miejsca urodzin. Najprawdopodobniej nastąpiło to w Awili, choć wśród biografów nie brak też opinii, iż przyszła święta urodziła się w wiejskiej posiadłości rodziny w Gotarrendurze, położonej mniej więcej 20 km na północ od miasta. Nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, że 4 kwietnia przyjęła chrzest w kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela w Awili. W mieście tym spędziła zdecydowaną większość swojego życia, słusznie więc nosi ono miano miasta rodzinnego św. Teresy od Jezusa.
Gotarrendura – miejscowość, w której znajdowała się wiejska posiadłość rodziny de Ahumada, matki św. Teresy Chrzcielnica, w której została ochrzczona Święta Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela w Awili, w którym miał miejsce chrzest Teresy
11
afie, Fotogr ą nas s o i n e z r h żyła które p c y r ó t k sca w, w miej Jezusa d o a s Tere
Trzy znaczące epizody z dzieciństwa
Żywoty świętych – Flos sanctorum. Mniej więcej w tym samym czasie sięgali po nie zarówno Teresa, jak i starszy od niej Ignacy z Loyoli
Los Cuatro Postes – prawdopodobnie w tym miejscu wuj zawrócił z drogi dwójkę niedoszłych męczenników, Teresę i Rodriga
40
Z domu rodzinnego Teresa wyniosła zdrową chrześcijańską pobożność, wrażliwą na potrzeby drugiego człowieka. W łonie rodziny nauczyła się także otwartości na walory ludzkiego ducha i umiłowania tego wszystkiego, co piękne, wartościowe i dobre. Jej pierwszymi nauczycielami i przewodnikami w wierze byli rodzice. Oboje zatroszczyli się o odpowiednią humanistyczną edukację córki. Teresa już jako dziecko zaprzyjaźniła się z książką i dobra lektura towarzyszyła jej do końca życia. Wzrastała w klimacie wolności przesączonej odpowiedzialnością, głębokim szacunkiem dla drugiego człowieka i wrażliwością na sprawy Boże. Z domu rodzinnego nie wy-
niosła ciężaru lęków, kompleksów czy niedowartościowania. Wręcz przeciwnie. Dom dał jej poczucie bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości i wiary we własne możliwości, przy jednoczesnym zawierzeniu Bożej Opatrzności i Bożemu prowadzeniu. Już jako dziecko wykazywała się niesamowitą odwagą, wolnością myślenia i determinacją. Posiadła ponadto niezwykły dar zachwycania się niezgłębionymi tajemnicami Bożymi i pięknem stworzonego świata. Ta zdolność pomogła jej w późniejszym okresie wznieść się na szczyty kontemplacji. Z wczesnego dzieciństwa św. Teresy warto przytoczyć trzy wydarzenia, które ona sama uznała za ważne, opowiadając o nich w swojej autobiografii. Już w wieku siedmiu lat zaczytywała się w żywotach świętych (Flos Sanctorum). Ich przykład wzbudził w niej pragnienie męczeństwa dla Chrystusa.
Dokład na hi życia Ś storia więtej napisa na przy stępny i piękn m ym jęz ykiem
W dziecięcej wyobraźni miejscem najbardziej odpowiednim do oddania życia była ziemia Maurów, czyli Afryka Północna zamieszkana przez muzułmanów. Teresa nigdy nie zwlekała z realizacją pomysłów, które uznała w swoim sercu za szczególnie ważne. Nie zdając sobie oczywiście sprawy z odległości dzielącej Awilę od Afryki, postanowiła niezwłocznie wyruszyć w drogę. Co więcej, w swój plan męczeńskiej wyprawy wtajemniczyła starszego brata Rodriga. Już we wczesnych latach ujawnił się w Teresie niezwykły dar przekonywania innych do uczestnictwa w realizacji dzieł Bożych. Zatem pewnego poranka dwoje małych kandydatów do palmy męczeństwa niepostrzeżenie wymknęło się z domu. Na szczęście w krótkim czasie zauważono ich nieobecność. Wszczęto poszukiwania. Wuj Francisco odnalazł dwójkę uciekinierów na
rogatkach miasta w pobliżu miejsca zwanego Los Cuatro Postes. Całych i zdrowych odstawił do domu. Można sobie tylko wyobrazić niezadowolenie małej Teresy: Zdaje mi się, że odwagę do tego, choć w tak młodym wieku, Pan nam dawał dostateczną, gdybyśmy tylko tam dostać się mogli. Ale główną w oczach naszych przeszkodą było to, że mieliśmy rodziców (Ż 1, 4). Bardzo szybko znalazła jednak nowy sposób, by sprawić przyjemność Bogu: Widząc, że nie można udać się do dalekiego kraju, gdzie by nam życie odebrano dla Boga, postanowiliśmy zostać pustelnikami. W ogrodzie, który był przy naszym domu, próbowaliśmy, jak umieliśmy,
Obraz ilustrujący opisaną scenę dziecięcej wyprawy do kraju Maurów
41
dnik Przewo trynie po dok skiej ń a j z e r te
Przesłanie świętej Teresy
Źródła doktryny terezjańskiej
T
eresie przypisuje się posiadanie wiedzy wlanej od Boga, tj. mądrości, której nie da się nauczyć z książek. Niemniej jednak Boża mądrość potrzebuje ludzkiego zaplecza. Bóg udziela swojej wiedzy człowiekowi, który wychował się w konkretnym środowisku społecznym, historycznym i który myśli kategoriami danego okresu. Obserwujemy to w opisie historii zbawczej, gdzie język i sposób myślenia jest typowy dla ludzi okresu starożytnego. Sposób pisania, rozumowania, użytych symboli i porównań także u Teresy jest charakterystyczny dla Hiszpanii XVI wieku. Zrozumienie Bożej pedagogii zbawienia to jedna sprawa, a wyrażenie jej ludzkim językiem to jeszcze coś innego, aczkolwiek do jednego i drugiego, jak przyznaje sama Teresa, potrzebna jest łaska.
W procesie intelektualnej i duchowej formacji Teresy ważną rolę odegrały zarówno źródła pisane, jak i osobiste kontakty z ludźmi. Do źródeł pisanych możemy zaliczyć następujące pozycje: Literatura hiszpańska. W domowej biblioteczce Teresa znalazła bardzo popularne wówczas książki traktujące o różnych nieprawdopodobnych przygodach świata rycerskiego. Jakkolwiek zdawała się później tego żałować (por. Ż 2, 1), odegrały one dużą rolę w jej duchowej i intelektualnej formacji. Dzięki tej lekturze dotknęła niejako mentalności ówczesnego świata, ale także wykorzystała wątki walki do opisu życia duchowego. Liturgia i książki pobożnościowe. Gdy Teresa miała szesnaście lat, ojciec oddał ją do kolegium augustianek w Awili, gdzie otrzymała dalsze wychowanie religijne. W tym czasie musiała już być obeznana z tekstami Mszy świętej w języku hiszpańskim i z różnymi modlitwami, gdyż niemal w każdym domu posiadano wówczas coś przypominającego nasze książeczki
do nabożeństwa. Z pobytu w klasztorze augustianek (trwającego około półtora roku) Teresa relacjonuje głównie przykład sióstr. Uczestniczyła tam regularnie we Mszy św. i obserwowała życie sakramentalne zakonnic, a pobudzona zwierzeniami jednej z nich, sama zaczęła zastanawiać się nad swoim powołaniem. „Listy” św. Hieronima. Jesienią 1532 roku Teresa zachorowała. Udając się w ramach rekonwalescencji do swojej siostry na wieś (Ż 3, 3), zatrzymała się na kilka dni u stryja, człowieka pobożnego i rozczytanego w pobożnych książkach. Tam pełniej dotarła do niej prawda o marności rzeczy przemijających (Ż 3, 5). Wśród wewnętrznych zmagań nadal czytała pobożne książki, a wśród nich Listy św. Hieronima (Ż 3, 7), które ostatecznie wpłynęły na jej decyzję o wyborze powołania zakonnego. „Trzecie abecadło” Franciszka de Osuna. Po wstąpieniu do klasztoru karmelitanek w Awili (jesień 1535 roku) Teresa znowu zachorowała i powtórnie wyjechała na wieś do siostry. Po drodze otrzymała od stryja Trzecie abecadło Franciszka de Osuna (Ż 4, 7), a przy okazji relacjonowania tego faktu wspomina, że w tym czasie czytała wiele dobrych książek. Tak Teresa odkryła drogę modlitwy opartej na fundamencie Bożego miłosierdzia. „Moralia” św. Grzegorza. Rekonwalescencja była bolesna. Ojciec zabrał ją z powrotem do domu. Znosiła bóle cierpliwie między innymi dzięki temu, że była po lekturze historii Hioba z Moraliów św. Grzegorza (por. Ż 5, 8). „Wyznania” św. Augustyna. Po trzech latach Teresa powróciła do zdrowia i zaczęła zadowalać się bardzo przeciętnym życiem duchowym – przynajmniej w jej mniemaniu (por. Ż 7, 1), bo w rzeczywistości nie była gorsza od innych (zob. Ż 7, 1, przypis odsyłający do akt procesu beatykacyjnego). W tym czasie czytała Wyznania św. Augustyna i inne pobożne książki.
Łącząc lekturę z własnym doświadczeniem, stworzyła syntezę relacji Bożego miłosierdzia do własnego ubóstwa. Wyznania Augustyna stały się dla niej światłem pozwalającym jej odkryć drogę do nowego życia. „Życie Chrystusa” Ludolfa Kartuza. W konstytucjach przedstawionych generałowi Zakonu w 1568 roku (manuskrypt zaginął, ale pozostały wiarygodne odpisy) Teresa zaleca karmelitankom odpowiednie lektury, m.in. Życie Chrystusa [w oryginale: Vita Christi] Ludolfa Kartuza, książkę przetłumaczoną na hiszpański przez franciszkanina Ambrożego de Montesino. Z pewnością znała tę książkę co najmniej od czasu pobytu u augustianek, gdyż była ona w Hiszpanii bardzo rozpowszechniona. Wątki zaczerpnięte z tego dzieła można zauważyć w Księdze życia (zwłaszcza w rozdziałach 9 i 38). Wiele zaczerpnęła z niego w kwestii roli człowieczeństwa Chrystusa na modlitwie. „O naśladowaniu Jezusa Chrystusa”. To średniowieczne dziełko było ulubioną lekturą św. Teresy, a także rekomendowaną w pierwotnych konstytucjach. Pisma św. Katarzyny ze Sieny. Odegrały one znaczną rolę w duchowej formacji Teresy. Pomogły jej zgłębić koncepcję Bożego miłosierdzia i rolę człowieczeństwa Chrystusa na modlitwie; utwierdziły ją na drodze własnej modlitwy, a sama Katarzyna jako kobieta stała się dla Teresy wzorem walki o czynny głos kobiety w Kościele. Piotr z Alkantary i inni pisarze franciszkańscy. Po wielkim duchowym przełomie w roku 1554, gdy Teresa zaczęła wkraczać w głębię misterium modlitwy, zwierzyła się ze swojej drogi różnym uczonym mężom (por. Ż 25, 14), którzy zgodnie widzieli w tym działanie szatana. Opatrznościowe spotkanie z Piotrem z Alkantary uspokoiło Teresę i pozwoliło jej odkryć w swojej drodze modlitwy, na tle własnego ubóstwa,
35
Ciekaw ostki, legend y, aneg dot kwiatk i św. Te y – resy
Jesteś warta nieba…
W
przepięknym rzymskim kościele Santa Maria della Vittoria znajduje się sławna rzeźba przedstawiająca ekstazę świętej Teresy. Mistyczna scena została przez samego autora, Giovanniego Lorenza Berniniego, uwieńczona łacińskim napisem. Stwórca wypowiada następujące słowa: Nisi caelum creassem, ob te solam crearem („Gdybym nie stworzył nieba, stworzyłbym je dla ciebie jednej”). Słowa i sam epizod zostały przez Berniniego zaczerpnięte z tradycji ludowej, spopularyzowanej po kanonizacji Teresy. Mówią już o tym świadkowie w procesie kanonizacyjnym. Jedna z tych osób – Tereska, bratanica z Quito – opowiadała: „Kiedyś powiedział jej Pan: Gdybym nie stworzył nieba, stworzyłbym je dla ciebie jednej.
A mówił te słowa z tak wielką miłością, że święta Matka nie chciała ich notować jako zbyt pochlebnych, ale można się ich było łatwo domyślić…”. O epizodzie tym wspominają szeroko teologowie epoki Berniniego. W czasach współczesnych poświęcił mu wiersz poeta kataloński Mosén Cinto Verdaguer: – Tereso, gdyby nie było nieba, stworzyłbym je dla ciebie. Na co Święta odpowiada: – Jezusie, jeśli nie masz nieba, stwórz je w mojej piersi.
ólowe Szczeg ia um życ i r a d n kale Jezusa d o y s e św. Ter
KALENDARIUM ŻYCIA ŚWIĘTEJ TERESY 1480
w Toledo rodzi się ojciec św. Teresy: Alonso Sánchez de Cepeda, syn Juana Sáncheza de Toledo i Inés de Cepeda
1486
rodzina ojca Teresy przeprowadza się do Awili
1492
zdobycie Grenady (koniec rekonkwisty w Hiszpanii)
2 stycznia
1492 12 października
wyspa San Salvador – Krzysztof Kolumb odkrywa nową drogę do Indii Wschodnich (Ameryki)
1519
rodzi się Wawrzyniec (Lorenzo) de Cepeda, brat Teresy
1520
rodzi się Antonio de Ahumada, brat Teresy
1521
rodzi się Pedro de Ahumada, brat Teresy
1521–1522
1522
Teresa w wieku sześciu lub siedmiu lat (zob. Ż 1, 1) razem z bratem Rodrigiem czyta żywoty świętych Flos Sanctorum rodzi się Jerónimo de Cepeda, brat Teresy
1495 –
w Olmedo przychodzi na świat matka św. Teresy: Beatriz de Ahumada, córka Juana Dávila y Ahumada i Teresy de las Cuevas y Ahumada
1522–1523
1504
Medina del Campo – umiera Izabela Kastylijska (Katolicka)
1527
rodzi się Augustín de Ahumada, brat Teresy
1505
małżeństwo Alonsa Sáncheza de Cepeda i Cataliny del Peso, z którego narodzą się María i Juan (najstarsze rodzeństwo św. Teresy)
1527 21 maja
Valladolid – rodzi się Filip II, przyszły król Hiszpanii, wspierający później dzieło reformy terezjańskiej
1507
umiera Catalina del Peso
26 listopada
8 września
na przełomie tych lat Teresa i jej młodszy brat Rodrigo wyruszają w „męczeńską podróż” do kraju Maurów
1528
rodzi się Juana de Ahumada, siostra Teresy
1528
w Gotarrendurze umiera Beatriz, matka Teresy; po jej śmierci Teresa w kaplicy św. Łazarza (Ermita de San Lázaro), przed gurą Matki Bożej Miłosierdzia (Nuestra Señora de la Caridad), powierza się Maryi i wybiera Ją na swoją matkę (zob. Ż 1, 7)
grudzień (lub pierwsze dni stycznia)
1509
drugie małżeństwo Alonsa Sáncheza de Cepeda, z Beatriz de Ahumada, w przyszłości matką Teresy
1510
rodzi się Hernando de Ahumada, brat Teresy
1511
rodzi się Rodrigo de Cepeda, brat Teresy
1528
rodzą się Dominik Báñez oraz Ludwik z Leonu
1515
według świadectwa ojca o godz. 5 rano rodzi się Teresa de Cepeda y Ahumada – św. Teresa od Jezusa
1530
Bolonia, Włochy – papież koronuje Karola V na cesarza
1530–1531
Teresa pisze swoją pierwszą książkę – powieść rycerską (niestety nie zachowała się do naszych czasów)
1531
starsza siostra Teresy María wychodzi za mąż za Martína de Guzmán y Barrientos; zamieszkają w Castellanos de la Cañada, gdzie Teresa będzie często przebywać
1531–1532
pobyt Teresy w internacie dla dziewcząt przy klasztorze augustianek Santa María de Gracia (zob. Ż 2, 6); Teresa, widząc dobry przykład s. Maríi de Briceño y Contraras (augustianki), zastanawia się nad wyborem powołania zakonnego (zob. Ż 3, 2)
1532
początek choroby Teresy, która zmusza ją do opuszczenia internatu (zob. Ż 3, 3)
28 marca
1515 4 kwietnia
1516 23 stycznia
w kościele paraalnym pw. św. Jana Chrzciciela ma miejsce chrzest Teresy; rodzicami chrzestnymi są: Francisco Vela Núñez i María de Aguila; tego samego dnia odbywa się także uroczysta inauguracja życia zakonnego w klasztorze Wcielenia (La Encarnación), nowej siedzibie klasztoru karmelitanek, do którego później wstąpi Święta umiera Ferdynand II Aragoński (mąż Izabeli Katolickiej)
1517
umiera kard. Jiménez de Cisneros
1517
Wittenberga – Marcin Luter ogłasza na
31 października drzwiach kościoła zamkowego 95 tez; początek
reformacji
329