UWIELBIENIE CHWAŁY" V I KARMELITAŃSKI TYDZIEŃ DUCHOWOŚCI z BŁ. ELŻBIETĄ OD TRÓJCY ŚWIĘTEJ
5 - 8 MAJA 2003
Pod redakcją Jerzego Wiesława Gogoli OCD
Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2004
© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18, 30-960 Kraków
Imprimi potest dr Szczepan Praśkiewicz OCD, prowincjał Kraków, 7 luty 2004 r. Nr 57/04
Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18, 30-960 Kraków Wydawnictwo Karmelitów Bosych ul. Z. Glogera 5, 31-222 Kraków
ISBN 83-7305118-X
SŁOWO POWITANIA
Przypada mi zaszczyt powitania wszystkich gości zebranych na VI Karmelitańskim Tygodniu Duchowości i krótkiego wprowadzenia w jego tematykę. Ci, którzy są z nami od początku, zauważyli, że tematyką każdego z dotychczasowych Tygodni jest duchowa doktryna jednego ze świętych lub błogosławionych Karmelu. W tym roku nasze zainteresowania biegną w kierunku Dijon, miasteczka, w którym większość życia przeżyła i z którego odeszła do „światła, do Miłości, do życia" - jak wyznała tuż przed śmiercią - błogosławiona Elżbieta od Trójcy Świętej. Najprawdopodobniej jest to pierwsze sympozjum o niej na ziemi polskiej. Nasi profesorowie z rzymskiego „Teresianum", organizujący podobne Tygodnie Duchowości, uprzedzili nas w tym o 23 lata1. Siostrę Elżbietę uważa się za proroczy głos Ducha Świętego, który rozbrzmiewa w Kościele po to, by mu mocniej uświadomić wielkie wartości, jakie pozostawił. Ona doświadczyła tego, co jest najgłębszym i najwspanialszym powołaniem Kościoła, a więc każdego człowieka: uczestnictwa w życiu Trójcy Świętej i wynikającego z tej łaski wezwania do głębokiej zażyłości z Osobami Trójcy obecnej w głębi duszy. Prawda o zamieszkaniu Trójcy Świętej w duszy stanowi centrum duchowości bł. Elżbiety i istotę jej misji. Zwierza się z niej swojej rodzonej siostrze Małgorzacie: „Wydaje mi się, że moją misją w niebie będzie przyciąganie dusz do wewnętrznego skupienia, pomagając im wyjść z siebie, a przylgnąć do Boga poprzez prosty ruch 1
Materiały z tego Tygodnia prezentuje pozycja: Suor Elisabetta delia Trinitá. Esperienza e dottrina, Collana „Fiamma viva" - 2 1 , Roma 1980.
6
Jerzy W. Gogola
miłości i utrzymywanie ich w wielkim milczeniu, które pozwala Bogu wycisnąć na nich swoje piętno i przemienić je w siebie"2. Misji tej da imię: „Uwielbienie Chwały Trójcy Świętej"3. Tak doszliśmy do motta naszego Tygodnia: „Uwielbienie Chwały". Takim nowym imieniem bł. Elżbieta zaczęła podpisywać swoje listy w ostatnim okresie swojego życia. Dokładniej mówiąc, podpisywała się łacińskim wyrażeniem „Laudem gloriae", częścią zdania z Listu św. Pawłći do Efezjan, mówiącego o tym, że Bóg przeznaczył nas na to, byśmy istnieli ku „Chwale jego Majestatu: In laudem gloriae gratiae eius". I chociaż znający nieco łacinę mogą zauważyć, że w mianowniku powinno być „Laus gloriae", to cóż to ma za znaczenie z punktu widzenia życia duchowego: żyła treścią słowa Bożego, nie jego gramatyką. Może ta pomyłka także niesie z sobą jakieś przesłanie? Chcąc wstępnie przedstawić Błogosławioną z Dijon, pozwolę sobie przytoczyć najważniejsze daty z jej życia. 18 lipca 1880 - przychodzi na świat, 1883 - narodziny jej jedynej siostry - Małgorzaty. Wspominam o siostrze, bo dzięki jej istnieniu otrzymaliśmy niezwykle cenne listy, a przede wszystkim traktat duchowy Niebo wiary, umieszczony w krytycznym wydaniu jej pism na pierwszym miejscu. 1887 - śmierć ojca, 1891 - pierwsza Komunia św. i bierzmowanie, sierpień 1901 - wstąpienie do Karmelu w Dijon, styczeń 1903 - profesja zakonna, marzec 1906 - zostaje przeprowadzona do infirmerii,
2
List 280, do s. Maria-Odile, 28 listopada 1906, w: BEATA ELISABETTA DELLA Scritti, seconda edizione ampliata, Postulazione Generale dei Carmelitani Scalzi, Roma 1988, s. 493. Zob. np. List do matki, 3 sierpnia 1906, w: M. PHILIPON O P , Trójca Święta w moim życiu. Doktryna duchowa siostry Elżbiety od Trójcy Przenajświętszej, Flos Carmeli, Poznań 2002, s. 44. TRINITA,
3
Słowo powitania
7
9 listopada 1906 - umiera i po trzech dniach zostaje pogrzebana, 25 listopada 1984 - beatyfikacja przez Jana Pawła II. Bardzo serdecznie witam naszych czcigodnych i drogich gości: Ks. Dziekana PAT prof. dra hab. Stefana Koperka, który wygłosi Słowo wprowadzające, całą szanowną sekcję teologów duchowości, którzy mając swój zjazd w Krakowie, przyjęli zaproszenie na dzisiejsze wydarzenie, w szczególności: [...] Prelegentów dzisiejszego wieczoru: o. prof. dra hab. Tomasza Dąbka, ks. prof. dra hab. Jerzego Misiurka - profesora na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Pod nieobecność w Polsce naszego Ojca Prowincjała witam jego przedstawiciela, witam zarząd naszego krakowskiego klasztoru, alumnów, Siostry zakonne i Braci z różnych Zgromadzeń oraz wszystkich tu obecnych. Poszczególnych prelegentów będziemy przedstawiać i poznawać na bieżąco. W tym roku wysłuchamy dziewięciu referatów, głoszonych w większości przez znanych nam już profesorów wyższych uczelni katolickich w Polsce. Bardzo proszę naszego Drogiego Księdza Dziekana o Słowo wprowadzające w VI Karmelitański Tydzień Duchowości.
o. dr hab. Jerzy Wiesław Gogola OCD Dyrektor Karmelitańskiego Instytutu Duchowości
SŁOWO DZIEKANA WYDZIAŁU TEOLOGICZNEGO PAPIESKIEJ AKADEMII TEOLOGICZNEJ
Żyjemy w świecie wielkich, gwałtownych przemian, szalonego wprost postępu technicznego, udoskonalenia materii, ziemskiej rzeczywistości, z drugiej zaś strony obserwujemy wciąż odradzający się dramat ludzkości uwikłanej w coraz to nowe konflikty wojenne, doświadczającej przemocy, nędzy, głodu, poniżenia, zdrady ludzkiej godności. Świat współczesny nie szuka Boga, nie dostrzega Go, chce żyć i urządzać się tak, jakby Go nie było. Człowiek chce decydować o tym, co jest dobre, co złe, ustanawiając prawa polityczne, społeczne, reguły moralnego życia bez liczenia się z Bożym prawem. Dokąd zmierza świat? Europa? nasza Ojczyzna? Po tragicznych doświadczeniach II wojny światowej, ks. Konstanty Michalski - były rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego ostrzegał: „albo człowiek podniesie się do niepraktykowanej dotąd powszechnie dobroci, albo też zbliży sąd ostateczny ludzi przez ludzi na ziemię". Jednak tak nie musi być! W dziejach Kościoła żyły całe zastępy ludzi, którzy „w ciągu wieków podobali się Bogu", i wciąż pojawiają się nowe pokolenia tych, którzy ukazują prymat ducha, miłości, którzy okazują się być prawdziwym „światłem" w mrokach ludzkich zawirowań, objawiając piękno, głębię życia duchowego, życia zakorzenionego w Bogu, który jest „Miłością", który nieustannie jest blisko człowieka, aby mu podawać Swą stwórczą, przebaczającą, uświęcającą dłoń, by go poprowadzić na wyżyny „niepraktykowanej dotąd powszechnie dobroci", na wyżyny człowieczeństwa, w którym przejrzyście
10
Stefan Koperek
odbija się i wyraża obraz Boży, na szczyty świętości, która promieniuje, zachwyca, porywa, pociąga. I niewątpliwie za tym tęskni współczesny, zwłaszcza młody człowiek, skądinąd tak bardzo zraniony, zagubiony. Czy tej tęsknoty za prawdziwym, autentycznym życiem, tego pragnienia Boga, nie wyraziła młodzież zgromadzona w Madrycie na spotkaniu z Ojcem Świętym Janem Pawłem II? Sześćset tysięcy młodych umysłów i serc otwartych na słowa Ewangelii, na Chrystusowe przesłanie podane przez Piotra naszych czasów! To jest wymowny znak pragnienia poszukiwania życia duchowego. Odkrywaniu tego duchowego bogactwa służą tzw. Tygodnie Duchowości organizowane tutaj, w Karmelitańskim Instytucie Duchowości, którego założycielem i dyrektorem jest o. dr hab. Jerzy Wiesław Gogola, karmelita bosy, a równocześnie kierownik Katedry Historii Duchowości na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Instytut ten bardzo ściśle współpracuje z Katedrą Teologii Duchowości na naszym Wydziale, której kierownikiem jest ks. prof. dr hab. Jan Machniak. Te Tygodnie mają już swoją historię. Zaprezentowały one bowiem życie duchowe takich postaci, jak św. Jan od Krzyża, św. Teresa Wielka, św. Teresa od Dzieciątka Jezus - trzech wielkich karmelitańskich Doktorów Kościoła, św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein) - współpatronka Europy czy św. Rafał Kalinowski - mistyk, wytrawny przewodnik duchowy, ale zarazem i wspaniały człowiek, pełen radości, humoru, odnowiciel polskiego Karmelu. Sięgając do karmelitańskiego „skarbca", dzisiejsi prelegenci pragną nam przedstawić rozwój duchowego życia bł. Elżbiety od Trójcy Świętej, jej mistyczne szczyty - sięgające kontemplacji Trójcy świętej, jak też drogi prowadzące na te szczyty zjednoczenia z Bogiem, które wyrażały się w rozważaniu słowa Bożego, modlitwie, ascezie, w zjednoczeniu z cierpiącym Chrystusem. A to wszystko sprawiło, że z jednej strony w jej życiu Bóg objawił moc swojej łaski, swoją świętość, swoją chwałę,
Słowo wprowadzające
11
a z drugiej strony jej życie kształtowała liturgia, kontynuacja oddania, uwielbienia Boga, które dokonuje się przez święte znaki w codziennej liturgii Kościoła. Doskonale to wyraża jej modlitwa, uwielbienie i oddanie się Bogu w Trójcy Jedynemu, w której m.in. woła: „O Trójco Święta, moje wszystko, moja Rozkoszy niebiańska, samotności nieskończona. Niezmierzoności, w której się zatracam, oddaję się Tobie jako zdobycz, ukryj się we mnie, abym ja mogła zatopić się w Tobie - czekając na chwilę, w której oglądać będę Twoją światłość i otchłań Twego bezmiaru". Za trud zorganizowania tych Tygodni odsłaniających przed słuchaczami tajemnice życia wewnętrznego, świętości wciąż nowych postaci, pragnę wyrazić głęboką wdzięczność Ojcom Karmelitom, składając to podziękowanie na ręce Najczcigodniejszego Ojca Prowincjała. Dziękuję równocześnie za to, że Wspólnota Karmelitańska w Krakowie zechciała pozwolić o. Jerzemu Gogoli pracować na naszym Wydziale. Szczególne słowa podziękowania kieruję pod adresem wszystkich Prelegentów obecnego Tygodnia Duchowości. Najprzód serdecznie witam ks. prof. Dr. hab. Waldemara Słomkę, tak dobrze znanego i cenionego, profesora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ciesząc się z Jego obecności wśród nas, pragnę wyrazić Mu wielką wdzięczność za to, że zawsze z wielką życzliwością podejmuje recenzje na naszym Wydziale. Drugim gościem z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, któremu serdecznie dziękuję za przygotowanie referatu, jest ks. prof. dr hab. Marek Chmielewski. Następnie moją wdzięczność za trud opracowania zadanych tematów wyrażam - o. prof. dr. hab. Tomaszowi Dąbkowi - tynieckiemu benedyktynowi, kierownikowi Katedry Teologii Biblijnej na naszym Wydziale, o. prof. dr. hab. Dominikowi Widerowi - również naszemu profesorowi, choć emerytowanemu, ale zawsze młodemu duchem, czynnemu i oddanemu dobru i rozwojowi Wydziału, ks. prof. dr. hab. Janowi Machniakowi, zatroskanemu o dynamiczny rozwój nauk dotyczących duchowości. A dalej moje słowa podzięko-
12
Stefan Koperek
wania kieruję do o. dr. Andrzeja Ruszały, o. dr. Mariana Zawady i o. lic. Karola Kraja - wykładowców w Karmelitańskim Instytucie Duchowości. Oczywiście raz jeszcze dziękuję za trud zorganizowania sympozjum, jak i za przygotowanie referatu o. dr. hab. Jerzemu Gogoli. Dziękuję bardzo gorąco Gospodarzom tego Domu, czyli Ojcom Karmelitom za gościnę, życzliwość i wszelkie wyrazy dobroci. Wszystkim Uczestnikom v- Siostrom, Księżom, Szanownym Państwu, Młodzieży Akademickiej - dziękując za obecność, za zainteresowanie się problematyką duchowości, która jest potrzebna nie tylko osobom zakonnym, ale i współczesnemu światu. Życzę owocnych obrad. Niech duchowe bogactwo bł. Karmelitanki Elżbiety od Trójcy Świętej ubogaca nas wszystkich. A Kierownikom Katedry Historii Duchowości i Katedry Teologii Duchowości wyrażam pragnienie, by nie ustawali w pracy i współpracy z innymi ośrodkami, jak np. Instytutem Duchowości Franciszkańskiej, w wytrwałym dążeniu do zorganizowania jednego, znaczącego Ośrodka Studiów Duchowości. Kraków z licznymi wspólnotami życia konsekrowanego na taki Ośrodek oczekuje, takiego Ośrodka potrzebuje. I może nie tylko Kraków. Niech te Tygodnie rozwijają się w takiej perspektywie, jak też niech służą apostolatowi kontemplacyjnemu w świecie współczesnym, apostolatowi, który będzie niósł światło i umacniał w nadziei na zwycięstwo prawdy i miłości, na odnowienie oblicza „tej ziemi". Wszystkim - przemawiającym, słuchającym i dyskutującym - Szczęść Boże. ks. prof. dr hab. Stefan Koperek Dziekan Wydziału Teologicznego Papieskiej Akademii Teologicznej
SPIS TREŚCI
Słowo powitania Słowo Dziekana Wydziału Teologicznego Papieskiej Akademii Teologicznej
5 9
UWARUNKOWANIA ŻYCIA I DUCHOWOŚCI BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ Jerzy Misiurek (KUL) 1. Sytuacja społeczno-polityczna Francji końca XIX i początku XX wieku 2. Prądy umysłowe i religijne we Francji 3. Środowisko rodzinne i zakonne
15 23 27
BIBLIA W DUCHOWOŚCI BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ Tomasz Maria Dąbek (PAT) Pisma Błogosławionej oraz stosowanie w nich tekstów biblijnych Miejsca Nowego Testamentu najczęściej cytowane przez Bł. Elżbietę od Trójcy Przenajświętszej
38 42
DROGA DUCHOWA BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ Andrzej Ruszała OCD 1. Droga „wyjścia z siebie" 1.1. Obszary „wyjścia z siebie" 1.2. Punkt wyjścia: doświadczenie łaski
54 54 56
252
Spis treści
1.3. Czynne zaangażowanie 1.4. „Wyjście" nocy biernej 2. Teologalne przylgnięcie do Boga 2.1. „Prosty, pełen miłości ruch" wiary 2.2. Klimat wewnętrznego milczenia 2.3. Przylgnięcie zrealizowane: „przemiana w Boga" 3. Znaczenie drogi duchowej bł. Elżbiety dla współczesnego człowieka
58 61 64 64 66 67 69
ZJEDNOCZENIE Z CHRYSTUSEM UKRZYŻOWANYM BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY ŚWIĘTEJ Dominik Wider OCD 1. Stan zagadnienia 2. Zjednoczenie czynne 3. Zjednoczenie upodabniające
.....75 77 81
NAJŚWIĘTSZA DZIEWICA MARYJA W DUCHOWOŚCI BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY ŚWIĘTEJ Szczepan T. Praśkiewicz CDO 1. Obecność Dziewicy Maryi w duchowej drodze Elżbiety.... 92 2. Zasadnicze rysy maryjnej duchowości Elżbiety 95 a) Maryja „Bramąniebios" ....95 b) Maryja wzorem dla dusz wewnętrznych 96 c) Maryja Domem Bożym 98 d) Z Matką pod krzyżem Jezusa 99 DYNAMIKA MODLITWY W ŻYCIU DUCHOWYM BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY ŚWIĘTEJ (1880-1906) Jan Machniak (PAT) 1. Rozwój modlitwy 2. Modlitwa skupienia 3. Zjednoczenie miłości w modlitwie kontemplacji
104 111 116
Spis treści
253
TRÓJCA ŚWIĘTA W DOŚWIADCZENIU MISTYCZNYM BŁ. ELŻBIETY Z DIJON Jerzy W. Gogola OCD (PAT) 1. Mistyczne doświadczenie bł. Elżbiety 2. Specyfika mistycznego doświadczenia bł. Elżbiety 2.1. Podwójne imię jako synonim doświadczenia wzajemnej obecności 2.2. Doświadczenie Trójcy Świętej w jej działaniu 2.3. Zjawiska nadzwyczajne Zakończenie
123 127 127 130 137 138
ASCEZA W DOŚWIADCZENIU DUCHOWYM BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY ŚWIĘTEJ Marek Chmielewski (KUL) 1. Pojęcie ascezy 2. Asceza w życiu bł. Elżbiety 3. Charakterystyczne cechy ascezy bł. Elżbiety z Dijon
143 146 152
LAUDEM GLORIAE - ŻYCIE CODZIENNE JAKO LITURGIA Karol Wł. Kraj OCD 1. Rzeczywistości laudem gloriae 1.1. Aspekt nowego imienia Elżbiety 1.2. Laudem gloriae - aspekt treści i znaczenia duchowego 2. Rzeczywistość życia codziennego 3. Rzeczywistość liturgii 3.1. Wątek znaczeń ogólnych 3.2. Wątek znaczeń szczególnych Zakończenie
158 159 163 171 174 174 176 179
254
Spis treści
APOSTOLAT KONTEMPLACYJNY W PISMACH BŁ. ELŻBIETY OD TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ Marian Zawada OCD 1. Apostolat w misji Kościoła Miłość jako źródło apostolatu Soteriologia apostolatu 2. Katezyńska wizja apostolatu kontemplacyjnego Ideał kontemplacyjny - Trynitarną chwałą zamieszkana Dynamizm kontemplacyjnej miłości Natura apostolatu kontemplacyjnego 3. Struktura apostolatu kontemplacyjnego Osobista świętość Apostolstwo modlitwy Apostolstwo ofiary i cierpienia
186 188 189 191 191 195 198 204 204 210 212
SŁUŻBA POPRZEZ KONTEMPLACJĘ BŁ. ELŻBIETA OD TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ (18 VII 1880-9X11906) Janina Immakulata Adamska OCD 1. Pisma Elżbiety 2. Rys biograficzny „Karmelitanka" w świecie W Karmelu w Dijon 3. Posłannictwo Współuczestnicząc w zbawianiu Służba przez kontemplację Kontemplacja sprawdzona w ofierze Służebnica Pańska Podsumowanie
222 224 228 230 233 234 236 240 243 247