TERESA OD JEZUSA Przewodnik po filmie w reżyserii Josefiny Moliny Kultura bez religii jest jak człowiek bez duszy. Religia bez mistyków to filozofia. Mistyka bez doświadczenia Absolutu to czysta demagogia, zaś wiara bez doświadczenia bycia zbawionym jest jedną z form ateizmu. Film Teresa od Jezusa opowiada o kobiecie żyjącej w XVI-wiecznej Hiszpanii, wybitnej mistyczce i świętej Kościoła powszechnego. Tytułowa Teresa od Jezusa jest odnowicielką i założycielką Karmelitanek i Karmelitów Bosych, ogłoszoną w 1971 roku doktorem Kościoła. Jest też autorką wielu pism i matką duchową tysięcy wspólnot rozsianych po całym świecie, kobiet i mężczyzn żyjących jej duchem. „Solo Dios basta!” – Bóg sam wystarczy! To zdanie z wiersza św. Teresy najprawdopodobniej jest najbardziej znanym z jej licznych tekstów. Teresa przypomina tą sentencją, że tylko Bóg jest w stanie zaspokoić najgłębsze pragnienia człowieka. Jedynie w bliskiej relacji z Nim człowiek może dojść do najprawdziwszej pełni i szczęścia, jakie można osiągnąć w tym życiu. Jej doświadczenie, zapisane aż pięć wieków temu, wychodzi dzięki swej głębi i prawdziwości poza ramy kultury i staje się ponadczasowe. Staje się uniwersalne. ~2~
Odcinek piąty
Fundacje Fundacje to nie tylko dzieło spisane w postaci książki. Jest to przede wszystkim konkretna działalność, którą św. Teresa rozpoczyna po kilku latach pobytu w klasztorze św. Józefa w Awili. To jedna wielka przygoda, w której – jak twierdzi ona sama – głównym bohaterem jest sam Bóg: „ręka Boga to wszystko zdziałała” (F 27, 12). Już sama podróż z 1567 r. do Mediny del Campo, które miało stać się miejscem pierwszej fundacji po klasztorze św. Józefia w Awili, rozpoczyna się małą kraksą. Jej skutkom jednak szybko udaje się zaradzić. W połowie drogi pojawiają się inne, poważniejsze problemy. Zmuszają one Teresę, fundatorkę, do niezwykłej elastyczności i błyskawicznych reakcji w pojawiających się sytuacjach. Przygoda fundacyjna rozpoczyna się na dobre w mieście Medina del Campo. W tym czasie, nie tylko w Kastylii, ale również poza jej granicami, a szczególnie w Niderlandach, było ono słynnym miastem kupieckim. Już od ponad stu lat zjeżdżali się tam kupcy z Europy, w celu wymiany towaru i wszechstronnego handlu. Z czasem stało się ono miastem spotkań bogatych bankierów i kupców. Medina to kolebka królów aragońskich i ostatnia przystań życiowa królowej Izabeli Katolickiej, która umarła w tym mieście 26 listopada 1504 r. Pałac, w którym przed śmiercią podpisała swoją ostatnią wolę, nosi dziś nazwę testamentowego. Ustaliła, że dziedziczką tronu królestwa Kastylii będzie jej córka Joanna. Administratorem i rządcą miał jednak pozostać jej mąż, król Ferdynand. W tym odcinku widzimy przekrój niemal całego środowiska społecznego. Poznajemy domy rodzin arystokratów (ponownie powracamy do pałacu Luisy de la Cerda w Toledo czy księżnej Any de Mendoza y de la Cerda w Pastranie, znanej jako księżniczka Eboli), ludzi bogatych, hierarchów ~3~
kościelnych (w krótkim dialogu z Teresą pojawia się w filmie Gómez Tello Girón, zarządca diecezji Toledo, który zastępuje biskupa dominikanina Bartłomieja Carranzę, uwięzionego w tym czasie przez Inkwizycję), szlachtę, kupców, osoby średnio zamożne, do których należy nieufny notariusz z Mediny, i ubodzy, przedstawieni w osobie młodego Alonso de Andrada. Z wszystkimi Teresa zmuszona jest w jakiś sposób współpracować.
W Duruelo, które odwiedza w drodze do Toledo, spotyka się z pierwszymi braćmi karmelitami bosymi – o. Antonim de Heredia i o. Janem od Krzyża. To z jej inicjatywy stali się oni twórcami pierwszej wspólnoty karmelitów bosych, w miejscu, które przygotowała na tę fundację. Niedługo po inauguracji miejsca składa im wizytę i stwierdza: „Doprawdy, widziałam to na własne oczy i przekonałam się o tym z doświadczenia, że większy jest żar ducha, a nawet i wewnętrzna radość, gdy ciału ciasno i niewygodnie, niż gdy ono przestronne ma pomieszczenie i korzysta z odpoczynku. Na cóż nam się przyda dom choćby najobszerniejszy, kiedy na stałe przebywanie mamy zawsze tylko jedną celkę? I cóż nam z tego przyjdzie, że celka ta będzie szeroka i dobrze urządzona? Przecież nie po to w niej mieszkamy, abyśmy patrzyli na jej ściany” (F 14, 5). W Toledo Teresa ponownie spotyka się z zamożną wdową Luisą, która kilka lat wcześniej, po śmierci męża, korzy~4~
stała z jej pociechy i towarzystwa. Teraz nagle zmienia zdanie i w 1569 r. pozostawia Teresę kompletnie samą z jej nową fundacją, bez żadnej pomocy finansowej. W tej trudnej sytuacji pomoc nadchodzi ze strony najmniej oczekiwanej. Teresa, pełna wdzięczności, odnotowuje w historii tychże domów: „Ile razy wspomnę na tę fundację, zawsze zdumiewam się z uwielbieniem nad dziwnymi drogami Opatrzności Bożej. Blisko trzy miesiące – albo co najmniej przeszło dwa, dobrze nie pamiętam – osoby tak bogate i możne szukały po całym mieście odpowiedniego dla nas pomieszczenia i nic nie znalazły, jak gdyby wcale domów nie było w Toledo, aż oto zjawia się ten młody człowiek, niebogaty, owszem, bardzo ubogi, a Pan pomógł mu wyszukać od razu taki dom, jakiego nam potrzeba” (F 15, 8). Niektóre pomieszczenia tego domu okazują się być jeszcze zamieszkałe. Aby szybko wprowadzić w życie pozwolenie, które z wielkim trudem zdobyła od zarządcy diecezji, Gómeza, Teresa wykazuje się imponującą dyplomacją i zaskakującą skutecznością w działaniu. Do Pastrany jedzie niechętnie. Zostaje tam zaproszona przez księżną Eboli. Ta bogata i znudzona arystokratka żąda założenia klasztoru w budynku, który sama przygotowała jeszcze przed jej przyjazdem. Pragnie w nim – po śmierci swego męża – spędzić resztę życia jako karmelitanka bosa. Tam spotkają Teresę wydarzenia, których się nie spodziewała. Szybko się orientuje w sytuacji i widzi, że dzieło dotyczące zakładania nowych klasztorów wymaga dużej uważności oraz zręczności w prowadzeniu pertraktacji. Pomimo wielkiej roztropności i ostrożności, jakimi wykazała się przy powstawaniu klasztoru św. Józefa, nie jest wolna od wszelkiego rodzaju trudnych wyzwań. Niestety, niemal przy każdej nowej fundacji spotyka się ze sprzeciwem i różnego rodzaju protestem ze strony osób potencjalnie zainteresowanych. To chleb powszedni. Prosząc o pomoc w uzyskaniu pozwolenia na fundację w Toledo, pisze do swej dobrej znajomej, Luisy de la Cerda: „Wydaje mi się, że lepiej będzie nie wspominać rządcy, że jest ono dla mnie, ale dla domu tych bosaczek” (TJL 16, 2; 13 grudnia 1568 r.). ~5~
Cytowane dzieła św. Teresy od Jezusa: • • • •
Droga doskonałości, tłum. H.P. Kossowski, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2014 (skrót: D). Księga życia, tłum. H.P. Kossowski, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2014 (skrót: Ż). Twierdza wewnętrzna, tłum. H.P. Kossowski, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2014 (skrót: T). Sprawozdania duchowe, Wyzwanie duchowe, Sposób wizytowania klasztorów, Poezje, w: Dzieła mniejsze, tłum. H.P. Kossowski, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2014. • Księga fundacji, tłum. H.P. Kossowski, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2007 (skrót: F). • Listy, tłum. J.E. Bielecki, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2008 (skrót: TJL).
~ 24 ~