Teresa. Duchowy i psychologiczny portret Teresy od Jezusa by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Otger Steggink OCarm

TERESA Duchowy i psychologiczny portret Teresy od Jezusa

Przekład Lidia Wrona CM

Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2011

Tytuł oryginału Sin amor... Todo es nada

Redakcja Magdalena Pabich Korekta Iwona Pawłowska Okładka, design & dtp Paweł Matyjewicz Na okładce wykorzystano ikonę św. Teresy od Jezusa napisaną przez Karmelitankę Bosą z Kielc Imprimatur † Jan Zając, wik. gen. Kraków, 11 sierpnia 2010 r. nr 2592/2010 Imprimi potest Andrzej Ruszała OCD, prowincjał Kraków, 16 sierpnia 2010 r. nr 229/2010

Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: 12-416-85-00, 12-416-85-01 fax: 12-416-85-02 www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 978-83-7604-112-4 Druk i oprawa: Zakład graﬁczny COLONEL S.A.

WPROWADZENIE

Ślady człowieczeństwa w Drodze doskonałości Niepewność oraz wynikająca z niej dezorientacja, charakterystyczne dla naszych czasów, ujawniają się w sposób szczególny i uderzający na płaszczyźnie życia duchowego. O stopniu tego zamętu świadczyć może próba ukazania „duchowości na czasy niepewności”1. Rzeczywiście pewne idee doskonałości chrześcijańskiej, a także związane z nimi metody ascezy i praktyki cnót, zapoczątkowywane z entuzjastycznym uporem przez niektóre nurty kontrreformacji, bazujące na dualistycznej, neoplatońsko-augustyńskiej wizji człowieka i jego relacji do świata, przeżywają obecnie kryzys i powoli odchodzą do lamusa. Nowa, osiągnięta przez nas wizja człowieka i świata stała się podstawą ponownego dowartościowania rzeczywistości ludzkich oraz ziemskich w ich odniesieniu do relacji z Bogiem. Powoli rodzi się przekonanie, że zagadnienie harmonii między życiem uczuciowym i duchowym wymaga pewnej rewizji naukowej oraz że teologia życia 1

Zob. J.M. González-Ruiz, Duchowość na czasy niepewności, „Concilium” (Poznań – Warszawa) 1–10 (1966–1967), s. 525–532.

|6|

Otger Steggink Teresa

duchowego, podejmując problem integracji myśli i uczuć człowieka współczesnego, mogłaby wychodzić od kwestii przewartościowania jego uczuciowości. Aktualna problematyka dotycząca relacji między ludzką uczuciowością a życiem duchowym najprawdopodobniej sięga korzeniami scholastycznej koncepcji zmysłowości wywodzącej się od wiktorynów2. Scholastyczna koncepcja uczuciowości oraz bazujący na niej system pedagogiczno-ascetyczny zostały zakwestionowane przez Sigmunda Freuda i jego szkołę. De facto ma się wrażenie, że w naszej zachodniej kulturze sfera sacrum jest nie do pogodzenia z seksualnością, religijność natomiast wyklucza uczuciowość. Odrzuca się zatem miłość przeżywaną jako integralne doświadczenie ciała i ducha. Ów zachodni mit pozostaje w ścisłym związku z koncepcją sacrum jako tego, co wyłączone z normalnego życia, oraz z ideą, według której religijne jest jedynie to, co czysto duchowe, tzn. bezcielesne. Chociaż teoretycznie został obalony, utrzymuje się jednak w praktyce życia chrześcijańskiego. Antagonistyczny charakter relacji między świętością a seksualnością, religijnością a cielesnością, ciągle obecny w naszej kulturze, postrzegany jest przez licznych autorów jako głęboki kryzys. Walter Schubart pisze: „Religijność i seksualność są dwiema najpotężniejszymi siłami życia. Kto uważa je za sprzeczne, podtrzymuje wieczną niezgodę w duszy ludzkiej. Kto czyni z nich nieprzejednanych wrogów, rozdziera 2

Otger Steggink odnosi się do scholastycznej doktryny średniowiecznych teologów (XI–XII w.) szkoły klasztoru Świętego Wiktora w Paryżu, zwanych wiktorynami. Przedstawiciele tego nurtu, z których najbardziej znani są Hugo ze Św. Wiktora oraz Ryszard ze Św. Wiktora, nawiązywali do myśli św. Augustyna. (Przyp. tłum.).

Wprowadzenie

|7|

serce ludzkie… Jeśli nie uda nam się połączyć religijności i erotyzmu, godności osoby ludzkiej i seksualności, nie osiągniemy odnowy wiary”3. Obecny w naszych czasach kryzys religijności wydaje się zatem, przynajmniej po części, kryzysem uczuciowości, ten natomiast, ze swej strony, ma korzenie religijne. Rodzi się więc pytanie, na ile uczuciowe jest życie duchowe, życie mistyczne. I pytania kolejne – jak mistyczna, jak bardzo duchowa jest uczuciowość? Jaka relacja zachodzi między doświadczeniem Boga a ludzką uczuciowością4? W dogłębnym przewartościowaniu ludzkiej uczuciowości i osiągnięciu jej antropologiczno-teologicznej integracji w życiu duchowym może nam pomóc krytyczne spojrzenie na życie i doktrynę jednej z największych osobowości duchowych wszystkich czasów. Była taką osobowością również na płaszczyźnie ludzkiej i uczuciowej. Jej rozumienie mistyki, a następnie wyraz, jaki w jej wypadku ta mistyka zyskała, charakteryzują się syntezą tego, co cielesne, i tego, co duchowe5. Na pierwszy rzut oka może się wydawać dziwne, że odwołujemy się do doświadczenia i doktryny kobiety, co więcej – przedstawicielki hiszpańskiej kontrreformacji. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że zarówno w osobowości, jak i w pismach karmelitanki z Awili, kobiety i mistyczki, nie 3 4

W. Schubart, Religion und Eros, München 1941, s. 1–2. Termin afectividad, pojawiający się w tym miejscu w oryginale, zwykle będzie tłumaczony jako „afektywność”. To słowo ma nieco szersze znaczenie aniżeli „uczuciowość”, zakłada bowiem ogół emocji, pasji, stanów ducha, uczuć, które przenikają czyny osoby, nadając żywotność i różnorodność barw. Mają swój oddźwięk w myślach, zachowaniu, w sposobie i formach komunikacji interpersonalnej, w całościowym przeżywaniu wszystkiego, co wiąże się z rzeczywistością ludzką i oddziaływają głęboko na ciało oraz zewnętrzne formy jego wyrażania się. (Przyp. tłum.). Zob. A. Castro, La realidad histórica de España, Buenos Aires 1973, s. 92.

|8|

Otger Steggink Teresa

ma niczego, co wskazywałoby na negatywne nastawienie wobec natury ludzkiej czy jej dualistyczne rozumienie, charakterystyczne dla jednego z nurtów kontrreformacji. Przeciwnie, znajdziemy u niej pozytywną interpretację nauki o doskonałości chrześcijańskiej, a więc realistyczną wizję człowieka i świata. Nacisk położony jest na wartości ludzkie oraz rozwój osobowości na różnych etapach drogi duchowej6. Zasadniczy cel, jaki przyświeca pierwszym etapom reformy Karmelu, rodzi się z przestrzeni humanizmu katolickiego i w nią się wpisuje. Teresa od Jezusa stawia przed chrześcijaństwem, które kieruje się bardziej ku głębi, nową pedagogię: pedagogię wnętrza, umiarkowanej, wyważonej pokuty i świętej wolności ducha. Podejmuje przy tym aktywną obronę zalet kobiecości. A uwzględniając potrzeby i cechy właściwe kobiecie, przedstawia swym karmelitankom bosym nowy styl życia. Świadomie opiera reformę kontemplacyjnego życia wspólnotowego na przyjaźni: „Tutaj wszystkie powinny być z sobą w przyjaźni, wszystkie powinny na równi siebie miłować, wszystkie wzajemnie siebie cenić i wzajemnie się wspomagać” (D 4, 7). Nie przyznano dotychczas właściwego miejsca pozytywnemu spojrzeniu św. Teresy – dowartościowaniu tego, co ludzkie, a w sposób szczególny życia uczuciowego. Nie poświęcono temu wystarczającej uwagi ani w badaniach nad jej osobowością, ani w edycji dzieł. Na dowód tego wystarczy wspomnieć, że ponad trzysta lat zwlekano z pozwoleniem na publikację niektórych listów Teresy 6

José Luis Aranguren w swojej książce Catolicismo y Protestantismo como formas de existencia (Madrid 1957, s. 146–147) wskazuje, że reforma terezjańska wyróżniała się pozytywnie na tle działań kontrreformacji. Jeszcze bardziej pozytywna jest ocena samej osoby i dzieł Teresy od Jezusa.

Wprowadzenie

|9|

od Jezusa. W XVII, XVIII i XIX wieku, zgodnie z upodobaniami epoki, uważano za zdatne do druku tylko te listy, które zawierały treści pobożne i budujące, nadprzyrodzone i mistyczne. Natomiast te, które ukazywały realną wizję człowieka i świata bądź poruszały tematy uważane za zbyt świeckie, nie przechodziły cenzury kościelnej. Nie cofano się nawet przed wypaczaniem sensu rękopisów Teresy. Zamazywano lub eliminowano słowa, a nawet całe zdania, których nie można było pogodzić z panującą ówcześnie dualistyczną duchowością. Owo kryterium uwzględniały oczywiście komentarze do pism Teresy i jej biografie7. Wyraźnie widać to tam, gdzie mowa o życiu uczuciowym Teresy od Jezusa i jej przyjaźniach, w sposób szczególny – tych z mężczyznami. Należy również wziąć pod uwagę fakt, że w biografii Teresy, „kobiety i mistyczki”, ponieważ była pisana wyłącznie przez mężczyzn, zatajano – świadomie bądź nie – wiele szczegółów dotyczących uczuciowości kobiecej. Aż do naszych czasów hagiografia na temat Teresy była przesiąknięta wątpliwościami i podejrzliwością, żeby nie powiedzieć, pewnym zahamowaniem uczuciowym, utrzymanym w duchu manichejskim i jansenistycznym. A zatem wszelkie „zuchwałości” Teresy pozostawały ukryte. Obecnie obawa przed ukazywaniem śladów człowieczeństwa na drodze doskonałości chrześcijańskiej jest mniejsza. Można nawet powiedzieć, że to właśnie ludzkie cechy świętych cieszą się naszą sympatią, przede wszystkim jeśli chodzi o ich życie uczuciowe i rozwój na drodze duchowej8. 7

Więcej zob. Obras Completas de Santa Teresa, t. 3, Biblioteca de Autores Cristianos, 189, Madrid 1959, s. 87*–89*. Zob. np. antologię tekstów odnoszących się do przyjaźni między świętymi i słynnymi mężczyznami i kobietami: E. Bonet-Dufeil, L’amitié cette accusée, Paris 1970.

| 10 |

Otger Steggink Teresa

Víctor García de la Concha pisze: „Jeśli przy lekturze pierwszych rozdziałów Księgi życia zwrócimy uwagę na pojawiające się tam wzmianki na temat uczuć, zaskoczy nas, jak duże znaczenie przypisuje im nasza mistyczka”9. I opierając się na nowych źródłach humanistycznych, dodaje: „Niewątpliwie, przyglądając się z bliska temu, z jaką wolnością ducha Teresa angażowała uczuciowość w rozwój przyjaźni, zrozumiemy dziś o wiele lepiej wylewność, w którą obﬁtują jej dzieła”10. Gdy pisze się o kobiecości Teresy, trzeba zaznaczyć, że dopiero kiedy ogłoszono Świętą doktorem Kościoła, zaczęto się odnosić do jej nauki – nauki kobiety – z pewnym uznaniem, choć prawdę mówiąc, do tej pory nie zostało jasno określone, na czym konkretnie opiera się kobiecy charakter nauczania tej mistyczki – kobiety, Teresy od Jezusa. Przypuszczamy, że jego nowość, przynajmniej po części, polega na włączeniu uczuciowości do życia duchowego. Temat ten, w naszym odczuciu, jest kluczem do zrozumienia „kobiety i mistyczki”, którą była św. Teresa od Jezusa, doña Teresa de Ahumada. Przed laty, w artykule na łamach jednego z czasopism, już podjęliśmy wątek uczuciowości u Teresy od Jezusa11. Pozytywne przyjęcie owej próby ze strony czytelników, a zwłaszcza czytelniczek, przyjaciółek i adoratorek świętej Teresy, zachęciło nas, aby zgłębić i poszerzyć to zagadnienie. Spróbujemy zbadać przede wszystkim teksty autobiograﬁczne. Zbadać, tzn. zebrać, uporządkować i umieścić

9 10 11

V. García de la Concha, El arte literario de Santa Teresa, Barcelona 1978, s. 34. Tamże, s. 35. O. Steggink, La integración de la afectividad en la vida espiritual de Santa Teresa de Jesús, „Carmelus” (Roma) 18 (1971), s. 122–141.

Wprowadzenie

| 11 |

je w historycznym oraz psychologicznym kontekście doświadczenia i życia Teresy od Jezusa. Dołączymy także, jeśli okaże się to przydatne, świadectwa biograficzne, które mogą rzucić pewne światło na omawiany temat. Warto przy tym pamiętać, że teksty autobiograficzne opisują sytuacje dużo wcześniejsze. To owoce wspomnień, co znaczy, że niejednokrotnie odzwierciedlają dojrzalszy stan uczuciowy od tego, który autorka przeżywała w opisywanej sytuacji. Nie odnosi się to jednak do listów Teresy, będących najważniejszym źródłem naszych badań, ponieważ ukazują one bezpośredniość, która cechowała jej ludzkie relacje. Oprócz tego podejmiemy się interpretacji, ilustrując teksty autobiograficzne innymi treściami, o charakterze bardziej refleksyjnym, wybranymi z jej pism doktrynalnych. Mamy nadzieję, że obok przeżyć afektywnych, uda nam się przedstawić w ogólnych zarysach proces integracji w życiu Teresy, a także ukazać świadomość tegoż procesu w jej duchowej osobowości. Doskonale rozumiemy, że nasz zamysł jest trudny i delikatny ze względu na złożoność i bogactwo osobowości reformatorki Karmelu. Niemniej jednak ufamy, że temat, który do tej pory pozostawał na marginesie, uda nam się wystarczająco dobrze rozwinąć, a tym samym, sprowokować czytelników do dalszych studiów i badań. Ażeby podjąć to studium, niezbędne jest poznanie i uzmysłowienie sobie charakterologicznych cech osobowości Teresy od Jezusa. Wydawało nam się wobec tego, że na początku dobrze będzie ukazać świętą taką, jaką postrzegała ją przyjaciółka i współpracownica, matka Maria

| 12 |

Otger Steggink Teresa

od św. Józefa, oraz pierwsi biografowie, Francisco de Ribera i Diego de Yepes, a następnie przedstawić trafną analizę grafologiczną, przygotowaną przez ojca Girolamo M. Morettiego.

PORTRET TERESY OD JEZUSA

a tępą się nie uważam, piękno dla oka już jest, świętą zaś chciałabym być”. W tym szczerym i ge„ nialnym wyznaniu zawarty jest cały portret inteligentnej i bystrej kobiety – co oznacza dwie różne rzeczy! – realistki, kobiety zdecydowanej i – czemuż by nie powiedzieć – nieco kokieteryjnej. Nieskończenie wiele razy słyszała o sobie, że jest „dyskretna, święta i piękna”. Z właściwą sobie nutą ironii zmieszaną z sarkazmem „przyznawała, że była dyskretną i piękną”, „świętość” zaś zostawiała ocenie ludzi12. Portret ﬁzyczny, zwierciadło duszy, naszkicowali pierwsi biografowie Teresy, wśród których na szczególną uwagę zasługuje dokładny, przepełniony wielką serdecznością umiłowanej przyjaciółki, opis autorstwa matki Marii od św. Józefa (Salazar). Ponieważ żyła z matką Teresą dość długo, a przy tym miała wnikliwy zmysł obserwacji, zyskuje opinię najbardziej wiarygodnej13. Portret, który zostawia nam matka Maria od św. Józefa, uzupełniony jest opisami biograﬁcznymi ojca Francisca

Zob. Pedro de la Puriﬁcación, Relación acerca de la S.M. Teresa de Jesús, Madrid, Biblioteca Nacional, ms. 2.711, BMC, t. 6, s. 384. M. de San José, Libro de recreaciones, 8, Burgos 1913, s. 96.

| 14 |

Otger Steggink Teresa

de Ribera, naocznego świadka. Opierał się jednak, jak sam mówi, „na opiniach osób, które wiele razy, o wiele spokojniej niż ja, patrzyły na nią”14. Dołączymy również interesujące nas szczegóły15, które przekazał Diego de Yepes (o. Tomasz od Jezusa), a także streszczenia wielu zeznań pisemnych i ustnych16, których autorem jest Hieronim od św. Józefa (Ezquerra). Obok każdego tekstu tworzącego przedstawiony poniżej portret podajemy w nawiasach inicjały autorów [M. – Maria od św. Józefa (Salazar); Y. – Diego de Yepes (o. Tomasz od Jezusa); H. – Hieronim od św. Józefa (Ezquerra); R. – Francisco de Ribera]. „Za młodu miała opinię bardzo pięknej i tak się prezentowała aż do późnej starości” (M.). „Była średniego wzrostu, raczej duża aniżeli drobna, bardziej o korpulentnej niż wątłej budowie ciała i we wszystkim nad wyraz proporcjonalna” (M.). „Ciało [miała] nieco pulchne, mocne, o bardzo jasnej karnacji i, co jeszcze po śmierci dało się zauważyć, czyste, gładkie i krystaliczne; wyglądało w jakiś sposób na przejrzyste” (Y. i H.). „Twarz niepospolita, wszystkie jej części symetryczne. Nie można powiedzieć, że okrągła czy pociągła” (M.). „[Miała] jasną karnację, ale równocześnie o zabarwieniu 14

F. de Ribera, La vida de la Madre Teresa de Jesús…, ed. P. Lasso, Salamanca 1590, lib. IV, c. 1; nowe wydanie, wzbogacone wprowadzeniem i obszernymi przypisami oraz komentarzami P.J. Ponsa (ed. G. Gili, Barcelona 1908), lib. IV, c. 1. Vida, virtudes y milagros de la Bienaventurada Virgen Teresa de Jesús…, Madrid 1587, II, 39 i III, 28; zob. nowe wydanie: Vida de Santa Teresa de Jesús, Buenos Aires [b.r.w.], sec. 1a, 31. Historia del Carmen Descalzo, II, c. 4, n. 3, Burgos 1935, s. 333–334.

1. Portret Teresy od Jezusa

| 15 |

cielistym, szczególnie na policzkach, gdzie krew wydawała się mieszać z mlekiem” (H.). „Miała bardzo czarne, lśniące i lekko kręcone włosy” (Y. i H.). „Czoło szerokie, symetryczne i bardzo piękne” (M.). „Brwi nieco bujne” (Y.); „dość ciemne, ale na pewno nie czarne” (M.); „włoski krótkie, choć same brwi długie i gęste” (J.); „nie mają kształtu łuku, są raczej proste” (R. i H.). „Oczy czarne, żywe i okrągłe; niezbyt duże, ponadto dobrze osadzone” (M.); „lekko uwydatnione. Gdy się śmiała, śmiały się jej oczy, były zaś bardzo poważne, kiedy chciała podkreślić powagę” (R.). „Mały, dobrze uwydatniony nos” (H.); „pośrodku nieco zadarty” (R.); „zmniejsza się u góry – na prawo od wewnętrznych kącików oczu, zrównując się prawie z brwiami; formuje w ten sposób ich łagodne zmarszczenie. Czubek nosa nieco zaokrąglony i lekko opadający ku dołowi; skrzydełka małe, na kształt łuku. Cały zaś nos świetnie komponuje się z pozostałą częścią twarzy” (M.). „Usta nieduże, ale też niemałe” (R.); „górna warga wąska i prosta, dolna zaś, pięknego kształtu i koloru, grubsza i lekko opadająca” (M.). „Zęby równe i bardzo białe” (H.); „dobrze uformowana broda” (H.); „małe i symetryczne uszy” (H.); „jasna, gruba i nie za wysoka szyja” (R. i H.). „Miała piękne, choć małe dłonie” (M.) oraz „bardzo ładne i proporcjonalne stopy” (R.). „Po lewej stronie twarzy małe trzy pieprzyki przypominające brodawki, w linii pionowej jeden pod drugim. Zaczynając od największego – poniżej ust, drugi – między

| 16 |

Otger Steggink Teresa

ustami a nosem i ostatni – na nosie, bliżej dolnej niż górnej jego części” (M.). „Patrzenie na nią i słuchanie jej sprawiało ogromną przyjemność, bo była bardzo łagodna i pełna wdzięku w słowach i gestach” (M.). „Odznaczała się szczególnym wdziękiem i powabem w sposobie chodzenia, mówienia, patrzenia, a także w wielu innych przyjmowanych gestach, postawach i wyrazie twarzy. W każdym stroju czy ubraniu, które nosiła, wyglądała dobrze, nawet jeśli był to ubogi habit zakonny albo stary, pocerowany łachman” (H.). „We wszystkim była doskonała, o czym można przekonać się z portretu, jaki namalował brat Jan od Nędzy” (M.). Z łaski doñi Leonor de Mascareñas, guwernantki króla, otrzymał on lekcje malarstwa od mistrza Alonso Sánchez Coello. Ostatniej opinii – opinii matki Marii od św. Józefa, w której wychwala ona karmelitę17 – nie podzielała sama Teresa od Jezusa. Ta bowiem na temat wspominanego portretu powiedziała nieszczęsnemu artyście: „Bracie Janie, niech Ci Bóg wybaczy, skoro mnie już wymalowałeś tak starą, brzydką i kaprawą”18. Okazuje się zatem, że mając sześćdziesiąt lat, Teresa wcale nie uważała się za starą, brzydką ani tym bardziej za kaprawą. Również grafologia pokazuje, że zdumiewająca regularność i bardzo wyraźny charakter jej pisma świadczy o mę17

Por. F.J. Sánchez Cantón, Doña Leonor de Mascarenhas y fray Juan de la Miseria, Madrid 1918. „W końcu, rzeczywiście namalował ją źle – mówi z pewną ironią o. Hieronim – bo nawet jeśli był malarzem, nie był w tym najlepszy” (Peregrinación de Anastasio, Diálogo XIII, wstęp, opracowanie i przypisy G.M. Bertini, Barcelona 1966, s. 199).

1. Portret Teresy od Jezusa

| 17 |

stwie, którym odznacza się we wszystkich działaniach, a nawet w sposobie myślenia. Ujawnia cudowną grę kontrastów namiętności i pasji, a w sposób szczególny genialną harmonię między skłonnościami ekspansywnymi a potrzebą wycofywania się19. Wiemy, że pisała bardzo szybko. „Rękę miała tak lekką, że wydaje się niemożliwe, by w sposób naturalny pisała z taką prędkością”20. „Pisała tak szybko – wyznaje jej zaufany przyjaciel, ojciec Hieronim Gracián – jak to czynią notariusze, bez korygowania żadnego z dokumentów21”. Włoski grafolog Girolamo Moretti pisze: „Mamy tu do czynienia z nadzwyczajną inteligencją, która cieszy się niezależną oryginalnością. Pismo ujawnia autentyczną znawczynię duszy ludzkiej, w której rozpoznaje wszelkie głębokości życia i ducha. Jej nadzwyczajna żywotność idzie w parze ze zdolnością działania na wielorakich płaszczyznach. Duch opiera się bardziej na intuicji karmionej nieposkromioną wyobraźnią aniżeli na rozumie. Zaskakuje nas jasność wizji, niezakłócana gwałtownością uczuciowości, oraz surowa obiektywność, z jaką posuwa się naprzód, nawet w najdrobniejszych szczegółach. Umie odróżnić prawdziwe uczucia od fałszywych. Porządkuje więc życie psychiczne, często tak zawiłe, i ukierunkowuje swe uczucia zarówno w relacjach z bliźnim, jak i z Bogiem. 19

Zob. S. Bressard, A la recherche de la personnalité (Trouble et Lumière), „Études Carmélitaines” 1949, s. 193–194; tenże, Comparaison entre l’Écriture de St. Jean de la Croix et celle de Ste. Thérèse d’Ávila (L’Espagne mystique au XVIe siècle. Ste. Thérèse d’Ávila, St. Jean de la Croix, le Greco), Paris 1946, s. 35. Zeznanie matki Marii od św. Józefa (Salazar), proces w Consuegrze, 1596 (BMC, t. 18, s. 61). Dilucidario del verdadero Espiritu, rozdz. 5, BMC, t. 15, s. 17.

| 18 |

Otger Steggink Teresa

Ma oryginalne pomysły. Dzięki łatwości skojarzeń, zdolności spontanicznej adaptacji i zaangażowania w sprawy, na których jej zależy, może się zmierzyć z każdą sytuacją. Posiada wszelkie umiejętności, aby realizować własne idee i pomysły. Ta kobieta potraﬁ kształtować swoje życie zarówno dzięki umiejętności panowania nad sobą samą, jak i poprzez szlachetność myśli. Będąc osobą aktywną, stawia sobie ambitne cele i wbrew wszystkim stara się je osiągnąć. Jej obdarowana osobowość, która karmi się bogatym życiem wewnętrznym, przyciąga oryginalnością. Ma niezłomny charakter. Chce panować nad sobą i nad innymi. Cechuje ją bardzo wrażliwa i gwałtowna zmysłowość. Kobieta o takim usposobieniu, tak bogatej zmysłowości w sposób naturalny będzie czuła pociąg do małżeństwa, ponieważ tylko w stałym i trwałym zjednoczeniu odnajdzie możliwość nadania pozytywnego charakteru swym potrzebom uczuciowym. Dzięki szczerej woli praktykowania cnót będzie mogła zachować wierność małżeńską. W niesprzyjających warunkach łatwo dopuściłaby się zdrady. W takim wypadku tylko nadzwyczajny wysiłek ocaliłby ją od rozwiązłości. Niebezpieczeństwo popełnienia błędów w momencie pokusy jest dla niej tym większe, im mniej zależy jej na opinii innych. Poza tym cudownie potraﬁ uprawomocnić swoje pragnienia, przedstawiając je jako te, z których absolutnie nie może zrezygnować. Nie boi się udawania. Cała ta siła popędów ukrywa się za gąszczem genialnych przypadków. Aby usprawiedliwić się na zewnątrz, sprytnie ozdabia swe egoistyczne pragnienia życia różanym płaszczem miłości bliźniego”22. 22

J.M. Moretti, Los Santos a través de su escritura, Madrid 1964, s. 342–343.

1. Portret Teresy od Jezusa

| 19 |

Taka była doña Teresa de Ahumada. Pod względem psychicznym i moralnym – ekstrawertyczka. Bliska sercu, potraﬁła bardzo łatwo przystosować się do każdej osoby i okoliczności. Osoba honorowa i bardzo przekonująca. Obdarzona zdolnościami manualnymi, wspaniała rozmówczyni… i urzekająca autorka tysięcy listów.

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie .....................................................................

1. Portret Teresy od Jezusa................................................. 13 2. Zdolność i potrzeba uczuciowa − stworzona, aby kochać i być kochaną .................................................... 20 3. Konﬂikt miłości: „walka i spór, by przestawać z Bogiem i ze światem”................................................................. 46 4. Teresa od Jezusa ............................................................ 61 5. Na ile uczuciowa jest mistyka Teresy od Jezusa ............ 64 6. Na ile mistyczna jest uczuciowość Teresy od Jezusa ...... 75 7. Upodobanie .................................................................. 82 8. Świadomość komplementarności płci: przyjaźń z mężczyznami .............................................................. 89 9. Jedyna przyjaźń ............................................................ 111 10. Najlepsze dni mego życia .............................................. 129 11. Odcienie kobiecej czułości............................................ 147 12. „Miłość pisana łzami” − rozczarowania miłości ........... 157 Epilog................................................................................... 166 Wykaz skrótów .................................................................... 168

Polecamy! Wszystkie książki można zakupić w Wydawnictwie Karmelitów Bosych 31-222 Kraków • ul. Z. Glogera 5 • tel. 12-416-85-00, tel. 12-416-85-01 e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl lub przez sklep internetowy: www.wkb.krakow.pl

Tomás Álvarez OCD KOMENTARZ DO KSIĘGI ŻYCIA ŚW. TERESY OD JEZUSA format 14,5 × 20,5 cm, s. 288 • oprawa miękka, cena – 39,90 zł

KOMENTARZ DO DROGI DOSKONAŁOŚCI ŚW. TERESY OD JEZUSA format 14,5 × 20,5 cm, s. 312 • oprawa miękka, cena – 39,90 zł

KOMENTARZ DO TWIERDZY WEWNĘTRZNEJ ŚW. TERESY OD JEZUSA format 14,5 × 20,5 cm, s. 320 • oprawa miękka, cena – 39,90 zł Tomás Álvarez OCD jest jednym z największych znawców życia i pism św. Teresy od Jezusa. Jego trzy komentarze do „trylogii terezjańskiej” zawierają głęboką reﬂeksję nad każdym z rozdziałów poszczególnego traktatu, pozwalając czytelnikowi lepiej zrozumieć kontekst historyczny, kulturowy i doktrynalny tekstów mistyczki z Awili. Kim są adresaci niniejszych stron? To po prostu miłośnicy świętej Teresy od Jezusa, przyjmujący ją jako mistrzynię chrześcijańskiego życia i towarzyszkę drogi. Książki ułatwiają lekturę i studium pism św. Teresy, mogą stanowić także konkretną pomoc w modlitwie opartej na jej pismach.

Św. Teresa od Jezusa • LISTY Pierwsze pełne wydanie listów św. Teresy od Jezusa. Listy odsłaniają praktyczną i ziemską stronę życia i osoby Matki Karmelu, która opisuje konkrety życia i dziejów zarówno własnej osoby, jak i dokonanej przez nią Reformy Zakonu Karmelitańskiego. Tłumaczenia na język polski dokonał Jan Efrem Bielecki OCD. format 12,5 × 19,5 cm, s. 1250 (papier biblijny) • oprawa twarda, cena – 69,90 zł

Św. Teresa od Jezusa • DROGA DOSKONAŁOŚCI Modlitwa, rozumiana jako życie wypływające z kontaktu z Bogiem, a zarazem droga do Niego prowadząca, ogniskuje rozważania w tym traktacie. Głównym jego celem jest zachęcenie czytelników do modlitwy wewnętrznej. Święta omawia założenia, na których opierają się modlitwa, jej istota i wzrost życia modlitwy. Ukazuje wpływ kontemplacji na życie codzienne. format 12,5 × 19,5 cm, s. 256 • oprawa twarda, cena – 29,90 zł

Św. Teresa od Jezusa • KSIĘGA ŻYCIA Jest to autobiograﬁa teologiczna, ponieważ element teologiczny przeważa nad biograﬁcznym. Odpowiada to zresztą zmianom w życiu św. Teresy, w którym wyróżnić można dwa okresy: aktywny, podporządkowany wymogom świeckiego życia czas spędzony w domu rodzinnym, a następnie okres życia zakonnego. Ten drugi okres sprzyja rozwojowi życia wewnętrznego, które Święta z zamiłowaniem opisuje, przedstawiając kolejne jego etapy, aż do modlitwy mistycznej. format 14,5 × 20,5 cm, s. 532 • oprawa miękka, cena – 16,70 zł

Św. Teresa od Jezusa • TWIERDZA WEWNĘTRZNA Święta Teresa ukazuje w tym traktacie doskonałość duchową poprzez alegorię twierdzy, którą nazywa wewnętrzną, bo chodzi jej przede wszystkim o budowę życia wewnętrznego. Twierdza ta wyobraża duszę, w której mieszka Bóg nie tylko przez swoją wszechmoc, lecz także przez łaskę. Tę drogę duszy do najgłębszego wnętrza swej istoty, gdzie mieszka sam Bóg, Teresa przedstawia w postaci siedmiu mieszkań twierdzy. format 12,5 × 19,5 cm, s. 270 • oprawa twarda, cena – 29,90 zł

Św. Teresa od Jezusa • KSIĘGA FUNDACJI Teresa z rozbrajającą szczerością i humorem opowiada o przygodach swoich i jej sióstr, a także karmelitów podczas zakładania nowych klasztorów zreformowanej gałęzi Zakonu. Mimochodem daje barwny obraz kultury i zwyczajów Hiszpanów w XVI wieku. Księga ukazuje zarówno ogrom pracy św. Teresy nad stworzeniem odpowiednich warunków do życia charyzmatem karmelitańskim, jak i jej tęsknotę, by Karmel był przestrzenią ciszy, w której można spotkać miłującego Boga. format 12,5 × 19,5 cm, s. 464 • oprawa twarda, cena – 39,00 zł • oprawa miękka, cena – 32,00 zł

Św. Teresa od Jezusa • DZIEŁA MNIEJSZE Niniejszy tom pism zawiera: Sprawozdania duchowe (zbiór m.in. autobiograﬁcznych opisów przeżyć wewnętrznych, notatek duchowych, rad spowiedników, proroczych wskazań), Podniety miłości Bożej (komentarz do wybranych wersetów Pieśni nad Pieśniami, stanowiący zwięzły traktat teologii życia wewnętrznego), Wołania duszy do Boga (zbiór modlitw i rozmów z Boskim Oblubieńcem), Konstytucje, Sposób wizytowania klasztorów, dwa pisma humorystyczne, poezje i myśli. format 12,5 × 19,5 cm, s. 384 • oprawa twarda, cena – 36,00 zł

Maximiliano Herráiz OCD DROGA DOŚWIADCZENIA Trzydziestodniowe rekolekcje ze św. Teresą od Jezusa i św. Janem od Krzyża Przewodnik rekolekcyjny napisany przez o. Herráiza, cenionego znawcę życia i nauczania św. Teresy i św. Jana, jest zaproszeniem na drogę wewnętrznego doświadczenia, żywego i przemieniającego. Książka stanowi pomoc w pokonywaniu kolejnych etapów rozwoju duchowego oraz sposobów ich rozpoznawania. Czytelnik oprócz cennych wskazówek znajdzie tutaj bogactwo odniesień do pism Reformatorów Karmelu. Autor przedstawia rozważania poranne i wieczorne na cały miesiąc, przewidując także korzystanie z książki według indywidualnych potrzeb czytelnika lub animatora rekolekcji. format 14,5 × 20,5 cm, s. 320 • oprawa miękka, cena – 29,50 zł

Emmanuel Renault, Jean Abiven MODLITWA TEREZJAŃSKA Droga do zjednoczenia z Bogiem wiedzie przez modlitwę, w tym również przez cichą modlitwę osobistą. Jest ona uprzywilejowanym miejscem otwierania się na miłość Boga i dary, których chce nam udzielać. Specyﬁka i praktyka takiej modlitwy – w jej początkowych stadiach oraz mistycznych etapach – omówiona została w dwóch uzupełniających się tekstach. Trzeba przyznać, że niewiele jest pozycji dotyczących modlitwy, które wyróżniałyby się zwięzłością opracowania, teologiczną solidnością doktryny oraz prostym językiem przekazu, który na sposób „mistagogiczny” może pomóc w praktykowaniu modlitwy we własnym życiu. format 12,5 × 19,5 cm, s. 112 • oprawa miękka, cena – 12,50 zł

do nabycia w salonach

„Głos Karmelu” to dwumiesięcznik o charakterze formacyjnym, dla wszystkich podążających ścieżkami życia duchowego. Dzielimy się w nim naszym karmelitańskim dziedzictwem modlitwy i kontemplacji. Na jego łamach spotkasz wielkich mistrzów modlitwy: św. Teresę od Jezusa, św. Jana od Krzyża, św. Teresę od Dzieciątka Jezus i innych doświadczonych przewodników po szlakach świętości, tu znajdziesz rady i wskazówki dotyczące życia duchowego, wreszcie tutaj możesz zaprzyjaźnić się z naszą wielką rodziną karmelitańską. Każdy numer stanowi kolejną odsłonę tematu rocznego. Stałe działy: Duchowa Tradycja Karmelu, Z Biblią w dzień i w nocy, Kultura ducha, Spotkanie, Życie liturgiczne Kościoła, Poradnik św. Teresy, Szkoła modlitwy, Ikony, Karmel i młodzi i Misje.

Prenumerata: od dowolnego numeru: roczna – 30 zł, półroczna – 15 zł, na terenie kraju wysyłka na nasz koszt. Można zamawiać numery archiwalne. Zamówienia: listownie – ul. Glogera 5, 31–222 Kraków, telefonicznie – 12 416-85-12, internet – prenumerata@gloskarmelu.pl

www. gloskarmelu.pl

ZAPRASZAMY DO NASZEJ KSIĘGARNI INTERNETOWEJ www.wkb.krakow.pl