Ks. H e n r y k R o m a n i k
PRZEWODNICZKA PO EUROPIE Medytacja o ostatnich dziewięciu dniach św. Teresy Benedykty od Krzyża
i
Wydawnictwo Karmelitów Bosych
© Copyright by Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2007 Redakcja: Iwona Pawłowska Projekt okładki, design & dtp: Paweł Matyjewicz Fotografie: ©Archiwum Wydawnictwa Cytowane na okładce fragmenty homilii Jana Pawła II z Mszy św. beatyfikacyjnej 1 maja 1987 w Kolonii pochodzą z ,L'Osservatore Romano", wydanie polskie, nr 7/1987, s. 22-23. Imprimi potest: o. Albert Wach OCD, prowincjał Kraków, 17.04.2007 r„ nr 145/2007 Imprimatur: t Józef Guzdek, wik. gen. Kraków, dnia 4.04.2007 r.,L 648/2007 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 teł: (0-12) 416-85-00, (0-12)416-85-01 fax: (0-12) 416-85-02 Zapraszamy do Księgarni Internetowej www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl wydawnictwo@karmel.pl
ISBN 978-83-7305-234-5
Wprowadzenie
2 sierpnia 1942 r. karmelitanka s. Teresa Benedykta od Krzyża i jej rodzona siostra Róża Stein zostały aresztowane przez nazistów, a po kilku dniach pobytu w obozie przejściowym i transportu zakończyły ziemskie życie w hitlerowskim obozie Auschwitz-Birkenau. Droga św. Teresy Benedykty (Edyty Stein) przez kraje Europy od holenderskiego klasztoru karmelitanek w Echt aż do mrocznych bram obozu zagłady w Oświęcimiu-Brzezince może być dla dzisiejszych chrześcijan fundamentem namysłu nad powołaniem narodów naszego kontynentu i nad losem świadków Ewangelii Mesjasza Jezusa. Korzenie żydowskie rodziny Steinów (Gliwice) i Courantów (Lubliniec) na Śląsku, osobiste poszukiwanie miejsca w społeczeństwie niemieckim (środowisko akademickie, działalność na rzecz kobiet, praca nauczycielska, powołanie zakonne), w Niemczech, czyli ziemskiej ojczyźnie Edyty, odkrycie filozofii życia w służbie wychowania człowieka i modlitwie do Ukrzyżowanego Zbaw-
cy, mądrość dzisiejszej Patronki Europy i jej duchowe bogactwo wszystko to zachęca do spotkania z tą świętą i ciekawą kobietą. Jej ofiara męczeńska była świadomym aktem solidarności z Chrystusem Barankiem, składającym siebie w całopalnej żertwie za lud Przymierza w Izraelu i wśród narodów świata. Dziś rozpoznajemy owoce tej Pasji w spotkaniu starszych i młodszych braci we wierze Abrahama, lecz ostatnia droga św. Teresy Benedykty nie była triumfalną podróżą po Europie. Jedną z praktykowanych i tworzonych przez Świętą metod modlitwy jest nowenna. Jakże piękna jest jej nowennowa modlitwa przed uroczystością Pięćdziesiątnicy, Zesłania Ducha Świętego (1941 lub 1942) z poetyckimi wezwaniami Ducha Świętego. Forma naszej dziewięciodniowej medytacji została zainspirowana przez kalendarz ostatnich dni życia Edyty Stein. Jej aresztowanie miało miejsce w niedzielę, 2 sierpnia, w porze nieszporów (ok. 17.00) w Karmelu, znajdującym się w holenderskim miasteczku Echt. W przeddzień świętowano wspomnienie liturgiczne św. Piotra w okowach. Następnie przypadło święto Przemienienia Pańskiego. Nie ma absolutnej pewności co do daty jej śmierci, choć przyjmuje się, że było to 9 sierpnia, i na ten dzień Jan Paweł II wskazał, ustanawiając jej święto. Archiwa nazistów nie są aż tak precyzyjne. „Tisza be-Aw" (czyli dziewiąty sierpnia) to nazwa żydowskiego dnia postu i żałoby po zburzonej świątyni jerozolimskiej. Dla osoby
6
urodzonej w Jom Kippur, w Dzień Sądu i Pojednania, w największą uroczystość Izraela, która w roku 1891 przypadała 12 października, nic w życiu nie było pozbawionym sensu przypadkiem. Zatem nowenna może stanowić rytualne ramy dla zbioru tekstów o charakterze wspomnienia, refleksji, modlitwy, medytacji. Oczywiście dobrym czasem takiej modlitwy są sierpniowe dni poprzedzające święto Patronki Europy, lecz może to być także dowolnie wybrany dziewięciodniowy okres w ciągu roku. Włączyliśmy do tekstu modlitwy biblijnych kobiet, Estery i Maryi, a także serię psalmów, zwaną w liturgii żydowskiej Hallelem (111-118), naznaczonych paschalnym wezwaniem „alleluja" (chwalmy Pana). Pytania o słowa modlitewne siostry Teresy Benedykty od Krzyża w jej ostatniej nowennie poprowadzą do psałterza, różańca i karmelitańskiej kontemplacji „świętej Góry". Tego najważniejszego dzieła swego żydowskiego i karmelitańskiego życia nie zapisała ona sama w formie tekstu książkowego, jakby chciała zaprosić nas do odkrywania tajemnicy Krzyża na naszych drogach wyznaczonych przez Opatrzność. Najważniejsze jest jednak nasze spotkanie z „patronką europejskiej drogi", podjęcie próby duchowej wędrówki, która jest swoistym pielgrzymowaniem śladami Edyty Stein, a przez to stanowi doświadczenie wspólnoty historycznego losu i chrześcijańskiego charyzmatu na naszym kontynencie. Musimy również stale od nowa pytać, jak to się stało, jak mogło dojść
7
do tego, że pośród ludzi znaczących się imieniem Mesjasza z Nazaretu wymordowano miliony Jego rodaków i jaki to ma sens dla pokoleń, które nadchodzą. Może życie i słowa Edyty Stein pomogą komuś dzisiaj odnaleźć się w Kościele Ewangelii i Krzyża, w cywilizacji europejskiej zbudowanej na mądrości prawa i doświadczeniu barbarzyństwa, w świecie szukających swego szczęśliwego człowieczeństwa kobiet i mężczyzn. Medytacja w drodze niech będzie zaproszeniem do wspólnego wysiłku budowania środowiska europejskiego - nie na miarę dawnych i nowych ideologii, lecz zgodnie z pragnieniami i świadectwem życia Jana Pawła II. Według św. Pawła z Tarsu i według szkoły świętych patronów i patronek Europy: Benedykta z Nursji, „braci sołuńskich", Cyryla i Metodego, Brygidy Szwedzkiej, Katarzyny Sieneńskiej. Papież z Polski pragnął przez beatyfikację i kanonizację przybliżyć narodom Europy postać Edyty Stein, przekonał także jej żydowskich rodaków o solidarności chrześcijan z narodem Izraela, postawił Kościołowi przed oczyma świętą przewodniczkę wśród trudnych spraw życia osobistego i wymagającą mistrzynię wierności prawdzie w życiu publicznym. Pisała kiedyś: „W istocie, zawsze mam do powiedzenia tylko jedną małą i prostą prawdę: jak rozpocząć życie, trzymając za rękę Pana". Jeżeli pewnego dnia zostanie nazwana Doktorem Kościoła, wówczas to jej pragnienie urzeczy-
8
wistni się w pełni, a ona sama stanie się nauczycielką, więcej: mistrzynią w imię Pańskie. Nie kryjmy się w modlitewnych szałasach z naszą prywatnością próśb; prośmy odważnie ponad opłotkami plemiennych zaścianków i granicami politycznych prowincji. Św. Teresa Benedykta od Krzyża przeżyła sama i nam proponuje doświadczenie większej ojczyzny, tej obiecanej. Święta karmelitanka i żydowska męczennica w środku zagubionej Europy. Niechaj etapy jej drogi będą dla nas drogowskazem w odkrywaniu szlaków naszej własnej pielgrzymki śladami „Europejczyków z Galilei"... cr^e^
9
sierpnia Karmel, Holandia Aresztowanie w Echt
Cokolwiek się stanie, na wszystkojestem gotowa. Nie trzeba się o mnie martwić, jestem przecież w rękach Boga. Cierpienie, przyjęte i znoszone do końca ochotnym sercem, ma zapewne przed Bogiem wartość prawdziwego męczeństwa.
ierwsza niedziela sierpnia była czasem spokojnej modlitwy skupionej wokół Chrystusa - Baranka. Eucharystia była w życiu chrześcijanki i mniszki świętem Oblubienicy Pańskiej. Misterium dnia Zmartwychwstania otwierało na odważną perspektywę własnej śmierci i życia wiecznego. Edyta od czasu chrztu i przyjaźni z benedyktynami w Beuron rozkochała się w modlitwie brewiarzowej. Rytm codziennej liturgii godzin nadawał święty sens wszystkim innym zajęciom. Już wrocławski przykład matki Augusty zostawił trwałe piętno wierności psalmom jako najcenniejszemu dziedzictwu modlitwy Izraela. Jednak tego dnia s. Teresa Benedykta przeglądała z niepokojem rękopis dzieła o św. Janie od Krzyża, który przygotowywała na jubileusz 400-lecia urodzin wielkiego ojca odnowionego Karmelu. Wiedza krzyża miała być nie tylko wielkim intelektualnym pomnikiem dla Świętego, lecz miała stać się bezpośrednim przy-
gotowaniem autorki do podjęcia dzieła Ukrzyżowanego. Książka pisana w pośpiechu, w każdej wolnej od klasztornych zajęć chwili, nie została ukończona. W porze nieszporów do drzwi Karmelu w limburskim Echt zadzwonili gestapowcy i zażądali wydania sióstr Stein. Trwała właśnie w całej Holandii odwetowa akcja Niemców przeciw katolickim Żydom po protestacyjnym liście biskupów, którzy przeciwstawili się publicznie hitlerowskim akcjom antyżydowskim na terenie okupowanego kraju. Siostra Teresa Benedykta i siostra Róża w ciągu kilku minut, bez bagażu, opuściły klasztor. Krótkie pożegnanie, prośba o modlitwę i ostatnie zapamiętane przez kogoś na ulicy słowa Edyty do Róży: „Chodź, idziemy za nasz naród!".
Psalm 111 Z całego serca będę chwalił Pana w radzie sprawiedliwych i na zgromadzeniu. Wielkie są dzieła Pana, zgłębiać je mają wszyscy, którzy je miłują. Jego dzieło jest wspaniałe i pełne majestatu, a Jego sprawiedliwość trwa na wieki. Sprawił, że trwa pamięć Jego cudów, Pan jest miłosierny i łaskawy. Dał pokarm bogobojnym, pamiętać będzie wiecznie o swoim przymierzu. Ludowi swemu okazał potęgę dzieł swoich, oddając im posiadłości pogan. Dzieła rąk Jego są sprawiedliwe i pełne prawdy. Wszystkie Jego przykazania są trwałe. Ustalone na wieki wieków, nadane ze słusznością i mocą. Zesłał odkupienie swojemu ludowi, na wieki ustanowił swoje przymierze. Imię Jego jest święte i wzbudza trwogę, bojaźń Pana jest początkiem mądrości. Wspaniała zapłata dla tych, co według niej postępują, a Jego sprawiedliwość będzie trwać na wieki.
4L g więta Tereso Benedykto od Krzyża, karS s * melitanko bosa, gdy przyszła twoja godzina, nie chciałaś kryć się za klasztornymi murami i w zakonnym habicie. Wiedziałaś w sercu naznaczonym jednością z Chrystusem w Ogrójcu, że i ty złożysz ofiarę za twój naród. Za twój naród żydowski. Ani Niemcy, ani inny kraj w Europie nie chciał być twoim domem, prawdziwą ojczyzną. Twoją duchową ostoją i miejscem na ziemi stał się sam Bóg mieszkający w twoim świętym ciele i duszy. Siostro mądra, umacniaj nas w naszych pracach, zadanych i podjętych dla dobra innych ludzi. Bądź z nami, gdy kolejne pokolenia uczą się zwyczajnego sąsiedztwa pomiędzy narodami, wspólnotami religijnymi i politycznymi, pomiędzy rodzinami i przyjaciółmi. Pomagaj w solidarnej służbie dla zbawienia najbliższych. Amen.
Spis treści
Wprowadzenie
5
Inwokacja
11
Modlitwa królowej Estery
13
1 sierpnia
15
2 sierpnia
21
3 sierpnia
27
4 sierpnia
33
5 sierpnia
39
6 sierpnia
45
7 sierpnia
53
8 sierpnia
61
9 sierpnia
67
Completorium
75
Prośby za wstawiennictwem Św. Teresy Benedykty od Krzyża Patronki Europy
78
Literatura
82
Jan Paweł II - Homilia z Mszy św. kanonizacyjnej 11 października 1998
83
Benedykt XVI - Przemówienie podczas wizyty w Auschwitz- Birkenau 28 maja 2006 (fragmenty)
91