Քաղաքացիների ներգրավվածությունը տեղական կառավարման մեջ. աշխատակարգեր և մոտեցումներ

RA MINISTRY OF TERRITORIAL ADMINISTRATION AND DEVELOPMENT

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐԻ ՆԵՐԳՐԱՎՎԱԾ ԹՅ ՆԸ ՏԵՂԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԵՋ. ԱՇԽԱՏԱԿԱՐԳԵՐ ԵՎ ՄՈՏԵՑ ՄՆԵՐ

ԿԱՆԱՅՔ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐ ԹՅ ՆԸ

Քաղաքացիների ներգրավվածությունը տեղական կառավարման մեջ. աշխատակարգեր և մոտեցումներ

Կանայք և տեղական ժողովրդավարությունը 2/փուլ 2

Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Զարգացման ծրագիր, ՄԱԶԾ 1

Բովանդակություն Շրջանակներն ու մեթոդաբանությունը ............................................................................................ 3 Գլուխ առաջին․ Քաղաքացիակենտրոն մոտեցում ......................................................................... 4 1.

Հասկացական շրջանակ ......................................................................................................... 4

2. Քաղաքացիակենտրոն կառավարում՝ քաղաքացուն տրվող տեղեկությունից մինչև քաղաքացու իրավազորում ............................................................................................................ 6 3.

Քաղաքացիների ներգրավման հիմնական պայմանները ............................................... 11

4.

Քաղաքացիների ներգրավման համար առկա հիմնական մարտահրավերները ........ 12

5.

Վարքաբանական մոտեցումը .............................................................................................. 14

Գլուխ երկրորդ․ Քաղաքացիների ներգրավման մոդելները ....................................................... 16 1.

Քաղաքացիների ներգրավման մոտեցումները ................................................................. 16

2.

Քաղաքացիների ներգրավման միջազգային մոդելները.................................................. 17

3.

Քաղաքացիների ներգրավման գործիքների ...................................................................... 24

4. Գենդերային հավասարությունը և երիտասարդության մասնակցությունը քաղաքացիների ներգրավման մոդելներում ............................................................................. 36 Գլուխ երրորդ․ Հայաստանյան համատեքստ ................................................................................ 43 1.

Ֆորմալ և ոչ ֆորմալ մասնակցություն ............................................................................... 45

2.

Մարտահրավերները............................................................................................................. 55

3. Փորձագետների տեսակետները գործողությունների/ռազմավարությունների վերաբերյալ, որոնք անհրաժեշտ են՝ ընդլայնելու քաղաքացիների ներգրավումը խոշորացված համայնքներում ..................................................................................................... 57 Հղումներ ...................................................................................................................................... 61

2

«Ո՞րն է կառավարության նպատակը, եթե ոչ սեփական ժողովրդին ներկայացնելն ու նրան ծառայելը։ Որպեսզի կառավարության գործունեությունն արդյունավետ լինի, հարկ է, որ բոլոր որոշումների կենտրոնում լինի քաղաքացին։ Չափազանց հաճախ կառավարությունները ներգրավվում են այնպիսի ծառայություններ ստեղծող ծրագրերում, որոնք, կառավարության կարծիքով, անհրաժեշտ են, սակայն հիմնված չեն բնակչության լայն շերտերի իրական ցանկություններն արտահայտող, իրական ժամանակում, հետադարձ կապի միջոցով ստացված կարծիքի վրա։ Այստեղ խոսքը գնում է կառավարությանը դեպի ժողովուրդը բերելու, ոչ թե ժողովրդին դեպի կառավարությունը բերելու մասին»։1 Շրջանակներն ու մեթոդաբանությունը Սույն հետազոտությունը համապատասխանում է Խնդիր 4-ի շրջանակին.

համայնքներում ուժեղացնել գենդերային հարցերին անդրադարձող և հաշվետվողական կառավարումը (կլաստերների վրա կենտրոնացմամբ), ինչպես նաև գենդերային հարցերի ընդգրկումը թե՛ քաղաքականության մշակման, թե՛ տեղական մակարդակներում՝ Տարածքային կառավարման բարեփոխման միջոցով․ ՄԱԶԾ-ի՝ «Կանայք և տեղական ժողովրդավարությունը» (WiLD) 2 ծրագիր/փուլ 2։ «Քաղաքացիների ներգրավվածությունը տեղական կառավարման մեջ․ աշխատակարգեր և մոտեցումներ» հետազոտությունը նպատակ ունի նկարագրել «քաղաքացիների ներգրավվածություն» հասկացությունը և քաղաքացիակենտրոն մոտեցումը, հիմնական պայմաններն ու մարտահրավերները, ինչպես նաև այն, թե ինչպես կարելի է այն գործնականում կիրառել գոյություն ունեցող մոդելների և գործիքների ոչ սպառիչ քարտեզագրմամբ՝ տեղական մակարդակում քաղաքացիակենտրոն որոշումներ կայացնելու գործընթացի ապահովման նպատակով։ Հետազոտությունը հիմնված է, մի կողմից, փաստաթղթերի ուսումնասիրության վրա՝ թե՛ գոյություն ունեցող գրականության, առցանց հասանելի և տեղերում առկա ներկայիս մոդելների և գործիքների հետազոտության, մյուս կողմից՝ Հայաստանում գործող ազգային փորձագետների հարցազրույցների վրա։ Առաջին՝ հետազոտությունը սահմանում է այն հասկացական հենքը, որով նեղացվում է հետազոտության շրջանակը՝ առաջարկելով սահմանումներ «քաղաքացիների ներգրավվածությանը» վերաբերելի հասկացությունների համար։ Երկրորդ՝ հետազոտությունը ներկայացնում է քաղաքացիակենտրոն 1

Հեղինակ՝ Դենիել Սերլ, ՄԹ Թվային հաղորդակցությունների և տեղեկատվության ՄԹ նախարար, ԴիԷքսՍի Թեքնոլոգի http://www.dxc.technology/uki/insights/140378-citizen_engagement.

3

կառավարման մոդել՝ վերլուծելով հիմնական պայմանները, մարտահրավերները և տարբեր մոտեցումները։ Երրորդ՝ հետազոտությունը համառոտ կերպով անդրադառնում է գենդերային հարցերին և երիտասարդների մասնակցությանը քաղաքացիների ներգրավվածության առումով։ Հետազոտությանը հաջորդիվ ներկայացվում են Հայաստանում ներկա գործող մոդելների, գործիքների և առնչվող դեպքերի ուսումնասիրությունները։ Հետազոտությունն ամբողջացնում են երկու հավելվածները․ Հավելված 1-ը՝ «Հայաստանում մասնակցային գործիքների աղյուսակ» և Հավելված 2-ը՝ «Տեղական ժողովրդավարության և մասնակցության ոլորտի շահագրգիռ կողմերը»։ Գլուխ առաջին․ Քաղաքացիակենտրոն մոտեցում 1. Հասկացական շրջանակ Երբ խոսում ենք քաղաքացիների ներգրավվածության մասին, կան մի քանի տարբեր եզրույթաբանական խմբեր, որոնք սերտորեն փոխկապակցված են և հաճախ կիրառվում են որպես հոմանիշներ։ Այս իսկ պատճառով անհրաժեշտ է ստեղծել հասկացական շրջանակ և սահմանել տարբեր, սակայն սերտորեն առնչվող հասկացությունները հանուն հստակության և ճշգրտության։ Քաղաքացիների ներգրավմամբ կառավարումը «ինստիտուցիոնալ կազմակերպաձև է, որի ներքո մարդիկ ավելի սերտորեն են կապված որոշումների կայացման գործընթացի հետ այնպիսի մի եղանակով, որը չի շրջանցում ներկայացուցչական ժողովրդավարությունը, այլև լրացնում է այն»։ Քաղաքացիների ներգրավմամբ կառավարումը հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին ավելի ուղղակիորեն ազդել Նահանգի կողմից որոշումների կայացման գործընթացի վրա՝ ազդելու հանրային քաղաքականությունների և ծրագրերի վրա սոցիալական և տնտեսական կյանքի վրա ավելի դրական ազդեցության ապահովման նպատակով։2 Մասնակցային կառավարումը քաղաքական և փիլիսոփայական հավատամք է, ըստ որի ազդակիր քաղաքացիներն ուղղակիորեն ներգրավված են կառավարության կողմից որոշումների կայացման գործընթացում, ինչն էական է ժողովրդավար կառավարության գոյության համար։3 Մասնակցային կառավարումը յուրաքանչյուր քաղաքացու իրավունքն է՝ մասնակցել որոշումների կայացման ժողովրդավար գործընթացին, 4 մասնավորապես՝ տեղական կառավարման մակարդակում։

2

Կառավարման և պետական կառավարման առցանց բառարանը մշակվել է ՄԱԿ-ի Սոցիալական և տնտեսական հարցերի դեպարտամենտի Պետական և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժնի (ՊՍԾԿԲ) կողմից։ http://www.unpan.org/Directories/UNPAGlossary/tabid/928/Default.aspx 3

Նույն տեղում։

4

Նույն տեղում։

4

Քաղաքացիների մասնակցությունը ենթադրում է քաղաքացիների ներգրավվածություն քաղաքականությունների մշակման բազմապիսի գործողություններում, այդ թվում նաև՝ ծառայությունների մակարդակների որոշման, բյուջետային առաջնահերթությունների սահմանման և կառուցապատման նախագծերի ընդունելի լինելու վերաբերյալ։ Նպատակն է կառավարության ծրագրերը ուղղել դեպի համայնքային կարիքներ, ձևավորել հանրային աջակցություն և քաջալերել միասնության զգացումը թաղամասերի բնակչության շրջանում։ Կան մասնակցության շատ մոդելներ։ Կշեռքի մի նժարին դրված է տեղեկատվության տրամադրումը՝ միակողմանի, կառավարությունից քաղաքացուն ուղղությամբ, որտեղ կառավարությունն ուղղակի ԶԼՄ-ներով կամ այլ միջոցներով հայտնում է քաղաքացիներին այն, ինչ ցանկանում է, որ նրանք իմանան։ Մյուս նժարին քաղաքացիական ակտիվիզմն է կամ իրավազորման մոդելը, որտեղ քաղաքացիների խմբերը ներգրավված են օրակարգի սահմանման, որոշումների կայացման և մշտադիտարկման գործողություններում։ Մասնակցության կոնտինուումի մոդելին հետևելով՝ Հանրային մասնակցության միջազգային ասոցիացիան (IAP2) մասնակցության մեջ առանձնացնում է հարաբերությունների հինգ կարգ՝ տեղեկատվություն, խորհրդատվություն, ներգրավվածություն, համագործակցություն և իրավազորում։5 Քաղաքացիների ներգրավում 1. Մեխանիզմ, որը կիրառվում է՝ բարձրացնելու քաղաքականության մշակման որակը իշխանությունը պաշտոնյաներից քաղաքացիներին վերաբաշխելու միջոցով։ 2. Տեղական իշխանությունների՝ քաղաքացիներին՝ որոշում կայացնելու և կառավարման բոլոր ոլորտներում ներգրավելու ջանքերը նաև հայտնի են որպես հանրային մասնակցություն։6 Քաղաքացիների ներգրավումը նշանակում է, որ կառավարությունը հանձնառություն է ստանձնում քաղաքացիների շրջանում խնդրո առարկայի ավելի խորքային իմացություն ձևավորել և քաղաքացիների համար հնարավորություններ ընձեռել այդ իմացությունը կանոնավորապես և շարունակաբար կիրառելու ի նպաստ քաղաքականության և ծրագրերի մշակման։7 Քաղաքացիների ներգրավումն ի հակադրություն քաղաքացիական մասնակցության Հարկ է տարբերել քաղաքացիների ներգրավումը քաղաքականության մշակմանն ավելի ոչ ֆորմալ մասնակցային մոտեցումներից, որոնք նաև հայտնի են «քաղաքացիական մասնակցություն» անվամբ, քանի որ ներգրավման հասկացությունը միջազգայնորեն շեշտադրում է ակտիվ, նպատակային գործըներություն քաղաքացիների և որոշում կայացնողների միջև, ինչը 5

Նույն տեղում։

6

IGI Global. https://www.igi-global.com/dictionary/citizen-engagement/3829

Զարգացման ծրագրերի և հանրային կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույց, էջ 10։ Պետական և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժին, Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Տնտեսական և սոցիալական հարցերի դեպարտամենտ http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un-dpadm/unpan045265.pdf 7

5

խրախուսվում և իրականացվում է կառավարության պաշտոնյաների կողմից, ի հակադրություն բացառապես քաղաքացիների նախաձեռնությամբ իրականացված գործողությունների։ Քաղաքացիների ներգրավումը վերաբերում է հասարակության ներգրավմանը այն որոշումներում, որոնցով հասարակությունն ընտրում է իր ուղին, որոշումներ է կայացնում լուրջ հանրային քաղաքականության հարցերի շուրջ և իրականացնում է ծրագրեր՝ ի նպաստ քաղաքացիների։ Այսպիսի ներգրավման նպատակն է քաղաքացիներին տրամադրել այնպիսի տարածքներ և գործիքներ, որոնք անհրաժեշտ են քաղաքականության այլընտրանքների մասին տեղեկատվությունը մշակելու և վերլուծելու, որոշում կայացնելու, մշտադիտարկման և գնահատման գործընթացներում նրանց հետ իրական պատասխանատվության բաժինը կիսելու համար։8 Քաղաքացիների ներգրավման հիմնական հատկանիշները։9

և

քաղաքացիական

մասնակցության

Քաղաքացիների ներգրավում Գործողություններ, որոնք խրախուսվում և իրականացվում են պետական պաշտոնյաների կողմից

Քաղաքացիական մասնակություն Գործողություններ, որոնք իրականացվում են քաղաքացիների նախաձեռնությամբ

Ֆորմալ կառույցներով և ինստիտուցիոնալացված (հիմնված կառավարությունների կողմից որոշված ռազմավարությունների և քաղաքականությունների կամ նորմատիվ սկզբունքների և ընթացակարգային դրույթների վրա) Կառավարությունների նպատակն է խրախուսել քաղաքացիների կողմից կոնկրետ գործողություններ՝ մտածելու, գնահատելու և կառավարության պաշտոնյաներին առաջարկելու հանրային ծառայությունների մատուցման, հանրային քաղաքականությունների և զարգացման բարելավումներ։

Ոչ ֆորմալ

Քաղաքացիների համար նպատակն այն է, որ միմյանց և կառավարության պաշտոնյաների հետ միասին մտածեն, գնահատեն և հանրային ծառայությունների մատուցման, հանրային քաղաքականությունների և զարգացման վերաբերյալ բարելավումներ առաջարկեն։

2. Քաղաքացիակենտրոն կառավարում՝ քաղաքացուն տրվող տեղեկությունից մինչև քաղաքացու իրավազորում

8

Նույն տեղում, էջ 9:

9

Նույն տեղում, էջ 9:

6

«Եթե քաղաքացիները կարող են ընտրել քաղաքական գործիչներից նրանց, որոնք

երկրի համար լավ կամ վատ որոշում են կայացնում, նրանք պետք է կարողանան ուղղակիորեն ընտրել լավ կամ վատ որոշումներից ցանկալին»։10 Քաղաքացիները ամենալավը գիտեն, թե ի՞նչն է իրենց և իրենց ընտանիքների համար առօրյա կյանքում, ինչպես նաև հանրային տարածքների և ծառայությունների ոլորտում լավագույնը, ո՞ր ծառայությունները կարիք ունեն բարելավման, ի՞նչ փոփոխություններ են անհրաժեշտ իրենց համայնքներում, ի՞նչը իրենց կյանքի վրա կունենա որոշակի ազդեցություն, ինչի՞ վրա են նրանք ցանկանում, որ ծախսվեն իրենց հարկերը և այլն։ Այս գործնական գիտելիքը կարելի է շահեկանորեն գործածել որոշումների կայացման գործընթացում՝ այսպիսով կայացնելով որոշումներ, որոնք ավելի են համապատասխանում նպատակին և ավելի լավ են հասցեագրում քաղաքացիների կարիքները, հետևաբար՝ խթանում են քաղաքացիների վստահությունը տեղական իշխանությունների նկատմամբ և բարձրացնում նրանց գործունեությամբ բավարարվածության աստիճանը։ Այլ կերպ ասած՝ քաղաքացիակենտրոն մոտեցում նշանակում է «քաղաքացուն (օգտատիրոջը) դնել նորարարական ծառայությունների կենտրոնում»՝ սկսելով կոնկրետ ընթացակարգի հնարավորության ընձեռմամբ․ քաղաքացիները պետք է ներգրավվեն օգտատերերի համար ցանկալի, նրանց վերաբերելի մասշտաբներով գործարկվող, նրանց կարիքների վրա կենտրոնացող ծառայությունների մշակման գործում։ Քաղաքացիակենտրոն կառավարում նշանակում է նաև ստեղծել այսպես կոչված «խելացի միջավայր», որը օգտատերերին/քաղաքացիներին դիտարկում է որպես հիմնական շահագրգիռ կողմ։11 Հանրային մասնակցության միջազգային ասոցիացիայի (IAP2) կողմից հանրային մասնակցության ողջ սպեկտրն անցնում է հինգ տարբեր փուլերով՝ տեղեկացում, խորհրդակցություն, ներառում, համագործակցություն, ապա նաև իրավազորում՝ կախված հարաբերության այն տեսակից, որ առկա է կառավարության և հանրության միջև․ հանրային մասնակցության նպատակով ներգրավման մակարդակը՝ մի կողմից, և հանրության առջև արված խոստումը՝ մյուս։12 Տեղական մակարդակում քաղաքացիների և բնակիչների մասնակցային սատարումը կարող են ունենալ տարբեր ձևեր և կարող է տեղ գտնել որոշումների կայացման տարբեր փուլերում, սակայն նախընտրելի է, որ քաղաքացիների հետ խորհրդակցությունները լինեն նախքան որոշումների կայացումը։ Քաղաքացիները կարող են ներգրավվել դեռևս քաղաքականության ձևավորման փուլում՝ առաջ քաշելով բանավեճեր կամ թեմա ներմուծելով քաղաքական օրակարգ, ապա մշակման փուլում՝ ներկայացնելով իրենց սեփական առաջարկները կամ

10

Որոշիր Մադրիդ https://decide.madrid.es/mas-informacion/participacion/hechos

11

ՔոյԼաբ. http://www.koyslab.eu/user-engagement/citizen-centric-governance մասնակցության միջազգային ասոցիացիա (IAP2). https://www.iap2.org/

12Հանրային

7

լրամշակելով տեղական իշխանության կողմից արվող առաջարկները, իսկ իրականացման փուլում՝ օրինակ՝ կամավորության միջոցով։ Քաղաքացիական մասնակցության նպատակներից մի քանիսը բերված են ստորև․ • • • • •

բազմաթիվ

ամենակարևորներ

Տեղակացված լինել քաղաքացիներին կարիքների մասին և բավարարել քաղաքացիների կարիքները, Ապահովել քաղաքացիների ազդեցությունը քաղաքի/համայնքի13 ապագայի վրա, Առաջ բերել փոխադարձ վստահություն քաղաքացիների և տեղական իշխանությունների միջև, Ստանալ աջակցություն տեղական գործողությունների և ներդրումների համար, Մեծացնել քաղաքացիների ներգրավումը համատեղ ծրագրերի 14 իրականացման գործում։

Ըստ Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Տնտեսական և սոցիալական հարցերի դեպարտամենտի «Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույցի», քաղաքացիների ներգրավման օգուտներից մի քանիսը դասակարգվում են խմբերում հետևյալ կերպ․15 -Կառավարում․ հաշվետվողականության և թափանցիկության ամրապնդումը և կոռուպցիայի նկատմամբ ավելի լավ հսկողության սահմանումը, -Համաձայնության ձևավորում․ բևեռացման հաղթահարում, հակամարտության նվազեցում, ընդհանուր հայտարարի որոնում։ -Քաղաքացիների բարեկեցության ծառայությունների միջոցով։

մակարդակի

բարձրացում՝

բարելավված

Քաղաքացիների ներգրավումը քաղաքականության մշակման ողջ շրջափուլում Քաղաքացիների ներգրավումը կարող է իրականացվել քաղաքականության ձևավորման փուլում, ինչպես նաև տարբեր փուլերում՝ կախված նրանից, թե արդյո՞ք քաղաքացին ներգրավվել է վաղ փուլերում, օրինակ՝ օրակարգը

13 Սույն հետազոտությունում կկիրառվի «համայնք» եզրը։ Ադապտացված է «Տեղական կառավարմանը քաղաքացիական մասնակցության մոդել» նյութից, էջ 3։ Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագիր, Ուրբան ինստիտուտ, ԱՄՆ ՄԶԳ http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadf275.pdf 14

Տեղական կառավարմանը քաղաքացիական մասնակցության մոդել, էջ 3։ Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագիր, Ուրբան Ինստիտուտ,ԱՄՆ ՄԶԳ http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadf275.pdf 15Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույց, էջ 12 - 13: Պետական և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժին, Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Տնտեսական և սոցիալական հարցերի դեպարտամենտ http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un-dpadm/unpan045265.pdf

8

սահմանելիս և քաղաքականությունը ձևակերպելիս, թե՞ ավելի ուշ փուլերում, օրինակ՝ գնահատման փուլում։

9

Նախագծի շրջափուլերը Օրակարգի սահմանում

Քաղաքականության ձևակերպում

Օրենսդրությանը ուղղված գործողություններ

Իրականացում

Գնահատում

Քաղաքացիների ներգրավման մեկնակետերը16 Համաձայնության գալ քաղաքականության բարեփոխումների անհրաժեշտության վերաբերյալ, Սահմանել հասցեագրման ենթակա խնդիրը, հատկորոշել թիրախավորման ենթակա առաջնահերթությունները, Կազմակերպել բանավեճեր համայնքին վերաբերող խնդիրների շուրջ, Ուղղել համայնքի տեսակետները տեղական իշխանություններին և համատեղ կազմել քաղաքական օրակարգը։ Սահմանել հիմնական մարտահրավերները և դրանց լուծումները, Առաջարկել, գնահատել և քվեարկությամբ ընտրել քաղաքականության առաջարկները, Մշակել և առաջարկել քաղաքականության նախագծի փաստաթուղթը։ Մասնակցել օրենսդրական գործընթացներին, Տրամադրել խորհրդատվական կարծիք տեղական իշխանությունների կողմից առաջարկվող օրենսդրական գործընթացների մասին, Առաջարկել լրամշակումներ գոյություն ունեցող օրենսդրությունում, Քվեարկել և մասնակցել քվեարկությունների։ Ուղղակիորեն մասնակցել ծրագրի իրականացմանը, կարող է լինել կամավորության հիմունքներով, Լինել փորձնական նախաձեռնությունների մասնակից, Առաջարկել ուղեցույցներ և արդյունավետ գործընթացներ՝ հանրային ծառայությունների մատուցման և/կամ հանրային բարիքների և ընդհանուր ռեսուրսների կառավարման համար։ Մշտադիտարկել քաղաքականության արդյունքները՝ որոշելու, թե իրականացման ընթացքում հասե՞լ են նպատակներին, թե՞ ոչ։ Հետադարձ կապի միջոցով քաղաքականությունների արդյունքների և ազդեցության մասին կարծիք տալ տեղական իշխանություններին։

16Ադապտացված

է «Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույցից», էջ 15: Պետական և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժին, Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Տնտեսական և սոցիալական հարցերի դեպարտամենտ http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un-dpadm/unpan045265.pdf

10

3. Քաղաքացիների ներգրավման հիմնական պայմանները Անհրաժեշտ է համակողմանիորեն դիտարկել այն հիմնական գործոններն ու պայմանները, որոնք անհրաժեշտ են քաղաքացիների արդյունավետ ներգրավման համար և նկարագրել, թե ինչպես են դրանք ազդում քաղաքացիների ներգրավման դինամիկայի և հավանական մոդելների վրա։ ՄԱԿ-ի ՏՍՀԴ-ի՝ «Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույցի» հիման վրա հարկ է ապահովել մի քանի հիմնական պայմանների առկայությունը՝ քաղաքացիների ներգրավման արդյունավետ մոդելի ներդրման համար։

Քաղաքական կամքը և քաղաքական որոշում կայացնողների ներգրավումը գործընթացում․ քաղաքականության մշակման ոլորտում առաջնորդությունը և տեղեկատվություն հաղորդելու, խորհրդակցելու, ակտիվ մասնակցության և հաշվետվողականության կայուն հանձնառությունն անհրաժեշտ են բոլոր մակարդակներում՝ քաղաքական գործիչներից և բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մինչև հանրային ծառայողներ։ Որոշում կայացնողները պետք է ակտիվորեն ներգրավված լինեն գործընթացում, որպեսզի կարողանան քաղաքացիների արտահայտած կարծիքներն ուղղորդել դեպի քաղաքականության մշակման գործընթաց։

Գործընթացում

ներգրավված

դերակատարների

ազդեցության

ուժը․

ներգրավման շնորհիվ քաղաքացիների նախընտրություններն են ձևավորում քաղաքականության արդյունքները։ Ներգրավումը հարկ է դիտել որպես հիմնական տարր, որը քաղաքականության մշակման գործընթացի ներակա, այլ ոչ թե պատահական, ժամանակավոր կամ հավելյալ տարր է։

Դերակատարների ներառականությունը, հավասարությունը, խտրականության բացակայությունը և բազմազանությունը․ բոլոր քաղաքացիները, որոնք մասն են խնդրի լուծման, պետք է մասնակցեն հավասար հիմունքներով՝ ներկայացնելու իրենց տարբեր տեսակետներն ու շահերը։ Կառուցողական գործողությունները/դրական խտրականությունը և հատուկ միջոցառումները, այդ թվում և կարողությունների զարգացումը, նույնպես կարող են հասնել համայնքի այն հատվածներին (մասնավորապես մարգինալացված խմբերին), որոնք ունեն գործընթացներից արտամղվելու ռիսկը, քանի որ չունեն բավարար գիտելիքներ և/կամ հասանելիություն տեղեկատվությանը կամ ֆիզիկական և մշակութային իմաստներով հեռու են այն կենտրոններից, որտեղ կայացվում են որոշումները։

Ներգրավման կամավորական հիմունքները․ քաղաքացների արդյունավետ և իրական ներգրավումը բոլոր մարդկանց տալիս է ազատ ընտրության իրավունք՝ մասնակցելու կամ չմասնակցելու։ Ուստի ներգրավումը չի կարող լինել պարտադիր կամ քաղաքացիներին պարտադրված։ 11

Գործընթացի, նպատակների, ակնկալվող արդյունքների, դերերի և կանոնների հստակությունը․ նպատակները, ակնկալվող արդյունքները, ինչպես նաև ներգրավման սահմանները պետք է հստակ ուրվագծվեն և հաղորդվեն ամենասկզբում, որպեսզի բոլոր շահագրգիռ կողմերն ունենան գործընթացի ընդգրկման ծածկույթի նույն ընկալումը։ Քաղաքացիների և կառավարության համապատասխան դերերն ու պատասխանատվությունները, ինչպես նաև գործընթացի բոլոր կանոնները պետք է հստակ լինեն բոլոր կողմերի համար։

Ողջ գործընթացի ժամանակ թափանցիկության ու հաշվետվողականության հանձնառությունը․ եթե չկան որոշում կայացնողներին իրենց գործողությունների և անգործության համար «ուղղակիորեն» հաշվետու դարձնող համապատասխան ընթացակարգեր և հաստատություններ, քաղաքացիները չեն կարող ապահովել մասնակցային գործընթացների միջոցով համաձայնեցված որոշումների արդյունավետ կհաստատումն ու իրագործումը։

Ռեսուրսները

և

կարողությունները․

համապատասխան մարդկային, տեխնիկական և ֆինանսական ռեսուրսներ են անհրաժեշտ, որպեսզի քաղաքացիների ներգրավումն արդյունավետ լինի։ Մի կողմից, կառավարության անդամները պետք է ունենան համապատասխան հմտությունները, ուղղորդման և ուսուցման գործողություններ հնարավորությունը, ինչպես նաև ներդրվող ջանքերը սատարող կազմակերպական մշակույթ։ Մյուս կողմից, քաղաքացիները պետք է ունենան համապատասխան կարողություններ՝ արդյունավետ կերպով 17 ներգրավվելու համար։

4.

Քաղաքացների ներգրավման համար առկա հիմնական մարտահրավերները

Քաղաքացիների արդյունավետ ներգրավումն առաջ է բերում մի շարք առանձնահատուկ մարտահրավերներ․ հարկ է պատշաճ կերպով գիտակցել դրանց առկայությունը և հասցեագրել դրանք։ Մարտահրավերները տարբեր են, և քաղաքացիների ներգրավման բոլոր գործընթացները պետք է ուղղված լինեն այս համատեքստային մարտահրավերներին՝ հաջողելու և շարունակական զարգացում ապահովելու համար։

Իրազեկության/գիտելիքի պակաս․ հաճախ քաղաքացիները իրազեկ չեն գործիքների և միջոցների առկայության մասին, ինչը թույլ կտար նրանց ներգրավվել որոշումների կայացման և քաղաքականության մշակման գործում տեղական համայնքներում։ Շատ դեպքերում ազգային օրենսդրությունը տրամադրում է ուղիղ ժողովրդավարության և քաղաքացիների ներգրավման շրջանակ, այնուամենայնիվ,

17

Ադապտացված է «Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույցից», էջ 18 - 19: Պետական կառավարման և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժին, Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Տնտեսական և սոցիալական հարցերի դեպարտամենտ http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/undpadm/unpan045265.pdf

12

սա չի իջնում մինչև տեղական համայնքներ և իրազեկության բարձրացման արշավներ չի նախատեսում․ արդյունքում՝ մարդիկ եչն իրազեկվում այսպիսի գործիքների առկայության մասին։

Քաղաքացիների

տրամադրվածությունը․

Քաղաքացիները գուցե չցանկանան մասնակցել քաղաքացիների ներգրավման գործընթացներին տարբեր պատճառներով՝ տեղական իշխանությունների նկատմամբ վստահության պակաս, չափազանց խրթին և ժամանակատար գործընթացներ, թափանցիկության պակաս, ոչ շոշափելի ազդեցություն, ոչ արդյունավետ գործընթացներ և այլն։ Քաղաքացիները կարող են կասկածի տակ դնել պետական հաստատությունների՝ փոխվելու ուղղությամբ իրական հաձնառությունը, ինչպես նաև թույլ հետաքրքրություն և շահագրգռություն ունենալ՝ ներգրավման ցանկացած տեսակի գործընթացների նկատմամբ։

Քաղաքացիների ներգրավման համապատասխան գործիքի/մոդելի ընտրություն․ Քաղաքացիների ներգրավման մոդելները պետք է հաշվի առնեն այն լսարանի և համայնքի բնութագրերը (բնակչության թիվ, տարիք, գրագիտության ցուցանիշներ, թվային գրագիտություն և այլն), որոնք ներգրավված են գործընթացում՝ ընտրելու քաղաքացիների կողմից կառավարելի և հեշտ կիրառվող գործիք։

Ներառական մոտեցում․ Որքան ավելի ներառական է մոտեցումը, այնքան ավելի լեգիտիմացված կլինի գործընթացը։ Այդ իսկ պատճառով, բոլոր ազդակիր կողմերի ներկայացվածության մեջ համոզվելը էական է քաղաքացիների ներգրավման գործընթացի արդյունքների վստահելիության և դրանց նկատմամբ հարգանքի ապահովման համար։

Քաղաքացիների ներգրավման մոդելը գործընթացը․ Քաղաքացիների ներգրավման

և

որոշումների

կայացման

գործընթացները կարող են ժամանակատար լինել, մինչդեռ կա անհապաղ որոշումներ կայացնելու ճնշում։ Լարվածություն է առաջացնում ներգրավման գործընթացի լեգիտիմության ապահովման և քաղաքականության իրագործման անհրաժեշտության միջև։ Այդ իսկ պատճառով, այսպիսի դեպքերի համար հարկ է այլընտրանքներ նախատեսել Քաղաքացիների ներգրավման ծրագրերում։

Քաղաքացիների ներգրավման հստակ և թափանցիկ ծրագրեր․ երբեմն մարդիկ ներգրավման գործընթացներին մասնակցում են տարբեր ակնկալիքներով և ընկալմամբ, ինչը հետևաբար ազդում է վերջնական արդյունքներով նրանց բավարարվածության մակարդակի վրա։ Միայն քաղաքացիների ներգրավման հստակ ծրագրերի միջոցով, որոնց շրջանակներում քաղաքացիների հետ խորհրդակցություններ են անցկացվում և հաշվի են առնվում նրանց կարծիքները, կարող է հիմք ապահովվել ընդհանուր ընկալումների և իրատեսական ակնկալիքների համար։ 13

5. Վարքաբանական մոտեցումը Քաղաքացիների՝ ներգրավվելու տրամադրվածությունը և շահագրգռությունը էական է քաղաքացիակենտրոն մոդելներ ներմուծելու համար, քանի որ դրանց բացակայությունը պարզապես թույլ չի տալիս համակարգին գործել, արդյունավետ լինել և լեգիտիմացվել։ Վարքաբանությունն առաջարկում է մի շարք լուծումներ՝ քաղաքացիների ներգրավման վարքագծերը խթանելու և այդ ներգրավումն ավելի հավանական դարձնելու համար։ ՄԹ կառավարության վարքագծային վերլուծությունների թիմը (UK BI) առաջարկում է չորս դրդման եղանակ18 կոնկրետ վարքագծի առաջացումը խթանելու համար։ Այդ սկզբունքները կարող են նաև կիրառվել քաղաքացիների ներգրավման գործընթացների նկատմամբ․19 ➢ ՀԳՍԺ (EAST) մոտեցումը ՝ հեշտ, գրավիչ, սոցիալական, ժամանակին 1. Հեշտացրեք գործընթացը։ -

-

-

Ձեր օգտին ծառայեցրեք իրերի դրությունն ընդունելու մարդկային հակումը։ Մենք լուրջ միտում ունենք ընտրել նախասահմանված տարբերակը, քանի որ այդպես հեշտ է։ Մեր ընկալման մեջ տարբերակը նախասահմանված իրողության վերածելն ավելի հավանական է դարձնում այդ տարբերակի ընդունումը։ Նվազեցրեք ծառայությունից օգտվելիս «քաշքաշուկի գործոնը»։ Գործողություն կատարելու համար պահանջվող ջանքը հաճախ մարդկանց հետ է պահում։ Պահանջվող ջանքերի նվազեցումը կարող է մեծացնել արձագանքման ցուցանիշները։ Պարզեցրեք ուղերձներ։ Ուղերձը հստակեցնելը հաճախ հանգեցնում է հաղորդակցության ժամանակ արձագանքի ցուցանիշների զգալի աճի։ Մասնավորապես, օգտակար է հատկորոշել, թե ինչպես բարդ նպատակը կարելի է բաղդատել ավելի պարզ, հեշտ գործողությունների։

2. Գրավչություն հաղորդեք։ -

Ուշադրություն գրավեք։ Ամենայն հավանականությամբ կանենք ուշադրություն գրավող բաներ։ Սա կարելի է անել պատկերների, գույնի և անձնավորման գործածմամբ։

18Դրդման

տեսությունը (կամ դրդումը) վարքաբանության, քաղաքագիտության և տնտեսագիտության գիտակարգերում կիրառվող հասկացություն է, որը պնդում է, թե կանոններին հետևելու չպարտադրված վարքի ձևավորման նպատակով դրական ամրապնդումը և անուղղակի հուշումները կարող են ազդել խմբերի և անհատների դրդապատճառների, խթանների և կայացրած որոշումների վրա, եթե ոչ ավելի, ապա առնվազն նույնքան արդյունավետորեն, որքան ուղիղ հրահանգավորումը, օրենսդրությունը և իրավակիրարկումը։ 19ՀԳՍԺ, վարքաբանական վերլուծությունների կիրառման չորս պարզ եղանակ․ ՄԹ կառավարության վարքաբանական վերլուծությունների թիմ http://38r8om2xjhhl25mw24492dir.wpengine.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2015/07/BITPublication-EAST_FA_WEB.pdf

14

-

Մշակեք պարգևատրումներ և պատժամիջոցներ առավելագույն արդյունք ստանալու համար։ Ֆինանսական խթանները հաճախ խիստ արդյունավետ են, բայց մշակված այլընտրանքային խթանները, օրինակ՝ վիճակահանությունները, սոցիալական կրեդիտը, մրցանակները, նույնպես արդյունավետ են և հաճախ ավելի քիչ արժեն։

3. Սոցիալական շփման հնարավորություն տվեք։ -

-

-

Ցույց տվեք, որ մարդկանց մեծ մասը դրսևորում է ցանկալի վարքագիծ։ Նկարագրեք, որ կոնկրետ իրավիճակում շատերի գործողությունները խրախուսում են այլոց՝ անելու նույնը։ Բնակիչներին ցույց տալը, որ իրենց համաքաղաքացիները կամ հարևան երկրների քաղաքացիները մասնակցում են որոշումների կայացման գործընթացին, նրանց էլ կքաջալերի մասնակցել։ Օգտագործեք ցանցերի ներուժը։ Մենք մասն ենք սոցիալական հարաբերությունների ցանցի, և նրանք, ում հետ շփվում ենք, որոշում են մեր գործողությունները։ Կառավարությունները կարող են խրախուսել ցանցերին՝ հնարավորություն տալու կոլեկտիվ գործողություններ իրականացնել, տրամադրել փոխադարձ աջակցություն և խրախուսել վարքագծերի տարածումը հավասարակցից հավասարակից։ Քաջալերեք մարդկանց հանձնառություն ստանձնել այլոց նկատմամբ։ Մենք հաճախ ենք կիրառում հանձնառության գործիքները՝ նախապես կամավոր կերպով մեզ «կապելով» ինչ-որ պարտավորություններով։ Այսպիսի հանձնառությունների սոցիալական բնույթը հաճախ խիստ էական է։

4. Ժամանակին գործեք։ -

-

-

Դիմեք մարդկանց այն ժամանակ, երբ նրանք ավելի ընկալունակ են։ Տարբեր ժամանակներում նույն առաջարկը կարող է խիստ տարբեր կերպով ընկալվել։ Վարքն, ընդհանուր առմամբ, ավելի հեշտ է փոխել, երբ սովորությունները խաթարվում են, օրինակ՝ կյանքում տեղ գտնող նշանակալի իրադարձությունների և փոփոխությունների ժամանակ։ Հաշվի առեք անմիջական ծախսերն ու օգուտները։ Մեզ վրա ավելի շատ ազդում են այն ծախսերը և օգուտները, որոնք անմիջապես են ազդեցություն թողնում, քան նրանք, որոնք տեսանելի են դառնում ավելի ուշ։ Օգնեք մարդկանց պլանավորել միջոցառումների նկատմամբ իրենց արձագանքը։ Էական տարբերություն կա մտադրությունների և իրական վարքի միջև։ Ապացուցված արդյունավետ լուծումներից է քաջալերանքը, որը դրդում է որոշել գործողությունների իրականացման խոչընդոտները և պլանավորել դրանց հաղթահարման գործողությունները։

15

Գլուխ երկրորդ․ Քաղաքացիների ներգրավման մոդելները 1. Քաղաքացիների ներգրավման մոտեցումները ➢ Կարճ ճանապարհը երկարաժամկետ մոտեցման փոխարեն Ըստ Ուրբան ինստիտուտի (ԱՄՆ) և ԱՄՆ ՄԶԳ-ի` «Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագրի»՝ «Տեղական կառավարմանը քաղաքացիական մասնակցության մոդել» փաստաթղթի, քաղաքացիական մասնակցության մոդելը կարող է ներդրվել տարբեր մոտեցումների կիրառմամբ․ Ամենապարզը «կարճ ճանապարհ»-ի մոդելն է, երբ տեղական իշխանությունը՝ իր վարչական տարածքում քաղաքացիական մասնակցության մակարդակի որոշման համար կարող է ընտրել և կիրառել քաղաքացիական մասնակցությանը վերաբերող կոնկրետ գործիքներ։ Գործիքների օրինակներ են քաղաքի էլեկտրոնային տեղեկագիրը, եթե քաղաքացիները լավ տեղեկացված չեն, քաղաքացիների խմբերի միջև մրցույթների կազմակերպումը, եթե հարկ է որոշարկել քաղաքապետարանի/համայնքապետարանի գործունեության/ծառայությունների մասին քաղաքացիների ընկալումները։ Տեղական իշխանությունները, որոնք ցանկանում են գնալ «կարճ ճանապարհով», պետք է ընտրեն գործիքներ անմիջապես քաղաքացիական մասնակցության «գործիքակազմից» և ներդնեն այդ գործիքները։ Այս մոտեցումը տալիս է արագ արդյունքներ, սակայն նաև առաջ է բերում ուշադրության արժանի կարևոր հարցերը բաց թողնելու ռիսկ։ Այս մոտեցումը գուցե հարմար է փոքր համայնքների տեղական իշխանությունների համար կամ կարող է հանդես գալ որպես մեկնակետ՝ տեղական կառավարման մարմիններում քաղաքացիական մասնակցությունը զարգացնելու համար։ Ավելի երկարաժամկետ մոտեցումը քաղաքացիական մասնակցության համակողմանի ծրագրի մշակումն է, որում օգտագործվելիք գործիքների ընտրությունը հիմնված է քաղաքացիական մասնակցության նպատակների ավելի մանրակրկիտ վերլուծությունների և որոշարկման վրա։20 ➢ Քաղաքացիների ներգրավման առցանց և անցանց (օնլայն և օֆլայն) տարբերակները Քաղաքացիների ներգրավման տարբեր մոդելներում հաճախ մեկտեղվում են երկու տարբեր՝ առցանց և անցանց ներգրավման եղանակները։ Քաղաքացիների ներգրավման հարթակների մեծ մասը երկուսի համադրման արդյունքն է։ Առցանց և անցանց մեթոդներն ունեն քաղաքացիների ներգրավումը խթանելու ներուժ։

20Տեղական

կառավարման քաղաքացիական մասնակցության մոդել, էջ 5: Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագիր, Ուրբան ինստիտուտ, ԱՄՆ ՄԶԳ, http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadf275.pdf

16

Առցանց հարթակները թույլ են տալիս տեղական իշխանություններին և քաղաքացիներին հանդիպել դեմառդեմ և հաստատել երկարատև հարաբերություններ։ Այնուամենայնիվ, դրանք թանկ են նստում թե՛ համայնքապետարանների, թե՛ քաղաքացիների վրա։ Տեղական իշխանությունները անցանց միջոցառումների համար պետք է մարդկային ռեսուրսներ և նյութեր հատկացնեն, հետևեն արարողակարգերի։ Անցանց մեթոդները պահանջում են, որ քաղաքացիները գնան միջոցառման վայրը և ներկա գտնվեն միջոցառման ողջ ընթացքում՝ իրենց որոնած տեղեկատվությունը ստանալու համար։ Ընդհակառակը, առցանց հարթակի օգտագործումն ավելի քիչ ծախսեր է պահանջում և ավելի մեծ ճկունության հնարավորություն է տալիս։ Առցանց ՈՐՈՇԻՐ ՄԱԴՐԻԴ հարթակների դեպքում մեկ կոնկրետ նախագծով, օրինակ՝ իր իսկ թաղամասում քաղաքային «Որոշիր Մադրիդ»-ի լողավազանի կառուցմամբ հետաքրքրված մասնակցային հարթակը քաղաքացին կարող է անմիջապես գտնել գործում է 2015թ․ սեպտեմբերից։ նախագծի էջը և իրեն հարմար եղանակով Այդ ժամանակից ի վեր այնտեղ տեղեկատվությունը ստանալ հենց իր տանը գրացվել են տասնյակ նստած։ Համացանցը փոխել է մարդկանց՝ հազարավոր առաջարկներ և միմյանց հետ շփվելու ձևը։ նախագծեր․ քաղաքացիների Համայնքապետարանները սկսել են արագ հետ երկու շարժվել՝ հետ չմնալու համար, հարմարեցնում են խորհրդակցություններ են իրենց տեղեկատվական հնարները և անցկացվել․ անցկացվել է երկու օգտագործում առցանց հարթակներ՝ մասնակցային բյուջեների քաղաքացիների հետ շփվելու համար։ կազմում, քաղաքացիները որոշել Այնուամենայնիվ, առցանց և անցանց մասնակիցները կարող են տարբեր լինել։ Օրինակ՝ առցանց հարթակները հիմնականում գրավիչ են ավելի երիտասարդ քաղաքացիների համար, ի տարբերություն նրանց, ովքեր հաճախում են անցանց միջոցառումների։ Հետևաբար, համայնքապետարանները պետք է համադրեն երկու հարթակները՝ իրենց բոլոր քաղաքացիների հետ համատեղ ստեղծագործելու համար։21

են ինչպես ծախսել համայնքային բյուջեի 160 միլիոն եվրոն։ 2017թ․-ին 311 նախագիծ է ընտրվել ընդամենը 100 միլիոն եվրո բյուջեի դիմաց։ Մասնակցային բյուջեները, որոնց մասին որոշումները կայացվել են 2018թ․-ին և կիրականացվեն 2019թ․-ին, 100 միլիոն եվրո են։

2. Քաղաքացիների ներգրավման միջազգային մոդելները

21ՍիթիզենԼաբ.https://www.citizenlab.co/blog/civic-engagement/blend-online-and-offline-citizen-engagement/

17

➢ Որոշիր Մադրիդ22/Որոշիր Բարսելոնա23, Իսպանիա «Որոշիր Մադրիդը» և «Որոշիր Բարսելոնան» քաղաքացիական մասնակցային հարթակներ են, որոնք հիմնված են նույն, բաց կոդով ծրագրային ապահովման՝ «Կոնսուլ» հավելվածի վրա։24 Երկու հարթակներն էլ ինստիտուցիոնալ կայքեր են, որոնք ստեղծված են՝ ի թիվս այլ գործառույթների նաև մեծացնելու քաղաքացիների մասնակցությունը։ «Որոշիր Մադրիդ»-ը հիմնված է երեք հիմնական առանցքի վրա․ 1.մասնակցություն․ որոշի՛ր՝ ինչպես ստանալ այն Մադրիդը, որտեղ ցանկանում ես ապրել, 2.թափանցիկություն․ պարզի՛ր ցանկացած տեղեկություն Մադրիդի քաղաքային խորհրդի մասին, 3.բաց տվյալներ․ քաղաքային խորհրդի մասին ցանկացած տվյալ հասանելի է։ Մասնակցայինի վրա կենտրոնացմամբ «Որոշիր Մադրիդը» գործածում է հինգ տարբեր տեսակի գործիքներ, մեծ մասը՝ թվային։ Բանավեճեր․ Քաղաքացիների՝ բանավեճերի համար տրամադրվող տարածքը հատկացվում է ցանկացածին, ով կարող է բարձրացնել իրեն մտահոգող հարցերը և ցանկացնում է այլոց ներկայացնել սեփական կարծիքը, ցանկալի է՝ Մադրիդ քաղաքի և քաղաքապետարանի վերաբերյալ։ Բանավեճը բացելու համար քաղաքացիները պետք է գրանցվեն «Որոշիր Մադրիդ» էջում։ Օգտատերերը կարող են նաև մեկնաբանություններ անել բաց բանավեճերի ընթացքում և համապատասխանաբար գնահատել դրանք։ Բանավեճերը որևէ կոնկրետ գործողության սկիզբ չեն։ Եթե քաղաքացին ցանկանում է քաղաքապետարանին առաջարկ ներկայացնել կամ մասնակցային բյուջետավորման ներդրումային նախագիծ առաջադրել այն ընթացքում, երբ փուլը բաց է, կան ստեղծված այլ միջոցներ։ Առկա է վերլուծություն բանավեճի թեմաների մասին, որն օգնում է որոշել ամենաբարձր գնահատված, ինչպես նաև ամենաթրենդային թեմաները։ Առաջարկներ․ Քաղաքացիները կարող են, մի կողմից, առաջարկել այն, ինչը կցանկանային, որ աներ Քաղաքային խորհուրդը, և, մյուս կողմից, աջակցել այլոց կողմից արված առաջարկներին։ Առաջարկները, որոնք արժանանում են Մադրիդի բնակչության 1%-ի աջակցությանը, անցնում են հաջորդ՝ բանավեճի փուլ։ Առաջարկի վերաբերյալ բանավեճի փուլը տևում է 45 օր և բաց է բոլոր բնակիչների համար։ Երբ բանավեճը փակվում է, տրվում է մեկշաբաթյա դադար, որի ընթացքում Մադրիդի բնակիչները կարող են որոշել հարցի շուրջ իրենց թեր կամ դեմ լինելը։ Եթե

22Որոշիր

Մադրիդ. https://decide.madrid.es/ Բարսելոնա https://www.decidim.barcelona/ 24Կոնսուլ - բաց կառավարման և էլեկտրոնային մասնակցության ցանցային ծրագիր https://github.com/consul/consul 23Որոշիր

18

գերակշռում են կողմ ձայները, Քաղաքային խորհուրդը հրապարկում է նրանց ծրագիրը ավարտին հասցնելու առաջարկը, իսկ քաղաքացին կարող է հետևել դրա ընթացքին։ Եթե չկա համացանցին հասանելիություն, առաջարկները կարող են նաև թղթային տարբերակով հանձնվել Մադրիդի տարբեր մասերում տեղակայված Քաղաքացիների սպասարկման գրասենյակներ։ Մասնակցային բյուջետավորում․ Մասնակցային բյուջետավորումը ժողովրդավարական գործընթաց է, որի շրջանակներում քաղաքացիներն ուղղակիորեն որոշում են՝ ինչին հատկացնել համայնքային բյուջեի միջոցները։ Մադրիդի բնակիչները կարող են առաջարկել նախագծեր, որոնք նախապես ընտրվել են Մադրիդի բնակիչների աջակցությամբ, ապա գնահատվել են քաղաքապետարանի կողմից և ի վերջո հասնել են վերջնական քվեարկության, որին նորից մասնակցում են Մադրիդի քաղաքացիները։ Հաջորդ տարվա հունվարի մեկի դրությամբ, Քաղաքային խորհուրդն իրականացնելու է այն նախագծերը, որոնք ընտրվել են վերջնական քվեարկությամբ։ Ողջ գործընթացը տևում է մոտավորապես 6 ամիս՝ յուրաքանչյուր տարվա առաջին վեց ամիսը, իսկ իրականացումը սկսվում է հաջորդ տարի։ Օրենսդրական գործընթացներ Մասնակցային գործընթացներում, Քաղաքային խորհուրդն իր քաղաքացիներին տալիս է հնարավորություն՝ մասնակցելու այն կանոնակարգերի մշակման և լրամշակման գործողություններին, որոնք ազդում են Մադրիդ քաղաքի վրա։ Այստեղ նրանք կարող են իրենց կարծիքը հայտնել պլանավորվող մի շարք գործողություններ մասին։ «Որոշիր Մադրիդ»-ում գրանցվող անձինք կարող են մասնակցել՝ իրենց նպաստը բերելով նոր որոշումների, կանոնակարգերի և ուղեցույցների, ինչպես նաև այլ կանոնակարգող փաստաթղթերի մասին հանրային խորհրդակցություններին։ Քաղաքացիների մեկնաբանությունները քննարկվում են համապատասխան ոլորտի կողմից և հաշվի առնվում՝ որոշումների վերջնական նախագծերի մշակման ժամանակ։ Քաղաքային խորհուրդը նաև նախաձեռնում է գործընթացներ՝ քաղաքապետարանի գործունեության մասին տեսակետներ և կարծիքներ ստանալու համար։ Տեղական ֆորումներ Տեղական ֆորումներն այն մասնակցային տարածքներն են, որոնցում բոլոր հարևանները և շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունները կարող են հանդիպել՝ քննարկելու և աշխատելու այնպիսի նախաձեռնությունների վրա, որոնք բարելավելու են քաղաքը թաղամասերի բնակիչների տեսանկյունից։ Կա Տեղական ֆորում քաղաքի 21 թաղամասերից յուրաքանչյուրում։ Դրանք ունեն երկու հիմնական նպատակ․

19

-

-

Խթանել քաղաքացիական մասնակցությունը, քաղաքացիների և շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունների ակտիվ ներգրավվածությունը համայնքային կարգերի/քաղաքականությունների նախագծման, մշակման և գնահատման գործում Թաղամասերի տեսանկյունից։ Խրախուսել բաց երկխոսությունը քաղաքացիների, շահույթ չհետապնդող հասարակությունների և Թաղամասի համայնքային խորհուրդների միջև։ Տեղական ֆորումները, բացի այդ, քաղաքացիների առջև թաղամասերի Նախագահությունների հաշվետվողականության հարթակն են։ 25

ԹՎԱՅԻՆ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐՆ ՕԳՆՈՒՄ ԵՆ ԻՐԱՎԱԶՈՐԵԼ ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐԻՆ

Խիխոնի ինտեգրված «մասնակցության հարթակը» հնարավորություն է տալիս իրականացնել համամասնակցության, որոշումների համատեղ կայացման, տեղեկատվության համաստեղծման և հանրային ծառայությունների համարտադրության ընթացակարգեր։ «Հետևիր Խիխոնին» «քաղաքային դիտարանը» հասանելիություն է տրամադրում քաղաքի կառավարմանը վերաբերող արձանագրությունների մոտավորապես չորս միլիոն խմբաքանակի հետ։ Հարթակը դիտվել է ավելի քան մեկ միլիոն անգամ։ «Հոգա Խիխոնի մասին»-ը զբաղվում է տարեկան մոտավորապես հազար բողոքով և ստանում է մոտավորապես 275 բարելավման գաղափար։

➢ «Խիխոն մասնակցիր»26 Խիխոնի կառավարման մոդելը․ Թվային գործիքներն օգնում են իրավազորել քաղաքացիներին։27

«Մասնակցիր Խիխոն»-ի միջոցով բնակիչները որոշել են՝ ինչպես ծախսել Խիխոնի 2017թ․-ի 6 միլիոն եվրոյի մասնակցային բյուջեն։

Խիխոնի քաղաքային խորհուրդն արձագանքել է ավելի մեծ արդյունավետության, թափանցիկության և մասնակցային ժողովրդավարության կարիքներին՝ փոխելով իր գործառնությունների ձևը։ Փոփոխությունների հիմքում ընկած է թվային հարթակի օգտագործումը, որը հնարավորություն է տալիս բնակիչներին կիսել պատասխանատվությունը քաղաքի կառավարման գործում և, օգնելով քաղաքապետարանին, քաղաքը դարձնել բնակության և գործունեության համար ավելի ուժեղ և ավելի աշխույժ վայր։ Քաղաքային խորհուրդը գիտակցեց, որ հարկ է աշխատել ավելի թափանցիկ և բաց, համագործակցել քաղաքացիների հետ՝ հասկանալու քաղաքում տիրող իրական վիճակը, քաղաքի բնակիչների 25

Որոշիր Մադրիդ https://decide.madrid.es/mas-informacion/foros-locales մասնակցիր https://participa.gijon.es/ 27Քաղվածք Եվրոպական քաղաքների :///H:/New%20folder%20(2)/2016AwardsCitiesinactionGijon.pdf 26Խիխոն

դեպքերի

ուսումնասիրություններից

20

փորձառություններն ու տեսակետները։ Այս նպատակին հետամուտ՝ Խիխոնի քաղաքապետարանը թողարկեց երեք հարթակ․ -

-

-

«Հետևիր Խիխոնիին»28 «քաղաքային դիտարանը» հասանելիություն է տրամադրում քաղաքի տնտեսական կառավարման, տեղական կառավարման գործողությունների և սոցիալական ապահովության ցուցանիշների մասին արձանագրությունների մոտավորապես չորս միլիոն խմբաքանակի։ Հարթակը դիտվել է ավելի քան մեկ միլիոն անգամ այն անձանց կողմից, ովքեր ցանկանում են իմանալ, վերլուծել և գնահատել իրական ժամանակում քաղաքի կառավարման գործողությունները, այդ թվում՝ քաղաքային բյուջեներին և ներդրումներին վերաբերող գործունեությունը։ «Հոգա Խիխոնի մասին» -ը29 հարթակ է, որտեղ քաղաքացիները կարող են սպասարկել և պահպանել քաղաքի փողոցները և քաղաքային շինությունները՝ խրախուսելով անձնական պատասխանատվություն ստանձնելը։ Մարդիկ կարող են իրենց նկատած խնդիրների, օրինակ՝ չաշխատող փողոցային լույսերի կամ վնասված նստարանների մասին արագ հաղորդել «Cuida» կայքի միջոցով։ Թափանցիկության համար բոլոր հաղորդված խնդիրները հրապարակվում են առցանց և տեղեկությունները թարմացվում են խնդիրները վերացնելուց հետո։ «Մասնակցիր Դիժոն» կառավարմանը հարթակը առաջնային կառուցակարգ է՝ խթանելու և ամրապնդելու մասնակցային կառավարումը։ Այստեղ քաղաքացիները կարող են իմանալ խորհրդի նախաձեռնությունների մասին, առաջադրել սեփական մեկնաբանությունը տարբեր թեմաների և առաջարկների վերաբերյալ և մասնակցել համագործակցային որոշումների կայացման գործընթացին։ Բոլոր նոր կանոնակարգումները, քաղաքի ծրագրերը և մրցույթները բաց են հարթակում բանավեճերի համար։ «Մասնակցիր» հարթակի միջոցով ամենալուրջ համագործակցային որոշումներից մեկը մինչև այժմ եղել է այն թեմայով, թե ինչպե՞ս լավագույնս ծախսել Խիխոնի ի՝ 2017թ․-ի 6 միլիոն եվրո մասնակցային բյուջեն։

Այս գործիքներն օգնել են քաղաքացիներին սկսել իրենց համարել քաղաքի առօրյա կառավարման համապատասխանատու։ Հիմա մարտահրավերը ավելի շատ քաղաքացիների խմբեր ներգրավելն է։ Նրանց իրազեկելու համար քաղաքապետարանը ստեղծել է աշխատաժողովների, միկրո-կայքերի, տեսանյութերի, ուղղորդող և աշխատանքային խմբերի համար հաղորդակցության ծրագիր։ Հենց խորհրդի ներսում զարգացման խոչընդոտները, օրինակ՝ թվային նոու-հաուի իմացության պակասը հաղթահարելու համար ծավալվում է ծրագիր՝ արդիականացնելու քաղաքապետարանի կազմակերպական կառուցվածքը,

28Հետևիր Խիխոնին https://observa.gijon.es/pages/inicio/ 29Cuida Gijon.http://viamap.gijon.es/emap400/eMapWebView01.aspx?cfg=viamap&prjid=GIJONPUB&scope=IVP&lang=3

21

որպեսզի այն ավելի լավ կարողանա աջակցել Խիխոնի ՝ «խելացի քաղաք» դառնալու գլխավոր ռազմավարությանը։

➢ Քաղաքացիների բյուջեի Անտվերպեն, Բելգիա

փառատոն,

Անտվերպենը մշակել է մասնակցային բյուջետավորման եզակի մոտեցում, որը քաղաքացիներին տալիս է ինքնուրույնություն՝ տարեկան ծախսելու 1.1 միլիոն եվրո պետական միջոցներ։ Կենտրոնանալով դեմառդեմ բանավեճի, կոնսենսուսային որոշումների կայացման և այն բնակիչների վրա, ում տեղեկություններ հասցնելը բարդ է, քաղաքապետարանը կարողացել է ակտիվացնել անհատներին և կապի դուրս բերել համայնքներին՝ օգնելու իրականացնել քաղաքի կյանքի բոլոր կողմերը բարելավելու մասին պայծառ գաղափարները։

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐԻ ԲՅՈՒՋԵԻ ՓԱՌԱՏՈՆ, ԱՆՏՎԵՐՊԵՆ

Անտվերպենը քաղաքացիներին տալիս է ինքնուրույնություն՝ տարեկան ծախսելու 1.1 միլիոն եվրո հանրային միջոցներ ։ Կենտրոնացում դեմառդեմ բանավեճերի, կոնսենսուսային որոշումների կայացման և այն քաղաքացիների վրա, որոնց հետ դժվար է կապ հաստատել։ Անտվերպենի կենտրոնական թաղամասի 190000 բնակիչներն ընտրում են, թե ամեն տարի ճանապարհների, մշակույթի, սպարտի, այգիների վրա ինչպես պիտի ծախսվի հանրային բյուջեի 10%-ը։ Վերջնական գաղափարներն ընտրվում են կոնսենսուսով ամփոփիչ միջոցառման ընթացքում՝ Քաղաքացիների բյուջեի փառատոնի ընթացքում։

Քաղաքապետարանը որոշել է ներմուծել ժողովրդավարական գործընթաց, որի ժամանակ Անտվերպենի կենտրոնական թաղամասի 190,000 բնակիչ կորոշեն, թե 2013թ․-ից ի վեր մոտավորապես 500 ծրագիր է առաջադրվել, իսկ ինչպես է ամեն տարի ճանապարհների, տարեկան 60-ն իրագործվել է։ մշակույթի, սպորտի և այգիների վրա ծախսվելու հանրային բյուջեի 10%-ը։ Նպատակ ունենալով գործընթացը դարձնել թափանցիկ և իսկապես իրավազորող՝ այն հիմնված է ոչ թե առցանց քվեարկությունների, այլ «լայվ» միջոցառումների շարքի վրա։ 30 Քաղացիների բյուեջիռատոն, Անտվերպեն

Գործընթացը բաղկացած շարունակական փուլերից։

է

քննարկումների

և

հիմնավորումների

Առաջին միջոցառման ժամանակ մասնակիցները միասին նստում են փոքր խմբերով՝ համաձայնության գալու այն թեմաների շուրջ, որոնք, իրենց կարծիքով, քաղաքապետարանի կողմից ընտրված 93-ից ամենակարևորն են քաղաքի համար։ Այստեղ ներառվում են այնպիսի թեմաներ, ինչպիսիք են ավելի բարեկարգ 30

Eurocities. http://nws.eurocities.eu/MediaShell/media/Antwerp_participatory_budget.pdf

22

հեծանվային արահետները, երիտասարդների ուսուցումը, օգնությունը ծերերին և արվեստները համայնքներում։ Երկրորդ, 12 ամենաշատ կարևորված թեմաներն առաջադրվում են թաղամասի ֆորումի ընթացքում, որտեղ պոկեր խաղի նմանությամբ «չիպեր» են օգտագործվում մասնակիցների կողմից՝ բաշխելու 1.1 միլիոն եվրոն ըստ թեմաների։ Գործընթացի երրորդ փուլը կենտրոնանում է ծրագրերի վրա, որոնք ֆինանսավորվելու են յուրաքանչյուր թեմատիկ ուղղության ներքո։ Անհատները և շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունները կարող են գաղափարներ ներկայացնել ծրագրերի համար՝ մասնավորեցնելով, արդյոք իրե՞նք, թե՞ տեղական իշխանությունները պետք է իրականացնեն դրանք։ Եզրափակիչ միջոցառմանը՝ Քաղաքացիների բյուջեի փառատոնին այս գաղափարները նախ գնահատվում են քաղաքապետարանի կողմից՝ ապահովելու դրանց համապատասխանությունը սահմանված չափանիշներին, ապա դրանք դառնում են բանավեճի առարկա և ընտրվում են կոնսենսուսի միջոցով։ Ոչ պաշտոնական պայմանագիր է կնքվում քաղաքապետարանի և յուրաքանչյուր նախագծի ղեկավարի միջև, և քաղաքային ծառայությունները ներգրավվում են ըստ անհրաժեշտության՝ խորհրդատվության և աջակցության տրամադրմամբ։ ➢ Քաղաքացիակենտրոն գործիքներ ծառայություններ մատուցողներին Փաստաթղթային ուսումնասիրություններից ծնված մի այլ մոդել վերաբերում է տեղական իշխանության կողմից քաղաքացիների ներգրավման գործընթացի արտապատվիրակմանը մասնագիտացված խորհրդատուներին։ Ստորև բերված է մի օրինակ․

«ՍիթիզենԼաբ»-ը

քաղաքացիների ներգրավման հարթակ է համայնքապետարանների և կառավարման մարմինների համար, որն առաջարկում է ծրագրային ապահովում և թվային գործիքներ։ «ՍիթիզենԼաբ»-ը նպատակ ունի աջակցել իշխանություններին՝ ամրապնդելու քաղաքացիների հետ հարաբերությունները և ավելի լավ հասկանալու նրանց նախընտրություններն առ այն, թե արդյոք դրանք կոնկրետ նախագծերի վերաբերյալ են, թե խորհրդի օրակարգի առաջնահերթություն են։ «ՍիթիզենԼաբ»-ի կողմից առաջարկվող թվային գործիքների միջոցով համայնքապետարանները կարող են հաջողել՝ որոշումների կայացումն ավելի ժողովրդավարական, ավելի թափանցիկ և ավելի համագործակցային դարձնելու գործում։ «ՍիթիզենԼաբ»-ը նպատակ ունի վաղվա կառավարման մարմինները դարձնել ավելի քաղաքացիակենտրոն՝ օգտատերերի կողմից ավելի հեշտ կիրառվող ամպային ծրագրային ապահովումների, տվյալների խորաքնին վերլուծությունների և բջջային տեխնոլոգիաների վրա կենտրոնացման միջոցով։31 31

ՍիթիզենԼաբ https://www.citizenlab.co/about/

23

3. Քաղաքացիների ներգրավման գործիքների ցանկ Փաստաթղթային ուսումնասիրությունից պարզ է դարձել, որ կան բազմաթիվ և տարբեր գործիքներ, որոնք օգտագործվում են՝ ներգրավելու քաղաքացիներին տեղական մակարդակում որոշումների կայացման գործընթացում։ Այս գործիքները տարբեր են՝ ներգրավման ավելի ավանդական տեսակներից մինչև նորարարական մոտեցումներ, և հաճախ երկու բևեռները՝ թվային և դեմառդեմ փորձառությունները, փոխլրացնում են միմյանց։ Բազմազանությունն ազդում է նաև այն թեմաների վրա, որոնք կարգավորվում են քաղաքացիակենտրոն մոտեցմամբ։ Վերոբերյալ ցանկը սպառիչ չէ, և գործիքների ավելի շատ տեսակներ կարելի է գտնել տարբեր աղբյուրներում։ Մասնակցային ժողովրդավարության միջազգային դիտարանը նշում է մի շարք գործիքներ, որոնք կարելի է օգտագործել տեղական և շրջանային մակարդակում․

Մասնակցային բյուջեն (ՄԲ) հանրային միջոցների տնօրինման մեկ այլ եղանակ է, որտեղ բնակչությունը ներգրավվում է կառավարման գործողություններում։ Դա ժողովրդավարական գործընթաց է, որի շրջանակներում համայնքի անդամներն անմիջականորեն որոշում են, թե ինչպես է պետք ծախսել հանրային բյուջեն։ Այն հարկատուներին հնարավորություն է տալիս աշխատել կառավարության հետ՝ կայացնելու այնպիսի բյուջետային որոշումներ, որոնք ազդում են նրանց կյանքի վրա։ 32 Այն կիրառվել է այնպիսի քաղաքներում, ինչպիսիք են Անտվերպենը (տե՛ս էջ 21-ում բերված դեպքի ուսումնասիրությունը), 33 34 Չիկագոն , Փարիզը , ի թիվս բազում այլոց։

Մասնակցային խորհուրդները լսում են քաղաքացիների ձայնը տարբեր թեմաների շուրջ․ Մշակույթ, սպորտ, սոցիալական քաղաքականություն, տարեց քաղաքացիներ, Երիտասարդների խորհուրդ, դպրոցների խորհուրդ և այլն։ Դանիայում Տարեց քաղաքացիների խորհուրդները (ՏՔԽ) կամավոր հիմունքներով գործող ազգային կազմակերպություններ են, որոնք գոյություն ունեն Դանիայի 96 համայնքապետարաններից յուրաքանչյուրում։ Յուրքանչյուր խորհուրդ ընտրվում է ժողովրդավարական հիմունքներով տեղացի տարեց քաղաքացիների կողմից (ավելի քան 60 տարեկան)։ Քաղաքային իշխանությունների խորհուրդները պարտավոր են խորհրդակցել տեղական Տարեց քաղաքացիների խորհրդի հետ, նախքան տարեց բնակչությանը վերաբերող ցանկացած հարցի շուրջ վերջնական որոշում կայացնելը։ Յուրաքանչյուր ՏՔԽ նաև Տարեց քաղաքացիների խորհուրդների ազգային ասոցիացիայի անդամ է՝ այս կերպ ապահովելով

32Մասնակցային 33Շեյըրըբլ.

34

բյուջետավորման ծրագիր https://www.participatorybudgeting.org/what-is-pb/ https://www.shareable.net/blog/15-participatory-budgeting-projects-that-give-power-to-the-people

Նույն տեղում։

24

ներկայացվածություն ազգային քաղաքականության մեջ այլ ՀԿ-ների հետ միասին։ Ասոցիացիան լիովին չեզոք է, երբ խոսքը վերաբերում է քաղաքական կուսակցության մասին հարցերին․ այն առաջին հերթին կենտրոնանում է ՏՔԽ-ին աջակցելու վրա։35

Քաղաքացիներից կազմված ժյուրիները նորարակական եղանակներ են սովորական մարդկանց իշխանությունների կողմից որոշումների կայացման գործընթացում ներգրավելու համար։ Քաղաքացիներից կազմված ժյուրին պատահականության սկզբունքով ընտրված համայնքի անդամների խումբ է, որը հավաքվում է՝ տրված թեման քննելու և կառավարման մարմնին պատասխան կամ առաջարկ տրամադրելու համար։36 4 – 7-օրյա ժամանակահատվածում ժյուրին լսում է փորձագետ վկաների կարծիքը, որոնք գիտակ են թեմայից և խորհրդակցում են՝ լուծում կամ առաջարկ տրամադրելու պետական իշխանություններին կամ պաշտոնական որոշում կայացնողներին։37

Հանրային լսումներ և ֆորումներ տարբեր թեմաների, օրինակ՝ բյուջեի պլանավորման շուրջ։ Կարևոր է մանրակրկիտ կերպով պատրաստվել լսումներին՝ կազմակերպելով դրանք համապատասխան շենքում, լավ մտածված ելույթներ նախապատրաստելով, սահմանելով հանդիպման կանոնները և ապահովելով լավ վարողի ներկայությունը։38 Տեղական ֆորումները մասնակցության այն հարթակներն են, որոնցում բոլոր հարևանները և շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունները կարող են հանդիպել՝ քննարկելու և աշխատելու այնպիսի նախաձեռնությունների վրա, որոնք բարելավում են քաղաքը դրա թաղամասերի բնակչության տեսանկյունից։ 39

Եզրակացություններ․ Համայնքապետարանի ծրագրերի, օրենսդրական ծրագրերի, քաղաքացիների նախաձեռնությունների վերաբերյալ քվեարկությունը նույնպես քաղաքացիների ներգրավման ամենատարածված գործիքներից է։ Քվեարկությունը սովորաբար տեղի է ունենում առցանց հարթակների և թվային հավելվածների միջոցով։ Քվեարկության արդյունքները կարող են տեղական կառավարման մարմինների համար լինել պարտավորեցնող կամ պարզապես խորհրդատվական բնույթի։ Ուրբան ինստիտուտի՝ «Տեղական կառավարմանը մասնակցության մոդել» ծրագիրը նաև նշում է․40

քաղաքացիական

35ՏՀԶԿ.

http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/civic-engagement/ Նոր ժողովրդավարություն հիմնադրամ https://newdemocracy.com.au/library/what-is-a-citizens-jury 37Participedia. https://participedia.net/en/methods/citizens-jury 36

կառավարմանը քաղաքացիական մասնակցության մոդել, էջ 7: Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագիր Ուրբան Ինստիտուտ, ԱՄՆ ՄԶԳ http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadf275.pdf 39Որոշիր Մադրիդ http://www.madrid.es/UnidadesDescentralizadas/UDGParticipacionCiudadana/05_Temas/ficheros/GuiaForos.pdf 38Տեղական

կառավարմանը քաղաքացիական մասնակցության մոդել, էջ 7 – 8։ Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագիր, Ուրբան Ինստիտուտ, ԱՄՆ ՄԶԳ http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadf275.pdf 40Տեղական

25

Քաղաքացիների

հանդիպումներ

խորհրդի անդամների հետ․ կազմակերպվում են հաճախ։ Արդյունավետ կերպով հանդիպումներ կազմակերպելու և անցկացնելու համար անհրաժեշտ է պատրաստել համապատասխան սենյակ, օրակարգ, ինչպես նաև վարման կարգին օժանդակող այնպիսի գործիքներ, ինչպիսիք են ֆլիփ-չարթը կամ այլ տեսողական օժանդակ գործիքներ։

Մեդիա, մամլո ասուլիսների, մամլո հաղորդագրությունների, կարևոր միջոցառումներին քաղաքացիներին հրավիրելու և այլնի միջոցով։ Թոք շոուներ/հարցազրույցներ՝ տեղական հեռուստատեսությամբ կամ ռադիոյով ամենակարևոր տեղական թեմաների մասին, օրինակ՝ ներդրումային ծրագրեր և բյուջե։ Եթե հնարավոր է, քաղաքացիներին հարկ է հնարավորություն ընձեռել՝ զանգել և հարցեր տալ հեռուստատեսությամբ կամ ռադիոյով ելույթ ունեցող տեղական կառավարման պաշտոնյաներին։

Հետադարձ

կապի

միջոցներ․

օրինակ՝ քաղաքացիներից ստացվող նամակներ և հեռախոսազանգեր (օրինակ՝ անվճար հեռախոսազանգերի կազմակերպումը), բողոքի/մեկնաբանությունների արկղեր հանրային վայրերում, հատուկ էլեկտրոնային փոստի հասցեի ստեղծում մեկնաբանությունների համար, արձագանք այդ մեկնաբանություններին։ Այստեղ ամենակարևոր հարցը քաղաքացիներից ստացված մեկնաբանությունների պատշաճ կառավարումն է․ պատասխան ուղերձում կամ բացիկում պետք է նշված լինեն ուղարկողների անունները։ Տեղական կառավարման մարմինները պետք է հաղորդում տան ԶԼՄներով կամ այլ հանրային տեղեկատվության աղբյուրներով ստացված մեկնաբանությունների բնույթի և այդ մեկնաբանություններին ուղղված, ձեռնարկված գործողությունների մասին։

Աշխատակազմի

անդամ,

որը պաստախանատու կլինի տեղական կառավարման մեջ քաղաքացիական մասնակցության համար կամ տարբեր բաժինների անդամներից ստեղծված թիմ, որը կկառավարի քաղաքացիական մասնակցության գործողությունները։

Մրցույթ․ «Տեղական կառավարման իմ տեսլականը» սովորաբար նպատակ ունի սատարել համայնքների վրա հիմնված ռազմավարական ծրագրերի պատրաստման գործընթացին․ այն կարող է կազմակերպված լինել երիտասարդների համար՝ ստիպելու նրանց ուշադրություն դարձնել քաղաքապետարանի գործունեության վրա և հավաքելու նրանց կարծիքները տեղական կառավարման մարմնի ապագա գործողությունների վերաբերյալ։

Հարցումներ հանրության շրջանում, որտեղ կարող են հատկորոշվել հասարակության առաջնահերթությունները կամ հնարավոր է հավաքել ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն կոնկրետ թեմայի մասին։ Սովորաբար հարցումն իրականացվում է պրոֆեսիոնալների կողմից, որոնք հարցազրույց են վերցնում 26

համայնքի ներկայացուցչական ընտրանքը կազմող բնակիչներից։ Հարցումների ամենակարևոր մասը վերլուծությունն է․ այստեղ հարկ է ոչ միայն հաշվել պատասխանները, այլ նաև վերլուծել տարբեր տեսակի պատասխանների միջև առնչությունները։

Առաջարկների մրցույթ, որը հաճախ ներկայանում է քաղաքացիների խմբերի կամ ՀԿ-ների համար կազմակերպված մրցույթի տեսքով՝ կենտրոնանալով կոնկրետ խնդրի լուծման եղանակների վրա։ Դրա համար պահանջվում է կանոնների, այդ թվում՝ մրցույթի և հայտատուների կողմից ներկայացված նախագծերի առաջարկների գնահատման չափանիշների հստակ ամրագրում ։ Սա քաղաքացիներին սեփական ռեսուրսների օգտագործմամբ տեղական խնդիրների լուծման գործում ուղղակիորեն ներգրավելու լավ եղանակ է։

Քաղաքացիական նախաձեռնությունների ֆինանսավորման համակարգ․ այս գործիքը տրամադրում է տեղական իշխանությունների կողմից քաղաքացիական նախաձեռնությունները համաֆինանսավորելու կանոնները։ «Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ՄԱԿ-ի ուղեցույցում» նշված լրացուցիչ գործիքները հետևյալն են․

Կոնսենսուսային

համաժողով․

Քաղաքացիների

հանձնախմբերը

երկխոսություն փորձագետների և քաղաքացիների միջև, որը բաց է հանրության և ԶԼՄ-ների համար։ Քաղաքացիների հանձնախումբը առաջնային դերակատար է (10 - 16 մարդ, որոնց ներկայացվում է թեման պրոֆեսիոնալ վարողի կողմից) և ձևակերպում է այն հարցերը, որոնք պետք է բարձրացվեն համաժողովին։ Առաջին օրվա ընթացքում փորձագետները ներկայացնում են քաղաքացիների հանձնախմբից ստացված հարցերի պատասխանները։ Երկրորդ և երրորդ օրերին հարցերը հստակեցվում են, իսկ քննարկումներն ընթանում են փորձագիտական հանձնախմբի, քաղաքացիների հանձնախմբի և լսարանի միջև։ Քաղաքացիների հանձնախումբը պատրաստում է վերջնական փաստաթուղթ՝ ներկայացնելով իր եզրակացությունները և առաջարկությունները։ Գործիքը լայնորեն օգտագործվում է այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Դանիան և Նորվեգիան, որոնք կազմակերպում են կոնսենսուսային համաժողովներ տարբեր ընթացիկ հարցերի շուրջ, ինչպես օրինակ՝ գենետիկորեն փոփոխված սնունդը։ պատահական ընտրված 12 քաղաքացիների խումբեր են, որոնք հանդիպում են պարբերաբար (օրինակ՝ տարեկան չորս անգամ)՝ քննարկելու հարցեր և կայացնելու որոշումներ։ Հանձնախմբերը հանդես են գալիս որպես կառավարման մարմնի համար «խնդիրը բարձրաձայնող խորհուրդներ» և կարող են տարբեր ձևեր ընդունել․ մի քանիսը խորհրդատվական չեն (փոստով կամ հեռախոսային հանձնախմբեր)։

Սցենարային

աշխատաժողովը

իրադարձությունների հավանական ընթացքի ներկայացումն է։ Աշխատաժողովից առաջ, մի քանի սցենարներ են 27

ներկայացվում՝ մասնակիցներին տեղեկացնելու նպատակով։ 24 - 32 մասնակից է հրավիրվում երկօրյա ժողովի (որոշում կայացնողներ, փորձագետներ և քաղաքացիներ)։ Սցենարները որպես մեկնակետ օգտագործելով՝ մասնակիցները ձևակերպում են նոր գաղափարներ, լուծումներ և առաջարկություններ։ Հավանական ապագայի մասին սցենարները կենտրոնանում են կոնկրետ թեմատիկ ոլորտի կամ քաղաքականության կամ նույնիսկ տարածքային միավորների, օրինակ՝ քաղաքների կամ երկրների վրա։ Նիդերլանդներում մի քանի քաղաք օգտագործել է այս գործիքը՝ քաղաքացիների մեծ խմբեր տեղական քաղաքականության մշակման գործընթացներում ներգրավելու համար։

Քաղաքացիական ֆորումները հավաքում են կոնկրետ քաղաքականության ոլորտով կամ հարցով զբաղվող քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների մեծ ու լայն խմբերի։ Այն տրամադրում է հենք մտորումների, համագործակցության, քաղաքականության զարգացման, ինչպես նաև ավելի մեծ թվով քաղաքացիների ներգրավման համար։ Քաղաքացիների ֆորումների արդյունքը կառավարության կողմից մշակված քաղաքականությունների համար նյութ է, որը նորից ուղղվում է քաղաքացիների ավելի լայն խմբերի։ Քաղաքացիների ֆորումները կարող են դառնալ շարունակական գործողություններ, որոնք իրականացվում են քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների կողմից։ Նորվեգիայում, «Հանուն ժողովրդավարության հասարակական ֆորումը» հավաքում է 15 - 26 տարեկան քաղաքացիներին, որոնցից շատերը երիտասարդական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ են։ Ֆորումը հատկորոշում է այն խոչընդոտները, որոնք թույլ չեն տալիս երիտասարդներին ներգրավվել քաղաքականության մեջ, և առաջարկում է նոր քաղաքականություններ և միջոցառումներ։ Անմիջապես Երեխաների և հասարակության հարցերով նախարարն է ստանում այս առաջարկները։

Ուսումնասիրության մեջ ներառվում են բազմաթիվ մարդիկ՝ համայնքում 815 հոգուց կազմված բազմակի խմբերով քննարկումներ անելու։ Նրանք հանդիպում են կանոնավոր կերպով, ամիսներ շարունակ՝ քննարկելու առաջադրված հարցը։ Այս խմբերը հավաքվում են՝ մշակելու ընդհանուր մտահոգության տեղիք տվող հարցերի լուծումներ։ Համահամայնքային ուսումնասիրության շրջանակների գագաթնակետը «գործողությունների ֆորումն է», որտեղ ողջ համայնքը ներկայացնող, ուսումնասիրության խմբերի բոլոր մասնակիցները հավաքվում են՝ մշակելու ընդհանուր խնդրի լուծմանն ուղղված գործողությունների ռազմավարություն։ Այս գործընթացի ավարտին բոլոր մասնակիցները ներկայանում են համայնքային ժողովին՝ «Գործողությունների ֆորումին»՝ ստեղծելու ապագա գործունեության ռազմավարությունները։ Հաճախ նպատակն է օգնել մարդկանց ակտիվանալ իրենց թաղամասերում և համայնքներում՝ ներգրավելով նրանց տեղեկացված քննարկումներում։ Ուսումնասիրությունների շրջանակներն օգտագործվել են համայնքներում՝ լուծելու մի շարք հարցեր, այդ թվում և կրթության, ռասիզմի և ոստիկանության հետ կապված հարցեր։ 28

Թվային գործիքներ Վերջին տարիներին ակնհայտ դարձավ քաղաքացիների ներգրավման ոլորտում տեխնոլոգիաների օգտագործման ինտենսիվացումը՝ շնորհիվ մի շարք թվային գործիքների ստեղծման, որոնք հնարավորություն են տալիս քաղաքացուն հեշտությամբ ներգրավվել քաղաքականության մշակման գործընթացում։ Սա քաղաքացիների ներգրավման հետ կապված փիլիսոփայության փոփոխություն է։ Այս փոփոխությունը կառավարություններին հեռու է մղում ավանդական համայնքային հանդիպումներից և բյուջետային լսումներից, որոնք առաջարկվում են նույն տեղում նույն ժամանակ ավելի հասանելի շրջանակի, ինչը ավելի բարձր մակարդակի մասնակցության հնարավորություններ է տալիս։ Բջջային սարքերի համատեղելիությունը դառնում է ընդհանուր պահանջ քաղաքացիների ներգրավման թվային գործիքների համար։ Առաջին հերթին սա պայմանավորված է նրանով, որ բջջային հավելվածները կարող են ավելի լավ հասանելիության հնարավորություն տալ կոնկրետ ժողովրդագրական խմբերի՝ երիտասարդներին և ֆինանսական ավելի քիչ կարողություններ ունեցող քաղաքացիներին։ Բացի այդ, բջջային սարքերի համատեղելիության արդյունքում կա լրացուցիչ հարմարավետություն։ Այստեղ նկատելի է տարածում գտնող մի միտում՝ քաղաքացիների ներգրավման գործիքներին անհրաժեշտ է բջջային սարքերով աշխատանքի համար հատուկ ծրագրային ապահովում։ 41 Թվային գործիքների օրինակներ են․

Կայքերը/քաղաքացիների հարթակները․ քաղաքացիների ներգրավման վիրտուալ գործիքների մեծ մասը հիմնում է անկախ կայքեր, որոնք կապված են համայնքի առաջնային կայքէջին։ Կայքերը դեռևս քաղաքացիներին ներգրավելու ամենակարևոր միջոցներն են կառավարությունից տեղեկություններ կամ ծառայություններ ստանալու նպատակով։ Պլանավորման և զարգացման բաժինների համար, մասնավորապես, կարող են օգտակար լինել հարթակների ստեղծման ուղղությամբ ներդրումները։42

Էլեկտրոնային խորհրդակցությունները վերաբերում են կառավարության և քաղաքացիների միջև տեղ գտնող փոխանակմանը համացանցի օգտագործման միջոցով։ Առցանց խորհրդակցությունները ներկայացնում են համացանցի բազմապիսի օգտագործմամբ՝ հարցնելու բնակչության որոշ խմբերի կարծիքը մեկ կամ մի քանի կոնկրետ թեմաների մասին, հնարավորություն տալով մասնակիցներին համաձայնության գալ։ Ընդհանուր առմամբ, գործակալությունը խորհրդակցում է կոնկրետ խմբի հետ՝ պարզելու խնդրի շուրջ նրանց ունեցած մտքերը նախագծի կամ քաղաքականության մշակման կամ իրագործման փուլում,

41Կառավարության

ֆինանսիստների ասոցիացիա http://www.gfoa.org/tools-civic-engagement-0

42SmartGov.http://smartgovcommunity.com/2017/06/communication-tools-for-cities/

29

օրինակ՝ խնդրելով հատկորոշել կամ առաջադրել տարբերակներ, կամ գնահատել ընթացիկ գործունեությունը։43

Առցանց կառավարման

օգտատերերի/քաղաքացիների հետ հարթակը քաղաքացիներին տալիս

հարաբերությունների

է հասանելիություն ներգրավման տարբեր, այլ, կառավարության կողմից տրամադրվող մեթոդների և գործիքների նկատմամբ, ներառյալ՝ համայնքահեն մշտադիտարկումը, հանրագրերը և հետադարձ կապը։ Հարավային Կորեայում «e-People»-ը բազմալեզու առցանց հարթակ է, որում հավաքված են Հարավային Կորեայի 303 կառավարական հաստատություններին, այդ թվում՝ կենտրոնական իշխանություններին, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին և այլ պետական հաստատություններին վերաբերող քաղաքականությունների մասին էլեկտրոնային հանրագրերը, քաղաքացիների կողմից արվող առաջարկությունները և էլեկտրոնային քննարկումները։

Էլեկտրոնային փոստով ծանուցումները, տեքստային հաղորդագրությունները (SMS) կարելի է հեշտությամբ ավելացնել քաղաքացիների ներգրավման բազմաթիվ փաթեթների՝ երրորդ կողմ հանդիսացող ծրագրային ապահովման հետ ինտերֆեյս ստեղծելու միջոցով։ Զանգվածային ծանուցման հավելվածները հնարավորություն են տալիս ծանուցել համայնքներին, հարցումներ կատարել և հանրային կարծիքի ուսումնասիրություններ անել համայնքի անդամների շրջանում հեռախոսային ուղերձներով, էլեկտրոնային նամակներով և տեքստային ծանուցումներով։

Սոցիալական մեդիա․ Քաղաքացիների ներգրավումն ընդհանուր առմամբ պահանջում է գնալ այնտեղ, ուր մարդիկ են, նրանց՝ քեզ մոտ գալ խնդրելու փոխարեն։ Սոցիալական մեդիայի հետ ինտեգրումը հնարավորություն է տալիս իշխանություններին շփվել քաղաքացիների հետ վերջիններիս ծանոթ ձևերով՝ միևնույն ժամանակ պահպանելով կայուն ապրանքանշային ինքնությունը բազմաթիվ սոցիալական մեդիա-հարթակներում ներկայանալիս։

Առցանց

ուղերձների

ցուցանակները․

Քաղաքացիների ներգրավման գործիքների մեծ մասը ներառում է առցանց ուղերձների ցուցանակներ կամ քննարկման ֆորումի ինչ-որ ձև։ Այս հատկանիշը հաճախ ավելի լայն ներգրավման համար նախատեսված ծրագրային ապահովման փաթեթի ողնաշարն է։ Ուղերձների ցուցանակները հիմնականում օգտագործվում են՝ հավաքելու մեկնաբանություններ կամ կարծիքներ և օգնելու քաղաքացիների մտքեր փոխանակել։ Դրանց մեծ մասը հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին քվեարկել, հաստատել կամ տարածել այն մեկնաբանություններն ու գաղափարները, որոնց իրենք սատարում են։

43Participedia.

https://participedia.net/en/methods/online-consultations

30

«Լայվ» հեռարձակումը պարզ, ծախսարդյունավետ եղանակ է՝ խթանելու ներգրավումը և ավելի ու ավելի լայն տարածում է գտնում վերջին տարիներին։ Ձեզ ընդամենն անհրաժեշտ է համացանցին միացում և լավ, HD տեսախցիկ կամ հեռախոս։ «Լայվ» հեռարձակումը քաղաքացիների ներգրավման հզոր գործիք է, որովհետև այն ի ցույց է դնում թափանցիկությունը և ընձեռում է փոխշփման հնարավորություն։ Քաղաքացիներն իրականում գնահատում են համայնքապետարանի ժողովներին մի աչքով հետևելու հնարավորությունը։ Արդյունքում նրանք զգում են, որ ավելի ներգրավված են, երբ քաղաքական գործիչների հետ շփվում են անմիջականորեն՝ իրական ժամանակում մեկնաբանությունների միջոցով։44

«Քաղաքացիների ներգրավման տեխնոլոգիաները հանուն ժողովրդավարության» մրցույթ․ այս միջոցառումը մասն է ԵՄ-ն հանուն ժողովրդավարության նախաձեռնության, որի նպատակն է արժևորել ակտիվիստների դինամիզմն ու ստեղծարարությունն ամբողջ աշխարհում, ովքեր օգտագործում են թվային գործիքներ՝ ժողովրդավարությունը ժողովրդին մոտեցնելու համար։ Քաղաքացիների ներգրավման տեխնոլոգիաների նորարարները հնարավորություն են ունենում ցուցադրել իրենց նախագծերը տեխնոլոգիաների ոլորտի բրյուսելյան ազդեցիկ ներկայացուցիչներին, 45 օրենսդիրներին և գործընկեր ակտիվիստների։

ԵԷՄՀ (OPIN), երիտասարդների էլեկտրոնային մասնակցության հարթակը բոլորը մեկում մասնակցային թվային և բջջային գործիքակազմ է, որը հեշտորեն ներդրվում է երիտասարդական կազմակերպությունների կամ պետական կառավարման մարմինների համացանցային միավորներում։ ԵԷՄՀ-ը մասնակցային նախագծեր է տրամադրում թվային և բջջային սարքերի թափանցիկ, փոխմիակցված գործառնությունների հենքի վրա։ Գործիքակազմը մշակվել է՝ նախագծման փուլերում որակյալ մասնակցությունը սատարելու համար։ Կենտրոնից տրվող գործնական հուշումները և որոշումների կայացման աջակցության գործիքն օգնում են պլանավորել և գտնել ձեր նպատակի համար ճիշտ գործիքը։ Ձևավորեք մասնագիտական էլեկտրոնային մասնակցության գործընթաց, անգամ եթե այդ գործի մասնագետը չեք։ 46

Գործող մասնագետների համար նախատեսված հարթակներ Քանի որ թվային լուծումները ներխուժում են զարգացման ծրագրեր և կառավարման ոլորտներ, հնարավորություններ և անհրաժեշտություն է ի հայտ գալիս՝ օգուտ քաղելու պատրաստի մոդելներից և մոտեցումներից, սովորելու այլոց

44ՍիթիզենԼաբ.

https://www.citizenlab.co/blog/civic-engagement/blend-online-and-offline-citizen-engagement/ ներգրավման տեխնոլոգիաները հանուն ժողովրդավարության https://civictech4democracy.eu/ 46OPIN.https://opin.me/en/ 45Քաղաքացիների

31

փորձառությունից, հասկանալու «ինչպեսները» և խուսափելու կառավարումը և քաղաքացիների ներգրավման գործընթացներն արդիականացնելու ժամանակ հավանական սխալներից։ Այս նպատակին հետամուտ՝ մի շարք համաշխարհային կազմակերպություններ ստեղծել են հարթակներ, որոնք աջակցություն են տրամադրում։ «Participedia» (Մասնակցիր) հարթակը օգտագործում է համագործակցության ազդեցությունը՝ արձագանքելու վերջին շրջանի համաշխարհային զարգացումներին, ամբողջ աշխարհում մասնակցային քաղաքականության մշակման և կառավարման ոլորտներում նոր ձևերով երևան եկող փորձերի արագընթաց զարգացումներին։ Հարյուր հազարավոր մասնակցային գործընթացներ են տեղի ունենում ամեն տարի աշխարհի գրեթե յուրաքանչյուր երկրում։ Նրանք ուղղված են բազմազան խնդիրների՝ կապված քաղաքականության վարման և քաղաքականությունների մշակման հետ։ Եվ դրանք հաճախ լրացնում են և երբեմն մրցում են քաղաքականության ավելի ավանդական ձևերի, օրինակ՝ ներկայացուցչական ժողովրդավարության հետ։ «Participedia»-ն արձագանքում է այս մոտեցումներին՝ հարյուրավոր հետազոտողների և գործնական ոլորտում աշխատողների համար հանդես գալով որպես ամբողջ աշխարհի փորձի կատալոգներ կազմելու և մասնակցային քաղաքական գործընթացները համեմատելու դյուրին միջոց։ 47 «Participedia»-ն ի ցույց է դնում լրացուցիչ գործիքներ, օրինակ՝

Համայնքահեն

մշտադիտարկումը

ընդհանուր եզր է՝ հանրային ծառայությունների՝ քաղաքացիների կողմից վերահսկողության համար։ Համայնքահեն մշտադիտարկումը, որը հայտնի է նաև «մասնակցային մշտադիտարկում» անվամբ, իդեալական սցենարում իրականացվում է տեղական բնակչության կողմից և ներառում է ծառայությունների որակի և արդյունավետության նկատմամբ վերահսկողությունը և արդյունքների մասին հաշվետվությունը։ Համայնքային վերահսկողության և հետադարձ կապի համակարգի ներդրմամբ ծառայություններ մատուցողները կարող են ավելի լավ համապատասխանեցնել իրենց ջանքերը համայնքի կոնկրետ կարիքներին։ Համայնքահեն մշտադիտարկումը տեղական բնակչությանը նաև ավելի շատ վերահսկողություն է տալիս տրամադրվող ծառայությունների տեսակների նկատմամբ և ներմուծում է ժողովրդի կողմից վերահսկողության այնպիսի մակարդակ, որը կարող է բարելավել այդ ծառայությունների արդյունավետությունն ու որակը։

Քաղաքացիների հետ հարաբերությունների կառավարման հարթակները (ՔՀԿՀ) կազմում են առցանց հանգույցների հավաքածուն։ Այն կապ է հաստատում մարդկանց, քաղաքացի-իշխանություններ հաղորդակցությունների այլ միջոցների 47Participedia

https://participedia.net/en/about

32

և հանրային ծառայությունների միջև։ ՔՀԿՀ-ները գործարկվում են՝ փորձելով կենտրոնացնել քաղաքացիների հասանելիությունը և նրանց կողմից, կառավարման տարբեր ոլորտների և հանրային ծառայությունների կազմակերպությունների կողմից առաջարկվող ներգրավման բազմաթիվ միջոցների օգտագործումը ։

«Photovoice»-ը (Ֆոտոձայն) ներգրավման և հետազոտության գործընթաց է, որի միջոցով մարդիկ՝ սովորաբար նրանք, ովքեր ունենք սահմանափակ ազդեցություն աղքատության, լեզվական խոչընդոտների, ռասսայական, դասակարգային, էթնիկ պատկանելության, սեռի, մշակույթի կամ այլ հանգամանքների պատճառով, օգտագործում են տեսագրությունները և/կամ լուսանկարները՝ իրենց միջավայրի տարբեր հատկանիշները, փորձառությունները փաստագրելու և դրանք այլոց ներկայացնելու համար։ Այնուհետ նկարները կարող են օգտագործվել՝ լուսանկարողների կյանքի իրողությունները հանրությանը և քաղաքականություն մշակողներին հասկանալի դարձնելու, ինչպես նաև փոփոխություններ խթանելու համար։

Հայտարարություններ և հնարային մեկնաբանության խնդրանք գործիքը կիրառվում է՝ հավաքագրելու հանրության կարծիքը առաջարկվող օրենքների կամ կանոնակարգերի մասին։ Հանրային մեկնաբանությունների համար ժամկետների սահմանման աշխատակարգը լայնորեն կիրառվում է ներկայացուցչական ժողովրդավարությունում որպես քաղաքականության մշակման գործընթացում թափանցիկության մեծացման ձև։ Բացի այդ, կարծիքների հավաքագրումը լեգիտիմացնում է քաղաքականությունը՝ քաղաքացիներին տալով ձայն և գործորդություն այդ գործընթացում։ Այսպիսով, կարելի է պնդել, որ արդյունքում ստացված քաղաքականությունը ներկայացնում է կամ արտացոլում է քաղաքացիների տեսակետները։

Տեղացին-տեղացուն երկխոսությունը մասնակցային զարգացման մեթոդ է, որը մշակվել է տեղերում, ներքևից եկող նախաձեռնություններով հանդես եկող կազմակերպությունների կողմից՝ խթանելու կանանց իրավազորումը։ Այս մեթոդի նպատակն է շարունակական երկխոսություն սկսել մարգինալացված կանանց և տեղական մակարդակում որոշում կայացնող պաշտոնյաների միջև։ Այս գործընթացի ընթացքում «կանայք բանակցում են զարգացմանը վերաբերող մի շարք հարցերի, առաջնահերթությունների, պլանների և ծրագրերի շուրջ՝ նպատակ ունենալով խթանել համայնքի մասնակցությունը և թիրախավորել կանանց առաջնահերթությունները»։

Քաղաքացիների գագաթաժողովը մեծ, խորհրդակցական միջոցառում է՝ ընդգրկուն թեմայի շուրջ։ Գագաթաժողովներն ընդհանուր առմամբ ներառում են հանրության մի քանի հարյուր անդամի, ինչպես նաև պետական պաշտոնյաների և շահագրգիռ կազմակերպությունների։ Գագաթաժողովի մասնակիցները սովորաբար կիրառում են մասնակիցների հավաքագրման մի քանի մեթոդ՝ 33

ապահովելու բազմապիսի տեսակետների ներկայացումը։ Փորձագետները և պաշտոնյաները գրեթե միշտ ներառված են և սատարող դեր են խաղում՝ պատասխանելով մասնակիցների հարցերին կամ վարելով քննարկումները։ «Ashoka Changemakers»-ը (Աշոքա փոփոխություն բերողների) հարթակ է,

որտեղ ակտիվանում են սոցիալական ձեռնարկատերերի, նորարարների, բիզնես առաջնորդների, քաղաքականություն մշակողների և ակտիվիստների համաշարհային ցանցերը՝ կառուցելու մի աշխարհ, որտեղ «Յուրաքանչյուրը փոփոխություն բերող գործորդ է»։ Կայքը, որում հեշտ է անցում կատարել մի բաժնից մյուսը, տրամադրում է տեղեկատվություն հնարավորությունների, դասընթացների, ուսումնական ճամբարների մասին, ինչպես նաև քարտեզագրում է սոցիալական նորարարությունը և ներկայացնում ավելի քան 80 երկրներում իրագործված նորարարական ծրագրերը։ Ծրագրերը որոնելի են ըստ տարածքի, սոցիալական ոլորտի և ստացած մրցանակի տեսակի։ 48 Labs»-ը (Հետադարձ կապի լաբորատորիաները) մեկ այլ համայնքային և թվային հարթակ է, որը ձգտում է փոխել զարգացման գործակալությունների և քաղաքականություն մշակողների նորմերը՝ հնարավորություն տալով ավելի հեշտ արձագանքել այն անձանց կարիքներին ու հարցադրումներին, ում միտված են օգնել իրականացվող զարգացման ծրագրերն ու քաղաքականությունները։ Բացի այդ, հարթակի նպատակն է ազդակիր բնակչությանը դարձնել համապատասխան քաղաքականությունների և ծրագրերի դերակատար և պատասխանատու։ Այս համայնքը նաև կարծում է, որ օգտատերերից կարծիքներ հավաքելը բավարար չէ․ կարևորը շրջանը փակելն է։ Մարդկանց կանոնավոր կերպով իրական համաստեղծող դարձնելու համար պահանջվում է հինգ քայլ․ նախագծում, հավաքում, վերլուծություն, երկխոսություն և ճիշտ ուղղության որոշում։ Այս հարթակը ոչ միայն ուղղորդում է հետադարձ կապի շրջանի փակման մասին, այլև առաջարկում է պատրաստի թեստ․ կազմակերպությունները կամ քաղաքականություն մշակողները ինքնագնահատմամբ պարզում են, թե արդյո՞ք փակվում է իրենց հետադարձ կապի շրջանը և ինչպե՞ս է այն գործում։ Այս հարթակում է նաև տեղադրված Գործիքակազմը, որը պատրաստված է ամբողջ աշխարհից հավաքված գործիքների և օրինակների հիման վրա. դրանք, ի թիվս այլոց, վերաբերում են նաև որոշումների կայացման գործընթացում քաղաքացիների ներգրավմանը։49 «Feedbacks

Հիշատակված հարթակներից քաղաքացիների ներգրավման գործիքների օրինակներից են․ «VotoMobile»-ը կապ է հաստատում քաղաքացիների և քաղաքականություն

մշակողների միջև բջջային տեխնոլոգիայի միջոցով՝ ապահովելու խորքային,

48Ադապտացված 49

է, Ashoka Changemakers https://www.changemakers.com/ Ադապտացված է, Feedbacks Labs http://feedbacklabs.org/

34

երկկողմ

հաղորդակցություն,

կենտրոնանալով

հասարակությունից

արտաքսվածների կամ մարգինալացվածների վրա։ քաղաքացիներին՝

մասնակցելու

այնպիսի

Սա իրավազորում է

քաղաքականությունների

և

ծառայությունների նախագծմանը, իրագործմանը և գնահատմանը, որոնք ազդելու են նրանց կյանքի վրա։ 50 «Integrity

Action»-ի

(Բարեվարքության

գործողություն)

Համայնքային

բարեվարքության կառուցման մոտեցումը կայուն և ծախսարդյունավետ եղանակ է՝ բարելավելու հանրային ծառայությունների և ենթակառուցվածքների որակը։ Այստեղ ներառվում է համայնքի կարիքների և ծառայությունների մատուցման հետ կապված խնդիրների իմացությունը, քաղաքացիներին և տեղական կառավարման մարմիններին

ուղղված

իրականություն

դառնա։

աջակցությունը, Այս

մոտեցումը

որպեսզի վերաբերում

բարեվարքությունը է

քաղաքացիների,

կապալառուների, ծառայություն մատուցողների և կառավարման մարմինների միջև կառուցողական գործընկերություններ ստեղծելուն 5 փուլերով՝ համատեքստի զգայունություն, համատեղ ուսուցում, ապացուցային հենք, կառուցողական ներգրավում և շրջանի փակում․ այս կերպ ապահովվում է բոլոր շահագրգիռ կողմերի ներկայացուցիչներից կազմված համատեղ աշխատանքային խմբերի փոխադարձ վստահությունը, և ի վերջո, նրանք աշխատում են միասին՝ լուծելու տեղական ենթակառուցվածքների և ծառայությունների հետ կապված խնդիրները։ Սա տևական լուծում է, որը ստեղծում է շարունակական հարաբերություն տեղական համայնքների և պաշտոնյաների միջև՝ մարդու կյանքի համար հիմնարար,

տարրական

ծառայությունների

համագործակցության նպատակով։ «Open

Intelligence»

բարելավման

շուրջ

51

(OPI)

(Բաց

բանականությունը)

հանրային մասնակցության՝ միջնորդներից զերծ գործընթաց է, որը կապեր է հաստատում կառավարման մարմինների և քաղաքացիների մասին տեղեկատվության միջև՝ օգտագործելով մեծ տվյալները և նորարարական տեխնոլոգիաները։ Կազմակերպությունն օգտագործում է կառավարության կողմից նախասահմանված հանձնառությունները, աշխատում է տեղական համայնքի անդամների հետ՝ հավաքելով տեղեկատվություն և ողջ հավաքած տեղեկատվությունը վերադարձնում է համայնքին՝ ի նպաստ քաղաքացիների մասին տեղեկատվության շտեմարանի հարստացման։ Բացի այդ, այն նպատակ ունի իրավազորել տեղական դերակատարներին, որպեսզի նրանք կարողանան կառավարման մարմիններին ներկայացնել տեղեկատվության վրա հիմնված պահանջներ։ Այս մոտեցումը վերականգնում է համայնքների և կառավարման մարմինների միջև կորսված 50 51

Ադապտացված է, աղբյուրը՝ http://feedbacklabs.org/?feedback=empowering-constiuents-in-participatory-decision-making-2 Ադապտացված է, http://feedbacklabs.org/?feedback=community-integrity-building; https://integrityaction.org/

35

վստահությունը՝ ստեղծելու ավելի արդյունավետ սոցիալական քաղաքականություններ և խթանելու տեղական բնակչության՝ առանց միջնորդների մասնակցությունը։52 «Transparencia

Hacker»-ը

զարգացնում

է

համագործակցության

և

ստեղծարարության մշակույթ՝ ձևավորելով հետադարձ կապի մեխանիզմներ քաղաքացիների և կառավարման մարմինների միջև հետևյալի միջոցով․

ա)

կառավարման մարմինների կողմից տվյալները բացելու մասին մարդկանց իրազեկելը,

բ)

կառավարման

մարմինների՝

քաղաքացիների

հետ

հարաբերությունների ձևերը և տեղեկատվության փոխանցման եղանակները փոխելը, գ) մարդկանց՝ կառավարման մարմինների հետ շփումների և սոցիալական խնդիրների լուծման ձևերը փոխելը։ Համայնքի անդամներն իրավազորված են այն գաղափարով, որ հենց իրենք են խնդրի լուծումը։ Մրցույթների, նախագծերի, համաժողովների նման միջոցառումների և առցանց աշխատանքային խմբերի միջոցով «Transparencia Hacker»-ը բացում է կառավարման մարմինների ունեցած տեղեկատվությունը և փոխանցում է այն հանրությանը։53

4. Գենդերային հավասարությունը և երիտասարդության մասնակցությունը քաղաքացիների ներգրավման մոդելներին Ապակենտրոնացման գործընթացները տեղական կառավարման կառույցներին բերում են առաջին դիրքեր և մեծացնում են տեղական կառավարման մարմինների՝ կառավարման, բյուջետավորման և ծառայությունների մատուցման ոլորտներում ունեցած իշխանությունն ու պատասխանատվությունը։ Իշխանության այսպիսի վերաբաշխումն ունի քաղաքացիներին իրավազորելու ներուժ՝ ապակենտրոնացման գործընթացում ներդնելով քաղաքացիակենտրոն մոտեցումը, այսպիսով՝ խթանելով քաղաքացիների ավելի ակտիվ մասնակցությունը քաղաքական և որոշումների կայացման գործընթացներին, ավելի արդյունավետ հանրային ծառայությունների մատուցմանը և ավելի պատասխանատու իշխանություններ ունենալուն։ Այնուամենայնիվ, այս գործընթացի ողջ ընթացքում կա ռիսկ, որ շարունակվող գենդերային անհավասարությունը և կանանց ու ավանդաբար մարգինալացված խմբերի, այդ թվում՝ երիտասարդների դեմ խտրականությունը կարող են հանգեցնել քաղաքացիների անհավասար ներգրավման ամրապնդման, ինչն էլ ավելի կխթանի որոշ խմբերի, այդ թվում՝ կանանց և երիտասարդների ավելի խորը մարգինալացումը։ Գենդերային հավասարության գործոնը և երիտասարդությունը տեղական կառավարման և քաղաքացների ներգրավման ծրագրերի մաս 52Ադապտացված

է http://feedbacklabs.org/?feedback=raising-awareness-and-incentivizing-local-participation-2

53http://feedbacklabs.org/?feedback=making-data-available-and-transparent-2

36

դարձնելով՝ հավանական է, որ կհասցեագրվեն խոչընդոտները և կստեղծվեն ազդեցիկ հնարավորություններ՝ օգնելու առաջ տանել ներառական 54 ժողովրդավարությունը և հավասար մասնակցությունը։ Այդ իսկ պատճառով, գենդերային հավասարության և երիտասարդության հարցերի դիտանկյունը քաղաքացիների ներգրավման կառուցակազմի նկատմամբ կիրառելը կարող է խթանել երկու խմբերի ներառականությունը և նվազեցնել հետագա անհավասարությունների ռիսկը։ Գենդերային դիտանկյունը Քաղաքացիների ներգրավման նկատմամբ գենդերային դիտանկյան կիրառումը նշանակում է, որ քաղաքացիների ներգրավման ծրագրերի մշակման գործում ներգրավված անձինք պետք է ուսումնասիրեն այդ ծրագրերը՝մշակվող փաստաթղթում առանձնակի ուշադրություն դարձնելով գենդերային անհավասարակշռություններին կամ կողմնակալություններին։ Գենդերի դիտանկյան կիրառումը բացահայտում է մի շարք եղանակներ, որոնցով բովանդակությունը կամ մոտեցումները գենդերային են՝ հագեցած, ձևավորված կամ կողմնակալ են տղամարդկանց կամ կանանց տեսակետներով կամ փորձառությամբ։ Հաճախ օգտակար է կասկածի տակ դնել ծրագրերում, գործիքներում, նյութերում ոչ բացահայտ ենթադրություններն ու դիտարկումները, որոնք կարող են գենդերային կողմանակալություն պարունակել։ Քաղաքականությունը և որոշումների կայացումը կարող են արտացոլել գենդերային ուժի գերակշռող դինամիկան, որը պատմականորեն եղել է ի նպաստ տղամարդկանց և առնականության։55 ՄԱԶԾ-ի 2018 - 2021թթ․ ռազմավարական ծրագիրը սահմանում է «Գենդերային հավասարության և կանանց ու աղջիկների իրավազորման ապահովումը» որպես համագործակցության հիմնական ոլորտներից մեկը։ Մասնավորապես, լուծում պահանջող վեցերորդ ուղղությունը որոշում կայացնելու գործընթացներին հավասար հասանելիության բացակայությունը հատկորոշում է որպես լուրջ գենդերային անհավասարություն։ Ծրագրով առաջադրված լուծումը կենտրոնանում է հավասար քաղաքական և տնտեսական մասնակցության խթանման վրա, ինչը հնարավոր կլինի սատարող քաղաքականությունների շնորհիվ։ Տեղական կյանքում կանանց և տղամարդկանց հավասարության եվրոպական խարտիայի հոդված 5-ում նշված է․ «Գենդերային հավասարության

տեսանկյունը տեղական և շրջանային կառավարման մարմինների բոլոր գործողություններում ներառելն անհրաժեշտ է՝ առաջ մղելու կանանց և 54

Ադապտացված է Գենդերի ինտեգրումը ժողովրդավարությունում, մարդու իրավունքներում և կառավարման մեջ (ԺԻԿ) ծրագրային գործիքակազմ, ԱՄՆ ՄԶԳ. Էջ 42 55Ադապտացված է Teach a Girl to Lead-ից. Ռաթջեր Իգլթոնի անվան քաղաքականության ինստիտուտ Ամերիկացի կանանց և քաղաքականության կենտրոն, http://tag.rutgers.edu/teaching-toolbox/gender-lens/.

37

տղամարդկանց հավասարությունը»։ Գենդերային հավասարության տեսանկյունը հարկ է հաշվի առնել՝ տեղական բնակչության առօրյայի վրա ազդող քաղաքականությունները, մեթոդները և գործիքները, օրինակ՝ գենդերային հավասարության հարցերի ընդգրկման և գենդերային բյուջետավորման հնարքների կիրառմամբ նախագծելիս։ Այս նպատակին հետամուտ՝ հարկ է վերլուծել և հաշվի առնել տեղական կյանքում կանանց փորձառությունը, այդ թվում՝ նրանց կենցաղային և աշխատանքային պայմանները։56 Գենդերային հայեցակետը քաղաքացիների ներգրավման կառուցակարգի նկատմամբ կիրառելիս և գենդերային հավասարության տեսանկյունից հավասար և ➢

➢

➢ ➢ ➢ ➢ ➢

➢

➢

➢

Ո՞րն է, տեղական կառավարման և քաղաքացիների ներգրավման կառուցակարգերի հիմքում ընկած օրենսդրական շրջանակը։ Ի՞նչ պատասխանատվություններ ունեն տեղական իշխանությունները։ Ինչպե՞ս է իրավական դաշտը խթանում կամ խոչընդոտում կանանց մասնակցությունը։ Ի՞նչ քաղաքականություններ են կիրառում տեղական կառավարման մարմինները, օրինակ՝ խտրականության դեմ քաղաքականությունները կամ կառուցողական գործողությունները, այդ թվում՝ քվոտաները, որպեսզի խրախուսեն բազմազանությունը և ներառականությունը քաղաքացիների ներգրավման ծրագրերում։ Ինչպե՞ս են նրանք աշխատում։ Ի՞նչ ֆորմալ կամ ոչ ֆորմալ խոչընդոտներ կան, որոնք թույլ չեն տալիս կանանց մասնակցել քաղաքացիների ներգրավման գործընթացներին տեղական մակարդակում։ Որչա՞փ են կանայք ներկայացված քաղաքացիների ներգրավման մեխանիզմներում։ Ո՞ր մակարդակներում են նրանք ներկայացված։ Քաղաքացիների ներգրավման գործիքները ներառակա՞ն են՝ ապահովելու կանանց լիարժեք և հավասար մասնակցությունը։ Ծրագրի և կիրառված գործիքների բովանդակությունը պատշաճ կլինե՞ն և կբավարարե՞ն թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց կարիքները։ Քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները (ՔՀԿ-ները) պաշտպանու՞մ են գենդերային հավասարությունը և տեղական կառավարման գործում քաղաքացիների ներգրավման մասնակցությունը։ Ի՞նչ մեխանիզմներ և օրենսդրություն է կիրառվում տեղական պլանավորման և բյուջետավորման գործընթացներում քաղաքացիների ներգրավման համար։ Այս կառուցակարգերը գենդերային հավասարություն և համայնքի բոլոր անդամների համար հասանելիություն ապահովու՞մ են։ Ի՞նչ մանդատներ կամ պատասխանատվություններ կան տեղական մակարդակում գենդերային հարցերին արձագանքող բյուջետավորման համար (ԳԱԲ)։ Ինչպե՞ս են տեղական կառավարման մարմինները ներգրավվել գենդերային հարցերին արձագանքման կամ մասնակցային բյուջետավորման գործողություններում։ Բանավոր և գրավոր գործիքների լեզուն սեքսիստակա՞ն չէ։

ներառական ներգրավման ձգտելով, նախքան քաղաքացիների ներգրավման կառուցակարգի մշակումը, հարկ է հաշվի առնել մի շարք հարցեր․

56Տեղական

կյանքում կանանց և տղամարդկանց http://www.ccre.org/docs/charte_egalite_en.pdf

հավասարության

եվրոպական

խարտիա,

Հոդված5

38

«Գենդերային ինտեգրացիան ժողովրդավարությունում, մարդու իրավունքներում և կառավարման մեջ» ԱՄՆ ՄԶԳ-ի ծրագրային գործիքակազմի համաձայն, այնուամենայնիվ, հնարավորություններ կան կանանց համար ներգրավումն ավելի ներառական դարձնելու գործնական գործիքների միջոցով․ 57

Գենդերային

աուդիտներ

Տեղական կառավարման մարմիններին տրամադրել ուսուցում՝ իրականացնելու գենդերային աուդիտներ, որոնք կգնահատեն, թե որտեղ են ուժեղ և թույլ կողմերը գենդերային հավասարության և ներառականության մեջ։ Զարգացնել նրանց կարողությունը՝ կոնկրետ քայլեր ստանձնելու, որոնք ուղղված են թույլ կողմերի ոլորտներին և ստեղծում են ավելի ներառական կառավարման մարմիններ և քաղաքացիների ներգրավման գործիքներ։ Այստեղ կարող են ներառվել կոնկրետ քաղաքացիների ներառման գործիքների ընտրությունը, հանդիպումների վայրերը, հանդիպումների ժամանակը, հավաքագրման և աշխատանքի ընդունման քաղաքականությունների վերանայումները և/կամ հակասեռական ոտնձգության քաղաքականությունների և ընթացակարգերի սահմանումը։

Ներառականության և ձայնը լսելի դարձնելու կառուցակարգերը․ Խթանել տեղական կառավարման մարմինների կազմում բաժինների ստեղծումը և/կամ հզորացումը՝ հավաքագրելու, ցանցային հարաբերություններ ստեղծելու և կանանց ներգրավումը խթանելու համար։ Օրինակ՝ խմբերի, աշխատանքային խմբերի, հանձնաժողովների միջև ցանցային հարաբերությունների ստեղծումը։

Նվազեցնել մասնակցության՝ գենդերի վրա հիմնված խոչընդոտները։ Խթանել տեղական իշխանությունների կողմից վարվող ծրագրերի ստեղծումը՝ սովորեցնելու կանանց և զարգացնելու նրանց կարողությունները, ներառյալ այն կանանց, ովքեր ներկայացնում են ավանդաբար մարգինալացված խմբերին՝ հնարավորություն տալով մասնակցել տեղական կառավարման և քաղաքացիների ներգրավման գործընթացներին։ Այսպիսի ծրագրերը պետք է հաշվի առնեն կանանց եկամուտների, զբաղվածության հնարավորություններին հասանելիության, գրագիտության, կրթական ցենզի և ժամանակի օգտագործման տարբերությունները՝ տեղական կառավարման ոլորտում կանանց մասնակցության խոչընդոտները հաղթահարելու համար։

Մեթոդներ, քաղաքացիների

որոնք խրախուսում են հավասար մասնակցությունը ներգրավման միջոցառումների ժամանակ․Խմբային

քննարկումներ, զույգերով քննարկումներ, հերթագայությամբ նախագահելու համակարգ, յուրաքանչյուր մասնակցի համար սահմանափակ խոսելաժամանակ, սեղանի շուրջը անցնելով հերթով խոսք տալ և յուրաքանչյուր մասնակցին մի քանի բառ ասել․․․ ի թիվս այլ հնարքների։

57

Ադապտացված է․ Գենդերային ինտեգրացիան ժողովրդավարությունում, մարդու իրավունքներում և կառավարման մեջ (ԺԻԿ) ծրագրային գործիքակազմ, ԱՄՆ ՄԶԳ

39

Ի լրումն, «Փարիզի տեղական և շրջանային կառավարման մարմինների՝ տեղական կյանքում կանանց և տղամարդկանց հավասարության 58 համաշխարհային օրակարգում» նշված են այլ միջոցառումներ, որոնք կարող են խթանել քաղաքացիների ներգրավման գործընթացներում կանանց մասնակցությունը․ Հոդված I.5-ը կոչ է անում «Տեղական կառավարման մարմինների միություններին

ստեղծել Հավասարության մշտական հանձնաժողովներ և հզորացնել դրանք»։ Հոդված II.5-ը կոչ է անում «Տեղական կառավարման մարմիններին ունենալ

կարևոր դերակատարություն՝ տեղական ծառայություններ, մասնագիտական և անվտանգ խնամքի ծառայություններ տրամադրելու երեխաներին, ծերերին և հատուկ կարիքներ ունեցողներին՝ նպաստելով կանանց ծանր բեռի թեթևացմանը, ինչը թույլ չի տալիս լիարժեք դերակատարություն ունենալ հասարակությունում»։ Երիտասարդների մասնակցությունը Երիտասարդները քաջ գիտակցում են իրենց կարիքները, մարտահրավերները և ակնակալիքներ ունեն տեղական կառավարման մարմիններից։ Երիտասարդները համարվում են փոփոխության դինամիկ գործորդներ և դրական գործընթացների կատալիզատորներ են, հատկապես ներկայիս թվային և սոցիալական մեդիայի դարաշրջանում, երբ նրանց՝ տեխնոլոգիական միջոցներից օգտվելու կարողությունները կարող են խթանել արդյունավետ և լայնատարած մասնակցությունը։ Նրանք գիտեն, թե որ արժեքավոր գործոններն ու ռազմավարություններ են դրականորեն ազդում իրենց կյանքի վրա, գիտեն նաև այն կարիքները, որոնք մնալու են չբավարարված՝ ուշադրության, իմացության կամ ռեսուրսների պակասի պատճառով։ Երբ համայնքի անդամները լսում են և պատասխանում, նրանք օգտվում են երիտասարդների ներուժից՝ որպես ավելի լավ արդյունքների հասնելու համար հզոր ռեսուրսից։ Երիտասարդների հետ երկխոսությունը թարմ, առաջին ձեռքից տեսակետ է տալիս, ինչն օգնում է տեղի ղեկավարներին խորապես հասկանալ բոլոր բնակիչներին մտահոգող խնդիրները։ Եվրոպայի խորհուրդը որդեգրել է երիտասարդների մասնակցության ավելի լայն շրջանակ՝ «Տեղական և տարածքային կյանքում երիտասարդների մասնակցության վերանայված եվրոպական խարտիայի» առաջաբանում (ԵԽ 2003) սահմանելով, որ․ «Երիտասարդների ակտիվ մասնակցությունը տեղական և շրջանային մակարդակում որոշումների կայացմանն ու գործողությունների իրականացմանը էական է, եթե ձգտում ենք կառուցենք ավելի ժողովրդավարական, ներառական և բարեկեցիկ հասարակություններ։ Ցանկացած համայնքի՝

58Փարիզի

տեղական և շրջանային կառավարման մարմինների՝ տեղական կյանքում կանանց և տղամարդկանց հավասարության համաշխարհային օրակարգ https://www.uclg.org/sites/default/files/ENG_Amended%20Paris%20Declaration%4031.pdf

40

ժողովրդավարական կյանքում մասնակցությունը ավելին է, քան քվեարկությունը կամ ընտրությանը մասնակցությունը, թեև սրանք կարևոր տարրեր են։ Մասնակցությունը և քաղաքացիական ակտիվիզմը վերաբերում են իրավունք, միջոց, տեղ և հնարավորություն ունենալուն և, ըստ անհրաժեշտության, այն աջակցությանը, որը տրամադրվում է հանուն որոշումների կայացմանը մասնակցության և որոշումների վրա ազդեցության ապահովման, ինչպես նաև գործողությունների և գործունեության մեջ ներգրավվելուն ի նպաստ ավելի լավ հասարակության ձևավորմանը»։59 Եվրոպայի խորհուրդը երիտասարդներին վերաբերող իր քաղաքականության շրջանակներում մշակել է համակառավարման և որոշումների կայացման համակարգ, որը լավ օրինակ է նրա, թե ինչպես կարող է քաղաքացիների ներգրավման գործիքն ուղղված լինել երիտասարդներին։ Այստեղ ներառված են երիտասարդական հասարակական կազմակերպությունների (ՀԿ-ներ) ներկայացուցիչներ, որոնք կառավարման մարմինների պաշտոնյաների հետ համայնքներում նստում և մշակում են երիտասարդական ոլորտի առաջնահերթությունները և առաջարկություններ են անում ապագայի բյուջեների և ծրագրերի համար։ Այս առաջարկներն այնուհետ ընդունվում են Նախարարների կոմիտեի՝ Եվրոպայի խորհրդի որոշում կայացնող մարմնի կողմից։60 2018 թ․-ի մայիսին հրատարակվեց Եվրահանձնաժողովի կողմից առաջարկված, ԵՄ երիտասարդության վերանայված 2019-2027 թթ․ ռազմավարությունը։ Հանձնաժողովի կողմից հրապարակված հաղորդակցությունը՝ «Երիտասարդների ներգրավումը, միմյանց հետ ծանոթացումը և իրավազորումը․ ԵՄ երիտասարդական նոր ռազմավարությունը» առաջարկում է մյուս երկու ուղղություների՝ միմյանց հետ ծանոթացման և իրավազորման հետ միասին նաև ներգրավել երիտասարդներին։ Ռազմավարությունը նպատակ ունի, ի թիվս այլոց, խթանել երիտասարդների մասնակցությունը քաղաքացիական և ժողովրդավարական կյանքին։ Կարող են նախատեսվել լրացուցիչ, այլ գործիքներ, երբ նպատակը մասնավորապես երիտասարդներին թիրախավորելն է և նրանց քաղաքացիների ներգրավման գործընթացներում ներառելը։

Տեղեկատվական հանդիպումներ, որոնք ուղղված են երիտասարդներին, երիտասարդների ուսուցում մասնակցության թեմաներով․ հաճախ երիտասարդներն անիրազեկ են որոշումների կայացման գործընթացում իրենց մասնակցության հնարավորության մասին և տեղյակ չեն քաղաքացիների

Տեղական և տարածքային կյանքում երիտասարդների մասնակցության վերանայված եվրոպական խարտիա https://www.salto-youth.net/downloads/4-1759

1510/Revised%20European%20Charter%20on%20the%20Participation%20of%20YP.pdf?

60Եվրոպայի խորհրդի երիտասարդության քաղաքականություն Համատեղ կառավարման և որոշումների կայացման համակարգ https://www.coe.int/en/web/youth/co-management-and-decision-making

41

ներգրավման գործընթացների ներուժի և իրենց հավանական դերակատարության մասին։

Գումարների օգտագործման մասին երիտասարդների կողմից որոշումների կայացումը․ սա կարող է ինտեգրվել որպես ենթաբաղադրիչ մասնակցային բյուջետավորման գործիքի ներքո՝ հանդես գալով որպես պետական բյուջեից հատկացված տոկոս երիտասարդների կողմից կառավարվող մասնակցային բյուջեի վարժանքին։

Երիտասարդների ներգրավումը տեղական կառավարման և հանրային ծառայությունների մշտադիտարկման գործում․ երիտասարդները կարող են լինել մշտադիտարկման գործընթացների մի մասը և հետևել կոնկրետ, իրենց վերաբերող հարցերի և իրադրությունների այնտեղ, որտեղ ունեն ուղիղ և հեշտ հասանելիություն՝ դպրոցներում, ավագ դպրոցներում, երիտասարդական կենտրոններում և այլն։

«Սուրճ

քաղաքական

գործիչների

հետ»․

մեթոդի նպատակն է հնարավորություն տալ շահագրգիռ կողմերից երկուսին էլ՝ երիտասարդությանը և քաղաքական գործիչներին հանդիպել մեկ մեկու, ծանոթանալ, քննարկել երիտասարդների համար արդիական հարցեր։ Երիտասարդների համար հաճախ սա առաջին հնարավորությունն է ՝ դիմելու որոշում կայացնողներին ուղղակիորեն և անմիջականորեն, նրանց կարևոր բաներ հայտնելու և հարցեր տալու, այնինչ քաղաքական գործիչների համար, իրենց հերթին, սա հնարավորություն է լսել երիտասարդների համար արդիական հարցերը «առաջնային աղբյուրից»՝ հենց երիտասարդներից։ Այն ներկայումս իրականացվում է Լատվիայում։ 61

Աջակցություն երիտասարդների նախագծերին և նախաձեռնություններին․ աջակցությունը կարող է տրամադրվել համայնքի մասին ունեցած տեսլականի շուրջ մրցույթների, լավագույն գաղափարների համար շնորհվող մրցանակների, գաղափարների հղացման լաբորատորիաների միջոցով։ Նիդերլանդներում՝ Թիլբուրգ քաղաքում երիտասարդության դեսպանները նկարագրված են որպես «գաղափարներ ունեցող երիտասարդներ, որոնք ցանկանում են խրախուսել այլ երիտասարդների մտահղացումները»։ Ցանկացած երիտասարդ կարող է դառնալ երիտասարդության դեսպան։ Քաղաքապետարանն աջակցում է նրանց լավ գաղափարների տարածմանը տարեկան մոտավորապես 40,000 եվրո բյուջեով՝ երիտասարդների կողմից արված առաջարկներին սատարելով։ Երիտասարդը կարող է գաղափար ներկայացնել թղթի վրա և ստանալ մինչև 2000 եվրո՝ իր ծրագիրն իրագործելու համար։ Երիտասարդության դեսպանները հրավիրում են այլ երիտասարդների՝ խոսելու իրենց ծրագրերի մասին և ապա որոշում՝ որ առաջարկը ֆինանսավորել։ Ամեն տարի երիտասարդները ներկայացնում են ավելի քան 50 գաղափար, օրինակ՝ բանավեճի կազմակերպում, մինի ֆուտբոլի 61Կրթության,

մշակույթի և տեսալսողական քաղաքականությունների իրագործման գործակալություն https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/en/content/youthwiki/54-young-peoples-participation-policy-making-latvia

42

մրցաշար, ֆիլմ, որը ցանկանում են նկարահանել, միջոցառում, որը ցանկանում են կազմակերպել։ Կարևորը ոչ թե միջոցառման տեսակն է, այլև դրա արդյունքում տեղ գտած երիտասարդական մասնակցության ծավալը։ Եթե առաջարկը մեծ բյուջե է պահանջում կամ ուղղված է խոշոր թեմաների, դեսպաններն այն ուղարկում են տեղական խորհուրդ՝ քաղաքի կառավարման ամենաբարձր ատյանը։ 62

Երիտասարդության ներկայացուցիչ․ անձ, որը ներկայացնում է համայնքի երիտասարդությունը, կարող է լինել համայնքում տեղի ունեցող տարբեր քաղաքացիների ներգրավման գործընթացների մասնակիցը, հետևաբար համոզվում է, որ երիտասարդությանը բնորոշ կարիքները հաշվի են առնվում որոշումների կայացման գործընթացում, իսկ գործընթացի արդյունքը պատշաճ կերպով կբավարարի երիտասարդների կարիքները։

Երիտասարդների տեսակետները լսելու ֆորում կամ երիտասարդների հարցերով զբաղվող հատուկ հանձնախմբեր․ կարող են լինել հատուկ տեսակի ֆորումներ, որոնք կկենտրոնանան միայն երիտասարդներին վերաբերող հարցերի վրա և որոնց առաջարկությունները կամ եզրակացություններն այնուհետ կփոխանցվեն տեղական խորհուրդներին։

Երիտասարդների մասնակցության խթանումը տեղեկատվության և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների միջոցով․ երիտասարդները տեղեկատվական հասարակության առաջնագծում են՝ նախաձեռնելով նոր զարգացումներ, տեխնոլոգիաների և մեդիայի օգտագործման նոր ձևեր։ Տեխնոլոգիաների նկատմամբ այսպիսի մոտեցումը կարող է խթանել քաղաքացիների ներգրավման գործընթացները, քանի որ թվային գործիքների օգտագործումը մեծ թափով աճում է։

Գլուխ երրորդ․ Հայաստանյան համատեքստ Վերջին տարիներին մի շարք զարգացումներ են տեղի ունեցել տարբեր մակարդակներում՝ մեծացնելու Հայաստանում քաղաքացիների մասնակցությունը որոշումների կայացման գործընթացին։ Միջազգային ասպարեզում, Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրել է «Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիան» և դրա լրացուցիչ արձանագրությունը, ինչպես նաև հաստատել է «Բաց կառավարման գործընկերության հռչակագիրը»․ երկուսն էլ առաջ են քաշում ժողովրդի մասնակցությունը որոշումների կայացման և քաղաքականության ձևակերպման գործընթացներին։ Բացի այդ, ինչպես ավելի ուշ նշվում է հետազոտությունում, ազգային մասնագետները և փորձագետները պնդում են, որ վերջին տարիներին քաղաքացիների ներգրավման տարբեր գործընթացներ են տեղ

62Երեխաներին

բարեկամ քաղաքներ http://childfriendlycities.org/building-a-cfc/building-blocks/examples-childrensparticipation/project-review-growing-up-in-tilburg-netherlands/

43

գտել տեղական մակարդակում։ Միջազգային կազմակերպությունները նույնպես նպաստել են այս զարգացումներին՝ ֆինանսավորելով ծրագրեր, որոնք ներառում են քաղաքացիական մասնակցության բաղադրիչ։ Հայաստանի Հանրապետությունը (ՀՀ) վավերացրել է «Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիան» 2002թ․-ի հունվարին, իսկ դրա լրացուցիչ արձանագրությունը քաղաքացիների՝ տեղական ինքնակառավարման մարմիններում մասնակցության իրավունքի մասին 2013 թ․-ի մայիսին։ Արձանագրության Հոդված 2-ը վերաբերում է մասնակցության իրավունքի

կիրարկման միջոցառումների իրականացմանը, այդ թվում և ի թիվս այլոց՝ խորհրդակցական գործընթացներին, տեղական հանրահավաքներին և հանրագրերին, տեղական իշխանությունների մոտ գտնվող պաշտոնական փաստաթղթերին հասանելիության ընթացակարգեր։63 Լրացուցիչ արձանագրության դրույթները դարձան Հայաստանի օրենսդրության մի մասը 2013թ.-ի հունիսին։ Բացի այդ, 2011թ․-ի հոկտեմբերին Հայաստանի կառավարությունը միացավ Բաց կառավարման գործընկերությանը՝ հաստատելով բարձր մակարդակի Բաց կառավարման գործընկերության հռչակագիրը և այսպիսով հանձն առնելով «խթանել բաց կառավարման գլոբալ մշակույթ, որն իրավազորում է և արդյունքներ է ապահովում քաղաքացիների համար, առաջ է մղում 21-րդ դարի բաց և մասնակցային կառավարության իդեալները»։ Հռչակագրի հիմնական սկզբունքներից մեկը քաղաքացիական մասնակցության սատարումն է։ «Մենք

գնահատում ենք բոլոր մարդկանց՝ որոշումների կայացման և քաղաքականությունների ձևավորման գործում հանրային մասնակցությունը հավասարապես և առանց խտրականության։ Հանրային ներգրավումը, այդ թվում՝ կանանց լիաժեք մասնակցությունը, բարձրացնում է կառավարությունների արդյունավետությունը, ինչն օգտակար է ժողովրդի կողմից վերահսկողության համար անհրաժեշտ գիտելիքի, գաղափարների և կարողության տեսանկյունից։ Մենք հանձնառու ենք քաղաքականության ձևակերպումը և որոշումների կայացումը դարձնել ավելի թափանցիկ՝ ստեղծելով և կիրառելով հանրության հետ հետադարձ կապն իրագործող միջոցներ և խորացնելով հանրային մասնակցությունը կառավարության գործունեության մշակմանը, մշտադիտարկմանը և գնահատմանը․․․ »64 Վերջերս տեղական մակարդակում քաղաքացիների ներգրավումը 2017թ․-ի հունիսին Գերմանական միջազգային համագործակցության ընկերության կողմից (ԳՄՀԸ) «Հայաստանում տարածքային և կառավարման բարեփոխումից քաղված դասերի միջանկյալ զեկույցում» ներկայացվել էր որպես առաջարկություն․

63Հոդված

2։ Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայի` Տեղական ինքնակառավարման մարմիններում մասնակցության իրավունքի վերաբերյալ լրացուցիչ արձանագրություն Եվրոպայի խորհուրդ https://rm.coe.int/168008482a 64Բաց կառավարման հռչակագիր https://www.opengovpartnership.org/open-government-declaration

44

Առաջարկություն 2. Երկխոսել համայնքապետարանների հետ․ այն դեպքերում, երբ

սա հնարավոր և խելամիտ է, կառավարությունը պետք է դիտարկի տեխնիկական ներդրումները, հանրային խորհրդակցությունը և երկխոսությունը՝ հատկորոշելու կլաստերների ընդլայնման եղանակները համայնքապետարանների և համայնքների բնակիչների ուղիղ ներգրավմամբ։65 1. Ֆորմալ և ոչ ֆորմալ մասնակցություն Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում և սատարում է քաղաքացիների իրավունքները՝ մասնակցել համայնքի կառավարմանը ինքնակառավարման եղանակով։ Հայաստանում կան թե՛ ֆորմալ, թե՛ ոչ ֆորմալ մասնակցության ջանքեր։

Ֆորմալ մասնակցությունը հնարավոր է օրենքով և կանոնակարգերով սահմանված հանրային մասնակցության կառուցակարգերի միջոցով։ Մասնակցության՝ ֆորմալ ընթացակարգային պահանջներն օգնում են բավարարել տարբեր խմբերի շահերը։ Վերջին տարիներին ՀՀ օրենսդրությունը բարելավվել է այս առումով՝ ինքնակառավարման գործընթացում քաղաքացիներին ներառելու իրավական պահանջի սահմանմամբ։ Քաղաքացիները կարող են ներառվել՝ բարձրացնելով հարցեր, սահմանելով օրակարգեր և մասնակցելով որոշումների կայացման, իրագործման և վերահսկողության գործընթացին, հատկապես երբ այդ որոշումները վերաբերում են համայնքի զարգացման ծրագրերին և համայնքային բյուջեի իրականացմանը։ Համայնքի բնակչության մասնակցությունը տեղական ինքնակառավարմանը ամրագրված է ՀՀ սահմանադրությամբ և ՀՀ Տեղական ինքնակառավարման մասին օրենքով։

Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին, և ժողովուրդն իր իշխանությունն իրականացնում է ազատ ընտրությունների, հանրաքվեների, ինչպես նաև պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջոցով: Ըստ ՀՀ Սահմանադրության Հոդված 2-ը սահմանում է, որ

Սահմանադրության, ՀՀ-ն նաև երաշխավորում է Տեղական ինքնակառավարումը՝ որպես ժողովրդավարության էական հիմքերից մեկը (Հոդված 9), ինչը հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին ներգրավվել կառավարման գործընթացներում։ Սահմանադրությունը իրավունքները․

ամրագրում

է

ՀՀ

քաղաքացիների

հետևյալ

o Ընտրական իրավունքը և հանրաքվեին մասնակցելու իրավունքը (Հոդված 48), 65Հայաստանում

տարածքային և կառավարման բարեփոումից քաղված դասերի միջանկյալ զեկույց, Գերմանական միջազգային համագործակցության ընկերություն (ԳՄՀԸ) , էջ 5 http://www.mtad.am/files/docs/1714.pdf

45

o Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններից ու պաշտոնատար անձանցից տեղեկություններ ստանալու իրավունքը (Հոդված 51), o Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու իրավունքը (Հոդված 53), o Համայնքի գործերի կառավարմանն անմիջական մասնակցության իրավունքը (Հոդված 183)։ Մասնակցությունը շարունակական փոխշփում է պետական իշխանությունների տարբեր մակարդակների և ընդհանուր առմամբ հասարակության միջև՝ ընդգրկելով քաղաքացիների իրազեկման և ձայնը լսելու գործողություններից մինչև համատեղ համաձայնեցված որոշումների իրականացումը։ Բացի այդ, մասնակցության և ներգրավման հիմնական ձևը երկխոսությունն է, որը համագործակցության հիմնարար ձև է։ ՀՀ Տեղական ինքնակառավարման մասին օրենքի համաձայն՝ տեղական ինքնակառավարման մեջ համայնքի բնակիչների մասնակցությունը սահմանվում է որպես գործընթաց, որն իրականացվում է համայնքի ներսում։ Դրա միջոցով քաղաքացիները, առանց խտրականության, պետք է տեղեկացված լինեն տեղական ինքնակառավարման մարմինների (ՏԻՄ) գործունեության մասին և ունենան ուղիղ կամ անուղղակի ազդեցություն նրանց կողմից կայացվող որոշումների վրա։

ՏԻՄ-ի սկզբունքներից մեկը տեղական ինքնակառավարման մեջ համայնքի բնակիչների մասնակցությունն է։ 16 տարին լրացած յուրաքանչյուր բնակիչ կարող է մասնակցել տեղական ինքնակառավարմանը թե՛ անհատապես, թե՛ հանրային միավորումների և քաղաքացիական նախաձեռնությունների միջոցով (Հոդված 11, կետ 2,4)։ Հայաստանի յուրաքանչյուր համայնք պետք է ունենա որտեղ առնվազն ներառված կլինեն տեղեկատվության տարածման ռազմավարությունները։ Բացի այդ, ռազմավարությունը նաև սահմանում է տեղեկատվության արդյունավետ տարածման և բնակիչների ներգրավման չափանիշները (Հոդված 11, 7)։ Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքով սահմանված գործողությունները կարող են դասակարգվել հետևյալ կերպ․ 1) տեղեկատվության փոխանցում և իրազեկության բարձրացում, 2) բնակիչներից գաղափարների և լուծումների հավաքագրում (քրաուդսորսինգ66) և 3) մասնակցային որոշումների կայացում։

1. Տեղեկատվության տարածում և իրազեկության բարձրացում

66

Քրաուսորսինգը դա որոշակի խնդիրների լուծման համար մեծ թվով մարդկանց ռեսուրսների կամավոր հիմունքներով

մոբիլիզացիա է: Այս մոդելը այսօր կիրառվում է գրեթե բոլոր ոլորտներում `բիզնեսից մինչև արվեստ:

46

•

•

•

3 000 և ավելի բնակիչ ունեցող համայնքը պետք է ունենա պաշտոնական կայք՝ տարածելու նյութեր, ընթացակարգեր, համայնքի բնակիչների հետ հանդիպումների, հանրային լսումների և քննարկումների տեղի և ժամանակի մասին տեղեկատվությունը։ Կայքը նաև տեղեկատվություն է տրամադրում ․ 1) տեղական ինքնակառավարման մեջ բնակիչների մասնակցության և 2) համայնքի ղեկավարին կից խորհրդատվական մարմինների ձևավորման և նրանց գործունեության (Հոդված 11, կետ 5) մասին։ 3 000 և ավելի բնակչություն ունեցող համայնքի ավագանու առաջիկա ժողովի մասին տեղեկատվությունը պետք է տարածվի համայնքներում զանգվածային լրատվության, սոցիալական մեդիայի և համայնքապետարանի պաշտոնական կայքի միջոցով (Հոդված 15, կետ 2)։ Համայնքի ավագանու հանդիպումները հանրային են (եթե ավագանին չի որոշել փակ նիստ անցկացնել) (Հոդված 16, կետ 8): Համայնքի (3 000 և ավելի բնակչություն ունեցող) ավագանու նիստերի արձանագրությունները մեկ շաբաթվա ընթացքում պետք է տեղադրվեն համայնքի պաշտոնական կայքում (Հոդված 16, կետ 7)։ Այն համայնքներում, որտեղ բնակչությունը 100 000 է և ավելի, նիստը հեռարձակվում է։

2. Բնակիչներից գաղափարների և լուծումների հավաքագրում •

•

Համայնքի ավագանու անդամների իրավունքներից և պարտականություններից են․ 1) գրասենյակում բնակիչների հետ հանդիպման ժամեր ունենալը, կանոնավորապես հանդիպումներ և քննարկումներ կազմակերպելը և 2) տեղական ինքնակառավարմանը բնակիչների մասնակցությանը նպաստելը։ Համայնքապետը պատասխանատու է ավագանու յուրաքանչյուր անդամի գրասենյակում հանդիպումների նպատակով տարածքի տրամադրման համար (առնվազն ամիսը մեկ անգամ) (Հոդվածներ 20, 21, 24, 35)։ Համայնքապետը կարող է ձևավորել տարբեր խորհրդատվական մարմիններ, որոնց կազմում ներկայացված կլինեն համայնքի ավագանու անդամներ և բնակիչներ, օրինակ՝ ապահովելու համայնքի հնգամյա զարգացման ծրագրում կամ տարեկան բյուջեի կառավարման մեջ բնակիչների մասնակցությունը (մշակման, հանրային քննարկման, իրագործման և մշտադիտարկման փուլերում) (Հոդված 84)։

3. Մասնակցային որոշումների կայացում •

Հնարավոր է համայնքի ավագանու նիստի օրակարգում ներառել հարց/հարցադրում, եթե 10 000-ից ավելի բնակչություն ունեցող համայնքի մեկ տոկոսի ստորագրահավաքը հաջողում է։ 1000 - 10 000 բնակչություն ունեցող համայնքների համար կիրառվում է 2 տոկոսի սկզբունքը, իսկ 1000-ից ցածր բնակչություն ունեցող համայնքներում՝ չորս տոկոսը։ Համայնքի բնակիչների 47

նախաձեռնությունը ներկայացվում և քննարկվում է համայնքի ավագանու նիստին համայնքապետի կողմից այն ստանալուց ոչ ուշ, քան մեկ ամվա ընթացքում։ Նույն նախաձեռնությունը կարող է նորից ներկայացվել ավագանուն դրա նախորդ քննարկման օրվանից առնվազն վեց ամիս անց։ Համայնքի ավագանու նիստին համայնքի անդամների նախաձեռնությունը ներկայացնում է նախաձեռնող խմբի կողմից ընտրված ներկայացուցիչը որպես հեղինակ (Հոդված 14, կետ 2)։ •

Համայնքային լսումը այն ձևաչափն է, որն առաջարկել է ՀՀ կառավարությունը ՏԻՄ-երին՝ բնակիչների հետ քննարկելու հնգամյա զարգացման ծրագրերը և տարեկան բյուջեն, ինչպես նաև ներգրավելու բնակիչներին այս փաստաթղթերի մասին քննարկման մեջ (Հոդված 84, կետ 2)։ Բնակիչները կարող են փոփոխություններ առաջարկել և բարձրացնել ներառման ենթակա նոր հարցեր։ Ավագանին չի կարող հաստատել այս փոստաթղթերը, եթե զարգացման ծրագիրը և/կամ բյուջեն նախապես հավանության չեն արժանացել համայնքային լսումների ժամանակ։ Բացի այդ, ՏԻՄ-երը պարտավոր են համայնքային լսումներ կազմակերպել այն ժամանակ, երբ համայնքը որոշում է կայացնում երրորդ անձանց կողմից բնական ռեսուրսների օգտագործման մասին (Հոդված 27, կետ 3)։

Ոչ ֆորմալ մասնակցությունը օրենքով չի պահանջվում։ Այնուամենայնիվ, այն կարևոր է որոշումների կայացման ժամանակ լեգիտիմության ավելի բարձր մակարդակի ապահովման համար և հանդես է գալիս որպես ավելի լավ համայնքային կառավարման և կյանքի որակի բարձրացման խթան։ Ֆորմալ մասնակցության համեմատությամբ՝ այն ներառում է մեթոդների շատ ավելի լայն շրջանակ և ապահովում է որոշումների ավելի մեծ ճկունություն և ազատություն։ 2000թ․-ից ի վեր Հայաստանում միջազգային և տեղական կազմակերպությունները, ինչպես նաև տեղական և ազգային կառավարական հաստատությունները ջանքեր են ներդրել, այդ թվում նաև հատկացնելով ֆինանսական աջակցություն, փորձագիտական գիտելիք, փորձի փոխանակում և այլն, փորձարկելու և ինտեգրելու մասնակցային մոտեցումները համայնքապետարանների ամենօրյա գործողություններում և համայնքների առօրյա կյանքում՝ բնակչության իմաստալից և ակտիվ մասնակցությունը ապահովման նպատակով։

Քաղաքացիների ոչ ֆորմալ ներգրավման Հայաստանում կիրառված/փորձարկված մոդելները Մոդելների վերաբերյալ թարմ և համակողմանի տվյալներ հավաքելու համար ՄԱԶԾ-ի Կանայք և տեղական ժողովրդավարությունը 2 (WiLD 2) ծրագրի թիմը նախաձեռնել է որակական հետազոտություն։ Փաստաթղթերի ուսումնասիրության և տեղական ինքնակառավարման և քաղաքացիական մասնակցության մեթոդաբանությունների ոլորտի փորձագետների հետ դեմառդեմ 48

հարցազրույցների միջոցով ուսումնասիրվեցին գործիքները և փորձարկված մոտեցումները։ Գործիքները և մոտեցումները դասակարգված են այն խորագրերի ներքո, որոնք նկարագրում են դրանց օգտագործման նպատակը, այդ թվում՝ 1.

2.

3.

4.

5.

Տեղեկատվության տարածում և իրազեկության մակարդակի բարձրացում, Խնդիրների հատկորոշում և պլանավորում, Բնակչությունից գաղափարների և լուծումների հավաքագրում, Մասնակցային որոշումների կայացում և Մշտադիտարկման և ծառայությունների բարելավման կառուցակարգեր։

Տեղեկատվության տարածում և իրազեկության մակարդակի բարձրացում Տեղական իշխանությունների հիմնական պարտականություններից մեկը համայնքում կայացվող հանդիպումների և որոշումների մասին քաղաքացիներին տեղեկացնելն ու իրազեկելն է։ Տարբեր անցանց և առցանց մոտեցումներ են կիրառվում համայնքների կողմից՝ որոշումների մասին քաղաքացիներին իրազեկելու նպատակով։

Համայնքի ավագանու նիստերի ուղիղ հեռարձակումները փորձարկվեցին Գյումրի քաղաքում առաջին անգամ Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբի և ապա Վանաձոր քաղաքում ՀԿ կենտրոնի նախաձեռնությամբ։ Համացանցին հասնալիություն ունեցող բնակիչները կարող էին հետևել համայնքի ավագանու նիստի ընթացքին և տեղեկանալ կայացված որոշումների մասին։ Ավելի ուշ, ՏԻՄ օրենքի 2017թ․-ի լրամշակումներով համայնքի ավագանու նիստի ուղիղ հեռարձակումը դարձավ պարտադիր 10 000-ից ավելի բնակչություն ունեցող համայնքների համար։ Որոշ բացառիկ դեպքերում, օրինակ Վարդենիկ համայնքում, որտեղ ՏԻՄ-ը պարտավոր չէ ուղիղ հեռարձակել ավագանու նիստերը, համայնքապետարանը որոշեց կիրառել այդ մոտեցումը՝ երկրից կամ համայնքից բացակայող բնակիչներին տեղեկացնելու և առաջընթացի կամ մարտահրավերների մասին թարմ տեղեկություններ հաղորդելու նպատակով (Եվրախորհրդի ֆինանսավորմամբ)։

Սոցիալական

մեդիայի՝

օրինակ՝ համայնքապետարանի կայքի, համայնքների կամ պաշտոնյաների ֆեյսբուքյան էջերի օգտագործումը կայացված որոշումների և/կամ համայնքի զարգացման նախաձեռնությունների մասին տեղեկատվությունը տարածելու ևս մի տարածված գործիք է։ Գավառում երիտասարդ ակտիվիստները հաղորդում են համայնքապետարանի որոշումների մասին առանձին բլոգային նախաձեռնությունների միջոցով, օրինակ՝ «Գավառը ես եմ», որպեսզի սովորական քաղաքացիների համար որոշումների կայացումը լինի դյուրըմբռնելի։

Աշտարակ համայնքը փորձ է անում ավագանու Իրազեկման հանդիպումներ կազմակերպել քաղաքապետարանի ենթակայության այլ հաստատություններում, 49

օրինակ՝ երաժշտական դպրոցներում։ Զառիթափ համայնքի ավագանին ամեն անգամ հանդիպումն անց է կացնում խոշորացված համայնքի բնակավայրերից մեկում՝ տարբեր բնակավայրերի բնակիչներին հնարավորություն տալով մասնակցել նիստին և ստանալ տեղեկատվություն առաջին ձեռքից։

Երևանի քաղաքապետարանը բնակիչներին հիշեցնում է տեքստային հաղորդագրությունների միջոցով գույքահարկի վճարման վերջնաժամկետների մասին, իսկ Քասախի համայնքապետարանը կիրառում է տեքստային հաղորդագրությունները՝ տեղեկացնելու բնակիչներին գույքահարկի վճարման վերջնաժամկետների և գումարի չափի մասին։ Մի քանի նախարարություններ, օրինակ՝ ՀՀ առողջապահության նախարարությունը, Գյուղատնտեսության նախարարությունը, տեքստային հաղորդագրությունների միջոցով տեղեկատվություն են տարածում բնակիչների շրջանում նոր կանոնների և կանոնակարգերի մասին։ Ազգային մակարդակում կառավարությունը նախաձեռնել է Ինտերակտիվ բյուջե հարթակը, որը հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին տեսնել ՀՀ Կառավարության բյուջեի եկամուտներն ու ծախսերը։ Խնդրի հատկորոշումն ու պլանավորումը 2000թ․-ին Սեյվ դը չիլդրենը իրականացրեց համայնքային զարգացման ծրագրեր՝ համայնքային խնդիրների լուծման համար համայնքներին դրամաշնորհներ տրամադրելով։ Առաջին անգամ թիրախային համայնքներում կիրառվեց գյուղական վայրերի արագ գնահատման (ԳՎԱԳ) մեթոդը՝ քարտեզագրելու իրական վիճակը և համայնքի կարիքները՝ ծրագրերը գնահատման արդյունքների վրա հիմնելու նպատակով։ ԳՎԱԳ մեթոդաբանությունը բնակիչների հետ շփվելու, նրանց հասկանալու և նրանցից տեղեկություններ ստանալու նպատակին է ծառայում։ Այստեղ ներառված է հաղորդակցման գործընթաց բնակիչներին հետ, որոնք կիրառում են համայնքային մասնակցության ձգտող մի շարք մեթոդներ։ Ավելի ուշ Ուրբան ինստիտուտը նույն նպատակով ադապտացրեց ԳՎԱԳ մեթոդաբանությունը քաղաքային համայնքների կարիքներին և անվանեց այն «Մասնակցային քաղաքային պլանավորում»։

Ախթալայի

քաղաքապետարանը Հայաստանի երիտասարդ կանանց ասոցիացիայի հետ գործընկերությամբ նախաձեռնել է Մասնակցային հետազոտություն գործընթացը։ Նախ՝ կազմակերպվել է համայնքային հանդիպում և համայնքի մեծ խնդիրների հատկորոշման համար հարցաշար է կազմվել բնակիչների հետ համատեղ։ Ավելի ուշ հարցում է անցկացվել համայնքի կամավորների կողմից ավելի քան 400 բնակիչների շրջանում։ Գրեթե բոլոր տնային տնտեսությունները հարցվել են, և արդյունքների հիման վրա պատրաստվել և անցանց և առցանց միջոցներով շրջանառվել է խնդիրների ցանկը։ Երկրորդ հանդիպման ժամանակ բնակիչները քվեարկել են երեխաների, երիտասարդների և 50

մեծահասակների համար տարբեր միջոցառումների կազմակերպման նպատակով մշակույթի պալատ ունենալու օգտին։ Այս մոտեցումն օգնեց քաղաքապետարանին հայթայթել մոտավորապես 8 միլիոն ՀՀ դրամ67։ Ծրագիրը ֆինանսավորվել է Եվրախորհրդի կողմից։

Ուրցաձոր համայնքի բնակիչները ներգրավվել էին խաղահրապարակի համատեղ նախագծման, ինչպես նաև վերանորոգման աշխատանքների մեկնարկի նպատակով ֆինանսական միջոցների հատկացման լոբբիստական աշխատանքներում։ Համայնքի հետ առաջին հանդիպումը կազմակերպվեց՝ ընտրելու ղեկավար հանձնախմբի անդամների առողջ ապրելակերպը և բնապահպանական կրթությունը հանրահռչակող աշխատանքային խմբից, ինչպես նաև հավաքագրելու կամավորների, որոնք կսատարեին խաղահրապարակի շինարարության աշխատանքներին։ Հանդիպման հրավերը տարածվել էր համայնքի երիտասարդության և դպրոցականների շրջանում։ Վարձվեց ճարտարապետ/նախագծող՝ տարածքի վերաբերյալ փաստաթղթերը ուսումնասիրելու և նոր նախագծում բնակիչների ցանկությունները ներառելու համար։ Աշխատանքային խմբերի կողմից կազմակերպվեցին մի շարք միջոցառումներ, այդ թվում՝ սպորտային մրցաշարեր, շաբաթօրյակներ և ծառատունկեր, արվեստների և արհեստների ցուցադրություններ, պարի խմբի կատարումներ և այլն՝ բնակիչներից գաղափարների հավաքման նպատակով։ Վերջնական նախագիծը, ինչպես նաև վերանորոգման նախահաշիվը ներկայացվեցին համայնքի երկրորդ հանդիպման ժամանակ և մարզադաշտի նորոգման ծախսերը ներառվեցին հաջորդ տարվա ծրագրում (ԵԽ ֆինանսավորմամբ)։ Գաղափարների և լուծումների հավաքագրում Հայաստանում քաղաքացիների ներգրավման ամենատարածված ձևը գաղափարների և լուծումների հավաքագրումն է բնակիչներից։ Հանդիպումների ձևաչափերի տարբեր տեսակներ էին նախաձեռնում թե՛ տեղական, թե՛ ազգային իշխանությունները, ինչպես նաև տեղական ու միջազգային կազմակերպությունները՝ տարբեր հարցերի քննարկման նպատակով։ Հանդիպումները սովորաբար կազմակերպվում են տեղական ՏԻՄ-երի կողմից՝ քննարկելու համայնքային կարևորության հարցեր, որոնք հարկ է հասցեագրել կամ համայնքի զարգացման ծրագրերում, կամ քննարկել այն գաղափարներն ու խնդիրները, որոնց կարող են հավանաբար ուղղվել տարբեր դրամաշնորհային հնարավորություններ։ Շատ հեշտ է կազմակերպել հանդիպումները, բայց եթե լսարանը բազմազան չէ, իսկ հանդիպումը լավ կառուցված չէ, ապա այն կարող է լինել խիստ անարդյունավետ և մակերեսային։

67Հայկական

դրամը Հայաստանի արժույթն է։

51

ՀՀ Տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարությունը կազմակերպում էր հանդիպումներ բնակիչների հետ ՀՀ տարածքային կառավարման բարեփոխման ծրագրով խոշորացման ենթակա համայնքների յուրաքանչյուր բնակավայրում՝ խորհրդակցելու բնակիչների հետ և հավաքելու կարծիքներ խոշորացման համար առաջարկվող սցենարի վերաբերյալ։ ՄԱԶԾ-ի աջակցությամբ ոչ ավանդական մոտեցում է ներմուծվել Սիսիան քաղաքում՝ Երկխոսության այգի նախաձեռնությունը, որի շրջանակներում իրականացվեցին հանդիպումներ հասարակության տարբեր խմբերով ներկայացված լսարանի հետ ավելի բաց, ոչ ֆորմալ միջավայրում։ Երկխոսության այգին հիմա Սիսանի քաղաքային այգում հանրային անկյուն է, որն օգտագործվում է ոչ ֆորմալ տեղական կառավարման մարմինների ներկայացուցիչների և համայնքի բնակիչների միջև երկխոսության և հաղորդակցության, ինչպես նաև բացօթյա վավերագրական և թեմատիկ ֆիլմեր դիտելու համար։ Մեղրիի կանանց ռեսուրսի կենտրոն ՀԿ-ն նախաձեռնեց «Սուրճի սեղանի շուրջ համայնքային հարցերի քննարկում»՝ մեկ այլ տիպի ոչ ֆորմալ հանդիպում տեղական կառավարման մարմնի հետ ՀԿ-ների ներկայացուցիչների և ակտիվիստների մասնակցությամբ Մեղրի քաղաքի բացօթյա սրճարաններից մեկում։ Տեղական կառավարման մարմինների նկատմամբ վստահություն ձևավորելու և բազմազան խմբերի ձայնը լսելի դարձնելու նպատակով ձևավորվեցին Աշտարակ համայնքի «Թաղամասերի ներկայացուցիչների կոմիտեն» և Հովտաշենում «Ընտանիքի/գերդաստանի ներկայացուցիչների կոմիտեն» որպես համայնքի ավելի լայն հանրության և տեղական կառավարման մարմնի միջև հաղորդակցության միջոց։ Ազգային մակարդակում ՀՀ Արդարադատության նախարարությունը ԵՄ ֆինանսավորմամբ Բաց կառավարման գործընկերության շրջանակներում մշակել է E-draft հարթակը, որը հնարավորություն է տալիս բնակիչներին ծանոթանալ իրավական փաստաթղթերի նախագծերին, որոնել դրանք, հետևել դրանց հետագա ընթացքին և ծանոթանալ ներկայացված առաջարկություններին։ Գրանցված օգտատերերը նաև կարող են ներկայացնել իրենց առաջարկությունները, ծանոթանալ իրավական փաստաթղթերի նախագծերի առաջարկների մասին եզրակացությանը, ընդունված առաջարկություններին կամ առաջարկությունները չընդունելու համար բերված հիմնավորումներին։ Մասնակցային որոշումների կայացում Բնակչությանը որոշումների կայացման գործընթացում ներգրավելը ՏԻՄ-ի կողմից պահանջում է անշեղ հանձնառություն՝ օգտվել բնակիչների՝ առաջնահերթությունների և դրանց հիման վրա արվող բյուջետային հատկացումների մասին խորհուրդներից։ Քաղաքապետարանի հանդիպումների 52

ձևաչափը կիրառվել է ՄԱԶԾ-ի Կանայք և տեղական ժողովրդավարությունը ծրագրի կողմից Հայաստանի հինգ համայնքներում (Լուկաշին, Ազատան, Շահումյան, Չարենցավան և Աշտարակ) ՄԶԿՄ-ի հետ համագործակցությամբ։ 68 Նպատակն էր հատկորոշել և կարևորել համայնքային խնդիրները բնակիչների հետ համատեղ և գումար հատկացնել համայնքային բյուջեից՝ այս խնդիրների լուծման համար։ Այս ձևաչափը հնարավորություն է տալիս ներգրավել 120 բնակչի՝ մի քանի մշակված սցենարների/դեպքերի ուսումնասիրությունների շուրջ մշակված, վարողի կողմից անցկացվող քննարկումներում և հետո քվեարկել ամենաարդիականի օգտին։

Միկրո-հանրաքվե տեքստային հաղորդագրությամբ հարցման միջոցով․ սա քաղաքացիական մասնակցության գործիք է, որը հաջողությամբ փորձարկվել է Հայաստանի վեց համայնքներում․ Արենի, Աշտարակ, Ջանֆիդա, Նոր Երզնկա, Թումանյան և Գորիս։ Դա հեշտությամբ կիրառվող գործիք է, որը հնարավորություն է տալիս տեղական իշխանություններին համայնքին վերաբերող որոշումներում ներգրավել նաև բնակիչներին։ Լինելով անանուն՝ այս գործիքը համայնքի բնակիչներին տրամադրում է անվտանգ միջավայր՝ արտահայտելու իրենց կարծիքը համայնքի առաջնահերթությունների վերաբերյալ և տալիս է ուղիղ ժողովրդավորթյան տարրեր։ Այն օգնում է արագորեն հավաքել և հրապարակել համայնքի անդամների կարծիքները առաջնահերթ հարցերի շուրջ մինչև Տեղական ավագանիների նիստերը և օգնում է տեղական իշխանություններին հիմնավորել իրենց որոշումները։ Ներկայումս տեքստային ուղերձների միջոցով հանրային կարծիքի ճշտման գործիքը կիրառվում է ութ համայնքներում, այդ թվում՝ Գորիս, Ջերմուկ և Տաթև խոշորացված համայնքներում։ Գրանցված մասնակիցների տվյալների շտեմարանում ներկայացված է 7500 բնակիչ։ Մինչ օրս, տեքստային հաղորդագրություններով 12 հարցում է անցկացվել ընդամենը 1000 բնակիչների շրջանում (գրանցվածների 13%-ը) հետևյալ նպատակներով․ 1) համայնքի խնդիրների առաջնահերթությունների որոշում, 2) նվիրաբերված գումարներից հատկացումների որոշում և 3) ծառայությունների գնի հավանական բարձրացում ծառայությունների ավելի երկարատև տրամադրման դիմաց։ Տեքստային հաղորդագրությունների միջոցով կարծիքի հարցման այս գործիքը հնարավորություն է տալիս անցկացնել հարցումներ մի քանի հարցերով միաժամանակ։ Դա ԲԿԳ-ի ազգային ծրագրի (2014-2016) մի մասն էր և Ashoka Changemakers-ի և FeedbackLabs-ի կողմից ճանաչվել է հաղթող մտահղացում։

#ConnectZaritap-ը

ՄԱԶԾ-ի կողմից ֆինանսավորվող փորձնական նախաձեռնություններից մեկն է և նպատակ ունի ձևավորել ակտիվ կանանց և երիտասարդների ցանց վերջերս խոշորացված Զառիթափ համայնքում, որի մեջ միավորվել է Վայոց Ձորի ինը համայնք։ Մոդելը համատեղում է ուսուցումը, մշակութային և սոցիալական միջոցառումները, առցանց և անցանց 68Մարդկային

զարգացման միջազգային կենտրոն

53

ծանոթությունների և կապերի հաստատումը՝ ստեղծելու քաղաքացիական մասնակցության հարթակ լուծումներ առաջարկելու և դրանք առաջ մղելու համար։ Ներկայումս ցանցն ունի 30 անդամ, և եթե խմբի լոբբիստական գործունեության ջանքերը հաջողությամբ պսակվեն, մոտեցումը կարող է կրկնօրինակվել այլ խոշորացված համայնքների կողմից։

B’Comm-ը բջջային հարթակ է Եղեգնաձորի համայնքի երտասարդության և տեղական իշխանությունների (հատկապես ավագանու անդամների ) հետ կապ հաստատելու և նրանց համայնքի որոշումների կայացման գործընթացներում ներգրավելու համար (ՄԱԶԾ-ի ֆինանսավորմամբ)։

Նոր Երզնկայի համայնքապետն ամեն տարի մեկ օր հրավիրում է ավագ դպրոցի աշակերտներին դառնալ համայնքապետ և համայնքապետարանի աշխատակից՝ ավելի լավ հասկանալու ՏԻՄ-ի դերը և գործառույթները, ինչպես նաև բարձրացնելու համայնքին վերաբերող հարցեր և օրվա վերջում քննարկելու լուծումները համայնքապետի հետ։ Մշտադիտարկում և ծառայությունների բարելավում

Քաղաքացիների սպասարկման գրասենյակներ (ՔԱԳ-ներ) են հիմնադրվում ԳՄՀԸ-ի աջակցությամբ Հայաստանի 29 համայնքներում (այդ թվում՝ 20 խոշորացված համայնքներում)։ ՔՍԳ-ների հիմնական նպատակն է տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից առաջարկվող ծառայությունները դարձնել ավելի հեշտ գործածելի, թափանցիկ և արդյունավետ։ ՔՍԳ-ների կողմից առաջարկվող հիմնական ծառայություններից են․ 1) տեղական հարկերի հաշվարկը և հավաքագրումը, 2) համայնքային գույքի լիզինգը, 3) քաղաքացիների դիմումների ընդունումն ու դրանց մասին տեղեկությունների տրամադրումը, 4) տեղեկանքների և տեղեկատվության տրամադրումը, 5) համայնքի բնակիչների գրանցումը, 6) համայնքի տարածքում գործունեության ծավալման համար թույլտվությունների շնորհումը, 7) ավագանու և համայնքապետի մասին տեղեկատվության մասին որոշումները, 8) համայնքապետի հետ հանդիպման գրանցումը, 9) համայնքին վերաբերող հարցերի մասին խորհրդակցությունները, 10) քաղաքացիական կացության գրանցման ակտերը (դիմումների ընդունում, ակտերի գրանցում, վկայականների և տեղեկանքների տրամադրում), 11) թեժ գիծը, 12) առցանց ծառայությունները։ Համայնքապետարանի և ՔՍԳ-ի գործառույթների մեծ մասը իրականացվում է համայնքային կառավարման միասնական տեղեկատվական համակարգի (ՀԿՏՀ) շրջանակներում։ ՀԿՏՀ-ն խթանում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության արդյունավետությունը, բարելավում է ծառայությունների որակը, դրանք դարձնում է ավելի մատչելի և հասանելի քաղաքացիների համար, ապահովում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության թափանցիկությունը և այսպիսով նվազագույնի է հասցնում կոռուպցիոն ռիսկերը։

54

Արթիկ քաղաքում թափոնների կառավարման բարելավման նպատակով քաղաքապետարանն իրականացրել է հեռախոսային հարցում։ Ստացված տվյալների հիման վրա քաղաքապետարանը մշակել է թափոնների կառավարման ընկերության գործունեության նոր ժամանակացույց և ծառայության գնահատման չափանիշներ, որոնք մշակվել են հանրային կարծիքի հիման վրա։ Այդ տվյալները հաշվի են առնվել քաղաքապետարանի և թափոնների կառավարմամբ զբաղվող ընկերության միջև կնքված համաձայնագրում (ԵԽ-ի ֆինանսավորմամբ)։ Ազգային մակարդակում ստեղծվել է Բարձրաստիճան պաշտոնյաների էթիկայի հանձնաժողովը (http://www.ethics.am)՝ նպատակ ունենալով վստահություն ձևավորել քաղաքացիների շրջանում պետական հաստատությունների նկատմամբ, նպաստելու պատշաճ կառավարման իրականացմանը, ինչպես նաև ապահովելու Հայաստանում բարձրաստիճան պաշտոնյաների գործունեության թափանցիկությունը և հաշվետվողականությունը։ Հանձնաժողովն ունի առաքելություն՝ հավաքելու, վերահսկելու և հրապարակելու բարձրաստիճան պաշտոնայնաների ունեցվածքի և եկամուտների մասին առցանց հայտարարագրերը։

2. Մարտահրավերները Թեև Հայաստանում գործում է համապատասխան օրենսդրություն, և տեղական ու ազգային իշխանությունները, միջազգային և տեղական կազմակերպությունները, քաղաքացիական խմբերը տարբեր փորձեր են ձեռնարկել՝ ուղիղ ժողովրդավարության գործիք ներմուծելու համայնքապետարաններ, այդ ջանքերի ինստիտուցիոնալացման համար կան մի շարք մարտահրավերներ։ Հետազոտությունը ցույց տվեց, որ համայնքապետարանների կողմից կիրառվող մոտեցումները և մեթոդաբանությունը հիմնականում նախաձեռնվում են ՀԿ-ների կամ միջազգային կազմակերպությունների կողմից։ Շատ դեպքերում կիրառված գործիքները/մոտեցումներն արդյունավետ են, բայց դրանք չեն շարունակվում ծրագրի ավարտից հետո։ Պատճառները մի քանիսն են՝ քաղաքական կամքի բացակայություն, համայնքապետարանների համար գործիքների/մոտեցումների ծախսատարություն, մասնակցային գործիքների արդյունավետ և հետևողական կիրառման համար համապատասխան կարողությունների բացակայություն, խիզախության և նվիրումի բացակայություն՝ ուղիղ ժողովրդավարությունն ընդունված աշխատակարգի վերածելու համար։ Այս մարտահրավերները հաստատվում են ՀաՄաՏեղ69 ծրագրի շրջանակներում վերջերս կատարված «Բարեփոխումների երկար ուղին․ ՀՀ 69Հանրային

մասնակցություն տեղական ինքնակառավարմանը ծրագիրը ֆինանսավորվում է ԱՄՆ ՄԶԳ-ի կողմից և իրականացվում է կոնսորցիումի կողմից, որի անդամներն են Համայնքների ֆինանսիստների միավորումը (ՀՖՄ), Տեղեկատվական համակարգերի զարգացման եվ վերապատրաստման կենտրոն հասարակական կազմակերպությունը

55

տեղական կառավարման համակարգը քաղաքացիների աչքերով» կատարված հարցմամբ։ Հարցումն իրականացվել է ՀՌԿԿ-ի կողմից՝ բացահայտելու տեղական կառավարման մարմինների գործունեության մասին հանրային ընկալումը։ Պարզ դարձավ, որ բնակիչների 87%-ը ծանոթ չէ ՏԻՄ-երի կողմից ընդունված որոշումներին, իսկ բնակիչների 91%-ը անտեղյակ չէ համայնքի բյուջեի մասին (2015)։

ՁԵՐ ԿԱՐԾԻՔՈՎ, ՈՐՔԱ՞Ն ԼԱՎ ԿԱՄ ՎԱՏ ԵՆ ԿԻՐԱՐԿՈՒՄ ՏԻՄ-ԵՐԸ ՀԵՏևՅԱԼ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԵՐԸ: ։ ՏԻՄ-երի կողմից հիմնական մի շարք գործառույթների իրականացումը բնակիչների կողմից գնահատվում է հետևյալ կերպ․ •

•

•

•

ՏԻՄ-երի գործունեության մասին համայնքի բնակիչներին իրազեկումը՝ ոչ լավ, ոչ վատ՝ 27%, բավականին վատ և շատ վատ՝ 47%։ Համայնքի բնակիչների հետ խորհրդակցությունները հանրային ռեսուրսների շահագործման, վարձակալության հանձնման և վաճառքի մասին՝ ոչ լավ, ոչ վատ՝ 20%-ը, բավականին վատ և շատ վատ՝ 39%-ը։ Տեղական իշխանությունների կողմից որոշումների կայացման գործընթացում բնակիչների ներգրավումը՝ ոչ լավ, ոչ վատ՝ 20%-ը, բավականին վատ և շատ վատ՝ 48%-ը։ Համայնքի բյուջեի մասին տեղեկատվության տրամադրումը համայնքի բնակիչներին՝ ոչ լավ, ոչ վատ՝ 17 %-ը, բավականին վատ և շատ վատ՝ 56 %-ը։

Թվերը ցույց են տալիս, որ բնակիչները ներգրավված Աղբյուրը՝ «Բարեփոխումների երկար ճանապարհին․ ՀՀ տեղական չեն կարևոր որոշումների ինքնակառավարման համակարգը քաղաքացիների աչքերով» հարցում, ՀաՄաՏեղ։ կայացման և/կամ պլանավորման գործընթացներում, և իրական անհրաժեշտություն կա տեղական մակարդակում ուղիղ ժողովրդավարության իրականացումն ապահովելու, ինչը կնպաստի համայնքներում պատշաճ կառավարմանը և կբարելավի տեղական ժողովրդավարությունը։ Վստահություն, մտածելակերպ և քաղաքական կամք Վստահություն, ապրումակցում առաջացնելու, ինչպես նաև տեղական մակարդակում որոշումների կայացմանը և զարգացումներին քաղաքացիական մասնակցության օգուտների ցուցադրումը պահանջում է ինչպես ժամանակի և ռեսուրսների երկարաժամկետ ներդրում, այնպես և հետևողականություն։ Իրազեկության բարձրացման համապատասխան ջանքերը և քաղաքական կամքը կարևոր որոշիչ գործոններ են։ Եթե կա քաղաքական կամք, սակայն ուղիղ ժողովրդավարությանն ուղղված ջանքերը կանոնավոր կամ ֆորմալ չեն, սա կարող է հակադարձ ազդեցությունն ունենալ, և մարդիկ կդադարեն մասնակցել։ Կարևոր է հետադարձ կապի շրջանի ստեղծումը, որը կտրամադրի բացատրություններ առ այն, թե ինչու գաղափարները

(ՏՀԶՎԿ),Երևանի մամուլի ակումբը (ԵՄԱ), Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» Ակումբը (ԺԱԱ), Եվրասիա Համագործակցություն Հիմնադրամը (ԵՀՀ) և Հետազոտական ռեսուրսների կովկասյան կենտրոն-Հայաստանը (ՀՌԿԿ)։

56

ընդունվեցին (չընդունվեցին), (չֆինանսավորվեցին)։

մշակվեցին

կամ

ֆինանսավորվեցին

Մեկ այլ հարց է այն, որ գյուղական և փոքր բնակավայրերի բնակչությունը չի կարողանում իր իմաստալից մասնակցությունը բերել, քանի որ ունի շատ սահմանափակ տեղեկություններ և գիտելիք զարգացման միտումների և հնարավորությունների մասին։ Սովորաբար բնակիչներն ունենում են կարճաժամկետ նպատակներ և առաջ են մղում իրենց մասնավոր շահերը։ Նպաստավոր միջավայր Ուղիղ ժողովրդավարությունը հնարավոր դարձնելու համար ՏԻՄ-երին պետք է տալ ավելի շատ դերեր և ավելի լայն պատասխանատվության շրջանակ։ Այս պահի դրությամբ այդ շրջանակը բավականին փոքր է և առանձնապես չի ազդում բնակիչների առօրյա կյանքի վրա։ Եթե պատասխանատվությունների շրջանակն ընդլայնվում է, համայնքի կյանքի վրա ազդող գործընթացների նկատմամբ բնակիչների հետաքրքրությունը ինքնաբերաբար կաճի։ Խորհուրդ է տրվում անցկացնել համայնքապետի ուղիղ ընտրություններ (մեծամասնական ընտրական կարգով)։ Երբ համայնքապետն ընտրվում է բնակիչների կողմից, նա ավելի հաշվետու և հանրության համար հասանելի է լինում։ Մեկ այլ խնդիր է համայնքապետարաններում բնակիչների հետ աշխատանքի համար պատասխանատու մշտական կառույցի բացակայությունը։ Ոչ ֆորմալ երիտասարդական խմբերի ներգրավումը որպես համայնքի զարգացման ու մշտադիտարկման գործընթացներն առաջ մղող ուժ կարող է խիստ էական լինել։ Երիտասարդությունն ավելի հակված է իր մասնակցությունը բերել առցանց/թվային ներգրավմամբ, այնինչ մեծահասակ բնակչության և մարգինալացված խմբերի համար անցանց մոտեցումները, օրինակ՝ նամակները, հանդիպումները և այլն, կարող են ավելի արդյունավետ լինել ։ Այսպիսով, խորհուրդ է տրվում թե՛ անցանց, թե՛ առցանց մոտեցումների համադրություն կիրառել։ Ընդհանուր առմամբ, քաղաքացիների ներգրավումը կարող է բարձրացնել պատասխանատվության մակարդակը ոչ միայն տեղական կառավարման մարմինների, այլև բնակիչների մոտ։ Երբ բնակիչների նախընտրությունները հաշվի են առնվում, բնակիչների շրջանում ստեղծվում է սեփականատիրական պատասխանատվության և պատկանելության զգացողություն, ինչը խթանում է նրանց մասնակցությունը զարգացման գործընթացներում։ 3. Փորձագետների տեսակետները գործողությունների/ռազմավարությունների վերաբերյալ, որոնք անհրաժեշտ են՝ ընդլայնելու քաղաքացիների ներգրավումը խոշորացված համայնքներում

57

2015 թ․-ից ի վեր Հայաստանի կառավարությունն իրականացնում է Վարչատարածքային բարեփոխում (ՎՏԲ), ինչը ենթադրում է փոքր և ֆինանսապես թույլ համայնքների խոշորացումը ավելի մեծ միավորների․ սա ազդում է համայնքի կյանքի շատ կողմերի վրա։ Այս հանգամանքներում տեղական կառավարման գործընթացներում քաղաքացիների ներգրավումը դառնում է շատ ավելի վճռորոշ։ Տեղական փորձագետների տեսանկյունից հարկ է մշակել և իրագործել նոր ռազմավարություններ կառավարման և քաղաքացիական մասնակցության ոլորտներում։ Առաջարկված միջոցներում ներառված են տարբեր շահագրգիռ կողմերի համար առցանց, անցանց և/կամ երկուսի համադրությամբ կիրառվող միջոցները։

Ազգային կառավարության համար o Կառավարությունը կարող է սատարել յուրաքանչյուր խոշորացված համայնք կոնկրետ մի ոլորտում (գենդերային հավասարության հարցերի ընդգրկումը քաղաքականություններում, ծրագրի առաջարկի մշակումը, մասնակցային հետազոտությունը և այլն) փորձագիտական կարողությունների զարգացման միջոցով յուրահատուկ «ռեսուրսկենտրոնի» վերածելու ջանքերին։ Այս կերպ, կենտրոնները կարող են աջակցել այլ համայնքներում համանման կառույցներին իրենց գիտելիքով և փորձով։ o «Լավագույն փորձի օրինակ ծրագիր» մոդելը, որն իրականացրել է ԵԽ-ն, կարող է ադապտացվել ՀՀ կառավարության կողմից և կիրառվել որպես գործիք՝ խրախուսելու և մոտիվացնելու համայնքապետարաններին լինել ավելի բաց և ներառական, ապահովել բանկիչների մասնակցությունը համայնքային ծառայությունների և նախագծերի պլանավորման, որոշումների կայացման և մշտադիտարկման գործում։ o Կառավարությունը կարող է մշակել մոտեցումներ՝ վերահսկելու քաղաքացիների՝ վարչական միջոցառումներում (պլանավորում, բյուջետավորում, հետադարձ կապ և այլն) իրական ֆիզիկական և ինտելեկտուալ մասնակցությունը։

Տեղական ինքնակառավարման մարմինների համար (ՏԻՄ) o Հաշվի առնելով այն, որ ՏԻՄ-ների նկատմամբ վստահության մակարդակը, հատկապես՝ խոշորացված համայնքներում դեռևս ցածր է, խորհուրդ է տրվում սկսել բնակիչների՝ մշտադիտարկման գործողություններում ներգրավումից։ Տարբեր ծրագրերի կամ ծառայությունների (շինարարություն, վերանորոգում, ծառայության բարելավում և այլն) մշտադիտարկման միջոցով քաղաքացիներն ընդլայնում են իրենց գիտելիքները, ձեռք են բերում փորձ, դառնում ավելի ընկալունակ և պատասխանատու համայնքում տեղի ունեցող 58

o

o

o

o o o

o o o o

o

փոփոխությունների նկատմամբ, ձեռք բերում մասնակցելու սովորություն։ Խորհուրդ է տրվում համայնքապետարանում ունենալ կոնտակտային անձ, որը պատասխանատու է կանոնավոր կերպով տվյալների հավաքման և հետադարձ կապի շրջանների կիրառման համար։ ՏԻՄ-երը կարող են կիրառել ծրագրերի, նախաձեռնությունների և/կամ ծառայությունների իրականացումից առաջ և հետո լուսանկարներով կամ տեսանյութերով հաշվետվությունների նախապատրաստման աշխատակարգը։ Հարկ է զարգացնել ՏԻՄ-երի ներկայացուցիչների՝ կառուցողական քննարկումներ վարելու կարողությունը և ապահովել ներառական որոշումների կայացումը։ ՏԻՄ-երը կարող են կիրառել հավասարակցային խորհրդակցություններ համայնքապետարանների շրջանում։ Առցանց/թվային լրագրությունը և քրաուդսորսինգը հարկ է զարգացնել։ Չաթբոթեր70 կարելի է օգտագործել համայնքապետարաններում՝ խոշորացված համայնքներում բնակիչներին տեղեկատվություն հաղորդելու և հաճախ տրվող հարցերի շուրջ երկխոսություն ապահովելու համար։ 71 Պլանավորող հանձնաժողովներ և խորհուրդներ կարող են ձևավորվել տեղական մակարդակում։ ՏԻՄ-երը կարող են նախաձեռնել բաց դրամաշնորհային մրցույթներ բնակիչների շրջանում՝ լուծելու համայնքի տարբեր խնդիրներ։ Բնակչության կողմից առաջարկների ընդունումը կամ մերժումը հիմնավորելու կառուցակարգեր պետք է առկա լինեն։ Խորհուրդ է տրվում օգտագործել «Որոշումների կայացման գործում քաղաքացիական մասնակցության» ԵԽ-ի գործիքակազմը՝ հատկորոշելու բոլոր հնարավոր շահագրգիռ կողմերին (քաղաքացիներին, իշխանություններին, ՔՀԿ-ներին, բիզնեսին, մեդիային և այլն) և ներգրավել նրանց տեղական որոշումների կայացման գործընթացներում։ Խորհուրդ է տրվում արտապատվիրակել մշտադիտարկման և գնահատման գործառույթների մի մասը կամ տարբեր հատվածները՝ - Ապացուցելու ՏԻՄ-երի և բարձրաստիճան պաշտոնյաների պատրաստակամությունը՝ ներգրավել քաղաքացիներին, - Համագործակցել տեղական մասնագիտական միությունների, կազմակերպությունների, փորձագետների և այլոց հետ

70Համակարգչային

ծրագիր, որը մշակված է՝ սիմուլացնելու մարդ-օգտատերերի հետ զրույցը, հատկապես համացանցով (Oxford Dictionaries) 71 Հաճախ տրվող հարցեր

59

-

շրջանակների, ներգրավման և ֆինանսական հարցերի լուծման շուրջ, Ապահովել այլ, ոչ կառավարական հաստատությունների և միությունների, ինչպես նաև անհատ պրոֆեսիոնալների տեսակետների արտացոլումը ՏԻՄ-երի պաշտոնական փաստաթղթերում (մշտադիտարկման և գնահատման կիսամյակային և տարեկան զեկույցներ)։

Քաղաքացիների համար o Զարգացնել մասնակցության մշակույթն ավագանու նիստերի միջոցով։ Օրինակներն են՝ համայնքի ավագանու նիստերի դիտումն առցանց, բնակչության շրջանում համայնքային լսումները և համայնքապետարանի հանդիպումները։ o Մշակել քաղաքացիական նախաձեռնություններ և իրագործել դրանք տեղական իշխանությունների լայն ներկայացվածությամբ և ընդհանուր համայնքի մասնակցությամբ։

Քաղաքացիական հասարակության համար o Խորհրդարանի մշտադիտարկման մոտեցումը, որը կիրառում է «Մանդատ» ՀԿ-ն (https://www.parliamentmonitoring.am), կարող է ադապտացվել՝ համայնքային ավագանու անդամների գործունեությանը և ակտիվությանը հետևելու համար։ o Բնակավայրերից գաղափարների ավելի արդյունավետ հավաքագրում ապահովելու համար օգտակար կլինի քրաուդսորսինգի հարթակի օգտագործման նոր և հեշտ ձև մշակելը։

60

Հղումներ ➢ Գրականության ցանկ Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայի` Տեղական ինքնակառավարման մարմիններում մասնակցության իրավունքի վերաբերյալ լրացուցիչ արձանագրություն Եվրոպայի խորհուրդ. https://rm.coe.int/168008482a Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքացիների սպասարկման գրասենյակներ Գերմանական միջազգային համագործակցության ընկերություն, (ԳՄՀԸ), 2010 http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Buergerbuero_Armenia.pdf Տեղական կառավարման քաղաքացիական մասնակցության մոդել Տեղական կառավարման բարեփոխման ծրագիր Ուրբան ինստիտուտ, ԱՄՆ ՄԶԳ http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadf275.pdf Հաղորդակցություն Հանձնաժողովից՝ ուղղված Խորհրդին, Եվրախորհրդարանին, Եվրոպական տնտեսական և սոցիալական հարցերի հանձնաժողովին և Ռեգիոնների կոմիտեին COM(2009) 200 վերջնական տարբերակ՝ «ԵՄ ռազմավարությունը երիտասարդների վերաբերյալ՝ ներդրում և իրազորում․ համակարգման նորացված բաց մեթոդ՝ հասցեագրելու երիտասարդների մարտահրավերները և հնարավորությունները» Եվրոպական համայնքների հանձնաժողով http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/ALL/?uri=CELEX:52009DC0200 Հաղորդակցություն Հանձնաժողովից՝ ուղղված Եվրախորհրդարանին, Եվրախորհրդին, Եվրոպական տնտեսական և սոցիալական հարցերի հանձնաժողովին և Ռեգիոնների կոմիտեին COM(2018) 269 վերջնական տարբերակ՝ «Երիտասարդների ներգրավումը, միմյանց հետ ծանությունների հաստատումը և իրավազորումը․ երիտասարդության մասին ԵՄ նոր ռազմավարություն» https://ec.europa.eu/youth/sites/youth/files/youth_com_269_1_en_act_part1_v9.pdf Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն․ http://www.president.am/en/constitution-2015/

վերցված

է՝

ՀԳՍԺ, վարքագծային վերլուծությունների կիրառման չորս պարզ եղանակ ՄԹ

կառավարության

վարքագծային

վերլուծությունների

թիմ

http://www.behaviouralinsights.co.uk/ Բնակիչների ներգրավում․ Համայնքային հիմնադրամների համար գործելու նոր կոչ CFLeads համայնքային հիմնադրամները տանում են փոփոխությունների, 2013թ. http://www.cfleads.org/community-engagement/CFLeads-Call-to-Action.pdf Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիա https://rm.coe.int/168007a088

Եվրոպայի խորհուրդ

61

Գենդերային ինտեգրումը ժողովրդավարությունում, մարդու իրավունքներում և կառավարման մեջ (ԺԻԿ) ծրագրային գործիքակազմ, ԱՄՆ ՄԶԳ https://www.usaid.gov/sites/default/files/documents/2496/Gender%20Toolkit.pdf Զարգացման ծրագրերի և պետական կառավարման մեջ քաղաքացիների ներգրավման ուղեցույց Պետական և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժին,

ՄԱԿ-ի

տնտեսական

և

սոցիալական

հարցերի

դեպարտամենտ

http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un-dpadm/unpan045265.pdf Հայաստանում տարածքային և վարչական բարեփոխումներից քաղված դասերի միջանկյալ զեկույց Գերմանական միջազգային համագործակցության ընկերություն, (ԳՄՀԸ) http://www.mtad.am/files/docs/1714.pdf Learning to Share: Experiences and Reflections on PRA and Community Participation. N.

Mukherjee, V. Kumar, M. Jayaswal, B. Jena (1997) ՄԱԿ-ի Սոցիալական և տնտեսական հարցերի դեպարտամենտի Պետական և զարգացման ծրագրերի կառավարման բաժին (ՊՍԾԿԲ) Կառավարման

և

պետական

կառավարման

առցանց

բառարան,

http://www.unpan.org/Directories/UNPAGlossary/tabid/928/Default.aspx\ «Բարեփոխումների երկար ուղին․ ՀՀ տեղական կառավարման համակարգը քաղաքացիների աչքերով» ՀաՄաՏեղ հարցումը, ՀՌԿԿ (2015) Բաց

Կառավարման գործընկերության հռչակագիր. գործընկերություն. https://www.opengovpartnership.org

Բաց

Կառավարման

Փարիզի տեղական և շրջանային կառավարման մարմինների՝ տեղական կյանքում կանանց և տղամարդկանց հավասարության համաշխարհային օրակարգ,

Միավորված քաղաքներ և տեղական կառավարման մարմիններ https://www.uclg.org/sites/default/files/ENG_Amended%20Paris%20Declara tion%4031.pdf Առաջարկություն 351 (2014) Տեղական ժողովրդավարությունը Հայաստանում. Տեղական և տարածքային իշխանությունների կոնգրես . https://rm.coe.int/16807199f8 Տեղական ինքնակառավարման մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենք Տեղական և տարածքային կյանքում երիտասարդների մասնակցության վերանայված եվրոպական խարտիա։ Եվրոպայի տեղական և տարածքային իշխանությունների

կոնգրես.

https://www.salto-youth.net/downloads/4-171510/Revised%20European%20Charter%20on%20the%20Participation%20of%20YP.pdf ?

62

Տեղական կյանքում կանանց և տղամարդկանց հավասարության եվրոպական խարտիա, Եվրոպական համայնքների և տարածքների խորհուրդ. http://www.ccre.org/docs/charte_egalite_en.pdf Քաղաքացիական մասնակցության https://rm.coe.int/16806cf43c

գործիքակազմ,

Եվրոպայի

խորհուրդ․

Տեղական կառավարման մարմիններում կանանց ներկայացվածության համաշխարհային հռչակագիր․ Տեղական իշխանությունների միջազգային միություն. http://www.rgre.de/iula_declaration.html

➢ Կայքեր Դաշինք հանուն նորարարության http://transformgov.org/en/about Ashoka Changemakers https://www.changemakers.com/ Bang the frameworks/

table.

http://www.bangthetable.com/international-citizen-engagement-

Քաղաքացիական մասնակցության եվրոպական դիտարան. http://www.participation-citoyenne.eu/en/thematics/participatory-democracy Երեխաներին բարեկամ քաղաքներ. http://childfriendlycities.org/building-acfc/building-blocks/examples-childrens-participation/project-review-growing-up-intilburg-netherlands/ Ծառայության քաղաքներ. https://citiesofservice.org/about/ CitizenLab. https://www.citizenlab.co/blog/civic-engagement/blend-online-and-offlinecitizen-engagement/ Consul – Բաց կառավարման և էլեկտրոնային մասնակցության ցանցային ծրագիր https://github.com/consul/consul Decision Lab. www.thedecisionlab.com Decide Madrid. https://decide.madrid.es Decidim Barcelona. https://www.decidim.barcelona/ DXC Technology. http://www.dxc.technology/ Eurocities. http://nws.eurocities.eu Հանրային մասնակցության եվրոպական https://www.participationinstitute.org/index.php?id=3

ինստիտուտ.

Feedback Labs http://feedbacklabs.org/ 63

Foros Locales Madrid. https://foroslocales.madrid.es/ Կառավարական ֆինանսիստների ասոցիացիա. http://www.gfoa.org/tools-civicengagement-0 IGi Global https://www.igi-global.com/ Հանրային մասնակցության միջազգային ասոցիացիա (IAP2). https://www.iap2.org/ Քաղաքի/խորհրդի կառավարման միջազգային միություն. https://icma.org/ Մասնակցային ժողովրդավարության https://www.oidp.net/en/contents.php?id=1

միջազգային

դիտարան

(IOPD).

Jefferson Center. https://jefferson-center.org/ KoyS Lab. http://www.koyslab.eu/user-engagement/citizen-centric-governance Տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարություն. http://www.mtad.am Բարեվարքության ցանց, http://www.networkforintegrity.org/continents/asia/commission-ethics-high-rankingofficials-cehro/ ՏՀԶԿ. http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/civic-engagement/ Participedia. https://participedia.net/en/about Մասնակցային բյուջետավորման https://www.participatorybudgeting.org/what-is-pb/

ծրագիր.

Մասնակցային ժողովրդավարության համաժողով. https://www.ipdconference.org/ Ռաթջեր Իգլթոնի անվան քաղաքականության http://tag.rutgers.edu/teaching-toolbox/gender-lens/

ինստիտուտ

Shareable. https://www.shareable.net/blog/15-participatory-budgeting-projects-that-givepower-to-the-people Smartgov. http://smartgovcommunity.com/2017/06/communication-tools-for-cities/ Smartplan. http://www.public-policies.eu/a/Method-Description_14 Բարձրաստիճան պաշտոնյաների էթիկայի հանձնաժողով, http://ethics.am/hy/ Քաղաքների, տեղական և տարածքային իշխանությունների համաշխարհային ցանց. https://www.uclg.org/en/issues/gender-equality Նոր ժողովրդավարություն հիմնադրամ. https://www.newdemocracy.com.au/ Իրավական ակտերի https://www.e-draft.am/

նախագծերի

միասնական

հրապարակման

կայք,

64

UNWOMEN https://unwomen.org.au Ժողովրդավարության համաշխարհային ֆորում https://www.coe.int/en/web/worldforum-democracy/2017-lab-participatory-democracy-an-antidote-to-populism-

➢ Հարցազրույց տվողների ցանկը 1. Արմեն Քեշիշյան, խորհրդատու, ԳՄՀԸ 2. Արմենակ Անթինյան, գիտությունների թեկնածու, ԿԶՆ ազգային նորարարական լաբորատորիա 3. Արթուր Դրամփյան, Ծրագրերի կառավարման/ապակենտրոնացման ծրագրի մասնագետ, Կայուն զարգացման բաժին, ԱՄՆ ՄԶԳ 4.Աշոտ Գիլոյան, Տեղական ինքնակառավարման քաղաքականության բաժնի ղեկավար, http://www.mtad.am/en/structure/info/2/ ՀՀ Տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարություն 5. Գարիկ Խաչիկյան, խորհրդատու, ԳՄՀԸ 6. Գայանե Նալբանդյան, խորհրդատու, ԳՄՀԸ 7. Մարինա Մխիթարյան, Կոլբա լաբի ղեկավար, ՄԱԶԾ 8. Վահան Մովսիսյան, Նախագահ, Համայնքների ֆինանսիստների միություն (ՀՖՄ) 9. Վիկտորյա Օհանյան, ծրագրի պատասխանատու, ՅՈՒՆԻՍԵՖ ➢ Աջակցեցին նաև՝ 1. Արեգ Գեդեոնյան, «ԱՅՐԵՍ» զարգացման հիմնադրամ 2. Արթուր Պապյան, Տնօրեն, Համակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտ ՀԿ 3. Հասմիկ Սողոմոնյան, Թվային հաղորդակցությունների փորձագետ, ՄԱԶԾ 4. Լիանա Աղաբեկյան, Ծրագրի գլխավոր պատասխանատու, Եվրոպայի խորհուրդ 5.Լուսինե Ալեքսանդրյան, Տեղական ժողովրդավարության գործակալություն, Հայաստան 6. Տաթևիկ Մարկոսյան, Բնապահպանական կրթության ծրագրի օգնական, ՄԱԶԾ/ ԳԷՀ

65

Հավելված I Հայաստանում մասնակցային գործիքների աղյուսակ

Ոչ շատ բարդ գործիքները նշված են դեղին գույնով, իսկ առավել բարդ գործիքները նշված են նարնջագույնով։ Բարդության մակարդակը

Մոտեցում/ Գործիք/Մեթոդ

Նպատակը

Ժամանակատ Գործիքի/մեթոդի արությունը առավելությունները Այո

Մարտահրավերները

Ոչ

Այս գործիքների հետ կապված ծախսերը 500 ԱՄՆ դոլարից ցածր են։ Բաց կառավարման գործընկերությ ան (ԲԿԳ) 20162018 թթ․ Գործողությունն երի ծրագրի նախագծում և մշակում (ՄԱԶԾ Կոլբա Լաբ) Հասանելիությա ն քարտեզ (ՄԱԶԾ Կոլբա Լաբ)

Բովանդակության X համար գաղափարների քրաուդսորսինգ/ Google-ի առցանց ձևի օգտագործում

Անվճար, օգտագործման մեջ Պատշաճ ներգրավման դյուրին, կարող է արշավի հարմարեցվել անհրաժեշտություն, մասնակիցների շրջանակը սահմանափակվում է միայն առցանց օգտատերերով:

Բնակիչների կողմից X տվյալների հավաքում, տեղեկատվության տարածում մոտակա քաղաքային ենթակառուցվածքի հասանելի շինությունների մասին

Հեշտ է նավարկել, անվճար է Օգտատերերի կողմից օգտագործման համար, գեներացված տվյալներ, հնարավոր է նշել որոնք հարկ է ստուգել խնդրահարույց ոլորտները .

66

Ushadir.am (ՄԱԶԾ ԳԲՀ)

Քրաուդսորսինգ, X մշտադիտարկում, շահագրգիռ կողմերից բնապահպանական մտահոգությունների մասին հաղորդումներ (հանրային, ՔՀԿ, կառավարություն) համապատասխան հաստատություններին , նախարարությունների ն։ Հարթակը հնարավորություն է տալիս հանրությանը հայտնել բնապահպանական կարևորություն ունեցող հարցերի և մտահոգությունների մասին (օրինակ՝ որսագողություն, բնությանը հասցվող վնաս, աղտոտում և այլն) կառուցված և տեսողականացված եղանակով։ Տվյալները ստացվում են կառավարման մարմինների կողմից ըստ կառավարման մարմինների կողմից սահմանված ընթացակարգերի։

Հարթակը հիմնված է Ushahidi բաց կոդով գործիքի վրա։ Ներդրումից հետո հարթակը պահանջում է նվազագույն մոդերացիա և կառավարում։ Հարթակն ապահովում է տեղեկատվության երկկողմ հոսք․ հանրության կողմից տեղեկատվության հաղորդում և հետադարձ կապ կառավարման մարմինների կողմից։ Պահանջվում են միայն սերվերի և դոմեյնի վճարներ։

Հարթակը հարկ է մանրակրկիտ և զգուշորեն ինտեգրել կառավարման ընթացակարգերին և գործընթացներին։ Սա էական է՝ ապահովելու հանրության պատրաստակամությունը հայտնել բնապահպանական խնդիրների մասին, ինչպես նաև կառավարման մարմինների պատրաստակամությունը ՝ դիտարկել այդ հաղորդումները հետադարձ կապի ապահովման նպատակով։

67

Ֆեյսբուք․ հարթակներ, էջեր

Թվիթեր․ հաշիվներ

Ձայնը լսելի դարձնելու X համար, ավելի լայն համայնքային/ազգայի ն նշանակության խնդիրների շուրջ մոբիլիզացում, տեղեկատվության տարածում, երկխոսություններ Տեղեկատվության X տարածում և միջազգային հանրույթի համար տեսանելիություն

Hosanq.info Մշտադիտարկում, (ՄԱԶԾ Կոլբա իրազեկության Լաբ) բարձրացում

Բյուջետավորմա ն գրասենյակ (Թեթրա Թեք, Աջակցություն Հայաստանի Ազգային Ժողովին ծրագրի, ԱՄՆ ՄԶԳ ֆինանսավորմամ բ)

X

Բյուջեի X կատարողականի վերահսկողություն օրենսդիր մարմնի կողմից, խորհրդարանի կողմից որոշումների կայացում

Արագ և արդյունավետ Կարող է հեշտությամբ մոբիլիզացման և ենթարկվել տեղեկատվության մանիպուլյացիաների։ տարածման գործիք, ձայնը լսելի դարձնելու համար լավ գործիք

Անվճար, տեսանելիություն Ավելի արդյունավետ է արտասահմանում, անգլախոս լսարանի հետ միջազգային ներգրավում շփման համար, այնքան էլ արդյունավետ չէ հայախոս լսարանի հետ շփումների համար Բջջային տարբերակ, նաև Հարցումները կայք վերահասցեագրվում են երրորդ կողմի տվյալների շտեմարանի (Հայաստանի էլեկտրական ցանցերի տվյալների շտեմարաններ) Տվյալները, զեկույցները և Հանրության շրջանում վերլուծությունները այս աղբյուրի գոյության հասանելի են հանրությանը մասին իրազեկության http://parliament.am ցածր մակարդակ, /budget_office.php?sel=about բյուջեում ներառված &action =functions&lang=arm տեղեկատվության հասցեով, այս իսկ ընկալման ցածր պատճառով այն դառնում է մակարդակ, հետևաբար մշտադիտարկման գործիք նաև մշտադիտարկման նաև քաղաքացիական մեջ ներգրավման ցածր հասարակության համար։ մակարդակ

68

Խորհրդարանում Քաղհասարակու թյան օր (Քաունթերփարթ Ինթերնեշնլ, Քաղաքացիական հասարակության և տեղական ինքնակառավարմ ան մարմինների աջակցության ծրագիր, (ՔՀՏԻՄԱԾ), ԱՄՆ ՄԶԳ-ի ֆինանսավորմամ բ) Հանրագիր

Մշտադիտարկում, խնդիրների բարձրացում, տեղեկատվության տարածում

X

Խնդրի բարձրացում, X որոշումների կայացում

Օրենսդրական Որոշումների օրակարգի կայացում պաշտպանությ ան օրեր (LAAD) տարին մեկ անգամ, (Քաունթերփարթ Ինթերնեշնլ, Քաղաքացիական հասարակության և տեղական

X

ՔՀԿ-ների ՔՀԿ-ների շրջանում այս տեսանելիություն, իրենց միջոցառման նկատմամբ հաջողության հետաքրքրության ցածր պատմությունների մակարդակ, սովորաբար ցուցադրման ՀԿ-ների նույն փոքր հնարավորություն, կազմն է մասնակցում։ շփումներ հավասարակիցների և հանրության հետ

Քաղաքացիներին կոնկրետ հարցերի/գործունեության շուրջ արագ համախմբելու հնարավորություն՝ կա՛մ ինչոր բան անելու, կամ ապօրինի/անցանկալի գործողությունը դադարեցնելու համար։ Լայն շրջանակների համար մասնակցության հնարավորություն, բոլոր կողմերի ներգրավում բազմաշերտ նախագծման գործողություններում, առաջարկություններից շատերը խելամիտ են և ընդունվում են՝ ներառվելով օրենսդրությունում։

Իշխանությունների դիմադրությունը և համագործակցության պատրաստակամության պակասը, քողարկված շահեր Գործընթացի կայունություն, ՔՀԿ-ների կողմից խորհրդարան բերվող օրենսդրական փաթեթների մասնագիտական մակարդակ, ՔՀԿ-ների կարողությունը՝ նախատեսել օրենսդրական լուծումներ իրենց կողմից 69

ինքնակառավարմ ան մարմինների աջակցության ծրագիր, (ՔՀՏԻՄԱԾ), ԱՄՆ ՄԶԳ-ի ֆինանսավորմամ բ)

բարձրացված հարցերի համար, ԱԺ-ի մշտական հանձնաժողովների կողմից համագործակցության տարբեր մակարդակի պատրաստակամություն

Այս գործիքների հետ կապված ծախսերը 500 ԱՄՆ դոլարից բարձր են։ CityBugs (Եվրասիա համագործակցու թյուն հիմնադրամ)

X Տվյալների հավաքագրում, քաղաքացիների կողմից հաղորդումներ, որոշումների կայացում, խնդիրների մասնակցային լուծում, ինչպես նաև մշտադիտարկում

Անվճար տվյալների շտեմարաններ, որոնք վերաբերում են համայնքային և սոցիալական հրատապ խնդիրների, Բնակիչները կարող են կամ տեղադրել լուսանկար կամ գրել առկա խնդիրների մասին, Տվյալների հավաքագրում և իրավիճակի մասին հաղորդումներ հենց համայնքի կողմից, տվյալների ֆիլտրում ըստ թաղամասերի՝ մեկ հաղորդված խնդրի հաշվով, արագ տեսանելիություն (մոտավորապես 2000 ԱՄՆ դոլար)

Օգտատիրոջ կողմից անմիջապես տրվող արձագանքի ակնկալիք, հաղորդված խնդրի արագ/անմիջապես տրվող լուծում պատկան մարմինների կողմից, հանձնառության բացակայություն, հաղորդված խնդրի նկատմամբ անձնավորված վերաբերմունք

70

IDitord (ԲՀԻՀՀ, Քաղաքացիների Եվրասիա մշտադիտարկման հիմնադրամ) գործիք (ընտրություններ)

X

Այն անվճար, բաց կոդով արդյունավետ գործիք է, հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին հաղորդել խնդիրների մասին։

«Խելացի քաղաք» տեղական համայնատիրու թյան կառավարման համակարգ (ՄԱԶԾ Կոլբա Լաբ)

X

Կիրառելի չէ։

Համայնատիրության միավորների ֆինանսական հոսքերի և գործողությունների մասին տեղեկատվության ներկայացում բնակիչներին, կառավարման գործընթացների թափանցիկության մեծացում

Դժվար է քաղաքացիներին խրախուսել մասնակցություն ունենալ, նրանք շահագրգռված չեն բովանդակային մասնակություն ունենալ։ Բացի այդ, դժվար է հաստատել քաղաքացիների կողմից արված հաղորդումները։ Մոտավորապես 50,000 ԱՄՆ դոլար Թիմը պետք է համաձայնի այլ շահագրգիռ անձանց կողմից իրենց ձևաչափի օգտագործմանը։ Հարկ է նախ ներգրավել համայնատիրությանը՝ ապահովելու երկկողմ հաղորդակցություն։ Հարկ է ունենալ ՏՀՏ ոլորտի մասնագետ՝ ապահովելու համացանցային հարթակի շարունակական տեխնիկական սպասարկումը։ 71

Մշտադիտարկում, որոշումների կայացում, պլանավորում, համայնքային հարցերի հատկորոշում և ներկայացում, աշխատատեղերի ստեղծում, կարիերայի հնարավորություններ ի ընդլայնում, երիտասարդական ակտիվիզմ և մասնակցություն X Քաղաքացիակա Մշտադիտարկում, ն լրագրություն, խնդիրների բլոգինգ, առցանց բարձրացում, ֆորումներ տեղեկատվության տարածում

X

Շահերի պաշտպանությո ւն

X

Երիտասարդակ ան ակումբներ/գործ ող խմբեր, որոնք ավելի ուշ վերափոխվեցին Երիտասարդությ ան Բանկերի և ԻնֆոՏան InfoTun (Եվրասիա համագործակցու թյուն հիմնադրամ)

Խնդիրների բարձրացում, որոշումների կայացում «Համայնքը ԵՍ Քրաուդսորսինգ, ԵՄ» պլանավորում, երիտասարդակ որոշումների

X

Համայնքների ինքնահզորացում, աշխատատեղերի ստեղծում և կարիերայի հնարավորությունների ընդլայնում, երիտասարդական ակտիվիզմի ավելացում, արագ տեսանելիություն և եկամուտ, համայնքային զարգացմանն ուղղված դրամաշնորհների հասանելիություն

ԵԲ-ի կամավորների կողմից հանձնառության պակաս, ԵԲ-ի կամավորներին կանոնավոր ուսուցանելու և կառավարելու անհրաժեշտություն

Մեդիայի ուժը, հրապարումների արագ տարածում, անմիջական ազդեցություն մարդկանց մտքի վրա, իշխանությունների անհանգստությունը քննադատությունից Առաջնորդության առկայություն, նպատակների հստակ ընկալում, խիզախություն Մասնակիցներին զինել գիտելիքով, հմտություններով և

Ոչ կառուցողական քննադատություն, հրատարկումներ, որոնք ի ցույց են դնում թերությունները և վատ կատարողականը, սակայն չեն առաջարկում լուծումներ Առաջնորդության և դրայվի պակաս, հարմարվողական վարք Թեև ընդհանուր առմամբ մոդելը հաջողված է, մասնակիցներից ոմանք 72

ան կայացում, առաջնորդությա մշտադիտարկում ն ճամբարի մոդել (ՄԱԶԾ ԿՏԺ-ում/ WiLD ծրագիր)

Սոցիալական նորարարության ճամբարներ (ՄԱԶԾ Կոլբա) Մարդամեջ (Եվրասիա համագործակցու թյուն հիմնադրամ) #DemoCoDesign Լաբ (ՄԱԶԾ ԿՏԺ/WiLD ծրագիր)

X

Քրաուդսորսինգ, պլանավորում, որոշումների կայացում, մշտադիտարկում

Հաքաթոններ Քրաուդսորսինգ, (ՄԱԶԾ Կոլբա համայնքային Լաբ) ներգրավում, համատեղ նախագծում լուծումների գեներացում

X

և

գործիքներով, որպեսզի կարողանան մասնակցել որոշումների կայացման, պլանավորման, առաջնորդության և մշտադիտարկման գործողություններին տեղական մակարդակում։ Գաղափար ներկայացնողներին հնարավորություն է տալիս համապատասխան փորձագետների հետ միասին զարգացնել գաղափարը։ Շահած գաղափարները փորձարկվում են աջակցության համար տեղերում տրվող ֆինանսավորմամբ և սատարմամբ։ Թույլ է տալիս անվճար հիմունքներով ներգրավել ՏՀՏ հանրույթին, մինչդեռ ՏՀՏ փորձագետները թանկ ռեսուրս են, հանրությանը միավորում է՝ դարձնելով դրա անդամներին կոնկրետ թեմայով զբաղվող համայնք, մեթոդը նպատակ ունի

չեն ցուցաբերում ակտիվություն ճամբարին հաջորդող նախաձեռնություններու մ։

Կոնկրետ դեպքերում թվային լուծումների փորձարկումը պահանջում է ավելի շատ ժամանակ և ռեսուրսներ՝ պլանավորվածի համեմատ։ Ծրագիրը նախաձեռնողները գուցե չունենան կառավարման հմտություններ՝ նախաձեռնությունն առաջնորդելու համար։ Քանի որ Հաքաթոնները սովորաբար տևում են 24-48 ժամ, երբեմն ներկայացված խնդրի լիարժեք ուսումնասիրության համար ավելի շատ ժամանակ է պահանջվում (ահա թե ինչու է անհրաժեշտ ՏՀՏ 73

«Ստարթ-ափ գավաթի առաջնություն» (ՄԱԶԾ Կոլբա Լաբ)

X Քրաուդսորսինգ, քաղաքացիների ներգրավում համատեղ նախագծման և լուծումների գեներացման նպատակով, շահույթ չհետապնդող ոլորտում բիզնես գործիքների կիրառման միջոցով։

առաջ քաշել արագ ՏՀՏ լուծում)։ լուծումներ։ Մարտահրավերներից մի քանիսը հնարավոր չէ լուծել Հաքաթոնների միջոցով, քանի որ լուծումները գուցե միայն ՏՀՏ գործիքները չեն։ Սոցիալական ծրագրերի Կարող է սթրեսային համատեղ արագացված լինել այն նախագծում՝ մասնակիցների համար, հարմարեցված բիզնես ովքեր սովոր չեն բիզնես մոդելների հիման վրա։ ռիթմին և մեթոդներին, Աշխատանքը հիմնված է երբեմն սոցիալական մենթորների հետ ծրագրերի համար ինտենսիվ շփումների վրա, «շահութաբերության» և նախագծի խնդիրը կիրառելի չէ։ քարտեզագրման վրա, ինչն Նախապես անհրաժեշտ էլ ավելի է արագացնում և է ընտրել մենթորների նպաստում գաղափարի շատ պրոֆեսիոնալ թիմ։ զարգացմանը։

74

Հավելված II Տեղական ժողովրդավարության և մասնակցության շահագրգիռ կողմերը ➢ Միջազգային Eurocities. EUROCITIES-ը խոշոր եվրոպական քաղաքների ցանցն է։ Նրանց անդամները խոշոր եվրոպական քաղաքների ընտրովի տեղական և քաղաքային կառավարման մարմիններն են։ Նրանց նպատակն է ամրապնդել այն կարևոր դերը, որ տեղական կառավարման մարմինները պետք է խաղան բազմամակարդակ կառավարման կառուցվածքում։ Նրանց նպատակն է ձևավորել բրյուսելյան շահագրգիռ կողմերի տեսակետները և, ի վերջո, փոխել ԵՄ օրենսդրության կենտրոնացումը այնպես, որ հնարավորություն տրվի քաղաքային կառավարման մարմիններին տեղական մակարդակում հաղթահարել ռազմավարական մարտահրավերները։ Աշխարհագրական ծածկույթը՝ ԵՄ և Արևելյան գործընկերության երկրներ։ Երևանն ասոցացված անդամ է։ http://www.eurocities.eu/

Հանրային մասնակցության եվրոպական ինստիտուտ․ Հանրային մասնակցության եվրոպական ինստիտուտը (ՀՄԵԻ) հանձն է առել ընդլայնել հանրային մասնակցությունը և ուժեղացնել ժողովրդավարական ներառման մշակույթը Եվրոպայում։ https://www.participationinstitute.org/index.php?id=3&L=2 Հանրային մասնակցության միջազգային ասոցիացիա (ՀՄՄԱ/IAP2). ՀՄՄԱ-ն անդամների միջազգային ասոցիացիա է, որը ձգտում է խթանել և բարելավել հանրային մասնակցության աշխատակարգերը այն անհատների, կառավարման մարմինների, հաստատությունների և այլ կառույցների վերաբերմամբ, որոնք ազդում են հանրային շահի վրա աշխարհի պետություններում։ Աշխարհագրական ծածկույթը՝միջազգային։ http://www.iap2.org/?page=A3

Քաղաքների կառավարման միջազգային ասոցիացիա (ՔԿՄԱ/ICMA). ՔԿՄԱ-ն աշխարհի՝ քաղաքների և տարածքների պրոֆեսիանալ կառավարիչների և տեղական կառավարման մարմինների այլ աշխատակիցների առաջատար ասոցիացիա է։ ՔՔԿՄԱ-ն օգնում է տեղական կառավարման մարմիններին կապ հաստատել այն համայնքների հետ, որոնց ծառայում են՝ ընդգծելով բնակիչներին արդյունավետ կերպով ներգրավելու ռազմավարությունները և աշխատակարգերը։ https://icma.org/topics/community-engagement

Նիդերլանդների համայնքապետարանների ասոցիացիայի միջազգային համագործակցության գործակալություն. VNG International-ը Նիդերլանդների համայնքապետարանների ասոցիացիայի միջազգային համագործակցության գործակալությունն է։ Նրանք աջակցում են ապակենտրոնացման գործընթացին և 75

դյուրացնում են ապակենտրոնացված համագործակցությունը։ Կազմակերպությունն ուժեղացնում է տեղական կառավարման մարմիններին, նրանց ասոցիացիաներին, ուսումնական հաստատություններին և ապակենտրոնացմամբ զբաղվող աշխատանքային խմբերին թե՛ զարգացող, թե՛ անցումային շրջանում գտնվող երկրներում։ Ներկայումս նրանք ԵՄ կողմից ֆինանսավորված ծրագիր են իրագործում Վրաստանում մասնակցային բյուջետավորման վերաբերյալ։ http://www.vng-international.nl/expertises/governance/.

Մասնակցային ժողովրդավարության միջազգային դիտարան․ (ՄԺՄԴ/IOPD).

IOPD-ն աշխարհի բոլոր քաղաքների, ինչպես նաև տեղական մակարդակում մասնակցային ժողովրդավարության մասին ավելին իմանալու, տպավորություններով փոխանակվելու և փորձը կիրառելու հետաքրքրություն ունեցող բոլոր ասոցիացիաների, կազմակերպությունների և հետազոտական կենտրոնների համար բաց տարածք է՝ համայնքային կառավարման մակարդակում ժողովրդավարության արմատների խորացման նպատակին հետամուտ։ Աշխարհագրական ծածկույթ՝ միջազգային։ https://www.oidp.net/en/index.php Հայաստանում Գլոբալիզացիայի և տարածքային համագործակցության վերլուծական կենտրոնը համագործակից անդամ է։ http://www.acgrc.am/about.html

Եվրոպայի խորհուրդ (ԵԽ). Տեղական կառավարման բարեփոխումների կենտրոնը Եվրոպայի խորհրդի օպերացիոն գործակալությունն է բազմամակարդակ կառավարման ոլորտում՝ սատարելով կենտրոնական, տարածքային և տեղական իշխանություններին իրենց հաստատությունները, կանոնակարգերը, կարողությունները և գործունեությունը բարելավելու գործում։ Կենտրոնը հայտնի է իր ծրագրերի որակով և արդիականությամբ․ այդ ծրագրերը արդյունավետ են և միտված են որակյալ ազդեցություններ բերելուն, հիմնվում են եվրոպական լավագույն փորձի վրա՝արդյունավետ և ժողովրդավարական կառավարումը զարգացնելու նպատակով։ https://www.coe.int/en/web/good-governance/centre-ofexpertise

Եվրոպական համայնքապետարանների և տարածքների խորհուրդը (ԵՀՏԽ/CEMR) ներկայացնում է եվրոպական տեղական իշխանությունների և նրանց ասոցիացիաների շահերը ավելի քան 40 երկրներում։ Այն խթանում է քաղաքացիական մասնակցությունը և ընտրովի ներկայացուցիչների միջև փոխանակումները։ ԵՀՏԽ-ն Միավորված քաղաքներ և տեղական կառավարման մարմիններ (UCLG) համաշարհային կազմակերպության եվրոպական բաժինն է, որի միջոցով այն ներկայացնում է եվրոպական տեղական և տարածքային կառավարումը միջազգային ասպարեզում։ Աշխարհագրական ծածկույթը՝ 42

76

եվրոպական երկիր։ http://www.ccre.org/

Վրաստանը

անդամ

է,

սակայն

Հայաստանը՝

ոչ։

Եվրոպական ասոցիացիա հանուն տեղական ժողովրդավարության (ԵԱՏԺ/ALDA), հասարակական կազմակերպություն, որը զբաղվում է տեղական մակարդակում պատշաճ կառավարման և քաղաքացիական մասնակցության խթանմամբ։ ԵԱՏԺ-ն կենտրոնանում է այնպիսի գործողությունների վրա, որոնք դյուրացնում են տեղական իշխանությունների և քաղաքացիական հասարակության միջև համագործակցությունը։ ԵԱՏԺ-ն ակտիվորեն ներգրավված է Արևելյան Գործընկերության բոլոր վեց երկրների հետ համագործակցության մեջ։ Աշխարհագրական ծածկույթ՝ ԵՄ, Արևմտյան Բալկաններ և Եվրոպական հարևանության տարածք։ http://www.alda-europe.eu/newSite/

Քաղաքների, տեղական և տարածքային կառավարման մարմինների համաշխարհային ցանց (UCLG). Միավորված քաղաքներ և տեղական կառավարման մարմիններ կազմակերպությունը ներկայացնում և պաշտպանում է տեղական կառավարման մարմինների շահերը համաշխարհային մակարդակում՝ անկախ այն համայնքների չափերից, որոնց դրանք ծառայում են։ Կազմակերպության առաքելությունն է՝ «Լինել ժողովրդավարական տեղական ինքնակառավարման միավորված ձայնը և համաշխարհային պաշտպանը՝ հանրահռչակելով դրա արժեքները, նպատակները և շահերը տեղական կառավարման մարմինների միջև և ավելի ընդգրկուն միջազգային համայնքի ներսում համագործակցության միջոցով»։ Աշխարհագրական ծածկույթը՝ միջազգային։ https://www.uclg.org/en/organisation/about

Տնտեսական (ՏՀԶԿ/OCDE).

համագործակցության

և

զարգացման

կազմակերպություն

Քաղաքացիների ներգրավումը ՏՀԶԿ-ի «Ավելի լավ քաղաքականություններ հանուն ավելի բարեկեցիկ կյանքի» ցուցիչի թեմաներից մեկն է։ Քաղաքացիակենտրոն մոտեցման համար վերաբերելի ցուցանիշ է «Շահագրգիռ կողմերի ներգրավումը կանոնակարգերի մշակման մեջ» ցուցանիշը, որը չափվել է մի շարք երկրների համար։ Աշխարհագրական ծածկույթը՝ 35 անդամ երկրներ, 18 եվրոպական երկրներ, Միացյալ Նահանգներ, Կանադա, Հարավային Ամերիկա, Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի երկրներ։ http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/civic-engagement/ Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության Զարգացման Ծրագիր (ՄԱԶԾ). ՄԱԶԾ-ն Կայուն զարգացման նպատակների տեղայնացման առաջատար և իրականացնող գործակալությունն է, որն ունի հատուկ հարթակ՝ տեղական մակարդակում ԿԶՆ-ի իրականացման համար ռեսուրսներ տրամադրելու համար (http://localizingthesdgs.org/)։ 2005թ․ -ից ի վեր, ՄԱԶԾ-ն, ՏՑՁՆ 77

(ART/Տարածքային ցանցերի ձևավորման) նախաձեռնության շրջանակներում, տեղական մակարդակում խթանում է կայուն մարդկային զարգացումը՝ հզորացնելով շահագրգիռ կողմերի կարողությունները և դյուրացնելով գիտելիքների և փորձի տարածումը։ http://www.undp.org/content/brussels/en/home/ourwork/democratic-governance-andpeacebuilding/in_depth/UNDP-ART-local-authorities.html

➢ Տեղական

Հայաստանի ավագանիների ասոցիացիա. Կազմակերպության գործունեության հիմնական նպատակներն են աջակցել Հայաստանում տեղական ինքնակառավարման հաստատման և զարգացման գործընթացներին, ինչպես նաև մեծացնել ավագանու անդամների դերը տեղական համայնքներում։ Հայաստանի ավագանիների ասոցիացիայի կողմից իրականացվող ծրագրերը նաև նպատակ ունեն հատկորոշել մարդու իրավունքների խախատումները համայնքներում և լուծումներ գտնել այդ դեպքերի համար կազմակերպության իրավասության շրջանակներում՝ մեծացնելով համայնքային զարգացման մեջ բնակչության մասնակցության չափը և սատարելով Հայաստանում ժողովրդավարության կառուցման և զարգացման գործընթացներին։ http://www.avagani.am/

Հայաստանի համայնքների միություն (ՀՀՄ)․ Միության հիմնական կանոնադրական նպատակներն են խթանել տեղական ինքնակառավարման զարգացումը, պաշտպանել անդամ համայնքների շահերը, հզորացնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների կարողությունները և խթանել համագործակցությունը անդամ համայնքների միջև։ https://www.caa.am/aboutus/mission.html

Համայնքների ֆինանսիստիների միավորում (ՀՖՄ). Կազմակերպության հիմնական նպատակն է աջակցել Հայաստանում տեղական ինքնակառավարման համակարգի հզորացմանը և զարգացմանը՝ զբաղվելով գոյություն ունեցող խնդիրներով և մարտահրավերներով՝ մի կողմից, մասնակցելով համապատասխան քաղաքականությունների, օրենսդրական շրջանակի և մեթոդաբանական գործիքների մշակման, դրանք համայնքային կառավարման ժամանակակից մեթոդներին և միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցնելու, իսկ մյուս կողմից՝ գոյություն ունեցող քաղաքականությունների, օրենսդրական պահանջների և հայեցակարգային մոտեցումների իրագործացմամբ զբաղվելու միջոցով։ http://cfoa.am/about-us/union/foundation

78

Տեղական ժողովրդավարության գործակալություն-Հայաստան․

(ՏԺԳ). ՏԺԳ-ի հայաստանյան գրասենյակը ձգտում է ուժեղացնել տեղական ժողովրդավարությունը և քաղաքացիական մասնակցությունը, ինչպես նաև ամրապնդել հարաբերությունները Եվրոպայի այլ երկրների և Հայաստանի միջև։ ՏԺԳ հայաստանյան գրասենյակի պաշտոնական տեղական գործընկերներն են Գյումրիի քաղաքապետարանը, Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբը, Շիրակ Կենտրոն ՀԿ-ն, Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնը, Համայքների ֆինանսիստների միավորումը և Կայուն Զարգացման Ուրբան Հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակը։ Ինչ վերաբերում է միջազգային աջակցությանը, ապա Region Rhone Alpes կազմակերպությունը (Ֆրանսիա) գլխավոր անդամն է, Friuli Venezia Giulia Region-ը (Իտալիա) նույնպես մասնակցում է։ http://www.aldaeurope.eu/newSite/lda_dett.php?id=13

79

Իրականացվ մ է ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի կողﬕց՝ Հայաստան մ Շվեյցարիայի զարգացման և համագործակց թյան գրասենյակի / Գերմանիայի ﬕջազգային համագործակց թյան ընկեր թյան ֆինանսավորմամբ «Հայաստան մ տեղական ինքնակառավարման ծրագրի» շրջանակներ մ: