P. TARCISIO STRAMARE OSJ
SYN JÓZEFA Z NAZARETU PROBLEMY DOTYCZĄCE DZIECIŃSTWA PANA JEZUSA z włoskiego tłumaczył: O. Albert Z. Urbański OC
1997 Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych 31-222 Kraków ul. Glogera 5
TYTUł.ORYGLNAł.Ł:
Figlio di Giuseppe da Nazaret
Redaktor O. Oktawian Stokłosa O C D
Korektor O. Elizeusz Bagiński O C D
Projekt okładki Iwona Pawłowska
Na okładce: Simone Martini, Powrót Jezusa ze świątyni, tempera na desce (fragment); Walker Art Gallery, Liverpool.
IMPRIMATUR t Jan Pietraszko, wik. gen. Kraków, dnia 15 lutego 1980 r.
ISBN 83-85401-91-1
PRZEDMOWA
Wśród problemów z zakresu biblistyki dziś żywo dyskutowanych, miejsce specjalne zajmuje niewątpliwie opowieść ewangeliczna, dotycząca dzieciństwa Jezusa, a zawarta w pierwszych rozdziałach Ewangelii Mateusza i Łukasza. Dokonuje się porównań tekstów, wysuwając poglądy teologiczne i egzegetyczne o tendencjach krańcowo sprzecznych. W obecnym krótkim studium staraliśmy się, nie szczędząc wysiłków, poddać ogniowej próbie te główne zagadnienia, ujmując syntetycznie i wykorzystując wszystko, co było możliwe do uchwycenia, i mając przy tym na uwadze szczególnie Ewangelią Mateusza. W toku pracy coraz wyraźniej zaczęła rysować się przed naszymi oczyma postać św. Józefa, do tej pory zbyt mało znana, a przynajmniej mało uwzględniana, skoro weźmie się pod uwagę jego wzniosłe i szczególne posłannictwo, jakie miał spełnić w tajemnicy Wcielenia Syna Bożego. W tej mierze, w jakiej nasze dociekania będą uznane za właściwe w zakresie teologii biblijnej, będą mogły z nich skorzystać szczególnie i teologia dogmatyczna, i mariologia,
a zwłaszcza teologia pastoralna i dydaktyczna. Jeśli uwzględni się fakt, że przynajmniej dwa razy do roku (19 III i 1 V) należy przygotować kazanie na temat św. Józefa, to łatwo zrozumieć pastoralną uwagę odpowiedzialnego przedstawienia problemu, oparcia go na wiedzy biblijnej, teologicznym uzasadnieniu i zdrowej praktyce pobożności. Odnośnie do tzw. „milczenia" św. Józefa przyjmujemy, że brak jest jego zdecydowanych wypowiedzi. Ale słowa nie są jedyną formą wyjawiania sądu, przeciwnie - czasem nawet nic nie znaczą. Istnieje za to pewien sposób wyrażania swego stanowiska, które objawia się samą postawą i działaniem; w tej mierze św. Józef nie milczy - mówi, i to jeszcze jak! Św. Józef przemawia właśnie tym, że wiernie wypełnia swoją rolę, jaką mu Bóg przydzielił w planie zbawczym: obok Maryi - jako Jej prawdziwy małżonek, obok Jezusa - jako wypełniający specyficzną funkcję ojcowską, prawną, uczuciową i wychowawczą zarazem. Postawa służebna, jaką przyjął przy Wcieleniu Słowa, z całkowitym oddaniem się bez zastrzeżeń - nie wymaga słów, by ją można zrozumieć; mówi dostatecznie wyraźnie sama za siebie. Kto wie, czy właśnie dziś ten rodzaj wypowiedzi, a więc mowa faktów, nie jest najbar-
6
dziej potrzebna ludzkości, aby zrównoważyć ogrom pustej gadaniny. Pismo św. podaje o św. Józefie to, co dla pisarzy świętych wydawało się zasadnicze, aby umieścić go na właściwym, eksponowanym miejscu. Obecne ożywienie nauk biblijnych nie może pominąć badań mających na celu ukazanie we właściwym świetle tych Sług Bożych, którzy realizowali historię zbawienia; historia zawiera, obok głównej osoby Jezusa, również i tego, który wraz z Maryją miał spełnić określoną rolę w czasie ziemskiej wędrówki Syna Bożego - a więc osobę J Ó Z E F A . To, co na ten temat mówią Ewangeliści, i to, co wynika z dociekań - przedstawimy na następnych stronicach.
Rozdział 8
POWOŁANIE JÓZEFA W HISTORII
ZBAWIENIA
W strukturze objawienia należy odpowiednio oddzielić pojęcie tajemnicy od pojęcia znaku. Tajemnicę stanowi nadnaturalny stosunek usynowienia, które Bóg z wolnej swej woli ustanawia między sobą a ludźmi, należącymi do Niego już z samej racji stosunku Stwórca — stworzenie. Jest On nam prawdziwie Ojcem, my zaś jesteśmy Jego dziećmi. Stosunek ten urzeczywistania się w Chrystusie za pośrednictwem Ducha Świętego. Stając się dziećmi w Jego Synu, możemy za sprawą tegoż Ducha nazywać Boga Ojcem (Rz 8, 14 n). Tajemnica ta, ukryta od wieków w Bogu, a dotycząca wszystkich ludzi wszechczasów i miejsc, objawia się w historii poprzez specjalne znaki, dokładnie ukształtowane przez Boga i następujące po sobie według odpowiedniego planu. Chodzi o historię zbawienia, dobrze określoną słowem „Ewangelia", a podzieloną na trzy okresy, z których pierwszy dotyczy przygotowania (Stary Testament), następny pełni (czasów Jezusa Chrystusa), a trzeci przepowiadania (Kościół Św.). 95
W tej całej „ekonomii", zdarzenia, także i osoby, następują po sobie wedle zadań naznaczonych im przez wolę Bożą. Dzieje się to tak, jak w normalnym przedstawieniu. Bóg jest tu w7ielkim reżyserem, a pod Jego bezpośrednim nadzorem działają różni wykonawcy ról, wybrani i powołani przez Niego, by odegrać taką rolę, jaką im powierzył. Autorzy bywają główni i drugoplanowi, konieczni i dodatkowi, eksponowani i raz tylko wchodzący na scenę; wszyscy jednak na swój sposób biorą udział w przedstawieniu. Jasną jest rzeczą, że bardzo dokładnie dobiera się osoby, które mają odegrać rolę specjalną, jak np. aktorzy główni. Przyjmując za rzecz oczywistą, że osobą Hecydującą, pierwszym aktorem w historii zbawienia jest Jezus, wielkość innych aktorów mierzy się ich stosunkiem do Jego losów. Mówimy losów, a nie po prostu osoby, bo w rzeczywistości może być taki wypadek, że jedna osoba jest związana z drugą, i to bardzo blisko, np. pokrewieństwem (rodzice, bracia, żona), ale może braknąć między nimi ścisłej łączności w zakresie samych losówr — i ten stosunek nie ma zasadniczego znaczenia w odgrywanej roli. Można więc w ten sposób zrozumieć sens np. „krewnych" Jezusa. Waga ich ról nie może być mierzona stopniem pokrewieństwa wr stosunku do Jezusa, ale rzeczywistym zaangażowaniem się w historii świętej„ 96
Możemy wiecc teraz we właściwym świetle zrozumieć, co oznacza: ,Józef, mąż Maryi, ojciec Jezusa". Kim jest, jaki stosunek łączy go z osobą Jezusa, a przede wszystkim z dziełem zbawienia? Na pytanie, kim był Józef, można odpowiedzieć krótko: potomkiem rodu Dawidowego i rzemieślnikiem z zawodu. Jego stosunek do osoby Jezusa łatwo da się określić w sensie negatywnym, tj. Józef nie był ojcem naturalnym Jezusa. Nie tak łatwo jednak można powiedzieć o Józefie wszystko w sensie pozytywnym, bo chodzi o dokładne ustalenie tytułów, które mu się należą z racji synostwa Dawidowego, małżeństwa z Maryją i ojcostwa Jezusowego. Jeżeli nawet te powiązania Józefa są znane od dawna, i są uznawane powszechnie, to jednak jeszcze i dziś nie są w pełni zdefiniowane. Wreszcie związek Józefa ze zbawczym dziełem Jezusa został już ogłoszony, ale wciąż jeszcze nie jest dogłębnie poznany. Konieczne jest dzisiaj bardziej uważne studium tego wszystkiego, co w Piśmie św. dotyczy osoby Józefa. Nawet nie wyczerpując wszystkiego, czego o nim można się dowiedzieć i co można o nim powiedzieć, Pismo św. stanowi jednak zawsze niepodważalne oparcie dla wszelkich dociekań. Uważamy za swój obowiązek gromadzić to wszystko, co w przeszłości wydobyto ze studium nad Pismem Św., a także i to, co dziś w nim odnajdujemy. Wyjątkowa rola, jaką odegrał św. Józef 97 Syn Józefa z Nazaretu ~ 7
w Rodzinie Świętej i w życiu Kościoła, skłania nas do zajęcia się nim i nie ustawania w wysiłkach, by sprecyzować lepiej ramy Bożej woli w stosunku do niego. Józef, sługa dobry i wierny, nie znalazł się przypadkowo w historii zbawienia ani też nie pozostaje w niej na marginesie wydarzeń. Najważniejsze zadanie i odpowiednie do tego zaufanie ze strony samego Boga, który powierzył mu najdroższy swój skarb, Jezusa i Maryję - zakładają ze strony Bożej wraz z nadzwyczajnymi łaskami, także specjalne powołanie, podobne do powołań prorockich. Mając na uwadze to podobieństwo z powołaniem prorockim, niech mi będzie wolno - dla wykazania wzorca - posłużyć się tym, co św. Paweł mówi o swoim powołaniu: , Jeśli już wiecie o ekonomii łaski Bożej, która mi została dana dla was, przez objawienie dano mi poznać tajemnicę (Chrystusa). Rzecz, która nie została zakomunikowana innym ludom i synom ludzkim, tak jak to teraz zostało objawione Jego świętym i prorokom w Duchu" (Ef 3, 2-5). Chodzi tu o tajemnicę zbawczej woli Bożej, która działa w pełności czasów wedle pewnej „ekonomii", a której zadaniem jest odnowienie świata w Chrystusie (zob. 1, 9-12). A więc i Józef wszedł w orbitę tych postanowień woli Bożej. Jak dla Pawła, tak i dla Józefa powołanie utożsamia się z objawieniem tajemnicy. Jeśli dla Pawła Boże powołanie oznacza posłannictwo głoszenia poganom 98
Dobrej Nowiny o zbawieniu, to Józef — jako powiernik Boży - ma zostać świadkiem, że już nadeszła pełnia czasów, a zbawcza wola Boga osiągnęła swój szczytowy wyraz. Józefowi - zgodnie z ekonomią łaski Bożej dla nas - przekazano poznanie tajemnicy Wcielenia i urzeczywistnienia jej przez wszczepienie Chrystusa w naród obietnic, ogłoszenia Go oficjalnie światu przez nadanie Boskiemu Wcielonemu Słowu - na rozkaz Ojca i w pełni prawa - imienia Jezus. Jesteśmy tu wobec dyspozycji Bożej, która ustawia osobę Józefa w prawdziwym świetle w stosunku do Jezusa i Kościoła, przyznając mu w zbawczym dziele tę chrystocentryczną postawę, która usprawiedliwia i wymaga w Kościele pełnego uznania i wywyższania jego godności.
SPIS TREŚCI 5
Przedmowa
Rozdział 1
Syn Józefa z Nazaretu
Rozdział 2 Opowieści o dzieciństwie Jezusa
9 .
.
.
Rozdział 3 Problem historyczny i literacki
.
14 17
Struktura Historyczność
21 24
Rozdział 4 Genealogia Cel Księga pochodzenia Syn Dawida
29 31 34 37
Rozdział 5 Objawienia wre śnie
43
Rozdział 6 Narzeczeństwo i małżeństwo 49 Wyrażenie „zaślubiny" 57 Wyrażenie „zanim rozpoczęli żyć wspólnie" . 58 Słowo „biorę" 60 Rozdział 7 Virjustus Znajomość tajemnicy Wątpliwość Decyzja Sprawiedliwy Posłanie Próba przekładu Mt 1, 18-25 Jezus prawdziwym Mesjaszem
. . . .
63 63 67 69 72 78 89 91 157
Rozdział 8 Powołanie Józefa w historii zbawienia
95
NOWENNA I Dzień Dzień Dzień Dzień Dzień Dzień Dzień Dzień Dzień
1 2 3 4 5 6 7 8 9
-
Tajemnica nowego życia Ucieczka z Życiem Wśród cudzych bogów . Pierwsze kroki Pierwsze słowa Wspólny trud Doświadczenie Boże . Rozstanie Niestrudzony Opiekun .
. . . . . . . . .
. 103 . 108 .114 . 119 . 124 . 130 . 138 . 144 . 150