Znajdź wspólny język - poziom B2/C1 by Nowela sp. z o.o.

Elżbieta Zarych – doktor nauk humanistycznych, polonistka, komparatystka, tłumaczka literatury, redaktorka i recenzentka. Prowadzi zajęcia m.in. z języka i kultury polskiej ze stypendystami Erasmusa i programów pokrewnych w Centrum Kultury i Języka Polskiego w Świecie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka licznych książek i rozpraw poświęconych literaturze polskiej i porównawczej oraz zagadnieniom językowym i poprawnościowym, a także pozycji edukacyjnych, leksykonów i słowników.

ISBN 978-83-62008-41-4

B2/C1 Elżbieta Zarych

ższ poziom to podręcznik dla obcokrajowców Przejdź na wyższy ących znajomość znaj doskonalących języka polskiego i chcących lepiej poznać polską ulturę, tradycje i ob kulturę, obyczaje. Różnorodne, sta starannie dobrane, inspirujące teksty i ćwiczenia pozwalające nie tylko wz wzbogacić zasób słownictwa i struktur gramatycznych, ale również lepi lepiej zrozumieć Polaków i ich zwyczaje. Liczne ćwiczenia ćwiczenia, w tym m.in. na użycie związków frazeologicznych niezbędnych w komunikacji na wyższych poziomach kompetencji językowej. Czytelne tabele z zestawieniami wybranych zagadnień gramatycznych. Quizy i zagadki zagadki. Tematy dyskusj dyskusji i wypracowań. Klucz do ćwicze ćwiczeń pozwalający na samodzielne korzystanie z podręcznika.

Przejdź na wyższy poziom

B2/C1 Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz w naszym podręczniku.

www.nowela.pl

Co to są kopytka? Czy wypada dać kaktus w prezencie? Co trwa dłużej: kwadrans czy kwartał? Kto wykłada na uczelni: profesorka czy pani profesor? Co oznacza wyrażenie „łamać sobie język”? Jak się nazywa mieszkaniec Armenii?

Podręcznik do nauki języka polskiego dla obcokrajowców poziom B2/C1

Elżbieta Zarych

Język polski dla obcokrajowców, poziom B2/C1

Przejdź na wyższy poziom Elżbieta Zarych

• quizy • teksty • tradycje, obyczaje, zjawiska społeczne • opinie i dyskusje • tematy wypowiedzi ustnych i pisemnych • leksyka • idiomy • słowotwórstwo • fonetyka • gramatyka

Język polski dla obcokrajowców, poziom B2/C1

Przejdź na wyższy poziom Elżbieta Zarych

Projekt okładki : Elżbieta Kidacka Redaktor prowadzący: Karolina Frąckowiak Opracowanie graficzne i skład: Grażyna Martins Spis ilustracji: ikony obok tekstów, ćwiczeń, tabel © Aleksandr Bryliaev – Fotolia.com; str. 12 © carlosgardel – Fotolia.com; str. 21 © Puchalt – Fotolia.com; str. 23 © Jérôme Rommé – Fotolia.com; str. 36 © PiXXart Photography – Fotolia.com; str. 44 © Scanrail – Fotolia.com; str. 51 © Sonja Janson – Fotolia.com; © Avel Krieg – Fotolia.com; © Sara Jarmulak; str. 55 © kaktus2536 – Fotolia.com; str. 60 © cynoclub – Fotolia.com; str. 64 © Svetlana Alyuk – pl.123rf.com; © Liane Nothaft – pl.123rf.com; © imagesforall – pl.123rf.com; © Sergey YAkovlev – pl.123rf.com; © orfeev – Fotolia.com; © Vukasin Ilic – pl.123rf.com; © Marina Samusheva – pl.123rf.com ; str. 70 © Darios – Fotolia.com; str. 79 © Rafael Torres Castaño – pl.123rf.com; str. 84 © Natasha Walton – pl.123rf.com; str. 87 © picsfive – Fotolia.com; str. 88 © Cienpies Design – pl.123rf.com; str. 104 © fotomek – Fotolia.com; str. 113 © diego1012 – Fotolia.com; str. 120 © Sara Jarmulak; str. 127 © mirabile – Fotolia.com; © Dietmar Hoepfl – pl.123rf.com; str. 130 © almoond – pl.123rf.com; str. 137 © Mt Kang – pl.123rf.com; str. 140 © Elnur – Fotolia.com; str. 145 © Dusan Jokic – pl.123rf.com; str. 152 © robert6666 – Fotolia.com; str. 161 © Kanlayavadee Thephasdin Na Ayuthaya – pl.123rf.com; © Strezhnev Pavel – Fotolia.com; © soleilc1 – Fotolia.com; str. 164 © Kamila Cyganek – Fotolia.com; str. 165 © D.Copy – Fotolia.com; str. 172 © Natasha Walton – pl.123rf.com; str. 175 © boettcher – pl.123rf.com; str. 177, 179, 182, 184 © zoomteam – pl.123rf.com; str. 194 © Darla Hallmark – pl.123rf.com; str. 201 © ppi09 – Fotolia.com; str. 202 © zadvornova – pl.123rf.com; str. 204, 206 © Sara Jarmulak; str. 207 © loveturtles – Fotolia.com; str. 208 © Erica Guilane-Nachez – Fotolia.com; str. 216 © sjhuls – Fotolia.com; str. 219 © Marcin Chodorowski – Fotolia.com; str. 220 © Ljupco Smokovski – Fotolia.com; © Ljupco Smokovski – pl.123rf.com; str. 228 © Anna Yakimova – pl.123rf.com; str. 242 © choreograph – pl.123rf.com; str. 249 © Sashkin – Fotolia.com; str. 251 © Sara Jarmulak.

Nowela sp. z o. o. ul. Junikowska 64 60-163 Poznań Dział handlowy (+48 61) 657 60 82 Księgarnia językowa (+48 61) 853 80 40 Redakcja (+48 61) 856 02 94 www.nowela.pl e-mail: nowela@nowela.pl © Copyright by Wydawnictwo NOWELA, Poznań 2014

ISBN: 978-83-62008-41-4

Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy. Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki

Spis treści

Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I. Komunikacja, język, informacja, emocje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Język.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Język polski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Mój język ojczysty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Nauka języka obcego.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Najpiękniejsze polskie słowo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Świat znaków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Język symboli, język emocji.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Mowa ciała .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Co mówią prezenty?.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Pogadaj ze zwierzakiem.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 12 12 21 23 36 44 44 51 55 60

II. Dookoła świata.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Co kraj to obyczaj.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Nie jestem przesądny, ale..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. „Przysłowia mądrością narodów”.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Stereotypy.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69 70 79 87 88

III. Między nami.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Sympatia, antypatia .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Malutki, słodziutki, kochaniutki i... wprost przeciwnie.. . . 2.1. Zdrobnienia, spieszczenia (afektonimy).. . . . . . . . . . . . . 2.2. Zgrubienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

103 104 113 113 127

IV. W poszukiwaniu czasu.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 V. Smacznie i zdrowo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 1. W kuchni i przy stole.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 2. Zdrowe odżywianie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 5

spis treści

VI. W świecie opowieści. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 1. Bajkowo, baśniowo, legendarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 2. Literacko. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 VII. Podyskutujmy.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Moda jako zjawisko i składnik kultury.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. W pogoni za sławą.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Nie chcę, ale muszę.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

227 228 242 251

VIII. Dodatek gramatyczny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Aspekt czasownika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Prefiks czasownika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Tryb przypuszczający.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Forma bezosobowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Imiesłowy.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Nazwy czynności.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Formy rodzaju żeńskiego nazw wykonawców czynności, zawodów, tytułów, mieszkańców itd... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Wyrazy złożone.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Zdrobnienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Zgrubienia.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Nazwy cech abstrakcyjnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Szyk przydawki przymiotnikowej.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Liczebniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

267 268 271 273 276 278 282

284 286 288 291 292 293 295

IX. Klucz.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

Indeks gramatyczny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

Wstęp

Podręcznik ten jest wynikiem wieloletnich doświadczeń zebranych w czasie nauczania języka polskiego jako obcego, m.in. prowadzenia lektoratu na poziomie B i C ze studentami Erasmusa i programów pokrewnych w Centrum Kultury i Języka Polskiego w Świecie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na niższych poziomach językowych wszyscy studenci mogą korzystać z tego samego podręcznika, zwłaszcza że wybór podręczników jest spory. Na poziomach wyższych sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana, m.in. ze względu na różnorodność studentów uczących się języka polskiego. Są tacy, którzy znają polski tylko z rozmów z rodziną, ale nie mieli nigdy kontaktu z językiem pisanym, gramatyką i ortografią. Inni nie mają polskich korzeni, a język polski studiują na filologii polskiej lub słowiańskiej. Są też tacy, którzy uczą się języka – mniej lub bardziej regularnie – na kursach lub na własną rękę. Są też w końcu ci, którzy lepiej rozumieją język polski ze względu na pokrewieństwo z językiem ojczystym lub paradoksalnie robią mniej błędów z powodu zupełnie odmiennej struktury języka ojczystego. Studenci na wyższym poziomie zaawansowania potrzebują zarówno ciekawych tekstów do dyskusji, ćwiczeń porządkujących leksykę, ćwiczeń gramatycznych, słowotwórczych, ortograficznych, jak i trochę zabawy czy urozmaicenia metod nauczania itd., co skutkuje zazwyczaj stosem dodatkowych kserokopii niezbyt poręcznych dla studentów. Zebrałam w podręczniku teksty dotyczące różnorodnych tematów (kultury i tradycji, zwyczajów i obyczajów, spraw aktualnych i ponadczasowych, poważnych i zabawnych), które pomogą zdobyć i wzbogacić niezbędne słownictwo, a jednocześnie zaciekawią i zachęcą do analizy czy dyskusji. Są to teksty prasowe, internetowe, literackie, a także wypowiedzi studentów uczących się języka polskiego jako obcego oraz opracowania własne. Teksty te są bazą do ćwiczeń leksykalnych, słowotwórczych, gramatycznych, fonetycznych, ortograficznych itd. Student znajdzie tu ćwiczenia do pracy samodzielnej, 7

wstęp

pracy w parach czy w grupie, w tandemach czy na kursach językowych. Są tu zadania wymagające uzupełnienia luk, dopasowania znaczeń, odmiany wskazanych elementów oraz rozsypanki wyrazowe, gry, tematy do dyskusji i wypracowań, ciekawostki, a także teksty literackie i quizy. Podręcznik ten jest wynikiem moich doświadczeń zarówno jako nauczyciela, jak i osoby uczącej się; doświadczeń zebranych podczas nauki różnych języków obcych na kursach językowych i podczas licznych stypendiów zagranicznych. Jest wynikiem poznania zróżnicowanych potrzeb uczących się oraz metod, spośród których część się zawsze sprawdza, a inne, mimo teoretycznego uzasadnienia i zaleceń metodyków, potrafią jedynie uśpić studentów. Zasady, którymi się kieruję w nauczaniu języka i które także przyświecały mi podczas pisania tego podręcznika, są następujące: 1. Nie rób drugiemu, co tobie niemiłe. Ucz innych tak, jak sam/a chciał(a)byś być uczony/-a. 2. Student znudzony niewiele się nauczy. 3. Nikt nie jest za stary na bajki i zabawę. 4. Tylko różnorodność sprzyja nauce.

Na koniec kilka rad: 1. Żeby poznać język, trzeba mieć motywację do nauki. Osobistą i indywidualną! 2. Nie ma ludzi pozbawionych talentu do języków; są tylko tacy, którzy albo wybrali złą metodę, albo są niekonsekwentni. 3. Tylko wielokrotne powtarzanie (wyrazów/zagadnień/zasad w zadaniach odmiennego typu czy na inny temat) prowadzi do sukcesu. 4. Z każdego kontaktu z tekstem i każdego zadania zostaje coś w głowie, nawet jeśli się wydaje, że tak nie jest. 5. Nie rób nic na siłę, jeśli nie musisz. Wybierz taki temat i ćwiczenie, które odpowiada Twojemu nastrojowi. Jesteś dziś zmęczony/-a, nie masz ochoty na nic trudnego, to może np. ułożysz rozsypankę albo coś przeczytasz. Więcej skorzystasz w ten sposób, niż robiąc wbrew sobie trudne ćwiczenia. Może jutro bez trudu nauczysz się rzeczy bardziej skomplikowanych. W języku nie robi się niczego na akord, ale jedynie długoterminowo. 6. „Nauka w sytuacji”, czyli łącząca potrzebę z działaniem, jest najbardziej skuteczna. Gdy podczas używania języka (w mowie lub piśmie) zabraknie Ci jakiegoś słowa lub konstrukcji, znajdź je od

wstęp

razu w słowniku lub podręczniku i zastosuj w praktyce. Z pewnością je wówczas zapamiętasz. 7. Łatwiej zapamiętać to, co jest nam bliskie i znane. Nigdy nie ucz się słówek w oderwaniu od rzeczywistości, jako pustych haseł, ale ucząc się nowych słów i wyrażeń, układaj z nimi zdania, nawiązując do swojego życia i doświadczeń. Uczysz się np. słowa „solidny”? – Skojarz to słowo ze znaną Ci osobą posiadającą tę cechę. 8. Język jest żywy: zmienia się, żyje swoim życiem i jak każda żywa istota, aby dać się oswoić, musi być lubiany. Życzę miłej i efektywnej nauki języka polskiego. Autorka

I Komunikacja, język, informacja, emocje Język Język polski

Mój język ojczysty

Nauka języka obcego

Najpiękniejsze polskie słowo

Świat znaków Język symboli, język emocji

Co mówią prezenty?

Mowa ciała Pogadaj ze zwierzakiem

Polski dla obcokrajowcÓw

1. Język

1 Język polski Co wiesz o języku polskim? Quiz 1) Do jakiej grupy językowej należy język polski? 2) Ile liter ma polski alfabet? 3) Polski alfabet oparty jest na alfabecie łacińskim, do którego zostały dodane polskie znaki. Jakie? 4) Wymień samogłoski nosowe. 5) Co to są dwuznaki? Wymień je. 6) Czy język polski jest językiem fleksyjnym? Co to znaczy? 7) Jak nazywają się kolejne przypadki w polskiej deklinacji? 8) Czy znasz nazwy części mowy? 9) Które części mowy podlegają deklinacji, czyli odmieniają się przez przypadki? 10) Ile rodzajów gramatycznych ma język polski? Jak się nazywają? 11) Które części mowy są nieodmienne? 12) Ile czasów ma język polski?

Jeśli odpowiedziałeś/-aś prawidłowo na:

0-3 pytań – Wszystko jeszcze przed Tobą, niedługo dowiesz się więcej. 4-6 pytań – Nie jest źle, masz dobrą bazę do pogłębienia wiedzy. 7-9 pytań – Całkiem nieźle, sporo wiesz o języku polskim. Jeszcze trochę a będziesz go znać całkiem dobrze. 10-12 pytań – Gratulacje! Wiesz naprawdę dużo. Tak trzymać!

Ćwiczenie 1 Wypisz pojęcia i zwroty gramatyczne pojawiające się w quizie. Ułatwią Ci one zrozumienie poleceń w ćwiczeniach i komentarzy gramatycznych. Przykład: grupa językowa, alfabet łaciński, samogłoska nosowa, czas (gramatyczny)...

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 2 Poszukaj w dowolnej gramatyce innych terminów i zwrotów gramatycznych. Spróbujcie w parach wyjaśnić je sobie wzajemnie, podając przykłady i odpowiedniki we własnych językach. W razie potrzeby (niewiedzy, niepewności, niejasności) zapytajcie nauczyciela.

Ćwiczenie 3 a) Przyporządkuj wyrazy podane w tabelce na s. 14. do wymienionych poniżej części mowy. Rzeczownik: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czasownik: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przymiotnik: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przysłówek: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zaimek: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przyimek: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spójnik: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Imiesłów*: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liczebnik: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Partykuła:.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (*w zależności od wiedzy studentów na temat imiesłowów można albo wpisać tu wszystkie rodzaje, albo podzielić na określone typy)

b) Podzielcie się na dwie grupy. Osoby z każdej grupy na przemian losują po jednym wyrazie i naprowadzają swoją grupę tak, aby odgadła, co to za wyraz. Można podawać następujące informacje: co to za część mowy (jaka liczba, rodzaj itp.), wyrazy synonimiczne, konteksty użycia. Wygrywa ta grupa, która odgadnie więcej wyrazów. Nauczyciel może skserować tabelkę, pociąć ją i zagrać ze studentami w grę leksykalno-gramatyczną. Przykład: język – rzeczownik; to, czym się mówi, może być polski, angielski, fran cuski; nad – przyimek; określa coś, co jest na górze; przeciwieństwo „pod”; donośnie – przysłówek; bardzo głośno, tak, że słychać z daleka to, co się mówi; orzechy – rzeczownik w liczbie mnogiej; owoce z twardą skorupką, trudne do zgniecenia.

Polski dla obcokrajowcÓw

kulturalny szybko nad boisko plac państwo wykupić przeliczać dziennie wybierać się albo serenada królować dumnie zagłada bardzo rytm lody opalać się śpiący zamknąwszy dopisać wypity

język samogłoska nowość drzewo donośnie gramatyka domyślić się czytać mniej zbierać milion kolacja oni tani bzyczeć mowa twórca opiekować się złoty napisany zbudowany bezchmurnie zmarznięty

wy średniowiecze okresowo kuzyn słowo zdziwienie przemyśleć wakacje ciekawie jej tysiąc świeżo modnie klub bogaty końcówka pożegnać orzechy kaktus czekając zjadłszy lustro podarty

dobroć organizacja kolczyki przyjemność litera namawiać zamawiać medal źle dziesięć wcześnie kolekcjoner luksusowo lekko zwariować oryginalnie wskoczyć dziennik serce solidnie grając niech myty

dialekt stolica pracować nie przynosić chociaż nabrać okropnie drogo osiemnaście nieczytelnie umówić się przeszłość rynek tradycyjnie szelest zwiedzać herbata trujący wyjeżdżający za pieczony liczący

Ćwiczenie 4 Uzupełnij brakujące rzeczowniki i przymiotniki (w rodzaju męskim) odnoszące się do pojęć gramatycznych. Rzeczownik

Przymiotnik

język gramatyka językoznawczy deklinacja koniugacyjny fleksja dialektologiczny gwara ojczyzna narodowy literacki system 14

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Co sądzisz o języku polskim? Studenci mówią: Klara, Czechy Jestem z Czech i dlatego język polski wydaje mi się bardzo śmieszny. Słyszałam, że czeski jest z kolei śmieszny dla Polaków. Niektóre wyrazy znaczą coś zupełnie innego, np. polski „sklep” oznacza w czeskim „piwnicę”, a „droga” to „narkotyk”! Dziwne jest pytać kogoś na ulicy o „drogę”, a jeszcze zabawniej, kiedy każdy sklep internetowy zaprasza: „Szukaj w sklepie!”. Nie będę raczej tłumaczyć, jak to zdanie rozumieją Czesi. Bardzo ładne są nazwy narodowości, szczególnie Chińczycy, Kenijczycy, Europejczycy itp. Kiedy ktoś mówi „Europejczyk”, wyobrażam sobie człowieka o wysokości kilku centymetrów, bo za pomocą takiej końcówki w moim języku wyraża się zdrobnienia. Ortografia polszczyzny jest dla mnie bardzo trudna. W ogóle wszystkie i, y są zamienione miejscami! Ale jest to ciekawy język i bardzo chciałabym nie tylko dobrze go rozumieć, ale i poprawnie posługiwać się nim w mowie i w piśmie. Rick, USA Polacy nadają polskie końcówki angielskim czasownikom. Moje ulubione słowo to „grillować”, które pochodzi od angielskiego czasownika „to grill”. Czasami rzeczy codziennego użytku mają tylko angielskie nazwy, jak komputer, DVD, pendrive i takich używa się na całym świecie. Ale w języku polskim często używa się zapożyczeń z angielskiego, zwrotów, wyrazów i konstrukcji, które nie są poprawne. Oczywiście łatwiej mi użyć struktury poprawnej w moim języku, ale potem się okazuje, że to nie po polsku! Już wiem, że nie można mówić „projekt” o czymś, nad czym się pracuje, bo poprawnie to „przedsięwzięcie”, a „projekt” to po polsku synonim pomysłu, planu. Polacy mówią „team”, a przecież mają rodzime określenia, jak „zespół” czy „grupa”. I jeszcze studenci często tworzą angielsko-polskie wyrazy czy stylizują różne wyrazy na angielskie i mówią np.: „looknij, biforka, debeściak, sorki”. Czasami muszę się chwilę zastanowić, czy ktoś mówi po polsku czy po angielsku. Jestem Amerykaninem, ale niezbyt mi się to podoba. Chciałbym się nauczyć poprawnego języka polskiego, a nie dziwnego miksu... no właśnie... poprawnie powinienem powiedzieć „mieszanki”. Sara, Niemcy Trudno mi napisać coś o języku polskim, bo wprawdzie używam go już jakiś czas, ale nauczyłam się go od rodziców i nie bardzo jeszcze wiem, jak on „działa”. Nigdy nie uczyłam się gramatyki i nie znam żadnych reguł. Jak mnie w Niemczech ktoś pyta, dlaczego moje imię ma różne formy, np. mama mówi do mojej siostry, że „to dla Sary” albo „powiedz Sarze”, to nie bardzo umiem to wytłumaczyć. Wiem, że polski jest trudnym językiem. Często pytam Polaków o to, dlaczego tak się mówi albo jak jest poprawnie i nie zawsze potrafią mi to wyjaśnić. Lubię brzmienie polskiego, jest w nim coś delikatnego i twardego jednocześnie. Zawsze, kiedy słyszę go na ulicy w Niemczech, od razu się uśmiecham. 15

Polski dla obcokrajowcÓw

Soon Hyung, Korea Największe problemy mam z wymową. Mimo że uczę się polskiego od kilku lat i nie robię już wielu błędów gramatycznych, nadal ciągle coś źle wymawiam. W ogóle nie słyszę różnicy między sz i ś lub cz i ć. Koleżanki czasem żartują, że dla mnie „dziecko poczęte” i „dziecko pocięte” to to samo. Ale ja naprawdę nie słyszę wielkiej różnicy między słowami „boczek” i „bociek” czy „proszę” i „prosię” a przez to ciągle przydarzają mi się w Polsce jakieś śmieszne lub kłopotliwe sytuacje. Veronia, Francja Jest mi stosunkowo łatwo uczyć się kolejnych języków, bo znam już dobrze kilka. A że niektóre reguły się w nich powtarzają, to znacznie ułatwia mi to naukę. Jak wszyscy Francuzi mam jednak problem z odróżnianiem brzmienia y oraz e, często nie słyszę różnicy. Na przykład „wyjście” i „wejście” brzmią dla mnie tak samo! Dość szybko natomiast opanowałam ortografię i jestem dumna z tego, że prawie nie robię błędów ortograficznych. Nie jestem czasami tylko pewna, gdzie jest trz a gdzie cz, ale może i to z czasem opanuję. Nie do końca czuję jeszcze aspekt i liczebniki, ale mam nadzieję, że to tylko kwestia czasu. Staram się dużo czytać po polsku, oglądam telewizję i wracam do Polski najczęściej jak tylko mogę, żeby mieć kontakt z żywym językiem. Duran, Turcja Zanim zacząłem się uczyć polskiego, znałem tylko turecki i angielski. Polski był więc moim pierwszym językiem fleksyjnym. Na początku myślałem, że oszaleję z tymi końcówkami. Kolejną rzeczą, która do dziś sprawia mi trudności, są rodzaje. Nie spotkałem się z tym wcześniej w żadnym innym języku i za żadne skarby świata nie mogłem zrozumieć, dlaczego stół jest męski, szafa żeńska, a krzesło nijakie. Co do osób – miało to sens, ale przedmioty? Jakieś szaleństwo. Na początku wymyślałem sobie różne historie, żeby to jakoś zapamiętać. Teraz zacząłem się uczyć niemieckiego... i tam też są rodzaje. I często rzeczowniki niemieckie mają zupełnie inny rodzaj niż polskie. Teraz to niemiecki wydaje mi się nielogiczny i trudny, ale to chyba tak samo jak z polskim – kwestia bliższego poznania. Olga, Rosja Wszyscy koledzy myślą, że jak jestem z Rosji, to łatwiej mi się uczyć polskiego. I łatwiej, i trudniej. Oczywiście mam mniej problemów ze zrozumieniem, dzięki podobieństwu rosyjskiego i polskiego, ale z tego samego powodu mam więcej problemów z gramatyką i ortografią. Często używam jakiegoś wyrazu, przekonana, że tak jest też po polsku, a tu się okazuje, że tylko po rosyjsku, bo owszem, w polskim też kiedyś istniał taki wyraz (w końcu wszystkie języki słowiańskie pochodzą z jednego – prasłowiańskiego), ale dziś jest bardzo archaiczny, a na dodatek znaczy coś trochę innego. Przez słowiańskość obu języków wpadam często w różne pułapki językowe. I przez śpiewność mojego języka ojczystego zawsze mówię po polsku tak, że od razu wszyscy wiedzą, skąd pochodzę.

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Pytania: 1) Co sądzisz o przytoczonych opiniach? Czy któryś z wymienionych problemów jest też Twoim? 2) Co poradził(a)byś tym studentom? Jak, Twoim zdaniem, mogliby uporać się ze swoimi problemami językowymi? 3) Które z wymienionych problemów są związane z wpływem języka ojczystego studenta? Jak jest w Twoim przypadku? 4) Czy Twój język ojczysty pomaga Ci w uczeniu się polskiego czy raczej utrudnia naukę? 5) Komu najłatwiej nauczyć się języka polskiego, użytkownikowi jakiego języka? A komu najtrudniej? 6) Jakie znasz języki obce i na ile ich znajomość pomaga Ci w uczeniu się polskiego? 7) Które reguły gramatyczne w języku polskim są podobne do reguł w innych znanych Ci językach? Czy ułatwia Ci to naukę? 8) Co sprawia Ci największe trudności w uczeniu się języka polskiego? Jak sobie z tym radzisz?

Ćwiczenie 5 Wzbogać swoje słownictwo i wyrażając raz jeszcze swoje opinie, użyj następujących zwrotów: Uważam, że... Nie wiem, czy... Myślę, że... Trudno mi powiedzieć, czy... Sądzę, że... Nie jestem pewny/-a, ale... Moim zdaniem... Wydaje mi się, że... Według mnie... Nie jestem przekonany/-a, czy... To dla mnie jasne, że... Nie czuje się kompetentny/-a, Jestem pewny/-a, że... żeby powiedzieć, czy...

Ćwiczenie 6 a) Przeczytaj głośno podane wyrazy, zwracając uwagę na ich wymowę. ą/ę – om/em – on/en idą, robię, umiem, kompozytor, bęben, piętnaście, zaczęła, porządny, trąba, pompa, mentalność, mętny, tętno, plomba, benzyna, kolęda, inteligencja, bomba, blondyn, wziął, dzieciom, kobietą, kobietom, klient, komfort, kąt, konserwa trz/cz/sz/c/rz trzymać, trzy, mistrz, trzeba, czcionka, strzał, wstrzymać, krzyk, koszyk, oczywiście, szczekać, drzwi, kształt, żeglarz, kurz, ckliwy, wyższy, chrześcijański, chrzan, przeszczep, syczeć, złoty, życzy, czkawka, cło, cucić, żyć, krzyż, żona, mąż, zażądać, żelazny, kożuch, cętka, cążki, przyszłość, sztuczny, cacko, szyć, szczypać, szczerzyć, szczękać, szeptać 17

Polski dla obcokrajowcÓw

ś/si, ć/ci, ź/zi, dź/dzi, ń/ni, dz śnieg, sito, światło, ćwierkać, ciepło, źdźbło, dzień, ćma, cichy, październik, dźwięk, ćwierć, ość, miłość, teść, świt, świat, kiść, rześki, koci, wziąć, usiąść, śnić, siać, dziób, dziura, dzwonić, dźwignia, dźgać

b) Przeczytaj głośno pary wyrazów o podobnym brzmieniu. Zwróć uwagę na poprawną wymowę. trzy – czy doza – doża spieszyć się – śpieszyć się zebra – żebra Kasia – kasza boczek – bociek cieszę się – czeszę się proszę – prosię czapki – ciapki angielski – anielski wróć – wróci trzcinka – czcionka poczęte – pocięte noś – nosi płać – płaci wejście – wyjście koci – kozi jedźmy – jedzmy dzień – cień płacę – płaczę żyć – szyć kasa – kasza cześć – sześć kos – kosz lekką – lekko sum – szum

Zapamiętaj! Zła wymowa wyrazów często jest powodem błędów ortograficznych!

Ćwiczenie 7 Spróbuj przeczytać poprawnie następujące zdania (tzw. łamańce językowe). 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Stół z powyłamywanymi nogami. W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie. Król Karol kupił królewnie Karolinie korale koloru koralowego. Lojalna Jola. Cecylia czyta cytaty z Tacyta. Kiedy susza, szosa sucha, idzie szosą sucha mucha. Tatka tka i matka tka, a tkaczka czka i też tam tka. (Źródło: Kabaret Starszych Panów.) Ząb – zupa zębowa, dąb – zupa dębowa. W trzęsawisku trzeszczą trzciny, trzmiel trze w Trzciance trzy trzmieliny, a trzy byczki znad Trzebyczki z trzaskiem trzepią trzy trzewiczki. Warzy żaba smar, pełen smaru gar, z wnętrza gara bucha para, z pieca bucha żar, smar jest w garze, gar na żarze, wrze na żarze smar. Grzegorz Brzęczyszczykiewicz, Chrząszczyżewoszyce, powiat Łękołody. (Źródło: film „Jak rozpętałem drugą wojnę światową”.)

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

łamać (sobie) język – mieć trudności z wymówieniem czegoś łamaniec językowy – zbitka głosek lub złożenie wyrazów trudnych do wymówienia

Ćwiczenie 8 Posłuchaj piosenki, a następnie spróbuj ją zaśpiewać lub przeczytaj tekst utworu. Możliwe źródło: http://w17.wrzuta.pl/audio/afmadkFT6Pb/dziecie_tkaczy

Kabaret Starszych Panów

Dziecię tkaczy Tata z mamą w domku naszym, by dobrobyt zawsze trwał, Cichy warsztat na poddaszu mieli, który głośno tkał. Pomagała tkać im praczka, którą czkawki wstrząsał szok. Gdy pełzałem na czworaczkach już nade mną cały rok... Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka. Rosłem sobie na smarkacza nerwowego, bo wśród gier Cichy warsztat głośno warczał i zadręczał mnie ten szmer. Na dobitkę praczki czkawki nie ustają jak na złość, Z rączek lecą mi zabawki, bo nade mną wciąż... psiakość! Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka. Gdym na tyle był dojrzały, by do dziewcząt trochę lgnąć, Dziunię oczy me ujrzały i nie mogłem ich z niej zdjąć. Czas na łąkach się pędziło, chociaż nieraz zimno nam. Brr, brr... No bo w domu jak by było? Tutaj wielbię ją, a tam... Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka. Gdy dożyliśmy tej chwili, kiedy ślub nam przyszło brać, To rodzice się zgodzili, lecz zaczęli więcej tkać. Tylko trochę jadła skubną i już pędzą wątek pleść I na przykład w noc poślubną nagle tuż nad nami... cześć! Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka. W kilka lat zrządzeniem losu pracowity tata zgasł. Potem mama w ten sam sposób z praczką opuściły nas. Potem, żona po kryjomu znikła z panem z vis-à-vis. Może teraz spokój w domu? Gówno! W nocy straszą i... Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka. 19

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 9 Uzupełnij wiersz wyrazami z ramki (zwracając uwagę na znaczenie i formę gramatyczną wyrazów). chrząszcz, trzcinie, rzeczki, przecież, wsze, brzęczeć, gąszczu, każda, cóż, życie, że, wrzaśnie

Jan Brzechwa

Chrząszcz

W Szczebrzeszynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . brzmi w trzcinie I Szczebrzeszyn z tego słynie. Wół go pyta: „Panie chrząszczu, Po co pan tak brzęczy w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ?” „Jak to – po co? To jest praca, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . praca się opłaca.” „A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . za to pan dostaje?” „Też pytanie! Wszystkie gaje, Wszystkie trzciny po . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czasy, Łąki, pola oraz lasy, Nawet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , nawet zdroje, Wszystko to jest właśnie moje!” Wół pomyślał: „Znakomicie, Też rozpocznę takie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .” Wrócił do dom i wesoło Zaczął . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pod stodołą Po wolemu, tęgim basem. A tu Maciek szedł tymczasem. Jak nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : „Cóż to znaczy? Czemu to się wół próżniaczy?!” „Jak to? Czyż ja nic nie robię? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . właśnie brzęczę sobie!” „Ja ci tu pobrzęczę, wole, Dosyć tego! Jazda w pole!” I dał taką mu robotę, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się wół oblewał potem. Po robocie pobiegł w gąszcze. „Już ja to na chrząszczu pomszczę!” Lecz nie zastał chrząszcza w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , Bo chrząszcz właśnie brzęczał w Pszczynie. 20

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

2 Mój język ojczysty Studenci mówią: Klara, Czechy Język czeski jest językiem słowiańskim, jest fleksyjny. Końcówki sprawiają trudności wielu uczącym się. Nie ma stałego porządku słów, ale nie można wstawiać ich w zdaniu w dowolnym miejscu, zaś dotyczące tego reguły są bardzo skomplikowane. W języku czeskim ważne są akcent i długość sylaby. Lecz uwaga: sylaba może być tylko akcentowana, tylko długa albo jedno i drugie. Cudzoziemcy często nie są w stanie wymówić długiej sylaby bez akcentu. A Polacy mają problem z rozróżnieniem w wymowie h i ch. Lura, USA Język angielski należy do języków germańskich, a dokładnie (jak sprawdziłam) zachodniogermańskich. Angielski nie jest fleksyjnym językiem, nie ma też rodzajów. Największe problemy uczącym się mojego języka sprawia wymowa i to, że inaczej się pisze, a inaczej czyta, a w gramatyce najtrudniejsze są zdecydowanie czasy. Wiele osób narzeka, że ciągle się uczy czasów i nie może ich opanować. I oczywiście wymowa i słownictwo w Wielkiej Brytanii jest inne niż w Stanach czy Australii. Można dobrze znać język, a potem mieć problemy z porozumieniem się w określonym kraju anglojęzycznym. Maurizio, Włochy Język włoski jest językiem romańskim. Wiele osób na wiadomość, że jestem Włochem, mówi mi, że włoski to piękny język i podobno jest łatwy. Jest łatwy, ale na początku, bo – jak żartuję – „mama” to „mamma”, a „pizza” to „pizza”, ale bardzo szybko się okazuje, że przy bliższym poznaniu jest bardziej skomplikowany. Trzeba opanować koniugacje, czasy, przyimki i rodzajniki, mnóstwo zaimków, następstwo czasów... mógłbym wymieniać w nieskończoność. Tak więc nie uważam, że włoski jest taki łatwy, ale za to zgadzam się w stu procentach z tym, że jest piękny. Erico, Japonia Japoński jest ostatnio modny w Europie. Wiele osób uczy się go i twierdzi, że wielką przyjemność sprawia im pisanie japońskich znaków, które wyglądają jak obrazy. Ale dla człowieka Zachodu trudne jest zrozumienie, że nie ma czegoś takiego jak alfabet japoński. Są cztery kategorie znaków i ich stosowanie jest dość skomplikowane. Niektóre znaki to wyrazy, inne to sylaby, a jeszcze inne to końcówki... Trzeba się też nauczyć języka grzecznościowego, który w japońskim jest bardzo rozbudowany. Wiele rzeczy zależy od kontekstu i trudno jest podać określoną regułę, tak jest np. z liczbą mnogą. Jeśli ktoś narzeka, że w polskim reguły są niejasne i ciągle jest jakiś wyjątek, powinien pouczyć się japońskiego. Dla mnie polski jest precyzyjny jak... japońska technika. 21

Polski dla obcokrajowcÓw

Alexandra, Szwajcaria Największą różnicą między językiem polskim a szwajcarskim jest fakt, że szwajcarski nie jest językiem oficjalnym. Dlatego też nie istnieje jeden zbiór reguł gramatycznych, każdy pisze i mówi w swoim dialekcie. Język polski jest trudniejszy od niemieckiego, ma więcej przypadków i mnóstwo wyjątków. Ale pragnienie, by ładnie brzmiał, daje motywację do nauki. Marita, Łotwa Chociaż język łotewski należy do grupy języków bałtyckich, a język polski do słowiańskich, obydwa języki pochodzą z jednej rodziny językowej – indoeuropejskiej. Alfabet łotewski, podobnie jak polski, jest oparty na alfabecie łacińskim. Odróżnia je jednak liczba liter, bo w łotewskim jest ich 33. W obu językach są spółgłoski szeleszczące i miękkie, ale w łotewskim są jeszcze tzw. długie samogłoski. Jeszcze jedną wspólną cechą obu języków jest siedem przypadków w deklinacji. W polskim wyróżnia się trzy rodzaje gramatyczne, w łotewskim zaś tylko dwa: męski i żeński. Różne jest brzmienie języków: polski jest bardziej miękki, łotewski twardszy. Polacy mówią szybciej, Łotysze przeciągają głoski (z wyjątkiem terenów blisko granicy rosyjskiej).

Pytania: Do jakiej grupy językowej należy Twój język? Czy Twój język ojczysty jest językiem fleksyjnym? Jakie są charakterystyczne cechy Twojego języka? Co Twoim zdaniem jest najtrudniejsze w Twoim języku ojczystym? Jakie są pułapki, które czyhają na uczących się go obcokrajowców? Czy uważasz, że Twój język jest łatwiejszy czy trudniejszy od polskiego? 7) Wpływy jakich języków można odnaleźć w Twoim języku? 8) Czy obecnie także w Twoim języku dużą rolę odgrywa język angielski? 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Ćwiczenie 10 Porównaj swój język z językiem polskim lub innymi językami, używając podanych w tabeli zwrotów. Dopasuj końcówki do odpowiednich rodzajów rzeczowników itd. Przykład: Język ukraiński ma wiele wspólnego z językiem polskim, ponieważ obydwa należą do grupy języków słowiańskich. Deklinacja niemiecka jest inna niż polska, ponieważ występują w niej tylko cztery przypadki, które w dodatku odpowiadają na inne pytania niż przypadki polskie.

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Podobieństwo ... jest podobny do... ... bardzo przypomina... ... tak jak... ... identycznie jak... ... ma wiele wspólnego z... ... i ... są podobne pod względem... / ze względu na... zarówno..., jak i... ... jest tak samo jak... ... wygląda tak samo jak... ... podobnie jak...

Różnica ... jest różny od... ... jest inny niż... ... inaczej niż... ... różni się od... ... w przeciwieństwie do... ... jest zaprzeczeniem... widać różnicę między... ... przeciwnie niż... ... jest przeciwieństwem... ... kontrastuje z...

Ćwiczenie 11 Porozmawiaj z kolegą/koleżanką z ławki. Zadajcie sobie nawzajem pytania ze strony 22., a następnie porównajcie Wasze opinie, używając zwrotów z ćwiczenia 10.

3 Nauka języka obcego Polski jak łacina (fragment wywiadu ze Steffenem Möllerem przeprowadzonego przez Bartka Ciszewskiego dla działu „Języki” studentnews.pl)

„Jak zacząłeś przygodę z polskim? Pojechałem do Krakowa na dwutygodniowy kurs, ogłoszenie znalazłem na uniwersytecie w Berlinie. Z miejsca zakochałem się w waszym języku – podkreślam, że wtedy nie znałem jeszcze ani jednej Polki. To był twój pierwszy język obcy? Nie – znam ich dużo, chociaż po trochu. W szkole przez 9 lat miałem łacinę. Później angielski, starogrecki, francuski. Po szkole włoski. Zrobiłem też dyplom z hebrajskiego. To musiało być bardzo trudne. Nigdy w życiu tak intensywnie nie uczyłem się języka, ale to była ogromna frajda. Kurs prowadził najlepszy nauczyciel języków, jakiego kiedykolwiek miałem – 60-letni zapaleniec, facet, który codziennie żałował, że się nie urodził 2000 lat 23

Polski dla obcokrajowcÓw

temu. Był fanatykiem i miał unikalną metodę – na pierwsze zajęcia przyszedł z gitarą i, zamiast czytać kserokopie z obcym pismem, co od razu tworzy dystans do języka, słuchaliśmy hebrajskich piosenek. Na koniec lekcji każdy dostawał kasetę z kilkoma kawałkami i kserokopię przedziwnego tekstu. Jedyne, co nam powiedział, to że trzeba czytać od prawej do lewej. Sami musieliśmy dopasować słowa piosenek do obcych liter. Budził w nas instynkt detektywistyczny. Byliśmy twórczy, każdy się mobilizował. Od tego momentu wierzę, że jestem w stanie nauczyć się każdego języka. Dobry nauczyciel musi, jak Sokrates, skierować studentów we właściwą drogę, delikatnie zasugerować ścieżkę i zostawić im wolną rękę w odkrywaniu języka. Który z obcych języków jest ci najbliższy? Polski. Choć cały czas jest dla mnie zagadką, dlaczego tak go lubię. Dużo ludzi podejrzewa, że mam słowiańską duszę. Nie, nie mogę tak uogólniać. Żaden inny słowiański język, może poza rosyjskim, mi się nie podoba pod względem brzmienia, choć we wszystkich podoba mi się, że słowa muszą być do siebie dokładnie dopasowane jak klocki lego, zrastają się w jedną całość i nie jest ważne, w którym miejscu zdania występują. Chciałbyś uczyć polskiego, na przykład w Niemczech? Tak, bardzo chętnie. To jest jedna z moich wizji emerytury. Prowadząc uroczystość niedawno w moim liceum w Wuppertalu, zasugerowałem dyrektorowi szkoły, żeby wprowadził kółko języka polskiego. Opowiadałem mu, że język polski jest mówioną łaciną. Jest starym filologiem i na słowo „łacina” ma blask w oczach. Kiedy tłumaczyłem mu, że gramatyka polska jest tak podobna do łacińskiej, że Polacy są w stanie nauczyć się łaciny w ciągu 2 lat, nie wierzył: „Naprawdę?”, mówił, „My potrzebujemy aż 9 lat”! „Tak. I dodatkowo są po polsku aspekty czasownika, tryb dokonany i niedokonany, tak jak ze starogreckiego.” „Ze starogreckiego też elementy!”„Tak. A poezja polska jest jak Owidiusz!”„Jak Owidiusz!”, był zachwycony. Mam nadzieję, że udało mi się zasiać tam małe ziarenko. Co ci się spodobało w Polsce oprócz języka? Wiemy, czemu tu przyjechałeś, ale czemu zostałeś? Jestem tu już 10 lat i ani jednego dnia nie tęskniłem za Niemcami. Kiedy byłem we Włoszech już po dwóch tygodniach miałem dosyć. W Polsce takiego załamania nigdy nie miałem – dzięki ludziom, dzięki mentalności polskiej. W cudowny sposób łączycie zachodni racjonalizm i rosyjską serdeczność. Podoba mi się w Polsce grzeczność, poczucie humoru, serdeczność, ale i dystans – Polak jest zdystansowany. Ludzie tu są autentyczni, nie udają. Ten autentyzm też ulega modzie, na przykład panuje tu moda na narzekanie – kto nie narzeka jest sztuczny, ale ja to lubię, przyzwyczaiłem się. To idealny kraj dla mnie. W jakim wieku trzeba zacząć naukę języka obcego, żeby mówić tak jak ty po polsku? Włoskiego i polskiego, dwóch moich ulubionych języków, uczyłem się już po szkole. I udało mi się to w błyskawicznym tempie. Wniosek jest taki: człowiek 24

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

jest w stanie bardzo szybko nauczyć się języka, jeżeli ma odpowiednią motywację. Motywacja jest najważniejsza. Uważam, że rodzice posyłający małe dzieci na kursy językowe za bardzo panikują. Lepiej, żeby dzieciak zajął się grą na pianinie, bo w wieku 20 lat już nikt tego nie zaczyna. Masz jakieś sposoby na lepsze przyswajanie wiedzy? Byłem ostatnio na świetnym wykładzie w Katowicach, dotyczącym sposobów uczenia się języków. Jest podobno 7 różnych rodzajów predyspozycji: poprzez słuch, wzrok, dotyk... Są też tacy, którzy muszą zawsze coś majstrować przy nauce języka. Najbardziej podobała mi się kategoria „spiskowców” – ludzi, którzy nie uczą się w otwartych sytuacjach, tylko wolą tak „pod stołem” – przesłać komuś tajną wiadomość, coś sobie zaszyfrować w obcym języku. Jest jeszcze typ, który lubi mówić – na przykład ja. Lubię pouczać innych ludzi, a tak naprawdę w ten sposób powtarzam sobie materiał. Warto zastanowić się, do jakiej kategorii należymy, a w ten sposób można oszczędzać dużo czasu. Dla mnie na przykład nie ma sensu chodzić do jakieś szkoły językowej. Ja muszę pojechać do samego kraju.”

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10)

Jakie języki zna Steffen Möller? Jak długo uczy się polskiego? Co podoba mu się najbardziej w języku polskim? Jakie metody uczenia się języków obcych są jego zdaniem najlepsze? W jaki sposób nauczył się tak dobrze języka polskiego? Jak sądzisz, dlaczego dodaje, że nauczył się polskiego, choć nie znał wtedy ani jednej Polki? Jakie predyspozycje do uczenia się języków obcych wymienia? Które są charakterystyczne dla Ciebie? Na czym polega metoda stosowana przez „spiskowców”? Jakie zalety i wady ma chodzenie do szkoły językowej? Autor opisuje niekonwencjonalną metodę dopasowywania tekstów w nieznanym języku do melodii. Z jaką najbardziej zaskakującą metodą uczenia języka Ty się spotkałeś/-aś?

Ćwiczenie 12 Wyjaśnij podane wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: frajda – przyjemność z czegoś, bardzo duża radość; zapaleniec – osoba pełna zapału do działania, entuzjasta; kaseta z kilkoma kawałkami – kaseta z kilkoma piosenkami. 25

Polski dla obcokrajowcÓw

przedziwny twórczy ścieżka zostawić wolną rękę słowiańska dusza uogólniać zasiać małe ziarenko załamanie

serdeczność ulegać modzie narzekanie przyswajanie majstrować spiskowiec pouczać zaszyfrować

Popularni obcokrajowcy i ich metody uczenia się języka polskiego „Zacząłem uczyć się języka od razu, jak tylko przyjechałem do Polski. Nie chodziłem na żadne kursy polskiego. Sam robiłem zakupy, chodziłem do restauracji, rozmawiałem, gestykulując z ludźmi i tak z dnia na dzień rozumiałem coraz więcej. Każde nowo poznane słówko było dla mnie ogromną radością i małym sukcesem”. Paolo Cozza, Włochy (fragment wywiadu Ilony Adamskiej „Polki nie wiedzą, że są piękne” dla interia.pl)

„Nie jestem może najlepszym przykładem, dlatego że jestem przypadkiem dziecka mieszanego małżeństwa. W związku z tym język polski nie był mi zupełnie obcy, bo tak się szczęśliwie składa, że mama uczyła mnie jednak polskiego. W domu natomiast nie mówiliśmy po polsku, bo tata nie rozumiał, stąd nie wypadało. Kiedy byłem mały, przyjeżdżaliśmy tu, do dziadków, do Polski, na wakacje, więc osłuchałem się z językiem. Nie jestem pewnie wzorem dla osoby, która – będąc dojrzała – przyjeżdża do Polski i ma się tego języka nauczyć. Gdybym zatem miał odpowiedzieć na to pytanie, to najlepszym przykładem będzie mój tata, który jest stuprocentowym obcokrajowcem. Przyjechał do Polski i uczył się polskiego, czytając gazety. Dla mnie jest to zupełnie niepojęte, ponieważ mimo iż byłem osobą już osłuchaną z językiem, to broniłem się przed tym – przed pisaniem tych dziwnych połączeń spółgłosek („sz”, „rz”, „cz”) – to było dla mnie nie do powtórzenia, nie mówiąc już o tym, że aparat mowy pracuje inaczej w języku hiszpańskim, a inaczej – w polskim. Wydaje mi się, że na pewno nie należy się krępować. Już patrząc na siebie jak na osobę, która uczy się języków obcych i to lubi, staram się nie krępować. Są osoby – i wszyscy dobrze o tym wiemy – które boją się o poprawność, nie chcą popełniać błędów i to bardzo hamuje naukę języka obcego. Z kolei moim zdaniem nie jest to tak ważne, nie jest istotne to, żeby zdawać egzaminy, certyfikaty, ale po prostu, żeby zrozumieć, co druga osoba chce nam przekazać i umieć wypowiedzieć się w tym języku”. Conrado Moreno, Hiszpania (fragment wywiadu Tomasza Pańczyszyna dla e-wloski.pl)

„Uczyłem się sam. Nie chodziłem do żadnej szkoły językowej. Do Polski przyjechałem w 2000 roku i żona rzuciła mnie na głęboką wodę. Słuchałem rozmów żony, teściowej i uczyłem się. Robiłem tylko jeden błąd. Przyzwyczajony 26

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

do nich używałem form w rodzaju żeńskim. I tak zostało mi do dziś. Teraz mój syn Benjamin mówi mi: Tato, ale ty mówisz jak kobieta. Wiem o tym, ale jeszcze zdarza mi się popełniać takie błędy. W domu rozmawiamy trochę po grecku, trochę po polsku”. Theofilos Vafidis, Grecja (fragment wywiadu Małgorzaty Jankowskiej dla „Teletygodnia” 11.04.2012)

„Do Polski przyjechałem 21 października 1992 r. Wasz język mnie przerażał! Gdy wróciłem do Londynu, by się spakować, w polskim ośrodku na Hammersmith kupiłem książkę „Learn Polish”. Do dziś pamiętam autora: B. Mazur. Kosztowała 20 funtów, a zarabiałem wtedy ze sto tygodniowo, połowę wydając na czynsz! Poszedłem do pubu naprzeciwko, kupiłem piwko, otworzyłem świeżutko kupioną książkę. Gdy zobaczyłem, ile razy występuje na pierwszej stronie literka zet, doznałem szoku. A jeszcze zet z kreską, z kropką. Gdyby miało ogonek, tobym się załamał! A potem dostrzegłem jeszcze ę, ą, ś, sz, cz, ż, ź! Mimo to zdecydowałem się na przyjazd do Polski, ale czułem się trochę jak Krzysztof Kolumb po odkryciu Ameryki. On musiał spalić statki, żeby załoga nie uciekła na stary ląd. Ja tylko zlikwidowałem mieszkanie i spakowałem walizkę”. Kevin Aiston, Wielka Brytania (fragment wywiadu Liliany Śnieg-Czaplewskiej dla „Gali” 37/2008).

Pytania: 1) Jakie metody uczenia się języka polskiego zastosowały powyższe osoby? 2) Kto uczył się „języka z życia” i dlaczego? 3) Czy warto uczyć się języka obcego w sposób uporządkowany z podręcznika i na lektoracie? Uzasadnij swój pogląd. 4) Z jakimi opiniami podanymi w wypowiedziach zgadzasz się, a z jakimi nie? Dlaczego? 5) Jakie zalety i wady mają przedstawione w tekście metody? 6) Czy któraś z nich wydaje Ci się wyjątkowo skuteczna?

Ćwiczenie 13 Wyjaśnij poniższe wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: gestykulować – wyjaśniać coś za pomocą gestów. mieszane małżeństwo nie wypada osłuchać się krępować się przekazać

rzucić na głęboką wodę świeżutko (kupiona) doznać szoku załoga

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 14 Przeczytaj poniższe wypowiedzi, a następnie przyporządkuj podane w wypowiedziach metody uczenia się języków obcych odpowiednio do poziomu podstawowego i zaawansowanego. Uzasadnij swój wybór. Emily Staram się oglądać telewizję, w ten sposób uczę się prawidłowej wymowy, a dzięki obrazowi rozumiem więcej. Tomas Robię listy nowych słów i staram się codziennie nauczyć na pamięć przynajmniej trzech z nich. Potem próbuję używać ich w rozmowie. Roberta Zapisałam się na tandem. Uczę Asię włoskiego, a ona mnie polskiego. Rozmawiamy, poprawiamy się, wyjaśniamy sobie konteksty. Pomaga nam to, że obie jesteśmy studentkami filologii, więc łatwiej nam zrozumieć i wyjaśnić zjawiska językowe. Eva Trudne wyrazy i reguły zapisuję na kartce i przypinam koło łóżka. Kiedy rano i wieczorem na nie spoglądam, powtarzam i utrwalam je sobie. A podobno przed zaśnięciem najwięcej przyswajamy. Verena Ćwiczenia, ćwiczenia i jeszcze raz ćwiczenia! Ciągle robię jakieś ćwiczenia gramatyczne, leksykalne, ortograficzne i dużo mi to daje. Valery Wgrałam sobie kilka płyt do nauki języka polskiego i słucham ich w wolnej chwili, np. w autobusie. Zawsze zapamiętam jakiś nowy zwrot czy słowo. Natalia Naklejam wszędzie karteczki ze słowami i regułami, których nie mogę zapamiętać. Dzięki temu, kiedy myję naczynia albo czyszczę zęby, mogę to sobie czytać i powtarzać. Asta Zapisałam się do kółka teatralnego. Piszemy samodzielnie sztuki albo wystawiamy jakieś łatwiejsze polskie sztuki. Pisanie i uczenie się na pamięć sprawia, że moja znajomość polskiego znacznie się poprawiła. Michael Mówienie jest najważniejsze. Dlatego staram się jak najwięcej rozmawiać z native speakerami. Byłem w Polsce już na dwóch stypendiach i kiedy tylko mogę, przyjeżdżam do znajomych, których tu poznałem. Po takich wyjazdach czuję, że jest mi dużo łatwiej wyrażać myśli. Angel Czytam polskie gazety. Studiuję dziennikarstwo i naprawdę interesują mnie różne artykuły, a zainteresowanie tematem pomaga mi się zagłębić w to, co czytam i zapamiętać nowe słowa. 28

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Yao Gazety i książki są dla mnie trochę za trudne, a jestem wzrokowcem, więc uczę się, czytając polskie książki dla dzieci, bajki, baśnie, wierszyki. Dużo mi to daje i to naprawdę fajna zabawa. David Wykorzystuję czas w tramwajach i autobusach. Moja lektorka języka polskiego podpowiedziała mi, żebym opowiadał sobie w myśli różne rzeczy: ostatnio obejrzany film, co dzisiaj robiłem, jak wygląda kobieta stojąca obok mnie... A jeśli zabraknie mi jakiegoś słowa, żebym sprawdzał to od razu po powrocie do domu, w ten sposób łatwiej zapamiętam wyraz czy zwrot, które były mi potrzebne. Liesbeth Słucham polskich piosenek, śpiewam je i zawsze coś w głowie zostaje. Jestem słuchowcem, więc jest to w moim przypadku bardziej skuteczna metoda niż czytanie. Jakob Uczę się też trochę sam, ale najwięcej korzystam na kursie, bo lektor zawsze wytłumaczy regułę i znajdzie jakiś sposób, żeby łatwiej było zapamiętać coś nowego i trudnego. Miriam Rysuję obrazki do nowych wyrazów i tak je zapamiętuję. Tessa Lubię słuchać, jak ludzie rozmawiają w tramwaju, na ulicy, w sklepie... Jestem pewna, że w ten sposób poznaję żywy język. Ma to tylko jedną wadę: kilka razy nauczyłam się błędnej formy, a zapomnieć ją i nauczyć się na nowo poprawnej formy jest trudniej niż nauczyć się czegoś zupełnie nowego. Fadime Oczywiście świetnie byłoby móc częściej bywać w Polsce i rozmawiać z Polakami, ale i w Turcji staram się mieć kontakt z nimi dzięki korespondencji. Piszemy e-maile i listy. E-maile przychodzą szybko, ale nie pomagają w nauce ortografii, bo polskie litery w mailach nie mają tych wszystkich ogonków, kropek i kresek, które powinny się tam znaleźć. A „polka” i „półka” czy „kat” i „kąt” to nie jest to samo. W listach jest to wszystko, ale na listy trzeba trochę poczekać, poza tym trzeba pójść na pocztę, kupić znaczek... Metody uczenia się języka obcego dla poziomu podstawowego

dla poziomu zaawansowanego

Polski dla obcokrajowcÓw

Zapamiętaj! wzrokowiec – ktoś, kto najskuteczniej uczy się dzięki zmysłowi wzroku, tj. czytając czy oglądając, zapamiętuje wygląd tekstu i miejsce danej informacji na stronie i w ten „fotograficzny” sposób potrafi ją odtworzyć; słuchowiec – ktoś, kto najskuteczniej uczy się dzięki zmysłowi słuchu, tj. zapamiętuje daną informację, kiedy ją słyszy.

Ćwiczenie 15 Które z metod uczenia się można stosować niezależnie od stopnia znajomości języka? Wymień je i uzasadnij swoją opinię.

Wpadki językowe Zasłyszane Pewien Irlandczyk zamówił w barze mlecznym placek cygański. Zjadł go, zapłacił rachunek i wyszedł. Za jakiś czas wpada do baru bardzo zdenerwowany i pyta: – Gdzie jest mój placek?! Na co kelnerka opowiada: – Ale przecież pan zjadł swój placek... Irlandczyk osłupiał. Potem przez chwilę pomyślał i znowu krzyczy: – Przecież nie zjadłem placka! Jak mogłem zjeść swój placek! Musi tu gdzieś być... W końcu kelnerka stwierdziła, że dla świętego spokoju przyniesie mu drugi placek. Wtedy wyjaśniło się, że Irlandczyk pomylił dwa wyrazy i nie chodziło mu o placek, tylko o plecak... A plecak rzeczywiście leżał zapomniany w kącie. *** Znajomy Włoch, po kilku latach mieszkania w Polsce, przyznał się, że dopiero niedawno zrozumiał jedną rzecz. Otóż przez wiele lat nie wiedział, dlaczego w Polsce wszędzie są ostrzeżenia przed psami. Polacy, których o to pytał, nie rozumieli, o co mu chodzi. A chodziło mu o tabliczki z napisem „Uwaga, piesi!”. Włoch myślał, że liczbę mnogą w polskim tworzy się tak jak we włoskim, przez dodanie do wyrazu rodzaju męskiego końcówki -i, czyli „jeden pies, dwa piesi”... I dopiero niedawno dowiedział się, że „piesi” to liczba mnoga od „pieszy”, a w Polsce wcale nie ostrzega się na ulicach przed psami... *** 30

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Pewien Anglik po paru miesiącach pobytu w Warszawie był święcie przekonany, że Polacy mają straszne problemy z brzuchem i często korzystają z porad specjalistów w tej dziedzinie. W końcu dowiedział się, że „lekarz stomatolog” to po prostu dentysta i nie ma nic wspólnego z angielską nazwą brzucha/żołądka („a stomach”). *** Pewnego razu w barze Amerykanin zamówił piwo słowami: „Prose piwo w plastikowej kupie” i nie mógł zrozumieć, dlaczego wszyscy się tak strasznie śmiali... Kiedy się dowiedział, że naczynie na napoje to „kubek”, a „kupa” znaczy coś zupełnie innego, też się śmiał... *** Znajomy Chińczyk, mieszkający w polskim akademiku, kiedyś postanowił ugotować rosół. Poszedł do sklepu i czekając w kolejce, zapomniał słowa „kura”. Nie speszył się jednak i kiedy nadeszła jego kolej, powiedział, pokazując na jajka: „Proszę mamę od tych jajek”. *** Theofilos Vafidis, grecki restaurator mieszkający w Polsce, wspomina, że kiedyś zatrzymał go policjant i poprosił o dokumenty. Policjant mówił po polsku dużo i szybko, a on wtedy jeszcze niezbyt dobrze znał język. W końcu Vafidis powiedział: „Przepraszam, ale nie rozumiem”, na co policjant: „Proszę pana, niech pan nie udaje Greka!”. Vafidis nie bardzo wiedział, o co chodzi i podał mu swój paszport. Policjant spojrzał do paszportu, a gdy zobaczył, że kierowcą jest Grek, osłupiał i po chwili wybuchnął śmiechem. Vafidis dopiero znacznie później zrozumiał, o co w tym chodziło. *** Wielu osobom się wydaje, że wszystkie języki słowiańskie są bardzo podobne. Rozmawiają z sąsiadami zza południowej czy wschodniej granicy w swoim języku, pewni, że jakoś się dogadają. Kiedyś pewna Polka zadzwoniła do swojego słowackiego znajomego, ale jego mama powiedziała, że jest on „nieprzytomny”. Dziewczyna bardzo się zdenerwowała, że coś mu się stało, zaczęła pytać o szpital... Dopiero potem się wyjaśniło, że po słowacku to znaczy „nieobecny”. Znajomego po prostu nie było w domu.

Pytania: 1) Na czym polegały gafy bohaterów tych historii? 2) Jakie Ty miałeś/-aś przygody z językiem polskim? Opowiedz jakąś zabawną lub dziwną sytuację, która przytrafiła Ci się w Polsce. 3) Jakie gafy językowe najczęściej popełniają obcokrajowcy w Twoim ojczystym języku?

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 16 a) Wyjaśnij wyrazy i zwroty z powyższych historyjek. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: placek – 1) płaska potrawa z ciasta pieczona na patelni, np. placek ziemniaczany; 2) płaskie słodkie ciasto pieczone z różnymi dodatkami, np. sernik; plecak – torba do noszenia na plecach. dla świętego spokoju nadeszła (czyjaś) kolej pieszy udawać Greka być święcie przekonanym dogadać się kupa nieprzytomny speszyć się nieobecny

b) Użyj powyższych wyrazów i zwrotów w zdaniach.

Ćwiczenie 17 Uzupełnij tabelę. Wpisz brakujące formy wyrazów. Czasownik

Nazwa czynności – rzeczownik odczasownikowy

tworzyć uogólniać zasiać załamanie się narzekanie pouczać zaszyfrować przyswajanie zostawić

Ćwiczenie 18 Ułóż zdanie z każdą parą wyrazów (czasownik i rzeczownik) z tabeli z ćwiczenia 17.

Ćwiczenie 19 Dopasuj znaczenia do idiomów. 1. łamać sobie język 2. bredzić (mówić, pleść), co ślina na język przyniesie

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

ciągnąć kogoś za język mieć coś na końcu języka mieć długi język język kogoś świerzbi zasięgnąć języka biegać z wywieszonym językiem ugryźć się w język trzymać język za zębami znajdować (znaleźć) z kimś wspólny język zapomnieć języka w gębie być na (ludzkich) językach mieć ostry język

a) b) c) d)

zdobyć informacje nie móc czegoś wymówić mówić dużo, ale bez sensu z trudem powstrzymywać się, by nie powiedzieć czegoś, o czym nie powinno się mówić dochować tajemnicy usiłować dowiedzieć się czegoś od kogoś próbować przypomnieć sobie jakieś słowo, informację bardzo się śpieszyć wyrażać się w złośliwy sposób być przedmiotem plotek mieć skłonność do gadulstwa; zdradzić jakiś sekret w ostatniej chwili powstrzymać się przed powiedzeniem czegoś, czego by się żałowało doskonale się z kimś rozumieć nie móc wymówić słowa pod wpływem emocji (z wrażenia)

e) f) g) h) i) j) k) l) ł) m) 1

Ćwiczenie 20 Zastąp zwroty podkreślone w poniższych zdaniach odpowiednimi idiomami z poprzedniego ćwiczenia. 1. Nigdy nie mogłam się porozumieć z moją siostrą, wiecznie się kłócimy. 2. Ewa jest wyjątkowo złośliwa, dlatego nie ma zbyt wielu przyjaciół. 3. On ma tak trudne nazwisko, że ludzie często mają problemy z jego wymową.

Polski dla obcokrajowcÓw

4. Na pewno nie powiem mojej współlokatorce o tym, że się zakochałam. Ona zawsze wszystko wszystkim opowiada. 5. Już miałam jej powiedzieć, co o niej myślę, ale na szczęście w ostatniej chwili się powstrzymałam. 6. Polityk, który zdecydował się na zmianę płci, jest przedmiotem powszechnych plotek. 7. No przecież pamiętam, jak on się nazywa, tylko nie mogę sobie przypomnieć, na literę N... 8. Tak się zdenerwowałem na egzaminie, że opowiadałem jakieś zupełne bzdury i oczywiście oblałem. 9. Czy wiesz, kim jest ten chłopak, z którym chodzi Dorota? – Spróbuj wypytać jej koleżankę z ławki, na pewno ci powie. Aż ją korci, żeby o tym komuś powiedzieć. 10. Nie wiem, gdzie będzie się odbywało seminarium w przyszłym semestrze. Zapytam o to w sekretariacie. 11. Wyobraź sobie, że spotkałyśmy w kinie byłego chłopaka Moniki. Monika tak się zdenerwowała, że aż zaniemówiła i nawet się z nim nie przywitała. 12. Muszę jutro odespać, bo wczoraj przez cały dzień robiłam wszystko w wielkim pośpiechu.

Ćwiczenie 21 Przeczytaj zdania, w których podkreślono popularne powiedzenia dotyczące mówienia, pisania i czytania. Następnie: a) spróbuj wyjaśnić ich znaczenie; b) powiedz to samo innymi słowami; c) ułóż nowe zdania z każdym powiedzeniem. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Ten widok jest tak piękny, że brak mi słów! Właśnie marzyłam o mocnej kawie. Czytasz w moich myślach! Anna tak była zaskoczona wypowiedzeniem, że odebrało jej mowę. Nie ma mowy o żadnym wyjeździe z kolegami pod namiot! Masz dopiero dwanaście lat! Ta książka była rewelacyjna! Przeczytałem ją od deski do deski w ciągu jednego dnia. Oczywiście, że Tomek nie napisał tego wprost, musisz czytać między wierszami. Co lekarz napisał na tej recepcie? Lekarze zawsze bazgrzą jak kura pazurem. Proszę się liczyć ze słowami. Jeszcze jedna taka wypowiedź, a straci pan pracę. Przykro mi, ale nie mogę zaliczyć panu tej pracy, widać, że napisał ją pan na kolanie.

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 22 a) Porównaj ogólne cechy różnych typów języka. Język oficjalny

Język potoczny

b) Porównaj ogólne cechy języka używanego w podanych formach wypowiedzi pisemnej. List

E-mail

SMS

Ćwiczenie 23 Niektóre nazwy i zwroty różnią się zależnie od regionu Polski. Nazywamy je regionalizmami. Spróbuj dopasować regionalizmy używane w Krakowie do ich odpowiedników używanych w Warszawie. Kraków (iść) na pole chrust weka cwibak sznycel bawarka borówka, brusznica chochla, chochelka czernica kremówka (iść) na miasto strugaczka, zastrugaczka

Warszawa łyżka wazowa herbata z mlekiem czarna jagoda jeżyna (iść) na dwór faworki bułka paryska (iść) do miasta temperówka kotlet mielony napoleonka keks 35

Polski dla obcokrajowcÓw

Czy wiesz, że? Charakterystyczne dla Krakowa jest użycie partykuł no i że, wzmacniających wypowiedź, np. Zróbże to wreszcie! Chodź no tutaj!

Ćwiczenie 24 Wybierz jeden z niżej podanych aforyzmów i wypowiedz się w formie pisemnej lub ustnej na jego temat (w 150-200 słowach). 1. 2. 3. 4.

„Język jest kluczem do świata innych”. Norman Davis „Iloma językami mówisz, tyle razy jesteś człowiekiem”. J.W. Goethe „Każdy język ma swój specyficzny rodzaj milczenia”. Elias Canetti „Bez znajomości języków obcych człowiek czuje się gorzej niż bez paszportu”. Antoni Czechow 5. „Jaki wpływ ma na społeczeństwo fakt nieuczenia się żadnego obcego języka? Przypuszczalnie podobny do tego, jak całkowite odizolowanie od społeczeństwa pojedynczego człowieka”. Georg Christoph Lichtenberg

4 Najpiękniejsze polskie słowo

źdźbło

rn ie

ź pa

brzdęk

szumiec’

dzidziuś

hy Cic ik c Ką

Każdy z nas ma jakieś słowa, które lubi i takie, których nie lubi – za brzmienie, sens, budzenie różnych skojarzeń. Powody mogą być racjonalne, emocjonalne, a czasem w ogóle ich nie ma… W 2010 r. na łamach „Gazety Wyborczej” odbyła się dyskusja na ten temat, a wraz z nią ogłoszono konkurs na najpiękniejsze polskie słowo. Czytelnicy przysłali ponad 700 propozycji, zgłaszając słowa, które brzmią „typowo po polsku”, słowa ważne dla człowieka i Polaka, słowa-wspomnienia... Spośród kilku finałowych faworytów, wygrało słowo „źdźbło”.

Tęsknota za źdźbłem (fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 18.10.2010)

Jednakowoż Lubię to słowo. „Jednakowoż” ma w sobie coś pokrętnego, wymyślnego, a zarazem niedzisiejszego. Niby to tylko wątpliwość, jakieś niedowierzanie, jednak owo „ż” na końcu dodaje mu emocji. Jakoś wypadły z naszego języka formy emocjonalne, z wyjątkiem przekleństw, i rzadko słyszy się dziś zamiast „dlacze36

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

go” takie choćby „dlaczegoż”, zamiast „czemu” rozpaczliwe „czemuż”, zamiast „ale” przekonujące „ależ”, czy wreszcie w zamian prozaicznego „bo” soczyste „gdyż”. Tylko czasem usłyszymy ostre „o żesz...”, w zniecierpliwieniu zaś powtarzamy niekiedy uparcie „zróbże”, „weźże”, „pójdźże” – choć i to nie za często się słyszy. Jakub Gromadzki, Biała Podlaska

Kresy To dla mnie słowo magiczne. Jestem 75-letnim starcem wspominającym dawne czasy. Słowo „Kresy” przenosi mnie w lata dawno minione, gdy jako siedmiolatek pasałem na łąkach pod Grodnem stadko trzech kóz. Ponadawałem im imiona, a one mnie słuchały i były mi posłuszne. Chodziłem w życiu po wielu łąkach, ale takich jak te nadniemeńskie pod Grodnem nigdy nie widziałem. Na torfowym podłożu rosła bujna, soczysta trawa poprzetykana wieloma gatunkami pachnących kwiatów, nad którymi fruwały owady i majestatyczne, kolorowe motyle. W miejscach, gdzie wydobyto torf, tworzyły się wodne zbiorniki, w których po pewnym czasie pojawiały się pluskające, połyskliwe ryby, przeważnie karasie. Łowiłem je koszem przymocowanym do długiego drążka. Wybierałem te większe, a małe puszczałem do wody. Ten kosz, zawieszony kiedyś na belce białoruskiej chaty, pełnił wcześniej funkcję łóżeczko-kołyski jakiegoś chłopskiego niemowlęcia. Miał pewnie jakąś nazwę, ale zapomniałem. Bo słowa, nazwy umierają z ludzką pamięcią. Słowo „Kresy” brzmi w mych uszach jak dawna, trochę już zapomniana melodia, która powoduje szybsze bicie mojego starego serca. Tyle lat przeżyłem, tyle doznałem, zaznałem i widziałem, a to słowo jest zawsze w mej pamięci i pozostanie do końca moich dni. Waldemar Milewski, Łódź

Niezapominajka Nie ma piękniejszego i subtelniejszego uczucia, kiedy po ciężkim dniu w pracy wchodzę do głównego pokoju, a on cały pachnie niezapominajkami. Wita mnie wtedy cały orszak sług, z których każdy niesie ukojenie, spokój oraz świeżość niebiańskich łąk. Łukasz Mazurek, Lubień

Odpowiedzialność Słowem, może niekoniecznie najpiękniejszym, najdźwięczniej brzmiącym i wcale nie niosącym przyjemnych wspomnień, ale za to najważniejszym, najpoważniejszym, fundamentalnym wręcz jest dla mnie słowo „odpowiedzialność”. Słysząc to słowo, widzę, niestety, tylko oczyma wyobraźni beztroskie dzieci prowadzone przez szczęśliwych i uśmiechniętych rodziców, nie widzę bezpańskich psów i kotów, widzę za to czyste chodniki, trawniki i piaskownice posprzątane ze śladów milusińskich. Widzę szlaki turystyczne, lasy bez dzikich wysypisk śmieci, widzę czyste rzeki... Widzę także świat bez wojen, a polityków winnych ich wywołania i śmierci tysięcy ludzi widzę odbywających jakąkolwiek pokutę. Rządzą ci, którzy ważą, szanują i są odpowiedzialni (!) za słowa, nie wypowiadają ich nadaremno. Jednym słowem „odpowiedzialność” 37

Polski dla obcokrajowcÓw

kojarzy mi się z ładem i harmonią, tak rzadko już dziś odczuwaną. Stronimy od tego słowa, zastępujemy je zwrotami „mam tylko jedno życie”, „młodość jest taka krótka”, „niech każdy martwi się o siebie”, „to nie moja sprawa”, „ja tego nie chciałem”, „po mnie choćby potop”. Takie jedno małe, poważne słowo, gdybyśmy tylko chcieli o nim częściej pamiętać i wypełniać jego znaczenie, wtedy nadużywane powszechnie wielkie słowo „szczęście” nie byłoby nic nieznaczącym banałem. Barbara Józefowicz, Węgierki

Październik Ma specyficznie polskie brzmienie, nie do podrobienia w innym języku (i nie do wymówienia przez wielu obcokrajowców). Kojarzy się z paździerzami, choć kto w dzisiejszych czasach wie, co to takiego?

Agnieszka Szady [...]

Szept Słowo ważne nie tylko ze względu na nadane mu znaczenie, ale przede wszystkim funkcję. W dobie pogoni za „lepszym jutrem” nie ma wspanialszej rzeczy niż schylenie się do ucha partnera i wyszeptanie kilku słów. Jest w tym bliżej nieokreślona tęsknota, enigmatyczność, potrzeba bliskości, intymność. Szepczmy sobie do ucha – to zbliża.

Daniel Uchański, Warszawa

Śnieg Jest białe, miękkie, chłodne i się skrzy. Jak śnieg.

Michalina Ziółkowska

Tęsknota Słowo lekkie jak dziecka westchnienie, jak mgła, co znikąd spływa na ziemię.

Anna Basara, Warszawa

Trzepot Słowo z jednej strony słabe, delikatne, eteryczne, w odniesieniu do ptaków, owadów. Z drugiej – w odniesieniu do uczuć ludzkich powodujące najwyższe stany uniesienia naszego serca. Agnieszka Komin, Poznań [...]

Źdźbło Na to słowo zwrócił moją uwagę znajomy Amerykanin, który przyjechał do Polski na letni kurs językowy. Siedzieliśmy z przyjaciółmi na gorczańskiej hali i rozmawialiśmy o wierszach Walta Whitmana. Amerykanin uczył nas, że nie „Łajtman”, ale „Łytmen”, a my uczyliśmy go wymowy słowa „źdźbło” i słysząc jego nieporadne próby, sami zorientowaliśmy się, jakie to piękne, dźwięczne, łagodne, niezwykle oryginalne polskie słowo. Marcin Szczęk, Kraków [...]

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Pytania: 1) Jak myślisz, dlaczego wygrało słowo „źdźbło”? 2) Na jakie słowo z wyżej wymienionych głosował(a)byś? Dlaczego? 3) Jakie jest Twoje ulubione polskie słowo?

Ćwiczenie 25 Wyjaśnij wypisane poniżej słowa i zwroty, które pojawiły się w artykule „Tęsknota za źdźbłem”. Poszukaj ich znaczeń wśród poniższych wyjaśnień. Przykład: pokrętny – skomplikowany, niejasny. wymyślny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

bezpański – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niedowierzanie – . . . . . . . . . . . . . . .

piaskownica – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prozaiczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

milusiński – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

soczysty – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pokuta – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kresy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ważyć słowa – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przenosić (gdzieś) – . . . . . . . . . . . .

nadaremno – .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

pasać/paść – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stronić – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

bujny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nadużywać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

poprzetykany – .. . . . . . . . . . . . . . . .

podrobić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kołysanka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pogoń – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

doznać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

skrzyć się – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zaznać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

hala – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

orszak – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nieporadny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ukojenie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k)

górska łąka błyszczeć, migotać, lśnić nie potrafiący sobie poradzić sfałszować, skopiować używać zbyt często lub przesadnie trzymać dystans na darmo, zbędnie, bez potrzeby, na próżno zwracać uwagę na znaczenie i wagę słów pozbawiony właściciela świta króla, dworzanie otaczający króla piosenka śpiewana przy usypianiu dziecka

Polski dla obcokrajowcÓw

l) ł) m) n) o) p) q) r) s) t) u) v) w) x) y) z) ź)

brak wiary w coś, nieufność, powątpiewanie obfity pilnować zwierząt jedzących trawę na łące złagodzenie, uspokojenie wykonywanie jakichś czynności, aby naprawić wyrządzone zło skomplikowany, niejasny sympatyczne określenie małych pupili, ulubieńców (dzieci lub zwierząt) udziwniony, ekscentryczny pojemnik z piaskiem przeznaczony do zabaw dla dzieci pełny soku zanieść w inne miejsce doświadczyć, przeżyć odczuć, poczuć pogranicze, zwłaszcza na dawnej wschodniej granicy Polski zwyczajny, codzienny, szary przeplatany, urozmaicony próba schwytania, pościg

Ćwiczenie 26 Uzupełnij tabelę. Wpisz brakujące formy wyrazów. Czasownik

Nazwa czynności – rzeczownik odczasownikowy ukojenie uspokojenie złagodzenie

stronić nadużywać powątpiewanie przenosić skrzyć się doznać niedowierzanie poczuć

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 27 Podaj synonimy i antonimy przymiotników wymienionych w tabeli. Przymiotnik

Synonim

Antonim

soczysty bujny prozaiczny nieporadny wymyślny bezpański pokrętny

Ćwiczenie 28 Przyporządkuj rzeczowniki z ramki do podanych przymiotników i czasowników. Tam, gdzie jest kilka poprawnych odpowiedzi, podaj wszystkie możliwe kombinacje. W niektórych przykładach konieczne będzie dostosowanie formy gramatycznej wyrazu, np. rodzaju, przypadku. mięso, pies, próba, dokument, broda, wytłumaczenie, zaufanie, roślinność, owoc, włosy, kapelusz, alkohol, ból, olśnienie, paszport, ziemia, konflikt, rzeczywistość, dziecko, cierpienie, zawód, wyobraźnia bezpański – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nieporadny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bujny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokrętny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . soczysty – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . doznać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wymyślny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nadużywać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . podrobić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prozaiczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . łagodzić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 29 Do wybranych przez studentów ulubionych słów dopasuj uzasadnienia ich wyboru.

Uzasadnienie: 1. Sara, Niemcy Jednym z moich ulubionych polskich słów jest „dzidziuś”. .. . . . . . . 2. Claire, Francja Moim ulubionym polskim słowem jest „miłość”. .. . . . . . . 3. Pola, Francja Moje ulubione polskie słowa to „szum” i „szumieć”. .. . . . . . . 4. Ulf, Niemcy Kocham słowo „szeleścić”. .. . . . . . . 5. Maria, Hiszpania Bardzo mi się podoba wyraz „dżdżownica”. .. . . . . . . 6. Robert, Słowenia Zdecydowanie nazwa krakowskiego osiedla Cichy Kącik. .. . . . . . . 7. Elisabeth, Anglia Lubię słowo „pa”, które Polacy mówią na pożegnanie. ....... 8. Magda, USA Jednym z moich ulubionych polskich słów jest „mianowicie”. .. . . . . . . 9. Josephine, Niemcy Lubię słowo „szept”. .. . . . . . . 10. Chris, USA Kiedy pierwszy raz usłyszałem „brzdęk”, głośno się śmiałem. .. . . . . . . 11. Aleksandra, Szwajcaria Gdybym miała wybierać najładniejsze polskie słowo, wybrałabym słowo „Wisła”. .. . . . . . . a) Kojarzy mi się z czymś, do czego chcemy się przytulić. Słowo brzmi jak jego znaczenie: jest miłe, przytulne, po prostu słodkie. Poza tym kocham dźwięki dź i ś, to dla mnie bardzo polskie dźwięki, a w kombinacji są wspaniałe. Dlatego oprócz „dzidziusia” kocham też słowo „dziadziuś”. b) Przypomina mi ono ładną polską piosenkę, którą często słyszałam jako dziecko. Poza tym wyraz ten byłby reprezentatywny dla kraju, bo automatycznie kojarzy się z miastami, przez które Wisła przepływa. Słowo „Wisła” swoim miękkim i łagodnym dźwiękiem oddaje krajobrazy nad rzeką płynącą z południa na północ Polski. c) Często słyszę je w codziennej mowie i za każdym razem staram się o nim pamiętać i użyć je w właściwym momencie, ale jakoś zawsze ulatuje mi

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

d) e)

h) i) j) k)

z pamięci. A potem znowu je słyszę i myślę, jakie jest ładne i urokliwe, ale znowu, kiedy chcę go użyć, nie mogę sobie go przypomnieć. Ma specyficzne brzmienie. Sylaba mi kojarzy mi się z łagodnością, ze spokojem, czymś miłym, własnym. Na końcu sylaba -ość jest miękka, puszysta. Jest w tym słowie coś przytulnego. Ile razy mam podać nazwę docelowego przystanku tramwaju, w który chcę wsiąść, zawsze ktoś mnie poprawia albo zwyczajnie nie rozumie. Ćwiczę i ćwiczę, ale po prostu nie wychodzi. To jakaś zaczarowana nazwa! Ale kiedyś musi się udać. Jest takie polskie przez swoje szeleszczące brzmienie, a poza tym... doskonale oddaje znaczenie. „Szept” jest jak szept. Nie da się go powiedzieć głośno, mimo woli zaczyna się szeptać, mówić delikatnie i subtelnie. Szept nigdy nie może być czymś groźnym, dotyczy tylko spokoju, pokoju, miłości i intymności. Zabrzmiało to zupełnie barbarzyńsko, ale też bardzo precyzyjnie, jak zderzenie dwóch szklanek. Brzmienie polskich słów doskonale odzwierciedla ich znaczenie. Tak samo słowo „gnieść”, dobrze oddaje nagłe, gwałtowne zniszczenie. Takie są polskie słowa – silne i krzepkie. Mogą być też miękkie, np. „dopóki”. To takie ładne słowo, że pomyślałem, że byłoby to dobre imię dla psa. Często powtarzają je dwa razy. „Pa, pa” jest fajne i zabawne. Nie dlatego, że lubię dżdżownice, ale ponieważ ten wyraz jest bardzo trudny do wymówienia i po prostu fajnie brzmi. Ono samo szeleści! I tyle w nim polskich dźwięków! Jest po prostu cudne! To wyraz onomatopeiczny i jego brzmienie jest według mnie bardzo poetyckie. Kojarzy mi się z wiatrem wśród liści albo falami rozbijającymi się o brzeg i kiedy je słyszę, od razu wyobrażam sobie cudowny pejzaż.

Pytania: 1) Jakimi kryteriami kierowali się studenci, wybierając ulubione słowa? 2) Jakie polskie słowa podobają Ci się ze względu na brzmienie, a jakie nie? 3) Czy jest jakieś słowo, które podoba Ci się lub nie ze względu na sens? Czy tak samo jest z jego odpowiednikiem w Twoim języku? 4) Czy wypowiedzi studentów zwróciły Twoją uwagę na jakieś słowo, którego dotąd nie znałeś/-aś lub na które do tej pory nie zwróciłeś/-aś uwagi? 5) Jakie słowo poznałeś/-aś ostatnio? 6) Czy jest takie słowo, z którego zapamiętaniem masz problemy?

Polski dla obcokrajowcÓw

2. Świat znaków 1 Język symboli, język emocji Anna Wierzbicka

Dym z komina, tamtamy i język (fragment książki „O języku dla wszystkich”)

Kiedy w czasie wycieczki górskiej usłyszymy w oddali huk spadających głazów i kamieni, przystajemy przestraszeni: to znak, że gdzieś toczy się lawina. Jeśli wieczorem w górach dojrzymy światełko latarki, zapalające się i gasnące w regularnych odstępach, sześć razy na minutę, musimy natychmiast działać: to przecież znak, że jakiś zabłąkany turysta jest w niebezpieczeństwie, to jego wołanie o pomoc. Gdy na skrzyżowaniu ulic widzimy czerwone światło, zatrzymujemy się: to znak, że nie wolno przechodzić przez jezdnię. Jeśli prowadząc samochód, dostrzegamy u wylotu ulicy, w którą zamierzamy skręcić, czerwoną tarczę z białym poprzecznym paskiem, obieramy inną trasę – to znak zakazu wjazdu. Gdy widzimy wokół księżyca „lisią czapę”, mówimy, że to znak pogorszenia się pogody; czarna chmura – to znak nadchodzącego deszczu; mokre ulice i dachy domów – znak, że padał deszcz. Zmarszczki na twarzy i siwizna są znakiem starości, uśmiech – znakiem radości i życzliwości, biała chorągiew znakiem kapitulacji, czerń – znakiem żałoby, uścisk dłoni – znakiem przyjaźni i solidarności; cztery gwiazdki na czapce wojskowego znaczą, że on ma rangę kapitana. Znaki, znaki, znaki... ze wszystkich stron otaczają nas znaki. Są one bardzo różnorodne – wyczuwamy dobrze, że czarna chmura, zapowiadająca deszcz, to zupełnie inny rodzaj znaku niż cztery gwiazdki na czapce kapitana. Na czym polega ta różnica? Gdy czarną chmurę na niebie zobaczy Polak, będzie się spodziewał deszczu. A Szwed? A Australijczyk? A Eskimos? A mieszkaniec Sachalinu? Oczywiście – tak samo. Czarna chmura jest znakiem deszczu dla wszystkich ludzi na świecie i była nim zawsze – 100 lat i 2000 lat temu. A cztery gwiazdki na czapce? Co będą one znaczyły dla Papuasa, Hotentota czy Buszmena? Co by znaczyły dla Bolesława Chrobrego, gdyby mógł je zobaczyć? Z pewnością nie znaczyłyby nic – Papuas i Buszmen nie zna po prostu tego zwyczaju, tej konwencji, przyjętej w wielu nowoczesnych społeczeństwach, więc nie zrozumie znaku. Ale ten sam Papuas rozumie dobrze, że czarna chmura jest znakiem nadchodzącego deszczu – rozumie, bo ten znak nie jest oparty na jakiejś konwencji niektórych społeczeństw – opiera się na prawach natury, jest znakiem naturalnym. Tak samo naturalnym znakiem jest grzmot spadających głazów, dym z komina (znak, że w domostwie pali się pod kuchnią), para ucho44

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

dząca z imbryka (znak, że woda się gotuje), łzy (znak smutku lub wzruszenia). Te zjawiska są połączone związkiem przyczynowym. Wiemy, że takie przyczyny wywołują takie skutki, że takie skutki są wywołane przez takie przyczyny, zatem na podstawie jednego możemy wnioskować o drugim. Ale nie wszystkie znaki naturalne opierają się na związku przyczynowym. Jeśli kiwać na kogoś palcem, zginając palec i poruszając nim w kierunku ku sobie, to każdy zrozumie, że przywołuje tego kogoś do siebie – ten znak opiera się na podobieństwie między kierunkiem ruchu mojego palca i pożądanym ruchem przywoływanej osoby. W podobny sposób fotografia jakiegoś człowieka jest jego znakiem, tak samo jego karykatura, portret, rzeźba. Jeśli ktoś pokazuje fotografię mówiąc: to fotografia naszego kolegi, to (o ile fotografia jest dobra) rozpoznam natychmiast, kogo ona przedstawia – choćbym miał stu kolegów. Nikt nie musi mnie tu wtajemniczać w żadne konwencje, rozpoznam fotografowaną osobę po prostu na podstawie podobieństwa. Podobieństwo to też związek naturalny, nie oparty na żadnym zwyczaju społecznym. Żeby rozumieć znaczenie gwiazdek na czapce, czerwonej tarczy z białym paskiem u wylotu ulicy, czarnej opaski na rękawie płaszcza, sześciu błyśnięć latarki w odstępach dziesięciosekundowych – musimy znać zwyczaj, na którym się to znaczenie opiera, musimy znać społeczną konwencję. To są znaki konwencjonalne. Są one różne w różnych społeczeństwach. Na przykład w Chinach znakiem (symbolem) żałoby jest nie czerń, ale właśnie biel. Symbolem władzy i dostojeństwa jest dla nas purpura, dla Chińczyka – kolor żółty. Skinienie głowy dla nas znaczy „tak”, ruch głową w prawo i w lewo w płaszczyźnie poziomej znaczy „nie”. Dla starożytnego Greka skinienie głową również oznaczało potwierdzenie, ale znakiem zaprzeczenia był ruch głowy od dołu do góry. Neapolitańczyk wyraża zaprzeczenie przez szybki ruch głowy do góry, połączony z wysunięciem dolnej wargi. W życiu społeczeństw znaki konwencjonalne odgrywają rolę ogromną. Są podstawowym środkiem porozumiewania się ludzi. Życie społeczeństw bez tych znaków byłoby nie do pomyślenia. Różnymi rodzajami znaków konwencjonalnych posługują się i posługi wały społeczeństwa ludzkie. Koczownicze plemiona zostawiają często w lesie nadłamane gałązki, wycinają znaki na korze drzew, układają w określony sposób kamyki, by przekazać jakieś wiadomości swoim współplemieńcom. Liczne ludy używały wielkich ogni stanowiących umówione sygnały, np. podobno za pomocą serii takich ogni starożytni Grecy przekazali z Azji Mniejszej do Grecji wiadomość o upadku Troi. Szczepy afrykańskie posługują się dla przekazywania wiadomości na odległość – tamtamami, biciem w bębny w ustalony sposób. Starożytni Chińczycy porozumiewali się na odległość za pomocą sznurów z określoną liczbą węzłów i ponacinanych kijów. Podobnego systemu znaków używali Inkowie peruwiańscy w XII-XVI wieku; urzędnicy państwa Inków posługiwali się mianowicie dla celów administracji tzw. kipu – różnokolorowymi sznurkami z węzłami. Czerwone sznurki oznaczały żołnierzy, żółte – złoto, białe – srebro, zielone – ziarno, 1 węzeł znaczył 10, dwa węzły – 20, podwójny węzeł – 100 itd. 45

Polski dla obcokrajowcÓw

Ciekawe jest pochodzenie historyczne niektórych znaków konwencjonal nych. Na przykład nasze wojskowe salutowanie ma swój początek w czasach średniowiecznych, kiedy rycerze podnosili przy spotkaniu przyłbice swoich hełmów tak, by się mogli wzajemnie rozpoznać. Powitanie faszystowskie z wyciągniętą do przodu, wyprostowaną ręką pochodzi jakoby z Rzymu starożytnego: taki ruch ręki był wtedy gestem pokojowym, wskazującym, że nie ma się przy sobie ukrytej broni (tak w każdym razie objaśniali pochodzenie swego gestu powitalnego sami faszyści). Bardzo podobnego znaku powitania używają Indianie amerykańscy. Widać stąd, że niektóre znaki konwencjonalne rozwinęły się ze znaków naturalnych. Wieloma systemami znaków konwencjonalnych posługują się społeczeń stwa nowoczesne; np. w powszechnym użyciu są semafory, znaki drogowe, sygnalizacja okrętowa, oparty na 5 figurach międzynarodowy system znaków meteorologicznych i mnóstwo innych. Ale najważniejszymi, najbardziej rozpowszechnionymi, uniwersalnymi systemami znaków, których roli nie da się porównać z niczym innym, są języki ludzkie.

Pytania: 1) W jaki sposób możemy się komunikować z ludźmi? 2) Jak świat „rozmawia” z nami i jak rozumiemy jego „mowę”? 3) Wymień kilka znaków niewerbalnych przedstawionych w tekście i podaj ich znaczenie. 4) Które znaki są uniwersalne dla wszystkich ludzi niezależne od czasu i miejsca, w którym żyją? 5) Które znaki/symbole wymienione w tekście zmieniają znaczenie w różnych kulturach? 6) Czym różni się język od innych znaków i form komunikacji niewerbalnej?

Ćwiczenie 30 Wyjaśnij słowa i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: głaz – duży kamień, blok skalny; wylot (ulicy) – koniec (ulicy), wyjście (z ulicy). jezdnia poprzeczny konwencja imbryk związek przyczynowy zwyczaj społeczny koczowniczy 46

plemię nadłamany szczep węzeł salutować przyłbica semafor

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 31 Jakimi kolorami wyraża się podane w tabeli uczucia/stany w Twoim kraju, a jakimi w Polsce? Wpisz nazwy kolorów. Uczucia/stany

W Twoim kraju

W Polsce

miłość sympatia niewinność zazdrość nadzieja żałoba smutek duchowość

Ćwiczenie 32 Przeczytaj tekst, a następnie zaznacz w tabeli prawidłowe odpowiedzi.

Kwiatowy savoir-vivre Wszyscy lubią dawać kwiaty i je dostawać. Warto jednak wiedzieć, jakie kwiaty wybierać, jak, komu i z jakiej okazji je wręczać. Dobrze jest znać zasady panujące w danej kulturze i ich przestrzegać, by uniknąć gafy i sprawić obdarowanemu radość. W Polsce: 1. Należy dawać nieparzystą liczbę kwiatów, a więc 1, 3, 5, 7 itd. Nie wynika to z przesądów, ale z faktu, że takie kompozycje ładniej wyglądają. Przy większej liczbie kwiatów nie ma to znaczenia. 2. Nie dajemy kwiatów kojarzących się z określonymi okolicznościami, np. kalie czy chryzantemy kojarzą się z wiązankami pogrzebowymi, więc lepiej nie wręczać ich przy innych okazjach. 3. Warto znać przynajmniej podstawową symbolikę kwiatów i kolorów, żeby nie popełnić gafy. Dziewczyna, która dostanie czerwone róże, może myśleć, że darzy się ją silnym uczuciem, a jeżeli tak nie jest, to relacje z darczyńcą mogą nie być już takie same... 4. Trzeba być ostrożnym, dając kwiaty plamiące (np. lilie, których pyłek może osypać się na ubranie lub zaplamić twarz wąchającej je osoby) lub silnie pachnące (zwłaszcza jeśli osoba ma alergię lub jest chora). 47

Polski dla obcokrajowcÓw

5. Wręczamy kwiaty cięte ogonkami do dołu (nigdy odwrotnie!), odwinięte z papieru (chyba ze jest ozdobny i tworzy kompozycję z kwiatami). Natomiast kwiaty doniczkowe można ofiarować jako prezent na nowe mieszkanie lub dla osoby, która je szczególnie lubi. Nie wręczamy jednak z takich okazji kaktusów i wrzosów, bo uważane są za przynoszące pecha. 6. Raczej nie wręcza się kwiatów mężczyznom, z wyjątkiem nauczycieli, lekarzy czy osób starszych. 7. Kwiaty, które dostaliśmy, wkładamy do wazonu i stawiamy w widocznym miejscu, żeby podkreślić radość, którą sprawiły. Informacja

1. Znajomość symboliki kwiatów i kolorów pomaga w uniknięciu gafy. 2. Można wręczyć bukiet składający się z 8 kwiatów. 3. Można wręczyć ukochanej bukiet złożony ze stu czerwonych róż. 4. Nie powinno się nigdy dawać kwiatów doniczkowych. 5. Kwiaty zawsze wręczają mężczyźni. 6. Otrzymane kwiaty należy od razu włożyć do wazonu. 7. Określona liczba kwiatów związana jest z przesądami na temat znaczenia liczb. 8. Idąc na parapetówkę, przynosimy raczej kwiaty doniczkowe. 9. Jeśli kogoś lubimy, dajemy mu różowe kwiaty. 10. Trzeba uważać, wręczając komuś jesienne kwiaty. 11. Nie należy wręczać intensywnie pachnących kwiatów kobiecie, jeśli ich zapach nie pasuje do zapachu perfum używanych przez nią.

Tak

Nie

Brak informacji w tekście

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 33 a) Jakie kwiaty wręcza się z niżej wymienionych okazji w Twoim kraju, a jakie w Polsce? Czy są jakieś różnice w obyczajach? W razie potrzeby zapytaj o polskie nazwy kwiatów lektora lub sięgnij do atlasu roślin. – ślub – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – pogrzeb – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – urodziny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – żeby wyrazić miłość – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – żeby wyrazić sympatię – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – żeby wyrazić współczucie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – żeby podziękować – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – żeby przeprosić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – na nowe mieszkanie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Jakich kwiatów nigdy się nie daje z wyżej wymienionych okazji?

Ćwiczenie 34 Utwórz nazwy kolorów od przymiotników według przykładów. Przykład: biały – biel; czerwony – czerwień. czarny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zielony – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . różowy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szary – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . żółty – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . brązowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . fioletowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niebieski – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . błękitny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . popielaty – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

seledynowy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . purpurowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kremowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pomarańczowy – . . . . . . . . . . . . . . . . amarantowy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . granatowy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . beżowy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . srebrny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . złoty – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A to ciekawe! Od przymiotnika „niebieski” nie możemy utworzyć nazwy koloru, ponieważ pierwotnie znaczył on „związany z niebem, niebiański”. Tę starą formę możemy dziś spotkać w utworach religijnych, np. w zwrotach „Królestwo Niebieskie”, „aniołowie niebiescy”.

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 35 a) Wyjaśnij zwroty swoimi słowami. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. białe szaleństwo biały kruk biały walc biały marsz czarna lista czarna owca czarne myśli czarna magia mała czarna czarna godzina praca na czarno czarny charakter czarne złoto szare życie (być/stać) na szarym końcu

szara eminencja zapalić/mieć/otrzymać zielone światło nie mieć zielonego pojęcia błękitna krew myśleć o niebieskich migdałach niebieski ptak zapalić/mieć/otrzymać czerwone światło patrzeć przez różowe okulary złote serce złota rączka złote usta złoty wiek obiecywać złote góry żywe srebro srebrne włosy

b) Określ, jak w przykładzie, jakie znaczenia w powyższych zwrotach mają poszczególne kolory. Przykład: złoty – szlachetny, utalentowany, drogocenny, najwspanialszy... srebrny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

błękitny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

biały – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niebieski – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

czarny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

różowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

szary – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

czerwony – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zielony – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 36 a) Uzupełnij zdania zwrotami z ćwiczenia 35. 1. Wszyscy myślą, że rządzi u nas dyrektor, a tak naprawdę o wszystkim decyduje jego sekretarka. Ona jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w naszej szkole. 2. Mój brat jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w rodzinie. Cokolwiek się zepsuje, on potrafi to naprawić. 3. Ona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ja nie jestem taką optymistką. 50

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

4. Jej synek to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , wszędzie go pełno. 5. Rząd nowymi ustawami zapalił . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dla małych przedsiębiorców. 6. Na aukcji wystawiono rękopis Shakespeare’a, był to naprawdę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i zapłacono za niego fortunę. 7. Przestań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i zajmij się wreszcie pracą! 8. Tomek jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w rodzinie. Jeśli pojawiają się jakieś problemy, to zawsze przez niego. 9. Czasem opadają mnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i mam dość tego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Co miesiąc odkładam parę złotych na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Ułóż własne zdania z wyrażeniami zawierającymi kolory.

2 Mowa ciała Ćwiczenie 37 Co oznaczają w Twojej kulturze poszczególne gesty?

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 38 Pokaż i wyjaśnij słownie, jak za pomocą gestów przekazuje się w Twojej kulturze następujące informacje. Witam! Udało się! Żegnam! Nic z tego! Chodź tu! Miło cię widzieć! Idź sobie! To kosztuje! Świetnie! Kocham cię! Nie udało się! Lubię cię! Zwycięstwo! Całuję! Idealnie! Daj mi spokój! Głupi jesteś! Ale cię nabrałem! Rogacz!

Ćwiczenie 39 Przeczytaj wypowiedzi i odpowiedz na pytania. a) Miniporadnik kulturowego savoir-vivre’u Podróżujemy po całym świecie: wakacje, wizyty u znajomych, podróże, stypendia, praca w firmach międzynarodowych. Znamy języki obce, ale najtrudniej nauczyć się kultury innego świata, a kultura innego świata to także gesty. Świat wydaje się nie mieć granic, ale napotyka się je za każdym razem, robiąc (przeważnie automatycznie) jakiś gest, który często bywa odczytany zupełnie inaczej, niż byśmy chcieli. Janusz, Poznań Kiedyś byłem z kolegami na wakacjach na Sardynii. Zepsuł się nam samochód i chcieliśmy złapać autostop. Stanęliśmy więc przy ulicy z uniesionym kciukiem, czyli w tradycyjny sposób komunikując, że szukamy kogoś, kto nas podwiezie. Spotkaliśmy się tylko z niemiłymi komentarzami. Dopiero później się dowiedzieliśmy, że mieliśmy szczęście, że nikt nas nie pobił. W tym miejscu gest ten bowiem oznacza propozycję seksu analnego! Byliśmy zaskoczeni i zaczęliśmy szukać na ten temat informacji. Okazało się, że podobnie jest na Bliskim Wschodzie, w Rosji, zachodniej Afryce. Na drugi raz będziemy bardziej uważni... Sebastian, Warszawa Jestem nurkiem i u nas uniesiony kciuk oznacza, że się wynurzamy. Zawsze mnie śmieszy, kiedy początkujący myślą, że pokazujemy, że wszystko jest OK. Ania, Kielce Byłam we Francji na stypendium, koleżanka zaprosiła mnie na obiad. Zapytała mnie potem, jak mi smakowało. Odruchowo zrobiłam więc kółko palcami wskazującym i kciukiem i zdziwiłam się, że zrzedła jej mina. Ja chciałam pokazać, że super, a ona zrozumiała, że zero. Potem zaczęłam szukać innych znaczeń tego 52

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

gestu i okazało się, że w wielu krajach ma ono znaczenie bardzo wulgarne. Czasem może wyjść inaczej niż się planuje. Daria, Łódź Podczas wakacyjnej podróży po Azji zdarzyło mi się przywołać, kiwając palcem, znajomego, którego zobaczyłam na targu. Nie bardzo wiedziałam, dlaczego był niemiły. Myślałam, że ma po prostu zły dzień. Potem okazało sie, że tam w ten sposób przywołuje się... tylko psy. Po tej historii zainteresowałam się znaczeniami tego gestu. Po informacjach, które znalazłam, ucieszyłam się, że nie zrobiłam tego na Filipinach, bo tam za to złamano by mi palec. Zuza, Kraków Kolega z Włoch, który był ze mną i moimi przyjaciółmi na koncercie rockowym, nie mógł zrozumieć, dlaczego wszyscy skaczą, pokazując sobie wzajemnie „rogi” i o co tu w ogóle chodzi. U niego to oznacza „rogacza” i raczej nie jest to mile widziany gest. Pokazywanie go, zwłaszcza mężczyźnie, może się źle skończyć. Staszek, Łowicz Byłem kiedyś z kolegami ze studiów w Bułgarii. Dziś już nie jest to tak popularne miejsce wakacyjnych wyjazdów jak za czasów moich rodziców, ale byliśmy go ciekawi. Pojechaliśmy samochodem. Ciągle błądziliśmy, a z w końcu się okazało, że kiwanie głową na „tak”, w Bułgarii znaczy „nie”, a kręcenie głową na „nie” – znaczy „tak”. Na dodatek „w prawo” znaczy „prosto”. Nie zabłądzić przy tym to sztuka! b) Wpadki znanych ludzi Pewnego razu Winston Churchil, przemawiając do tłumów, pokazał znak victorii. Jednak odwrócił przy tym dłoń w swoją stronę, co dla mieszkańców Imperium Brytyjskiego jest obraźliwe. Dopiero szybka reakcja doradców („Panie Premierze, w drugą stronę!”) uratowała sytuację. *** W połowie lat 50. prezydent USA Richard Nixon, podczas wizyty w Brazylii, wysiadając z samolotu, chciał pokazać, że lot był bardzo udany. Wykonał zatem obiema rękami kółka kciukiem i palcem wskazującym (czyli amerykański znak OK). Przywitał więc przyjmujący go brazylijski naród (wg ich interpretacji) dwoma znakami odbytu i wulgarną propozycją. *** W 2004 r. Jenna Bush, córka prezydenta George’a W. Busha, podczas zaprzysiężenia prezydenta, pokazała znak rogów. Zszokowała tym świat, bo wielu odczytało ten znak jako satanistyczny. Ten sam gest powtórzył też sam prezydent, co nie przysporzyło mu zwolenników. Powód zastosowania gestu był natomiast niewinny: oboje studiowali na uniwersytecie w Teksasie, gdzie było to zwyczajowe pozdrowienie fanów drużyny sportowej University of Texas Longhorns. 53

Polski dla obcokrajowcÓw

*** Podczas wiecu wyborczego w Minnesocie w 2008 r. Barack Obama i jego żona Michelle na znak sukcesu przed kamerami wykonali gest nazywany „żółwikiem”. Niedługo później dziennikarka Fox News opowiadała, że jest to tajny gest, za pomocą którego pozdrawiają się... członkowie Hezbollahu. Ta błaha sprawa, która została rozdmuchana bez powodu, dostała nazwę „Fistgate” (afera pięściowa).

Pytania: 1) Na jakie gesty należy uważać i dlaczego? 2) Czy zdarzyło Ci się kiedyś zostać źle zrozumianym/-ą, przeżyć jakąś niezręczną sytuację z powodu gestów? 3) Czy spotkałeś/-aś się w Polsce z jakimś gestem, który wzbudził Twoje zdziwienie lub którego nie rozumiałeś/-aś? 4) Czy spotkałeś/-aś się kiedyś w swoim kraju z nieporozumieniem spowodowanym przez gesty? Z czego ono wynikało? 5) Czy znasz jakąś anegdotę dotyczącą gafy popełnionej przez powszechnie znaną osobę? Opowiedz ją.

Ćwiczenie 40 Opisz mimikę, sylwetkę, zachowanie osób, które: cieszą się: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . są smutne: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . są obrażone: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . złoszczą się: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . boją się: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . coś się im udało: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . są zrozpaczone: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kłamią: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . są zakochane: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . są zazdrosne: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

3 Co mówią prezenty? Ćwiczenie 41 Z jakiej okazji, spośród wymienionych poniżej, wręcza się w Twoim kraju prezenty? Jakie? urodziny imieniny narodziny dziecka chrzest Pierwsza Komunia bierzmowanie ślub stypa obrona dyplomu zdanie egzaminu nowe mieszkanie

rocznica (czego?) Boże Narodzenie Wielkanoc Dzień Kobiet Dzień Chłopaka Dzień Zakochanych Dzień Babci Dzień Dziadka Dzień Matki Dzień Dziecka inne (jakie?)

Ćwiczenie 42 Przeczytaj listę pomysłów na prezenty i powiedz, czego nie wypada dawać w prezencie w Twoim kraju? Z jakiej okazji? Komu? Dlaczego? środki czystości i kosmetyki (mydło, dezodorant, krem, perfumy itp.) zegarek zwierzątko domowe książka skarpetki krawat pantofle biżuteria (pierścionek, broszka, wisiorek itp.) maskotka portfel alkohol bukiet kwiatów słodycze bielizna ubrania parasol

pieniądze bon na określoną kwotę do jakiegoś sklepu figurka krem wyszczuplający talon na wizytę w spa telewizor telefon książka kucharska sprzęt gospodarstwa domowego karnet na siłownię herbata kubek świeczka zapachowa ostry przedmiot (nóż, nożyczki itp.) szkło (kieliszki, wazon, szklanki itp.) prezent wykonany własnoręcznie śmieszny gadżet kwiatek doniczkowy 55

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 43 a) Prezent dużo mówi o obdarowanym, a jeszcze więcej o obdarowującym. Spójrz na prezenty wymienione w tabeli. Co powiedział(a)byś o obu tych osobach na podstawie wymienionych podarunków? Wyobraź sobie, kto je ofiaruje i komu (spróbuj scharakteryzować obie te osoby)? b) Jak sądzisz, z jakiej okazji można wręczyć wymienione prezenty? Obdarowujący

Prezent drogi album „Najpiękniejsze ogrody świata” pluszowy miś różowe mp3 ciepłe pantofle srebrne spinki do mankietów kryminał CD z muzyką ludową haftowane ręczniki koszulka z zabawnym napisem mikser lalka Barbie bukiet czerwonych róż samochód na baterie krem przeciwzmarszczkowy butelka koniaku bransoletka laurka własnoręcznie zrobiony szalik kolorowanka bombonierka komplet porcelany pierdząca poduszka

Obdarowany

Okazja

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 44 Przeczytaj poniższe wypowiedzi i odpowiedz na pytania. Ewa Moim najgorszym prezentem była figurka aniołka, którą dostałam na ostatnie urodziny, a właściwie cztery figurki aniołków, bo cztery różne osoby wpadły na taki sam pomysł. Lubię aniołki, ale nie aż tak, żeby mieć je wszędzie. A moi znajomi bardzo często dają mi je w prezencie i mam ich już kilkanaście. Nie mogę trzymać wszystkich figurek na półce, bo się nie mieszczą. Schowanie części to też zły pomysł, bo podobno to przynosi pecha. Kiedy ktoś widzi na półce kilka aniołków, to myśli: „O, zbiera aniołki, kupię jej następnego”. Moi goście myślą, że je kolekcjonuję. A ja nigdy nie zbierałam aniołków, to inni zbierają je dla mnie. A ja po prostu nie lubię żadnych figurek, bo to tylko przedmioty, w których zbiera się kurz. Sylwia Najmilszym prezentem był dla mnie sweter, który zrobiła dla mnie moja przyjaciółka. Kiedyś oglądałyśmy razem gazetę i bardzo spodobał mi się fason jednego swetra. Stwierdziłam, że chciałabym mieć taki, tylko granatowy. I dostałam taki na mikołajki. Idealny fason, idealny kolor, idealny rozmiar, idealny prezent, bo zrobiony z myślą o mnie i od serca! Robert Nie cierpię dostawać kosmetyków! Wody kolońskie, dezodoranty, wody po goleniu... nigdy nie podoba mi się zapach i nigdy ich nie używam! Mam tego w domu mnóstwo i czasem rozdaję znajomym, którzy wybierają sobie coś, co do nich pasuje. Sara Kiedyś dostałam wazon. Nie potrafiłam udawać radości, chociaż był ładny. Najgorsze w tym prezencie było bowiem to, że ten sam wazon podarowałam kilka lat wcześniej koleżance. Nie wiem, ile osób go dostało, zanim wrócił znowu do mnie... Adam Nie wiem, dlaczego ludzie dają w prezencie bożonarodzeniowym krawaty, skarpety, pantofle. Wolałbym dostać książkę, płytę, coś, co lubię, nie musi być drogie. Kiedyś dostałem skarpety w bałwanki, po prostu ohydne! Karol Kiedyś moja dziewczyna (dziś już żona) podarowała mi na naszą piątą rocznicę poznania pudełko z napisem „100 rzeczy, dla których lubię z Tobą być”, a w środku na karteczkach były wypisane te powody. Nigdy w życiu tak się nie cieszyłem! Zadała sobie tyle trudu, wymyśliła to i zrobiła specjalnie dla mnie, od serca! Kiedy mam zły humor albo się o coś pokłócimy, wyjmuję to pudełko i od razu się uśmiecham. Potem pokazuję je żonie i od razu wszystko jest jak dawniej. 57

Polski dla obcokrajowcÓw

Patrycja Chciałam kiedyś kupić sobie kompletne wydanie dzieł Gałczyńskiego, ale było bardzo drogie. I na urodziny dostałam je od moich przyjaciół! Wszyscy się na nie złożyli, bo stwierdzili, że wolą mi kupić jedną rzecz, która mnie ucieszy, niż kilkanaście mniej lub bardziej przypadkowych przedmiotów. Do dziś wszystkie tomy stoją na półce i za każdym razem, kiedy je widzę, myślę o moich przyjaciołach. Marek Chciałem zrobić mojej dziewczynie oryginalny prezent i przypadkiem zauważyłem ogłoszenie firmy, która zajmuje się sprzedażą... gwiazd. Kupiłem jej gwiazdę z jej imieniem, na dowód czego mam dyplom ze współrzędnymi gwiazdy. Moja dziewczyna była przeszczęśliwa, a ja zawsze jej powtarzam, że dałem jej gwiazdkę z nieba. Ela Jednym z prezentów, które wspominam najmilej, był kupon na kolację dla dwojga, który dostałam na zakończenie semestru od moich studentów Erasmusa. Zadali sobie wiele trudu, obserwując moje gusta i sympatie, wymyślając ten oryginalny prezent, załatwiając wszystko... Myślałam o mojej grupie, jedząc sałatkę przy świecach i myślę o niej za każdym razem, kiedy przechodzę ulicą, przy której znajduje się ta restauracja.

Pytania: 1) Który z wymienionych prezentów Ty też chciał(a)byś dostać i/lub dać komuś? 2) Czy są rzeczy, których nie lubisz otrzymywać? 3) Niektórzy uważają, że łatwiej wymyślić dobry prezent dla kobiety niż dla mężczyzny. A jaka jest Twoja opinia? 4) W jaki sposób wybierasz prezenty dla bliskich osób? 5) Czym się kierujesz, szukając prezentu dla osoby, której nie znasz zbyt dobrze? 6) Niektórzy oddają niechciane prezenty przyjaciołom, inni sprzedają je przez Internet lub biorą udział w akcjach wymiany prezentów. A Ty co robisz z prezentami, które Ci się nie podobają? 7) Jaki prezent sprawił Ci najwięcej radości, a jaki wywołał u Ciebie negatywne emocje?

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 45 Wpisz do tabeli przykłady prezentów praktycznych i romantycznych, które można ofiarować oraz takich, które sam chciałbyś/sama chciałabyś dostać. Prezenty praktyczne

Prezenty romantyczne

Częste

Wymarzone

Ćwiczenie 46 Uzupełnij następujące zdania przypuszczające, wyrażając swoje zdanie. 1. Gdybym dostała książkę, którą już mam, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......................................... . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , byłbym bardzo rozczarowany. 3. Gdybym była bogata, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Gdyby mój przyjaciel zapomniał o moich urodzinach, . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..................................... . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , pamiętalibyśmy to do końca życia. 6. Gdybyśmy znali ją lepiej, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................... . 7. Gdyby zależało to ode mnie, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , mógłbyś pojechać w wymarzone miejsce. 9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , zostalibyście przyjaciółmi. 10. Gdybym znał hiszpański, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Gdybym był/a mamą/tatą, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , dałby jej bukiet czerwonych róż. 13. Gdybym dostała karnet na siłownię, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......................................... . 14. Gdybyśmy urządzali wesele, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................. . 15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , oddałbym przyjacielowi. 59

Polski dla obcokrajowcÓw

16. Gdybym miał wybrać prezent dla dziecka, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................... . 17. Gdybym miała do dyspozycji tylko 20 zł, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................... . 18. Gdyby nie była na diecie, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , upieklibyśmy ciasto. 20. Gdybyście byli młodsi, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 Pogadaj ze zwierzakiem

Dorota Sumińska

Mówią o nas (fragment artykułu ze „Skarbu” 2012/12)

Przez setki tysięcy lat człowiek doskonalił się wokalnie. Wszystko, co widział i czuł, wyrażał symbolami. Bo czymże są słowa? Skupił się na nich, zatracając inne umiejętności porozumiewania się. Te, nieubrane w słowa, bywają po stokroć dokładniejsze. Weźmy na przykład słowo „ja”. Ktoś puka do drzwi, pytamy: Kto tam? Słyszymy – ja. Jeśli nie rozpoznamy głosu, ja znaczy tyle co nikt. Rubryka towarzyska Pies nie potrzebuje słów. Doskonale rozpozna gościa. Nawet jeśli nie znał go do tej pory, dowie się, czy ma dobre, czy złe zamiary. Czy szedł przez park, czy ulicą, co jadł i co trzyma w kieszeni. Pies w dużej mierze „słyszy” i „widzi” świat nosem i tak samo jest odbierany przez swoich pobratymców. Zostawia informacje na przydrożnych drzewach i słupach. To trochę jak rubryka towarzyska w gazecie. Informacje są tam rzetelne i nie ma mowy o oszustwach. Aż żal, że nasza prasa się na nich nie wzoruje. To oczywiście niejedyny sposób, w jaki porozumiewają się zwierzęta. Drugim niezwykle ważnym jest język ciała. My, ludzie, też go używamy. Zazwyczaj mimowolnie, nie zdając sobie z tego sprawy. A pies patrzy i widzi. On rozumie, że pod udawaną słodyczą kryjemy strach lub niechęć. Nie da się oszukać tak łatwo jak człowiek. Nie dowierza słowom i ma rację. Poza tym w jego rozumieniu świata 60

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

zapach, gesty i dźwięk są nierozerwalnie związane. To język, który daje trójwymiarową informację. Dokładniejszą niż płaskie słowo. I właśnie takim systemem porozumiewa się większość zwierząt. Można im tylko pozazdrościć precyzji przekazu. Czy i jak uciekać Są jednak sytuacje, w których pozostaje jedynie dźwiękowa możliwość porozumiewania się. Prawie wszyscy pamiętają disnejowskie kreskówki z uroczymi pieskami preriowymi. Te niewielkie gryzonie żyją w dużych koloniach i muszą mieć się na baczności, bo są „fast foodem” dla całej prerii. Żaden z żyjących tam drapieżników nie pogardzi taką małą przekąską. Zagrożenie nadchodzi z lądu i powietrza. Pieski mają na to dość skuteczny sposób. Wystawiają czujki. Gdy stado szuka czegoś do jedzenia, wyznaczeni członkowie grupy stają słupka i wypatrują, czy aby nie zbliża się drapieżca. Wybierają wzniesienia terenu, obserwują i nasłuchują. Przy najmniejszym poczuciu zagrożenia dają sygnał do ucieczki. Pieski umykają do nor. Do niedawna uważano, że wydawane przez nie dźwięki to po prostu ostrzegawczy pisk. Dla ludzkiego ucha rzeczywiście tak jest. Nasz słuch pozostawia wiele do życzenia. Co innego specjalistyczna aparatura. Technologia zrobiła tak duży postęp, że można rozebrać każdy dźwięk na miliony cząstek. Zapisać kolorami i przetworzyć tak, by dowiedzieć się czegoś zaskakującego. Na przykład informacja, że sygnały ostrzegawcze piesków preriowych to dokładna instrukcja – czy i jak uciekać. W dosłownym tlumaczeniu brzmi tak: Leci orzeł z białym piórem w ogonie, zawsze atakuje z prawej, uciekajcie do nor po lewej. Albo: Lis w krzakach na górce, macie jeszcze kilka minut. Czasem: Jedzcie spokojnie, to kobieta w czerwonej czapce, nie jest groźna. Jesteśmy głusi Gdy idę przez las, zastanawiam się, czy krzycząca nad moją głową sójka informuje okolicę: To Sumińska, nie bójcie się, jest nieszkodliwa. Chyba tak jest, bo często spotykam zupełnie niespłoszone zwierzęta. Wiem, że nie są w stanie zrozumieć mówionego języka, ale doskonale znają ten cielesny i zapachowy. Czują więc moją życzliwość. Nie doceniamy ich możliwości tylko dlatego, że jesteśmy głusi.

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Jak pies porozumiewa się z otoczeniem? Jakim „językiem” rozmawiają zwierzęta z człowiekiem? Co zaskoczyło autorkę u piesków preriowych? Czy zwierzęta rozumieją ludzi? W jaki sposób? Dlaczego autorka uważa, że ludzie nie doceniają zwierząt? Dlaczego autorka sądzi, że jesteśmy głusi?

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 47 Wyjaśnij pochodzące z tekstu wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: stokroć – sto razy (wyrażenie używane często z przesadą dla podkreślenia informacji), mnóstwo razy; rozpoznać – zidentyfikować. w dużej mierze ląd pobratymiec czujka przydrożny stado rzetelny stać słupka mimowolnie wypatrywać nie dowierzać nasłuchiwać nierozerwalnie nora trójwymiarowy pisk drapieżnik cząstka przekąska nie doceniać

Ćwiczenie 48 a) Przyporządkuj wyrazy z ramki określonym zwierzętom. Sprawdź i zapisz wszystkie możliwości. pióra, wąsy, kopyta, uszy, łapy, skrzydła, ogon, ryj, czułki, grzebień, rogi, grzywa, dziób, łuski, racice, płetwy, pancerz, nogi, pyszczek, szpony, pazury, pysk, ość, wymię, futro, sierść, szczecina, gniazdo, nora, obora, stajnia, buda, chlew, woda, ławica, stado, pisklę, ikra mysz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kot – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pies – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . krowa – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . koń – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . świnia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wróbel – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . orzeł – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kogut – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . śledź – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biedronka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . motyl – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

b) Używając m.in. podanych wyrazów, opisz w kilku zdaniach wymienione zwierzęta: ich wygląd, miejsce występowania/mieszkania, pożywienie, cechy charakterystyczne itd.

Ćwiczenie 49 a) Połącz linią nazwy zwierząt i wydawane przez nie odgłosy. mysz szczekać kot piszczeć rżeć pies gdakać krowa ćwierkać koń miauczeć świnia wilk chrząkać lew bzyczeć ryczeć wróbel skrzeczeć sroka muczeć gęś kumkać kaczka gęgać kura kwakać kogut piać świerszcz wyć mucha cykać żaba b) Od podanych czasowników utwórz nazwy czynności i wpisz je do tabeli. Czasownik Przykład szczekać

Nazwa czynności szczekanie

piszczeć rżeć gdakać ćwierkać miauczeć chrząkać bzyczeć ryczeć skrzeczeć muczeć kumkać gęgać kwakać piać wyć 63

Polski dla obcokrajowcÓw

c) Ułóż zdania z podanymi w tabeli czasownikami oraz nazwami czynności, jak w przykładzie. Przykład: Z dali dobiegało wycie wilków. Kiedy na ulicy pojawia się nasz listonosz, wszystkie psy od razu zaczynają szczekać.

Ćwiczenie 50 Połącz poniższe wyrazy dźwiękonaśladowcze z rysunkami odpowiednich zwierząt.

miau

hau

auu

gę pi

kum

iha

kukuryku

ćwir

krz chrum

kwa

bzz

uaaa

cyk

Ćwiczenie 51 Propozycja zabawy w parach lub grupach. Podzielcie się na dwie grupy. Osoba z pierwszej grupy podaje nazwę jakiegoś zwierzęcia, a osoba z drugiej musi opisać dane zwierzę (wygląd, odgłosy, zachowanie, jedzenie itp.). Przedstawiciele obu grup naprzemiennie zadają pytania i odpowiadają na nie. Wygrywa ta grupa, która opisze najwięcej zwierząt. 64

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 52 Uzupełnij porównania wyrazami z ramki. zły, biedny, sprytny, dumny, głodny, brudny, pracowity, wierny, wolny, potulny, siwy, słaby, żyć, spać, walczyć, płakać, chodzić, wybierać się, czuć się, jeść, pływać, kochać się, siedzieć cicho, nudzić się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak świnia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak bóbr

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak suseł

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak baranek

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak lis

. . . . . . . . . . . . . . . jak mrówka/pszczółka

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak mysz kościelna

. . . . . . . . . . . . . . . . . jak mysz pod miotłą

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak lew

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak gołąb

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak bocian

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak mucha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak ryba w wodzie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak pies

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak paw

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak ptak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak wilk

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak sójka za morze

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak wróbelek

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak pies z kotem

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak dwa gołąbki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak osa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak mops

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jak ryba

Ćwiczenie 53 Wyjaśnij podane wyrażenia, dedukując ich znaczenie z kontekstu użycia w przykładowych zdaniach podanych na następnej stronie. bazgrać jak kura pazurem tyle co kot napłakał pieskie życie (nawet) pies z kulawą nogą pływać jak ryba biegać jak kot z pęcherzem biały kruk zejść na psy pokazać gdzie raki zimują pogoda pod psem panoszyć się jak szara gęś patrzeć jak cielę na malowane wrota (być/działać) jak płachta na byka

chodzić spać z kurami być całym w skowronkach gołębie serce gruba ryba drzeć z kimś koty gęsia skórka kocia muzyka kura domowa kupować kota w worku papużki nierozłączki owczy pęd szara myszka

Polski dla obcokrajowcÓw

Przykłady zdań: a) Dlaczego bazgrzesz jak kura pazurem? W ogóle nie mogę tego przeczytać! b) Tomek na przyjęciu urodzinowym podał tyle co kot napłakał: tylko sałatkę, paluszki i sok. c) Ja to mam pieskie życie: ani pracy, ani dziewczyny, ani własnego mieszkania... d) Ten samochód jest tak stary, że nie chciałby go nawet pies z kulawą nogą. e) Moja siostra pływa jak ryba, znowu wygrała mistrzostwa szkoły. f) Przestań biegać jak kot z pęcherzem i usiądź wreszcie choć na chwilę. g) Ta książka to biały kruk i dlatego kosztuje tak dużo. h) Kiedyś w naszym mieście kwitło życie nocne, a teraz wszystko zeszło na psy. i) Mam już dość sąsiadów z góry. Jak pójdę do nich, to pokażę im, gdzie raki zimują. j) Dzisiaj pogoda pod psem, nie wychodzę z domu. k) Od kiedy Ewa została kierownikiem, panoszy się w naszej firmie jak szara gęś. l) Karol zakochał się w Zosi i na wszystkich zajęciach patrzy na nią jak cielę na malowane wrota. m) Mój sąsiad działa na mnie jak płachta na byka; wystarczy, że go zobaczę, a awantura już wisi w powietrzu. n) Lubię siedzieć do północy, ale moja współlokatorka chodzi spać z kurami, więc ciągle się kłócimy o świecenie światła. o) Dlaczego jesteś dziś taki cały w skowronkach? Dostałem stypendium, o które starałem się od dawna! p) Babcia ma gołębie serce, nigdy nikomu niczego nie odmówi i każdemu chce pomóc. q) Ten polityk to gruba ryba, lepiej z nim nie zadzierać. r) Moje młodsze siostry ciągle drą z sobą koty, jak nie o ubrania, to o chłopaków. s) Muszę ubrać sweter, bo dostałam gęsiej skórki. t) Dłużej nie zniosę tej kociej muzyki, którą puszczają moi sąsiedzi! u) Nie bądź taką kurą domową! Jedź z nami na weekend. Mąż i dzieci przeżyją bez ciebie dwa dni! v) Kupiłem tę książkę w sklepie internetowym i okazało się, że brakuje w niej kilku kartek. Nigdy więcej nie kupię kota w worku! w) Asia i Kasia to papużki nierozłączki, nie ruszają się bez siebie chyba nawet do toalety. x) Wszystkie nastolatki chcą wyglądać tak samo, to po prostu owczy pęd, z którego prędzej czy później wyrosną. y) Monika to szara myszka: ani ładna, ani jakaś wyjątkowo zdolna, w dodatku tak przeciętnie się ubiera. 66

I. Komunikacja, język, informacja, emocje

Ćwiczenie 54 Wypowiedz się w formie ustnej lub pisemnej na jeden z wybranych tematów (w 150-200 słowach). 1. Kto i co wpływa na to, że język wciąż się zmienia? Jakie zmiany w języku Ci się podobają, a jakie nie? 2. Co sądzisz o stwierdzeniu, że aby nauczyć się języka obcego, trzeba zakochać się w obcokrajowcu? 3. Który język jest Twoim ulubionym? Uzasadnij swoją sympatię. 4. Niektórzy rozmawiają ze swoimi zwierzętami i rozumieją, co one mają im do powiedzenia, inni mówią do swoich roślin. Co sądzisz o takiej komunikacji? 5. Czy jest ktoś, z kim rozumiesz się „bez słów”? Jak się porozumiewacie? 6. „Prezenty się robi dla przyjemności osoby ofiarującej, nie z powodu osoby otrzymującej” (Carlos Ruiz Zafón). Co sądzisz o tym stwierdzeniu? 7. Adam Mickiewicz napisał, że „Nic pożądańszego a nic trudniejszego na ziemi, jak prawdziwa rozmowa”. Czy zgadzasz się z myślą poety?

II DOOKOŁA ŚWIATA

Co kraj to obyczaJ Nie jestem przesądny, ale... „Przysłowia mądrością narodów” Stereotypy

Polski dla obcokrajowcÓw

1. Co kraj to obyczaj

Studenci mówią: Pippo, Włochy Rozumiem, że w innych krajach pije się włoskie cappuccino o różnych porach dnia i nocy, ale Włosi piją je tylko rano. Poproszenie o cappuccino po obiedzie to oznaka złego gustu, a jeśli obiad był proszony, to wręcz obraza dla pani domu, bo to oznacza, że gość jest głodny i w ten sposób to sygnalizuje. Monika, Włochy Zawsze mnie drażni, kiedy turyści wchodzą do kościołów w krótkich spodenkach i w bluzkach na ramiączkach. Jeśli planuje się zwiedzanie kościołów, to trzeba wziąć z sobą coś, żeby się ubrać. Kościół to nie plaża. Sara, Anglia Kiedy po raz pierwszy przyjechałam z rodziną do Polski, była akurat Wielkanoc. W poniedziałek wielkanocny zostaliśmy oblani wodą na ulicy i zupełnie mokrzy dotarliśmy do znajomych. Od tego czasu kiedy gdzieś jadę, zawsze czytam o miejscowych zwyczajach. Wolę uniknąć takiego szoku jak ten z wiaderkiem wody na głowie. Ela, Polska Przyjechali do mnie przyjaciele z Włoch, którzy po raz pierwszy byli w Polsce. Była zima i mnóstwo śniegu. W przedpokoju zasugerowałam im zdjęcie butów i podałam pantofle. Patrzyli na mnie dziwnie, a przecież nie mogłam zdjąć im butów na siłę! Za chwilę zrozumieli, że nie chciałam ich obrazić, ale miało to swój sens. Śnieg w traktorach ich butów się roztopił i w pokoju wokół nich zrobiła się ogromna kałuża. Brudna woda zamoczyła i zabrudziła jasny dywan, a koleżanka, która weszła do pokoju i nie wiedziała o tym bałaganie, pośliznęła się i upadła. Spędziliśmy mnóstwo czasu, sprzątając, bo impreza była niemożliwa w brudnym i mokrym pokoju. Tego wieczoru niezbyt dobrze się bawili, mieli wyrzuty sumienia, że zepsuli zabawę mnie i gościom, którzy zamiast się bawić, sprzątali, a koleżance zafundowali siniaka. Soo-Yun, Korea Ważne jest, żeby poznać zwyczaje w innych krajach. Nawet jeśli ma się dużo wyrozumiałości dla innych, bo przecież samemu się popełnia różne gafy za granicą, to i tak różnie reaguje się na złamanie zasad savoir-vivre’u. Ja na przykład nie znoszę, jak przy stole biegają dzieci i kiedy matki się chwalą swoimi dziećmi. W Korei to znak złego wychowania, zupełnego braku kultury. A poza tym to bardzo męczące. 70

II. DOOKOŁA ŚWIATA

Eriko, Japonia U nas wiele osób szokuje to, że nie można wchodzić do toalety w tych samych pantoflach, w których chodzi się po domu. A jak próbuję za granicą robić to samo, to wszyscy patrzą na mnie dziwnie. Jola, Polska Zaprosiłam na urodziny moją znajomą z Chin, która akurat była w Polsce. Przyniosła mi wielki bukiet chryzantem. Ja wiem, że w jej kulturze kwiaty te oznaczają szczęście i powodzenie... ale i tak czułam się jak na cmentarzu.

Pytania: 1) Czy znałeś/-aś wymienione przez studentów zwyczaje? 2) Czy któryś z nich obowiązuje w Twoim kraju? 3) Jakie zwyczaje w Twoim kraju są często naruszane przez obcokrajowców?

Ćwiczenie 1 Połącz rzeczowniki (obyczaj, prawo, zwyczaj, tradycja) z czasownikami i zwrotami z pierwszej kolumny. Zwróć uwagę na odpowiedni przypadek rzeczownika. naruszać

obyczajem

łamać

obyczaj

przestrzegać

prawo

przyjąć

prawa

stosować się do

tradycję

postępować zgodnie ze

tradycji

robić coś wbrew

tradycją

upowszechnił się

zwyczaj

zachowywać

zwyczaje

sięgać do

zwyczajów

postępować zgodnie z

zwyczajem

postępować zgodnie z

zwyczajowi

robić coś jak każe

zwyczaj

Polski dla obcokrajowcÓw

Czy znasz polskie zwyczaje, obyczaje i przesądy? Quiz 1) Jesteśmy gośćmi w polskim domu. Gospodarz otwiera nam drzwi. W jakim miejscu nie powinniśmy się witać? 2) O jakiej porze dnia Polacy jedzą obiad i co się wtedy podaje? 3) Kiedy i dlaczego Polacy pukają trzy razy w coś drewnianego? 4) Jak długo trwa tradycyjne polskie wesele? 5) Kiedy można się zwracać w Polsce do drugiej osoby na „ty”? 6) Jakie są tradycyjne zachowania wobec kobiet? 7) Chcemy wręczyć Polce kwiaty. Jakich zasad powinniśmy przestrzegać? 8) Jaki dzień jest uważany za pechowy? 9) Co to jest majówka? 10) Kiedy Polacy obchodzą swoje imieniny? 11) W jakich miesiącach bierze się ślub? Dlaczego właśnie wtedy? 12) Jaki jest polski odpowiednik anglosaskich walentynek? 13) W jaki sposób świętuje się nadejście wiosny? 14) Jakie kwiaty zanosi się w Polsce na groby? 15) Co to są Zaduszki? 16) Kiedy wypadają andrzejki? 17) Wymień trzy zwyczaje bożonarodzeniowe. 18) Jaki zwyczaj ma miejsce w drugi dzień świąt wielkanocnych? 19) Co się je w tłusty czwartek? 20) Kiedy (wymień przynajmniej 3 sytuacje) na polskich drogach można spotkać procesje i przemarsze? Jeśli odpowiedziałeś/-aś prawidłowo na:

0-5 pytań – Wszystko jeszcze przed Tobą, niedługo dowiesz się więcej. 6-10 pytań – Nie jest źle, masz dobrą bazę do pogłębienia wiedzy. 11-15 pytań – Całkiem nieźle, sporo wiesz o polskich obyczajach i zwyczajach. Jeszcze trochę a będziesz je znać całkiem dobrze. 16-20 pytań – Gratulacje! Wiesz naprawdę dużo. Tak trzymać!

Czy jesteśmy przywiązani do tradycji? (Waldemar Kuligowski, fragment artykułu z „Wprost” 14/2010)

Czy jesteśmy przywiązani do tradycji? Tradycja jest dzisiaj polem walki. Z jednej strony występują obrońcy uznanych wartości i dziedzictwa, które wymaga lojalności, z drugiej – padają argumenty o zakonserwowaniu, zamknięciu na zmiany i odrzuceniu współczesności. Podczas gdy tradycyjne restauracje i wyroby spożywcze cieszą się powodzeniem, tradycyjne zachowanie czystości przedmałżeńskiej uchodzi za anachronizm. Czy zatem jesteśmy tradycjonalistami? I czy w ogóle chcemy nimi być? 72

II. DOOKOŁA ŚWIATA

Pojęcie tradycji występuje we wszystkich językach europejskich w zbliżonej formie, wywodząc się z łacińskiego „traditio”. Etymologia odwołuje się do „przekazywania”, „podawania dalej” i mechanizm oraz sens tradycji na tym właśnie polega. Warto to zaakcentować, gdyż zwykle pojmuje się tradycję jako zbiór raz na zawsze określonych zachowań, wartości i wzorów, które należy wiernie reprodukować. W takim ujęciu tradycja narodowa jest obligatoryjnym dziedzictwem, które należy darzyć szacunkiem i pielęgnować, a jej kultywowaniu służy wiele instytucji z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego na czele. W istocie jednak tradycja zakłada zmienność, a każdy akt przekazywania, w tym międzypokoleniowego, oznacza dostosowanie jej do nowych realiów, pominięcie jednego elementu, a dodanie innego, modyfikację. Jedyną niezmienną tradycją jest tradycja martwa. I odwrotnie – tradycja żywa, silna, znacząca społecznie jest wariantywna, przybiera różne formy. Z tego wynika, że tradycja i zmiana nie są przeciwieństwami, ale stanowią punkty na pewnej skali. Tradycja jest czymś w rodzaju hardware’u, teraźniejszość to software. Tradycja nie jest słowem, którego używamy na co dzień. Najczęściej występuje w mowach polityków, nauczycieli, kleru, trubadurów narodu. Gdy prześledzi się miejsca, w których pojawia się ten termin, układa się interesująca mapa. W jej centrum znajdują się oczywiście religia i tożsamość narodowa, zakrzepłe w spetryfikowanym haśle „Polak katolik” (jego źródła sięgają ponurego czasu potopu szwedzkiego, gdy szukający ostatniej deski ratunku król Jan Kazimierz koronował Matkę Boską na Królową Polski). W kraju, którego 97 proc. mieszkańców jest ochrzczonych, religia musi stanowić silny punkt odniesienia nawet mimo trendów sekularyzacyjnych, niechęci do Kościoła jako instytucji i rosnących szeregów agnostyków i apostatów. Znamiennie o przywiązaniu do chrześcijańskich rytuałów świadczy to, że większość młodych Polek – niekoniecznie religijnych – pytana o wymarzony ślub widzi jedną kliszę: biała suknia z welonem i tonący w kwiatach kościół. Ciekawe jest jednak i to, z jaką łatwością upowszechniają się u nas nowe ślubne zwyczaje: odprowadzanie panny młodej pod ołtarz przez ojca i zdjęcia czy filmy z uroczystości sformatowane wedle hollywoodzkich wzorców. Szybkość przyjmowania tych nowinek sprawia, że dla wielu stają się one, paradoksalnie, częścią tradycji. Sercem debat na temat tradycji jest obok religii polskość. Dla wielu to nadal „polski naród, polski ród, królewski szczep piastowy”, dla innych z kolei raczej gombrowiczowska „gęba”, którą najchętniej byśmy przed Europą odmalowali w ultranowoczesne barwy. Tak czy inaczej odwołanie do polskości pociąga za sobą ciąg skojarzeń. Może to być stereotypowy obraz ojczystej ziemi, której nie powinna zanieczyszczać obca zabudowa, obcy ludzie, obce gatunki zwierząt ani roślin (badacze tego zjawiska mówią o topofilii, czyli umiłowaniu miejsc uznawanych za kwintesencję ojczyzny). Czym dla Irlandii jest jej zachodnie wybrzeże, a dla Holandii płaska mozaika polderów, tym dla Polski są miodowe łany zbóż, płaczące wierzby (zwłaszcza w Roku Chopinowskim) i bociany na błękitnym niebie. Emocja narodowa doskonale żywi się takim skrótem. W tym narodowym krajobrazie nie może zabraknąć miejsc zbiorowej pamięci w postaci pomników, mogił, monumentów. Są celami świeckich, patriotycznych pielgrzymek 73

Polski dla obcokrajowcÓw

w czasie narodowych świąt. Wtedy też serwisy informacyjne wywołują hasło patriotyzmu i jego kolejnych znaczeń. Czyż nie powinniśmy nadal odpowiadać na wezwanie o daninę krwi w obronie matki ojczyzny? – pytają jedni. To anachronizm – grzmią ich przeciwnicy – nie wychowuje nas wszak jakaś abstrakcyjna ojczyzna, tylko rodzice, którzy płacą podatki na naszą edukację i zdrowie. Polskość przywołuje jeszcze inne obrazy, jak choćby mityczne wyobrażenie o pochodzeniu naszych przodków od walecznych Sarmatów, ludu znad Wołgi, który mówił w języku z rodziny tureckiej. Nawet jeśli z tym antycznym ludem może nas łączyć jedynie pomyłka XVI-wiecznych kronikarzy, to sarmatyzm jako zbiór idei, norm oraz estetyki głęboko naznaczył zbiorową duszę Polaków. I nie chodzi tutaj o literalną ciągłość historyczną, ale raczej o szczególną aurę i aprobatę dla pewnych postaw. Sarmatyzm pozostawił po sobie szlachecką megalomanię, której spuścizna wciąż przejawia się w lekceważeniu władzy, warcholstwie posłów, niechęci wobec obcych, kulcie tego, co swojskie, dewocji religijnej, często także opilstwie. Z sarmatyzmem zrosła się skłonność do życia ponad stan, w myśl porzekadła „zastaw się, a postaw się”. Dlatego kredyty bierze się na urządzenie wystawnego wesela, przyjęcia komunijnego, a nawet rocznicy ślubu. [...] Innym dziedzictwem sarmatyzmu są wąsy polskich mężczyzn. Choć minął już czas kontuszów, żupanów i pasów słuckich, ta żywa skamielina dawnej kultury trzyma się mocno. W Rzeczypospolitej szlacheckiej wąsy były rodzajem emblematu, znaku identyfikacyjnego odróżniającego od obcych, zwłaszcza z Zachodu. Dziś wąsy są przedmiotem drwin i dumy, kwintesencją obciachu i symbolem tradycji. Szacuje się, że zarost nad górną wargą nosi co siódmy Polak, co czterdziesty Niemiec i tylko co czterechsetny Francuz. Statystycznie to przepaść i pewnie dlatego wąs stał się polską wizytówką za granicą, po której bez pudła można wskazać naszego rodaka. [...] Z dwoma kluczowymi wyznacznikami naszej identyfikacji – religią i polskością – ściśle wiąże się sfera obyczajowości. Na stronach internetowych skierowanych do obcokrajowców powtarzają się te same wyliczanki: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało, dzień Wszystkich Świętych. Rzeczywiście, są to najbardziej celebrowane tradycyjne święta religijne w Polsce: 73 proc. ankietowanych przez Pentor w końcu 2009 r. uznało święta bożonarodzeniowe za ulubione, 47 proc. wybrało Wielkanoc. Proporcja jest stała, jakkolwiek od kilkunastu lat notuje się stały spadek popularności tych świąt; za ulubione w 1996 r. uznawało je 89 proc. (Boże Narodzenie) i 61 proc. (Wielkanoc) Polaków i Polek. Ciekawe jest wszakże to, co obecnie skrywa się pod formułą „obchodzenia świąt”. Od kilku lat proszę studentów o szczegółowe opisy kolacji wigilijnej. Pokazują, w jaki sposób ta arcyważna tradycja ulega modyfikacji: dostosowaniu ogólnego wzorca do obecnych możliwości i potrzeb. Warto odnotować, że na wigilijnym stole pojawiają się co roku nowe potrawy: włoska pasta, pesto czy różne odmiany sałat. Studenci tłumaczą, że to nie zamach na tradycję, ale jedynie jej „modernizacja”: skoro chcemy świętować, a stare jadła raczej nam nie smakują, szykujemy na stół coś innego. W stare butelki wlewa się po prostu nowe wino. W ogóle to, co jemy, wiele mówi o naszych uczuciach względem tradycji. Charakterystyczne jest, że od mniej więcej dekady jest coraz więcej na sklepowych 74

II. DOOKOŁA ŚWIATA

półkach towarów etykietowanych jako „tradycyjne”, „ludowe”, „babuni”. Znakuje się w ten sposób wędliny, sery, soki, alkohole, masła, makarony, przetwory, coraz dłuższą listę wyrobów różnych branż spożywczych. Przekaz, jaki niesie taki znak, jest jasny: „tradycyjne” to wytworzone zgodnie z dawnymi recepturami, przy użyciu naturalnych składników, tradycyjną metodą. Nazwie towarzyszą też zwykle rustykalne motywy w rodzaju łanów zbóż, krów na pastwiskach, dziewczyny w jakimś „ludowym” stroju. Niestety, produkty te są często w tym samym stopniu tradycyjne co ów ludowy strój (jedna z kontroli wykazała, że „tradycyjne parówki cielęce” miały wspólnego z cielęciną tyle, że producent dodał do nich przyprawę do parówek cielęcych). Kultura ludowa i związane z nią tradycje są współcześnie wielkim polem do nadużyć i ludowe kulinaria świetnie to obrazują. Jest ogromny rozziew między powielanym obrazem polskiej wsi „spokojnej i wesołej” płynącej miodem i mlekiem a ustaleniami naukowców i pamiętnikami samych chłopów. W „złotym wieku” polskiej kultury ludowej, w wieku XIX, wieś dotknięta była widmem głodu, a za określeniem „kuchnia ludowa” krył się egzystencjalny koszmar. [...] Jak to się więc stało, że tradycyjna wieś uchodzi za matecznik oryginalnych, zdrowych receptur? Gdy odrzucimy z tych podań zmyślenia, pozostanie w nich... kultura mieszkańców dworów. Jeśli kogoś w dawnej wsi stać było na wykwintne jedzenie, to właśnie ich. Za „tradycyjnymi ludowymi” przepisami kryje się zwykle kuchnia szlachecka. Chłopi tych potraw mogli nawet nie widzieć na oczy. [...] Stosunek do tradycji wynika z wychowania, wyznawanych wartości, wieku, miejsca zamieszkania. Badacze opisują pogłębiający się proces detradycjonalizacji polegający na porzucaniu dawnych wartości, zachowań, norm. Detradycjonalizacja nie musi oznaczać braku wartości – jedne mogą zostać zastąpione innymi – wywołuje jednak efekt. Najczęściej sprowadza się on do powiększenia przestrzeni wyboru. Ktoś, kto 200 lat temu urodził się włościaninem na Podlasiu, jako podlaski włościanin na pewno umarł. Dziś w scenariuszach życiowych możemy zmienić wszystko: adres, religię, język, poglądy, a nawet płeć. O tradycji nie wspominając. Coraz więcej wolności to coraz mniej zobowiązań, a do pewnych powinności sprowadza się przecież każda tradycja. Stąd jej słabnące znaczenie.

Pytania: 1) Co ma na myśli autor, mówiąc, że „tradycja jest dzisiaj polem walki”? 2) Czy zgadzasz się z autorem, że w dzisiejszych czasach rola tradycji słabnie? 3) Jakie są, zdaniem autora, powody tego zjawiska? 4) Jakie są, Twoim zdaniem, powody tej zmiany? 5) Co w tradycji jest stałe, a co zmienne? 6) Na czym, zdaniem autora, polegają wersja tradycji hard i jej rozumienie soft? 7) W jaki sposób tradycja jest związana z wartościami? 8) W jaki sposób tradycja jest związana z patriotyzmem? 9) Jakie tradycyjne polskie cechy wymienia autor? Z czym kojarzy się tradycyjna polskość? 75

Polski dla obcokrajowcÓw

10) Jak firmy wykorzystują modę na tradycję? 11) Dlaczego chętniej kupuje się produkty opatrzone etykietą „produkt tradycyjny”? 12) Co autor ma na myśli, mówiąc „W stare butelki wlewa się po prostu nowe wino”?

Ćwiczenie 2 Dokończ zdania zgodnie ze swoimi poglądami. 1. W dzisiejszych czasach wciąż .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Obecnie ludzie odchodzą od . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Rzadko pamięta się o .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Dużą popularnością cieszą się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Współcześni ludzie wracają do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. W dobie zaawansowania technicznego tęskni się za . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Kiedyś starsi byli .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Dzisiaj brak jest .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Gdyby było to możliwe, to .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Dziś nieważne jest już . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Kiedyś młodzi ludzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Dawniej rodzina .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Warto by zachować . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Tradycja danego kraju jest .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 3 Połącz dane polskie tradycje z określonymi świętami. Wyjaśnij, na czym polegają wymienione tradycje. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 76

Nowy Rok Trzech Króli karnawał pierwszy dzień wiosny Prima aprilis tłusty czwartek Środa Popielcowa Niedziela Palmowa Wielkanoc lany poniedziałek

a) b) c) d) e) f) g)

dawanie prezentów śmigus-dyngus chodzenie z turoniem bale maskowe budowanie strojnych ołtarzy jedzenie śledzi pisanie poświęconą kredą na drzwiach CMB lub K+M+B h) malowanie i święcenie jajek i) odwiedzanie szopki w kościele j) chodzenie po kolędzie

II. DOOKOŁA ŚWIATA

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Zielone Świątki Boże Ciało noc świętojańska dożynki Wszystkich Świętych andrzejki Św. Mikołaja / mikołajki 18. Wigilia 19. Boże Narodzenie

k) przystrajanie domów i kapliczek gałązkami i kwiatami l) święcenie palm m) palenie ognisk i wicie wianków n) robienie żartów i psot o) wicie wieńców ze zboża i pieczenie chlebów p) jedzenie pączków q) wróżenie r) łamanie się opłatkiem s) palenie zniczy na grobach t) topienie marzanny 8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Ćwiczenie 4 Opowiedz, jakie święta obchodzi się w Twoim kraju i z jakimi tradycjami są one związane.

Ćwiczenie 5 Wypisz tradycje świeckie i religijne związane z poszczególnymi etapami życia ludzkiego, które spotykasz w Twoim kraju. Etap życia narodziny dziecka dzieciństwo dojrzewanie zaręczyny ślub i wesele przenosiny do nowego domu życie rodzinne śmierć

Tradycje

Ćwiczenie 6 Obejrzyj słynną scenę z komedii S. Barei pt. „Miś” (kiedy władza próbuje wprowadzić „nową świecką tradycję”) i posłuchaj, co bohater mówi na temat tradycji. (fragment komedii dostępny np. na stronie: http://www.youtube.com/watch?v=ndVyLfuJSK4) 77

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 7 Z poniższej kolędy wypisz zdrobnienia i dopisz do nich formy podstawowe rzeczowników.

Lulajże Jezuniu Lulajże, Jezuniu, moja Perełko, Lulaj ulubione me Pieścidełko. Lulajże, Jezuniu, lulajże lulaj A Ty Go matulu w płaczu utulaj. Zamknijże znużone płaczem powieczki, Utulże zemdlone łkaniem usteczki. Lulajże, Jezuniu... Lulajże, piękniuchny nasz Aniołeczku. Lulajże, wdzięczniuchny świata Kwiateczku. Lulajże, Jezuniu... Lulajże, Różyczko najozdobniejsza, Lulajże, Lilijko najprzyjemniejsza. Lulajże, Jezuniu... Dam ja Jezusowi słodkich jagódek, Pójdę z nim w Matuli serca ogródek. Lulajże, Jezuniu... Dam ja Jezusowi z chlebem masełka, Włożę ja kukiełkę w jego jasełka. Lulajże, Jezuniu... Dam ja Ci słodkiego, Jezu, cukierka, Rodzynków, migdałów z mego pudełka. Lulajże, Jezuniu... Cyt, cyt, cyt niech zaśnie małe Dzieciątko, Oto już zasnęło niby kurczątko. Lulajże, Jezuniu... Cyt, cyt, cyt wszyscy się spać zabierajcie, Mojego Dzieciątka nie przebudzajcie. Lulajże, Jezuniu...

II. DOOKOŁA ŚWIATA

2. Nie jestem przesądny, ale...

Studenci mówią: Min Ho, Korea W Korei, podobnie jak w Chinach czy Japonii pechową liczbą jest 4. Powodem jest to, że wyrazy „cztery” oraz „śmierć” wymawiane są w ten sam sposób. Powszechnie unika się czwórki (np. numer mieszkania, pokoju), dlatego często w hotelach czy blokach nie ma nawet czwartego piętra, a w wieżowcach niekiedy unika się jakichkolwiek czwórek, nawet w numerach 14 czy 24. Melek, Turcja W Turcji wszechobecny w domach, sklepach i samochodach jest swoisty talizman – oko proroka (granatowo-biały w kształcie oka), który chroni właściciela przed złem. Turyści też chętnie go kupują. Daniela, Włochy Mamy mnóstwo przesądów! Żeby uniknąć pecha odpukujemy w żelazo, a szczęście przynosi noszenie małych czerwonych papryczek w kształcie rogu. Pechową liczbą jest 17 (ponieważ gdy zapisze się ją w systemie rzymskim tworzy napis „żyłem”), a pechowym dniem piątek. Sasza, Rosja Przesądy są częścią życia codziennego. Nie można gwizdać w domu, bo nie będzie w nim pieniędzy. Na stole nie mogą stać puste butelki, stawia się je pod stołem. Nie oddaje się i nie pożycza pieniędzy wieczorem. Dziewczyna nie powinna siadać w rogu stołu, gdyż jeśli tam usiądzie, nie wyjdzie za mąż przez siedem lat. Mógłbym tak długo opowiadać... Nikos, Grecja Najbardziej pechowym dniem w tygodniu jest wtorek, więc lepiej we wtorki nie zaczynać niczego nowego, bo wróży to niepowodzenie. Żeby ustrzec się nieszczęścia, spluwa się trzy razy. Jian, Chiny Chińczycy to bardzo przesądny naród. Szczęśliwym kolorem jest czerwień, noszona np. na weselach. Pechową liczbą jest 4, a szczęśliwą 8. Wytłumaczeniem jest podobieństwo wymowy tych wyrazów do innych słów: w przypadku cyfry 4 do słowa „śmierć”, a w przypadku cyfry 8 do słowa oznaczającego bogactwo i dobrobyt. Dlatego też np. czynsz wynajmu biura na ósmym piętrze jest najwyższy w całym budynku. Podobnie najdroższe są numery telefonów z ósemkami. Można więc sobie wyobrazić, co się działo 8.08.2008! Wtedy o godzinie 8.08 rozpoczęły się Igrzyska Olimpijskie w Pekinie. A przyszłe matki oblegały szpitale, 79

Polski dla obcokrajowcÓw

chcąc wtedy za wszelką cenę urodzić. Przesądów jest mnóstwo. Chińskim przesądem, który przyjął się na świecie, są oczywiście ciasteczka z wróżbą... Lily, Anglia W Wielkiej Brytanii – odwrotnie niż w Polsce – spotkanie czarnego kota przynosi szczęście. Szczęście sprowadza też podkowa zawieszona nad drzwiami czy schwytanie jesienią liścia spadającego z drzewa.

Pytania: 1) Z którymi z powyższych przesądów się spotkałeś/-aś lub o którym słyszałeś/-aś? 2) Które z nich są podobne do przesądów panujących w Twoim kraju? 3) Co w Twoim kraju przynosi szczęście? 4) Co w Twoim kraju powoduje pecha? 5) Jakie przedmioty nosi się w Twoim kraju na szczęście? 6) Jakie numery i dni uważa się w Twoim kraju za szczęśliwe, a jakie za pechowe? 7) Jakie przesądy w Twoim kraju związane są ze ślubem? 8) Jakie przesądy w Twoim kraju są najpopularniejsze? 9) Które z przesądów zdarza Ci się praktykować? 10) Które z nich uważasz za głupie i przeszkadzające w życiu codziennym? 11) Które przesądy uważasz za sympatyczne i będące częścią tradycji?

Ćwiczenie 8 Od podanych rzeczowników utwórz przymiotniki i przysłówki. Rzeczownik przesąd

Przymiotnik

Przysłówek

zabobon szczęście pech

Ćwiczenie 9 Do podanych czasowników dopisz rzeczowniki, które tworzą z nimi zwroty. Przykład: wróżyć: z ręki, z kart, z gwiazd, komuś wielką karierę / wielkie szczęście, nie wróżyć nic dobrego. przepowiadać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustrzec się .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

II. DOOKOŁA ŚWIATA

zapowiadać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przynosić .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chronić .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . unikać .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sprowadzać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ściągać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 10 Do rzeczowników dopisz łączące się z nimi czasowniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szczęście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nieszczęście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pecha

Ćwiczenie 11 Sprawdź, co wiesz o przesądach polskich, uzupełniając zdania. 1. Wstanie z łóżka . . . . . . . . . . . . . . . . nogą – będziesz miał zły dzień. 2. Nie stawiaj na podłodze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , bo pieniądze ci uciekną. 3. Jeśli chcesz podarować komuś kwiat doniczkowy na nowe mieszkanie, nie dawaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , bo sprowadza nieszczęście. 4. Jeśli musisz wrócić po coś do domu, to przed ponownym wyjściem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na chwilę. 5. Rozsypanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wróży kłótnię. 6. Kiedy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kot przebiegnie drogę, spotka cię nieszczęście. 7. Na widok kominiarza, trzeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . za guzik. 8. Pan młody nie może zobaczyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panny młodej przed ślubem. 9. Kiedy ktoś Ci życzy powodzenia, nie powinieneś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Jeśli coś . . . . . . . . . . . . . . . . . . w jakimś miejscu, to na pewno tam wrócimy. 11. W Wigilię trzeba włożyć do portfela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . łuskę, zapewni to pieniądze przez cały rok. 12. Żeby komuś coś się udało, trzeba za niego trzymać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Kiedy kogoś swędzi prawa ręka, to niedługo będzie się . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. W Nowy Rok trzeba nakręcić . . . . . . . . . . . . . . , a będzie się mieć szczęście. 15. Kto nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . pączka w tłusty czwartek, temu nie będzie się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w życiu. 81

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 12 Z podanych w ramce rzeczy i zjawisk wybierz te, które według polskich przesądów przynoszą szczęście i te, które sprowadzają pecha. Dla utrudnienia dodano 5 elementów, które nie wiążą się z żadnymi przesądami. podkowa, czterolistna koniczynka, czarny kot, biedronka siedmiokropka, słoń z trąbą do góry, słoń z trąbą do dołu, odpukanie w niemalowane drewno, pierścionek z niebieskim oczkiem, czerwona bielizna, pawie pióra, kaktusy, guzik, rozbicie szkła, czosnek, rybia łuska, aniołek, rozbicie lustra, supełek, maskotka, miska z monetami, czerwony portfel, noszenie w kieszeni bursztynu, ważny dla nas (z jakiegoś powodu) przedmiot, bocian, pająk, liczby: 13, 7, 1, 12 Przynoszą szczęście: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................................ ................................................................................ Sprowadzają pecha: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................................ ................................................................................

Czy wiesz, że...? Przesądy są także częścią tradycji, gdyż tak jak zwyczaje i obyczaje wywodzą się z dawnych wierzeń. W odróżnieniu jednak od zwyczajów oderwały się od swojego źródła i zaczęły żyć własnym, często uproszczonym, życiem. Warto dowiedzieć się, skąd wzięły się popularne przesądy.

Ćwiczenie 13 Które przesądy mają swoje początki w opisywanych zjawiskach i wierzeniach? Wpisz je w wykropkowane miejsca. ................................................................................. Czarny kot przez swój kolor kojarzony jest z nocą, złymi mocami. W średniowieczu uważany był za towarzysza czarownicy. Przecięcie drogi przez ucieleśnienie zła oznaczało złą wróżbę, dlatego też zalecano idącemu zawrócenie z drogi. ................................................................................. Wierzenie to wynika z obserwacji przyrody. Gdy zbliża się deszcz, z powodu dużej wilgotności powietrza owady latają niżej, a wraz z nimi również jedzące je jaskółki.

II. DOOKOŁA ŚWIATA

................................................................................. Próg był w wierzeniach Słowian linią graniczną między domem a światem zewnętrznym. Każdy z tych światów miał swoje duchy i rządził się swoimi prawami. Nie należało więc, stojąc po obu stronach progu, naruszać tego podziału. Według innej teorii Słowianie chowali pod progiem urny z prochami przodków, a witanie się nad nimi powodowało narażenie się duchom zmarłych. ................................................................................. Lewa strona ciała zawsze uważana była za gorszą. Dlatego rozpoczęcie dnia od lewej nogi uważane jest za niewróżące niczego dobrego. ................................................................................. Sól była niegdyś towarem luksusowym, na który nie każdego było stać. Nic więc dziwnego, że jej rozsypanie kończyło się kłótnią domową. Dziś sól jest dostępna i tania, ale pozostał przesąd, że jej rozsypanie powoduje konflikty. ................................................................................. Jest kilka wyjaśnień tego przesądu. Według niektórych, przesąd ma swoje źródło w tym, że w piątek został ukrzyżowany Chrystus. Na pamiątkę tego wydarzenia chrześcijanie poszczą w tym dniu, nie kojarzy się on zatem pozytywnie. Trzynastka zaś od czasów starożytnych uważana była za wypaczenie idealnego podziału na 12, wywodzącego się z Babilonii (12 miesięcy, 12 znaków zodiaku, 12 godzin dnia, 12 godzin nocy). W chrześcijaństwie pojawiło się jeszcze jedno uzasadnienie: zdrajca Judasz był 13. uczestnikiem Ostatniej Wieczerzy. ................................................................................. Jest kilka wyjaśnień tego przesądu. Według jednego, Słowianie, mówiąc o swoich planach czy sukcesach, pukali w drewno (m.in. w ściany domów), by nie słyszeli ich bogowie i nie zrobili czegoś wbrew nim. Pukanie miało też na celu przywołanie na świadków duchów mieszkających w drzewach (stąd „niemalowane”, czyli żywe, drewno) lub proszenia ich o pomoc. ................................................................................. Znalezienie koniczyny 3-listnej nie jest niczym szczególnym. Ale znalezienie nietypowej, która ma więcej listków, według przekonań, musi przynieść coś wyjątkowego. Wierzenie to istniało już u Celtów, a takie koniczyny zbierali druidzi. ................................................................................. Góra zawsze była wiązana z dobrymi mocami, a dół ze złymi (m.in. Bóg mieszka w niebie, a zbuntowany Lucyfer spadł do piekła). Logicznie więc biorąc, kierowanie trąby przez słonia (symbolu m.in. mądrości i długowieczności) w tych kierunkach kojarzono odpowiednio ze szczęściem lub nieszczęściem.

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 14 Z piosenki wypisz te rzeczy, które zdaniem ludzi przynoszą szczęście, i te, które poetka uważa za szczęśliwe dla siebie.

Agnieszka Osiecka

To Pan mi przynosi szczęście Ludzie mówią – dobry znak, U nas gniazdo uwił ptak. Ludzie mówią – dobra wieść, Bo pająka widzą gdzieś.

Ludzie mówią – komet sześć, Pewnie się narodzi wieszcz Ludzie mówią – forsy stos, Bo sąsiadkę swędzi nos.

Ten na jawie, ten we śnie Widzi dobre wróżby swe, Lecz nie dla mnie cały ten kram, Ja maskotkę inną mam.

To pan mi przynosi szczęście, Jak innym siódemka czy as. Ach, proszę przebiec mi drogę Codziennie choć jeden raz.

To pan mi przynosi szczęście, Bez pana nie wiedzie się nic. To zdarza się coraz częściej – Bez pana nie sposób żyć.

Więc chciałabym pana prosić, By los to ułożył tak prosto, By przestał pan szczęście przynosić – By szczęście mi pana przyniosło!

szczęściarz

pechowiec

Ćwiczenie 15 Przeczytaj poniższy tekst i odpowiedz na pytania.

Przesądy, w które wierzymy: Wytwór wyobraźni, klątwa czy tajemnicza siła? (Oliwka Mostowska, fragment artykułu ze strony www.papilot.pl)

Masz swój szczęśliwy długopis albo elementy garderoby, które pomagają ci zdać każdy egzamin i pokonać każdą przeszkodę? Ludzie, którym zwykłe przedmioty pomogły osiągnąć sukces, są przekonani o ich tajemniczej sile. Nawet, jeśli nie 84

II. DOOKOŁA ŚWIATA

wierzą w przesądy, na wszelki wypadek w ważnych momentach nie rozstają się ze swoimi „amuletami”. Dlaczego? [...] Choć niektórzy z nas wierzą w magiczną moc przedmiotów, zdarzeń i słów, według naukowców przesądy to nic innego jak swego rodzaju odruchy bądź przyzwyczajenia. Jeśli student zabiera na egzaminy swoje szczęśliwe pióro, dzięki czemu udaje mu się je zdać, to – jak dowodzą badania – po każdym takim zdarzeniu będzie bardziej przesądny. Dlaczego? Bo w ludzkim przekonaniu, to właśnie konsekwencje danych zachowań zmieniają prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Jeśli masz odwagę stawić czoła pytaniom egzaminacyjnym, prawdopodobnie umiesz na nie odpowiedzieć, a więc bardzo możliwe jest to, że sobie z nimi poradzisz. Tuż przed wyjściem nadzieję powodzenia pokładasz jednak we wszystkim, co może ci pomóc – odpowiednim ubraniu, długopisie i po prostu szczęściu. Po otrzymaniu pozytywnej oceny, szukasz „winowajcy”, którym może być np. pióro. Idziesz z nim ponownie na egzamin i znów zdajesz, a twój przesąd ulega wzmocnieniu. [...] Takie zestawienie relacji dwóch elementów potrzebnych do powstania przesądu, a więc: „zachowania” (zabieranie na egzaminy ulubionego pióra) i „wzmocnienia”(zdany egzamin) nie muszą zawsze być efektem relacji przyczynowo-skutkowej – zależność pomiędzy nimi może być zupełnie przypadkowa. Innym źródłem „magicznej siły” danych przesądów jest wiara przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jeśli jesteśmy od dzieciństwa przekonywani, że czterolistna koniczynka noszona np. na łańcuszku, przynosi szczęście, cóż strasznego musiałoby się zdarzyć, byśmy zwątpili w jej dobry omen? Ciekawostki na temat przesądów: ūū Zwierzęta też wierzą w przesądy! Dowiodły to badania na gołębiach, przeprowadzone przez Burrhusa Fredericka Skinnera tuż po II Wojnie Światowej. Podczas eksperymentu [...] ptaki zaczęły zachowywać się nieracjonalnie. [...] Jedne z nich kręciły się w kółko zgodnie z ruchem wskazówek zegara, inne wykonywały wahadłowe ruchy ciała, a niektóre wpychały głowę w rogi klatki, wierząc, iż takie zachowanie pomoże zdobyć pokarm. [...] ūū Z obserwacji socjologów wynika, że przesądy w pracy występują częściej w zawodach, których nieodzownym elementem są występy publiczne (aktorzy, piosenkarze, tancerze, sportowcy). ūū Niektóre przesądy są ściśle związane z kulturą naszych pogańskich przod ków, jednak większość z nich pochodzi ze „wspólnego worka” wierzeń i przyzwyczajeń ludzi z całego świata – tym samym rodzime przesądy zanikają!

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5)

W jaki sposób psychologowie wyjaśniają mechanizm wierzenia w przesądy? Jaką rolę w wierze w przesądy spełnia środowisko, w którym żyjemy? Kto i kiedy najczęściej wierzy w przesądy? Kiedy pojawia się wiara w przesądy? W jaki sposób rodzima tradycja jest związana z przesądami?

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 16 Wyjaśnij wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: garderoba – ubranie; na wszelki wypadek – zabezpieczając się przed czymś, co może się zdarzyć. odruch stawić czoła ulec wzmocnieniu zestawienie relacja przyczynowo-skutkowa zależność dobry omen

kręcić się w kółko zgodnie z ruchem wskazówek zegara wykonywać wahadłowe ruchy nieodzowny ze „wspólnego worka”

Ćwiczenie 17 Wśród zwrotów podanych w ćwiczeniu 16. są synonimy poniższych wyrazów. Podaj je. przezornie obracać się dobry znak huśtać się konieczny zmierzyć się relacja wzmocnić się

Ćwiczenie 18 Wymień znane Ci przesądy związane z jakimiś grupami zawodowymi, np. aktorami, sportowcami itd. lub grupami społecznymi.

Ćwiczenie 19 Przeczytaj poniższe wyniki badań statystycznych, a następnie a) skomentuj je, b) powiedz, jak wygląda to w Twoim kraju, c) napisz, jakie są Twoim zdaniem przyczyny takiego stanu rzeczy. Wyniki badań CBOS-u: ūū co trzeci dorosły Polak uważa, że duże znaczenie dla rozwoju charakteru człowieka ma znak zodiaku, pod którym zdarzyło mu się urodzić (o 8% mniej niż w 1997 r.); ūū 26% badanych jest zdania, że istnieją przedmioty, talizmany, które przynoszą szczęście; ūū co czwarty Polak uważa, że są daty i dni tygodnia, które przynoszą pecha;

II. DOOKOŁA ŚWIATA

ūū do czytania horoskopów przyznaje się grubo ponad połowa, bo 58% Polaków (45% czasami, 9% często, 4% przy każdej możliwej okazji); ūū 3 na 100 Polaków traktuje wskazania horoskopu jako absolutną wyrocznię i deklaruje, że zawsze lub niemal zawsze kieruje się nimi w życiu codziennym; ūū skłonność do wiary w przesądy okazała się silnie zależeć od płci (kobiety częściej niż mężczyźni wierzą w magię liczb i dat, dwa razy częściej chodzą też do wróżek i innych przepowiadaczy przyszłości). Co ciekawe jednak, wiara w przesądy nie zależała od stopnia religijności.

Ćwiczenie 20 Znajdź w gazecie lub na stronie internetowej swój horoskop, a następnie a) wypisz cechy, które przypisywane są Twojemu znakowi zodiaku, b) od wypisanych przymiotników utwórz rzeczowniki, np. szczery – szczerość, ambitny – ambicja.

Ćwiczenie 21 Napisz idealny horoskop, który chciał(a)byś, żeby się spełnił w następnym roku.

3. „Przysłowia mądrością narodów” Gdzie kucharek sześ�, tam nie ma co jeś�.

Jedna jaskółka wiosny nie czyni .

Kto pyta, nie błądzi .

Mówienie jest srebrem, a milczenie złotem.

Ćwiczenie 22 Przeczytaj poniższe polskie przysłowia, a następnie: a) wyjaśnij ich sens, b) powiedz, co sądzisz o zawartych w nich mądrościach ludowych, c) podaj przykłady uzasadniające Twoją opinię. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

„Bez pracy nie ma kołaczy”. „Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada”. „Co dwie głowy, to nie jedna”. „Co kraj, to obyczaj”. „Kto pyta, nie błądzi”. „Zgoda buduje, niezgoda rujnuje”.

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 23 Połącz elementy z obu kolumn, tak by powstały polskie przysłowia. Zwróć uwagę na konstrukcje zdań i występujące w nich spójniki (niektóre pary spójników zwykle występują razem w zdaniu). Nie wszystko złoto, Mowa jest srebrem, Lepszy wróbel w garści Kto rano wstaje, Jak sobie pościelesz, Jak cię widzą, Gdzie kucharek sześć, Gdy się człowiek spieszy, Co za dużo, Nie mów hop,

niż gołąb na dachu. tak się wyśpisz. póki nie przeskoczysz. to niezdrowo. a milczenie złotem. temu Pan Bóg daje. co się świeci. to się diabeł cieszy. tam nie ma co jeść. tak cię piszą.

Ćwiczenie 24 Podaj argumenty dowodzące prawdziwości dwóch przeciwstawnych przysłów odnoszących się do znaczenia wyglądu człowieka. „Nie szata zdobi człowieka”

„Jak cię widzą, tak cię piszą”

4. Stereotypy

Włochy

Francja

Anglia

Stany Zjednoczone

Brazylia

Szkocja

Jak powstają stereotypy? Stereotyp (z greckiego stereós – tworzący bryłę, stężały + typos – odbicie, obraz) to funkcjonujący w świadomości społeczeństwa uproszczony obraz narodów, osób, zjawisk, sytuacji itd. Bazuje on na jakimś wycinku rzeczywistości, jednorazowej sytuacji, skojarzeniu itp., uogólnionym do zasady i jako taka utrwalonym w powszechnym mniemaniu przez wielokrotne powtarzanie. Stereotypy nigdy nie liczą się z faktami czy doświadczeniami, nie robią wyjątków, nie interesują się jednostkami, tworzą obraz prosty, schematyczny i powszechny i są zawsze wartościujące. Są zawsze związane z sympatią lub antypatią, aprobatą lub dez88

II. DOOKOŁA ŚWIATA

aprobatą. Mogą się odnosić do narodów (np. pracowity Niemiec, muzykalny Austriak), płci (np. słaba kobieta, silny mężczyzna), zawodów (np. mądry profesor, głupi policjant), wyglądu (np. głupia blondynka, inteligentny okularnik). Opierają się na prostej zasadzie podziału „my – oni”, przez co pozwalają zarówno określić własne cechy oraz własną świadomość i przynależność, jak i znaleźć „wroga”, „obcego”, od którego wyraźnie pragniemy się odróżniać. W przypadku stereotypów narodowych negatywne najczęściej odnoszą się do najbliższych sąsiadów, z którymi na przestrzeni wieków dochodziło do różnych konfliktów. Negatywne cechy, które im przypisujemy, sprawiają, że nasz naród postrzegamy jako odmienny. Dlatego też stereotypy funkcjonują najintensywniej w czasie wojen, zagrożenia politycznego, kryzysu itp., co pozwala dzięki emocjom wytrzymać trudne czasy ze względu na własne cechy czy walczyć z uosobieniem negatywnych cech. Często najbardziej lubiane są te nacje, z którymi rzadko się kontaktujemy i o których najmniej wiemy. Zakorzenione w umysłach stereotypy sprawiają, że często, opierający się na nich, zakładają pełną wiedzę na dany temat i nie chcą poznać tego, co opisywane i oceniane. Etykietka jest przecież wygodniejsza, nie wymaga od nas zastanawiania się, wysiłku, jest łatwiejsza, choć często karykaturalna. Ludzie zaś są z natury leniwi i emocjonalni, stąd stereotypy żyją długo i nic nie wskazuje na to, by miały przestać istnieć. Ślady stereotypów, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę, widoczne są w języku przechowującym je w związkach frazeologicznych, nazwach i wyrażeniach.

Pytania: Jak powstaje stereotyp? Jakich sfer życia dotyczą stereotypy? Podaj przykłady. Czy stereotypy ulegają zmianom? W jaki sposób pozwalają one określać ludziom własną świadomość i przynależność? 5) Co decyduje o stereotypowej ocenie? 6) Co sprawia, że stereotypy wciąż istnieją? 7) Jak rozumiesz ostatnie zdanie tekstu? 1) 2) 3) 4)

Ćwiczenie 25 Wyjaśnij wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: uproszczony – wyrażony w prosty, schematyczny sposób i przez to: 1) powierzchowny, 2) mniej skomplikowany. bazować wycinek

uogólniony utrwalony 89

Polski dla obcokrajowcÓw

wartościujący dezaprobata karykaturalny przynależność na przestrzeni wieków postrzegać

uosobienie zakorzeniony zakładać dany etykietka zdawać sobie sprawę

Ćwiczenie 26 Przyjrzyj się podanym poniżej porównaniom i powiedz, co o nich myślisz. Zapisz te porównania w formie a) zgodnej ze stereotypami, b) zgodnej z Twoim zdaniem. dobry kucharz... jak Anglik szczodry... jak Szkot z poczuciem humoru... jak Niemiec cichy... jak Włoch dobry kierowca... jak Francuz stroniący od alkoholu... jak Irlandczyk skromny... jak Hiszpan zorganizowany... jak Grek rozmowny... jak Fin optymista... jak Polak niewykształcony .... jak nauczyciel pracowity... jak urzędnik grzeczny... jak sprzedawca punktualny... jak kierowca autobusu biedny... jak pracownik banku prawdomówny... jak polityk

Ćwiczenie 27 a) Z perspektywy swojego kraju wpisz obok następujących cech nazwy kojarzących Ci się z nimi określonych narodowości / grup społecznych / zawodów itp. przystojny jak.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ładna jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . porządny jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . uczciwy jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nieuczciwy jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bałaganiarski jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracowity jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

II. DOOKOŁA ŚWIATA

głupi jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracoholik jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . leniwy jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kulturalny jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gburowaty jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . skąpy jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hojny jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozrzutny jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bogaty jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biedny jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nowobogacki jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . agresywny jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokojowo usposobiony jak.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cierpliwy jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kocha dobre jedzenie jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je niesmacznie jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je niezdrowo jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . uzdolniony technicznie jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . modnie ubrany jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . utalentowany jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lubi alkohol jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . brzydki jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gruby jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . towarzyski jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nietowarzyski jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jeździ szybko i nieprzepisowo jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nigdy nie będzie zgody z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zawsze mieliśmy dobre relacje z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie lubi mojego kraju .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lubi mój kraj .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lubię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie lubię .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie rozumiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Przeczytajcie wspólnie, jakim narodowościom poszczególne cechy przypisują różni studenci. Każdy ze studentów powinien spróbować uzasadnić źródło swoich stereotypów. 91

Polski dla obcokrajowcÓw

c) Spróbujcie wspólnie wyjaśnić, co mogło wpłynąć na stereotypy wymienione przed chwilą w podpunkcie b): ūū ūū ūū ūū ūū ūū ūū ūū ūū

sąsiadowanie z tymi krajami egzotyka tych krajów stopień wiedzy na temat tych krajów wygląd mieszkających tam ludzi opinia o znanych Wam ludziach pochodzących z tych krajów panujący tam klimat filmy/książki o tych krajach sytuacja polityczna w tych krajach inne...

Ćwiczenie 28 Jakie stereotypowe cechy przypisuje się mieszkańcom Twojego kraju? Spróbuj znaleźć źródło tych opinii.

Ćwiczenie 29 Jak stereotypowo postrzega się Polskę i Polaków w Twoim kraju? Co sądzisz o tych stereotypach po czasie spędzonym w Polsce?

Ćwiczenie 30 Spróbuj opowiedzieć, jacy są w opinii mieszkańców Twojego kraju typowa kobieta i typowy mężczyzna oraz idealna kobieta i idealny mężczyzna. Porównaj z charakterystykami przygotowanymi przez kolegów i koleżanki.

Idealna kobieta

Idealny Typowa mężczyzna kobieta

Typowy mężczyzna

Wygląd Wykształcenie Majątek

Praca

Rodzina

Hobby

II. DOOKOŁA ŚWIATA

Ćwiczenie 31 Uzupełnij brakujące nazwy kontynentów i krajów oraz ich mieszkańców, a także pochodzące od nich przymiotniki. Kraj Europa Belgia Chiny

Mieszkaniec

Mieszkanka

Przymiotnik w r.m. europejski

Chińczyk Chilijka

Holandia Włoch Serbia Azja Kanada Malta Brazylia

włoski serbski

Kanadyjczyk maltański Brazylijczyk Słoweniec

USA Białoruś

Amerykanka

słoweński amerykański białoruski

Węgier Francja Gruzja

gruziński Rosjanin

Finlandia Ukraina Dania

fiński Ukrainka Ormianin

ormiański

Austria Norweżka Turcja

turecki Słowak

Szkocja

szkocki Czeszka

Szwajcaria Hiszpania

szwajcarski hiszpański Niemiec

Afryka Anglia Irlandia

Afrykanka Anglik

angielski australijski 93

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 32 Uzupełnij nazwy państw literami i lub j i dopisz do każdego z nich formę dopełniacza liczby pojedynczej. Turc...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Finland...a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brazyl...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chorwac...a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angl...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowac...a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Austral...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belg...a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dan...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Franc...a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Serb...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szwec...a – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ros...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szkoc...a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Norweg...a – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Austr.....a –.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zapamiętaj! Nazwy kontynentów i krajów oraz ich mieszkańców piszemy wielką literą! Nazwy mieszkańców miast piszemy małą literą!

Ćwiczenie 33 W języku polskim istnieje wiele wyrażeń związanych z nazwami mieszkańców innych krajów, a niekiedy z ich stereotypowym postrzeganiem przez Polaków. Dopasuj utarte wyrażenia do ich znaczeń.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

udawać Greka siedzieć jak na tureckim kazaniu wyjść po angielsku austriackie gadanie popamiętać ruski miesiąc awantura arabska czeski film z angielską flegmą francuski piesek angielska pogoda szwedzki stół strajk włoski (coś) chodzi jak w szwajcarskim zegarku

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.

a) b) c) d) e) f)

coś funkcjonuje sprawnie i bez zarzutu opuścić pomieszczenie, towarzystwo po cichu, niepostrzeżenie słuchać czegoś, nic nie rozumiejąc coś niezrozumiałego, pozornie bez sensu w bezpiecznym miejscu bardzo długo

jak w szwajcarskim banku niemiecki porządek humor angielski choroba francuska wyglądać jak grecki bóg rosyjska ruletka czeski błąd egipskie ciemności ruski rok siedzieć po turecku goły jak święty turecki to chińszczyzna

II. DOOKOŁA ŚWIATA

g) h) i) j) k) l) m) n) o) p) q) r) s) t) u) v) w) x) y)

mglisto i deszczowo nieprawdopodobne, niezwykłe przygody udawać, że się nie rozumie perfekcyjny porządek (czasem aż za bardzo) siedzieć na podłodze ze skrzyżowanymi nogami protest polegający na zbyt dokładnej, a przez to bardzo powolnej pracy coś absurdalnego choroba weneryczna coś bardzo ryzykownego błąd polegający na przestawieniu dwóch kolejnych liter straszne, zupełne ciemności ktoś kapryśny, nadmiernie delikatny i wybredny zapamiętać coś (najczęściej karę) na długo z niezwykłym opanowaniem, z zimną krwią wystawienie wszystkich potraw na jednym stole, do wyboru mówić niezrozumiale czarny humor, humor opierający się na ironii i absurdzie być bardzo przystojnym i dobrze zbudowanym bardzo biedny, nie mający przy sobie ani grosza

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Ćwiczenie 34 Nie wszystkie powiedzenia można uzasadnić, ale niektóre z nich mają swoje źródło w historii. Które z idiomów z ćwiczenia 33. pasują do podanych historii i zdarzeń? Dopasuj je. a) Powiedzenie to wywodzi się z okresu zaborów, kiedy posłowie z Galicji zasiadali w austriackim parlamencie i, jak to politycy, często mówili dużo i bez sensu. b) Język ten był (i nadal jest) mało popularny i niewiele osób rozumie zdania w nim wypowiadane. c) Francuskie damy dworu często nosiły na rękach małe pieski, które karmiły najlepszymi kąskami ze stołu. Psy te były przyzwyczajone do takiego jedzenia i bardzo wybredne. d) W XVIII wieku bardzo popularne były powieści przedstawiające niezwykłe przygody (zwykle z wątkiem miłosnym), których akcja toczyła się często w krajach Orientu. e) W kalendarzu juliańskim (ruskim) miesiące kończą się o 12 dni później niż w stosowanym w Europie kalendarzu gregoriańskim, stąd powszechnie uważano, że ruski miesiąc jest dłuższy. f) Powiedzenie to także odnosi się do kalendarza juliańskiego, w którym, w odróżnieniu od gregoriańskiego, wszystkie święta były przesunięte o kilka/kilkanaście dni, np. rewolucja październikowa wg tego kalen95

Polski dla obcokrajowcÓw

g) h) i)

j) k) l) m)

o) p) q) r) s) a

darza odbyła się w listopadzie, Boże Narodzenie przypada na styczeń... stąd wrażenie, że ten rok jest dłuższy. Nazwa prawdopodobnie pochodzi stąd, że wiele wyrazów w języku czeskim wygląda tak, jakby w ich polskich odpowiednikach ktoś przestawił litery. Określenie powstało po pokazaniu w Polsce w latach 70. XX wieku wyprodukowanego w Czechosłowacji filmu pod tytułem: „Nikt nic nie wie”. To tradycyjny szwedzki sposób serwowania potraw. Anegdota wiąże powstanie tej nazwy z królem szwedzkim Karolem X Gustawem, który w roku 1656, podczas oblężenia Zamościa, chciał przy okazji wspólnego posiłku namówić kanclerza Jana Sobiepana Zamoyskiego do poddania miasta. Ten nie wpuścił króla do miasta, ale za jego murami kazał postawić stół z jedzeniem. Przy stole nie ustawiono krzeseł – w ten sposób kanclerz chciał zasugerować królowi, że nie powinien się rozsiadać pod Zamościem, ale wracać do domu. Uważa się, że Anglicy, a zwłaszcza angielska arystokracja, są niezwykle opanowani i nie ulegają zbędnym emocjom. Szwajcaria słynie z neutralności w międzynarodowych konfliktach, pozostawania poza wojennymi sporami. Pieniądze lokowane w tamtejszych bankach są zatem najbardziej bezpieczne. Nazwa tego sposobu siedzenia pochodzi z obserwacji siedzących Turków. Powiedzenie powstało prawdopodobnie w czasie, kiedy Polacy mieli częste kontakty z Turkami, czyli w XVII wieku. Grę tę wymyślili prawdopodobnie carscy oficerowie. Polega ona na włożeniu do bębenka rewolweru tylko jednego naboju, zakręceniu bębenkiem, przyłożeniu rewolweru do własnej głowy i oddaniu strzału. W zależności od szczęścia strzelający popełniał samobójstwo lub wychodził z zabawy bez szwanku. Strzały oddawano na przemian z rywalem, dopóki jedna osoba nie zginęła. „Goły” w dawnej polszczyźnie oznaczało „biedny, ubogi”. Powiedzenie odnosi się do derwiszów, muzułmańskich ascetów i mistyków, którzy nie posiadając niczego, otrzymywali nocleg i jedzenie od napotkanych dobrych ludzi. Powiedzenie to nawiązuje do niezrozumiałych i trudnych do napisania chińskich ideogramów. Wyrażenie to pochodzi z Biblii. Niespotykane nigdy wcześniej, całkowite ciemności, jakie ogarnęły Egipt, były dziewiątą z plag zesłanych przez Boga na ten kraj. To powiedzenie nawiązuje do deszczowej, ponurej pogody, z której słynie Anglia. To powiedzenie nawiązuje do mitologii greckiej, w której bogów przedstawiano często jako dobrze zbudowanych i przystojnych mężczyzn. Szwajcarskie zegarki słyną z precyzji wykonania i dokładności. c

II. DOOKOŁA ŚWIATA

A to ciekawe! • • • • •

„Strajk włoski” we Włoszech nazywany jest „białym strajkiem”. „Choroba francuska” nazywana jest we Francji „chorobą neapolitańską / włoską”. Podobnie jak po polsku nazywa się ją natomiast w językach angielskim i włoskim. „Stół szwedzki” w Szwecji nazywany jest po prostu „stołem kanapkowym”. „Wyjść po angielsku” to w Anglii „wyjść po francusku”. Podobnie jak w języku polskim jest natomiast w językach czeskim i włoskim. „Angielska flegma” także Brytyjczykom kojarzy się z nimi samymi i nazywają tam ją „brytyjską flegmą”.

Ćwiczenie 35 Spróbuj wyjaśnić pochodzenie tych powiedzeń z ćwiczenia 33., których źródła nie ma w ćwiczeniu 34. Wymyśl uzasadnienie, które mogłoby się wydawać prawdopodobne oraz drugie – najbardziej dziwne i niezwykłe, jakie przyjdzie Ci do głowy.

Ćwiczenie 36 Jakie powiedzenia związane z innymi narodami występują w Twoim języku? Czy wiesz, skąd się wzięły?

Ćwiczenie 37 Zastąp w zdaniach podkreślone powiedzenia idiomami zawierającymi nazwy narodowości. a) Ależ długo się już nie widzieliśmy! Chodźmy na kawę! b) Byłem na tym wykładzie z filozofii, słuchałem tego, co mówił profesor, ale nic z tego nie zrozumiałem. c) Pojechałbym z wami na weekend, ale nie mam zupełnie pieniędzy. d) Strasznie się nudziłam na tym przyjęciu, dlatego po godzinie dyskretnie wyszłam. e) Trzy razy ci mówiłem, że musimy w tym tygodniu zapłacić za mieszkanie! Nie udawaj teraz, że nic nie wiesz i nie rozumiesz! f) Słuchaj, poznałam nowego chłopaka. Mówię ci, wygląda fantastycznie! g) Przemokły mi buty i cała jestem mokra, dzisiaj naprawdę jest paskudna wilgoć! h) Podobno na egzaminie losuje się pytania. Jedni wyciągają zupełnie proste, a inni tak trudne, że oblewają. To naprawdę zupełnie nieprzewidywalne, co się trafi! i) W przedszkolu dzieci często siedzą na dywanie ze skrzyżowanymi nogami. j) Przecież ci obiecałem, że to załatwię. U mnie zawsze wszystko jest pewne. 97

Polski dla obcokrajowcÓw

k) Ten nowy dyrektor od razu zaczął wszystko zmieniać, wprowadził tu taką dyscyplinę i tak wszystko zorganizował, że ludzie boją się nawet oddychać. l) Wcale nie chciałem napisać, że „Kot to zrobił”, tylko „Kto to zrobił”. Po prostu przestawiłem litery! m) Jeśli sąsiedzi z dołu nie przestaną imprezować po nocach, to zejdę do nich i wtedy dostaną nauczkę!

Ćwiczenie 38 Nazwy krajów, regionów i narodowości występują także w nazwach produktów i potraw. Opisz następujące potrawy i produkty (ich wygląd, skład). Jeśli ich nie znasz, poszukaj informacji w dostępnych Ci źródłach. ruskie pierogi – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . barszcz ukraiński – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . karp po żydowsku – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chłodnik litewski – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ziele angielskie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pieprz turecki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciasto francuskie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szkocka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . włoszczyzna – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . orzechy włoskie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kapusta włoska – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kapusta pekińska – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ryba po grecku – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lody włoskie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . śliwka węgierka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . śledź po japońsku – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . fasolka po bretońsku – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sernik wiedeński – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bawarka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A to ciekawe! Niektóre nazwy polskich potraw odnoszą się do regionów dawnej Polski, np. chłodnik litewski czy pierogi ruskie. Ruś to nazwa regionu (była Ruś Biała, Czerwona, Halicka...), a nie inna nazwa Rosji, a ruskie to nie rosyjskie!

II. DOOKOŁA ŚWIATA

Pierogi ruskie jada się na terenie Polski, Ukrainy, Białorusi... czyli na terenach ruskich. Niektóre nazwy związane są z pochodzeniem produktów, tak jest np. z warzywami, które przywędrowały wraz z królową Boną, żoną króla Zygmunta Starego z Włoch. Stąd pojawiły się w języku polskim nazwy: włoszczyzna, kapusta włoska, orzechy włoskie. Podobnie ciasto francuskie, które wprowadzili do kuchni polskiej Francuzi w XVIII wieku czy pieprz turecki, który choć pochodzi z Ameryki, trafił do Polski dzięki Turkom. Niektóre potrawy czy produkty pochodzą z określonego kraju, stąd barszcz ukraiński, szkocka (whiskey) czy pochodząca z Chin kapusta pekińska, lub występują tradycyjnie w kuchni danego narodu, np. karp po żydowsku. Są też takie, które nie mają nic wspólnego z danym krajem, regionem czy narodowością, np. ryba po grecku, fasolka po bretońsku. Nikt nie jest pewny, skąd się wzięły i skąd takie skojarzenie.

Ćwiczenie 39 a) Połącz wyrazy z kolumn w pary, tworząc nazwy przedmiotów, cech, zjawisk, w których występują nazwy narodów, a następnie wypisz je. Zwróć uwagę, że w niektórych z nich przymiotnik znajduje się przed rzeczownikiem, a w niektórych po nim! sandały

francuski

mur

szkocka

błękit

szkocka

lustro

hawańskie

sen

wiedeński

krata

francuski

klucz

weneckie

cygaro

„japonki”

całun

paryski

oszczędność

turyński

walc

amerykański

koronki

berliński

proces

weneckie

warkocz

norymberski 99

Polski dla obcokrajowcÓw

................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................

b) Wpisz odpowiednie nazwy z ramki w wykropkowane miejsca. amerykanka, arab, chińczyk, finka, holenderka, kanadyjka, kozak, pers, polka, prusak, szwajcar, wersalka, węgierka, tatar

koń szlachetnej rasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nóż harcerski, nieskładany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lekka łódka napędzana 2 wiosłami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozkładany fotel, na którym można spać po rozłożeniu .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rasa kota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . potrawa z surowego mięsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gra planszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rodzaj śliwki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rasa krowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czeski taniec ludowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . portier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nazwa buta z wysoką cholewką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nazwa karalucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kanapa, na której można odpoczywać i spać, zarówno kiedy jest złożona, jak i po rozłożeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zapamiętaj! Rzeczowniki pospolite (nazwy przedmiotów, zawodów, zjawisk, zwierząt...) pochodzące od nazw mieszkańców krajów piszemy małą literą!

100

II. DOOKOŁA ŚWIATA

Ćwiczenie 40 Uzupełnij tabelę odpowiednimi przymiotnikami, tak aby przymiotnik stojący przed rzeczownikiem (1.) określał jego cechę, a ten stojący po rzeczowniku (2.) – typ. 1. przymiotnik Przykłady: długi czysta

Rzeczownik język woda

2. przymiotnik angielski mineralna

film książka kwiatek statek czekolada bilet krzew trasa samochód granica aktor ser galeria syn pociąg

Ćwiczenie 41 Wyraź w formie pisemnej swoją opinię na temat jednego z podanych poniżej przysłów (w 150-200 słowach). 1. „Gość w dom, Bóg w dom”. (przysłowie polskie) 2. „Nie samym chlebem żyje człowiek”. (przysłowie polskie)

101

Polski dla obcokrajowcÓw

3. „Przyjaciel wszystkich nie jest niczyim przyjacielem”. (przysłowie angielskie) 4. „Ćwiczenie czyni mistrza”. (przysłowie niemieckie) 5. „Jutro to najbardziej zajęty dzień roku”. (przysłowie hiszpańskie) 6. „Dzieci są skrzydłami człowieka”. (przysłowie arabskie) 7. „Gdy wieją wichry zmian, jedni budują mury, inni budują wiatraki”. (przysłowie chińskie)

102

III MIÄ&#x2DC;DZY NAMI

Sympatia, antypatia Malutki, sĹ&#x201A;odziutki, kochaniutki i... wprost przeciwnie Zdrobnienia, spieszczenia (afektonimy)

Zgrubienia

Polski dla obcokrajowcÓw

1. Sympatia, antypatia

Ćwiczenie 1 Uporządkuj na linii czasowniki wyrażające uczucia od najbardziej pozytywnego (+) do najbardziej negatywnego (–). uwielbiam lubię unikam nie lubię toleruję ubóstwiam nie cierpię akceptuję szanuję nienawidzę nie przepadam nie znoszę kocham przepadam + –

Ćwiczenie 2 Wyjaśnij, posługując się synonimem, opisem lub definicją, podkreślone wyrażenia i przekształć zdania używając innych słów. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Kasia to moja sympatia. Nie darzę naszej sekretarki zbytnią sympatią. Ta sprzedawczyni budzi moją antypatię. Gdybyś miał choć trochę empatii, zachowałbyś się inaczej. Fafik pani Dobrowolskiej to strasznie antypatyczny pies! Nasz wychowawca zdobył naszą sympatię tym, że pomyślał o ciepłym posiłku podczas całodniowej wycieczki. 7. Aktor po każdym występie otrzymywał od swoich fanów dowody sympatii.

Ćwiczenie 3 a) Spośród poniższych wyrażeń wybierz te, które określają cechy pozytywne, negatywne i neutralne oraz wpisz je w odpowiednie rubryki tabeli. chytry, uczynny, solidny, ponury, powierzchowny, bezczelny, oszczędny, elokwentny, rozrzutny, oczytany, porządny człowiek, twardy jak skała, czarny charakter, dumny jak paw, słomiany zapał, w gorącej wodzie kąpany, w czepku urodzony, kamienna twarz, chodząca encyklopedia, złota rączka, mieć serce z kamienia, mieć głowę na karku, mieć dwie lewe ręce, mieć miękkie serce, mieć złote serce, nie mieć piątej klepki, być na bieżąco, być sobą, być jak chorągiewka na wietrze

104

III. MIĘDZY NAMI

Pozytywne

Neutralne (lub zależy od kontekstu)

Negatywne

b) Podaj przykłady sytuacji, w których można by użyć powyższych zwrotów lub wyjaśnij ich znaczenie.

Ćwiczenie 4 Podaj synonimy i antonimy podanych wyrażeń. Cecha

Synonim

Antonim

chytry uczynny solidny rozrzutny ponury powierzchowny bezczelny oszczędny elokwentny oczytany czarny charakter dumny jak paw mieć dwie lewe ręce mieć miękkie serce mieć złote serce mieć serce z kamienia mieć słomiany zapał mieć kamienną twarz 105

Polski dla obcokrajowcÓw

mieć głowę na karku nie mieć piątej klepki być na bieżąco być sobą być porządnym człowiekiem być twardym jak skała być jak chorągiewka na wietrze być w gorącej wodzie kąpanym być w czepku urodzonym być chodzącą encyklopedią być złotą rączką

Ćwiczenie 5 Uzupełnij tabelkę. Co robisz, kiedy... …kogoś lubisz

…kogoś nie lubisz

Opisz swoje zachowanie, gesty, mimikę w obu sytuacjach.

Ćwiczenie 6 Napisz na dowolnie wybrany temat kartkę oraz list/e-mail a) do kogoś, kogo lubisz, b) do kogoś, kogo nie lubisz, ale z kim musisz utrzymywać kontakt, c) oficjalny (do przełożonego, osoby starszej, instytucji...). We wszystkich wypowiedziach podaj te same informacje, zmień natomiast słownictwo i styl, tak by odzwierciedlały Twoje uczucia względem adresata.

106

III. MIĘDZY NAMI

Ćwiczenie 7 Wstaw w poniższych listach odpowiednie wyrazy, zachowując sens i poprawność gramatyczną. 1. 1. (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Moniko,

Mieszkam w akademiku (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . od centrum, więc (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zajmuje mi dużo czasu. Pokój jest duży i jasny, a poza tym mamy do (4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . łazienkę i kuchnię na 4 osoby. Mieszkam w pokoju z miłą dziewczyną , ale nasze sąsiadki z pokoju obok są głupie jak (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ! Interesuje je tylko moda, seriale i imprezy! (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas wyłącznie (7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozrywce . Całymi (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . siedzą przed telewizorem i oglądają historie miłosne . To raczej nie (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wiedzy, ani nie (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyobraźni . (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przy tym ze swoimi ulubionymi bohaterkami . Czasami wyrażają się tak , jakby (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rolę w jakimś filmie! Poza tym ciągle oglądamy ich (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mody: (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się kilka razy dziennie i nawet we wspólnej kuchni gotują ubrane w ubrania, które niedawno (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w modę . (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciągle (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w ich pokoju imprezy. Od tygodnia my jeszcze nie (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spokojnie ani jednej nocy! Mamy nadzieję , że to wszystko wkrótce się (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , bo życie z nimi to nie jest (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ! Ostatnio powiedziałyśmy im, że (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . doś� tych hałasów i bałaganu. Ale one wcale nie (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z tego (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wniosków. Całuję (śpiąca i zmęczona)

Ewa

107

Polski dla obcokrajowcÓw

2. (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mamo,

Już jestem na miejscu, ale podróż trwała prawie pięć godzin. Chciałem kupić do pociągu jakieś gazety, może na przykład jakiś (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ilustrowany, ale niestety były korki, poza tym (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokazywał, że na drodze powinniśmy skręcić w prawo, a nie w lewo, więc przyjechałem na dworzec w ostatnim momencie. Nie (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nic kupić. Ponieważ bardzo się nudziłem w pociągu, zacząłem czytać znaleziony na stoliku (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , w którym były same plotki o gwiazdach i celebrytach. Same bzdury! Informacje o (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . znanego aktora z jakąś piosenkarką, której (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nigdy nie słyszałem. No i oczywiście same (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . polityczne: korupcja, kłamstwa, naruszenie prawa. Po godzinie miałem (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i wolałem się przespać. Miasto jest bardzo ładne i stare, jeszcze z okresu (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , chyba z XIV wieku. Przez pierwsze kilka dni zwiedzałem różne zabytki, między innymi wszystkie (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : kościoły, synagogi, meczety. Byłem też w kilku muzeach, ale prawie w każdym po salach (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przewodnik, a ja nie bardzo to lubię. Miasto ma jednak (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . klimat oraz (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tu intensywne życie nocne. (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . któryś z moich przyjaciół tu był, poszlibyśmy razem poimprezować, a tak nie mam (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na uczelni wszystkie testy klasyfikacyjne, poszedłem z kolegami na piwo. W mojej grupie jest (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . osób, nie pamiętam dobrze 13 czy 14. Od razu (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wspólny język.

Całusy, Adam

108

III. MIĘDZY NAMI

3. (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Babciu!

Przesyłamy (2). . . . . . . . . . . . . . . . pozdrowienia z (3).. . . . . . . . . . . . . . . . . nad Morzem Bałtyckim. Odpoczywamy tu (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czterech dni, ale tylko (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jeden dzień pogoda była ładna. Zwiedziliśmy wtedy Gdańsk i Gdynię. Mieliśmy (6). . . . . . . . . . . . . . . . . , że następne dni też (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . tak piękne. Teraz (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . , że nie (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . tego dnia nad morzem, ale w muzeach. Przez cały czas (10). . . . . . . . . . . . . . . . deszcz, (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . silny wiatr i robi się coraz (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . , więc wczoraj (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kurtki i skarpety. Nudzimy się (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . opalać się na (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., pływać w morzu, a spędzamy (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w hotelu. (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . z dziećmi raz w kinie i dwa (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w parku rozrywki, ale już nie mamy (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to ochoty. Dzieci chciałyby (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bursztyny i muszelki, a my (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . trochę spokoju, bo się nudzą i musimy wymyślać dla (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciągle nowe rozrywki. Na dodatek Tomek, (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się i ma katar. Oczywiście nie może jeść lodów i jest z tego (25). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . okropnie (26). . . . . . . . . . . . . . Mówi, że ma całkiem (27). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wakacje. Na szczęście według prognozy (28). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . podobno już pojutrze (29). . . . . . . . . . . . . . . . . . . słońce. Jeśli nie, to (30). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do domu (31). . . . . . . . . . . . . . . . . . . mgnieniu oka. (32). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

cię mocno

Adam i Kasia P.S. (33). . . . . . . . . . . . . , proszę, nasz rachunek za telefon, bo zapomnieliśmy. Pieniądze wraz z (34). . . . . . . . . . . . . leżą na komodzie.

109

Polski dla obcokrajowcÓw

4. (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

siostro!

Wczoraj zostałem (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na imieniny do mojej koleżanki Magdy. Magda początkowo zaprosiła gości (3). . . . . . . . szóstą, ale potem zmieniła (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i mieliśmy się (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . godzinę później. (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . dzień jej imienin pokłóciłem się z Anią, moją dziewczyną. (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się na mnie, ale nie wiedziałem (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . co, bo nic nie zrobiłem. Przeprosiłem ją jednak i poszliśmy na zakupy. Tam (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie pokłóciliśmy się po raz drugi (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . to, co kupić (11). . . . . . . . . . . . . . . . . prezent Magdzie. Ja proponowałem (12). . . . . . . . . . . . . . broszkę, a Ania droższy pierścionek. Oczywiście kupiliśmy pierścionek, bo ja (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . wszystkim (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sobie spokój. Ustaliliśmy, że ona (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pierścionek w jakiś ładny papier, a ja pójdę do (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i kupię kwiaty. Czekaliśmy długo (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . tramwaj i (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mało czasu na to, żeby się przebrać (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wieczór. W końcu (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . taksówkę i przyjechaliśmy (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dom Magdy punktualnie o siódmej. Na przyjęciu podali tyle, co (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . napłakał: tylko paluszki i coca colę. Więc głodni i wściekli wróciliśmy do domu (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dwóch godzinach. Sorki, że (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . zadzwoniłem do Ciebie, (25). . . . . . . . . . . . po tym wszystkim marzyłem tylko o (26). . . . . . . . . . . . . . . . . . . i spaniu. Twój (27). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bartek

110

III. MIĘDZY NAMI

5. (1)................

Panie Dyrektorze,

(2)..........

pozdrowień z pobytu na stypendium językowym (3).............. Norwegii. (4)............... deszczowej pogody dużo zwiedzamy i (5)............. język. (6)............. pozdrowienia od Pana znajomego, profesora Olafsona. Dzie˛ki (7)............ nie mieliś my problemów z (8)............. formalnoś ci na uczelni. (9)............ poważaniem, Anna Malinowska i Monika Baran

Ćwiczenie 8 Po przeczytaniu zdań zaznacz poprawną odpowiedź ilustrującą sens użytych idiomów stosowanych w języku potocznym. 1. Wszyscy szepczą po kątach, że firmą będzie kierował nowy dyrektor. a) Dla wszystkich jest tajemnicą, że firmą będzie kierował nowy dyrektor. b) Wszyscy się cieszą, że firmą będzie kierował nowy dyrektor. c) Wszyscy plotkują, że firmą będzie kierował nowy dyrektor. 2. Ania traktuje Monikę jak powietrze. a) Ania lubi Monikę i nie może bez niej żyć. b) Ania udaje, że nie widzi Moniki. c) Ania krzyczy na Monikę. 3. Jak zwykle nie chce ci się nawet kiwnąć palcem w bucie. a) Jak zwykle nic nie robisz, bo ci się nie chce. b) Jak zwykle nic nie robisz, żeby nie zrobić innym przykrości. c) Jak zwykle nie robisz rzeczy mało ważnych. 4. Spotkania z Moniką już mi bokiem wychodzą. a) Cieszy mnie każde spotkanie z Moniką. b) Zbyt często spotykam się z Moniką. c) Dawno nie widziałam się z Moniką. 5. Nasza nowa sekretarka zawsze liże buty dyrektorowi. a) Nasza nowa sekretarka dba o czystość butów dyrektora. b) Nasza nowa sekretarka robi wszystko, co może, dla dyrektora. c) Nasza nowa sekretarka wyraźnie nie lubi dyrektora. 111

Polski dla obcokrajowcÓw

6. Tomek czuł się nieswojo. a) Tomek czuł się dziwnie. b) Tomek czuł się jak w nie swoim domu. c) Tomek czuł się dobrze. 7. Studiujesz geografię? To może pożyczysz mi atlas? Nie masz? No tak, „szewc a bez butów chodzi”. a) Powinnaś go mieć, skoro się tym zajmujesz. b) No tak, ja też nie mam, bo jest drogi. c) Dziwne, już go kiedyś u ciebie widziałam. 8. Czerwona szminka jest ostatnim krzykiem mody. a) Czerwona szminka jest zbyt krzykliwa i jaskrawa. b) Czerwona szminka jest już niemodna. c) Czerwona szminka jest najmodniejsza. 9. Kątem oka zauważył, że koleżanka ma brudne buty. a) Nawet bez okularów zobaczył, że koleżanka ma brudne buty. b) Od razu zobaczył, że koleżanka ma brudne buty. c) Przypadkiem zauważył, że koleżanka ma brudne buty. 10. Nasza nowa sekretarka robi do ciebie słodkie oczy. a) Nasza nowa sekretarka cieszy się na twój widok. b) Nasza nowa sekretarka jest chora, kiedy cię widzi. c) Nasza nowa sekretarka jest w tobie zakochana. 11. Gołym okiem widać, że jest tu brudno. a) Nawet bez okularów widać, że jest tu brudno. b) Od razu widać, że jest tu brudno. c) Trzeba się dobrze przyjrzeć, żeby zauważyć, że jest tu brudno. 12. Pan Nowak myśli, że jest głową domu, ale siedzi pod pantoflem teściowej. a) Pan Nowak myśli, że jest najważniejszy, ale nie ma w domu nic do powiedzenia. b) Pan Nowak myśli, że rządzi w domu, ale o wszystkim decyduje teściowa. c) Pan Nowak myśli, że jest mądry, ale jego teściowa jest mądrzejsza od niego.

112

III. MIĘDZY NAMI

2. Malutki, słodziutki, kochaniutki i... wprost przeciwnie

1 Zdrobnienia, spieszczeniA (afektonimy)

dzidziuś mleczko kaczuszka bilecik pieniążki Adaś

Studenci mówią: Alexandra, Szwecja Szwedzki jest dość ubogi w zdrobnienia. Początkowo dziwiły mnie zdrobnienia w języku polskim, tak częste i w różnych sytuacjach, ale teraz nawet je lubię. Podoba mi się zwłaszcza, kiedy Polacy mówią do mnie „Olu”, wtedy od razu czuję się jakbym była nie cudzoziemką, która przyjechała tu na chwilę, ale jedną z tutejszych, czuję się akceptowana, lubiana, kochana. John, Anglia Ja mam często problem ze zrozumieniem zdania, kiedy słyszę w nim dużo zdrobnień. Muszę się najpierw zastanowić, o jakie wyrazy chodzi. Myślę, że problem wynika z tego, że jeszcze nie umiem biegle tworzyć zdrobnień. Może z czasem, jak będzie mi to lepiej szło, łatwiej będzie mi je zrozumieć. Mój problem jest jednak raczej natury technicznej, nie emocjonalnej. Martina, Słowenia Dla mnie, jak dla wielu Słoweńców, zdrabnianie imion jest dziwne. U nas używa się pełnych form imion, oficjalnych, takich jak w dokumentach. Po to przecież ma się imię, a nie po to, żeby i tak używać jakichś dziwnych form. Ale koledzy i koleżanki z innych krajów mówią, że właśnie to, do czego ja przywykłam, jest dziwne, a zdrobnienia (miłe i krótkie) są najzwyczajniejsze na świecie i nie wyobrażają sobie, żeby ktoś zwracał się do nich w oficjalny sposób. Chyba to kwestia przyzwyczajenia. Marta, Hiszpania Zdrobnienia to dla mnie nic szczególnego. W języku hiszpańskim można zdrobnić prawie wszystko i form zdrobniałych używa się na co dzień. Imiona też spieszczamy i to w różny sposób. Tak jak w języku polskim. I dopóki nie umie się używać zdrobnień w hiszpańskim, dopóty nie będzie się mówiło płynnie w tym języku i od razu widać, że rozmówca nie jest stąd. Myślę, że podobnie jest w Polsce i dlatego pilnie się uczę zdrobnień, żeby mówić naprawdę dobrze.

113

Polski dla obcokrajowcÓw

Michael, Niemcy Mam jeszcze problem z odróżnieniem, kiedy jakiś wyraz jest zdrobnieniem i oznacza rzecz małą, a kiedy brzmi jak zdrobnienie, ale znaczy coś zupełnie innego. Kiedyś usłyszałem, że pewna mama powiedziała, pokazując czarnego ptaka dziecku na spacerze: „Patrz, to jest kawka” i nie wiedziałem, czy ona mówi prawdę, czy żartuje. Ptak był czarny jak kawa, ale nikt się nie śmiał. No bo przecież mówi się: „Może pójdziemy na kawkę?”. Potem znalazłem, że to jednak nazwa ptaka. Takich pułapek językowych w języku polskim jest pełno. Wiera, Rosja W rosyjskim zdrobnienia są powszechne. Używamy ich, żeby rozluźnić atmosferę, nawiązać przyjaźń, zażartować... W języku polskim, w porównaniu z rosyjskim, używa się ich nawet mniej, więc jeśli słyszę w Polsce jakieś zdrobnienie, od razu czuję się jak w domu. Liz, USA W angielskim, żeby zdrobnić rzeczownik, często dodajemy przed nim słowo „little” (‘mały’), czasem używamy jednego z kilku odpowiednich sufiksów. Kochamy natomiast zdrobnione imiona i nawet dorośli używają ich powszechnie. Wszyscy znają chyba moją imienniczkę Liz Tylor (nie: Elizabeth), Billa Cosby’ego (nie: Williama) czy Boba Marleya (a nie: Roberta). W Polsce w sytuacjach oficjalnych nie używa się zdrobnień i muszę czasami się powstrzymywać, żeby nie używać krótkich form w każdej sytuacji.

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5)

Która opinia jest Ci najbliższa? Czy mówiąc w swoim języku, używasz zdrobnień? Jeśli tak, to kiedy? Czy używasz zdrobnień w języku polskim? Jaki masz stosunek do polskich zdrobnień? Co sądzisz o zdrabnianiu imion?

Ćwiczenie 9 Przeczytaj poniższe fragmenty artykułów prezentujących różne punkty widzenia i odpowiedz na znajdujące się pod nimi pytania.

Czy przy dziecku używać zdrobnień? (odpowiedź psycholog Marty Niedziółki na portalu dziecko.pl z dnia 23.09.2011)

Zdrobnień można używać, nie można natomiast spieszczać ani przekręcać wyrazów. Niestety, dorośli mają tendencję do mówienia do dzieci niepoprawnie, czyli spieszczają wyrazy, zamiast mówić zdrobniale, ale poprawnie, np. właśnie „pieseczek” – zamiast „piesek”, „stópunie” – zamiast „stopki”, „rączunie” – zamiast 114

III. MIĘDZY NAMI

„rączki”, „no cio”– zamiast „no co”, „malusiek” zamiast „maluszek”, „nie płakuniaj” zamiast „nie płacz”, itd., itd. Pamiętajmy, że małe dzieci do 1. roku życia reagują na dźwięki, barwę oraz natężenie dźwięku mowy. Jeśli wypowiadamy wyrazy twardo i poprawnie bez zdrobnień, to zazwyczaj mówimy na niskiej barwie, co może powodować, iż dziecko nie będzie na nas reagowało. Dzieje się tak, ponieważ maluchy w pierwszych miesiącach zdecydowanie lepiej słyszą te wysokie dźwięki, dlatego też często samoczynnie mówimy zdrobnieniami. I nie byłoby to nic złego, gdyby nie to, że przy tym automatycznie zaczynamy za dużo zdrabniać i spieszczać oraz przekręcać wyrazy, a to już nie jest nic dobrego. Do dzieci należy mówić przede wszystkim wyraźnie i poprawnie, możemy zdrabniać, bo to naturalne, ale nie przesadzajmy. To, jak dziecko słyszy, wpływa na to, jak później mówi, a następnie – jak pisze. Cały proces nauki czytania i pisania wiąże się z rozwojem mowy, czyli również z tym, jak my, dorośli zwracamy się do naszych dzieci i jakie wzorce słuchowe się u niego przez to wykształciły. Dlatego też mówmy do naszych dzieci zdrobnieniami, ale wyraźnie, powoli, nie dużo wyrazów na raz oraz – przede wszystkim – poprawnie.

Czy używanie przezwisk, zdrobnień może mieć wpływ na rozwijające się poczucie własnej wartości dziecka? (odpowiedź psycholog Aleksandry Szygendowskiej na stronie www.wellnessday.eu 22.06.2012)

Etykietki mają to do siebie, że lubią przyklejać się do człowieka. Czy są szkodliwe? Myślę, że wszystko zależy zarówno od konotacji takiego zdrobnienia oraz od tego, czy danej osobie obdarzanej takim zdrobnieniem pasuje to. Jakie uczucia w związku z tym ujawnia. Kiedy pracuję z uczniami i dziecko przedstawia się, a klasa bądź sam uczestnik zajęć podaje np. pseudonim, ksywę zawsze pytam: czy tak mam zapisać na wizytówce, czy to jest Twoja ksywa, którą się sam posługujesz. Dzieci niejednokrotnie uwielbiają swoje ksywy, pseudonimy, zdrobnienia, modyfikacje swoich imion, te, które same wymyśliły lub wymyśliła im grupa rówieśnicza (oczywiście jeśli są o zabarwieniu pozytywnym). Są one elementem wyróżniającym je w grupie, dającym szansę na bycie oryginalnym i niepowtarzalnym. Zdrabnianie stosowane przez rodziców, które są odbierane pozytywnie przez dziecko osobę etykietkowaną, np. pieszczotliwe zdrobnienia (słoneczko, kotku) mogą budować bliskość i wpływać pozytywnie na więzi. Podobnie obserwowanie przez dziecko życzliwości i bliskości w relacjach dorosłych, gdy rodzice mówią do siebie „kochanie”, „kotku” czy „słoneczko” i podobnych ciepłych słów używają do dziecka, buduje to w nim poczucie bezpieczeństwa, stabilności i ciepła, a także umiejętność okazywania i brania bliskości w przyszłości właśnie np. poprzez czułe słowa. 115

Polski dla obcokrajowcÓw

Ale uwaga! Powiedzenie do 4- czy 7-latka „kiciusiu moja” powinno być na ogół odebrane przez dziecko jako objaw bliskości i ciepła do niego. Jeśli taką samą wypowiedź zastosuje mama do 14-latki w jej grupie rówieśniczej, przytulając ją na siłę w tym samym czasie, to na zbuntowanej nastolatce, dla której grupa rówieśnicza jest ogromnym autorytetem, może to odbić się negatywnie i być traktowane przez ileś tygodni jako trauma „upokorzenia przez matkę”.

Marcin Zasada

Oto jest tytulik tego artykuliku (fragment artykułu z „Times Polska” 8.10.2010)

Kawka, kawusia, pieniążki, obcążki. Jeśli przysłowia są mądrością narodu, zdrobnienia są jego głupstewkiem. Głupstewkiem narodziku, który bałwanieje do kwadraciku – pisze Marcin Zasada. [...] Jedno jest pewne – są wśród nas ludzie, którym świat wydaje się mniejszy niż jest w rzeczywistości. Ten świat jest też, proszę ja kogo, bardziej przyjemniutki, słodziutki i bezpieczniutki. Jest jak osiedlowy sklepik, w którym sprzedawca (a co tam, sprzedawczyk) nie oferuje chleba, masła i szynki, tylko chlebuś, masełko i szyneczkę. Nie pakuje zakupów do siatki, tylko do siateczki. Nie liczy stuzłotówek, tylko setunie. Nie lodówka, tylko lodóweczka. Nie mięso na rosół, tylko mięsko na rosółek (ROSÓŁEK!). Nie piwo, nie wino, ale piweczko i winko-wineczko. Jasny gwint! O czym to ja... Aha. Problem w tym, że oferując towar w wersji mini, wcale nie sprzedaje go po niższych cenach niż konkurencja. – Zdrobnienia bywają cudne i realizują funkcję ekspresyjną języka. O zwykłym kocie możemy przecież powiedzieć, że to koteczek, kociaczek albo kociak – zauważa prof. Jan Miodek, językoznawca. – Ale wszystko najlepiej smakuje z umiarem. A ludzie myślą, że bycie takim milutkim zjedna im przychylność innych. Swoją drogą to znak czasu kapitalizmu – nadmierna przymilność w stosunku do klienta. Dialogi podczas porannych zakupów w sklepie bywają rzeczywiście niewiarygodne. To może dialożek biurowy. Autentyczniutki. „Czy kwotka na fakturce się zgadza?”. „Tak, zgadza się”. „Czyli vacik (ugh... chodziło o VAT) się zgadza. Więc tak jak się umawialiśmy, proszę o mejlika w sprawie jutrzejszego spotkanka. Najlepiej pisać na mojego mejlika: a, kropeczka, kowalska, małpka...”. Psychologowie przywołują w takiej sytuacji model analizy transakcyjnej, koncepcji stosunków międzyludzkich, stworzonej przez Erica Berne’a. Według niej ludzie komunikują się z trzech poziomów: rodzica, dorosłego lub dziecka. – Dorosły to najbardziej zrównoważona i racjonalna postawa. Rodzic posługuje się nakazami i bywa apodyktyczny lub pobłażliwy. Nadużywanie zdrobnień, chęć szybkiego wzbudzenia sympatii lub litości to z kolei przykład wystę116

III. MIĘDZY NAMI

powania z pozycji dziecka. Tak można na przykład w prosty sposób zamaskować swoje prawdziwe intencje – wyjaśnia psycholog Mariusz Perlak. [...] Ale problemem nie są ani dziecinne, ani dorosłe dzieci, tylko zinfantylizowani dorośli, czyli, jak mówią eksperci, jedno ze zjawisk naszej cywilizacji. Taką diagnozę postawił choćby Benjamin Barber w proroczych książkach Dżihad kontra McŚwiat czy Skonsumowani. Dlatego na przykład towarzystwo ubezpieczeniowe reklamuje pan Pikuś, a bank oferuje miniratkę. Ale na tym rynku może być też zabawnie, o czym kilka lat temu przekonała znakomita kampania jednej z sieci komórkowych, bazująca wyłącznie na zdrobnieniach zderzonych z gangsterskimi stylizacjami. „Gdzie resztunia? – Kłopociki były. – Kło-po-ciki... to dopiero będą, jak ta walizeczka nie będzie pełniusia. Po brzeżek. Jaśniutkie? – Jak słoneczko”. Albo: „Klejnociki po wujaszku. – Pan Chang uważa, że łżesz jak piesek, ale mimo to kupimy ten kamyczek. Za pół cenki. – Po moim trupku!”. Na koniec lektor ogłasza: „Zdrabniamy jak nikt. 68 grosików za minutkę poza sieciunią to najniższa staweczka na ryneczku”.

Maciej Bednarek

Chcesz zarobić? Nie używaj zdrobnień (fragment z „Gazety Wyborczej” 13.09.2011)

Osoby kupujące na aukcjach internetowych gotowe są zapłacić za „buciki” mniej niż za „buty”, mimo że w rzeczywistości to ten sam produkt, informuje „Gazeta Wyborcza”. Dowiódł tego młody absolwent sopockiego wydziału Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Wyniki jego badań to ważna wskazówka dla osób i firm handlujących na internetowych serwisach aukcyjnych. Ale nie tylko. Powinni wziąć je sobie do serca wszyscy spece od sprzedaży i marketingu w mikro, małych i dużych przedsiębiorstwach. – Używanie zdrobnień w opisie dóbr konsumpcyjnych zmniejsza ich wielkość, wartość oraz satysfakcję, jaką można z nich czerpać, tłumaczy dr Michał Parzuchowski, psycholog społeczny i pomysłodawca badań. Zdrobnienia w opisie dóbr konsumpcyjnych przekazują co najmniej dwie informacje: „mój długopisik” może oznaczać, że jest to obiekt, na którym nam zależy, ponieważ używamy go i lubimy od wielu lat, lub że jest to obiekt szczególnie małych rozmiarów. – Z innych badań wiemy, że w większości kontekstów konsumpcyjnych mały rozmiar lub mała ilość są kojarzone z utratą jakości i wartości. Nasze badania dokumentują, że ludzie mieszają te dwa konteksty. Przyzwyczaili się nazywać swoje przedmioty „przedmiocikami” i nie dostrzegają, że może to sugerować, że dana rzecz jest mniejsza lub słabsza – wyjaśnia Parzuchowski. By to udowodnić, Konrad Bocian, świeżo upieczony magister psychologii, przeprowadził w sopockiej SWPS serię eksperymentów. Bocian założył m.in., że za przedmiot, którego nazwę zdrobnimy, kupujący będą skłonni zapłacić mniej. 117

Polski dla obcokrajowcÓw

W tym celu przebadał ok. 100 osób obu płci. Do badania wybrał sześć zdjęć przedmiotów – trzy męskie: płaszcz, dres, okulary oraz trzy damskie: sweter, kurtkę i buty oferowane w serwisie aukcyjnym Allegro. Każdy z przedmiotów był nowy i został wyceniony przez sprzedających (w opcji „Kup teraz”) na kwotę 150 zł. Połowie badanych (grupa eksperymentalna) pokazano przedmioty podpisane w formie zdrobnionej, np. sweterek, dresik, okularki. Pozostali (grupa kontrolna) widzieli oryginalne podpisy przedmiotów, a więc sweter, dres, okulary itd. Następnie uczestnicy badania musieli odpowiedzieć na pytanie, za jaką cenę sprzedający jest gotowy sprzedać swój przedmiot. Musieli też odgadnąć cenę minimalną, poniżej której sprzedawca odmówi sprzedaży, oraz oszacować jego wiarygodność. Teza się potwierdziła. Okazało się, że użycie zdrobnionych nazw nowych ubrań prowadziło do zaniżenia ich wartości o średnio 25 zł (w przypadku opcji „Kup teraz”). Ponadto osoby, które miały przed oczami przedmioty opisane zdrobnieniami, szacowały, że sprzedawca będzie gotowy sprzedać towar za mniej („Cena minimalna”) niż osoby, których nie poddano manipulacji. W pierwszym przypadku było to nieco ponad 80 zł, w drugim 112 zł. Co ciekawe, choć użycie zdrobnień wpłynęło na spadek wartości ubrań, to nie miało już wpływu na samą wiarygodność sprzedającego, co oznacza, że mimo użycia zdrobnienia w opisie oferta nie wydawała się badanym niepoważna lub dziecinna. W innym eksperymencie Konrad Bocian zbadał wpływ użycia zdrobnień na przyjemność odczuwaną z jedzenia słodyczy opisywanych w taki sposób. I w tym przypadku potwierdziła się przyjęta teza. Smakowitość oraz jakość słodkiej przekąski oceniana była niżej, gdy badani jedli „batony”.

Pytania: 1) Kiedy należy, zdaniem specjalistów wypowiadających się w powyższych tekstach, a kiedy nie powinno się używać zdrobnień? 2) W jakich sytuacjach, ich zdaniem, zdrobnienia szkodzą? 3) Kiedy, według nich, zdrobnienia odgrywają pozytywną rolę? 4) Czy uważasz, że specjaliści wypowiadający się w powyższych artykułach mają rację? Z czym się zgadzasz, a z czym nie? 5) Czy w Twoim kraju opinie specjalistów na temat zdrobnień są podobne do powyższych? 6) Jaka jest Twoja opinia na temat poruszonych zjawisk? 7) Czy używasz zdrobnień mówiąc w Twoim języku ojczystym? A gdy mówisz po polsku? 8) Czy używanie zdrobnień Ci się podoba? W jakich sytuacjach?

118

III. MIĘDZY NAMI

Ćwiczenie 10 Od podanych wyrazów utwórz wyrazy zdrobniałe 1. i 2. stopnia. Których z utworzonych form nie używa się w języku codziennym? Przykład: dom – domek, domeczek. chata – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stół – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

las – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

krzesło – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ogród – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

łóżko – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

łąka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kot – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zwierzę – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pies – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

matka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kuchnia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ojciec – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pokój – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

macocha – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

łazienka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ojczym – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kubek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

brat – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

talerz – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

siostra – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

szklanka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

babka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

miska – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dziadek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nóż – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wujek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

łyżka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ciotka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

śniadanie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

syn – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kolacja – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

córka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

obiad – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kuzynka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przysmak – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 11 Rozejrzyj się wokół siebie i wypisz nazwy zauważonych przedmiotów. Utwórz od nich zdrobnienia. Na zajęciach możecie podzielić się na grupy i zrobić zawody, która grupa wypisze więcej zdrobnień.

119

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 12 Podzielcie się na dwie drużyny. a) Przyjrzyjcie się obrazkowi i znajdźcie na nim jak najwięcej osób, zwierząt i rzeczy, których nazwy zaczynają się na literę P. Wygrywa ta grupa, która wyszuka najwięcej wyrazów. b) Wybierzcie dziesięć z wypisanych wyrazów na literę P i utwórzcie od nich zdrobnienia. Wygrywa ta drużyna, która utworzy najwięcej poprawnych form.

Ćwiczenie 13 Do podanych przymiotników dopisz po 2-3 formy zdrobniałe. Przykład: mały – malutki, malusieńki, maluteńki. wąska – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tłusty – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słaba – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chudy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gruby – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ładne – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . krótkie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szczupła – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czysta – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

miły – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kruche – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biały – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . delikatny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . śliczny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niebieski – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czerwony – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . żółty – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kolorowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tanie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

III. MIĘDZY NAMI

Zapamiętaj! Zdrobnienia: 1. nazywają rzeczy małe; 2. (spieszczenia) określają emocjonalny stosunek do osób czy rzeczy kochanych; są też często używane jako tzw. „czułe słówka” (afektonimy); 3. wyrażają ironię, lekceważenie, politowanie czy kpinę w stosunku do danej rzeczy czy osoby; 4. nabywają nowe znaczenie. Polacy kochają zdrobnienia i często ich używają. W niektórych gwarach, np. krakowskiej, zdrobnienia są często używane jako forma podstawowa.

Ćwiczenie 14 Utwórz zdrobniałe formy od wyrazów podanych w nawiasach i wpisz je w wykropkowane miejsca. Wyjaśnij funkcję, jaką pełni dane zdrobnienie z każdym zdaniu. 1. Czy mógłbyś pomyśleć o czymś innym niż twój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (samochód)?! 2. Masz śliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mieszkanie), małe, ale urządzone z gustem. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (dziewczyny), czy mogłybyście nakryć do stołu? 4. Twój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (syn) jest bardzo podobny do ciebie, wykapana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (matka). 5. To nie jest żadna wojna, to jest ich prywatna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wojna), nie ma się czym przejmować. 6. Muszę kupić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Tomasz) nowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (buty) i jakąś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kurtkę), bo z wszystkiego już wyrósł. 7. Włóż te książki do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (biblioteka). 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ojciec), zbudujesz nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (dom) na drzewie? 9. Ta poetka urodziła się w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (miasto) na Kresach. 10. Napij się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (sok) i nie biegaj już tyle! 11. Chcesz jeszcze jeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kawał) ciasta? To podaj swój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (talerz). 121

Polski dla obcokrajowcÓw

12. Muszę umyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (szafy) w kuchni, jakoś poszarzały po zimie. 13. Wypadło mi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (oko) w pierścionku. 14. To nie jest wielka aktorka, a jedynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (gwiazda) jednego sezonu.

Ćwiczenie 15 Obejrzyj skecz „Kelner” kabaretu Czesuaf, dostępny np. na stronie: http://www.ekabaret.pl/tv-2564-kabaret.czesuaf..zdrobnienia.html Odpowiedz na poniższe pytania. 1. Dlaczego kelner używa zdrobnień? Jaką funkcję spełniają one w tej sytuacji? 2. Dlaczego klient wpadł w szał? 3. Podaj podstawową, neutralną formę wyrazów zdrobnionych w skeczu. 4. Jakich wyrazów można używać tylko w zdrobniałej formie? 5. Na czym polega komizm w przedstawieniu tego zagadnienia gramatycznego w skeczu?

Ćwiczenie 16 a) Obejrzyj skecz Kabaretu pod Wyrwigroszem pt. „Gra w zdrobnienia”, dostępny np. na stronie: http://www.tvp.pl/rozrywka/programy-satyryczne/kabarety-w-tvp/ wideo/kabaret-pod-wyrwigroszem/kabaret-pod-wyrwigroszem-gra-wzdrobnienia/8778304 lub http://kabaretos.pl/kabaret/skecz/filmik/kabaret-pod-wyrwigroszem-gra-w-zdrobnienia/?id=1241 b) Wypisz pojawiające się w skeczu zdrobnienia i podaj podstawowe formy wyrazów, od jakich pochodzą. c) Popraw błędy w zdrobnieniach popełnione przez bohaterów skeczu. d) Podaj funkcje, jakie pełnią użyte zdrobnienia.

Ćwiczenie 17 a) Wypisz znaczenia podanych wyrazów wieloznacznych. Dla ułatwienia została podana liczba znaczeń. Przykład: paluszek – 1) mały palec; 2) słona, długa przekąska.

122

zamek – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

piłka –

pióro – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

myszka – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

III. MIĘDZY NAMI

szpilka – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

pilot –

ucho – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

rączka – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

muszka – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

kucyk – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

organy – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

koło –

1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

para –

1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

pączek – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

bokser – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

klucz – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

babka – 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 2) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Które z wyrazów występują w formie zdrobniałej? Czy ich znaczenie w porównaniu ze znaczeniem w formie podstawowej się zmieniło?

Ćwiczenie 18 Przeczytaj podany tekst i odpowiedz na poniższe pytania.

Anna Janowska

Misiu, nie mów do mnie kochanie! (fragment artykułu z kobieta.onet.pl z 9.11.2009; tekst powstał na podstawie badań ję zykoznawcy, prof. Jacka Perlina)

Kotku, Misiu, Kochanie, Żabko, Królewno – te czułe słówka to w fachowym okre śleniu językoznawców afektonimy. Każdy je zna. Ale ile o nich wiemy? Czy szepcząc ukochanemu do ucha Misiaczku, jesteśmy oryginalni czy po stępujemy jak tysiące innych zakochanych na całym świecie? Afektonimy są silnie nacechowane emocjonalnie i z założenia pozytywnie w swej wymowie. Nie występują uniwersalnie. Pojawiają się we wszystkich ję zykach europejskich, afrykańskich i indiańskich, a są nieobecne w językach Azji Południowo-Wschodniej czyli np.: w chińskim, wietnamskim, koreańskim i ja pońskim. Mimo że występują we wszystkich językach europejskich to są róż nice w ich tworzeniu, doborze słownictwa i częstości użycia. Nawet ich nasy cenie w słownictwie poszczególnych użytkowników danego języka jest różne. W zasadzie występują tylko w stosunkach pomiędzy dwoma osobami – najczę ściej między zakochanymi, małżonkami, kochankami czy pomiędzy rodzicami a dziećmi. No i nie ma osób, które by się z afektonimami nie zetknęły. 123

Polski dla obcokrajowcÓw

Kochanie i misiaczku czyli afektonimy po polsku W języku polskim afektonimy najczęściej mają formę pojedynczych rzeczowników. Zdarzają się jednak wyjątki takie jak np.: „moje ty słonko za chmurami”. Najpopularniejsze to te z nazwami zwierząt. Najczęściej występują określenia kotku czy misiu. Inne, takie jak np.: mordeczko, żabko są polską specyfiką. I na przykład w hiszpańskim prawie nie występują. W polskim bardzo popularny jest afektonim „kochanie” i wszystkie słowa określające coś cennego – złotko. Polacy lubią też nazwy astronomiczno-meteorologiczne np.: gwiazdko, słoneczko, chmurko. Popularne są też określenia flory np.: mimozo, kwiatuszku, różyczko, oraz nazwy potraw np.: kotleciku, rogaliku, cukiereczku. Stosuje się też tytuły i godności np.: księżniczko, królewno. Wartą podkreślenia specyfiką języka polskiego jest używanie jako afektonimów określeń fauny uznanych powszechnie za obrzydliwe i pejoratywne takich jak ropuszko czy szczurku. [...] Tak więc, w czterech europejskich jęz ykach – polskim, hiszpańskim, francuskim i holenderskim najczęściej powtarzają się nazwy zwierząt oraz słowa określające miłość i cenne przedmioty (np.: kot, skarb, miłość, kocha nie). Afektonimy najbardziej rozpowszechnione są w holenderskim. Najmniej w hiszpańskim europejskim, bo w Amer yce Łacińskiej występują masowo, po mimo ubóstwa formy – najczęstsze to: mi vida y mi amor – moje życie i moja miłości. Najbardziej schematyczni w tworzeniu afektonimów są Hiszpanie, a najbar dziej kreatywni w ich tworzeniu są Holendrzy, którzy wplatają do swoich afek tonimów słowa francuskie i angielskie. Poza tym lubują się w wulgaryzmach, z których język francuski czy polski dopuszcza niektóre. Abstrakcyjne poczucie humoru i zamiłowanie do zabaw słownych bardzo często występuje w holen derskim [np. niedźwiedź globtroter, juczny osiołek, zielonooka dzika bestia, koci łepek, nietoperzokotek, spacerowicz, wredziuch]*, a zupełnie nie pojawia się w Hiszpanii. W polskim i holenderskim występuje najwięcej afektonimów pochodzą cych od nazw zwierząt. Francuzi są mistrzami czułych wariacji na temat kapusty [moja mała kapustko]* i ptysia. Hiszpanie mają skłonność do poetycznej egzal tacji, czego wyrazem jest chociażby afektonim „pączek lewkonii”. * dopiski autorki podręcznika na podstawie wspomnianego artykułu

Pytania: 1) Czy znasz i stosujesz któreś ze zdrobnień i afektonimów wymienionych w artykule? 2) Które z podanych w artykule „czułych słówek” Ci się podobają i chciał(a)byś, by tak zwracała się do Ciebie ukochana osoba? Które są dla Ciebie dziwne lub obraźliwe? 3) Czy w Twoim języku często używa się zdrobnień i afektonimów? W jakiej funkcji?

124

III. MIĘDZY NAMI

4) Nazwy których zwierząt są popularne w „czułych słówkach” w Twoim kraju? 5) Jakich zdrobnień i afektonimów popularnych w Twoim kraju nie lubisz? 6) Czy zwracając się do bliskich osób, używasz „czułych słówek”?

Ćwiczenie 19 Od wyrazów podanych w nawiasach utwórz zdrobnienia odpowiedniego stopnia i użyj ich jako afektonimów w poniższych zdaniach. – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mysz), czy widziałaś gdzieś mój notes? – Nie jestem pewna, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kot), wczoraj chyba leżał koło telefonu. – Muszę zadzwonić do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Piotr), mieliśmy się umówić na piwo. – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (żaba), czy ty nie za często wychodzisz z kolegami? Nic tylko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (piwo) i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (papierosy). To nie jest najzdrowsze. – Ależ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (słońce), ty przecież też wychodzisz, a to z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Barbara), a to z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Alicja) na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kawa). Nie kłóćmy się, może jutro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wieczór) razem gdzieś wyjdziemy? – Świetny pomysł! Przy rynku jest nowa urocza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kawiarnia), z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (małe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (stoły), haftowanymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . (obrusy), gdzie podobno są pyszne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ciastka), między innymi . . . . . . . . . . . . . . . . . (sernik), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pierniki) i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (torty). – No to idziemy. Jutro jestem tylko dla mojego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (serce). – Musimy tylko znaleźć kogoś, kto zajmie się naszym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pies), przecież nie może zostać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (sam), jest jeszcze za mały. – Gdybym znalazł notes, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kwiat), mógłbym zadzwonić do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (matka), ona na pewno chętnie wpadnie. – No pewnie, nie odmówi swojemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (syn). – Nie bądź złośliwa. Jak nie chcesz, możemy zostać w domu. – Nie gniewaj się na swoją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (żona), pomogę ci szukać notesu. 125

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 20 Jak brzmią pełne imiona od podanych zdrobnień? Arek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ania – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aśka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bartek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ada – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bronek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cesia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grzesiek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ewka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kazik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gosia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Maciek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jola – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mirek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kasia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Romek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Krysia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Szymek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Misia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tadek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wika – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tomek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 21 Podaj wszystkie znane Ci zdrobnienia od podanych niżej imion.

126

Agata – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Antoni – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Aleksandra – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bronisław – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Agnieszka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dariusz – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Alicja – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ferdynand – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Aniela – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gustaw – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bogusława – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ireneusz – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Emilia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jerzy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Helena – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Krzysztof – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Janina – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Piotr – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jadwiga – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stefan – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wioletta – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sebastian – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zuzanna – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stanisław – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

III. MIĘDZY NAMI

2 Zgrubienia Studenci mówią:

psisko

kocisko

Asta, Litwa Zgrubienia są chyba dość rzadkie. Trudno mi sobie przypomnieć, czy ostatnio słyszałam jakiś polski wyraz tego typu. Verena, Austria Ja ostatnio słyszałam, jak koleżanka powiedziała pejoratywnie o jakiejś książce, że to romansidło. Czułam, że ma to związek z romansem, ale nie wiedziałam do końca, o co chodzi. Teraz wiem, że miało to sens negatywny. Łatwiej jest mi zrozumieć i używać zdrobnień niż zgrubień. Może to kwestia praktyki, a może tego, że rzadko (chyba) je słyszę. Paolo, Włochy Czasem słyszę zgrubienia w wypowiedziach mojego sąsiada, który ciągle na coś narzeka. A to „znowu kluchy na obiad”, a to „ptaszyska zabrudziły balkon”... Zgrubienia chyba już zawsze będą mi się z nim kojarzyć. Maria, Słowacja Myślę, że zgrubienia to „wyższa szkoła jazdy” i chyba po tym można od razu poznać, czy ktoś jest Polakiem, czy nie. Nigdy nie słyszałam, żeby jakikolwiek obcokrajowiec używał zgrubień. Natalie, Francja Mój kolega ma dużego psa i czasem z nim rozmawia na spacerze, pieszczotliwie używając zgrubień. Mówi np. „Co masz w zębiskach?” albo „Moje kochane uszyska”. Brzmi to zabawnie i raczej pieszczotliwie, jakby to były zdrobnienia. Fajnie.

Pytania: 1) 2) 3) 4)

Która opinia jest Ci najbliższa? Czy mówiąc w swoim języku, używasz zgrubień? Jeśli tak, to kiedy? Czy używasz zgrubień w języku polskim? Jaki masz stosunek do polskich zgrubień?

Zapamiętaj! Zgrubienia spełniają w kilka funkcji: a) określają rzecz ogromną, większą od przeciętnej; b) wyrażają negatywny stosunek do jakiejś rzeczy; c) niekiedy wyrażają stosunek żartobliwy czy pieszczotliwy do jakiejś rzeczy.

127

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 22 Od podanych wyrazów utwórz zgrubienia. Wyjaśnij funkcję, w jakiej występują. 1. Patrz, jaka olbrzymia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ciężarówka)! 2. Ciągle tylko pijesz to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (piwo), wziąłbyś się wreszcie do roboty! 3. Nie wchodź do domu w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (buty), bo dopiero umyłam podłogę. 4. Ale masz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (brzuch), musisz ograniczyć słodycze. 5. Ona zawsze wszędzie wsadza swój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (nos). 6. Ale już masz długie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (włosy)! 7. To nie czekolada, ale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (czekolada)! 8. To na pewno nie jego wina, to poczciwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (chłop). 9. Kiedy dawałam krowie jabłko, polizała mnie swoim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (język). 10. To przecież straszliwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wieś), jak możesz tu mieszkać?

Ćwiczenie 23 Zapisz podane zdania, używając formy bezosobowej. Co zmienia się w tych zdaniach? W których z poniższych zdań lepiej nie tworzyć formy bezosobowej? Dlaczego? 1. Polacy używają zdrobniałych imion głównie w kontaktach prywatnych, natomiast Amerykanie także w sytuacjach oficjalnych. 2. Obcokrajowcy, mówiąc po polsku, rzadko używają zgrubień, głównie dlatego, że nie zawsze wiedzą, jak je utworzyć i jak ich używać. 3. Użytkownicy języka chętniej używają zdrobnień niż zgrubień. 4. Wiele osób lubi, kiedy inni zwracają się do nich pieszczotliwie. 5. Specjaliści odradzają stosowanie zdrobnień w biznesie. 6. Psychologowie radzą, żeby zwracając się do dzieci, nie przesadzać ze zdrobnieniami. 7. Kiedy ma się naście lat, nie jest zbyt miło, kiedy rodzice zwracają się do nas pieszczotliwie przy kolegach. 8. Jedzącym bardziej smakują batoniki niż batony. 9. Osobom używającym zdrobnień świat wydaje się milszy i bezpiecz niejszy. 10. Za przedmioty nazwane zdrobnieniem kupujący są skłonni zapłacić mniej. 128

IV W poszukiwaniu czasu

Polski dla obcokrajowcÓw

Piotr Cieśliński

W poszukiwaniu straconego czasu (fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 1.02.2013)

Pewnego razu zapytałem znajomego astrofizyka prof. Marka Abramowicza: „Gdyby miał pan boską władzę i mógł urządzić Wszechświat na nowo, co by pan zmienił w podstawowych prawach natury?”. [...] prof. Abramowicz znalazł dziedzinę, która warta jest ulepszenia. Zauważył, że w obecnym kosmosie nie ma równowagi między wymiarami przestrzennymi a czasem. Przestrzeń jest bezbrzeżna i przytłaczająca – znamy aż trzy wymiary przestrzenne, które rozciągają się na miliardy lat świetlnych. Po co Bóg stworzył inne układy gwiezdne, galaktyki i całą resztę, której nie jesteśmy w stanie nawet sięgnąć wzrokiem? Bo to, że nigdy tam nie dotrzemy, to pewne. Tymczasem czasu nie ma za wiele. Jest wepchnięty tylko w jeden wymiar, a w dodatku jesteśmy w nim znacznie ograniczeni. Słowem, zawsze nam go brakuje. Gdybym miał taką władzę – mówił prof. Abramowicz – tobym zrobił kosmos z większą ilością czasu i mniejszym bezmiarem przestrzeni. Na razie musimy żyć z tym czasem, jaki mamy. Na szczęście daje się nim manipulować. Albert Einstein dowiódł, że można go spowolnić – gnając z dużą prędkością albo parkując statek w silnym polu grawitacyjnym, np. na orbicie czarnej dziury. Oba te rozwiązania jednak nie są zbyt praktyczne. Czarnych dziur nie ma w pobliżu, a na Ziemi nie jesteśmy specjalnie szybcy. W 1971 roku dwóch amerykań skich naukowców zabrało zegar atomowy na przejażdżkę dookoła świata pasażerskimi samolotami – najszybszym środkiem transportu dostępnym przeciętnemu człowiekowi. W tej trwającej ponad dwie doby podróży Mr Clock (pan Zegar – na takie nazwisko, serio, zegar miał wykupiony bilet) zwolnił o 59 miliardowych części sekundy. Trzeba się tu zgodzić ze Stephenem Hawkingiem, że te marne ułamki sekundy z pewnością nie są warte posiłków serwowanych na pokładzie, nie mówiąc o tym, że więcej czasu stracimy, stojąc w kolejkach do kontroli lotniskowej. Poza tym w naszym życiu o wiele bardziej liczy się subiektywne poczucie czasu, a nie to, co mierzą zegary. Czasem dzień zleci szybko jak z płatka, innym razem wydaje się, że trwał całą wieczność. Czas zastyga zwłaszcza w sytuacjach krytycznych, zagrażających życiu – wszystko się wtedy dzieje jak na filmie w zwolnionym tempie. Ale dłuży się także dzieciom. Czy wy też często słyszycie padające z tylnego siedzenia auta sakramentalne „długo jeszcze?” już 10 minut po wyruszeniu spod domu? Z kolei na stare lata czas przyspiesza. Jeśli więc tak jak ja ze zdumieniem 130

IV. W poszukiwaniu czasu

odkrywacie, że właśnie nadeszła pora zimowych ferii, choć ostatnie przecież dopiero co się skończyły, to znaczy, że młodość macie już za sobą. Pewien psycholog poprosił osoby w różnym wieku, by odliczyły trzy minuty, nie patrząc na zegarek. Najmłodsi prawie nie popełniali pomyłki, ale starsi odmierzali o kilkadziesiąt sekund za dużo. Naprawdę – dziwili się poniewczasie – te trzy minuty już minęły? Być może wynika to ze związanego z wiekiem stępienia uwagi – jesteśmy zaskakiwani szybkością upływu czasu, bo nasz mózg ignoruje coraz więcej bodźców zewnętrznych, które dla dzieci są wciąż nowe i zaskakujące. Nie ma jednak w tym względzie żelaznej reguły, takiego np. wzoru jak na dylatację czasu Einsteina, bo poczucie czasu zmienia się nie tylko z wiekiem. To cecha indywidualna, zależy od stanu emocjonalnego, zmęczenia, a także na przykład słuchanej muzyki. W Centrum Nauki „Kopernik” można to sprawdzić w stylowej czerwonej budce telefonicznej, gdzie trzeba w myślach odmierzyć 20 sekund w rytm różnych melodii. Niezwykłe cuda dzieją się z czasem po zażyciu środków psychodelicznych – przyspiesza, zwalnia, a nawet cofa się lub zatrzymuje. Jeden eksperyment każdy może zrobić w domu. Bez obawy, nie będę namawiać do kupowania LSD. Wystarczy zegar ze wskazówką sekundową. Zauważcie, że ilekroć na niego spojrzycie, to sekundnik zdaje się zastygać na... nieco dłużej niż sekundę, ale zaraz znowu rusza swoim rytmem. Tak jakby został przyłapany na chwilowym odpoczynku. To wina mózgu. W czasie szybkiego ruchu oczu nie radzi on sobie z przetwarzaniem sygnałów wzrokowych, ale nie chce się do tego przyznać. Zanim do naszej świadomości przebije się „dziura” w oglądzie świata, mózg to miejsce uzupełnia o kilka „klatek” z tej chwili, gdy oczy już się zatrzymały. Dlatego przez moment widzimy „stop-klatkę”, czyli zegar z sekundnikiem, a więc on rzeczywiście się wtedy dla nas zatrzymuje. Tak się dzieje przy każdym szybkim ruchu oczu, a więc co chwila, tyle że nie jesteśmy tego świadomi. W sumie gubimy w ten sposób jakieś 40 minut każdej doby. To jest dopiero afera!

Pytania: 1) Dlaczego ciągle brakuje nam czasu? 2) Jak można manipulować czasem? 3) Czego dowiodły eksperymenty naukowe w kwestii sposobów na spowolnienie upływu czasu? 4) Co to jest subiektywne poczucie czasu? 5) Kiedy czas nam się dłuży, a kiedy mija jak z bicza strzelił? 6) Komu subiektywnie czas mija szybciej: młodym osobom czy starszym? 7) Od czego jeszcze zależy subiektywne poczucie czasu?

131

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 1 Wyjaśnij wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: wymiar – wymierna wielkość czegoś (długość, szerokość itd.), miara, zakres. bezmiar – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pole grawitacyjne – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . orbita – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czarna dziura – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zwolnione tempo – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sakramentalne – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . poniewczasie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stop-klatka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rafał Królikowski

Biorę go z zaskoczenia (fragment felietonu ze „Skarbu” 1/2013)

Boże, jak ten czas szybko leci – jęknął mój dziesięcioletni synek – zauważyłeś, tato? Dopiero co był piątek, a dzisiaj znów jest piątek. Zresztą jak jest koniec tygodnia, to jeszcze jest fajnie! Najgorzej jest w niedzielę wieczorem. Spojrzałem na niego zaskoczony: myślałem, że to w moim wieku czas zaczyna galopować, a nie biec. Ale żeby dzieci miały takie problemy? Kiedy mia łem dziesięć lat, wracałem ze szkoły koło południa, pochłaniałem obiad, potem biegłem z kumplami na podwórko i bawiliśmy się, dopóki nie zrobiło się ciemno. Kiedy słyszałem gniewny głos mamy: Rafcio! Wracaj, jeszcze nie odrobiłeś lekcji, wiedziałem, że pora do domu. Kiedy już napisałem, czego tam ode mnie oczekiwano, siedzieliśmy sobie z rodzinką przy kolacji i gadaliśmy. Potem rodzice kładli nas spać i włączali film w telewizji. Ale my i tak przez szparę spod kołdry oglądaliśmy różne horrory czy kryminały. Pamiętam, że po obejrzeniu „Planety małp” nie spałem przez tydzień, tak się bałem. Mój dzień więc był baaardzo długi, rok szkolny niemal się nie kończył, a wakacje trwały i trwały. Wszystko toczyło się spokojnym rytmem. Teraz świat przyspieszył, a wraz z nim i my znaleźliśmy się na jakiejś obłąkanej karuzeli. Spojrzałem na rozkład zajęć syna: od rana lekcje, potem szkolne zajęcia dodatkowe, później pędzimy na trening piłkarski i kiedy wracamy, w zasadzie należałoby dać mu kolację i położyć do łóżka. A gdzie chwile na to, żeby się ponudzić, żeby połazić z kolegami bez celu po osiedlu, żeby przytulić się do mamy czy taty albo po prostu z nimi posiedzieć? Nic dziwnego, że dziecko żyje 132

IV. W poszukiwaniu czasu

od weekendu do weekendu. Tylko co z tym zrobić? Kiedy tak pocierałem nerwowo policzek, usiłując wymyślić jakieś rozwiązanie, gdzie by tu wyszperać trochę czasu dla mojego dziecka, Misiek nagle wypalił: - Tu nie ma co się zastanawiać, to trzeba po prostu policzyć! Jak za pomocą cyfr rozszerzyć naszą czasoprzestrzeń? Słuchałem jego wyliczanki: – W nowym roku mamy 366 dni, podzielić to przez tygodnie... – coś tam sobie notował – potem na godziny... – znowu szlaczek liczb. – Więc gdybyśmy tak poprosili trenera, żeby chociaż raz w tygodniu skrócił mi trening, gdybyś we wtorki wcześniej odebrał mnie ze szkoły, gdybyśmy w środy zamówili pizzę, zamiast tracić czas na gotowanie obiadu i gdybyś nie oglądał wszystkich wiadomości na wszystkich kanałach telewizyjnych, tylko jeden program, to zaoszczędzilibyśmy w ciągu roku jakiś... – znowu słupki cyfr – miesiąc i trzy dni. Czyli moglibyśmy dwa razy w ciągu tygodnia grać całą rodziną w Tabu albo w Monopol, ja mógłbym codziennie poleżeć na kanapie i nie robić, a w weekendy umawiałbym się z kumplami. Wpisać ci to w kalendarz? Spojrzałem na nowy kalendarz. A więc wygląda na to, że to ja jestem niezorganizowany, a nie że czasu nam brakuje? [...] W każdym razie dzisiaj koniec napinki! Spóźnię się na spotkanie? Cóż, są rzeczy ważne i ważniejsze. Zamiast matematyki – wielka improwizacja: wygrzebię godzinkę na zabawę, choćby spod ziemi. – Idziemy pograć w ping-ponga? – biorę go z zaskoczenia. – Hurra! No właśnie: Hurra! A liczyć będziemy od jutra.

Pytania: 1) Czym różni się rozkład dnia autora, kiedy był dzieckiem, od rozkładu dnia jego syna? 2) Dlaczego bohaterowie artykułu żyją od weekendu do weekendu? Czy Ty też masz wrażenie, że tak żyjesz? 3) Jak zdaniem małego Michała można by wygospodarować trochę czasu dla rodziny? 4) Czego brakuje nam najbardziej w codziennym rozkładzie dnia? 5) Co autor proponuje jako lekarstwo na brak czasu: sporządzenie szczegółowego planu dnia i dokładne trzymanie się go czy wprost przeciwnie – nieprzejmowanie się nim i spontaniczność?

Ćwiczenie 2 Wyjaśnij wyrazy i zwroty z tekstu. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: gadać – (potocznie) mówić, rozmawiać. 133

Polski dla obcokrajowcÓw

wyszperać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czasoprzestrzeń – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyliczanka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kumpel – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . napinka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przesadzać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wygrzebać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kinga Dunin

Więcej czasu niż życia (fragment felietonu z „Wysokich Obcasów” 29/2001)

Ludzie są dziwni. Przez cały rok pędzą – praca, dom, to, tamto – w końcu wyjeżdżają na wymarzone wakacje i co? Tłuką się przez pół świata autokarami i samolotami, po to, by zrywać się rano i przez cały dzień coś zwiedzać. Codziennie gdzie indziej, napięty program, żeby tylko zdążyć, jeszcze te ruiny i muzeum, i mauzoleum, i monument. Bez chwili wytchnienia. Nawet jeśli wypoczywają stacjonarnie, też nie potrafią usiedzieć spokojnie. Na górę, z góry. Rano na grzyby, potem na konie, i jeszcze na wycieczkę rowerową, zaraz później mecz siatkówki. Wieczorem zasiadają przy grillu – rybka, piwko i już robi się jasno. Jeśli nawet tak nie postępujemy, to chcielibyśmy, bo nie ma nic bardziej wstydliwego niż gnuśna bezczynność. Człowiek powinien być aktywny, a aktywność tę dzielimy na przykre obowiązki, czyli to, za co nam płacą, i przyjemności, czyli to, za co my płacimy. Trudno nie mieć przyjemności, skoro się za nią zapłaciło. Wszyscy przecież świetnie pamiętamy, jak Tomek Sawyer malował płot za karę, a później możliwość malowania płotu kupowali od niego koledzy i zaraz zamieniało się to w niebywałą atrakcję. W każdym razie czy będzie to obowiązek, czy zabawa, aktywność zawsze jest godna pochwały. To dzięki aktywności możemy odnieść sukces oraz zgromadzić rzeczy, pieniądze, doświadczenia, zdjęcia, znajomych, cokolwiek, co pozwoli nam potwierdzić sens naszego życia. Mam, widziałam, znam. Można by przypuszczać, że po prostu jesteśmy stworzeni do aktywności. Nasze zmysły domagają się wrażeń, ręce zajęcia, głowa myśli. Może jednak jest zupełnie inaczej i to, co nas tak gna, to strach przed nieznanym, które dopadnie nas, gdy tylko przestaniemy działać. Żeby zagłuszyć ten lęk, wystarczy pozór działania, przekonanie, że jeśli nawet absolutnie nic nie robię, to i tak coś robię. Powiedzmy – jadę autobusem. Znalazłam miejsce siedzące i mam przed sobą całe pół godziny. Za oknem coś miga, dzwonią komórki, słychać strzępki rozmów. Zer kam, co czyta dziewczyna obok – współczesne nowele japońskie po angielsku. Przez chwilę myślę z lekką zazdrością o tych, którzy nigdy nie tracą czasu. Ale przecież i ja go nie tracę, bo jadę załatwić ważną sprawę, zarobić pieniądze, udaję się na spotkanie. Niby nic nie robię, ale jestem jednocześnie aktywna i usprawiedliwiona, nie muszę więc mieć poczucia winy. I to już wystarczy, żeby zapaść się w sobie, przestać 134

IV. W poszukiwaniu czasu

widzieć to, co za oknem, odciąć się od rozmów obok. Jest wspaniale. Nic się dzieje i można tak sobie trwać, dopóki autobus nie dotrze do właściwego przystanku. Nie wiadomo, jakim cudem udało się w porę ocknąć. A teraz mały eksperyment. Proszę postawić sobie fotel przy oknie, usiąść na nim i przesiedzieć tak bez ruchu i bez natłoku myśli to samo pół godziny. Nie da się. Potrzebne jest natychmiast jakieś zajęcie. Robótka na drutach, migające obrazki w telewizorze, ostatecznie muzyka, może być papieros. Coś, co dostarczyłoby nam usprawiedliwienia i odpowiedzi na pytanie zadawane przez jakiś wewnętrzny głos. „Co robisz?”. „Czytam, palę, szydełkuję, oglądam, słucham. Modlę się, medytuję”. To szczególnie szlachetne zajęcia, które mogą stanowić alibi dla zatrzymania się w biegu. A gdyby tak naprawdę nic nie robić? Wtedy może dopaść nas nuda. Ktoś powiedział, że nuda pojawia się wówczas, gdy mamy więcej czasu niż życia. Ale czy nuda jest zła, czy musi być przykra? Może to nieprzyjemne uczucie pojawia się, gdyż wisi nad nami przymus wypełnienia całego danego nam czasu życiem. Ale przecież życie to właśnie ten czas i nic innego. Reszta to mało znaczące dodatki. Ciesząc się nimi, wcale nie cieszymy się naszym życiem, tylko czymś od niego różnym. Cieszymy się światem, ale nie sobą. [...]

Pytania: Jak, zdaniem autorki, ludzie najczęściej spędzają wakacje? Dlaczego aktywność jest dla nas tak ważna? Co kryje się za ciągłym wewnętrznym przymusem aktywności? W jaki sposób można spędzać czas wolny pomiędzy jednym obowiązkiem a drugim? 5) Na czym polega eksperyment zaproponowany przez autorkę? 6) Czym jest, zdaniem autorki, nuda? 7) Na czym, jej zdaniem, polega radość życia i rozkoszowanie się nim? 1) 2) 3) 4)

Ćwiczenie 3 Wyjaśnij wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją. Przykład: tłuc się – (potocznie) 1) tu: jeździć w niezbyt komfortowych warunkach; 2) bić się, obijać się; napięty – 1) tu: pełen, przeładowany, zorganizowany bez marginesu czasowego; 2) naciągnięty; 3) doprowadzony do granic, do ostateczności. usiedzieć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gnuśna – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niebywała – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zmysły – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dopadać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Polski dla obcokrajowcÓw

zagłuszać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pozór – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . strzępki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zapaść się w sobie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . odciąć się – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . natłok myśli – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . robótka na drutach – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 4 Wypowiedz się w formie ustnej lub pisemnej na jeden z wybranych tematów (w 150-200 słowach). 1. Jak myślisz, dlaczego współczesny świat zdaje się pędzić szybciej niż kiedyś? 2. We współczesnym świecie wiele przedmiotów i udogodnień pozwala oszczędzić nasz czas (pralka, samochód, zmywarka, e-zakupy), a jednak i tak go wciąż brakuje. Dlaczego? 3. Jak wyglądają Twoje idealne wakacje? 4. Ktoś kiedyś powiedział, że człowiek umierając, raczej nie żałuje, że za mało czasu spędzał w pracy. Co myślisz o tym powiedzeniu? Na co w takim razie poświęca się zbyt mało czasu w życiu? 5. Dlaczego współczesny człowiek próbuje zagospodarować każdą chwilę? Co Twoim zdaniem zyskuje i traci w wyniku takiego stylu życia?

Ćwiczenie 5 Odmień podane rzeczowniki przez przypadki.

136

l. poj.

M. dzień D. C. B. N. Msc. W.

M. tydzień D. C. B. N. Msc. W.

M. miesiąc D. C. B. N. Msc. W.

M. rok D. C. B. N. Msc. W.

l. mn.

M. D. C. B. N. Msc. W.

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 6 Znajdź dla podanych jednostek czasu (kolumna po lewej) ich wyjaśnienia (kolumna po prawej) i połącz je z sobą. wiek doba dekada kwartał tysiąclecie kwadrans

10 lat 15 minut 1000 lat 100 lat 24 godziny 3 miesiące

Ćwiczenie 7 Wyjaśnij znaczenia podanych zwrotów (synonimem, opisem lub definicją) i użyj ich w zdaniach. czas płynie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas się dłuży – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas ucieka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas upływa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas pracuje dla (kogoś) – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas pokaże – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas nagli – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (robić coś) dla zabicia czasu – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gorący czas – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iść z duchem czasu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mieć na coś czas – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zrobić coś) na czas – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na wszystko przyjdzie czas – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (być) na czasie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szkoda czasu – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zyskać na czasie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 8 Wyjaśnij (synonimem, opisem lub definicją) wyróżnione w zdaniach zwroty. Przekształć poniższe zdania, zastępując podkreślone wyrażenia innymi słowami. 1. Chciałam namówić koleżankę na nocny maraton filmowy, ale ona zawsze chodzi spać z kurami. 2. Idę dziś spać przed 22.00, bo jutro muszę wstać bladym świtem. 3. Zrób mi, proszę, jeszcze jedną kawę, bo uczyłam się do białego rana i teraz ciągle ziewam. 4. Uwielbiam czytać do poduszki. 5. Pokłóciłam się z chłopakiem i od poniedziałku mamy ciche dni. 6. On od kołyski interesował się sportem. 7. Tomek pojawia się na uczelni od wielkiego dzwonu.

Ćwiczenie 9 Do podanych przysłów dopasuj ich wyjaśnienia. 1. 2. 3. 4. 5.

Czas leczy rany. Czas to pieniądz. Komu w drogę, temu czas. Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy. Szkoda czasu i atłasu.

a) Nie warto na coś niczego (ani czasu, ani innych rzeczy) przeznaczać i tracić. b) Z upływem czasu goją się wszystkie rany (na ciele i na duszy) i człowiek czuje się lepiej. c) Pora ruszać w drogę. d) Szkoda marnować czas, który można wykorzystać na zarobienie pieniędzy. e) W trudnej sytuacji nie warto martwić się drobiazgami, ale zająć się sprawami naprawdę ważnymi. 1

Czy wiesz, że...? Przysłowie „Szkoda czasu i atłasu” pochodzi od słów ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król po koronacji otrzymał od miernego poety gratulacje napisane wierszem na białym atłasie, a ponieważ wiersze te były wyjątkowo grafomańskie, dowcipnie to skomentował powyższym zdaniem. Natomiast „Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy” to cytat z dramatu Juliusza Słowackiego pt. „Lilla Weneda” (Prolog, wers 84).

138

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 10 a) Połącz w pary spójniki, które często występują razem w zdaniu. dopóty ani albo zarówno wtedy odkąd stąd tamtędy tam

jak i albo gdzie dopóki którędy kiedy skąd odtąd ani

b) Uzupełnij poniższe zdania zwrotami z podpunktu a). 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . dzban wodę nosi, . . . . . . . . . . . . . . . . mu się ucho nie urwie. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mieszkam w akademiku, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie mam ani chwili spokoju. 3. Na kolację kupię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pomidory, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rzodkiewkę. 4. W tym roku raczej . . . . . . . . . . . . . . . nie pojadę nad morze z rodzicami, . . . . . . . . . . . . . . . . . . z kolegami pod namiot, bo muszę zarobić trochę pieniędzy. 5. Pamiętasz, to było . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . przeprowadziliśmy się do nowego domu. 6. Może w weekend gdzieś wyjdziemy, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do kina, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . potańczyć? 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mój brat, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i mój chłopak są fanami tego zespołu. 8. Pojedźmy . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jest cisza i dużo zieleni. 9. Najlepiej, jak pójdziesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szedłeś ostatnio, tak nie zabłądzisz. c) Użyj zwrotów z podpunktu a) we własnych zdaniach.

Ćwiczenie 11 Uzupełnij zdania przyimkami. 1. Pospiesz się, bo nie zdążymy . . . . . . . . . . . czas! 2. Babciu, może zapiszesz się na kurs komputerowy? Trzeba iść . . . . . . . duchem czasu. 3. – Ciekawy ten film? – Nie bardzo, oglądam go . . . . . . . . . . zabicia czasu. 139

Polski dla obcokrajowcÓw

4. Jeśli jesteś dobrze zorganizowany, to . . . . . . . . . . . wszystko masz czas. 5. . . . . . . . . . twarzy ci w tej fryzurze, poza tym to cięcie jest bardzo . . . . . . . . . . czasie. 6. Jeśli pojedziemy autobusem, zamiast pociągiem z przesiadką, zyskamy . . . . . . . . czasie.

Ćwiczenie 12 Wymień przykłady sytuacji, kiedy... ...czas Ci się dłuży

...czas mija niepostrzeżenie

Ćwiczenie 13 Napisz swój rozkład dnia w najbardziej pracowitym dniu tygodnia i w dniu wolnym. Opowiedz, czy brakuje Ci wówczas czasu na coś czy masz go w nadmiarze? Czy i co chciał(a)byś zmienić w rozkładzie zajęć w te dni? Jak można by to zrobić?

Plan najbardziej pracowitego dnia

140

Plan dnia wolnego

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 14 Scharakteryzuj w kilku słowach osoby, które lubią spędzać czas wolny w podany sposób. Sposób spędzania czasu wolnego

Charakterystyka osoby

czytanie spacery po parku wyjście na dyskotekę kręgle z przyjaciółmi jogging oglądanie filmu odsypianie porządki w domu praca w ogrodzie wyjście na mecz surfowanie po Internecie wyjście z przyjaciółmi na piwo/kawę wycieczka rowerowa shopping

Ćwiczenie 15 Masz do wyboru kilka możliwości spędzenia wakacji. a) Wybierz jedną z nich i uzasadnij swój wybór. b) Podaj wady i zalety pozostałych propozycji. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Wyjazd z kolegami nad jezioro pod namiot. Stypendium we Włoszech w szkole językowej. Wycieczka objazdowa po najpiękniejszych miastach Europy Środkowej. Wyjazd z rodziną nad morze. Pomoc rodzicom w remoncie mieszkania. Pobyt w gospodarstwie agroturystycznym. Praca w pubie. Obóz sportowy w górach. Warsztaty fotograficzne w malowniczym małym miasteczku. Pozostanie w domu i korzystanie z miejscowej oferty wakacyjnej. 141

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 16 Pracujesz w biurze turystycznym. Napisz dla poszczególnych klientów po dwie oferty wakacyjne dopasowane do ich oczekiwań, gustów i sytuacji życiowej. Klienci Rodzina z dwójką małych dzieci

Oferty Przykład: 1) 2-tygodniowy pobyt w cichej miejscowości nadmorskiej z bogatą ofertą wakacyjną dla rodzin z dziećmi. Mieszkanie i wyżywienie w rodzinnym pensjonacie blisko plaży idealnej do zabaw, budowania zamków z piasku i spacerów. 50-procentowa zniżka dla dzieci (dla maluchów poniżej 3. roku życia pobyt bezpłatny). 2) Tygodniowy pobyt w gospodarstwie agroturystycznym w pięknej, zielonej wsi. W pobliżu las i jezioro, a także stadnina koni. Serdeczna, rodzinna atmosfera i wspaniała, domowa kuchnia z wykorzystaniem produktów z własnego ogrodu. Obok domu plac zabaw dla dzieci z drewnianym domkiem, zjeżdżalnią, piaskownicą i trampoliną. Możliwość wypożyczenia rowerów.

Para emerytów Nowożeńcy Singielka Samotny pracownik korporacji Bezdzietne małżeństwo w średnim wieku Małżeństwo z nastoletnim synem Trzy koleżanki Samotna wdowa

142

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 17 Napisz ofertę weekendową dla turysty chcącego spędzić czas w Twoim mieście.

Ćwiczenie 18 Szukasz towarzystwa na wymarzone wakacje. Napisz ogłoszenie internetowe, aby znaleźć właściwą osobę i przekonać ją do Ciebie i Twoich planów.

Ćwiczenie 19 Uzupełnij tekst brakującymi wyrazami. Zwróć uwagę na formy gramatyczne sąsiadujących wyrazów.

Majówka (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

się majowy weekend, więc (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nowakowie zastanawiali się (3). . . . . . . . . . . . . . . . . wyjazdem na (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . natury. – Może (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w góry? – zaproponował pan Nowak. – Wszyscy tam (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spędzilibyśmy w korku po trzy godziny w (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stronę i wrócilibyśmy bardziej (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niż wyjechali – odparła żona. – A jeśli wyjechalibyśmy (9). . . . . . . . . . . . świcie i w ten sposób (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . godziny szczytu? – Na pewno na taki pomysł (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . połowa kierowców i to w niczym nie pomoże. I tak (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w samochodzie wiele godzin. – To może pojechalibyśmy na piknik pod miasto, na biwak (13). . . . . . . . . . . . . jeziorem? (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tam namiot, (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ponton i popływali na jeziorze. Moglibyśmy (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prowiant na trzy dni, leżaki, stolik, różne gry i (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spędzilibyśmy czas – nie przestawał marzyć pan Nowak. – Na pewno na placu byłoby już (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . namiotów, że nie byłoby miejsca na (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . długo szukać pustego kawałka ziemi, na pewno w (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . miejscu. Także w wodzie (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tak straszliwy tłok, że trzeba (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . było (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się w kolejce, żeby (25). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do wody. Bylibyśmy tak 143

Polski dla obcokrajowcÓw (26). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , że nie mielibyśmy ochoty na gry i zabawy – zgasiła

jego (27). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mama. – A wiesz, (28). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czasu (29). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mi przygotowanie prowiantu na trzy dni? Poza tym (30). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sprzętu, ubrań, gier, zabawek, a po (31). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wypranie i wyczyszczenie wszystkiego. – Czyli zostajemy w domu? – zasmucił się tata. – A zapowiada się taka piękna (32). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – (33). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wszyscy wyjadą, w mieście będzie dużo miejsca. Pójdziemy do parku, na basen, (34). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lody, zrobimy grilla u babci w ogródku, a na piknik pojedziemy w (35). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . weekend, kiedy wszyscy (36). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w mieście. – To (37). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pomysł. A (38). . . . . . . . . . . . . . myślałem, że jesteś pesymistką i mieszczuchem.

Ćwiczenie 20 Ułóż zdania z użyciem podanych wyrazów i związków wyrazowych. Odnieś się do Twoich przeżyć i doświadczeń. a) b) c) d) e) f ) g) h)

dreszczyk adrenaliny wczasy pod gruszą bezczynność kultywować słodkie lenistwo aktywny wypoczynek ciepłe kraje malowniczy

i) j) k) l) m) n) o) p)

płatać figle zakątek owocny łączyć przyjemne z pożytecznym w małym gronie domator/ka zakwaterowanie atrakcje turystyczne

Ćwiczenie 21 Dopisz po kilka propozycji w wykropkowanych miejscach. grać w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

144

grać na .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. ..............................

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 22 Uzupełnij brakujące nazwy instrumentów i muzyków grających na nich. Instrument

Muzyk mężczyzna

kobieta

gitara skrzypek pianistka bęben wiolonczelista saksofon trębaczka flet harfistka organista

Ćwiczenie 23 Uzupełnij brakujące nazwy dyscyplin sportowych i sportowców. Dyscyplina sportowa

Sportowiec mężczyzna

kobieta

piłka nożna koszykówka siatkarz tenisista skoczek narciarski amazonka łyżwiarstwo narciarz pływaczka judoka boks kolarstwo hokeista 145

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 24 Od podanych rzeczowników utwórz przymiotniki, a następnie użyj ich w kilku wyrażeniach, jak w przykładzie. Rzeczownik

Przymiotnik

Przykład: wakacje

wakacyjny

urlop weekend góry morze uzdrowisko miasto wieś zagranica zima wiosna lato jesień deszcz śnieg grad mgła

146

Wyrażenia z przymiotnikiem wakacyjny wyjazd, wakacyjna przygoda, wakacyjna miłość, wakacyjna praca, wakacyjny hit

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 25 Z podanych wyrazów utwórz przymiotniki złożone, a następnie użyj ich w kilku wyrażeniach. Wyrazy Przykład: nad + morze

Przymiotnik złożony nadmorski

Wyrażenia z przymiotnikiem

nadmorski hotel, nadmorskie uzdrowisko, nadmorska miejscowość

pod + ziemia za + granica przy + granica przy + droga pod + miasto pod + góra pod + zamek między + naród pod + biegun przed + wakacje

Ćwiczenie 26 Podaj definicje poszczególnych wyrazów i zwrotów, używając odpowiednich imiesłowów czynnych lub biernych, jak w przykładzie. Przykład: gitarzysta – człowiek grający na gitarze; hotel nadmorski – hotel położony nad morzem. skrzypek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sportowiec – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Polski dla obcokrajowcÓw

siatkarz – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lodziarz – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kelnerka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pasażer – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . klient – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . singiel – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wdowa – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biuro podróży – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wycieczka objazdowa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kawiarnia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . schronisko górskie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wakacyjna praca – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wiejska droga – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chmura gradowa – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . letnia przygoda – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jogging – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . folder reklamowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szkoła językowa – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 27 Uzupełnij brakujące wyrazy w odpowiedniej formie. 1. Lubię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na długie spacery oraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na rowerze. 2. Mój kolega kibicuje Realowi Madryt, ogląda wszystkie . . . . . . . . . . . . . . . . . w telewizji. Jego ulubionym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jest Raúl González Blanco. 3. Moim ulubionym hobby jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwielbiam obrazy Rembrandta i Klimta. 4. Jestem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . znaczków i płyt CD z muzyką etno, lubię też grać . . . . . . . . . szachy i . . . . . . . gitarze. 5. Luciano Pavarotti był sławnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . operowym. 6. Lubię gotować, ale nie jestem dobrą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chętnie za to oglądam w telewizji programy o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Natalia ma anginę, więc lekarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jej syrop i antybiotyk. 8. Monika gra w koszykówkę, gdyż chciałaby zostać słynną . . . . . . . . . . . . . . . 148

IV. W poszukiwaniu czasu

Ćwiczenie 28 Uzupełnij zdania brakującymi imiesłowami czynnymi lub biernymi utworzonymi od czasowników podanych w nawiasach. 1. Nasze miasto zostało . . . . . . . . . . . . . . . . . . (założyć) przez króla Kazimierza Wielkiego. 2. Muzeum jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zamknąć) w poniedziałki. 3. Przewodnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (oprowadzać) turystów po muzeum podziemnym muszą zdać specjalny egzamin. 4. Z powodu nagłego ochłodzenia turyści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (spać) w namiotach strasznie zmarzli. 5. Tradycyjne restauracje oferują klientom świeże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (smażyć) ryby, . . . . . . . . . . . . . . . . (złowić) o świcie. 6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (planować) wycieczki odbędą się w sobotę. 7. Uprzejmie prosimy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zwiedzać) nasze muzeum o niedotykanie eksponatów. 8. Potrawa ta jest powszechnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . (znać) i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (lubić). 9. Kamienica ta została . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zbudować) w XIX wieku obok sklepu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (stać) tu od ponad stu lat i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (oferować) okolicznym mieszkańcom najlepsze towary. 10. Goście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (nocować) w naszym nowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (otworzyć) hotelu mogą liczyć na 5% zniżki.

Ćwiczenie 29 Wyobraź sobie, że masz możliwość podróżowania w czasie. Odpowiedz na pytania w wypowiedzi pisemnej (w 150-200 słowach). 1. Do jakiego okresu chciał(a)byś się przenieść i dlaczego? 2. W jakiej epoce na pewno nie chciał(a)byś żyć?

Ćwiczenie 30 Masz możliwość przeniesienia w czasie trzech znanych Ci osób (z życia prywatnego lub osób publicznych) a) w nagrodę, b) za karę, c) żeby zdobyć jakieś informacje. Kogo przeniesiesz, dokąd i dlaczego? Wypowiedz się ustnie lub pisemnie na każdy temat w kilkunastu zdaniach. 149

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 31 Obejrzyj skecz Kabaretu Moralnego Niepokoju, dotyczący różnic między pokoleniem rodziców i dzieci, a następnie wykonaj poniższe polecenia. Skecz jest dostępny np. na stronie: http://www.milanos.pl/vid-60357-Kabaret-Moralnego-Niepokoju---Tata-ze-wsi. html a) Wymień przedmioty/zjawiska/zachowania itd., które się zmieniły. Tak było dawniej

Tak jest dziś

b) Które z przedmiotów, zjawisk, zachowań wypisanych przez Ciebie warto zachować dla przyszłych pokoleń, a które nie? c) Kierując się własnymi obserwacjami, napisz wypracowanie na temat: Inne czasy, inne obyczaje.

Ćwiczenie 32 Wypowiedz się w formie ustnej lub pisemnej na jeden z wybranych tematów (w 150-200 słowach). 1. Wszyscy narzekają na brak czasu, tymczasem statystycznie spędzamy minimum 3-4 godziny dziennie w Internecie lub/i oglądając telewizję. Jak myślisz, dlaczego poświęcamy na to tak dużo czasu? 2. Jak wyglądałby Twój idealny dzień, o którym mógłbyś/mogłabyś powiedzieć, że dobrze go spędziłeś/-aś? 3. Żyjemy od weekendu do weekendu, a tymczasem zdaniem psychologów powinno się żyć każdą chwilą. Jak to osiągnąć? 4. Gdybyś miał/a możliwość przeniesienia się w czasie do dowolnego momentu Twojego życia (w przeszłość lub przyszłość), na co byś się zdecydował/a?

150

V SMACZNIE I ZDROWO

W kuchni i przy stole Zdrowe odżywianie

Polski dla obcokrajowcÓw

1. W kuchni i przy stole

Co wiesz o tradycyjnej kuchni polskiej? Quiz 1) Która potrawa jest najdłużej obecna na polskich stołach (dłużej niż chleb czy ziemniaki)? 2) Wymień pięć rodzajów pierogów. 3) Jakie warzywa kisi się w Polsce? 4) Wymień trzy polskie dania barowe. 5) Z czego robi się bigos? 6) Do jakiej zupy dodaje się kaszę? 7) Mizerię robi się z ogórków, soli, pieprzu, octu i...? 8) Z czym podawany jest żurek? 9) W Polsce jada się barszcz czerwony, różowy i...? 10) Z czym podaje się dziczyznę w polskiej kuchni ? 11) Jakie ryby są typowe dla kuchni polskiej? Wymień przynajmniej trzy gatunki. 12) Co to są kopytka? 13) Podaj trzy polskie słodkie dania obiadowe. 14) W jakiej potrawie pojawia się mak? 15) Co jada się w Polsce w tłusty czwartek? 16) Wymień przynajmniej pięć polskich potraw wigilijnych. 17) Co to jest mazurek? 18) Z czym tradycyjnie pije się w Polsce herbatę? 19) Jakim jedzeniem symbolicznie wita się w Polsce gości? 20) Jakie potrawy wędzi się w Polsce przed spożyciem? 21) Kiedy na polskich stołach pojawiły się ziemniaki? 22) Co to jest „uczta u Wierzynka” i gdzie się odbyła? 23) Co to były „obiady czwartkowe”? 24) Jakie alkohole są typowe dla kuchni staropolskiej? Jeśli odpowiedziałeś/-aś prawidłowo na:

0-6 pytań – Wszystko jeszcze przed Tobą, niedługo dowiesz się więcej. 7-12 pytań – Nie jest źle, masz dobrą bazę do pogłębienia wiedzy. 13-18 pytań – Całkiem nieźle, sporo wiesz o polskiej kuchni. Jeszcze trochę a będziesz ją znać całkiem dobrze. 19-24 pytań – Gratulacje! Jesteś znawcą polskiej kuchni. Tak trzymać!

152

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 1 Przeczytaj poniższy tekst i spróbuj raz jeszcze odpowiedzieć na pytania w quizie. Czy wiesz teraz więcej na temat polskiej kuchni?

Kuchnia (staro)polska Wiele restauracji, barów, gospód chwali się serwowaniem dań kuchni polskiej. Często jednak Polacy omijają takie miejsca i twierdzą, że niewiele mają one wspólnego z prawdziwym polskim jedzeniem, a potrawy są przygotowywane pod turystów. Zarzucają pseudopolskiej kuchni windowanie cen prostych i tanich potraw, a przede wszystkim udziwnianie oryginalnych przepisów, tak jakby w prawdziwej postaci nie mogły się nikomu spodobać. Pierogi ruskie posypane papryką, kotlety w sezamie, bigos z kluseczkami, gołąbki wegetariańskie... wszystko to sprawia, że obcokrajowcy chcący poznać polską kuchnię wyrabiają sobie o niej, tak naprawdę w ogóle jej nie poznając, negatywną opinię. Rdzenna kuchnia polska jest dziedzictwem wielowiekowej tradycji. Typowe dla niej potrawy jadano zarówno w chłopskich chatach, w miastach, w szlacheckich dworkach, jak i na królewskich stołach. W polskiej spiżarni znajdowały się kasze, mąka pszenna i żytnia, groch, bób, suszone grzyby, kiszona kapusta i ogórki, cebula, czosnek, rzepa, wołowina, wieprzowina i dziczyzna (solona i wędzona), wędliny, słonina, sery, masło, jaja, miód, a także piwo i miód pitny. W sadach rosły jabłonie, czereśnie, wiśnie i śliwy, później grusze, a następnie stopniowo pojawiały się przybyłe z zagranicy nowinki. Z przypraw najwcześniej zaczęto stosować w Polsce sól, którą wydobywano w królewskich kopalniach (najstarsze z nich to Bochnia i Wieliczka). Wraz z pojawieniem się zamorskich podróży przybyły do Polski kminek i pietruszka, później różne przyprawy korzenne. Początkowo jednak pojawiały się one tylko w bogatszych domach. Chleb i sól od najdawniejszych czasów miały symboliczne znaczenie, oznaczały podstawę pożywienia, dostatek i oczyszczenie, ochronę. Chlebem i solą witano gości i nowożeńców, wkładano je noworodkom do kołyski, mężatki nosiły okruch chleba z solą zaszyty w koszuli, co miało zapewniać zdrowe potomstwo. Do dziś chleb i sól znajdują się w wielkanocnym koszyku. Chleb pieczono w każdym domu, tradycyjnie na liściach kapusty lub chrzanu, a przed włożeniem do pieca robiono na nim znak krzyża. Dziś, gdy przejadło się tanie pieczywo, wraca się do tradycji dobrego chleba. Starszą niż chleb potrawą kuchni staropolskiej jest kasza. Jadano kaszę gryczaną, jaglaną, pęczak (jęczmienną), gotowano z nich zupy, podawano z mlekiem i ze skwarkami, z sosem, mięsami, grzybami. Polacy byli wielkimi miłośnikami kasz, co uwieczniło kilka powiedzeń, m.in. „nie dać sobie w kaszę dmuchać”, „kaszka z mlekiem” czy „nie dać się zjeść w kaszy”. Kasza nieco straciła na popularności wraz z pojawieniem się ziemniaków, jednak dzisiaj, gdy

153

Polski dla obcokrajowcÓw

dbamy o jedzenie pełnowartościowych produktów, znów króluje na naszych stołach. Od najdawniejszych czasów pijano w Polsce piwo oraz miody. Początkowo warzono je w każdym domu dla własnego użytku, pito do posiłków, a także robiono z niego słynną zupę piwną z kostkami twarogu tzw. gramatkę. Później kupowano je w znanych warzelniach zatrudniających mistrzów piwowarskich, m.in. w Warce, której piwo było tak znane, że jak głosi legenda sam papież Klemens VIII, który poznał jego smak podczas pobytu w Polsce w 1588 r., w czasie choroby, w gorączce, żądał wareckiego piwa. Znane piwa były wyrabiane też według oryginalnych przepisów w różnych klasztorach. Dawna Polska słynęła z puszcz i gęstych lasów, w których roiło się od zwierzyny, m.in. dzików, niedźwiedzi, łosi, żubrów, saren, jeleni, a także różnego ptactwa. Polowania były rozrywką króla i obdarzonej tym przywilejem szlachty, na której stołach tradycyjnie pojawiała się dziczyzna. Przyprawiano ją owocami jałowca i grzybami, a także owocami leśnymi. Tradycyjnie podaje się ją z buraczkami, konfiturą z czerwonej borówki lub żurawiny, czerwoną kapustą. Dziś dziczyzna znowu wraca do łask, chociaż takich przysmaków, o jakich mówi staropolska literatura, jak niedźwiedzia łapa czy pieczony w całości żubr, już się nie spotka. Staropolską cechą była gościnność sięgająca swymi tradycjami czasów słowiańskich i pogańskich. Do dziś mawia się: „Gość w dom, Bóg w dom”. Nie godziło się przyjąć gościa skromnie, należało go podjąć wszystkim, co było w domu, a w razie potrzeby nawet się zapożyczyć. Z tak rozumianą gościnnością związane jest drugie przysłowie: „Zastaw się, a postaw się”. Przybycie gości było okazją do pokazania wszystkiego, co w domu najlepsze, do hojności, do otwarcia serca i spiżarni. Do dziś poczęstunek nie ogranicza się do podania kawy i przekąsek, ale gospodarz domu dba, żeby przybyły nie wyszedł z jego domu głodny. Ostoją gościnności wciąż pozostaje wieś wraz z jej tradycjami i obyczajowością. Kilka historycznych wydarzeń związanych z kuchnią polską: W 1364 r. – w czasach świetności Polski za panowania Kazimierza Wielkiego odbył się w Krakowie zjazd królów i książąt, podczas którego miał miejsce ślub króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola z wnuczką Kazimierza Wielkiego a zarazem siostrzenicą króla Ludwika, księżniczką Elżbietą. Podczas zjazdu rajca miejski Mikołaj Wierzynek, zarządzający zamkiem i dochodami z dóbr królewskich, chcąc odwdzięczyć się królowi za hojność, zaprosił władców na ucztę do swego domu. Była ona tak wystawna, że przeszła do historii. Do dziś o tym wydarzeniu przypomina znana restauracja „U Wierzynka”, która jednak wbrew legendzie nie znajduje się obecnie w tym samym miejscu, gdzie odbyła się słynna uczta. Po śmierci Kazimierza Wielkiego wstąpiła na tron Jadwiga, córka Ludwika Węgierskiego, która poślubiła wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełłę. Wraz z nim na królewskim stole pojawiły się litewskie potrawy, m.in. silnie 154

V. SMACZNIE I ZDROWO

uwędzona litewska szynka, chłodnik litewski czy kołduny. Pod jego wpływem spopularyzowały się one w całej Koronie, zaś potrawy z Korony przeniknęły na Litwę. Królowa lubiła tradycyjną prostą kuchnię (popularne w tym czasie dania to ryba w sosie szafranowym czy faszerowana gęś w sosie przyprawiona migdałami), lecz gustowała także w nowinkach, sprowadzała z różnych zakątków świata cukier, ryż, cytryny i przyprawy korzenne. Z Węgier, z których pochodziła, przywiozła do nowego kraju paprykę i wino. Wspaniałą ucztą wsławiło się też wesele księżniczki Marii Ludwiki Gonzagi przybyłej do Polski w 1646 r. na ślub z synem Zygmunta III Wazy królem Władysławem IV. Stół nakryty był czterema obrusami: białym, z karmazynowego atłasu, z siatki złotej, srebrnej i jedwabnej wyszywany w kwiaty i ostatni znowu biały. Na każdym z nich w złotych i srebrnych naczyniach podawano kolejne wystawne dania. Czas panowania królów elekcyjnych Augusta II i Augusta III (wiek XVII i 1. poł. XVIII) to najtrudniejszy okres w dziejach państwa polskiego: wewnętrzne konflikty i wojny z sąsiadami doprowadziły w końcu do rozbiorów. W tym czasie zadomowiły się w Polsce ziemniaki, jadane teraz także w chłopskich chatach. Przywieźli je ze sobą Niemcy, którymi rezydujący w Dreźnie władca zasiedlał polskie ziemie. Za ziemniakami upowszechniła się w Polsce wyrabiana z nich wódka. Powszechna stała się także kawa, herbata i czekolada, dotąd rzadkie i stosowane głównie w celach leczniczych. Za czasów ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego słynne stały się tzw. obiady czwartkowe. Były to obiady literackie, na które król zapraszał w czwartki najsłynniejszych ówczesnych uczonych, pisarzy, poetów i malarzy. Przy okrągłym stole dyskutowano, czytano nowe utwory i delektowano się potrawami kuchni staropolskiej oraz popularnej wówczas kuchni francuskiej. Znakiem zakończenia obiadu było wniesienie na rozkaz króla trzech śliwek. Niekiedy znudzony król kazał je podać przed czasem, więc goście starali się, by rozmowa była ciekawa. W XVIII wieku upowszechniła się kuchnia mieszczańska, średnio zamożna, łącząca zasady jedzenia prostej wiejskiej chaty i bogatego dworu. To wówczas popularny stał się zwyczaj podawania dwóch dań, z których drugim było mięso lub ryba, a deser pojawiał się w niedziele i święta.

Czy wiesz, że...? Ziemniaki pojawiły się w Polsce po raz pierwszy za panowania Jana III Sobieskiego (królował w latach 1674-1696), po jego słynnym zwycięstwie pod Wiedniem. Król przysłał do Wilanowa kilka oryginalnych bulw, by zasadzono je w ogrodzie. Roślinę tę uważano wówczas za ozdobną, hodowaną dla kwiatów. Król wrócił spod Wiednia także z workami kawy, zdobytymi na pobitych Turkach, ale początkowo nie wiedziano, do czego służą te ziarna.

155

Polski dla obcokrajowcÓw

Najbardziej oryginalnym i drogim polskim naczyniem na szlacheckich stołach był tzw. serwis. Była to obwiedziona srebrną galeryjką tafla najczęściej szklana lub srebrna, na której umieszczano srebrne lub pozłacane altany, ogrody, kosze z owocami itp. Całość wieńczyła kopuła, którą zdobił polski orzeł z rozpostartymi skrzydłami.

Ćwiczenie 2 Uzupełnij brakującymi wyrazami zdania odnoszące się do powyższego tekstu. 1. W wielu restauracjach, barach i gospodach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dania kuchni polskiej, jednak częściej z myślą o turystach niż o Polakach, którzy niejednokrotnie z wielu powodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . takie miejsca. Przyczynami ich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . najczęściej są . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ceny i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prostych potraw. Jest to też powód, dla którego obcokrajowcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o niej negatywną opinię. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . kuchnia polska jest dziedzictwem . . . . . . . . . . . . . . . . . tradycji. Potrawy te gościły zarówno na chłopskich, jak i na królewskich ...................... . 3. Najstarszą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . była sól, wydobywana w królewskich .................. . 4. Symbolicznie witano gości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i solą, który to zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do dziś. 5. Polacy byli wielkimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wszelakich kasz, które dominowały w kuchni jeszcze przed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ziemniaków. 6. Od najdawniejszych czasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w Polsce piwo oraz miody. Piwo pito do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oraz robiono z niego słynną zupę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Polowanie było . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . króla i obdarzonej tym przywilejem szlachty, na której stołach pojawiała się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tradycyjnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . np. z konfiturą z czerwonej borówki lub żurawiny. 8. Staropolską . . . . . . . . . . . . . . . . . . . była gościnność, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przychodzących do domu wszystkim, co było w domu, otwarcie serca i spiżarni. 156

V. SMACZNIE I ZDROWO

9. Za tradycyjnie polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . uważana jest wódka, chociaż pojawiła się ona stosunkowo późno. 10. Wiele nowinek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do Polski, sprowadzanych przez królów elekcyjnych czy też przez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . małżonki.

Ćwiczenie 3 Przeczytajcie dwukrotnie tekst „Kuchnia (staro)polska”. Następnie podzielcie się na dwie grupy. Każda grupa przygotowuje 10 pytań dotyczących tekstu, bez ponownego zaglądania do niego! Drużyny zadają sobie nawzajem pytania. Wygrywa ta grupa, która potrafi poprawnie odpowiedzieć na więcej pytań przeciwników.

Ćwiczenie 4 Znajdź w ramce idiomy pasujące do podanych znaczeń. jeść za dwóch, jeść komuś z ręki, jeść aż się uszy trzęsą, pić sobie z dzióbków, głodny jak wilk, mieć wilczy apetyt, jeść chleb z niejednego pieca, spijać (komuś) z ust, móc zjeść konia z kopytami, pić nawarzone piwo, jeść jak ptaszek/jak wróbelek

jeść bardzo mało – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jeść bardzo dużo – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jeść z wielkim apetytem – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . być bardzo głodnym – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mieć wielki apetyt – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chłonąć wszystko, co się usłyszy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . być dla siebie bardzo miłym, żyć w idealnej zgodzie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mieć wszelakie doświadczenia, wiedzieć niejedno o życiu – .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ponosić konsekwencje swoich czynów – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . być komuś podporządkowanym, potulnym wobec kogoś – .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . móc zjeść wszystko i w każdej ilości – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 5 Połącz związki frazeologiczne, w których występują nazwy potraw, z ich wyjaśnieniami. a) nie dać sobie w kaszę dmuchać b) nie dać się zjeść w kaszy c) kaszka z mle(cz)kiem, bułka z masłem d) mieć mleko pod nosem e) ciepłe kluski f) twardy orzech do zgryzienia g) iść jak po maśle h) iść jak woda, iść jak świeże bułeczki i) chleb powszedni j) groch z kapustą k) małe piwo l) musztarda po obiedzie ł) kapuściana głowa m) jak grochem o ścianę n) narobić bigosu o) dziesiąta woda po kisielu p) czuć do kogoś miętę q) rosnąć jak na drożdżach r) rzucać mięsem s) upiec dwie pieczenie przy jednym ogniu t) wykładać kawę na ławę u) wyssać coś z mlekiem matki v) zjeść z kimś beczkę soli w) dobrać się jak w korcu maku

a b c d e f g h i

158

1. znać kogoś bardzo dobrze, sprawdzić go w różnych życiowych sytuacjach 2. umieć coś, mieć talent do czegoś od urodzenia 3. powiedzieć coś otwarcie 4. mówić wulgaryzmy 5. bardzo daleki krewny 6. załatwić dwie sprawy za jednym zamachem 7. rosnąć bardzo szybko 8. narobić bałaganu, zamieszania 9. drobnostka 10. bez efektu, na darmo 11. zamieszanie, bałagan, chaos 12. rzecz zwyczajna, powszechna 13. coś trudnego do zrobienia 14. coś sprzedaje się bardzo szybko 15. być w kimś zakochanym 16. coś nie sprawia żadnych trudności 17. coś bardzo łatwego do zrobienia 18. znaleźć kogoś podobnego do siebie, z kim się świetnie rozumiemy 19. osoba niezdarna, flegmatyczna, niezaradna 20. być zbyt młodym, niedoświadczonym 21. rzecz spóźniona, nieaktualna 22. dać sobie radę 23. nie pozwolić sobą rządzić 24. ktoś głupi, mało pojętny l

ł m n o p q r

t u v w

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 6 Wpisz nazwy odpowiednich produktów spożywczych obok podanych przymiotników. Wypisz wszystkie możliwe połączenia. mąka, szczypiorek, mleko, wino, ser, papryka, czekolada, mięso, lizak, zupa, makaron, ziemniaki, woda, masło, piwo, herbata, kawa, zupa, wołowina, szynka, olej, oliwa, pomidor, ogórek, kapusta, sól, chleb, paluszki, ryż, czosnek, cebula, marchew, ryba, ciasto, powidła, dżem, sok, rosół, jajko, cukier, grzyby, chipsy, cukierek, kasza surowy.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gotowany.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tłusty.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . odtłuszczony.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pełny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodki.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gorzki.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kwaśny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ostry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mocny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozgotowany.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czysty.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gazowany.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wytrawny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dojrzały.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciemny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chrupiący.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wędzony.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pieczony.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sypki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . topiony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . suszony.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 7 Wymień po kilka produktów spożywczych łączących się z podanymi czasownikami. Przykład: obierać – ziemniaki, warzywa, jajka. kroić – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . siekać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozpuszczać – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . smażyć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . piec – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . siać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mieszać – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cedzić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 8 Wpisz odpowiednie ilości (spośród podanych w ramce) przed nazwami produktów. Wypisz wszystkie możliwe zestawienia. pęczek, główka, piórko, szczypta, kostka, paczka, butelka, słoik, puszka, torebka, karton, zgrzewka, opakowanie, tabliczka, pudełko, worek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bulionowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kapusty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . soli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . masła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . koperku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dżemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czekolady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cukierków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . soku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oleju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . papierosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szczypiorku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cukru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . coli 160

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ogórków . . . . . . . . . . przecieru pomidorowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chipsów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zupy w proszku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ryżu . . . . . . . . . . . . . . proszku do pieczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czosnku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . śmietany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jogurtu . . . . . . . . . . . płatków śniadaniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . groszku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mleka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . herbaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kaszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . piwa

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 9 Przyjrzyj się prawidłowemu ułożeniu naczyń i sztućców na stole i wyjaśnij (ustnie lub pisemnie), jak je układamy zgodnie z zasadami savoir-vivre’u. 1. serwetka 2. widelec do sałatek 3. widelec obiadowy 4. talerz obiadowy 5. talerz do sałatek 6. miseczka do zupy 7. nóż obiadowy 8. nóż do sałatek 9. łyżka do obiadu 10. łyżka do zupy 11. nożyk do masła 12. talerzyk do pieczywa 13. łyżeczka do deseru 14. widelec koktajlowy 15. kieliszek do wody 16. kieliszek do czerwonego wina 17. kieliszek do białego wina

Ćwiczenie 10 a) Wpisz odpowiednie numery ilustracji przy nazwach akcesoriów i przyrządów kuchennych. 1

12 13

16 15

obieraczka . . . . , tarka . . . . , sztućce . . . . , trzepaczka . . . . , tasak . . . . , wałek do ciasta . . . . , korkociąg . . . . , chochla . . . . , patelnia . . . . , garnek . . . . , deska . . . . , talerz głęboki . . . . , łopatka . . . . , salaterka . . . . , talerz płytki . . . . , talerzyk deserowy . . . . 161

Polski dla obcokrajowcÓw

b) Obok nazw akcesoriów i przyborów kuchennych napisz, do czego służą (jak w przykładzie). Przykład: wałek do ciasta – służy do wałkowania i rozpłaszczania ciasta. stolnica – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

półmisek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

radełko – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

taca – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

sitko – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

praska – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tłuczek do mięsa – .. . . . . . . . . . . . .

minutnik – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

otwieracz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

patelnia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

obieraczka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

garnek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tarka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

szatkownica – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

sztućce – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

deska – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tasak – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

talerz głęboki – .. . . . . . . . . . . . . . . .

trzepaczka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

talerz płytki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

korkociąg – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

talerzyk deserowy – . . . . . . . . . . . .

chochla – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

salaterka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wyciskarka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

łopatka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

krajalnica – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

podstawka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

waza – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) Opisz dokładniej 5 wybranych przyborów kuchennych (podobnie jak w przykładzie). Możesz się posłużyć pomocnym słownictwem z ramki. rączka, uchwyt, otwór, dziurki, trzonek, obręcz, ząbek, ostrze, spirala, klocek, powierzchnia, owal, kółko, narzędzie w kształcie…, prostokąt, kwadrat, sześcian, walec, metal, drewno, szkło, plastik, porcelana, emalia Przykład: Stolnica to duży drewniany prostokąt, często ograniczony z trzech stron listwami. Sitko to metalowa lub plastikowa obręcz, na której umocowana jest siatka. Do obręczy przytwierdzona jest metalowa lub drewniana rączka.

162

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 11 a) Utwórz czasowniki z prefiksami, korzystając z poniższych schematów. Wyjaśnij znaczenia nowo powstałych czasowników. Podaj przykłady użycia. za-

na-

wy-

prze-

niedo-

od-

przy-

niedo-

do-

przy-

niedo-

gotować za-

napiec

za-

odsmażyć

b) Dopisz do podanych czasowników prefiksy, z którymi się łączą (ułatwieniem jest liczba wolnych pól) i wyjaśnij znaczenia nowo powstałych wyrazów. Podaj przykłady użycia.

lać

kroić

mieszać

solić 163

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 12 a) Dopisz przykłady czasowników występujących z następującymi prefiksami. b) Wyjaśnij ich znaczenie i użyj w zdaniach według wzoru. Przykład: 1) ukroić, 2) uciąć nożem kawałek czegoś, np. Ukrój mi, proszę, dwie kromki chleba. na-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . u-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w-: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przy-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

po-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wy-: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

do-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niedo-: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

od-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

z-/s-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prze-: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 13 Napisz przepis na: a) kanapkę, b) herbatę, c) jajecznicę, d) budyń, e) sałatkę owocową. Wymień wszystkie czynności konieczne przy robieniu tych prostych potraw.

Ćwiczenie 14 Przeczytaj poniższe przepisy, a następnie a) poszukaj wyjaśnienia niezrozumiałych wyrazów, b) zwróć uwagę na nieznane Ci czasowniki użyte w przepisach.

Gołąbki z kaszą gryczaną Składniki: – 1 główka kapusty białej Farsz: – 1 szklanka kaszy gryczanej – 30 g suszonych grzybów – 1 cebula – 1 ząbek czosnku – 1 łyżeczka majeranku – ½ kostki masła – sól – pieprz czarny 164

Ewentualnie sos: – ½ l wywaru z grzybów – ½ pojemnika śmietany – sól, pieprz czarny

V. SMACZNIE I ZDROWO

Sposób przyrządzenia 1. Grzyby płuczemy i moczymy w wodzie przez pół godziny. Przecedzamy przez sitko, a następnie wrzucamy do garnka, zalewamy wodą i gotujemy wywar grzybowy. 2. Kiedy grzyby się gotują, usuwamy z kapusty wierzchnie liście i wycinamy głąb. Nabijamy główkę na długi widelec i tak wkładamy do gotującej się wody. Obgotowujemy w wodzie tak długo, aż liście bez problemu dadzą się odcinać i zsuwać z główki. 3. Do części wywaru grzybowego wsypujemy kaszę gryczaną i gotujemy ją z odrobiną masła, uważając, by nie rozgotować jej zanadto. Odstawiamy do ostudzenia. 4. Na patelnię wrzucamy łyżkę masła i smażymy na nim drobno posiekaną cebulę. Gdy stanie się szklista, dodajemy zmiażdżony czosnek. Dokładamy kaszę gryczaną i kilka drobno pokrojonych grzybów. Solimy i pieprzymy do smaku. Dodajemy majeranek, mieszamy dokładnie i odstawiamy z ognia. 5. Wybieramy ładne liście kapusty. Skrawamy nożem główny, najgrubszy nerw. Na rozłożone liście wkładamy sporą łyżkę przygotowanego farszu i zwijamy je w gołąbki. 6. Na dno żaroodpornego naczynia wlewamy kilka łyżek wywaru grzybowego i wkładamy kilka wiórków masła. Wykładamy je liśćmi kapusty i na nich ciasno układamy przygotowane gołąbki. Zalewamy wywarem doprawionym solą i pieprzem z drobno pokrojonymi grzybami. Przykrywamy i wkładamy do piekarnika nagrzanego do temperatury 180°C na około 40 min. 7. Po wyjęciu z piekarnika podajemy z keczupem lub sosem pomidorowym. Można też przygotować sos na wywarze grzybowym, dodając śmietanę i doprawiając solą i pieprzem. Smacznego!

Tort makowy Składniki: (na średniej wielkości tortownicę) Ciasto: – 25 dkg maku – ½ litra mleka – 7 jajek – 20 dkg cukru – 7 łyżek tartej bułki – 2 łyżki skórki pomarańczowej – 3 dkg migdałów lub orzechów włoskich – sok z ½ cytryny (plus otarta skórka) – pół laski wanilii lub cukier wanilinowy 165

Polski dla obcokrajowcÓw

Masa: – 30 dkg orzechów laskowych lub włoskich – 25 dkg masła – 6 żółtek – 18 dkg cukru – cukier wanilinowy – pół kieliszka brandy

Lukier: – kilka łyżek cukru pudru – sok z cytryny – 2 krople olejku migdałowego lub rumowego

Sposób przyrządzenia Ciasto: 1. Mak zalewamy wrzącym mlekiem i zostawiamy do ostygnięcia. Chłodny mak przekładamy na sito, żeby obciekł. Następnie mielimy go dwa razy. 2. Nastawiamy piekarnik na 180°C, żeby się nagrzał. 3. Żółtka ucieramy z cukrem. Dodajemy wanilię lub cukier wanilinowy, skórkę z cytryny i sok. Do masy dodajemy przetarty mak, skórkę pomarańczową oraz wyprażone i potłuczone migdały (lub orzechy) i wszystko dokładnie mieszamy. 4. Ubijamy białka i dodajemy je wraz z tartą bułką do masy. Delikatnie mieszamy. 5. Tortownicę smarujemy masłem i wysypujemy tartą bułką, a następnie wlewamy do niej ciasto. Wkładamy do piekarnika i pieczemy przez około 1 godzinę (przed wyjęciem ciasta należy ostrożnie sprawdzić patyczkiem, czy ciasto się upiekło; jeśli patyczek jest suchy, ciasto jest gotowe). 6. Gdy ciasto ostygnie po wyjęciu z piekarnika, kroimy je poziomo na 3 części i każdą z nich smarujemy masą. Boki można obsypać mielonymi orzechami lub migdałami. Wierzch dekorujemy lukrem wg własnego gustu i układamy na nim orzechy lub migdały, w zależności od tego, czego użyliśmy na bokach tortu. Odkładamy w chłodne miejsce na kilka godzin. Masa: 1. Mielimy orzechy na drobno. 2. Masło ucieramy z cukrem i cukrem wanilinowym, a następnie z żółtkami. 3. Dodajemy zmielone drobno orzechy. 4. Smarujemy masą warstwy tortu oraz boki i ewentualnie wierzch. Lukier: 1. Do garnuszka wsypujemy cukier puder. Wlewamy do niego sok z cytryny i ucieramy na jednolitą, dość gęstą masę. 2. Wylewamy lukier na wierzch tortu cienką strużką, rysując dowolny wzorek. Smacznego!

Ćwiczenie 15 Do podanych czasowników dopisz formy dokonane. Przykład: płukać / wypłukać; 166

przecedzać / przecedzić.

V. SMACZNIE I ZDROWO

moczyć / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

smarować / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

usuwać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mieszać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wycinać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

sypać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nabijać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wlewać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wkładać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mielić / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

obgotowywać / . . . . . . . . . . . . . . . .

ucierać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wsypywać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kłaść / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

odstawiać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dodawać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wybierać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

odkładać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

skrawać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ubijać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zwijać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

piec / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wykładać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zalewać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

układać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przekładać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przykrywać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nastawiać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

podawać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Uwaga! W przepisach używamy: 1. czasowników niedokonanych w 1. os. l. mn., np. wlewamy, dodajemy, smarujemy itp.; 2. czasowników dokonanych w trybie rozkazującym, np. wlej, dodaj, posmaruj itp.; 3. czasowników dokonanych z czasownikami modalnymi (należy, trzeba, można), np. trzeba wlać, należy dodać, można posmarować itp.; 4. czasowników niedokonanych w formie bezosobowej, np. wlewa się, dodaje się, smaruje się itp.

Ćwiczenie 16 Przepisz przepisy z ćwiczenia 14., zmieniając formy czasowników. Użyte w przepisach czasowniki niedokonane w 1. osobie liczby mnogiej zastąp odpowiednimi formami czasowników: a) dokonanymi w trybie rozkazującym; b) dokonanymi z czasownikami modalnymi; c) niedokonanymi w formie bezosobowej. 167

Polski dla obcokrajowcÓw

Zwróć uwagę, że zmiana aspektu i liczby czasownika wymusi drobne zmiany w tekście! Przykład: Było: Grzyby płuczemy i moczymy w wodzie przez pół godziny. a) Grzyby wypłucz i namocz je w wodzie (zostaw na pół godziny). b) Należy wypłukać grzyby i namoczyć je w wodzie (zostawiając je na pół godziny). c) Grzyby płucze się i moczy w wodzie przez pół godziny.

Ćwiczenie 17 Uzupełnij przepisy brakującymi czasownikami a) niedokonanymi w 1. osobie liczby mnogiej (jak w przykładzie); b) w innej, wybranej formie używanej w przepisach. Uwaga: zmiana formy czasownika na rozkazującą lub bezosobową wymusi niekiedy drobne zmiany w tekście!

1) Zimowa herbata .Wkładamy . . . . . . . . . . . . . . . do kubka torebkę herbaty.

(1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . wodę w czajniku. (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . herbatę gotującą się wodą. (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . kilka minut, aż herbata się zaparzy. (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . torebkę i (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ją do kosza. (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do herbaty plasterek cytryny i (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ją cukrem lub miodem. (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dodać kawałek korzenia imbiru.

2) Kawa (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

do ekspresu torebkę, (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do niej kilka łyżeczek kawy (stosownie do ilości osób, które będą ją piły). Do pojemnika (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . odpowiednią ilość wody. (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ekspres i czekamy, aż kawa się zaparzy. (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kawę do filiżanki. (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do smaku, (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mleczko lub śmietankę do kawy, (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cynamonem.

3) Jajecznica (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

na patelni kawałeczek masła. (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w kostkę boczek i cebulę, (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je na rozgrzany tłuszcz. (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je przez parę minut. (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na patelnię jajka, (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do smaku. Przez chwilę (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . widelcem, aż jajka się zetną. (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokrojoną zieloną pietruszką. (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z pieczywem. 168

V. SMACZNIE I ZDROWO

4) Zupa ogórkowa (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

do garnka wody. (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kawałek mięsa drobiowego lub wołowego. (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do smaku. (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przez pół godziny. (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . marchewkę, pietruszkę, seler, cebulę i czosnek i (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je w plasterki lub w kostkę. Wszystkie warzywa (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do gotującego się bulionu. (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na tarce kiszone ogórki, a następnie (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je do zupy. (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do zupy trochę wody z kiszonych ogórków. W miseczce (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ryż, aby usunąć z niego biały pył i (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do zupy. (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zieloną pietruszkę i koperek. (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je na koniec do zupy. Kiedy warzywa i ryż będą miękkie (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zupę do smaku.

5) Zupa ziemniaczana (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wywar z mięsa, a następnie (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do niego pokruszone grzyby. (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . marchewkę, seler, por i (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . je do zupy. Na gorącej patelni lekko (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokrojony boczek, a następnie (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do niego drobno pokrojoną cebulę i (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je razem jeszcze przez chwilę. Następnie (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je do garnka. Do zupy (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kilka liści laurowych. (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do smaku solą i pieprzem. (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . drobno ziemniaki i (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je do zupy. (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przez chwilę, uważając, żeby ich nie rozgotować! Do kubka ze śmietaną (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kilka łyżek zupy i wszystko dokładnie (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . śmietanę do garnka z zupą. (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do wrzenia i zaraz (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . ogień. (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zupę pokrojoną zieloną pietruszkę i koperkiem.

6) Kotlety (1). . . . . . . . . . . . . . . . . .

schab na cienkie plastry. Kawałki mięsa (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . pojedynczo na stolniczce i (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . je z obu stron tłuczkiem do mięsa. Do miski (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mąki, do drugiej (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jajko, a do trzeciej (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bułki tartej. (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jajko widelcem na jednolitą masę. (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kotlety, wkładając je kolejno do mąki, jajka i bułki. (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na patelnię olej i (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , aż się rozgrzeje. (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kotlety na rozgrzanym oleju. (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tradycyjnie z ziemniakami i gotowaną kapustą lub surówką ze świeżych warzyw. 169

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 18 Napisz przepis na a) ulubioną potrawę, b) danie typowe dla kuchni Twojego kraju.

Ćwiczenie 19 Wypisz wyrazy należące do tej samej rodziny wyrazów. smak: smaczny,.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 20 Uzupełnij zdania wyrazami wypisanymi w ćwiczeniu 19. 1. Moja babcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gotuje, najbardziej . . . . . . . . . . . . . . . . . . mi jej pierogi. 2. Kupię lody o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . truskawkowym, a ty? 3. Idziesz ze mną na bankiet? Ma być wiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Ta ryba jest naprawdę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Jeszcze nigdy nie jadłem tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i zimnej zupy! 6. Po wypiciu wina czuł w ustach cierpki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Te ciastka na wystawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyglądają. 8. Zamówiłeś pieczeń w sosie imbirowym? Nie wiedziałam, że taki z ciebie ..........................! 9. Masz może herbatę miętową? Za dużo wczoraj zjadłem i dziś czuję w ustach jakiś . . . . . . . . . . . . . . . 10. Paolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w polskiej kuchni.

Ćwiczenie 21 Przepisz podane zdania, zastępując wyróżnione wyrazy ich synonimami. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

170

Ewa zawsze ubiera się ze smakiem. Mam dziś smak na śledzie. Śpij smacznie! Ten komentarz był niesmaczny, mogłaś się od niego powstrzymać. Po rozmowie z nim pozostał mi pewien niesmak. Artykuł o ślubie córki prezydenta miał posmak sensacji. Mini i szpilki?! Ależ w tym smakowicie wyglądasz!

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 22 Połącz czasowniki z ramki z podanymi wyrażeniami i utwórz zwroty frazeologiczne zawierające smaki. Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją ich znaczenie. Przykład: kwaśna mina + robić – robić kwaśną minę. Wyjaśnienie: skrzywić się, pokazując w ten sposób, że coś nam się nie podoba. być, dać, odmawiać/śpiewać, mówić, mówić, padać, przeżyć, robić, robić a) b) c) d)

słodkie słówka gorzka prawda słodkie oczy kwaśny deszcz

e) f) g) h)

Gorzkie żale gorzkie rozczarowanie słodki całus słodka tajemnica

Ćwiczenie 23 Wyjaśnij opisowo zwroty i ułóż z nimi zdania. Przykład: zimny wzrok – spojrzenie pozbawione emocji (współczucia, miłości itp.), surowe i bezlitosne. Kiedy Piotr dowiedział się, że Anna znowu go okłamała, spojrzał na nią zimnym wzrokiem.

a) zimny drań zimny prysznic zimna krew ciepłe kluski ciepły człowiek ciepłe lody b) słodko brzmieć słodko pachnieć powiedzieć coś kwaśno

ciepłe kraje gorąca krew gorący okres gorący towar gorący kubek gorzko zapłakać gorzko żałować

Ćwiczenie 24 Uzupełnij porównania, dobierając odpowiednie wyrazy z ramki. piołun, ogień, miód, piekle, ryba, ocet, lód, psiarni słodki jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gorący jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kwaśny jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zimno jak w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gorzki jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gorąco jak w .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zimny jak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 25 Posłuchaj piosenki „Herbatka” lub obejrzyj wideoklip, a następnie wykonaj polecenia. (piosenka dostępna np. na stronie http://teksty. org/kabaret-starszych-panow, herbatka,tekst-piosenki#video) a) Odpowiedz na pytania 1. Jakie zalety ma herbata zdaniem Starszych Panów? 2. O jakiej porze roku najczęściej po nią sięgają? 3. Dlaczego nazywają herbatę „wierną”? 4. Jakie przyjemności pozostają w starszym wieku? 5. Jaką herbatę najbardziej lubią? b) Przeczytaj tekst piosenki i jeśli trzeba, uzupełnij swoje odpowiedzi.

Kabaret Starszych Panów

Herbatka Z rozkoszy tego świata ilości niepomiernej zostanie nam po latach herbaty szklanka wiernej i nieraz się w piernatach pomyśli w porze nocnej ha, trudno, lecz herbata, herbaty szklanka mocnej.

Tak wdzięczni, że nas darzysz pod koniec już sezonu, o Tobie będziem marzyć, Twój zapach czule chłonąc, a potem syci woni, poprzestaniemy na tym, bo doktor nam zabronił picia mocnej herbaty.

Dopóki Ciebie, Ciebie nam pić, Póty jak w niebie, jak w niebie nam żyć. Herbatko, Herbatko, Herbatko. Dopóki Ciebie, Ciebie nam pić, Póty jak w niebie, jak w niebie nam żyć Herbatko, Herbatko, ach.

I po co, i po co nam żyć, kiedy nie będzie nam wolno już pić herbatki, herbatki, herbatki... Ech...

O, jakżeś bliska, chwilko, jesienne pachną kwiaty a my pragniemy tylko szklaneczki tej herbaty. Za oknem deszczyk sypnął – arrivederci lato, gdy wtem drzwi cicho skrzypną i witaj nam, herbato.

Ćwiczenie 26 Jaki napój czy potrawę najbardziej lubisz? Wymień jego/jej zalety. Ułóż tekst pochwalny na jego/jej cześć (nie musi się rymować). 172

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 27 Przeczytaj poniższy tekst, a następnie słuchając piosenki, uzupełnij brakujące wyrazy. (piosenka dostępna np. na stronie http://www. youtube. com/watch?v=BlxelewpCY4)

Kabaret Starszych Panów

Addio pomidory Minął sierpień, minął wrzesień, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . październik i ta jesień rozpostarła melancholii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . woal. Nie żałuję letnich dzionków, róż, poziomek i skowronków, Lecz jednego, jedynego jest mi . . . . . . . . . . . . . . . Addio, pomidory, Addio, ulubione, Słoneczka zachodzące za mój zimowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , Nadchodzą znów wieczory sałatki niejedzonej, Tęsknoty dojmującej i łzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wpół. To cóż że jeść ja będę zupy i tomaty. Gdy pomnę wciąż wasz świeży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... w te witaminy przebogaty... Addio, pomidory, addio, utracone, Przez długie, złe miesiące wasz zapach będę czuł. Owszem była i dziewczyna i miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , co oplotła drżący dwukwiat naszych ciał. Porwał dziewczę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . poryw i zabrała pomidory te ostatnie, com . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przed nią miał. Addio, pomidory, Addio, ulubione, Słoneczka zachodzące za mój zimowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nadchodzą znów wieczory sałatki niejedzonej, Tęsknoty dojmującej i łzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wpół. To cóż, że jeść ja będę zupy i tomaty, Gdy pomnę wciąż wasz świeży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w te witaminy przebogaty... Addio, pomidory, addio, utracone, Przez długie, złe miesiące wasz zapach będę czuł. 173

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 28 Uzupełnij tekst zgodnie z sensem i zasadami gramatyki. Odmienność kuchni (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . krajów spowodowana jest różnymi klimatem, różnymi przyprawami, tradycją, a także religią i jej (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . i zakazami dotyczącymi jedzenia. Kuchnia włoska (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . bazylią, pizzą, spaghetti, owocami morza. (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . na całym świecie (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . go siecią pizzerii i trattorii z tradycyjnymi daniami. Kuchnia Francji powszechnie kojarzy się z (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . smakiem, winem, serami, potrawami z (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . masła i ziół prowansalskich, tartami, a (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . ze ślimakami. Kuchnia rosyjska (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . konsumentowi kojarzy się z kawiorem, blinami, strogonowem, zupą solanką i kwasem chlebowym. Jest ona (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . bardzo różnorodna, co innego jada się w części europejskiej, co innego (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . dalekiej Syberii czy przy granicy chińskiej. W całym kraju (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . kiszonki i marynaty, solone, suszone i wędzone mięso, ryby czy warzywa oraz słoninę. Kuchnia Dalekiego Wschodu (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . smaki kwaśny i słodki, a także pikantny. Wśród przypraw (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . imbir. Nie każdemu odpowiada jednak dość (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . smak orientalnych potraw. Powszechnie nie (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . potraw kuchni chińskiej, wietnamskiej czy koreańskiej, które jednak (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . zupełnie różne, a z (19).. . . . . . . . . . . . . . . . . . japońskich zna się jedynie sushi. Młodzież i pracujący w korporacjach często (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . się w barach z fast foodem. Zaletą tego (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . jedzenia jest to, że przygotowywane jest szybko i można je (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . nawet na ulicy, wadą niezbyt zdrowy sposób przyrządzania, duża ilość tłuszczu i skrobi, konserwantów, soli. Głównymi składnikami takiej kuchni są pieczywo, ziemniaki i mięso, uboga jest zaś (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . warzywa i owoce. Moda ta przywędrowała do nas z Ameryki, jednak współcześnie, gdy zwraca się większą (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . na zdrowe odżywianie, powraca się (25). . . . . . . . . . . . . . . . . . . do tradycyjnych potraw, a modne (26). . . . . . . . . . . . . . . . . . . slow food. Kuchnia polska jest bardzo (27). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , w zależności od regionu i pory roku. W chłodnych miesiącach Polacy (28). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się zupami, bigosem, kapuśniakiem, żurkiem, pierogami z mięsem, różnymi mięsami z dodatkiem ziemniaków i kapusty, kiszonymi ogórkami; w lecie (29). . . . . . . . . . . . . . . . . pierogi z owocami, barszcz różowy i chłodniki, naleśniki, potrawy ze świeżych warzyw i owoców. Na całym świecie jednak (30). . . . . . . . . . . . . . . . . kuchnie różnych krajów i wszędzie można (31). . . . . . . . . . . . . . . . . . typowe dla nich potrawy. Ważne jednak, abyśmy nie (32). . . . . . . . . . . . . . . . o własnej tradycji i (33). . . . . . . . . . . . . . . . . się odżywiali. (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . ., np.

174

V. SMACZNIE I ZDROWO

2. Zdrowe odżywianie

Ćwiczenie 29 Przejrzyj kilka dowolnych czasopism, wybierz kilka reklam produktów spożywczych (np. wody mineralnej, chrupkiego pieczywa, przypraw, sera, zupek w torebkach, błyskawicznych dań itd.). a) Wyobraź sobie, że jesteś pracownikiem agencji reklamowej. Spróbuj przekonać klienta, że zrobiona przez Ciebie reklama najlepiej sprzeda jego produkt. Wyjaśnij zasadność i skuteczność zaproponowanej kompozycji, kolorów, postaci i rzeczy. b) Z punktu widzenia klienta powiedz, czy takie reklamy działają na Ciebie jako konsumenta. Które z reklamowanych produktów kupił(a)byś, a których nie i dlaczego.

Ćwiczenie 30 Przeczytaj poniższe fragmenty tekstów naświetlających z różnych stron temat zdrowego odżywiania i odpowiedz na pytania.

Katarzyna Bosacka

Śniadanie mistrzów (fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 23. 04.2010)

Czy wiecie, co to jest? – pyta Jamie Olivier, pokazując amerykańskim pierw szoklasistom kiść pomidorów. – Ziemniaki! – odparowuje jeden z chłopców. Reszta nie ma zielonego pojęcia. – A to? – najsłynniejszy brytyjski kucharz tym razem trzyma w ręku kalafior. W klasie panuje absolutna cisza, dzieci wyglądają tak, jakby widziały to coś pierwszy raz w życiu. – Brokuły – mówi niepewnie chłopiec w czerwonym sweterku. – A to? – Seler? – pyta dziewczynka w okularach, choć przed nosem ma buraka. Żadne z dwadzieściorga sześciolatków w szkole podstawowej w miasteczku Huntington w Wirginii Zachodniej w USA nie wiedziało też, jak wygląda por, bakłażan czy pieczarki. – Byłem w szoku – mówił po spotkaniu z dziećmi Jamie Olivier. Pizza mrożona i cola z pączkiem – Jeśli ludzie nauczą się gotować w domach, zwrócą uwagę na to, co wkładają do garnka. Każde dziecko w szkole powinno być nie tylko uczone wartości odżywczych produktów, ale przede wszystkim gotowania. Zdrowe jedzenie można przyrządzić w 5 minut. To może być pierwsze pokolenie, które nauczy gotowania swoich rodziców! – tłumaczy Jamie Olivier, który od marca w programie „Jedzeniowa rewolucja” w telewizji ABC zmienia nawyki żywieniowe mieszkańców 175

Polski dla obcokrajowcÓw

Huntington. Miasteczko ma opinię najbardziej niezdrowego miasta w Ameryce. Dlaczego? 45,5 proc. ludności Huntington jest otyła. Prawie połowa osób po 65. roku życia nie ma ani jednego własnego zęba. Jedna czwarta dorosłych ma poważne problemy z sercem, 12 proc. choruje na cukrzycę. Nic dziwnego. Wizytówką kulinarną Huntington jest 7-kilogramowy ham burger oraz 38-centymetrowy hot dog serwowany z frytkami polanymi roz topionym serem. Jednak największy problem Huntington ma z dziećmi. 8-latki z 30- czy 40-kilową nadwagą i cukrzycą insulinozależną oraz – co za tym idzie – perspektywą niedożycia 30. urodzin są tu na porządku dziennym. Michelle Obama wprawdzie założyła w Białym Domu ogródek warzywny i zainicjowała akcję przeciwdziałania otyłości wśród dzieci, ale zdecydowanie zbyt ostrożną. „To nie jest akcja, która ma zakazać dzieciom wszystkiego. Ciastka i lody, hamburgery i frytki to przecież część dzieciństwa” – pisała niedawno w manifeście akcji opublikowanym w „Newsweeku”. Nie zgadzają się z nią Jamie Oliver i pediatrzy z Huntington. W jego świecie miejsca na fast food nie ma i nie będzie – jedna trzecia amerykańskich dzieci jest otyła, a w ciągu ostatnich 30 lat odsetek ten wzrósł trzykrotnie. – Jeśli dziecko idzie do lekarza, bo jest otyłe, a rodzice zamiast diety serwują mu nadal fast food na śniadanie, obiad i kolację, to jest to rodzaj przemocy. Tu chodzi o życie i śmierć. Na litość boską, nie można dawać dzieciom pizzy mrożonki na śniadanie! – złości się. Kto dobrze je, dobrze się uczy Huntington jest miasteczkiem wyjątkowym, zgoda. Jednak nie tylko tam ze śniadaniami jest problem. Moja sąsiadka Katie ma 15 lat, wstaje o 5.30, o 6.15 jest już na przystanku, z którego zabiera ją żółty autobus szkolny. Wraca do domu o 14.30. – Nie jem śniadania, nie mam czasu – przyznaje. – Muszę wziąć prysznic, żeby w ogóle się obudzić, zrobić makijaż. W autobusie zjadam batonik musli. Lunch mam o 13. Czy jestem głodna? Nie, tylko na pierwszych lekcjach prawie zasypiam. Katie nie jest wyjątkiem. Z danych amerykańskiego ministerstwa rolnictwa wynika, że śniadań nie jada 30 proc. nastolatków w wieku 12-19 lat oraz 15 proc. dzieci od 6. do 11. roku życia. Rezygnują z nich zwłaszcza dziewczynki. Jeszcze gorzej wypadły niedawne badania pod hasłem „Co na śniadanie?” przeprowadzone na zlecenie programu śniadaniowego „Good Morning America”. Zaledwie pięćdziesiąt kilka procent dorosłych Amerykanów je śniadania. Zwykle płatki z mlekiem. Niestety, wśród porannych specjałów znalazły się też zimna pizza oraz coca-cola i pączek. A śniadanie to przecież najważniejszy posiłek w ciągu dnia. Specjaliści od żywienia podkreślają, że dzieci, które zaczynają dzień od zdrowego śniadania, ważą mniej, bo przyzwyczajają organizm do jedzenia mniejszych porcji, ale za to regularnie. Mają niższy poziom cholesterolu we krwi, rzadziej skarżą się na bóle brzucha, lepiej się uczą, nie wagarują. Badania przeprowadzone w stanie Minnesota dowodzą, że dzieci, które jedzą śniadania, mają lepsze stopnie, potrafią lepiej się skupić i zachowywać pod176

V. SMACZNIE I ZDROWO

czas lekcji. Są mniej agresywne i – co tłumaczy odczucia mojej sąsiadki Katie – mniej ospałe. Rzadziej też chorują. Miłośnicy śniadań są też po prostu lepiej odżywieni, bo mleko bogate w bezcenny wapń plus pełne błonnika, witamin i minerałów płatki dostarczają dziecku bezcennych składników odżywczych.

Piotr Pacewicz, Anna Stokowska

Szkoła uczy, a nie tuczy (fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 5. 10.2012)

Ustawa zmieściłaby się na jednej kartce. „W przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach oraz placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych zabrania się sprzedaży, podawania, reklamy i prezentacji żywności i napojów zawierających: • więcej niż 1,25 g soli na 100 g produktu; • więcej niż 1 g kwasów tłuszczowych trans na 100 g produktu; • więcej niż 10 g cukrów prostych na 100 g produktu; • więcej niż 0,5 g sodu na 100 g produktu; • wzmacniacze smaku”. Zakazane byłyby także syntetyczne substancje słodzące. Czego dziecko nie zje Polityczny patron ustawy Jan Bury, szef klubu PSL, żartuje, że Polsce potrzebna jest tarcza antyżywieniowa (zamiast antyrakietowej). Z prof. Markiem Naruszewiczem z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego omawiamy listę pocisków, które ustawa ma zatrzymać. • Żelki – za słodkie, zawierają zakazane w UE barwniki szkodliwe dla centralnego układu nerwowego. • Czipsy – za tłuste i rekordowo wręcz słone, zawierają akrylamid, badaną przez profesora toksynę układu nerwowego. – Sól sieje w Polsce spustoszenie – mówi Naruszewicz, badacz i ekspert o międzynarodowych dokonaniach. – Już 15 proc. dzieci ma nadciśnienie tętnicze. Do końca życia będą się leczyć. • Batony – za słodkie i jako produkty pseudoczekoladowe nafaszerowane tłuszczami trans, które podnoszą poziom cholesterolu. • Orzeszki – same w sobie OK, ale zwykle solone lub w polewie czekoladopodobnej. • Paluszki – za słone, nadmiar kwasów trans. • Ciastka, ciasteczka – za słodkie, nawet do 20 proc. tłuszczów trans. • Jogurty – najsłodsze w Europie! Producenci tłumaczą, że takie są upodobania konsumenckie, a przecież sami je rozbudzają. 177

Polski dla obcokrajowcÓw

•

Cukierki, czekoladki – za dużo cukru, szkodliwe barwniki, stabilizatory, tłuszcze trans. • Soki z kartonu – zwykle za słodkie, często dosładzane syropem glukozowo–fruktozowym z kukurydzy. Fruktoza słabo się metabolizuje w mięśniach i powoduje zwiększoną produkcję tłuszczów w wątrobie, co prowadzi do nadwagi. • Cola, pepsi, ice tea i inne słodkie bąbelki – za dużo cukru (nawet cztery razy!), szkodliwe barwniki, kwas fosforowy, który niszczy zęby. • Napoje typu zero czy light – słodzone sztucznymi cukrami. – Ustawa ma uchronić dzieci przed uzależnieniem biochemicznym. Winna jest tu leptyna – hormon niezdrowego jedzenia i picia, który podrażnia ośrodki przyjemności w mózgu – tłumaczy Naruszewicz. – Jak tak dalej pójdzie, następne pokolenia będą żyły krócej. Jak to ma działać? – Prawie co trzeci polski jedenastolatek ma nadwagę i ta liczba rośnie najszybciej na świecie! A ja mam córkę w szóstej klasie. Chcę, by żyła zdrowo – mówi Bury. Każdy się z tym zgodzi [...], więc ustawa ma szanse. I co dalej? „Dyrektor placówki w przypadku stwierdzenia naruszenia zakazu, jest uprawniony do rozwiązania umowy ze sprzedawcą, bez zachowania terminów wypowiedzenia i bez odszkodowania” – mówi projekt (jak to w Polsce – cały czas w rodzaju męskim, choć ponad 60 proc. „dyrektorów” w oświacie to w kobiety; wyższy wskaźnik ma tylko Brazylia). Bury: – Sanepid sprawdzi sklepiki, stołówki, catering. Powie dyrektorowi – dyrektorce – ...pani łamie ustawę. Tego świństwa nie wolno sprzedawać w szkole. Ale z raportu NIK wynika, że dyrektorki dopuszczają śmieci w sklepikach. Szkoła ma dochód, dzieciaki – to, co lubią. A jak ktoś nie lubi, to nie musi kupować. – Teoria. Dajemy córce zdrowe śniadanie. Ale na przerwie ona leci do sklepiku po batona. Bo są. Prawo i życie W Polsce potrzebna jest masywna zmiana kulturowa. Ustawa antyśmieciowa to krok ważny i odważny, ale prawo musi wesprzeć edukacja, profilaktyka, media. I trzeba będzie wydać publiczne pieniądze, które się z czasem zwrócą, bo zdrowsze społeczeństwo jest tańsze w obsłudze. Na razie twórcy projektu chwalą się: „żadnych obciążeń dla finansów publicznych”. Zanim w 2005 r. parlament brytyjski zakazał karmienia dzieci śmieciami, rząd Blaire’a przeznaczył 280 mln funtów na poprawę szkolnego jedzenia i powołał School Food Trust, ciało doradcze przy premierze. Mieli potężnego sprzymierzeńca w osobie Jamiego Olivera, natchnionego kucharza i edukatora, który potrafił np. jeździć od szkoły do szkoły na skuterze w stroju gigantycznego grubasa. Od tego czasu wprowadzono na Wyspach dodatkowe regulacje: standardy szkolnych obiadów, lekcje gotowania dla dzieci między 11. a 14. rokiem życia, dopłaty dla uboższych uczniów za pełnowartościowe posiłki. 178

V. SMACZNIE I ZDROWO

Polska ustawa liczy na samorządową szkołę. Czy nie będzie biernego oporu? Szkoła nie lubi konfliktów, dostawcy i sklepikarze będą ustawę bojkotować, część rodziców i dzieci będzie chciała nadal jeść sól i pić cukier. – Konfliktów będzie mniej, niż się spodziewacie. Zacznie się proces edukacyjny. Dzieci zapytają rodziców i nauczycieli, dlaczego to i tamto jest niezdrowe – przewiduje Bury. Uważa, że w sklepikach pojawią się „fajne zdrowe chrupki”, zdrowy chleb, owoce, owocowe czipsy, kanapki z warzywami, serem, dobrą wędliną, woda mineralna. Wytworzy się nowa moda. Może w następnym kroku uda się zmienić edukację? Niedawny raport NIK zalecał, by tworzyć „pracownie wyposażone w sprzęt do wspólnego przygotowywania zdrowych posiłków”. – Nauka o zdrowiu: jedzeniu, sporcie, psychice? Zamiast jednej godziny religii albo na godzinie wychowawczej – mówi Bury. Co na to koncerny? Ustawa dotyczy czterech i pół miliona dzieci. Załóżmy ostrożnie, że każde wydaje na śmieci w szkole średnio 2,5 zł dziennie. To zamienia się w roczny przychód koncernów rzędu 2,25 mld zł. Bury: – Wielki rynek sprzedaży, ogłupiania i uzależniania. Tych dochodów nie wyrównają zakupy na mieście, bo mniejsze dzieci same po mieście nie chodzą. Ogniskiem zarazy jest szkolny sklepik. Bury liczy na to, że koncerny umieją liczyć. Zaczną kombinować, co innego sprzedać. Oby miał rację, ale można spodziewać się też lobbingu w obronie śmieci. Uwolniona od śmieci szkoła pozostanie jednak w zaśmieconym świecie. Z ekranu będą atakować dziecko reklamy najzdrowszych batonów z pełnego mleka i słodkich jak ulepek napojów dających energię i radość. Zobaczy, że Coca–Cola czy McDonald’s sponsorują najwspanialsze imprezy sportowe. Schizofrenia. Wiele dzieci przyniesie do szkoły czipsy i puszkę z colą. – W to nie możemy ingerować. Rodzice i same dzieci wybierają, co jedzą. Ale pójdziemy za ciosem. Może Polska wprowadzi ostrzegawcze oznaczenia jak na papierosach? Może ograniczymy reklamę żywności i napojów dla dzieci, jak w Kanadzie, Francji czy Skandynawii?

Piotr Głuchowski, Marcin Kowalski

Trzy dni w zupie (fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 28. 01.2011)

Środek polskiej zimy: ciemność, zimno i najwyższe spożycie chińskich zupek. Robimy eksperyment na ludziach. 179

Polski dla obcokrajowcÓw

Badająca nasz rynek amerykańska firma ACNielsen szacuje, że zjadamy ich rocznie 35 mln kg. Według sondażowni SMG/KRC (badania 2009-10) zupki zalewa 38 proc. Polaków. Tysiące żywią się nimi na okrągło. My postanowiliśmy robić to przez trzy dni. Dzień pierwszy. Na śniadanie „ostry boczek” Knorra (cena w osiedlowych delikatesach – 1 zł 60 gr). Jednolity proszek o kolorze i konsystencji cegły na korty. Rozkruszamy sprasowany makaron, zasypujemy, zalewamy, wąchamy. Kowalski wyczuwa „coś jakby skwarkę wysmażoną na oleju”, Głuchowski – skórkę przypieczonej kiełbasy. Przy pierwszym łyku przyjemnie drapie w gardło. Na obiad „diabelskie pomidory”, też Knorr. W trakcie rozrabiania zupka pieni się jak szampon. Wedle informacji na opakowaniu powinniśmy widzieć suszone pomidory, czosnek, pieprz cayenne. Widzimy tylko kawałki paprykowej skórki – rozmiaru łebka od zapałki. [...] Na świecie sprzedaje się co roku 85 mld sztuk chińskich zupek. Pierwszą stworzył tuż po II wojnie światowej Japończyk Momofuku Ando. W 2000 r. produkt jego firmy Nissin został uznany przez rodaków za największy wynalazek XX wieku. W Polsce zupki pojawiły się masowo – jak większość importowanych produktów – w 1989 roku. Jednymi z pierwszych były rosołki YumYum – wytwór japońskiego koncernu Ajinomoto. [...] Korporacja działa dziś w 100 krajach, zatrudnia 25 tys. ludzi, sprzedaje rocznie masę jedzenia wartą prawie 10 mld dol. Polska fabryka stoi w Małkini Górnej, Ajinomoto wytwarza tu m.in. zupki z serii SamSmak i Smakuchna oraz – cały czas – YumYum. Jednak to nie Japończycy są liderami nadwiślańskiego rynku. Przewodzą Nestle (właściciel zakładów Winiary) i Unilever, producent zjedzonych już przez nas Knorrów. Po piętach depce potentatom pan Tao Ngoc Tu – wietnamski emigrant z polskim paszportem, od lat na liście najbogatszych Polaków „Wprost”. Jego firma Tan-Viet importuje z Ukrainy i z byłej ojczyzny właściciela zupki Tao Tao, Kim Lan, a przede wszystkim Vifon. Tę ostatnią nazwę zna każdy smakosz glutaminianu. [...] Poty, paraliże i smak PRL-u W 1968 r. „New England Journal of Medicine” zamieścił artykuł opisujący tzw. syn drom chińskiej kuchni. Ma on być wywoływany nadmiernym spożyciem glutaminianu, a jego objawy to uczucie ucisku w głowie i jamie ustnej, zaczerwienienie skóry, skurcze całego ciała. Inny prestiżowy periodyk, „New Scientist”, który zajął się glutaminianem w 2002 roku, opisał wyniki badań naukowców z japońskiego Uniwersytetu Hirosaki: glutaminian jest narkotykiem! – W odróżnieniu od innych psychotropów nie powoduje żadnych halucynacji, tylko wywołuje sztuczny apetyt, zakłócając funkcjonowanie rdzenia mózgowego – stwierdził profesor Hiroshi Ohguro. – Molekuły glutaminianu ze względu na swoją wielkość bez oporu przekraczają barierę krew/mózg. Oddziałując na umysł, generują migreny, poty, ataki epileptyczne, a nawet paraliż układu oddechowego. Glutaminian podawany japońskim szczurom (w postaci zupek) spowodował u zwierząt trwałe uszkodzenia mózgu, a u samic – płodów. 180

V. SMACZNIE I ZDROWO

Mimo to na obiad otwieramy wyprodukowany w Ho Szi Min City rosół kurczak chiński. W środku dwie saszetki – pierwsza zawiera coś jakby sproszkowaną kostkę rosołową i suszony szczypiorek, druga ma w sobie tłuszczyk z dodatkiem jakiejś ostrej przyprawy. Zgodnie z rysunkową instrukcją mieszamy zawartości saszetek w miseczce, sypiemy makaron i zalewamy. Pachnie sitkiem zlewozmywaka, ale w smaku OK. Po wierzchu pływają oka (choć mniejsze od naturalnych), a na dnie osadzają się drobiny pieprzu – jak w prawdziwym rosole. Nie wiemy tylko, dlaczego autor rysunku na opakowaniu zaleca zjedzenie tej zupy pałeczkami. Kolacja: wyprodukowana w Małkini zupa krewetkowa. Na opakowaniu zdjęcie talerza z krewetkami królewskimi – takimi jakie podają w warszawskiej restauracji ToBaYa po 53 zł za porcję. Nasza zupka kosztuje 1 zł 49 gr. Kowalski wącha ją i kojarzy z wyrobem czekoladopodobnym, jaki kupowała mu mama za komuny. Głuchowskiemu pachnie PRL–owskim pasztetem z puszki. Smak nie ma nic wspólnego z krewetką. [...] Dzień drugi zaczynamy od zalania dwóch barszczów czerwonych. Pierwszy – marki Kim Lan – jest produkowany na Ukrainie. Drugi – marki Amino – reklamuje się na opakowaniu sloganem „Polski smak” i faktycznie pochodzi z poznańskiej fabryki koncernu Unilever. [...] Pierwszy ostrzejszy, lepszy w smaku, ale jego wściekle różowy kolor przypomina najtańszą oranżadę. Drugi ma ładny, intensywny kolor, smak gorszy, w dodatku daje efekt piasku w ustach. Tirowiec i tłumacz jedną zupkę jedzą Na obiadokolację zalewamy sobie grochową i kaczkę orientu. Jemy w ponurych nastrojach. Od 48 godzin nasze żołądki nie dostały nic prócz rozpuszczonego instantu. Głuchowskiemu bardziej niż zwykle trzęsą się ręce – objawy czy sugestia? W aptece koło redakcji mierzą mu ciśnienie. Jest 145 na 100, choć zwykle było 120 na 90. Trzeba iść na spacer. Idziemy do Tesco. Stajemy pod regałem z chińskimi zupami – obok ryżu i makaronów leży ich przeszło 40 rodzajów na trzech rzędach półek. Pytamy kupujących, dlaczego wybierają właśnie to. – Zachowuję płodozmian. Jeden dzień jem smażone, jeden dwie-trzy zupki, potem smażone, znowu zupki – mówi Henryk, kierowca TIR-a z Inowrocławia. – Tylko trzeba pamiętać, że jak zupka ostra, to dużo popić. – Na pełny żołądek tego nienawidzę, ale taką mam pracę, często do wieczora, że koło szóstej zjadam wszystko, szczególnie napapryczone – bydgoszczanin Wojtek pracuje jako tłumacz w zakładzie produkującym m.in. syntetyczne flaki do kiełbas. – Po pięciu kawach i 20 papierosach ostra zupka regeneruje przełyk lepiej niż cokolwiek innego. „Dobre prognozy dla rynku zup instant wynikają właśnie ze zmian w rozkładzie dnia Polaków – pisze w portalu www.wiadomoscihandlowe.com.pl Monika Jusińska-Zbiegniewska, menedżerka z Nestlé. – Nasz czas pracy wydłużył się do godz. 17–18, jednocześnie nie mamy jeszcze zwyczaju wychodzenia w czasie pracy na obiad. Poszukujemy zatem gorących przekąsek, które można spożyć w biurze. Popyt na dania instant trwa cały rok. Gdy kończy się wakacyjny pik na 181

Polski dla obcokrajowcÓw

zupki pod namiot, wracają studenci i pracownicy biurowi, którzy podtrzymują koniunkturę. Najwyższa sprzedaż notowana jest między grudniem i marcem”. Smakosz zaleca jeść powoli Trzeci dzień. Redakcyjny boks cały pachnie zupkami. Zaczynamy od zalania dwóch przyniesionych z Tesco wietnamskich zupek Pho – po 1zł 39 gr. Żaden nie rwie się do jedzenia, chociaż prawie dziesiąta i kiszki marsza grają. Żeby tak jajeczniczkę... [...] Po zupkach Pho zalewamy tradycyjną zupę koreańską Kim Chi (w Tesco 1 zł 39 gr). Tym razem obok makaronu znajdujemy aż cztery torebki smakowe: suche ścinki warzyw, bulion, tłuszczyk z pływającymi weń kawałkami czosnku, i – to nowość – sproszkowane chili. Zupka jest kwaśna i raczej udana. Albo się zaadoptowaliśmy, albo z czasem – i postępem wiedzy o zupkach – wybieramy coraz lepiej. Jedząc, dzwonimy do prof. Iwony Wawer z Zakładu Chemii Fizycznej AM w Warszawie, eksperta kampanii „Uwolnij się od toksyn”. – Sama czasem robię sobie te zupki – mówi pani profesor. – Jakie? – Oryginalne, wietnamskie, ze sklepiku przy Hali Mirowskiej. Kupuję też cienki makaron ryżowy, wrzucam polski warzywny rosołek w kostce i zalewam wrzątkiem. – Jedzenie zupek zagraża zdrowiu? – Nie polecam ich jako stałego elementu diety. Nie mają błonnika, białka, witamin, antyoksydantów. Generują złe podejście do jedzenia. Kto odżywia się zupkami w proszku, je mało owoców, warzyw, nabiału, a zazwyczaj pije dużo kawy lub coca-coli. W efekcie chroniczne zmęczenie, gorsza odporność na infekcje i stres, mniej sił do pracy, obstrukcja, słabe zęby i kości. – Najgorszy w zupce jest glutaminian? – Tak. Dlatego że zawiera sód. Sprzyja otyłości, upośledza pamięć... Teraz wiele firm reklamuje swoje zupki i przyprawy hasłem: „Nie zawiera glutaminianu”. I dobrze. – Ale przez trzy dni można jeść? – Naturalnie. Kończymy trzecią dobę. Zalewamy wegetariańską zupę błyskawiczną marki Vifon (Carrefour, 1 zł 39 gr). Zapach najtańszej kostki bulionówki, smak nijaki. Wygląda na to, że nawet w grupie konsumentów chińskich zupek jaroszom jest najciężej. Drugi mankament – po posiłku kapciowy osad na języku – coś jak nieświeża ryba. Szklanka wody niczego nie zmienia. Pomaga dopiero coca-cola. TIR-owiec z Inowrocławia powiedział nam na koniec: „Tylko ludzi głupie nie piją po zupie”. Ale on miał chyba na myśli inny napój. Do północy już pościmy.

182

V. SMACZNIE I ZDROWO

Co to jest Slow Food? (fragment oficjalnego tekstu Slow Food Polska ze strony http://www. slowfood. pl/index. php?s=str–cotojest)

Slow Food jest międzynarodową organizacją typu non-profit, która w manifeście określa swój cel jako: „ochrona prawa do smaku”. Powstała w 1986 roku we Włoszech i od początku zajęła się szeroko rozumianą ochroną oraz wspieraniem niewielkich regionalnych producentów żywności – szczególnie żywności oryginalnej, produkowanej w sposób niespotykany w innych miejscach na świecie, żywności tradycyjnej, zdrowej i niestety zagrożonej zniknięciem w wyniku coraz bardziej natarczywej ekspansji tego, co na całym świecie znane jest jako fast food. W ciągu 15 lat swego istnienia Slow Food z małego regionalnego ruchu rozrósł się w znacznym stopniu i przekształcił w międzynarodowy ruch zrzeszający ponad 60 tysięcy członków na wszystkich kontynentach, co samo w sobie doskonale świadczy o potrzebie istnienia takiej organizacji i filozofii, jaka się za nią kryje. W manifeście Slow Food nasze czasy określone są jako kompletnie podporządkowane cywilizacji przemysłowej i zniewolone przez prędkość, ów zawrotny pęd życia, którego przejawem są m.in. fast foody. Prędkość odwraca naszą uwagę od szczegółów, detali, które stanowią o prawdziwym smaku życia – pozwalamy sobie zapomnieć o jednej z podstawowych wartości egzystencji, jaką jest – dobrze rozumiana – zmysłowa przyjemność. Przyjemność, jaką daje chwila wytchnienia, odpoczynku, spokoju, jaką daje czas spędzony wśród przyjaciół; wreszcie przyjemność ze smakowania – zarówno dobrego jedzenia, jak i po prostu głębi i różnorodności życia. Odkrywanie smaków zamiast biernego ich przyjmowania – oto nowy sposób bycia, lansowany przez Slow Food. Bo np. jeśli na świecie istnieją miliony gatunków warzyw, a dziś dziesięć z nich stanowi 90% światowej produkcji rolniczej – to wyobraźmy sobie, jak wiele nowych smaków, wrażeń umyka nam dosłownie sprzed nosa... Codziennie bezpowrotnie znikają z biosfery setki gatunków roślin i zwierząt, codziennie też ze światowej kultury skreśla się kolejne elementy – widać to doskonale na przykładzie regionalnych potraw, będących przecież ważną, ale i najbardziej chyba ulotną częścią naszej kultury materialnej. Slow Food chce chronić od zapomnienia wszystko to, co daje przyjemność garstce osób, a mogłoby dawać każdemu z nas – oczywiście każdemu, kto tylko zechce po nią sięgnąć. W tym celu powstał projekt Arka Smaku. [...] Struktura organizacyjna ruchu opiera się na tzw. conviviach, zrzeszeniach osób myślących podobnie, podobnie czujących i w podobny sposób potrzebujących przyjemności ze smakowania – mających wspólny cel: zapewnić sobie i nam wszystkim możliwość pełnego czerpania i korzystania z odkryć kulinarnych całej ludzkości. Pierwsze polskie convivium powstało w Krakowie – mieście w Polsce najbardziej kojarzącym się z kulturą i dobrym smakiem (choć być może jeszcze nie 183

Polski dla obcokrajowcÓw

w znaczeniu sensualnym). To znak, że mylą się ci, którzy ograniczają pojęcie kultury do zabytków architektury czy sztuk wizualnych. Ludzka kultura, kultura narodu opiera się przecież na wielu różnych filarach.

Katarzyna Naszkowska

Ekologiczne gruszki na wierzbie (fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 22. 02.2013)

Czy to moda? Na pewno tak! Żywność ekologiczna staje się coraz bardziej popularna na całym świecie. I za tą modą podąża Polska, powstaje u nas coraz więcej sklepów z tzw. zdrową żywnością. Żywność ekologiczna jest znacznie droższa, czasami dwu-, a nawet trzykrotnie, np. w supermarkecie za kilogram gęsi w tym roku przed Bożym Narodzeniem płaciliśmy między 18 a 24 zł, za kilogram gęsi kupionej w Warszawie na targowisku ekologicznej żywności w dawnej fabryce Norblina trzeba było zapłacić 55-60 zł. Skąd ta różnica? Naprawdę nie wiadomo, skoro warunki chowu są podobne, bo polskie gęsi to ptaki wyjątkowe – każda jest praktycznie ekoptakiem. Każda potrzebuje swobody ruchu, przestrzeni na wolnym wybiegu, zamknięta w pomieszczeniu nie chce rosnąć i jeść. A byle czego gęsi też nie zjedzą. Za co dopłacamy? Żywność ekologiczna jest z reguły brzydsza od konwencjonalnej – marchewki wyglądają, jakby je pokręcił paraliż, często są robaczywe, jabłka są małe i upstrzone plamami, ziemniaki mają czarne wżery. Dlaczego – mimo iż brzydka i droga – żywność ekologiczna ma coraz więcej klientów? Bo jej producenci obiecują nam gruszki na wierzbie, np. że jak będziemy ją jedli, to będziemy zdrowsi, bo nie ma w niej chemii, sztucznych dodatków, konserwantów, warunki uprawy są naturalne, bez sztucznych nawozów, oprysków itd., itd. Tyle tylko że choć bez konserwantów i chemii, ta żywność wcale nie poprawia nam zdrowia – nie ma na to żadnych naukowych dowodów. Nie zaobserwowano, by osoby spożywające żywność ekologiczną mniej narzekały na dolegliwości niż te, które odżywiają się konwencjonalnie. Nie ma różnic w oddziaływaniu na parametry zdrowotne u ludzi żywiących się organicznie i nieorganicznie. Nie ma polskich badań, które by pokazały, czy wchłanianie witamin jest takie samo. Nie ma też badań wykazujących, by ludzie żywiący się organicznie nie zapadali w sposób podobny na choroby dietozależne, choroby typu miażdżyca itd. To skąd się bierze ta moda na „zdrową żywność”? – Ludzie chcą się odróżnić od innych – mówi prof. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska z Warszawskiego 184

V. SMACZNIE I ZDROWO

Uniwersytetu Medycznego. – Moda to jest chęć odróżnienia się od drugiego. I wszystko wskazuje na to, że ta moda będzie się cały czas nasilać, bo ludzie chcą wierzyć, że będą zdrowsi, jeśli będą zjadać czy łykać określone rzeczy. Co na to nauka? Z niedawno opublikowanych badań naukowców z Uniwersytetu Stanforda wynika, że żywność organiczna właściwie niczym się nie różni od przemysłowej. Jej właściwości odżywcze, występowanie bakterii, grzybów, są praktycznie identyczne. To samo stwierdzono w polskich badaniach już na początku lat 90., przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia. [...] I choć w uprawie ekologicznej, zwanej też organiczną, nie używa się np. nawozów azotowych, tylko bazuje na kompoście, czyli nawozach naturalnych, to skażenie gleby wcale nie jest mniejsze, gdyż wszystko odbywa się w tym samym środowisku. Mamy glebę, która jest tak czy inaczej skażona. Jeżeli jeden rolnik uprawia ekologiczną marchewkę, a za miedzą jego sąsiad sypie nawozy i opryskuje swoją marchewkę środkami chemicznymi przeciwko szkodnikom, to gleba w warstwach ukorzenionych na obu polach nie może się niczym różnić. A korzenie marchewek z obu pól czerpią wodę z wód gruntowych, do których spływa cała chemia sypana na uprawy. Wszystko jest dokładnie wymieszane. [...] Pytanie więc brzmi: czy przy takiej a nie innej glebie, takiej a nie innej wodzie, takich a nie innych uwarunkowaniach wokoło jesteśmy w stanie wyhodować coś, co będzie organiczne? Zdaniem naukowców to raczej nie jest możliwe. Możemy wyhodować coś, co zawiera trochę mniej tego, trochę mniej tamtego, ale nie są to różnice powalające. Wyniki badań naukowców z Uniwersytetu Stanforda wykazujące, że nie ma praktycznie różnicy między żywnością organiczną a konwencjonalną, bardzo wzburzyły środowisko producentów żywności eko. I nic dziwnego, bo żywność ekologiczna to coraz lepszy biznes. To próba podniesienia swoich zysków przez producentów. Próba znalezienia chętnych, którzy będą taką żywność kupowali i będą wierzyli, że warto zapłacić więcej, by zjeść zdrową marchewkę. Nie chodzi zresztą tylko o żywność. Są już ekologiczne kremy do twarzy, pasty do zębów, koszulki wyprodukowane z ekologicznej bawełny. Kwestia smaku? Niektórzy twierdzą, że żywność ekologiczna lepiej smakuje. Marchewka kupiona na bazarze czy w sklepie organicznym jest twardsza i mniej wodnista. Jabłko z sadu, w którym nie stosuje się nawozów sztucznych, jest słodsze. Kurczaki zagrodowe, czyli takie, które mają dużo przestrzeni do biegania, wolniej rosną i żyją dłużej niż te konwencjonalne, inaczej smakują niż te stłoczone w kurniku i szybko tuczone – mają po prostu lepiej rozwinięte mięśnie, ich mięso jest więc bardziej żylaste. Według jednych konsumentów smakują jak dawne domowe kury rosołowe, według innych są zbyt łykowate i twarde. Podobnie jest z różnicą pomiędzy smakiem jajka z fermy przemysłowej a jajka od kury z wolnego wybiegu, która może sobie podjadać smakołyki wygrze185

Polski dla obcokrajowcÓw

bywane z ziemi poza tym, co dostarcza jej człowiek w specjalnie przygotowanej paszy. A to, co kura je, wpływa na smak jaja. [...] A jednak eko służy zdrowiu! Choć nie bezpośrednio. Jednak ludzie, którzy decydują się na kupowanie żywności organicznej, odżywiają się lepiej. Wcale nie dlatego, że ta żywność jest zdrowsza, tylko dlatego, że w ogóle zwracają uwagę na sposób żywienia. [...] Uruchamia się bardzo ważny proces, zdaniem dietetyków nie do przecenienia – człowiek zaczyna się zastanawiać, co je.

Pytania: 1) Jak odżywia się współczesny człowiek? 2) Czym obecny sposób odżywiania i obecne jedzenie różni się od tego z czasów naszych dziadków? 3) Dlaczego ważne jest to, co jemy? 4) Jakie problemy związane są ze złym sposobem odżywiania? 5) Co powoduje otyłość? 6) Jakie produkty są najbardziej szkodliwe? Dlaczego? 7) Co powinno się jeść? Dlaczego? 8) Jakie błędy w odżywianiu popełniają dzieci, a jakie dorośli? 9) Co tracimy przez współczesny sposób odżywiania? 10) Jakie znaczenie mają wspólne posiłki? 11) Kto i co wpływa na nasz sposób odżywiania? 12) Co to jest żywność ekologiczna? 13) Co sądzi nauka o zdrowej żywności i jej wpływie na człowieka? 14) Co zdaniem specjalistów powinniśmy zmienić w swoim odżywianiu? 15) Dlaczego smak stał się nagle tak ważny? 16) Na jakie relacje ekologii i ekonomii wskazują artykuły? 17) Jakie zadanie stoi przed współczesną szkołą? 18) Jakie wnioski wypływają z powyższych artykułów? 19) Co można zmienić w świecie, żebyśmy jedli smaczniej i zdrowiej? 20) Co w Twoim sposobie postrzegania spraw odżywiania zmieniły te artykuły?

Ćwiczenie 31 Wyjaśnij pojęcia, posługując się synonimem, opisem lub definicją i użyj ich w zdaniach. żywność – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . odżywiać się – .. . . . . . . . . . . . . . . . .

186

odżywianie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nadwaga – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

żywić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

otyłość – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

żywienie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pełnowartościowy – .. . . . . . . . . . .

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 32 Opowiedz na pytania. 1. Jak się odżywiasz? 2. Co najczęściej jadasz, a czego unikasz? Dlaczego? 3. Od czego zależy Twój sposób odżywiania? 4. Czy kiedykolwiek byłeś/-aś na diecie? Jakiej?

Ćwiczenie 33 a) Wypisz potrawy, które zwykle jadasz latem i zimą. Czym jest uwarunkowany Twój wybór? Potrawy na lato

Potrawy na zimę

b) Porównaj swoją tabelkę z tabelką kolegi/koleżanki i podyskutujcie o Waszych wyborach.

Ćwiczenie 34 Ułóż specjalną dietę dla: a) osoby chcącej schudnąć, b) osoby ciężko pracującej fizycznie, c) osoby prowadzącej siedzący tryb życia, d) osoby, która musi jeść potrawy lekkostrawne, e) wegetarianina. Czym różni się ich sposób odżywiania?

Ćwiczenie 35 Wypisz przykłady potraw: a) lekkostrawnych: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) ciężkostrawnych: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 36 Dopisz synonimy do następujących wyrazów. szczupły – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gruby – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . smaczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niesmaczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . potrawa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spożywanie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 37 a) Wybierz z niżej podanych przymiotników te, które określają cechy ludzi oraz te, które określają cechy potraw i wpisz je w odpowiednie okienka tabeli. b) Które z przymiotników można umieścić w obu kolumnach tabeli? c) Wyjaśnij opisowo znaczenie danego przymiotnika lub podaj przykład jego użycia. puszysty, słodki, zdrowy, wybredny, smaczny, apetyczny, zimny, specyficzny, wyjątkowy, wiotki, okrągły, ekologiczny, dobry, rzadki, otyły, niedożywiony, przejedzony, tuczący, obfity, przykry, przyjemny, serdeczny, stary, miły, ciekawy, nowy, sławny, słynny, czuły, praktyczny

Człowiek

Potrawa

Przykład: puszysty (subtelnie o osobie z nadwagą)

puszysty (pulchny, napowietrzony)

Ćwiczenie 38 Z jakimi innymi rzeczownikami (nie nazywającymi ludzi ani potraw) można jeszcze połączyć powyższe przymiotniki? Przykład: puszysty koc, puszysty śnieg, puszysty sweterek. 188

V. SMACZNIE I ZDROWO

Ćwiczenie 39 a) Od podanych wyrazów utwórz wyrazy zdrobniałe. Przykład: mleko – mleczko. bułka – ..................................

kapusta – .. .............................

rogal – ...................................

ziemniak – . ............................

kromka – . ..............................

ogórek – ................................

chleb – ..................................

brzoskwinia – . ........................

kawa – ...................................

wiśnia – .. ...............................

herbata – .. .............................

cebula – .. ...............................

masło – . ................................

marchew – .. ...........................

śmietana – . ............................

jabłko – . ................................

mięso – . ................................

gruszka – .. .............................

grzyb – ..................................

zupa – .. .................................

ryba – ....................................

pieróg – .. ...............................

wino – ...................................

makaron – .. ............................

piwo – ...................................

kluska – .. ...............................

pomidor – .. ............................

kasza – . .................................

sałata – ..................................

ciastko – ................................

b) Spośród utworzonych zdrobnień wypisz te, które w formie zdrobniałej mają inne znaczenie niż „mały”. Przykład: mleczko – 1) do kawy; 2) kosmetyczne.

Ćwiczenie 40 Uzupełnij zdania odpowiednim spójnikami. Niedawno postanowiłem zmienić dietę. Zauważyłem (1). . . . . . . . . . . . . . . , że szybko się męczę (2). . . . . . . . . . . . . . . . . ważę trochę za dużo. Ostatnio dostałem zadyszki, (3). . . . . . . . . . . . . . . wchodziłem na trzecie piętro, (4). . . . . . . . . przecież mam dopiero trzydzieści pięć lat! (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stwierdziłem, (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . muszę jak najszybciej pomyśleć o formie (7). . . . . . . . . zdrowiu. (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nic mi nie dolega, (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . myślę, że powinienem być bardziej aktywny. (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . muszę lepiej się odżywiać. Jem za dużo smażonych potraw, lubię słodycze i piwo, (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nic dziwnego, że rośnie mi brzuszek. Najtrudniej bę189

Polski dla obcokrajowcÓw

dzie chyba ze słodyczami, (12). . . . . . . . . . . . . . wiem, że muszę je ograniczyć. (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie przypuszczam, że uda mi się ograniczyć picie kawy. (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na razie nią się nie przejmuję, (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wiem, że powinienem pić jej mniej. (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kupił rower, mógłbym zacząć jeździć czasami do pracy na rowerze. (17). . . . . . . . . . . . . . . . nie mam czasu na codzienne uprawianie sportu, (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dużo pracuję, a poza tym mam dwoje dzieci. Nie jestem w stanie (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . np. biegać rano, (20). . . . . . . . . . . . . . trzeba odprowadzić dzieci do przedszkola, (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wieczorem, (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . moja żona pracuje na drugą zmianę. Mimo wszystko wiem, że (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nie zacznę dbać o to, co jem i więcej się ruszać, (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . będę miał problemy ze zdrowiem.

Ćwiczenie 41 Zapisz słownie liczebniki podane w nawiasach. 1. Maślane gwiazdki Na stolnicę nasypać (0,5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kg mąki. Dodać posiekaną kostkę margaryny, (15) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dag cukru pudru, (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . cukier waniliowy, szczyptę soli, (1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . łyżkę śmietany i (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . żółtka. Z tych składników zagnieść ciasto i włożyć do lodówki na około (1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . godzinę, następnie rozwałkować ciasto na placek. Ciasteczka wykrawać foremkami w kształcie gwiazdek, ułożyć je na blasze wyłożonej pergaminem i piec przez około (12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . minut w temperaturze (180) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . °C. Po wyjęciu posypać cukrem lub cynamonem. 2. Od lat (80.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w całej Europie wzrosła liczba ludzi cierpiących na alergię. Wykrywalność alergii w Polsce sięga zaledwie (30) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %. Około (10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . % dzieci, głównie do (3.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . roku życia oraz około (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . % dorosłych cierpi na alergię pokarmową. 3. W badaniach wzięło udział (100) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . osób, które generalnie stroniły od aktywności fizycznej. Badani zaczynali od (10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . minutowych spacerów (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . razy w tygodniu, stopniowo przedłużając czas do (20) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . minut i częstotliwość do (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . razy w tygodniu. Po (50) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tygodniach schudli średnio o (6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kilogramów. I to w jaki przyjemny sposób! 190

V. SMACZNIE I ZDROWO

4. Według badań z ostatnich lat, (9) . . . . . . . . . . . . . . . % młodzieży w wieku (13-15) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lat cierpi na nadwagę, a otyłość można zaobserwować u (4,5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . % nastolatków. 5. Według Głównego Urzędu Statystycznego, od początku (XXI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wieku Polacy znacząco zmienili sposób odżywiania się. Jemy dziś o (70) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . % mniej wołowiny, niż w roku (2000) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tymczasem zjadamy (10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kg więcej drobiu rocznie. Znacznie rzadziej niż kiedyś sięgamy też po masło i tłuszcze zwierzęce, a także jaja. Spada spożycie cukru, ale i owoców oraz warzyw. W ciągu ostatnich (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lat spożycie owoców spadło o ok. (25) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %. 6. (165) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . centymetrów i (75) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kilogramów – tak prezentuje się przeciętna kobieta. Dla porównania modelka ma średnio (15) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . centymetrów więcej i (20) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kilogramów mniej.

Ćwiczenie 42 Wypowiedz się w formie pisemnej na jeden z wybranych tematów (w 150-200 słowach). 1. Opowiedz o tradycyjnej kuchni Twojego kraju. 2. Czy uważasz, że rada, aby jeść „śniadanie jak król, obiad jak bogacz, a kolację jak żebrak” jest dobra? A Ty, jak się odżywiasz? 3. Co sądzisz o prawdziwości przysłowia: „Kto nie wyda na kucharza, ten wyda na lekarza”? 4. W ostatnich latach wszechobecna jest moda na gotowanie. Czy Twoim zdaniem jest to tylko przelotna fascynacja czy moda ta przyniesie jakieś pozytywne skutki? 5. Czy dzieci powinny decydować o tym, co jedzą, czy powinny raczej zaufać w tym względzie dorosłym? 6. Co znaczy dobrze i zdrowo się odżywiać? Odnieś się w swojej wypo wiedzi także do opinii fachowców zawartych w badaniach lub arty kułach.

191

VI W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Bajkowo, baśniowo, legendarnie Literacko

Polski dla obcokrajowcÓw

1. Bajkowo, baśniowo, legendarnie

Bajka, baśń, legenda Bajka to 1. wierszowany utwór z morałem, którego bohaterami często są zwierzęta będące alegorią różnych cech. Najbardziej znani autorzy to Ezop, Jean de La Fontaine, Ignacy Krasicki; 2. potocznie: opowieść fantastyczna dla dzieci; 3. potocznie: kłamstwo, wymyślona historia.

Baśń to napisana prozą magiczna opowieść nawiązująca do wierzeń ludowych. Występują w niej charakterystyczne postaci: królowie, królewny, czarodzieje, czarownice, wróżki, smoki czy krasnoludki oraz stałe motywy, np. podróż, zdobywanie ręki królewny, walka ze smokiem, mądry głuptasek, magiczne dary, mówiące zwierzęta itp. Baśń pokazuje zawsze zwycięstwo dobra nad złem. Nie kończy się morałem wyrażonym bezpośrednio, ale przekazuje jakieś przesłanie ukryte w treści. Baśń spełnia często rolę terapeutyczną. Rozwija też dziecięcą wyobraźnię. Najbardziej znani autorzy baśni, a raczej twórcy, który zgromadzili i spisali istniejące już baśnie ludowe, to bracia Grimm, Hans Christian Andersen, Charles Perrault.

Legenda (inaczej podanie) to fantastyczna opowieść dotycząca historycznego miejsca, jego powstania (np. założenia miasta, pochodzenia nazwy góry czy jeziora itp.) czy postaci historycznej. Legendy są najczęściej anonimowe, żyją w świadomości narodu i są przekazywane z pokolenia na pokolenie, kiedyś w formie ustnej, dzisiaj w formie pisemnej.

Pytania: 1) Czym się różni bajka od baśni? 2) Który z utworów wymienionych wyżej spełnia rolę wychowawczą? 3) Który utworów: bajka, baśń czy legenda pokazuje świat w czarno-białych barwach? 4) W którym ze wspomnianych gatunków dużą rolę odgrywa fantazja? 5) Który z nich spełnia rolę wychowawczą?

194

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

6) W którym z powyższych gatunków duże znaczenie ma, oprócz świata fikcyjnego, także świat realny? 7) Jakie postaci są typowe dla bajek, baśni i legend? 8) Dlaczego baśnie i legendy są anonimowe?

Ćwiczenie 1 a) Wymień znane w Twoim kraju bajki, baśnie i legendy oraz ich autorów. b) Jakie książki czytałeś/-aś jako dziecko? Podaj ulubionych pisarzy, tytuły czy gatunki. c) Opowiedz o Twojej ulubionej opowieści (bajce, baśni, legendzie) z dzieciństwa. d) Przeprowadź jej analizę i interpretację: wymień postaci i motywy, jakie w niej występują, podaj przesłanie itd. e) Której z powszechnie znanych opowieści nigdy nie lubiłeś/-aś? Dlaczego?

Ćwiczenie 2 Wyjaśnij swoimi słowami i/lub słownikową definicją następujące terminy literackie. proza – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . poezja – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gatunek literacki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . postać literacka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bohater literacki – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . fabuła – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . akcja – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . motyw – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wątek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . alegoria – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . symbol – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 3 Utwórz przymiotniki od podanych rzeczowników. bajka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

książę – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

baśń – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

czarodziej – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

legenda – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

magia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

król – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tajemnica – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 4 Przeczytaj poniższą bajkę i odpowiedz na pytania. Ignacy Krasicki (1735-1801) – ksiądz, biskup, poeta okresu oświecenia, nazywany „księciem poetów polskich”. Autor bajek, satyr, poematów heroikomicznych „Myszeida”, „Monachomachia”, „Antymonachomachia” i pierwszej polskiej powieści „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.

Ignacy Krasicki

Przyjaciele Zajączek jeden młody Korzystając z swobody Pasł się trawką, ziółkami w polu i ogrodzie, Z każdym w zgodzie. A że był bardzo grzeczny, rozkoszny i miły, Bardzo go inne zwierzęta lubiły. I on też, używając wszystkiego z weselem, Wszystkich był przyjacielem. Raz gdy wyszedł w świtanie i bujał po łące, Słyszy przerażające Głosy trąb, psów szczekania, trzask wielki po lesie. Stanął... Słucha... Dziwuje się... A gdy coraz zbliżał się poza siebie: aż tu psy i strzelce! Strwożon wielce, Przecież wypadł na drogę, od psów się oddalił. Spotkał konia, prosi go iżby się użalił: „Weź mnie na grzbiet i unieś!” Koń na to: „Nie mogę, Ale od innych będziesz miał pewną załogę”. Jakoż wół się nadarzył. „Ratuj, przyjacielu!” Wół na to: „Takich jak ja zapewne niewielu Znajdziesz, ale poczekaj i ukryj się w trawie, Jałowica mnie czeka, niedługo zabawię. A tymczasem masz kozła, co ci dopomoże”. Kozieł: „Żal mi cię, nieboże! Ale ci grzbietu nie dam, twardy, nie dogodzi: Oto wełniasta owca niedaleko chodzi, Będzie ci miętko siedzieć”. Owca rzecze: „Ja nie przeczę, Ale choć cię uniosę pomiędzy manowce, Psy dogonią i zjedzą zająca i owcę: Udaj się do cielęcia, które się tu pasie”. 196

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

„Jak ja ciebie mam wziąć na się, Kiedy starsi nie wzięli?” – cielę na to rzekło I uciekło. Gdy więc wszystkie sposoby ratunku upadły, Wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły.

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5)

Co robił zajączek na łące? Dlaczego szukał pomocy? Do kogo zwrócił się o pomoc? Jak tłumaczyły się zwierzęta przyjacielowi? Jaki jest morał bajki?

Ćwiczenie 5 Połącz ze sobą wyrazy użyte w XVIII-wiecznej bajce (1. kolumna) z ich współczesnymi synonimami (2. kolumna). wesele w świtanie dziwować się strwożon iżby użalić się nieboże miętko manowce

przerażony miękko żeby biedaczek bezdroże radość świtem dziwić się zlitować się

Ćwiczenie 6 a) Jakie cechy uosabiają w bajkach podane zwierzęta? Jakich cech są alegoriami? Przykład: lis – spryt, przebiegłość. jagnię – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niedźwiedź – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wilk – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

sowa – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

lew – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

małpa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

orzeł – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

żółw – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mrówka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wół – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

osioł – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

cielę – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gołąb – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zając – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Polski dla obcokrajowcÓw

b) Porównaj swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów/koleżanek z innych krajów. Czy istnieją jakieś różnice w interpretacji wynikające z odmienności kulturowej?

Ćwiczenie 7 Opisz w kilku zdaniach wygląd i scharakteryzuj następujące postacie baśniowe. Przykład: czarownica – stara, zgarbiona kobieta, najczęściej ubrana na czarno, z rozpuszczonymi włosami i zakrzywionym nosem; często towarzyszy jej czarny kot; mieszka w chacie w lesie; umie latać na miotle; jest zła i przebiegła; używa czarów, aby szkodzić ludziom. królewna – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rycerz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wróżka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czarodziej – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . krasnoludek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . smok – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 8 Uzupełnij poniższe zdania wyrazami nawiązującymi do wydarzeń i postaci baśniowych. 1. Żył raz sobie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Za siedmioma górami, za siedmioma morzami .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Dawno, dawno temu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyjął miecz i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zamieniła królewnę w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokonał .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spojrzała w lustro i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rządził w zamku .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czarodziejską różdżkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na miotle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niezwykle żarłoczny .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . obiecał królestwo i rękę królewny. 13. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i żyli długo i szczęśliwie.

198

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Ćwiczenie 9 Uzupełnij w rodzinach wyrazów brakujące rzeczowniki i przymiotniki. Kraj

Władca

Władczyni

Córka

król

Syn

Przymiotnik w r. m.

królewicz

książę

księżniczka

cesarstwo

cesarski

Ćwiczenie 10 Odmień podane wyrazy przez przypadki. l. poj.

l. mn.

M. książę

M. księżyc

M. ksiądz

Msc.

A to ciekawe! Wyrazy książę, ksiądz i księżyc należą do jednej rodziny wyrazów. W dawnych czasach (prasłowiańskich) znaczyły coś zupełnie innego niż współcześnie: ksiądz był to niekoronowany władca, a jego syna nazywano księciem. W średniowieczu na określenie syna władcy powstała nazwa księżyc. Później znaczenia się zmieniły: wyraz ksiądz zaczął nazywać duchownego, książę – niekoronowanego władcę, a księżyc – satelitę Ziemi. To ostatnie

199

Polski dla obcokrajowcÓw

znaczenie wzięło się z ciekawej historii: otóż Słońce uważano za wielkiego władcę, zaś świecące nocą ciało niebieskie za małego władcę, czyli księżyca; to określenie się upowszechniło.

Ćwiczenie 11 Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją i użyj w zdaniach następujące czasowniki. Przykład: zaczarować – rzucić na kogoś lub na coś czar, urok, klątwę; użyć czarnej magii przeciwko komuś; wypowiedzieć zaklęcie lub wykonać magiczny gest, żeby przemienić kogoś/coś w coś innego. Zdanie: Zła czarownica zaczarowała jabłko, tak żeby ten, kto je zje, już zawsze był głodny. odczarować – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oczarować – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyczarować – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zamienić w – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przemienić – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 12 Wyjaśnij stopień pokrewieństwa z podanymi osobami. macocha – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przyrodni brat – . . . . . . . . . . . . . . . .

ojczym – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przyrodnia siostra – . . . . . . . . . . . .

bratanica – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stryj – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

bratanek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stryjenka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

siostrzeniec – .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

pradziadek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

siostrzenica – .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

prababcia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 13 a) Opowiedz ustnie lub pisemnie jedną z wymienionych powszechnie znanych baśni: „Czerwony Kapturek”, „Jaś i Małgosia”, „Kopciuszek”, „Śpiąca królewna”, „Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków”, „Kot w butach”. b) Podzielcie się na grupy. Podczas zajęć każda z grup przygotowuje, a następnie opowiada jedną z wymienionych baśni. Pozostałe grupy pilnie słuchają i w razie potrzeby korygują błędy leksykalne i gramatyczne kolegów. 200

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Zapamiętaj! Przy męskich formach imion baśniowych postaci dziewczynek np. (ten) Czerwony Kapturek czy (ten) Kopciuszek używa się czasowników w formie męskoosobowej, czyli: Czerwony Kapturek szedł przez las; Kopciuszek założył sukienkę.

Ćwiczenie 14 Wpisz brakujące wyrazy w poniższych polskich baśniach zgodnie z sensem i zasadami gramatycznymi.

Kwiat paproci (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . .

baśni jest Jacuś, który postanowił zdobyć kwiat paproci, (2). . . . . . . . . . . . . . . . . tylko raz w roku. Kwiat ten trudno było (3). . . . . . . . . . . . . . . . , bo dostępu do niego (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . różne potwory i zjawy. Wydawał się też (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . , dopiero zerwany stawał się w rękach piękny i niezwykły. Każdemu, kto go (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . najskrytsze marzenie i dawał sławę i bogactwo. Jacuś już dwukrotnie próbował go znaleźć, ale (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się to nie udało. Było to naprawdę bardzo trudne. Trzeba było wykazać się odwagą i bystrością, iść (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do lasu i przed świtem zerwać kwiat. W końcu uparty chłopak zdobył kwiat, ale też (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., że nie wolno mu z nikim dzielić się swoim szczęściem. Nie zmartwił się tym zbytnio, „byle mi na świecie dobrze było...” – pomyślał. Stał się bogaczem, (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w pałacu. Jednak po kilku latach zaczął tęsknić za starym życiem, bo nie miał obok siebie nikogo (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , nudził się też, ponieważ nie musiał nic robić. W końcu odwiedził (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chatę, powiedział matce, że to on – Jacuś, ale matka go (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wierzyła, że jej syn zginął, bo gdyby było inaczej, na pewno już dawno (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do niej wrócił. Powiedziała też, że przecież „nie ma szczęścia dla człowieka, jeżeli się nim dzielić nie może”, a jej syn, gdyby stał się (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , z pewnością nie zapomniałby o rodzinie, bo miał dobre serce. Jacuś chciał dać biednej rodzinie złoto, ale przypomniał sobie, że wtedy wszystko (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i... odjechał do swojego pałacu. 201

Polski dla obcokrajowcÓw

Po roku znów odwiedził (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . starą chatę. Matka leżała chora, a ojciec już umarł. Znów chciał dać złoto rodzinie, ale powstrzymała go (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wygodnego, bogatego życia. Wrócił do siebie, pił, hulał, starając się (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyrzuty sumienia. W końcu jednak posłuchał wewnętrznego głosu. Postanowił wrócić do chaty i podzielić się bogactwem z matką i rodzeństwem, nawet gdyby sam miał zginąć. Cóż, kiedy w starej chacie nie było już (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wszyscy umarli z biedy, głodu i choroby. Zrozpaczony Jacuś uświadomił sobie, że jego bliscy zginęli z jego winy i zażyczył sobie, by zginął i on. Ledwie to (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., gdy ziemia się otworzyła i zniknął – a z nim ów nieszczęsny kwiat paproci, którego dziś już (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szukać po świecie.

O królewnie zaklętej w żabę Był sobie król i miał trzech synów. Król zestarzał (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . już i chciał przekazać tron (2). . . . . . . . . . . . . . . . . z nich, ale (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . warunek: muszą się ożenić. Następcą (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zostanie ten, który przyprowadzi do pałacu najlepszą (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Królewicze jednak uznali, że są zbyt młodzi i niedoświadczeni. Potrzebują rady. (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . im jej mędrzec, który nakazał młodzieńcom wypuścić z łuku strzałę, każdemu w innym kierunku. Tam, (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spadnie strzała, tam mają szukać żony. Królewicze zrobili, jak im (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mędrzec i wkrótce wrócili do pałacu żonaci: pierwszy z panną piękną i bardzo bogatą, drugi również, a trzeci... (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .., że ma kłopoty. Jego strzała wpadła do bagna i nie mógł jej (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wydostać. Na jego płacz pojawiła się żabka. Okazało się, że zna problem (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z braci. Poradziła mu, żeby to ją (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do pałacu jako swoją żonę, bo przecież tak wskazała strzała. Ludziom niech powie, że jego żona pochodzi ze Wschodu i nie (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sobie, żeby ktoś inny prócz męża ją oglądał. Królewicz zdał się na wolę Bożą i zrobił tak, jak mu powiedziała żabka. Król zawołał wkrótce synów i (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , aby ich żony (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dywany, a mąż tej, której dywan będzie najpiękniejszy, obejmie tron. Okazało się, że żabka, przy pomocy czarów, wykonała naj202

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

piękniejszy dywan! Król jednak postanowił (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . swoje synowe jeszcze jednej próbie. Miały one upiec po pierogu. Nazajutrz znów okazało się, że (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pieróg upiekła żona najmłodszego królewicza, czyli żabka. Władca postanowił wreszcie (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . żony swych synów i zaprosił wszystkich na ucztę. Najmłodszy królewicz (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , co powie ojciec, gdy pojawi się z żabią żoną. Jednak żabka powiedziała mu, żeby się nie martwił i (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . żabią skórkę, stając się człowiekiem. Gdy (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . przed nim w pięknej postaci, wyjaśniła, że jest (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . królewną, którą (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bezpieczeństwa jej matka-czarodziejka (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w żabę. Miała zostać w tej postaci aż (25). . . . . . . . . . . czasu, kiedy zginą wrogowie matki i nie będą mogli jej szkodzić. Wszyscy przybyli na ucztę, w tym także żabka w postaci przepięknej królewny. Król był nią zachwycony i ucieszył się, że to ona będzie wraz z synem (26). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . krajem. Królewicz był jednak smutny. Wreszcie po naleganiach ojca, (27). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . się mu i opowiedział o tajemnicy żabki. Władca poradził mu, żeby spalił żabią skórkę, a wtedy jego żona już jej nie (28). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Najmłodszy syn królewski (29). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . złej rady ojca, spalił żabią skórkę i przez to stracił żonę. Czar mogła bowiem (30). . . . . . . . . . . . . . . . . tylko czarodziejka, a nierozsądny czyn królewicza (31). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jedynie kłopoty. Królewicz musiał później długo szukać swojej żony, sprostać różnym próbom, aby ją odzyskać, zanim (32). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szczęśliwie się skończyło i wraz ze swoją wspaniałą żoną (33). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na tronie.

Ćwiczenie 15 Zastąp podkreślone wyrazy synonimami. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Spadł pierwszy śnieg i okolica wygląda bajkowo. Bajecznie wyglądasz! Gdzie kupiłaś taką piękną sukienkę? Wczoraj była bajeczna impreza. Ta apaszka jest bajecznie kolorowa. Nie opowiadaj mi bajek! I tak w to nie uwierzę! Zosia ma trudny charakter, życie z nią to nie bajka. Oni mieli wesele jak z bajki, ale ile to musiało kosztować?!

203

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 16 a) Wyjaśnij różnicę między przymiotnikami: bajkowy, bajeczny i baśniowy. b) Użyj podanych przymiotników w zdaniach. c) Wpisz do tabeli rzeczowniki, które łączą się z podanymi przymiotnikami. motyw, historia, humor, zabawa, postać, morał, kolekcja, wakacje, tort, zamek, kraina, świat, ślub, królestwo, wieczór Bajka bajkowy

Baśń bajeczny

baśniowy

Ćwiczenie 17 W poniższej legendzie wstaw odmienione formy czasowników podanych w nawiasach.

Legenda o panu Twardowskim 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (żyć) kiedyś w Krakowie szlachcic, wielki czarnoksiężnik – pan Twardowski. Bardzo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (chcieć) stać się mądrzejszy i sprytniejszy od innych i osiągnąć to, czego nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mieć) inni. Dlatego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zawołać) diabła i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (podpisać) z nim cyrograf. Obaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (umówić się), że diabeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (spełniać) zachcianki Twardowskiego, a on w zamian za to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (oddać) mu swoją duszę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (być) tylko jeden warunek: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (musieć) się to wydarzyć w Rzymie. 2. Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . (być) zadowolony, ponieważ . . . . . . . . . . . . . . . . (wydawać się) mu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., że . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (oszukać) diabła i że nigdy nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (oddać) mu duszy, bo nigdy nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pojechać) do Rzymu. 3. Diabeł . . . . . . . . . . . . . . . . . (służyć) u czarnoksiężnika i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (spełniać) wszystkie jego zachcianki. Raz Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

(rozkazać) mu zgromadzić w jednym miejscu całe srebro z całej Polski i tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (powstać) kopalnia srebra w Olkuszu. Innym razem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (polecić) mu przynieść do Pieskowej Skały wysoką skałę i postawić ją węższym końcem do ziemi – tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (powstać) skała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zwać) Maczugą Herkulesa. Albo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kazać) diabłu przynieść cały piasek z okolicy – tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zrobić) Pustynię Błędowską. Czarnoksiężnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (otrzymać) wszystko, czego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zażądać) od diabła: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (latać) bez skrzydeł, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (jeździć) na kogucie, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (leczyć) i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (odmładzać) ludzi. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mijać) lata a diabeł nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. (widzieć) szansy na zdobycie duszy czarnoksiężnika. Pewnego razu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (napaść) na Twardowskiego i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zażądać), aby ten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pojechać) do Rzymu. Ale Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wyśmiać) go. Diabeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (postanowić) więc użyć podstępu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przebrać się) za dworzanina i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przybyć) do Twardowskiego z prośbą, by . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pojechać) do jego chorego pana, który . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (nocować) w karczmie. Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pojechać) z nim. Kiedy tylko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wejść) do karczmy, na jej dachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (usiąść) sowy, puchacze i kruki. Wtedy Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zorientować się), że to sprawka diabła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (bronić się), że tylko w Rzymie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (móc) go złapać, ale diabeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wyjaśnić), że karczma nazywała się „Rzym”. Ponieważ słowo szlachcica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (być) święte, Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (dotrzymać) obietnicy. Diabeł go . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (porwać) i razem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (polecieć) wysoko, wyżej i wyżej, aż nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (być) ich widać z ziemi. Twardowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zacząć) śpiewać pieśń na cześć Maryi. Nagle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zauważyć), że już nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (lecieć) i nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (widzieć) diabła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (siedzieć) na księżycu. Wtem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (usłyszeć) głos: „. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (siedzieć) tu aż do Sądu Ostatecznego”. 5. I tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (siedzieć) do dziś. A w księżycową noc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (móc) zobaczyć na księżycu małą plamkę – to Twardowski czekający na koniec świata. 205

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 18 W poniższej legendzie wstaw w odpowiedniej formie rzeczowniki podane w nawiasach.

Legenda o Piaście Kołodzieju 1. Podczas rządów . . . . . . . . . . (Popiel), niedaleko . . . . . . . . . . . . . . (Kruszwica) mieszkał zamożny kmieć – Piast. 2. Był . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (człowiek lubiany i szanowany) przez wszystkich. Zajmował się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kołodziejstwo). 3. Kiedy najstarszy syn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Piast) skończył siedem lat, odbyła się ważna uroczystość dla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (rodzina) – tzw. postrzyżyny. Polegały one na tym, że ojciec w dniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (urodziny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (dziecko) pierwszy raz obcinał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (długie włosy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (syn), nadawał mu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (imię) i prosił . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przodkowie) o błogosławieństwo dla niego. 4. Podczas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (uroczystość) zjawili się w progach Piasta dwaj wędrowcy, młodzieńcy o jasnych twarzach i poprosili o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (gościna), której odmówił im Popiel. Piast chętnie ich przyjął, gdyż gościnność była . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (obowiązek) gospodarza, zgodnie z przekonaniem „Gość w dom, Bóg w dom”. 5. Zaczęto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (obrzęd). Chłopiec ubrany w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (biała płócienna koszula) padł do nóg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ojciec), a ten uściskał go, pokropił wodą ze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (źródło) i przystrzygł mu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (włosy) nad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (czoło), a potem robili to kolejno najstarsi krewni i sąsiedzi. Kobiety zbierały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (włosy), żeby je zakopać w ziemi. 6. Później wędrowcy pobłogosławili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (chłopiec) według obrządku chrześcijańskiego i nadali mu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (imię) Ziemowit. Następnie matka przyniosła wieniec upleciony z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zioła) i włożyła na głowę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (syn), a ojciec zaprowadził go w święte miejsce na cmentarzu, aby uczcić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (modlitwa) duchy dziadków i zostawić ofiary na ich grobach. Śpiewano pieśni obrzędowe, groby polano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mleko), poustawiano na nich misy z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (jedzenie). 7. Tymczasem, kiedy wrócili do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (dom), podróżni znikli. W Kruszwicy nastał głód, a mieszkańcy tego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

(miasto) opuszczali je gromadami. Wielu z nich chętnie zatrzymywało się u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Piast) w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (gościna). W końcu gospodarze zaczęli się obawiać, że nie wystarczy im . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (żywność), ale o dziwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zapasy) nie ubywało. Wszyscy chwalili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Piast), że taki gospodarny, ale ten zorientował się, iż to zasługa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wędrowcy), którzy pozostawili mu błogosławieństwo boże. 8. Ponieważ ludzie mieli już dość rządów Popiela, a widzieli, że Piastowi sam Bóg błogosławił, postanowili osadzić go na tronie w Kruszwicy. Odtąd Piast miał szczęśliwie rządzić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (swój lud).

Ćwiczenie 19 W poniższej polskiej legendzie wpisz brakujące wyrazy zgodnie z sensem i zasadami gramatycznymi.

Legenda o Smoku Wawelskim Dawno, dawno (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w grodzie Kraka panował (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . strach. Pod zamkiem (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bowiem olbrzymi i okrutny smok. Każdego dnia okoliczni mieszkańcy musieli (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mu kilka krów, byków, owiec lub ostatecznie drobiu. W końcu znudziło mu się zwierzęce jadło i (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ofiar z ludzi. Najodważniejsi śmiałkowie (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozprawić się z żarłocznym potworem, ale po pojedynku (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . smokiem stawali się jego obiadem lub kolacją. Ani mądry (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., ani jego najmądrzejsi doradcy nie potrafili znaleźć (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z tej sytuacji. W tym czasie w okolicach Wawelu (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . młody szewczyk imieniem Skuba. A że był dobrym chłopcem, to postanowił (11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sposób na zniszczenie smoka. Pewnego (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stanął przed królem i rzekł: – Pozwól królu, że pokonam smoka. – Ty? – zdziwił się Krak, bowiem żal mu się (13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dzielnego chłopca. Nie mając innego wyjścia, (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na jego prośbę. Skuba nie marnował czasu. Od razu (15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do roboty. Wypchał skóry baranie siarką i smołą, a (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . za207

Polski dla obcokrajowcÓw

szył je i podrzucił (17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . smoczą jamą. Żarłoczny smok, (18). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tylko zobaczył zwierzęta, natychmiast je połknął. Jak po każdym porządnym posiłku i tym (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . odbiło mu się ogniem, a wtedy w jego brzuchu buchnęły (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . płomienie. Smok szybko pobiegł do pobliskiej rzeki Wisły i zaczął zachłannie pić wodę w nadziei, że ugasi (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pożar. Pił i pił, a jego (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . był coraz większy i większy… Aż (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pękł. W ten to (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w państwie Kraka znowu zapanowała radość. A dzielny szewczyk Skuba stał się ulubieńcem (25). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krakowa.

Ćwiczenie 20 Uporządkuj części legendy w logicznej kolejności.

O śpiących rycerzach w Tatrach 1

Dawno, dawno temu pewien pastuszek jak zawsze wygonił ojcowskie stado owiec do Doliny Kościeliskiej. Owce spokojnie się pasły, a chłopiec zamiast ich pilnować, zostawił przy nich ukochanego owczarka, a sam wspinał się po skałach, zbierał szarotki i różne zioła, przyglądał się zwierzętom. Pastuszek aż rozpłakał się ze wzruszenia i powiedział: – Pójdę między ludzi, nawet na koniec świata i opowiem im o was. Może uda mi się przekonać ludzi, aby stali się dobrzy i mądrzy i zapragnęli waszego powrotu. – Widzę, że jesteś dobry i mądry. To dlatego otworzyło się przed tobą wejście do naszej skały. Chodź ze mną, a pokażę ci coś, co da ci siły do twojej misji. Wtem usłyszał muzykę organową. Była o wiele głośniejsza niż w kościele, jakby grano na tysiącu organów. W tej samej chwili z hukiem rozstąpiły się skały i pastuszek zobaczył przed sobą olbrzymiego rycerza w zbroi, z szyszakiem na głowie, skrzydłami u ramion i wielkim mieczem w dłoni. – Kto ośmiela się nas budzić z wiekowego snu? Czy już czas? Ani się nie spostrzegł, gdy nagle znalazł się w miejscu, którego nie znał. Z jednej strony była przepaść, a z drugiej wielka skała. Nie było widać ścieżki, którą tu przyszedł. Bardzo się przestraszył. Z tego strachu krzyknął głośno. Głos odbił się od skał, a echo powtórzyło go wiele razy.

208

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Ledwie chłopiec wyszedł, zamknęła się za nim skała, a wejście zarosło świerkami i kosodrzewiną. Chłopiec wrócił do doliny, gdzie pasły się owce i długo myślał o tym, co zobaczył i usłyszał. A wieczorem opowiedział ojcu o wszystkim, co mu się przydarzyło. Ojciec zaś powiedział: – To dar Boży, że mogłeś zobaczyć to, o czym inni tylko słyszeli. Pójdziesz do szkoły, będziesz się pilnie uczył, żebyś nabrał mądrości i wiedział, jak uczyć dobroci i mądrości ludzi, aby ci uczyli kolejnych, a ci kolejnych. Może kiedyś nadejdzie ten dzień, że rycerze usłyszą słowa „Już czas!”, wyjadą i sprawią, że na ziemi zapanuje wolność od zła. I rycerz zaprowadził go przez oświetlone złotym światłem groty do ogromnej jaskini, w której siedziały nieruchomo niepoliczone rzędy rycerzy ze skrzydłami u ramion, opartych na złotych mieczach, a przy nich stały ogromne białe konie z podkowami ze złota. Na widok rycerza-wartownika ożywili się, wstali, a konie zarżały. Jednak rycerz powiedział: – Nie czas! I znowu wszyscy skamienieli i pogrążyli się we śnie. Rycerz zaś odezwał się do chłopca: – Wrócisz do swoich i nigdy już nie znajdziesz drogi do naszej g roty. Przestraszył się pastuszek i nic nie odpowiedział. Rycerz zaś spojrzał na niego i powiedział: – Nie bój się. Jestem rycerzem, który przelewał krew za ojczyznę. Wraz z moimi towarzyszami czekamy tu w skale, aż nadejdzie taki dzień, kiedy ludzie będą dobrzy i mądrzy, gdy będą pragnęli wolności i pokonania zła. Gdy nadejdzie taki czas, przyjdzie tu do nas taki chłopiec jak ty i powie: „Wstańcie rycerze, zbudźcie się ze snu wiekowego! Ludzie są dobrzy i mądrzy i nie chcą dłużej żyć pod panowaniem zła. Obudźcie się, skrzydlaci rycerze podobni do aniołów i przyjdźcie do nas!”. Wtedy obudzimy się, wstaniemy, wsiądziemy na nasze konie i zjedziemy z gór. Drzewa się będą łamały pod ciężarem naszych kopyt, wyleją rzeki i potoki, nastanie ciemność, ziemia i niebo będą się trzęsły od grzmotów, a błyskawice będą przecinały niebo. Gdy skończy się ta piekielna walka, nastanie spokój. Niebo będzie tak błękitne jak rzeki, srebrna mgła otuli zielone łąki, a ludzie będą cieszyć się ze zwycięstwa.

Ćwiczenie 21 Wybierzcie jedną z powyższych legend lub baśni, podzielcie się rolami i spróbujcie ją zagrać. 209

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 22 a) Wypisz możliwie dużo wyrazów należących do poniższych rodzin wyrazów. góra – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czary – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gość – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . diabeł – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dwór – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mądry – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kwiat – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dom – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . las – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . serce – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Co znaczą następujące wyrazy należące do powyższych rodzin wyrazów? Przykład: góral – mieszkaniec terenów górskich i podgórskich. kwiaciarnia – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czarownik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . domator – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gościniec – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . leśniczy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . diabelnie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . serdecznie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . podwórze – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mędrzec – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 23 a) Odmień przez przypadki następujące wyrazy. l. poj. M. imię D. C. B. N. Msc. W. l. mn. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. zwierzę D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. gość D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. przyjaciel D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. zło D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. dobro D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

b) Na czym polegają problemy w deklinacji tych wyrazów? Co w nich wyjątkowego? 210

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Ćwiczenie 24 a) Utwórz zdrobnienia od podanych wyrazów. Przykład: król – królik. pantofel – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . miotła – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zamek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . korona – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . góra – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dziewczyna – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . srebro – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

smok – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . diabeł – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szewc – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kaptur – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . miecz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bajka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Spośród utworzonych zdrobnień wypisz te, które nabierają nowego znaczenia w formie zdrobniałej. Przykład: król – władca; królik – zwierzę z długimi uszami.

Ćwiczenie 25 a) Wpisz zdrobniałe formy rzeczowników w nawiasach, tak by powstały nazwy zabawek. pluszowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (niedźwiedź) (koń) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na biegunach drewniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kloce) (dom) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dla lalek trójkołowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (rower) (książka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do kolorowania (samochód) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na pedały (wóz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dla lalek (wiadro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i (łopata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do piaskownicy

b) Wyjaśnij ustnie, co oznaczają nazwy następujących przedmiotów z pokoju dziecięcego. Które z nich to zdrobnienia? zabawka kucyk pacynka pozytywka stolik edukacyjny maskotka kolejka koparka przytulanka statek kosmiczny cymbałki gryzak magiczna kostka układanka rolki chodzik grzechotka huśtawka toaletka pluszak 211

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 26 Wypisz w tabeli zdrobnienia i zgrubienia pojawiające się w wierszu J. Jarniewicza. Jerzy Jarniewicz (ur. 1958) – poeta, anglista, tłumacz literatury angielskiej.

Jerzy Jarniewicz

Ołowiany wierszyk Takie ze mnie autorzysko, że nie cierpię zdrobnień. Wszystko chciałbym zgrubiać, bo zgrubienia dają wiele do myślenia. Pomyśl, zabawa to czy udręka, gdy się torbie urwie ręka. Lub gdy w tłusty czwartek z rana pąków zabraknie u Stefana, pucatego cukiernika, co za wcześnie sklep zamyka, choć za drzwiami wciąż koleja, której mżawa, ni zawieja nie odstraszą. Grubo jest i dobra nasza! Pomyśl, jakie spustoszenie wywołuje to zgrubienie, gdy w orkiestrze skrzyp z Kalkuty co pół taktu myli nuty. Lub gdy, pogrubiony zdrowo, na wycieczkę rowerową z pompą ruszysz rowerową. Zdrobnienia

212

Co za frajda z kolegami Zajadać się poziomami, biegać w lesie w podkoszuli, chodzić w portach dziada Uli, z barszczu powyrywać uszy. Nie ma zdrobnień – lżej na duszy! Dość wierszyków, proszę was. Już wyrzucać przyszedł czas wszystkie główki i paluszki, łóżeczka, kołderki, poduszki, mydelniczki i słoiczki, kolanka i pyszne śniadanka. Niech zgrubieją wreszcie misie i niech nikt nie waży mi się do wiersza zdrobnień wprowadzać, z rybką na spacerek chadzać, z krówki w bordo zdzierać łatki, piasku sypać do herbatki. A gdy będzie po mej myśli, nikt się nawet nie domyśli ile, biedny, się nagłowię, nim napiszę wiersz ołowiem. Zgrubienia

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Ćwiczenie 27 a) Od podanych wyrazów utwórz zdrobnienia i zgrubienia. Wyraz podstawowy

Zdrobnienie

Zgrubienie

pies kot uszy nos zęby język łapa ogon

b) Opisz małego słodkiego pieska i wielkie groźne psisko. Użyj w opisach zdrobnień i zgrubień.

Ćwiczenie 28 Uzupełnij brakującymi przyimkami poniższy tekst opowiadający jedną z przygód Ferdynanda Wspaniałego – głównego bohatera popularnej książki dla dzieci autorstwa L.J. Kerna. Ludwik Jerzy Kern (1920–2010) – poeta, satyryk, dziennikarz przez lata związany z tygodnikiem „Przekrój”. Pisał także utwory dla dzieci; jego najpopularniejsze książki opowiadają o przygodach pewnego psa: „Ferdynand Wspaniały” i „Zbudź się, Ferdynandzie”.

Jedna z przygód Ferdynanda Wspaniałego Pewnego dnia Ferdynand (1). . . . . . prostu wyszedł (2). . . . . . domu – jego pan spał wówczas smacznie (3). . . . . . kanapie. Pies postanowił chodzić (4). . . . . . dwóch łapach, naśladując (5). . . . . . tym ludzi. Gdy tak spacerował (6). . . . . . ulicy, doszedł (7). . . . . . wniosku, że przydałoby mu się jakieś ubranie i udał się (8). . . . . . krawca, pana Dogga. Zręczny krawiec (9). . . . . mig uszył mu piękny garnitur i Ferdynand, wyglądający teraz jak elegancki dżentelmen, udał się (10). . . . . przechadzkę. Szybko zgłodniał i postanowił zjeść obiad. Wszedł więc (11). . . . . . sympatycznej jadłodajni „Jak u Mamy” i zadziwił wszystkich klientów umiejętnością 213

Polski dla obcokrajowcÓw

chrupania kości. (12). . . . . . nocleg Ferdynand udał się (13). . . . . . „Hotelu pod Wesołym Smokiem”. W nocy (14). . . . . . recepcji zaczęli dzwonić przerażeni goście sąsiednich pokojów – wyraźnie słyszeli warczenie, a przecież (15). . . . . . hotelu nie można wprowadzać zwierząt! Dyrektor hotelu i recepcjonista doszli (16). . . . . . wniosku, że warczenie dochodzi (17). . . . . . pokoju pana Ferdynanda Wspaniałego. Odwiedzili go więc – Ferdynand wytłumaczył im, że gdy śpi, chrapie (18). . . . . . sposób (19). . . . . . złudzenia przypominający warczenie. Dyrektor hotelu był zażenowany, że (20). . . . . . tak błahej sprawy zbudził swego gościa, chciał to jakoś wynagrodzić Ferdynandowi, który – jak się okazało – marzył (21). . . . . . przejażdżce windą. Razem z dyrektorem zaczęli więc wycieczkę hotelową windą (22). . . . . . wszystkich piętrach, a (23)…… naciśnięciu najwyższego guzika opuścili hotel, wylatując (24). . . . . . dach i wzbili się (25). . . . . . niebo. Uratowały ich gołębie, które całą gromadą usiadły (26). . . . . . . dachu windy i obciążyły ją. Winda osiadła (27). . . . . . . parku, gdzie odbywała się właśnie wystawa psów. Ferdynand oczywiście nie mógł (28). . . . . . . niej wziąć udziału, ale dopingował zawodników. Dostał (29). . . . . . . to (30). . . . . . . psów medal (31). . . . . . . najmilszego wśród zwiedzających. Medal ten próbowało mu ukraść dwóch złodziei, gdy zmęczony (32). . . . . . . . dniu pełnym wrażeń usnął (33). . . . . . . jednym (34). . . . . . . przedziałów pociągu stojącego (35). . . . . . . bocznicy. Ferdynand, nie namyślając się, schwycił złodziei (36). . . . . . . zęby i odprowadził ich (37). . . . . . . . komisariat. Wydarzenie to miało jednak (38). . . . . . . Ferdynanda przykre skutki – ułamał mu się ząb i musiał pójść (39). . . . . . … dentysty. (40). . . . . . . poczekalni (41). . . . . . doktora Diwro Ferdynand zaprzyjaźnił się (42). . . . . . . innymi pacjentami i bawił się (43). . . . . . nimi (44). . . . . . . podawanie łapy. Doktor postanowił zrobić Wspaniałemu koronę (45). . . . . . . zębie – Ferdynand zaproponował (46). . . . . . ten cel swój złoty medal; doktor zgodził się. Gdy zaczęły brzęczeć narzędzia doktora Diwro, Ferdynand obudził się – był znowu (47). . . . . . . kanapie, obok swego pana, a pan jak zwykle mówił: „Znów się (48). . . . . . mnie pchasz, Ferdynand? Czy nie (49). . . . . . . wiele sobie pozwalasz?”.

Ćwiczenie 29 a) Sprawdź w kluczu, czy dobrze uzupełniłeś/-aś przyimki w tekście powyżej. Wypisz te wyrażenia i związki wyrazowe, w których popełniłeś/-aś błąd i popraw je. b) Ułóż zdania z poprawnymi formami wyrażeń, z którymi miałeś/-aś pro blemy.

214

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Ćwiczenie 30 W poniższym wierszu wpisz brakujące wyrazy zgodnie z sensem i zasadami gramatycznymi. W niektórych przypadkach ułatwieniem będą rymy. Julian Tuwim (1894–1953) – jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego, współzałożyciel grupy poetyckiej Skamander i kabaretu Pod Pikadorem, tłumacz, autor skeczy i tekstów piosenek. Jego wiersze dla dzieci są niezmiennie popularne i kochane od wielu pokoleń.

Julian Tuwim

Pan Hilary Biega, krzyczy pan Hilary: „. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . są moje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ?” Szuka w spodniach i w surducie, W . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bucie, w lewym bucie. Wszystko . . . . . . . . . . . szafach poprzewracał, Maca szlafrok, palto maca. „Skandal! – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – nie do wiary! Ktoś mi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . okulary!” Pod kanapą, . . . . . . . . . . . . . kanapie, Wszędzie szuka, parska, sapie! Szuka w piecu i . . . . . . . . . . . kominie, W mysiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i w pianinie. Już podłogę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . odrywać, Już policję zaczął wzywać. Nagle zerknął do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nie chce wierzyć... Znowu zerka. Znalazł! Są! Okazało się, Że . . . . . . . . . . . . ma na własnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

215

Polski dla obcokrajowcÓw

2. Literacko

Sławomir Mrożek (1930–2013) – pisarz, dramatopisarz i rysownik. Autor dramatów m.in. „Tango”, „Emigranci”, „Miłość na Krymie”, licznych opowiadań, powieści, felietonów i scenariuszy filmowych.

Sławomir Mrożek

Muzeum („Tygodnik Powszechny” 52-53/1989)

Zaginął nam pies i dziecko było niepocieszone, bo bardzo psa lubiło. Więc zabrałem dziecko do muzeum sławnego pisarza. Niech się rozerwie i podkształci przy okazji. Kupiłem bilety wstępu, potem czekaliśmy, aż się zbierze grupka zwiedzających i przewodnik zabierze nas na pokoje pisarza. Bowiem pisarz umarł ze sto lat temu i muzeum to było jego mieszkanie, które zamieniono na muzeum. Obok kasy było stoisko z książkami, które pisarz napisał. Książki jak książki, nic ciekawego. Grupka się zebrała i przewodnik wprowadził nas do przedpokoju. – Na prawo łazienka – poinformował przewodnik. Zajrzeliśmy do łazienki, bo drzwi były otwarte, tyle że wejść nie było można, bo wejście zagrodzone purpurowym sznurem z brokatu. Na umywalce była mydelniczka, a w niej mydło. Na mydle tabliczka: „Ulubione mydło pisarza”. – Można powąchać? – zapytała jedna pani. – Wzbronione – oznajmił przewodnik. – Ale badacze ustalili, że mył się codziennie. – Uszy też? – zapytało dziecko przerażone. – Cicho bądź – poskromiłem małego. – Nie przeszkadzaj starszym, kiedy zwiedzają. Pewnie, że uszy też. Jak będziesz mył uszy, to także zostaniesz sławnym pisarzem. Dalej był salon i sypialnia. Meble z orzecha, dosyć dobre, ale nic szczególnego. Ta pani chciała wypróbować materac, ale też było wzbronione, nawet za dopłatą. – Gabinet pisarza – oznajmił przewodnik i wpuścił nas przodem. Przy biurku siedział pisarz naturalnej wielkości. Odrobiony był jak żywy, chyba z wosku. W szlafroku. Trzymał pióro, a na biurku leżał jakiś zapisany papier. 216

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

– Rękopis, bo pisał ręcznie – objaśnił przewodnik. – Badacze ustalili. Tu jest przedstawione, jak pisze swój najsławniejszy wiersz. Pamiętacie państwo? Narodzie mój, gdym w twoich ramionach Jak dziecko kołysany ssał twojego ducha... – Popatrz, tato – krzyknęło dziecko. – Całkiem jak u nas! Popatrzyłem. Istotnie, pod biurkiem stała pusta butelka po wódce. – Malarze zostawili po remoncie – wyjaśnił przewodnik. – To nie należy do eksponatów. W tej samej chwili zauważyłem, że pisarz ma napisane na łysinie: „Byłem tu. Kazik”. – Pewnie robił sobie notatki, nawet jak nie miał papieru pod ręką – pomyślałem. – Prawdziwy pisarz. Ale co tu jest pod spodem? Pod spodem, na łysinie pisarza, była druga notatka: „No to co z tego, ty gnoju?” I podpis: „Przyjaciel Literatury”. – To chyba już nie on napisał – pomyślałem. – Jakiś inny charakter pisma. Rozejrzałem się. Dziecko było zajęte otwieraniem szuflady, a przewodnik niedopuszczaniem, żeby otworzyło. Tymczasem pani fotografowała, a inni się sprzeczali, czy mieszkanie było własnościowe, czy podnajęte. Przewodnik nie mógł niczego wyjaśnić, bo gonił dziecko, które ślizgało się po podłodze, pięknie wyfroterowanej, jak to zwykle w muzeum. Wyjąłem długopis i napisałem pod „Przyjacielem Literatury”: „Zaginął pies. Odprowadzić za wynagrodzeniem...” I adres. Sporo ludzi przychodzi do tego muzeum i każdy przeczyta. To może pies się znajdzie.

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Kto jest bohaterem opowiadania? Dokąd wybrał się bohater opowiadania z dzieckiem i dlaczego? Co oglądali? Jak scharakteryzował(a)byś to muzeum? Jacy byli zwiedzający? Czym różni się bohater od innych zwiedzających? Jak rozumiesz pointę historii? Co dziwnego czy zabawnego w zachowaniach zwiedzających zaobserwowałeś/-aś w czasie wizyty w muzeum?

Ćwiczenie 31 Napisz: a) kilkuzdaniowe streszczenie powyższego opowiadania S. Mrożka; b) recenzję zachęcającą do przeczytania tego opowiadania (w 100-150 słowach); c) Twoją interpretację powyższego opowiadania (w 150-200 słowach). 217

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 32 Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją wyrazy i zwroty. Przykład: niepocieszony – kogo nie można pocieszyć, smutny, zmartwiony. rozerwać się – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

eksponat – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

podkształcić się – .. . . . . . . . . . . . . .

wyfroterowana (podłoga) – .. . . .

stoisko – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 33 Wymień cechy i zachowania, jakich oczekują pracownicy muzeum od zwiedzających oraz te, z jakimi się spotykają. Cechy i zachowania zwiedzających oczekiwane

rzeczywiste

Ćwiczenie 34 a) b) c) d) e)

Wymień rodzaje muzeów. Jakie muzea znajdują się w mieście, którym studiujesz? Jakie muzea są w miejscowości, z której pochodzisz? Poszukaj np. w Internecie informacji o jakimś dziwnym muzeum. W Zagrzebiu znajduje się bardzo ciekawe Muzeum Zerwanych Związków (nazywane także Muzeum Złamanych Serc). Poszukaj informacji o nim i powiedz, co sądzisz o jego idei i eksponatach. Czy chciał(a)byś je zwiedzić lub podarować mu jakiś eksponat?

Ćwiczenie 35 Uzupełnij informację o muzeum F. Chopina wyrazami i zwrotami zamieszczonymi w ramce. ponownie, kolumnach, żyjącego, krzewy, wysiłkiem, poświęcona, krewną, odtwarzająca, powstało, kultu, klasyczny, siedzibą, setną, przetrwał, ożyła, przekazano, pamiątki, poświęconego, wyposażenie, zapadła, reprezentować, opiekę, upamiętnieniu

218

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Dom urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (fragment informacji ze strony www.culture.pl) (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . muzeum jest zrekonstruowany dworek z końca XVIII w., miejsce urodzenia największego polskiego kompozytora, pianisty (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w latach 1810–1849, Fryderyka Chopina. Ideę stworzenia muzeum (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chopinowi w dworku w Żelazowej Woli, gdzie ojciec kompozytora Francuz Nicolas Chopin był guwernerem dzieci hrabiny Skarbkowej i gdzie poślubił ubogą (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . hrabiny Teklę Justynę Krzyżanowską, podjął już jeden z kolejnych właścicieli majątku – Adam Towiański (syn Andrzeja Towiańskiego), który zaczął myśleć o (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w lewej oficynie miejsca narodzin kompozytora. Jednakże po kolejnych zmianach właścicieli (6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ona kilkanaście lat później z inicjatywy kompozytora z Petersburga Mili Bałakiriewa – wielkiego miłośnika muzyki Chopina, niestety też bez konkretnych efektów. Dopiero w niepodległej Polsce (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . Towarzystwo Przyjaciół Domu Chopina, a w Sochaczewie – Sochaczewski Komitet Chopinowski. W 1928 r. wspólnym (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . wykupiły one oficynę dworską wraz z kilkoma hektarami ziemi, aby stworzyć tu miejsce (9). . . . . . . . . . . . . . . . wielkiego kompozytora Fryderyka Chopina. Wówczas to w miejsce skromnej oficyny „wyczarowano” tzw. (10). . . . . . . . . . . . . polski dworek z podwyższonym i krytym gontem dachem i gankiem wspartym na (11). . . . . . . . . . . . . . , do parku sprowadzono drzewa i (12). . . . . . . . . . . . . . . . . z całej Polski, a do wnętrz dworku gromadzono XIX-wieczne meble, obrazy i (13). . . . . . . . . . . . . . . . . , które miały najgodniej (14). . . . . . . . . . . . . . . . życie największego kompozytora. Tak powstał „dworek Chopina” na obraz i podobieństwo marzeń jego wielbicieli. Otwarto go w 1939 roku, wraz z parkiem. (15). . . . . . . . . . . . . . . . . wojnę, chociaż Niemcy rozgrabili (16). . . . . . . . . . . . . . . . wnętrz wraz z cennymi pamiątkami po kompozytorze. Po wojnie (17). . . . . . . . . . . . . . decyzja o restaurowaniu dworku według obrazu z lat 30. Otwarto go (18). . . . . . . . . . . . . w 1949 roku, w (19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . rocznicę śmierci kompozytora, a w 1951 r. wraz z parkiem (20). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Muzeum Narodowemu. W 1953 r. obiekt przeszedł pod (21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Towarzystwa im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Ekspozycja stała: Aranżacja wnętrz skromnego XIX-wiecznego dworku, (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . atmosferę domu rodzinnego kompozytora oraz ekspozycja biograficzna (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fryderykowi Chopinowi.

219

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 36 Poniżej wiersz A. Fredry pt. „Paweł i Gaweł”, w którym poprzestawiano części. Uporządkuj je zgodnie z sensem, wpisując odpowiednią cyfrę w pierwszej kolumnie, a następnie odpowiedz na pytania z sąsiedniej strony Aleksander Fredro (1793–1876) – poeta i komediopisarz okresu romantyzmu. Jest autorem bajek, komedii: m.in. „Ślubów panieńskich”, „Pana Jowialskiego”, „Zemsty” oraz zbioru wspomnień z czasów napoleońskich (Fredro był adiutantem Napoleona Bonaparte) pt. „Trzy po trzy”.

Aleksander Fredro

Paweł i Gaweł 1

220

Paweł i Gaweł w jednym stali domu, Paweł na górze, a Gaweł na dole; Paweł, spokojny, nie wadził nikomu, Cóż było mówić? Paweł ani pisnął, Wrócił do siebie i czapkę nacisnął. Znosił to Paweł, nareszcie nie może; Schodzi do Gawła i prosi w pokorze: – Zmiłuj się waćpan, poluj ciszej nieco, Bo mi na górze szyby z okien lecą. – A na to Gaweł: – Wolnoć, Tomku, W swoim domku. – Gaweł najdziksze wymyślał swawole. Ciągle polował po swoim pokoju: To pies, to zając – między stoły, stołki Gonił, uciekał, wywracał koziołki, Strzelał i trąbił, i krzyczał do znoju. I widzi... Cóż tam? cały pokój w wodzie, A Paweł z wędką siedzi na komodzie. – Co waćpan robisz? – Ryby sobie łowię. – Ależ, mośpanie, mnie kapie po głowie! A Paweł na to: – Wolnoć, Tomku, W swoim domku. – Z tej to powiastki morał w tym sposobie: Jak ty komu, tak on tobie. Nazajutrz Gaweł jeszcze smacznie chrapie, A tu z powały coś mu na nos kapie. Zerwał się z łóżka i pędzi na górę. Stuk! Puk! – Zamknięto. Spogląda przez dziurę

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Pytania: Jak układały się stosunki między lokatorami? Na jaki pomysł wpadł Paweł, żeby utemperować Gawła? Jaki inny sposób zastosował(a)byś, będąc na miejscu Pawła? Czy miałeś/-aś kiedyś kłopoty z mieszkańcami tego samego budynku? Jak sobie poradziłeś/-aś? 5) W wierszu pojawiają się dwa znane powiedzenia „Wolnoć Tomku w swoim domku” i „Jak ty komu, tak on tobie” – jak je rozumiesz i co myślisz o ich prawdziwości? 1) 2) 3) 4)

Ćwiczenie 37 Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją wyrazy i zwroty, które pojawiły się w tekście. Przykład: waćpan – dawny tytuł grzecznościowy, skrót od wyrażenia „waszmość pan”. mośpan powała powiastka (nie) wadzić

ani pisnąć wolnoć w tym sposobie

Ćwiczenie 38 Scharakteryzuj w kilku słowach sąsiadów z wiersza A. Fredry. Paweł: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gaweł: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 39 Opowiedz pisemnie lub ustnie całą historię a) z perspektywy Pawła; b) z perspektywy Gawła.

Ćwiczenie 40 Uzupełnij w zdaniach brakujące przyimki. 1. 2. 3. 4. 5.

Paweł mieszkał . . . . . . . . górze, a Gaweł . . . . . . . . dole. Dla Pawła Gaweł był sąsiadem . . . . . . . . . dołu. Kiedy Paweł się zdenerwował, zszedł . . . . . . dół i zapukał . . . . . sąsiada. Gaweł ciągle biegał . . . . . . . swoim pokoju. Było tak głośno, że Pawłowi się wydawało, że wylecą mu szyby . . . . okien. 221

Polski dla obcokrajowcÓw

6. Gaweł prośby sąsiada miał . . . . . . . . nosie, więc zdenerwowany Paweł wrócił . . . . . . siebie. 7. Paweł wpadł więc . . . . . pomysł, żeby odpłacić sąsiadowi pięknym . . . . . . nadobne. 8. Rano Gaweł poczuł, że . . . . . . . . . . . nos kapie mu woda. 9. Gaweł pobiegł . . . . . . . . . . . górę i zajrzał . . . . . . . . . . . dziurkę od klucza. 10. Cały pokój był . . . . . . . . . . wodzie, a . . . . . . . . . . . komodzie siedział sobie Paweł . . . . . . . . . . . . wędką … … . ręce. 11. Gaweł nagle stwierdził, że każdy sąsiad ma prawo . . . . . . . . spokojnego życia. 12. Paweł jednak odparł . . . . . to, że on też może robić, co chce: . . . . ten sposób dał nauczkę sąsiadowi i odpłacił mu . . . . wszystko . . . . nawiązką.

Ćwiczenie 41 Przeczytaj poniższą sztukę K.I. Gałczyńskiego i odpowiedz na pytania. Konstanty Ildefons Gałczyński (1905–1953) – poeta związany z grupą poetycką Kwadryga, autor humoresek dla Teatrzyku Zielona Gęś. Jego wiersze, niezwykle subtelne i czarowne, są kochane przez czytelników, a także przez śpiewających je artystów.

Konstanty Ildefons Gałczyński

Teatrzyk Zielona Gęś ma zaszczyt przedstawić „Biurokratę na wakacjach” (tekst z 1950 r.) Osoby: Biurokrata i Amator Kąpieli

Amator Kąpieli (pośrodku jeziora): Ratunku!

Biurokrata (jw.): Imię?!

Biurokrata (na brzegu jeziora): Nazwisko?

Amator Kąpieli (jw.): Piotr. Ratunku!

Amator Kąpieli (jw.): Dajmy na to Jankowski. Ratunku! 222

Biurokrata (jw.): Imię ojca?

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Amator Kąpieli (jw.): Też Piotr. Ratunku!

Amator Kąpieli: ...gl... gl... gl... gl... gl... gl... gl... ...gl... gl... gl... gl... gl... gl... gl... ...gl... gl... (tonie)

Biurokrata (jw.): Imię matki?

Biurokrata (jw.): Nic nie rozumiem!! (patrząc w niebo): Dzień zapowiada się pogodny. KURTYNA

Amator Kąpieli (jw.): Balbina. Ratunku! Biurokrata (jw.): Obywatelstwo?! Zawód?!

Pytania: 1) 2) 3) 4)

Kim jest biurokrata? Dlaczego biurokrata nie pomógł tonącemu? Czego nie rozumiał biurokrata? Dlaczego obaj nie mogli się porozumieć?

Ćwiczenie 42 Na podstawie sztuki K.I. Gałczyńskiego napisz w imieniu tonącego Amatora Kąpieli podanie o ratunek.

Ćwiczenie 43 Uzupełnij w poniższym formularzu CV brakujące wyrazy. Imię i nazwisko: Monika Nowak Adres / (1).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zamieszkania: ul. Mickiewicza 12, Radom (2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

i miejsce

(3). . . . . . . . . . . . . . . . . .

: 3 kwietnia 1981 r.

w Warszawie (4). . . . . . . . . . . . . . . . . .

: wyższe, Uniwersytet Warszawski, filologia angielska

Doświadczenie (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : 2004–2005 praca w szkole podstawowej w Radomiu

223

Polski dla obcokrajowcÓw

(6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

: 2001 – Erasmus, 1 rok w Londynie 2002 – DAAD, 1 semestr w Berlinie

(7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

: obsługa komputera (programy Word, Excel, Po-

werPoint) prawo jazdy kategorii B (8). . . . . . . . . . . . . . . .

języków obcych: język polski – język (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . język angielski – bardzo dobry język niemiecki – dobry

(10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

: muzyka, tenis, fotografia

(11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stacjonarny: (12) 367-12-12

Telefon (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : 606-234-456

Ćwiczenie 44 a) Do powyższego formularza CV wpisz swoje dane. b) Napisz swój życiorys (w 100–150 słowach).

Ćwiczenie 45 a) W poniższym podaniu o staż uzupełnij brakujące wyrazy. (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . , (2). . . . . . . . . . . .

13.05.2013 r.

Dyrektora Muzeum Historycznego

(3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prośbą o (5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . mi odbycia bezpłatnego stażu w Muzeum Historycznym. Jestem studentem historii, obecnie kończę (6). . . . . . . . . . . . . . . magisterską (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zbiorom specjalnym znajdującym się w Muzeum. Praca w nim umożliwiłaby mi regularny i bliższy (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . ze zbiorami, a moje wykształcenie i chęć do pracy posłużyłoby Muzeum. Proszę o (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozpatrzenie mojej prośby.

z (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , Adam Głowacki

b) Napisz podanie do dowolnej instytucji w wybranej przez Ciebie sprawie. 224

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI

Ćwiczenie 46 Ułóż i napisz zdania z podanymi wyrazami. urząd, urzędnik, urzędniczka, urzędować, urzędowy, urzędniczy, urzędas, biuro, biurko, biurokrata, biurokratka, biurokracja, biurowy, biurokratyczny

Ćwiczenie 47 Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją pojęcia. Przykład: państwo opiekuńcze – koncepcja państwa; według niej państwo opiekuje się obywatelem, który ma zagwarantowaną opiekę socjalną, minimalną płacę i równe prawa. państwo w państwie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . objąć stanowisko/urząd – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . piastować urząd – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . głowa państwa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czwarta władza – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 48 Które z podanych rzeczowników podkreślają walory dzieła, a które je negują? Wpisz je w odpowiednie kolumny tabelki. szmira, arcydzieło, powieścidło, majstersztyk, dzieło sztuki, romansidło, kicz, wierszydło, bezguście, gniot, kreacja, tandeta, utwór jedyny w swoim rodzaju, ramota

Określenia pozytywne

Określenia negatywne

225

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 49 a) Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją zwroty związane z lekturą książek. Przykład: mól książkowy – osoba, która uwielbia spędzać czas na czytaniu, wręcz „pożera” książki. przeczytać (coś) od deski do deski – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przeczytać (coś) jednym tchem – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pisać do szuflady – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . złota myśl – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mieć lekkie pióro – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Użyj w zdaniach powyższe wyrażenia frazeologiczne.

Ćwiczenie 50 Wypowiedz się pisemnie na jeden z wybranych tematów (w 150–200 słowach). 1. Który z tekstów literackich zamieszonych w tym rozdziale najbardziej Ci się spodobał? Uzasadnij swój wybór. 2. Napisz recenzję swojej ulubionej książki. 3. Skrytykuj książkę/utwór, które uważasz za wyjątkowo kiepskie. 4. Gdybyś mógł/mogła wybrać się na kawę z dowolnie wybranym (niezależnie od epoki) pisarzem/pisarką lub poetą/poetką, kogo byś wybrał/a? Uzasadnij swój wybór.

226

VII PODYSKUTUJMY

Moda jako zjawisko i składnik kultury W pogoni za sławą Nie chcę, ale muszę

Polski dla obcokrajowcÓw

1. Moda jako zjawisko i składnik kultury Ćwiczenie 1 Przeczytaj poniższe definicje mody i odpowiedz na znajdujące się pod tekstem pytania. „Modą nazywamy zmienność ogólnie stosowanych form w poszczególnych działach twórczości, uwarunkowaną chwilowymi upodobaniami danego zbiorowiska ludzkiego. Przedmiotem mody może być odzież, tańce, muzyka, obyczaje, a nawet taki czy inny rodzaj literatury itp. Zasięg mody może być także bardzo różny: począwszy np. od jednej klasy szkolnej, wśród której jakiś nowy pomysł zrodził chwilową modę, do całych społeczeństw, a nawet kontynentów, hołdujących określonej modzie dziesiątki lub setki lat. Rezultaty tych przejściowych upodobań tylko w szczegółach bywają w całym tego słowa znaczeniu kaprysami mody. Jako całość mają zawsze swe przyczyny uwarunkowane różnymi czynnikami, takimi jak: poziom produkcji, klimat, warunki polityczne, gospodarcze i ekonomiczne, religia, obyczaje, prawo itp., choć najczęściej ogół, stosujący się do mody, nie uświadamia sobie tej współzależności. Kto tworzy modę? Biorąc bardzo ogólnie, tworzą ją warunki danej epoki. Ale zmiany zasadnicze dokonują się stopniowo, poprzez szereg drobnych zmian wprowadzanych przez poszczególnych ludzi, wiedzionych przede wszystkim powszechnym i zrozumiałym dążeniem do urozmaicenia swej odzieży. Często też dzieje się tak, że jednostki obdarzone większą pomysłowością lub stojące na wysokim szczeblu hierarchii społecznej, chcąc wyróżnić się wśród otoczenia, obmyślają lub każą dla siebie obmyślać nowe, nie znane dotąd formy ubiorów”. (Ewa Szyller, „Historia ubiorów”)

„Moda ogranicza się raczej do form naszego zachowania i jest stale zmieniającym się dążeniem do upodobnienia w objawach życia zbiorowego. Zakresem swoim obejmować chce czasem nie tylko wygląd, ale i poglądy. (...) Ale moda nie wymaga działania, wystarczają jej słowa. I dlatego, że interesuje się kształtem, a nie treścią, przejawia się najlepiej w ubraniu, w stroju, w tym opakowaniu ciała człowieka, a może i jego istoty. Moda powszechna nie żąda, jak wiadomo, absolutnego posłuszeństwa, lecz przeciwnie – raczej twórczości w granicach jej wskazówek”. „Sensem głównym mody jest od jej początku najładniejsze pokazanie człowieka, zwłaszcza kobiety. Stwarzanie coraz nowych form zdobienia ciała, a zarazem koniecznych nawrotów pewnych kształtów, jakby pięknych wiecznie, stanowi też zadanie godne trudu. Nie trzeba więc krzywdzić mody. Jeżeli każe ona naśladować swoje formy życia, to znaczy, że wskazuje za każdym razem nowy ideał. Przecież każda moda ma swoje powody. Może więc dlatego właśnie, że obejmuje swym zasięgiem sprawy najróżniejsze i pokazuje nieomylnie, co w da228

VII. PODYSKUTUJMY

nym czasie najbardziej się ludziom podobało, warto się męczyć nad odpowiedzią: dlaczego? W każdym razie zmienność i rozmaitość mody dobrze świadczą o życiu i kulturze społeczeństwa”. (Elżbieta i Andrzej Banachowie, „Słownik mody”)

Pytania: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Kto i co tworzy modę? Dlaczego istnieje moda? Co może być przedmiotem mody? Jakie czynniki wpływają na modę? Jakie są cele i jaki jest sens mody? Czy moda to celowy kaprys czy celowa zmienność? Czy moda zakłada absolutne jej posłuszeństwo? W jakich kwestiach autorzy obu definicji się nie zgadzają?

Ćwiczenie 2 Użyj następujących wyrażeń w zdaniach. wchodzić w modę wychodzić z mody ubierać się według najnowszej mody hołdować modzie lansować modę

nastaje moda moda przemija panuje moda (coś) podlega modzie moda na (coś)

Ćwiczenie 3 Wymień wady i zalety obecności mody w życiu. Zalety mody

Wady mody

Ćwiczenie 4 Podaj antonimy do podanych przymiotników. modny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nowoczesny – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

naturalny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niedrogi – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kolorowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

obcisły – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wzorzysty – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

żywe (kolory) – . . . . . . . . . . . . . . . . .

schludny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

delikatny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 5 Uzupełnij tabelę, wpisując po kilka przykładów w każde okienko. Damskie

Męskie

Ubrania Dodatki Buty Biżuteria Kosmetyki

Ćwiczenie 6 a) Wymień co jest aktualnie modne w Twoim kraju. Dla kobiet

Dla mężczyzn

Ubrania Fryzury Pielęgnacja ciała Przedmioty Miejsca, gdzie trzeba bywać Rozrywki Styl życia

b) Czy istnieją podobieństwa między tym, co modne dla mężczyzn i kobiet? c) Czy moda zmienia się w obrębie jednej płci w zależności od wieku osoby lub innych czynników (jakich)? 230

VII. PODYSKUTUJMY

Ćwiczenie 7 Wypisz przykłady tego, co można: uszyć: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyhaftować: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wydziergać na szydełku: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zrobić na drutach: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 8 Przejrzyj najnowsze czasopisma i katalogi i wybierz zdjęcie przedstawiające modne wnętrze. a) Opisz ustnie lub pisemnie dane wnętrze. b) Czy wiesz, co nowego pojawiło się w modzie wnętrzarskiej w porównaniu z poprzednim sezonem? c) Czy jest coś, czego nie akceptujesz, nawet jeśli jest to modne? Co to takiego?

Ćwiczenie 9 Wymień a) modne miejsca w Twoim mieście; b) modne miejsca wakacyjnego odpoczynku w Twoim kraju; c) modne kierunki zagranicznych wyjazdów. Spróbuj uzasadnić, dlaczego są „na topie”.

Ćwiczenie 10 a) Powiedz, jacy pisarze, książki i tematy w literaturze są aktualnie modne w Twoim kraju. b) Porównaj z modą w innych krajach. Co jest wspólnego? Czym się różnią?

Ćwiczenie 11 Podzielcie się na 3 grupy. Każda grupa wybiera jeden z tematów poniżej i krótko go prezentuje przed całą klasą. Pozostałe osoby mogą zadawać prezentującej grupie pytania lub podważać jej argumenty. Tematy: 1. Zmienność, cykliczność i... jako cechy mody. 2. Co znaczy być modnym człowiekiem i czy mody można uniknąć? 3. Czym różni się to, co modne, od tego co kultowe?

231

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 12 Przeczytaj poniższy fragment artykułu i odpowiedz na znajdujące się pod nim pytania.

Joanna Noiszewska

Moda w roku 2025 (fragment artykułu z „Twojego Stylu” 2010/6)

Trójwymiarowy skaner pozwoli Ci zmierzyć ubranie na odległość. Bluzka będzie zmieniała kolor w zależności od Twojego nastroju. Wypierzesz ją w pralce zużywającej zaledwie szklankę wody. Kiedy się znudzi, odeślesz do centrum przeróbek. [...] Scenariusze są cztery. Od idylli po horror. Od rozpasanej konsumpcji po domowe szycie z resztek. Nowe ubrania tylko dla bogatych. Pekin stolicą światowej mody. Fala inspiracji z Indii. Wypożyczalnie ciuchów tak popularne, jak dziś wypożyczalnie filmów. Monitoring zdrowia i ładowarka do telefonu wbudowane w żakiecik. Turystyczna garderoba na miarę, która będzie czekać na Ciebie w hotelu pierwszego dnia wakacji. To nie jest wróżenie z fusów, tylko nowy, jeszcze ciepły raport „Fashion Futures 2025”. Opracowany przez Forum for the Future, brytyjską organizację na rzecz zrównoważonej gospodarki oraz znaną markę dżinsową Levi Strauss. Czterdziestu ekspertów ze świata mody, nauki, biznesu, wzięło pod uwagę aż 170 czynników, jakie będą decydować o naszym życiu. Fantastyczne technologie, ale też nieuniknione ocieplenie klimatu, sejsmiczne kaprysy planety, kurczenie się zasobów energii. Plus zmiany demograficzne: do roku 2025 przybędzie nas miliard, a ponad 20 proc. mieszkańców Europy znajdzie się w grupie 60+. Opracowano cztery możliwe scenariusze, ale pewnik jest jeden: ubierać się będziemy. Bo musimy i chcemy. Przez ubranie wyrażamy siebie, a świat przyszłości będzie stał indywidualizacją. Magazyny nie napiszą: „w tym sezonie modne jest...”, tylko doradzą, jak ubrać się wygodnie, zdrowo i stosownie do nastroju. Scenariusz nr 1 – Techno chic czyli kosmiczne możliwości T-shirt, który zmienia kolor? Proszę bardzo. W 2025 roku świat jest zdrowy, piękny, bogaty i bardzo high-tech. Moda – niskoenergetyczna i tania. Materiały? Z ultranowoczesnych, nieszkodliwych dla planety surowców. Biodegradowalne, bez toksycznych nadruków. Nie ciśniemy się w sklepowych przymierzalniach, bo każdy ma dostęp po trójwymiarowych skanerów do ciała, które pozwalają „przymierzać” ubrania w wirtualnych lustrach i na interaktywnych ekranach. W Chinach wykonuje się ubrania modułowe, które potem są dostarczane do sklepów. Tam na zamówienie można je dostosować do potrzeb klienta. Nie ma nietrafionych kolekcji, zanim modele trafią do produkcji, klienci głosują online na najfajniejsze fasony i kolory. Większość sklepów jest otwarta non stop. Pranie? Niepotrzebne. Ubrania są pokryte specjalną niebrudzącą się warstwą. Zużyte ciuchy rozkłada się na czynniki pierwsze, przerabia, kompostuje. [...] Ciekawost232

VII. PODYSKUTUJMY

ka: biura podróży w pakiecie oferują wakacyjną garderobę – wybór lokalnych ubrań, które czekają na Ciebie po przyjeździe. Pasują, bo wcześniej zmierzyłaś je wirtualnie. [...] Scenariusz nr 2 – Slow life czyli etycznie i ekologicznie Przepisy dotyczące ekologii są wprawdzie drakońskie, ale na ubraniach można spokojnie napisać: nikt ani nic na świecie nie ucierpiało podczas ich produkcji. Wszyscy dbamy o to, by emitować jak najmniej dwutlenku węgla. Ciuchów w szafie mamy niewiele, za to znakomitej jakości, wytwarzane i prane bez chemikaliów. Jesteśmy gotowi płacić za nie więcej niż kiedyś. Kupujemy je w małych sklepikach typu „prosto od producenta” położonych bliżej domu – ten scenariusz zakłada bowiem powrót handlu do centrum miast (wyjazd na peryferie oznacza przecież spalanie zbyt dużej ilości benzyny). Kupujemy też wirtualnie najchętniej na vBay – popularnym portalu wyspecjalizowanym w vintage. Dużo wymieniamy z przyjaciółmi. Dobrze ma się odzieżowe rękodzieło i rzemiosło, rozmaite „przetwory” i ludowe akcenty. Ale pojawiają się również sprytne ubrania z wmontowanymi czujnikami, które kontrolują nasze zdrowie i formę. Dlatego konkurentami marek odzieżowych stają się firmy farmaceutyczne. [...] Scenariusz nr 3 – Community couture, czyli moda wspólnotowa „Jestem piętnastą właścicielką tej sukienki”, taka deklaracja szokuje dziś, ale w roku 2025 stanie się normą. Według raportu będzie tak: świat walczy ze zmianami klimatu. Walczy desperacko i bez większych sukcesów. Źródła energii kurczą się, za to rosną tendencje do łączenia się we wspólnoty. Ludzie starają się być samowystarczalni. Z powodu wysokich kosztów produkcja ubrań spada na łeb na szyję. W niektórych krajach ubrania są reglamentowane jak w Polsce stanu wojennego cukier... Tylko najbogatsi mogą pozwolić sobie na ciuchy z certyfikatem „nowe”. Reszta poluje na targowiskach second-hand albo na czarnym rynku. Dużo szyje się i przerabia w domu lub w założonych przez wspólnotę centrach recyklingu. Pranie? Tylko w publicznych pralniach w superwydajnych maszynach, którym wystarczy jedna szklanka wody na cały cykl. W szkołach dzieci uczą się technik przetwarzania ubrań. Nic się nie marnuje. [...] Scenariusz nr 4 – Patchwork planet, czyli radźcie sobie sami Zrobiłam to ubranie sama, bo... nie miałam innego wyjścia. Świat jest podzielony na kulturowe bloki z nierówną gospodarką. Prym ekonomiczny i kulturalny wiedzie Azja. Moda jest pod silnym wpływem regionalnych trendów i miejscowych sław. Coraz trudniej o surowce do produkcji ubrań. Dużo szyje się lokalnie, w małych manufakturach z tego, co dostępne na miejscu – bambusa w Azji, wełny w Australii, lnu w Indiach. Z drugiej strony brak materiałów staje się matką wynalazków – powstają ubrania z bakterii celulozy czy samooczyszczające się sprytne tkaniny nanotechnologiczne. Dużo kombinujemy sami. [...] Wybór kolorów jest ograniczony troską o wodę i energię potrzebną do farbowania. [...]

233

Polski dla obcokrajowcÓw

Pytania: 1) Który z powyższych scenariuszy wydaje Ci się najbardziej prawdopodobny? Dlaczego? 2) Czy wierzysz, że moda przestanie istnieć, a ubieranie się będzie miało przede wszystkim cel praktyczny? 3) Które zjawiska podobają Ci się, które chętnie byś widział/a w przyszłości, a których wolał(a)byś uniknąć?

Ćwiczenie 13 Wyjaśnij synonimem, opisem lub definicją wyrazy i zwroty, które pojawiły się w tekście. Przykład: rozpasany – pozbawiony wszelkich hamulców i granic, nieograniczony, nieopanowany. garderoba na miarę – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wróżenie z fusów – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . jeszcze ciepły (o raporcie) – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niskoenergetyczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nadruki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cisnąć się – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . trójwymiarowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nietrafiony – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rozkładać (się) na czynniki pierwsze – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kompostować – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . drakoński – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ucierpieć – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rękodzieło – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rzemiosło – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przetwory – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czujniki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . miejscowe – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wieść prym ekonomiczny i kulturalny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . surowce – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stawać się / być matką wynalazków – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kurczyć się – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . samowystarczalny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spadać na łeb na szyję – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . reglamentowany – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

VII. PODYSKUTUJMY

Ćwiczenie 14 a) Podaj antonimy poniższych wyrazów. nietrafiony – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . samowystarczalny – . . . . . . . . . . . . rozpasany – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na miarę – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . fantastyczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . wygodnie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zdrowo – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stosownie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nieszkodliwy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . toksyczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . drakoński – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . znakomity – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . peryferie – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sprytny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . desperacko – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . publiczny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Podaj przykłady użycia tych wyrazów w zdaniach.

Magdalena Grzebałkowska

Jezus Judasz nie przejdzie (fragment artykułu z „Wysokich Obcasów” 26.01.2008)

W Polsce w latach 20. XX w. szalenie popularne było imię Władysław. Mój pradziadek Antoni, człowiek modny, nazwał więc córkę, a moją babcię, Władysławą. A że było mu mało, bratu babci dał na chrzcie... Władysław. Babcia Władzia rodziła tuż po wojnie. Modne były wtedy imiona bohaterów Sienkiewiczowskich. Mama dostała imię Danuta, jej brat Zbigniew. Mama wspomina, że na początku lat 70. imię Magdalena wydawało jej się rzadkie. Podobnie myślało wiele mam. Kiedy nauczyciele wołali: „Magda, do mnie!”, ruszała w ich stronę gromada dziewczynek. Ja córce dałam na imię Antonina, po pradziadku. Wydawało się dość niespotykane. Błąd! Powinnam obejrzeć polskie seriale. Okazuje się, że w Na Wspólnej gra Antosia i popularność tego imienia gwałtownie wzrasta. W ubiegłym roku tylko w Warszawie nadano je prawie stu dziewczynkom. [...] Kanarek Kubuś Trudno uchwycić moment, gdy jakieś imię robi się modne. Dziś najłatwiej wzrost popularności imion przypisać serialom telewizyjnym. Ale istnieje też teoria, że autorzy scenariuszy nadają bohaterom te imiona, które już są popularne. Jakkolwiek by było, od kilku lat rządzą niepodzielnie Jakub i Julia. Otrzymuje je niemal 10 proc. nowo narodzonych chłopców i dziewczynek. Oba imiona noszą bohaterowie serialu Na dobre i na złe – prawy i miły doktor Jakub Burski i Julka, adoptowana przez jego żonę Zosię (też modne imię). – Nie przypisywałabym serialom aż takiej siły oddziaływania – mówi Ilona Łepkowska, autorka scenariuszy, m.in. serialu Na dobre i na złe. – Niemożliwe, żeby imię Jakub było aż tak popularne tylko z powodu Jakuba Burskiego. Gdy 235

Polski dla obcokrajowcÓw

szuka imion dla nowych bohaterów, stara się wykorzystać popularne, ale takie, jakich nie noszą jeszcze postaci w jej serialu czy filmie. Profesor Aleksandra Cieślikowa, językoznawca, kierownik Zakładu Onomastyki Polskiej Instytutu Języka Polskiego w Krakowie, przyznaje, że telewizja mogła mieć pewien wpływ na popularność imion Jakub i Julia. – Ale nie tylko – dodaje. – Kuba, Kubuś to w latach 80. XX w. było bardzo popularne imię dla zwierząt. Moda na imiona układa się w sinusoidę. Wracają te zapomniane, które za jakiś czas znów przestaną być modne. Mojemu pokoleniu nie nadawano imion Jakub i Julia. Ale mój wnuk nosi imię Kuba, na cześć mojego dziadka. – Ostatnio jest moda na imiona tradycyjne, od lat nieużywane, takie jak Stanisław, Franciszek, Maria, i zapożyczone z Zachodu – Nikola, Wiktoria, Oliwia czy Dawid. Bywa, że w ławce siedzą Wanessa i Mieszko – mówi dyrektorka jednej z gdańskich szkół społecznych. Przyszłe matki śledzą trendy na forach internetowych. AlaM: Jak mówię, że podoba mi się imię Kinga, to słyszę: „Ta z »M jak miłość«?”. Nie chcę usłyszeć przy rejestrowaniu dziecka w urzędzie, że to szósta dzisiaj Kinga (kolega tak miał kilka lat temu z Julką). Tymianek 21: W sobotę w parku usłyszałam, jak pani woła do trzy-, czteroletniej dziewczynki „Fiorella”. Myślałam, że się przesłyszałam. Od razu poszukałam tego imienia w wyszukiwarce i był serial wenezuelski z tym imieniem! Czyli to Isaura naszych czasów! kika: Czy czasem do ogromnej popularności Aleksandry, która przecież już wcześniej była bardzo często nadawana, nie przyczynił się częściowo Klan z Olą Lubicz? Aga: Borys – po Szycu. Oliwier – po Janiaku (który naprawdę ma na imię Piotr). Kotek: A Wielki Brat? I Klaudiusz z Manuelą, od których zaroiło się na podwórkach. Wiktoria też jest modna – po córce Wałęsy, a może po Victorii Beckham? Nikt nie potrafi mi jednak wyjaśnić popularności imienia Nikola (Nicole, Nicol). Czy był jakiś serial, film, książka z taką bohaterką? A może to po Nicole Kidman? Z opinii Rady Języka Polskiego: Jezus Judasz

Odpowiadając na pytanie zawarte w liście, a dotyczące zmiany imion dziecka z Joshua Yehuda na imiona Jezus Judasz, wyrażam opinię, że zmiana taka narusza zasadę, iż wybrane imię nie może być imieniem ośmies zającym. Tak zaś odbierane może być imię Judasz, będące w polszczyźnie synonim em zdrajcy Jezusa Chrystusa. Zestawienie tego imienia z imieniem Jezus, które jest dla większości Polaków imieniem Boga, nienadawanym w Polsce dzieciom, powoduje dodatkowy zgrzyt i odczucie, iż to zestawienie (tzn. Jezus Judasz) nie jest właściwe, a nosi znamiona albo niestosownego żartu, albo świętok radztwa. Ksawery dla Polaków Zdaniem profesor Cieślikowej status rodziny może mieć wpływ na nadanie imienia dziecku. Dr Katarzyna Kłosińska, językoznawca, sekretarz Rady Języka Polskiego, zauważa, że proste imiona nadają przeważnie ludzie, którzy osiągnęli już 236

VII. PODYSKUTUJMY

pewien poziom wykształcenia i majątku. Imiona ‚niezwykłe’, choć coraz bardziej popularne, otrzymują dzieci rodziców marzących o wybiciu się. – Była u nas kiedyś matka, chciała nazwać córkę Eurydyka – wspomina prof. Aleksandra Cieślikowa. – Tłumaczyliśmy jej, że nie była to szczęśliwa postać literacka. Ale ona powiedziała: niezwykłe imię – niezwykłe życie. Rodzice chcą przeważnie, żeby Nikole lub Wiktorie były zapisywane z cudzoziemska przez „c” i „v”. Rada Języka Polskiego zaleca jednak używanie spolszczonych form. Urzędnicy urzędów stanu cywilnego mogą zrobić wyjątek dla rodziców, którzy mają obce lub podwójne obywatelstwo. Dlatego piosenkarz Michał Wiśniewski, który ma także niemiecki paszport, mógł nazwać swoje dzieci Xavier, Fabienne i Etiennette. Polakom z jednym obywatelstwem pozostaje Ksawery lub Fabian. Jednak ostateczna decyzja należy do urzędników stanu cywilnego. W Warszawie dwa lata temu urzędnik wyraził zgodę na rejestrację chłopca o imieniu Żyraf, choć nie zaleca się nadawania imion ośmieszających. Istnieją także mody związane z momentem historycznym. Po śmierci księdza Jerzego Popiełuszki na świat przyszło więcej Jerzych niż zwykle. Kiedy Małysz zaczął odnosić sukcesy, powróciła na chwilę moda na Adamów. Po śmierci papieża Polaka wzrosła moda na imiona Jan, Paweł i Karol. Trend ten trwa od wieków. Kiedyś np. nazywano chłopców Tadeusz na cześć Kościuszki. – Ale Lechów nie pojawiło się więcej po 1980 r. – zauważa Ilona Łepkowska. Trendy wyznaczają też polskie gwiazdy. Popularność imieniu Pola przyniosła prawdopodobnie córka Manueli Gretkowskiej; Franek, syn Anny Marii Jopek i Marcina Kydryńskiego, mógł się przyczynić do mody na Franciszków. A czym tłumaczyć modę na imię Mateusz? – Szczyt popularności tego imienia przypada na lata 90. W dekadzie 1990-99 nadano je ponad 150 tys. razy; było to wtedy najczęściej nadawane imię – mówi Katarzyna Kłosińska. – Ale nie wiem, skąd ta nagła moda. Żeńskim odkryciem imienniczym lat 90. jest Sandra. Popularność Sandr zaczęła się w latach 80. Wówczas urodziło się ich niecałe 10 tys., a już w latach 90. zarejestrowano ponad 20 tys. dziewczynek o tym imieniu. I pomyśleć, że w latach 50. urodziła się tylko jedna Sandra. Niewykluczone, że imieniu Sandra popularność przyniósł program dla dzieci „5, 10, 15”. W latach 80. występowała w nim współprowadząca Sandra Walter. [...] Królowa zmienia imię Moda na imiona trwa od wieków. W czasach słowiańskich rodzice nadawali dzieciom imiona dwuczłonowe. – Najpopularniejszym członem było ‚sław’, żeby ich dzieci były sławne w tym, co będą robiły. Radosław miał być rad sławy, podążać za nią, Domasław miał mieć sławę w domu, Grzymisław miał zostać sławnym pielgrzymem – mówi prof. Aleksandra Cieślikowa. Ale niektóre imiona rezerwowało się tylko dla rodów panujących. Aż do XV w. nie wolno było nazywać dzieci imionami Bolesław, Mieszko i Kazimierz. Wraz z chrześcijaństwem przyszła moda na Wojciechów (nasz pierwszy święty), Jadwigi (święta i królowa), księża naciskali na używanie imion biblijnych. Ale dziewczynkom nie wolno nadawać imienia Maria aż do połowy XIX w. Było zastrzeżone dla Matki Bożej. 237

Polski dla obcokrajowcÓw

Przekonanie Polaków do tego było tak silne, że przyszła polska królowa Maria Gonzaga de Nevers musiała w 1645 r. przed przyjazdem do Polski jako żona Władysława IV przyjąć imię Ludwika Maria, żeby nie gorszyć szlachty. Imię Maria zastępowano więc Maryną lub Marianną. Koniec XVIII w. i następne stulecie to moda na imiona wywodzące się od postaci literackich. Pojawiają się na świecie dzieci o imionach Oskar i Malwina, nazwane tak na cześć bohaterów Pieśni Osjana. Popularność zyskują mickiewiczowskie Grażyna i Telimena i sienkiewiczowskie Danuta i Ligia. – Imię Grażyna wcześniej nie istniało. Adam Mickiewicz je wymyślił – mówi profesor Cieślikowa. – Utworzył je od litewskiego słowa „grażus” oznaczającego piękno. Na początku XX w. autor poradników Mieczysław Rościszewski wskazuje paniom domu, które imiona są na fali. Imię Ewa uważa za modne, Marta za ekscentryczne, Matylda za przestarzałe, a Zygmunta za nowoczesne. Chłopcom radzi nadawać imiona Jerzy, Witold, Żelisław, Miron. Dopuszcza Jacka, choć uważa je za ekscentryczne. Z opinii Rady Języka Polskiego: Anioł

Szanowna Pani, wyrażam opinię, że forma Anioł nie powinna zostać nadana jako imię, gdyż jest ona równoznaczna z rzeczownikiem pospolitym. Ze względ u na swoje znaczenie imię takie może w przyszłości przysporzyć nosicielowi (zwłasz cza dziecku) wielu kłopotów, być powodem prześmiewczych uwag, ironicznych docinkó w itd. Marzena taka nowoczesna W latach 60. hitem staje się Robert i Marzena. – W tej dekadzie zarejestrowano niemal 37 tys. Marzen i prawie 70 tys. Robertów, choć w latach 50. dzieci o tym imieniu było dziesięć razy mniej – mówi Katarzyna Kłosińska. Trudno jednak przypisywać popularność tych imion wpływom serialu czy filmu. Po pierwsze, telewizor w tamtych czasach był towarem luksusowym, po drugie, w słynnym serialu Wojna domowa występowali Pawełek i Anulka. A nie odnotowano wzrostu zainteresowania tymi imionami. Janina Nowak, mama 45-letniego dziś Roberta, twierdzi, że wybrała takie imię dla syna, bo większość mam je wówczas wybierała. – W szpitalu co trzecie dziecko to był Robert – wspomina ze śmiechem. – Wokół mnie dzieci nazywano Robertami. Mnie też się to imię spodobało. Ale nie pamiętam, żeby nadawano je ze względu na jakiegoś sławnego Roberta. To był taki owczy pęd. Według obserwacji Katarzyny Kłosińskiej lata 1960-69 to dekada Bogumiłów, Darków, Waldków, Robertów, a także Bożen, Mirosław, Renat i Marzen. Spośród tych imion Dariusz, Robert i Marzena były stosunkowo świeże, w poprzednich latach niemodne. – Można sądzić, że stały się tak popularne, bo na tle imion, które nadawano dotychczas, takich jak choćby Bogumił, Stanisław albo Barbara, wydawały się nowoczesne, nietradycyjne – uważa językoznawca. 238

VII. PODYSKUTUJMY

W latach 70. już łatwiej uchwycić podążanie za trendami kreowanymi przed media. Na początku dekady królowała Anna Maria. Inspirację daje zespół Czerwone Gitary piosenką Anna Maria z roku 1968. Na małym ekranie pojawia się serial dla dzieci Bella i Sebastian, a w Polsce nadaje się imię Sebastian 50 tys. chłopców (w latach 60. – zaledwie 1,4 tys.). – Lata 70. to wychodzenie z gomułkowskiej szarzyzny, to coca-cola, to „Studio 2” w sobotnie wieczory, to koncert Abby w telewizji polskiej – mówi językoznawca Katarzyna Kłosińska. – Tamte lata to okres fascynacji Zachodem, konsumpcją i nowoczesnością. I takie nowoczesne imiona wybieraliśmy dla swych dzieci – Daniel, Aneta, Sebastian. Nietrudno się domyślić, że imię Daniel mamy nadawały synom na cześć bożyszcza kobiet – Daniela Olbrychskiego. Rekordzistką tamtych lat jest Agnieszka. To imię dostaje ćwierć miliona dziewczynek (w latach 60. – 37 tys.). – Naszą inspiracją była Agnieszka Osiecka – wspomina Danuta Kowalik, mama Agnieszki urodzonej w 1976 r. – W tamtych ponurych czasach jej teksty były odskocznią do innego życia. To była baba z temperamentem, z innym spojrzeniem, tego życzyliśmy naszej córce. Ale czy Osiecka mogła być inspiracją dla 250 tys. polskich rodziców? Nikt jednak nie pamięta innej sławnej Agnieszki, bohaterki filmu, serialu lub książki, która aż tak działałaby na masową wyobraźnię. W następnej dekadzie modni stają się Łukasze – ćwierć miliona (w latach 60. było ich niespełna tysiąc). Sławę imieniu mógł przynieść przystojny Łukasz Zbożny z serialu Dom, ale są to też czasy silnej identyfikacji Polaków z Kościołem. Łukasz to imię ewangelisty. Popularne stają się też imiona Filip, Adrian i Kamil. – Byłam w ciąży, gdy oglądałam serial Życie Kamila Kuranta – mówi mama 26-letniego Kamila. – Spodobało mi się. Było inne. Chwilową modę na imię Kwiryna przynosi film Dziewczęta z Nowolipek; do 1990 r. otrzymają je 32 dziewczynki. Spory wpływ na rodziców wywiera pewna niewolnica z serialu. W sumie w Polsce rodzi się 38 Izaur i 28 Isaur. Są jednak rodzice, którzy opierają się wszelkim trendom. – Niemal codziennie opiniuję jakieś imię, którego nie chcą zaakceptować urzędnicy – mówi prof. Aleksandra Cieślikowa. – Czasem rodzice walczą o uznanie wymyślonego przez siebie imienia. Pamiętamy Solidariusza, którego rodzice w latach 80. musieli odwoływać się do sądu. Wygrali. A chłopiec, gdy skończył 18 lat, zmienił imię.

Pytania: 1) Jakie są przepisy dotyczące nadawania imion w Polsce i w Twoim kraju? 2) Co decyduje o popularności imion? 3) Jakie imiona są obecnie bardziej popularne w Polsce i w Twoim kraju: tradycyjne czy oryginalne? 4) Jaki wpływ na nadawanie imion dzieciom mają wykształcenie i zamożność rodziców? 239

Polski dla obcokrajowcÓw

5) Od najdawniejszych czasów imię było wróżbą dla dziecka. Czego rodzice życzyli kiedyś i czego życzą dziś dzieciom, nadając im imiona? 6) Jakich imion nie powinno się Twoim zdaniem nadawać? 7) Czy nadając imię dziecku, powinno się brać pod uwagę jego nazwisko? 8) Jak masz na imię? Czy wiesz, dlaczego rodzice dali Ci takie imię/imiona?

Ćwiczenie 15 Użyj w zdaniach poniższych zwrotów. Przykład: mieć na imię (+M) Zdanie: Ona ma na imię Ania. nosić imię (+M) dostać na imię (+M) nadawać imię (+M) nazwać imieniem (+D) używać imienia (+M) zyskać imię (+D)

zwracać się do siebie po imieniu mówić do siebie/sobie po imieniu być (z kimś) po imieniu (coś) imienia (+D) robić coś w imieniu (+D)

M – mianownik; D – dopełniacz

Ćwiczenie 16 Wypisz w odpowiednich kolumnach przykłady imion polskich i z Twojego kraju. Imiona staroświeckie

klasyczne

nowoczesne

dziwaczne

Polskie Z Twojego kraju

Ćwiczenie 17 Podaj męskie i żeńskie imiona, które Ci się podobają i takie, które uważasz za brzydkie. Uzasadnij swój wybór. Ładne imiona

240

Brzydkie imiona

VII. PODYSKUTUJMY

Ćwiczenie 18 Zapisz słownie liczebniki pojawiające się w poniższych zdaniach. 1. W latach 90. XX w. bardzo popularne było imię Mateusz. W dekadzie 1990-99 nadano je ponad 150 tys. razy. 2. Aż do XV w. nie wolno było nazywać dzieci imionami Bolesław, Mieszko i Kazimierz. 3. W latach 80. urodziło się niecałe 10 tys. Sandr, a już w latach 90. zarejestrowano ponad 20 tys. dziewczynek o tym imieniu. 4. Przyszła polska królowa Maria Gonzaga de Nevers musiała w 1645 r. przed przyjazdem do Polski jako żona Władysława IV przyjąć imię Ludwika Maria, żeby nie gorszyć szlachty. 5. W latach 60. zarejestrowano niemal 37 tys. Marzen i prawie 70 tys. Robertów, choć w latach 50. dzieci o tym imieniu było dziesięć razy mniej. 6. Mama 26-letniego Kamila nadała synowi imię na cześć bohatera swojego ulubionego filmu. 7. Pani Ilona, mama urodzonych w 1985 roku Daniela, w 1998 Zuzanny i w 2001 Julii przyznaje, że w swoim wyborze kierowała się aktualną modą. 8. Od ponad 10 lat najpopularniejsze imiona to Julia i Kuba. Jedynie w 2011 roku sytuacja uległa zmianie i urodziło się najwięcej dziewczynek o imieniu Lena oraz chłopców o imieniu Szymon. Jednak z danych za poprzedni rok wynika, że Julia i Jakub znów wrócili na pierwsze miejsca – urodziło się prawie 13 tys. Julek i ponad 10 tys. Jakubów. 9. Do najrzadziej nadawanych w 2010 roku imion należy m.in. Klaudyna, Sabrina, Siemowit czy Manuel.

Ćwiczenie 19 Wypowiedz się na temat opinii zawartej w jednym z wybranych cytatów (w 150- -200 słowach). 1. „Moda jest zbiorowym plagiatem, przy którym nie ma poszkodowanego. Rozgrzesza ona pod względem moralnym, lecz nie duchowym. Modnisie są nawet potrzebni społecznie, ale to nie są pionierzy”. (Karol Irzykowski) 2. „Krzyk mody nie powinien zakłócać głosu rozsądku”. (Janusz Roś) 3. „Moda – to co dziś ładne, ale za kilka lat będzie brzydkie. Sztuka – to co dziś brzydkie, ale za kilka lat będzie ładne”. (Coco Chanel)

241

Polski dla obcokrajowcÓw

2. W pogoni za sławą Ana Miler

Celebryta – skomplikowane życie, które nie pociąga (fragment artykułu ze strony www.hoga.pl) Pojęcie gwiazda ewoluowało na przestrzeni lat w sposób nieprawdopodobny. Jeszcze do niedawna twórca był kimś, kto miał realny wpływ na postawy swoich idoli, a czasem i sprawy świata, kimś, kto ma coś do powiedzenia, z czyim zdaniem się liczy. Kiedyś „gwiazda” była niedoścignionym ideałem, kimś, kim chcielibyśmy być. Angelina Jolie w rozciągniętych t-shirtcie, modelki przyłapane w McDonaldzie, Joanna Brodzik upadająca po imprezie przed drzwiami swojego domu, Sarah Connor poszukująca męża przez Twittera, hermetyczny, sztucznie napompowany świat pękł jak bańka mydlana. Z jednej strony jeszcze nigdy nie byliśmy tak blisko ludzi ze szklanego ekranu, jeszcze nigdy nie mogliśmy do swojego idola wysłać wiadomości na facebooku, z drugiej żadna z „gwiazd” i celebrytów nie była tak zwyczajna. Okazuje się, że dziś już wcale im nie zazdrościmy. Kiedy Kate Middleton została księżną, w sondażu przeprowadzonym na grupie brytyjskiej młodzieży na pytanie: czy chciałyby być na jej miejscu, dziewczyny odpowiedziały, że nie. Po co to w dzisiejszych czasach, cała ta etykieta, biedna dziewczyna, śmiały się. Gdyby zestawić to z rankingiem popularności Księżnej Diany okazałoby się, jak bardzo ten stosunek się zmienił. Są dwa powody aksjologicznej zmiany podejścia do pojęcia „gwiazda”. Pierwszy mówi o tym, że [podczas kiedy zaglądamy]* do domów, a nawet [obserwujemy]* w intymnych sytuacjach idoli, opadł peniuar tajemniczości. Podświadomy mechanizm, który instynktownie kieruje naszą uwagę i pragnienia w miejsca i sytuacje niedostępne. Sprawia, że kiedy już wiemy, co jest po drugiej stronie, zainteresowanie spada, a czasem wręcz przeradza się w niechęć. Czujemy się oszukani widząc, że za kurtyną jest dokładnie to samo, co mamy na co dzień. Gwiazdy przestały być tajemnicą. Są takimi samymi śmiertelnikami jak my. Z jednej strony pozbyliśmy się kompleksów, z drugiej widzimy, że osoby sławne martwią się kilogramami, wyglądają całkiem zwyczajnie bez makijażu, często nie wiedzą, co powiedzieć, a w talk showach na żywo wręcz tracą cały swój urok, który wykreowali w filmach czy teledyskach spece od PR-u. Dodatkowo fakt potęguje „spoufalanie”. Kiedy gwiazda ubiera się w sieciówce i opowiada o tym, że chodzi w piżamie po domu, staje się bliższa swoim idolom, ale jednocześnie przestaje być kimś, komu zazdrościmy. I tak dochodzimy do punktu drugiego. Poprawa warunków ekonomicznych sprawiła, że zazdrość z powodu wyższego statusu materialnego zwyczajnie znikła. Może nie każdy z nas wybuduje rezydencję na Florydzie, ale przy korzystnym kredycie można kupić nie byle 242

VII. PODYSKUTUJMY

jaki apartament. W tym świetle może się okazać, że gwiazda to nie tylko osoba o jedynie nieco wyższym statusie materialnym, ale dodatkowo osoba, której życie jest dużo bardziej skomplikowane w pejoratywnym znaczeniu, bo każdy jej ruch poddawany jest analizie i miażdżącej krytyce, na co z pewnością nie może narzekać przeciętny anonimowy mieszkaniec Warszawy żyjący wygodnie i ciekawie, ale bez paparazzich czyhających pod domem. Buława celebrycka Druga kwestia dotyczy statusu samej gwiazdy i jej stopniowej pauperyzacji. Ciśnie się na usta pytanie o to, kto jest dziś celebrytą, kto gwiazdą, a kim jest sam artysta? Czy możemy porównać dzisiejszych wykonawców i twórców do legendarnych ikon w stylu Marylin Monroe czy Elvisa Presleya? Możemy. Obecnie mamy ponadprzeciętnych uzdolnionych ludzi, którzy wnoszą swój potencjał, poruszają wyobraźnię tłumu i przede wszystkim mają coś ważnego do powiedzenia. Problem w tym, że jest ich niewielu [i]* na tle pozostałych tworów kultury masowej zanikają. Dziś każdy wrażliwszy odbiorca dostrzega stopniową degradację jakości wytworów, nie chodzi tu o warsztat, ale samo podejście do pojęcia twórczości. Zmiany są dostrzegalne na samym poziomie rewizji kryteriów sztuki i talentu w porównaniu z dawnym statusem ikon popkultury. Dawniej, aby zaistnieć należało wykazać się talentem i determinacją. Dziś wystarczy być. Obserwując polskie media widać codziennie gwiazdy, które oferują przez kanały na youtube profity za subskrybowanie ich osobistych stron na facebooku. Trudno dziś wyobrazić sobie Boba Marleya, Arethę Franklin, Raya Charlesa, którzy proszą odbiorców o kupowanie ich płyt. Talent przestał być czymś wyjątkowym. Programy takie jak „Idol”, „Szansa na sukces”, „Must be The Music” czy wreszcie „Mam talent” pokazują jak wielki w zwyczajnych ludziach drzemie potencjał. Niejeden uczestnik castingu pokonał wokalnie Edytę Górniak pokazując, że talent nie jest już czymś jednym na milion, a dużo częściej występującym, a to czy stanie się źródłem zarobkowania czy też nie, zależy od dobrej promocji i odrobiny szczęścia. Wiesław Godzic w swojej książce „Znani z tego, że są znani” dokładnie opisuje to zjawisko, wyłuszczając medialne twory, które zaistniały dzięki skandalom, medialnym ekscesom w rzeczywistości niemającymi nic wartościowego do zaoferowania. Istnieją dwa rodzaje celebrytów: 1. autopasożytnictwo – odcinanie się od dawnych dokonań – zasług, osiągnięć, wcześniej zyskanej sławy, jednak spowodowanej jakimiś dokonaniami; 2. pasożytnictwo na związkach z innymi – osoby przyjaźniące się, spółkujące ze znanymi osobami same stają się znane, lub [zyskują sławę przez]* atak na osoby ważne lub wpływowe. Są też i tacy, którzy nie mają żadnego dorobku, a jednak ich znamy. Prowadzą blogi o modzie, testują na sobie kosmetyki lub farby przed kamerką internetową i wklejają je do sieci, tworzą swoje własne fanpage na facebooku i [...] określają siebie statusem gwiazdy, albo co gorsza „artysty”. 243

Polski dla obcokrajowcÓw

[...] Dziś status gwiazdora, ikony popkultury nie jest żadną nobilitacją, najwięksi artyści wciąż pracują w cieniu nic nieznaczących utworów literackich bez głębszych przemyśleń i wartości. Wielcy mistrzowie pióra zalegają na półkach niepopularnych księgarń, podczas gdy książki w milionowym nakładzie sprzedaje Kinga Rusin i Katarzyna Grochola, nic dziwnego, że współczesna sztuka (bez rozciągania zarzutu na wszystkich twórców) nie czyni nas bogatszymi wewnętrznie. Ale trzeba jej podziękować, gdyż zabiera z nas jarzmo nadmiernej refleksji, samokrytyki i potrzeby zmiany na poziomie mentalnym i rzeczywistym. Wizja Andy’ego Warhola, wieszczącego 15 minut sławy dla każdego, spełniła się. […]* – dopisek E.Z.

Pytania: 1) Kim jest Twoim zdaniem artysta? 2) Kogo możemy nazwać gwiazdą, a kogo celebrytą? 3) Czy też masz wrażenie zejścia „gwiazd” na ziemię? Uzasadnij swoją opinię. 4) Czy potrafisz podać przykłady celebrytów reprezentujące typy wyróżnione przez prof. Godzica? Opowiedz o nich. 5) Czy chciał(a)byś być celebryt(k)ą? Dlaczego?

Ćwiczenie 20 Jakie postaci są obecnie najbardziej popularne w Twoim kraju? Wybierz jedną znaną osobę, którą lubisz i jedną, której nie znosisz, a następnie: a) opisz ich wygląd; b) scharakteryzuj je krótko; c) opowiedz o ich zajęciach; d) podaj powody Twojego stosunku do tych osób.

Ćwiczenie 21 Znajdź zdjęcia obu osób wybranych w ćwiczeniu 20. i raz jeszcze, tym razem szczegółowo, opisz ich wygląd, używając podanych poniżej wyrazów. Słownictwo do opisu wyglądu postaci: twarz: pociągła/podłużna, owalna, kwadratowa, trójkątna, szczupła, okrągła, pucołowata, pyzata, drobna, chłopięca, dziewczęca, blada, ogorzała, opalona, szczera, śniada, gładka, pomarszczona, sympatyczna, końska nos: długi, duży, garbaty, haczykowaty, krogulczy, orli, krzywy, mały, perkaty, płaski, prosty, spiczasty, zadarty brwi: krzaczaste, gęste, rzadkie, jasne, ciemne, nastroszone, cienkie, regularne, zrośnięte, ładnie zarysowane

244

VII. PODYSKUTUJMY

oczy: niebieskie, szare, zielone, brązowe, piwne, stalowe, czarne, błyszczące, piękne, przekrwione, ruchliwe, rybie, kocie, wypukłe, wybałuszone, głęboko osadzone, skośne, zezowate, krótkowzroczne, łagodne, przebiegłe, przenikliwe, rozbiegane, wesołe, zimne, złe, żywe włosy: białe, blond, lniane, miedziane, czarne, krucze, hebanowe, kasztanowe, siwe, jasne, ciemne, szpakowate, rude, bujne, cienkie, długie, faliste, farbowane, gęste, rzadkie, gładkie, jedwabiste, kręcone, miękkie, naturalne, nastroszone, niesforne, krótko ścięte, rozczochrane, rozpuszczone usta: blade, drobne, mięsiste, niedomknięte, okolone zarostem, pełne, wąskie, pąsowe, rozdziawione, zaciśnięte, wykrzywione grymasem.

Ćwiczenie 22 a) Odmień przez przypadki w liczbie mnogiej następujące wyrazy. l. mn.

M. usta D. C. B. N. Msc. W.

M. ręce D. C. B. N. Msc. W.

M. oczy D. C. B. N. Msc. W.

M. uszy D. C. B. N. Msc. W.

M. brwi D. C. B. N. Msc. W.

b) Na czym polegają problemy w deklinacji tych wyrazów? Co w nich wyjątkowego?

Ćwiczenie 23 Odmień przez przypadki podane wyrazy. l. poj.

l. mn.

M. ramię D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. szyja D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. łokieć D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W.

M. mięsień D. C. B. N. Msc. W. M. D. C. B. N. Msc. W. 245

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 24 Uzupełnij antonimy podanych przymiotników określających wygląd i charakter. gęsty – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

skąpy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

śniady – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dowcipny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przy kości – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

delikatny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pomarszczony – . . . . . . . . . . . . . . . .

gadatliwy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pyzaty – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

lekkomyślny – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zadarty (nos) – .. . . . . . . . . . . . . . . . .

nieśmiały – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ruchliwy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pewny siebie – . . . . . . . . . . . . . . . . .

bujne – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

poważny – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

farbowane – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

grubiański – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gładkie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

roztrzepany – .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

rozczochrany – . . . . . . . . . . . . . . . . .

surowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

rozpuszczone (włosy) – .. . . . . . . .

uprzejmy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tępy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wrażliwy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

rozpuszczony – .. . . . . . . . . . . . . . . .

złośliwy – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 25 a) Wyjaśnij zwroty podkreślone w zdaniach. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

246

Zrobiłeś to zupełnie bez głowy! Nie rozumiem tego zagadnienia ani w ząb. Bez mrugnięcia okiem przyjęła łapówkę, widać że to nie pierwszy raz. Nie wiem, dlaczego Małgosia broni się przed przeprowadzką rękami i nogami, przecież tam miałaby lepsze warunki. Mózgiem całego przedsięwzięcia był Tomek. Syn pana Tarnowskiego jest jego prawą ręką i pomaga ojcu we wszystkich sprawach dotyczących firmy. Jarek nigdy nie był dobrym uczniem, we wszystkich szkołach nauczyciele ciągnęli go za uszy, żeby przechodził z klasy do klasy. Ten projekt był mu nie na rękę, ale nie mógł niczego zmienić. Sława uderzyła mu do głowy, w ogóle nie poznaje starych znajomych. Stołówkowe jedzenie już mi wychodzi bokiem. Widać jak na dłoni, że jesteś zakochana w Adamie. Ona zawsze dba tylko o własną skórę! Dzięki swojej pracy dorobił się pięknego domu, ale wszystkich sąsiadów to kłuje w oczy.

VII. PODYSKUTUJMY

14. Wszystko muszę robić sama, bo on najchętniej leżałby do góry brzuchem całymi dniami. 15. Talent ma we krwi, od razu to widać, kiedy patrzy się na jego obrazy. 16. On ma po prostu szczerość wypisaną na twarzy. 17. Sabina ma głowę do interesów, każda inwestycja przynosi jej zyski. 18. Mam powyżej uszu twojego niedbalstwa i ciągłego spóźniania się! 19. Nie dziwię się, że dostał to stanowisko, przecież każdy wie, że ma plecy. 20. Niejednokrotnie miała kłopoty przez swój niewyparzony język. 21. Maryla zupełnie owinęła sobie swojego chłopaka wokół palca. 22. On zawsze był zarozumiały, ale od kiedy dostał tę nagrodę, zupełnie przewróciło mu się w głowie. 23. Nie podobają mi się modelki na wybiegach, sama skóra i kości. 24. Po tej aferze miałem nadzieję, że noga mu się powinie, ale on jednak zawsze spada na cztery łapy. 25. Nie zazdroszczę jej sukcesu, zapracowała na niego w pocie czoła. 26. Swoją najnowszą książką zdobył serca czytelników.

b) Użyj wybranych zwrotów w zdaniach odnoszących się do wybranych przez Ciebie / znanych Ci osób.

Ćwiczenie 26 W poniższym wywiadzie uzupełnij brakujące wyrazy. Zwróć uwagę, by zdania były sensowne i poprawne gramatycznie. Dziennikarz: Dzień dobry. Bardzo się cieszę, że mogę z Panią (1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wywiad. Aktorka XY: Dzień dobry. Nie (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . za często wywiadów. Niezbyt to lubię. Dz: Chciałbym najpierw zapytać o sukces, jaki (3). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pani w tym roku. Zdobyła Pani prestiżową nagrodę (4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . najlepszej aktorki. XY: Tak, ale chciałabym dodać, że nie była to główna rola, ale rola (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bardzo sobie cenię tę nagrodę, gdyż rzadko się zdarza, że tak samo oceniają i głosują krytycy filmowi oraz widzowie. Dz: Tak, a poza tym udział w filmie „Bramy raju” przyniósł Pani także wyróżnienie w organizowanym przez „Galę” konkursie (6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . najpiękniejszy kostium filmowy. XY: Kostium był rzeczywiście piękny, ale przyznam, że nie lubię gazet plotkarskich. Niewiele trzeba, żeby (7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na języki, a potem już wszyscy o tobie plotkują i czatują na ciebie paparazzi. 247

Polski dla obcokrajowcÓw

Dz: Ten film został (8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . również z myślą o młodzieży, która szuka w kinie także (9). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . specjalnych i wartkiej (10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XY: Tak, reżyser jest

(11). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

młodego pokolenia,

więc trudno się temu dziwić. Dz: Ostatnio zaskoczyła Pani wszystkich, grając (12). . . . . . . . . . . filmie historycznym po węgiersku! Nie wiedziałem, że zna Pani ten język. XY: Nie znam. Mówiłam nie, nauczyłam się tekstu łam, żeby

(13). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (14). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

węgiersku fonetycz-

pamięć. Zawsze marzy-

w filmie kostiumowym i kie-

dy zaproponowano mi tę niewielką rolę, od razu się zgodziłam. Wiele czasu (16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mi nauczenie się tej roli. Poza tym wę-

gierski jest bardzo skomplikowany, mało nie

(17). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

sobie języka! Niektóre wyrazy są naprawdę trudne do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zresztą na początku ciągle

(18). . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(19). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

i wszyscy się śmiali, bo wychodził z tego całkiem inny wyraz.

(20). . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . węgierskich wyrazów była wielkim problemem dla wszystkich obcokrajowców. Przypominam

(21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

bardzo zabawne

wydarzenie z planu, ale nie opowiem o nim w gazecie, więc proszę mnie nie (22). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

za język.

Dz: Podobno za tę rolę dostała Pani niewielkie (23). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XY: To prawda, ale także rola była niewielka. Poza tym nie wszystko robi się dla pieniędzy. Dz: Czy któryś z filmów z Pani udziałem zrobił kiedyś (24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . ? XY: Tak, film, w którym debiutowałam. Byłam tak zachwycona możliwością (25) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

na ekranie, że nie zastanawiałam się, co to

za produkcja. No i (26). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wielką porażką. Dz: A prywatnie, jakie filmy Pani ogląda? XY: Lubię ambitny (27). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , ale kiedy jestem zmęczona, oglądam też komedie. Dz: A co dzieje się teraz w Pani życiu zawodowym? XY: Teraz wchodzi na (28). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . film historyczny, w którym gram niewielką rolę. Pracuję też (29). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nowym serialem. 248

VII. PODYSKUTUJMY

Chciałabym też (30). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w telewizji jakiś program, może kulinarny? W końcu nieźle gotuję. Dz: Bardzo dziękuję za rozmowę i życzę powodzenia. XY: Nie dziękuję, żeby nie zapeszyć.

Ćwiczenie 27 Podaj po kilka przykładów zwrotów z podanymi słowami. Przykład: nagroda za: debiut reżyserski, wyniki w nauce. nagroda dla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracować nad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracować u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracować z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pracować dla .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać w .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać dla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać (kogoś) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać (coś) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 28 a) Wszystkie wyrazy w ramce dotyczą finansowego wynagrodzenia za pracę, ale ich zakres znaczeniowy jest nieco inny. Czym się różni ich znaczenie i w jakim kontekście używa się każdego z nich? b) Ułóż zdania z tymi rzeczownikami. pensja, wynagrodzenie, gaża, wypłata, pobory, honorarium, tantiemy

Ćwiczenie 29 Napisz to inaczej, używając innego czasownika lub rzeczownika. grać w filmie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w filmie robić film – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . film 249

Polski dla obcokrajowcÓw

film był wielką porażką – film . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wielką porażką być tematem plotek – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na języki dać (komuś) rolę – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kogoś) w roli otrzymać gażę – otrzymać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . program kulinarny – program o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 30 Podaj przeciwieństwa poniższych sytuacji. Przykład: film wchodzi na ekrany – film schodzi z ekranów. odnieść sukces – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przeprowadzać wywiad – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . plotkować o kimś – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . główna rola – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grać świetnie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . być na wizji – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 31 Wypowiedz się ustnie lub pisemnie na jeden z wybranych tematów (w 150–200 słowach). 1. Czy Twoim zdaniem program telewizyjny wynika z gustów widzów, czy też odwrotnie – sam je kształtuje? 2. Czy myślisz, że aktorzy młodego pokolenia robią karierę w ten sam sposób, jak robili ją aktorzy starego pokolenia? Porównaj. 3. Dlaczego Twoim zdaniem istnieją gazety brukowe (tabloidy)? 4. Jakich gatunków filmowych nie lubisz i dlaczego? 5. Czy lubisz szczęśliwe zakończenia filmów i książek? Dlaczego? 6. Gdybyś wygrał/a kolację ze znanym aktorem / znaną aktorką, kogo byś zaprosił/a? 7. Jak wyglądałby Twoim zdaniem świat bez telewizji? 8. Dla mediów „dobra wiadomość to zła wiadomość”. Czy zgadzasz się z tym stwierdzeniem? 9. Czy identyfikowanie się dzieci z bohaterami filmów może być dla nich niebezpieczne?

250

VII. PODYSKUTUJMY

3. Nie chcę, ale muszę Paweł Myśliwiec

Świat się uzależnia. Od wszystkiego (fragment artykułu ze strony www.hanter.pl)

Choć uzależnienia kojarzymy głównie z alkoholem, papierosami i narkotykami, równie niebezpieczna może być np. cola, wybielanie zębów czy heavy metal! Mawia się, że wszystko jest dla ludzi, byle z umiarem i rozwagą. Może jest, może nie, a i tak w nałogi popadamy momentalnie. Uzależnionych od alkoholu i papierosów nikomu już nie chce się liczyć. I to głównie z tymi substancjami kojarzymy uzależnienie. Tymczasem według specjalistów uzależnić można się praktycznie od wszystkiego. Dla osób, które w dany klimat się nie wkręciły, każde uzależnienie to lipa. Trudno się z tym po części nie zgodzić, gdy w mediach słyszy się choćby o rzeszy uzależnionych od... coli. Większość myśli wtedy: papierosy, alkohol, wszystko inne, ale nie cola! I tak to działa. Uzależnień jest mnóstwo, a ludzka psychika jest podatna na wszystko. [...] Opcje są naprawdę ciekawe... Seksoholizm zgubił już wiele osób, pewnie nie mniej podzielił rodzin. W hardkorowej wersji uzależnieni posuwają się do gwałtów i molestowania. Porzucone żony, dzieci, a wszystko dla zaspokojenia potrzeb fizycznych i „emocjonalnych”. A wydawałoby się, że to jedno z tych „przyjemnych” uzależnień... Hitem ostatnich lat jest uzależnienie od... wybielania zębów. Chcemy być ładni, a dla wielu pojęcie urody nieodłącznie wiąże się z białymi ząbkami. Wpływ na rozwój „zęboholizmu” miały środki ułatwiające wybielanie, których mamy teraz pod dostatkiem. W czołówce dziwnych uzależnień znalazły się również osoby, które nałogowo gryzą... lód. Tak po prostu – gryzą lód. Najbardziej ucieszeni z tego faktu są oczywiście stomatolodzy. Pacjenci od lodu często cierpią na niedobory żelaza, podobnie jak inni uzależnieni, którzy gustują w... brudzie (sic!). To nietypowe uzależnienie doczekało się nawet fachowej nazwy – geofagii. Podatni na tę chorobę często sięgają po pył, kurz, a w ekstremalnych sytuacjach błoto. Palmę pierwszeństwa należy jednak oddać pewnemu Szwedowi, który uzależnił się od... heavy metalu. Zaburzenie okazało się na tyle poważne, że Szwed mógł pójść nawet na zwolnienie lekarskie, a pracodawcy musieli wyznaczać mu dni wolne, kiedy chciał... wyskoczyć na koncert! Po konsultacjach z psychologami udało mu się nawet wywalczyć oficjalne orzeczenie, mówiące o jego potrzebie wsłuchiwania się w muzykę heavy-metalową.

251

Polski dla obcokrajowcÓw

Pytania: 1) Poszukaj informacji o niżej wymienionych dziwnych uzależnieniach. Najdziwniejsze uzależnienia: – od parówek (Wielka Brytania) – od jedzenia mydła i proszku do prania (USA) – od zjadania skorpionów (Chiny) – od zjadania wkładów do materaców (USA) – od udziału w pogrzebach (Brazylia) – od operacji plastycznych (Szwajcaria) – od powiększania biustu (USA) – od zjadania papieru toaletowego (USA) – od kąpieli w wybielaczu (Wielka Brytania). 2) Wyszukaj inne nietypowe uzależnienia i historie cierpiących na nie osób. Może zrobicie zawody, kto znajdzie dziwniejszy przypadek? 3) Jakie uzależnienia są Twoim zdaniem najmniej groźne, a jakie najbardziej? 4) Czy i jak można ustrzec się od uzależnień? 5) Jakie uzależnienia są najczęstsze w Twoim kraju i Twoim pokoleniu? 6) Jak sądzisz, na jakie uzależnienie był(a)byś najbardziej podatny/-a? Dlaczego? 7) Czym różni się nałóg czy uzależnienie od nawyku? 8) Jaki wpływ na daną osobę ma Twoim zdaniem uzależnienie od aktualnej mody?

Ćwiczenie 32 Uzupełnij tabelkę wyrazami z tej samej rodziny wyrazów. Rzeczownik

Osoba (mężczyzna i kobieta)

Przymiotnik

Przysłówek

nałóg uzależnienie

Ćwiczenie 33 Wpisz w podanych zwrotach wyrazy „nałóg”, „uzależnienie” i „nawyk” w odpowiednich formach. robić coś z .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wpaść w .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyrobić w sobie .. . . . . . . . . . . . . . . wyzwolić się z . . . . . . . . . . . . . . . . . . pozbyć się .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wciągać w .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spowodować/wywołać . . . . . . . . . wejść w .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

VII. PODYSKUTUJMY

Ćwiczenie 34 Uzupełnij definicje wyrazami z ramki. telemaniak, lekomaniak, hazardzista, nałogowy palacz, narkoman, ortorektyk, anorektyk, tanorektyk, fonoholik, siecioholik, alkoholik, seksoholik, zakupoholik uzależniony od: alkoholu to .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

seksu to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

opalania to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

narkotyków to .. . . . . . . . . . . . . . . . .

internetu to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

telefonu to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

telewizji to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zakupów to .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

lekarstw to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zdrowej żywności to .. . . . . . . . . . .

hazardu to .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niejedzenia to . . . . . . . . . . . . . . . . . .

papierosów to .. . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 35 a) Od podanych poniżej form rodzaju męskiego utwórz formy rodzaju żeńskiego. siecioholik – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nałogowy palacz – .. . . . . . . . . . . . .

alkoholik – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

narkoman – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

telemaniak – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ortorektyk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

lekomaniak – .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

anorektyk – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

seksoholik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tanorektyk – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zakupoholik – . . . . . . . . . . . . . . . . . .

fonoholik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

hazardzista – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Jak sądzisz, czy podatność na konkretne uzależnienie jest związana z płcią? Dlaczego?

253

Polski dla obcokrajowcÓw

Uzależnienie od telefonu (fragment ze strony Ośrodka Leczenia Uzależnień Janochy)

Wśród objawów uzależnienia od telefonu komórkowego najczęściej spotkamy: ūū Przywiązywanie dużej wagi do posiadania telefonu komórkowego. ūū Problem z rozstaniem się z „komórką”. ūū W codziennej komunikacji z innymi, telefon komórkowy staje się najważniejszym narzędziem. ūū Odczucie głębokiego dyskomfortu w przypadku braku naładowanego telefonu komórkowego, często przejawiającego się złym nastrojem, niepokojem, czasem nawet atakami paniki. ūū Używanie telefonu nie jest kierowane koniecznością, lecz czynnikami natury społecznej i emocjonalnej. ūū Telefon staje się pośrednikiem w kontaktach z innymi. ūū Używanie telefonu komórkowego w celu sprawowania nieustającej kontroli nad obiektem uczuć. ūū Odczucie ciągłej konieczności komunikowania się z kimś. ūū Usprawiedliwianie swojego zachowania wygodą i bezpieczeństwem. ūū Silna potrzeba przynależności do grupy i zdobycia jej uznania. ūū Często u uzależnionych spotykana jest fobia społeczna bądź obawa przed samotnością. ūū Maskowanie lęków, zaprzeczanie ich istnieniu. ūū Do rzadkich objawów należą: nuda, smutek, brak apetytu czy odmowa podejmowania współżycia seksualnego. Rozróżniamy kilka rodzajów uzależnienia od telefonu: ūū Uzależnieni od SMS-ów: odczucie przymusu ciągłego otrzymywania i wysyłania wiadomości tekstowych. Czasem występują odciski na kciuku, a klawisze aparatu są mocno zużyte. Często osoba uzależniona od SMS-ów korzysta z systemu słownikowego T9. Nastrój w danym dniu zależy od ilości otrzymanych wiadomości. Zdarza się pisanie do siebie samych (np. z Internetu) lub do osób znajdujących się w pobliżu. ūū Uzależnieni od nowych modeli: osoby takie są uzależnione od nabywania coraz to nowszych modeli aparatów telefonicznych. Są skłonni wydać wielkie sumy, aby stać się posiadaczami najnowszego modelu, wyposażonego w konkretne funkcje. ūū „Komórkowi ekshibicjoniści”: dokonując wyboru aparatu, osoby te zwracają szczególną uwagę na jego kolor, stylistykę i cenę. Chwalą się innym jego funkcjami. Przez telefon rozmawiają bardzo głośno, a kiedy ktoś dzwoni, nie spieszą się z odbieraniem, chcą, żeby wszyscy obecni go najpierw usłyszeli. ūū Gracze: Fanatycy gier zbyt wiele uwagi poświęcają aplikacjom służącym rozrywce, które znajdują się na aparacie komórkowym. Telefon staje się kon-

254

VII. PODYSKUTUJMY

solą gier, a uzależnieni bawią się, grając często i nie przestają, dopóki nie pobiją kolejnego rekordu. ūū SWT: Tym skrótem określa się osoby cierpiące na syndrom włączonego telefonu. Obawiają się one wyłączyć swój aparat. Czasem mają przy sobie nawet zapasową naładowaną baterię, nie wyłączają ani nie wyciszają telefonu również w nocy.

Pytania: 1) Po czym poznać uzależnienie od telefonu? 2) Czy widziałeś/-aś kiedyś lub znasz osobę uzależnioną od telefonu? 3) Jak myślisz – w jaki sposób można uniknąć uzależnienia od przedmiotu, który mają wszyscy?

Ćwiczenie 36 Uzupełnij zdania wyrazami w ramce w odpowiedniej formie. odbierać, wybierać, wyłączać, włączać, przyjmować, dzwonić, być, urywać się, telefonować 1. Między 17.00 a 20.00 mam zajęcia i wtedy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefon. Jeśli chcesz, to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . do mnie później. 2. Rozładowała mi się bateria i dlatego nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefonu od ciebie. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ze szkoły, że Tomek znowu poszedł na wagary. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pod numer domowy, ale pana nie zastałam. 5. Proszę skontaktować się ze mną w pracy, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pod numerem 12 663 20 20. 6. Aby połączyć się z biurem, proszę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer telefonu, a następnie numer wewnętrzny. 7. Do pani obowiązków będzie należało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefonów i planowanie spotkań. 8. Jestem dzisiaj wykończona, od rana telefony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i nie mam nawet czasu napić się herbaty. 9. Przepraszam, że byłem nieuchwytny, ale po prostu zapomniałem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . telefon po wyjściu z kina.

255

Polski dla obcokrajowcÓw

Maciej Nowicki

Cukier uzależnia (fragment artykułu z http://wiedza.newsweek.pl 27.02.2012)

Cukier działa na mózg podobnie jak narkotyki. Czy zatem należy zakazać jego sprzedaży? Należy zakazać sprzedaży słodzonych napojów gazowanych nieletnim. A dorosłym godziny sprzedaży znacząco ograniczyć. Podatek od tych napojów powinien zostać natychmiast podniesiony, aby ich cena wzrosła przynajmniej dwukrotnie. Sprzedaż batonów i wszelkiego rodzaju słodyczy w szkołach powinna być karana – zaproponował ostatnio słynny amerykański pediatra i specjalista od walki z otyłością, profesor Robert Lustig z University of California w San Francisco. „Zagrożenie zdrowia wywołane nadmierną konsumpcją cukru jest tak wielkie, że usprawiedliwia to wprowadzenie regulacji podobnych do tych, na jakie zdecydowano się w przypadku alkoholu czy nikotyny” – napisał na łamach prestiżowego tygodnika naukowego „Nature”. Zresztą Lustig od dawna twierdzi, że cukier działa na mózg w podobny sposób co najbardziej uzależniające substancje – kokaina czy heroina. Na pierwszy rzut oka tezy Lustiga wydają się całkowicie absurdalne. Nie słyszano o łasuchach, które z bronią w ręku napadają na sklepy spożywcze, aby zrabować batony. Ani o czekoladowych ćpunach, którzy kupczą ciałem, by zdobyć gotówkę na zakup ulubionego smakołyku. Stopień uzależnienia jest zupełnie inny – słodycze się lubi, bez twardego narkotyku nie można żyć, bo nie zniesie tego ani nasza psychika, ani nasze ciało. A jednak... [...] Nieco inne doświadczenie przeprowadził Bart Hoebel, profesor psychologii z Princeton University. Szczury miały dostęp do dwóch dozowników – ze słodzoną wodą i kokainą. Początkowo musiały nacisnąć raz na dźwignię, aby otrzymać pożądaną substancję. Jeśli znowu wybierały cukier lub kokainę, musiały nacisnąć 2 razy, potem 4, potem 7, potem 10. I tak dalej... Bez względu na to, jak bardzo musiały się napracować, dźwignia dająca dostęp do kokainy była przyciskana dwa razy, a ta od cukru nawet kilkadziesiąt – 85 proc. zwierząt zawsze wolało cukier. Nawet gdy roztwór rozrzedzono do tego stopnia, że słodki smak był w wodzie ledwo wyczuwalny (nie majstrując jednocześnie przy kokainie, która zachowała swą moc). Niczego to nie zmieniło – cukier wygrywał. Kiedy szczury przyzwyczajane przez kilka tygodni do sporych dawek cukru zostały go pozbawione, stały się wyraźnie rozdrażnione; nie potrafiły wykonać najprostszych zadań, dostawały palpitacji. Miały dokładnie te same objawy, co narkoman, któremu zabrano narotyk. Uzależnienie od cukru nie znikało nawet po bardzo długim czasie. W roku 2010 przeprowadzono, tym razem w Mediolanie, eksperyment na myszach. Wykazał on, że zwierzęta były gotowe znieść nawet bardzo bolesne elektrowstrząsy, jeśli nagrodą była porcja czekolady. Oczywiście szczury czy myszy to nie ludzie. Nie można na podstawie eksperymentu na gryzoniach zakładać, że postąpilibyśmy tak samo (jednak różni nas coś więcej niż tylko brak ogona). Być może doświadczenia porównujące atrakcyjność twardych narkotyków i cukru świadczą o czymś zupełnie innym, niż się nam wy256

VII. PODYSKUTUJMY

daje. Być może niektóre szczury są szczególnie podatne na urok kokainy na tej samej zasadzie, co niektórzy ludzie są erotomanami lub uwielbiają gry hazardowe, jednak większość rozsądnie wybiera dostarczający organizmowi kalorii cukier. Całą sprawę można by też skwitować inaczej i stwierdzić, że żyjemy w czasach uzależnionych od samego pojęcia nałogu – wszystko, co przynosi nam przyjemność, przedstawiane jest jako symptom szkodliwego uzależnienia, bez względu na to, czy chodzi o pracę, internet, czy jedzenie. Dlaczego więc nie stworzyć nowej kategorii – cukroholików. Najbardziej niewinnej ze wszystkich... Niestety to nie jest cała prawda. Cukier tak bardzo zbanalizował się w naszych oczach, że nie dostrzegamy, czym naprawdę jest. A przypomina on w pewnym sensie kałasznikowa, który jest tani, prosty w produkcji i banalny w obsłudze (posługują się nim sprawnie nawet dzieci) i dlatego przyczynił się do śmierci tak wielu ludzi. [...] Przez większość ludzkiej historii cukier był rzadko i trudno dostępny. Dopiero w 1979 roku (!) po raz pierwszy w historii wyprodukowano na świecie jego wystarczającą ilość. Przedtem jego cena bywała zawrotna. W XIII wieku głowa cukru (różnych rozmiarów, w zależności od wytwórcy od 3 do 30 funtów) była warta swej wagi w srebrze. Do czasu zbudowania przez Europejczyków pierwszych rafinerii w zamorskich koloniach w XVI wieku cukier stanowił jeden z podstawowych środków płatniczych. [...] Na początku XX wieku średnie spożycie cukru w Europie wynosiło 5 kg rocznie na osobę. Dziś Polak zjada około 42 kilogramów rocznie (średnia w UE wynosi około 39 kg). Tak zwane cukry dodane (czyli mono- i disacharydy, np. glukoza i fruktoza, sacharoza) są obecne niemal we wszystkich produktach. Nasz organizm przywykł do cukru i coraz bardziej go pożąda. [...] Oczywiście łatwiej jest walczyć z narkotykami, nikotyną czy alkoholem niż z cukrem – nie wszyscy sięgają po narkotyki, podczas gdy wszyscy zjadają cukier. Nie razi nas, gdy ktoś dostaje wysoki wyrok za handel kokainą. Jednak gdyby pakowano do więzienia za czekoladki, uznalibyśmy taką rzeczywistość za najgorszą z możliwych (sam dostałbym wielokrotne dożywocie). Nie tylko dlatego, że lubimy czekoladki, ale przede wszystkim dlatego, że cenimy sobie wolność. Nie ulega wątpliwości, że w swoich propozycjach Lustig posunął się za daleko. Świat, w którym trzeba mieć 18 lat, aby kupić puszkę słodkiego napoju gazowanego, nigdy nie nadejdzie. Ale zabójcze efekty nadużywania cukru trzeba jakoś ograniczyć.

Pytania: 1) Co twierdzą na temat cukru przedstawieni w artykule naukowcy na podstawie przeprowadzonych badań? 2) Na czym polega uzależnienie od cukru? 3) Dlaczego cukroholizm uważa się za niewinny? 4) Od kiedy cukier stał się tani i wszechobecny? 5) Na czym polega niebezpieczeństwo tego uzależnienia? 257

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 37 Wymień nazwy znanych Ci rodzajów słodyczy.

Ćwiczenie 38 Połącz podane wyrazy należące do jednej rodziny z wyrazami w ramce. Stwórz wszystkie możliwe poprawne połączenia. Zwróć uwagę na odpowiednią formę gramatyczną i jeśli trzeba zmień rodzaj przymiotnika lub przypadek. spać, pocałunek, wyrafinowany, miód, uśmiech, owoc, herbata, sok, kawa, smak, niespodzianka, dziecko, kłamstwa, świąteczny, patrzeć, zemsta, wino, naturalny, firmowy słodki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodko .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodycz .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodycze .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodzić .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodzony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodzik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 39 Ułóż zdania z podanymi wyrazami należącymi do jednej rodziny. cukier, cukierek, cukiernik, cukiernia, cukrownia, cukrowy, cukrować, cukierniany, cukierniczy, cukrzyć, cukrzyć się, cukrzyk, cukrzycowy

Ćwiczenie 40 Połącz wyrazy z ćwiczenia 39. z hasłami podanymi w ramce poniżej. Zapisz wszystkie możliwe poprawne połączenia. Jeśli trzeba, dostosuj formę gramatyczną (przypadek, rodzaj). Przykład: kostka cukru, cukierniany zapach... kostka, zapach, przemysł, wyroby, miód, herbata, syrop, leczenie, malinowy, doświadczony, przytulny, wielki, baranek, kurs, burak, dziewczyna, delicje, dieta

258

VII. PODYSKUTUJMY

Ćwiczenie 41 Przekształć podane zdania, używając imiesłowów. W których zdaniach nie można tego zrobić? Dlaczego? 1. Myszy, kiedy wybierały określony smak, musiały nacisnąć na daną dźwignię. 2. Szczury miały dostęp do dwóch dozowników: w jednym znajdowała się woda z dodatkiem cukru, w drugim kokaina. 3. Kiedy szczury, które przyzwyczajano przez kilka tygodni do sporych dawek cukru, nagle go nie dostały, były wyraźnie rozdrażnione. 4. Cukier, który znajduje się w wielu produktach spożywczych, jest niebezpieczny nie tylko dla zębów. 5. Kiedy zjada się duże ilości cukru, nie zauważa się, że się do niego nadmiernie przyzwyczaiło. 6. Chciałabym zamówić tort urodzinowy, który byłby odpowiedni dla starszej osoby. 7. Niektórzy naukowcy uważają, że sprzedaży słodyczy w szkole powinno się zakazać. 8. Kiedy dostajemy dawkę produktu, od którego jesteśmy uzależnieni, nasze samopoczucie się poprawia. 9. Gdy zjedliśmy obiad, zadzwonił telefon. 10. Kiedy piekłam ciasto, zapomniałam dodać proszku do pieczenia. 11. Po zrobieniu sałatki, zaczęłam nakrywać do stołu. 12. Kucharz, który przygotowywał deser, bardzo chciał zaskoczyć gości nowym smakiem.

Klaudia Klimkowska

Z pamiętnika zakupoholiczki (fragment artykułu ze strony http://kobieta.dlastudenta.pl, 5.07.2010) O swoim uzależnieniu od zakupów zgodziła się opowiedzieć 23-letnia mieszkanka Warszawy, studentka prawa, na co dzień będąca sekretarką w kancelarii adwokackiej. Na początku uważałam, że zakupoholizm mnie nie dotyczy i że kobiety uzależnione od zakupów to tylko te wydające fortunę na ciuchy w galeriach handlowych. Potem jednak zdałam sobie sprawę, że ja robię dokładnie to co one, tylko w trochę innym, może mniej spektakularnym wymiarze... Niedaleko mojej pracy znajdowała się drogeria. Od czasu do czasu zaglądałam tam, wiadomo. Ale potem nie było dnia, w którym chociaż na chwilę nie poszłabym po jakiś nowy kosmetyk. I tak moja kosmetyczka, a właściwie to kilka kosmetyczek, wzbogaciły się o mnóstwo tuszy do rzęs, kredek w różnych odcieniach, przeróżnych pudrów i fluidów, eye-linerów, cieni do powiek, pilniczków, itp. itd. Najwięcej było błyszczyków – przystopowałam na sześćdziesięciu. I lakierów do paznokci – 3 półki 259

Polski dla obcokrajowcÓw

na drzwiach w lodówce, ale nie liczyłam ile ich było. Większości z nich nigdy nie miałam okazji użyć, podobnie jak z innymi rzeczami. Szaleństwo kupowania przestało po pewnym czasie ograniczać się wyłącznie do kosmetyków. Zaczęłam kupować mnóstwo ciuchów, gadżetów... czułam się jak na głodzie. To była totalna głupota. Do pracy i do szkoły zwykle maluję się bardzo delikatnie, a większość kosmetyków leżała i czekała na „lepsze dni”. Nie miałam ich nawet kiedy używać, tylko jak wychodziłam gdzieś ze znajomymi. Dopiero mój chłopak, z którym mieszkam, zaczął się niepokoić, bo zaobserwował, że moja kolekcja jest znacznie większa niż moich koleżanek i że to co robię przestaje być normalne. Zaczął kontrolować moje wydatki. Przypadkiem dowiedział się, że mam drobne długi u kilku naszych znajomych. Było mi okropnie głupio, ponieważ od czasu, kiedy wyprowadziłam się od rodziców i zaczęłam żyć na własną rękę, nigdy nie brakowało mi na nic pieniędzy. Nie chciałam go oszukiwać... może na początku tak było... ale on zawsze był wobec mnie w porządku, dlatego nie chciałam chować kolejnych zakupów po szafkach, żeby tylko nie zorientował się, że znowu coś kupiłam. Wolałam być szczera i jeśli już mi się zdarzyło, to wolałam się przyznać, i usprawiedliwić swój zakup, co nawet w moich uszach zaczynało brzmieć bezsensownie. Czułam, że kompletnie się pogubiłam, ale nie potrafiłam przestać. Kontakty z Jackiem, moim chłopakiem, diametralnie się pogorszyły. Widziałam, że ma do mnie coraz mniej zaufania. Im bardziej między nami się psuło, tym miałam większą ochotę poprawić sobie humor zakupami. Koleżanki śmiały się ze mnie, że nie potrafię już spotykać się w innym miejscu, jak tylko w centrum handlowym. To było smutne, ale taka była prawda. Nie kręciły mnie kluby, kino, kawiarnie itd. Sytuacja kryzysowa nadeszła jednak później. Zaczęło mi brakować na czynsz, a w pewnym momencie i na jedzenie... Musiałam pooddawać niektóre długi, a po wszystkich bieżących opłatach z pensji nie zostawało mi prawie nic. Doszło do tego, że byłam na utrzymaniu mojego chłopaka. Wstyd się do tego przyznać, ale potrafiłam pójść na zakupy i wydać nawet trochę jego pieniędzy... Tłumaczyłam mu, że zmienia się pora roku i nie mam w czym chodzić... Pewnego dnia oznajmił, że nie ma siły dłużej tolerować całej tej sytuacji i że jak mam taką frajdę z zakupów, to powinnam kupić sobie nowego faceta. Miał dużo racji, ale nie pozwoliłam mu odejść, ponieważ nie wyobrażam sobie życia z kimś innym. Obiecałam, że się zmienię. Musiałam. Poprosiłam rodziców, żeby pomogli mi trochę finansowo, abym mogła stanąć na nogi. Zgodzili się, ale byli bardzo zdziwieni prośbą, ponieważ od dawna nic od nich nie chciałam i nie mieliśmy ostatnio najlepszego kontaktu. Myślę, że trochę i w tym tkwił problem. Rodzice nigdy prawie nie dawali mi pieniędzy. Nie miałam tak jak moi znajomi stałego kieszonkowego, musiałam ciągle prosić się o pieniądze, nawet drobne. Często było mi przykro... wydawało mi się, że jestem gorzej ubrana, nie miałam na to żeby non-stop wychodzić gdzieś ze znajomymi, czy to na kręgle, na pizzę itd. Oni zawsze mieli wszystko, czego chcieli, a ja mogłam tylko patrzeć z zazdrością. Głupio mi było kiedy koleżanki oferowały swoją pomoc i czasami fundowały niektóre wypady. Przez ten brak pieniędzy 260

VII. PODYSKUTUJMY

musiałam wcześnie się usamodzielnić i wziąć życie w swoje ręce. Potem, kiedy poszłam na studia zaczęłam sama zarabiać, wszystko się zmieniło. W końcu mogłam wydawać tyle, ile chciałam... to mnie trochę zgubiło. Wiedziałam, że to nałóg i muszę coś z tym zrobić, ale nie chciałam niczyjej pomocy. Zdecydowałam, że poradzę sobie z nim sama. To nie jest jak rzucenie palenia... do tego nie ma gum, plasterków, substytutów. Zdana byłam tylko na silną wolę. Było ciężko i miałam wiele chwil słabości, nie ukrywam, to wewnętrzne zmaganie się ze sobą trwało kilka długich miesięcy. Cały czas byłam na antydepresantach, zaczęłam unikać sklepów i galerii handlowych. Jeśli musiałam coś kupić, brałam ze sobą Jacka, który odkładał na miejsce każdą niepotrzebną rzecz. Po pewnym czasie sama dokonywałam selekcji, chciałam, żeby był ze mnie dumny. Odstawiłam środki i zaczęłam kalkulować, ile pieniędzy wyrzuciłam w błoto. Dopiero w tym momencie poczułam, że zaczynam myśleć racjonalnie. Założyłam sobie nawet skarbonkę. Za każdym razem kiedy miałam ochotę coś kupić, wyobrażałam sobie daną rzecz i wrzucałam za nią pieniądze do skarbonki. Wiem, że to zabawne, ale to wiele mi dało. Ustaliłam też limit tygodniowy pieniędzy, który mogłam wydać w normalnym sklepie. Wszystko powoli zaczęło się układać i wracać do normy. Teraz nawet udało mi się odłożyć na urlop i pod koniec lipca wybieram się do Tunezji. Poczułam, że mimo wszystko, moja słabość do zakupów i walka z nią umocniły mój związek, i nie wyobrażam sobie, że mogłabym trafić na drugiego człowieka, który byłby tak wyrozumiały i miałby do mnie tyle cierpliwości... Każdej osobie z tym samym problemem, życzę, aby trafiła na kogoś, kto będzie motywował ją do zmiany na lepsze.

Pytania: 1) 2) 3) 4)

Po czym poznać uzależnienie od zakupów? Kto jest podatny na to uzależnienie? Jakie zagrożenia niesie z sobą zakupoholizm? Co radzi bohaterka artykułu, żeby się z wyleczyć z uzależnienia od zakupów?

Ćwiczenie 42 Wypisz rzeczy, które kupujesz (lub: zwykle kupuje się). Codziennie

Raz w tygodniu

Raz w miesiącu

Raz w roku

Raz na kilka lat

Raz w życiu

261

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 43 a) W podanych zwrotach uzupełnij przyimki. kupować . . . . . . . . raty

kupować . . . . . . . . metry

kupować . . . . . . . . kredyt

kupować . . . . . . . . wagę

kupować . . . . . . . . gotówkę

kupować . . . . . . . . targu

kupować . . . . . . . . bezcen

kupować.. . . . . . . . supermarkecie

kupować . . . . . . . . grosze

kupować . . . . . . . . butiku

kupować . . . . . . . . sztuki

kupować . . . . . . . . sąsiadki

b) Ułóż zdania z powyższymi zwrotami.

Ćwiczenie 44 a) Przeczytaj podane zdania i wyjaśnij synonimem lub opisem podkreślone wyrazy i zwroty. 1. Mam kupca na twój samochód. 2. Na dwór przybyli kupcy z Południa. 3. Kupcowa serdecznie przywitała przybyłych i zaoferowała im najlepsze towary. 4. Nie mogę ci dać przepisu na ten tort, bo to kupne ciasto. 5. Rzadko robię zakupy przez Internet, bo nie lubię kupować kota w worku. 6. Wyborcy wzięli za dobrą monetę obietnicę burmistrza. 7. Te śliczną cukiernicę kupiłam na pchlim targu. 8. Spadły notowania złotówki i banki znowu dostały po kieszeni. 9. Może kupimy mieszkanie do wynajęcia? To podobno teraz kokosowy interes. 10. Od kiedy Ewa straciła pracę, liczy się z każdym groszem. 11. Za tę chińską bluzkę nie dałabym złamanego grosza. 12. Te buty kosztowały psie pieniądze, dlatego się skusiłam. 13. 1000 zł to dla mnie kupa forsy, nie stać mnie na to. 14. Ten dom to studnia bez dna, ciągle wymaga napraw. 15. Nasz sąsiad utopił pieniądze w kawiarni, nie ma szans, żeby pojechał w tym roku na wakacje. 16. Ciągle wyrzucasz pieniądze w błoto, kiedy zmądrzejesz? 17. W czasie kryzysu trzeba zacisnąć pasa i poczekać na lepsze czasy.

b) Użyj powyższych wyrażeń we własnych zdaniach.

262

VII. PODYSKUTUJMY

Magdalena Derdończyk

Uzależnienie od miłości (fragment artykułu ze strony http://www.stylzdrowia.pl)

Każdy z nas może wpaść w ten nałóg, dlatego warto poznać jego odmiany: Miłość obsesyjna – partner jest niedostępny, kompletnie niezaangażowany, utrzymuje cię na dystans, nie kocha, jest egoistą, dominuje, znęca się fizycznie lub psychicznie, a mimo to nie potrafisz go zostawić? To znak, że ogarnęła cię miłość obsesyjna. Pozostałymi symptomami są: natarczywe myślenie o obiekcie westchnień, ciągłe wyczekiwanie na gest lub sygnał z jego strony, łudzenie się, że zmieni się na lepsze… Ponadto osoba, która wpadła w sidła „nałogu”, ciągle dzwoni, szpieguje i śledzi każdy krok wybranka. Miłość symbiotyczna – tzw. „kochanie za bardzo”. Występuje u osób o niskiej samoocenie, które myślą i zachowują się bardzo schematycznie. Uzależniony panicznie boi się opuszczenia i samotności. Nie umie egzystować bez partnera i obsesyjnie dba o ciągłe zacieśnianie więzi. Zbytnio troszczy się o drugą osobę, chce wybawiać ją z opresji, a także kontrolować jej życie. Akceptuje też cierpienia, jakie zadaje jej ukochany, a dla miłości jest w stanie znieść najgorsze męki. Miłość narcystyczna – charakteryzuje się stałą chęcią uwodzenia partnera. Jednocześnie nie tolerując niczego, co zakłóca osobiste szczęście. Dotyka osób wyniosłych i całkowicie zaabsorbowanych sobą. W tym wypadku nie mamy obsesji na punkcie drugiej osoby, a nasze zachowanie jest beztroskie i pełne rezerwy. Czy w takim razie można nazwać ten stan uzależnieniem? Jak najbardziej. Widać to w momencie, w którym druga osoba chce zerwać kontakt z zakochanym „narcyzem”. Wówczas pojawia się psychoza i przerażenie. Zaczyna on zabiegać o względy wybranka i zrobi wszystko, by uratować związek. Miłość ambiwalentna – u jej podłoża leży pewien konflikt. Z jednej strony unikamy bliskości, a zarazem przeraźliwie tęsknimy za miłością. Boimy się intymności, ale chcemy być kochani. Rozstania są tu na porządku dziennym, dlatego też nie budzą traumatycznych emocji. Głównym problemem jest natomiast brak umiejętności stworzenia stałego związku.

Pytania: 1) Czym się różni prawdziwa miłość od różnych form uzależnienia od miłości opisanych w artykule? 2) Który z rodzajów chorej miłości wyrządza Twoim zdaniem najwięcej szkód? 3) Osoby, o jakich cechach charakteru są według Ciebie najczęściej ofiarami poszczególnych rodzajów uzależnień od miłości? 4) Z którego z powyższych uzależnień można się Twoim zdaniem najszybciej wyleczyć?

263

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 45 Wyjaśnij opisem lub definicją podane wyrażenia. Podaj z życia, filmu lub literatury przykłady sytuacji ilustrujących wyrażenia. Przykład: kochać skrycie – publicznie nie okazywać uczuć danej osobie, ale kochać ją w głębi serca, potajemnie. Werter, bohater „Cierpień młodego Wertera” J.W. Goethego kochał skrycie Lottę. Upiór, główny bohater „Upiora w operze”, kochał skrycie śpiewaczkę Christine. kochać namiętnie kochać gorąco kochać bez pamięci kochać mocno kochać całym sercem kochać bez wzajemności kochać platonicznie kochać do szaleństwa kochać ślepo

dozgonna miłość matczyna miłość zmysłowa miłość wielka miłość miłość od pierwszego wejrzenia bezwarunkowa miłość miłość do grobowej deski stara miłość

Ćwiczenie 46 Napisz piękny list miłosny do ukochanego/ukochanej. Wykorzystaj w nim nowo poznane zwroty.

Ćwiczenie 47 Wybierz jedno z powiedzeń lub przysłów podanych poniżej i napisz swoją opinię na temat jego prawdziwości (w 150–200 słowach). 1. 2. 3. 4. 5.

„Miłość jest ślepa”. „Stara miłość nie rdzewieje”. „Miłość niejedno ma imię”. „Miłość mężczyźnie wchodzi przez oczy, a kobiecie przez uszy”. „Miłość bez pieniędzy – wrota do nędzy”.

Wisława Szymborska

Prospekt Jestem pastylką na uspokojenie. Działam w mieszkaniu, skutkuję w urzędzie, siadam do egzaminów, staję na rozprawie, 264

VII. PODYSKUTUJMY

starannie sklejam rozbite garnuszki – tylko mnie zażyj, rozpuść pod językiem, tylko mnie połknij, tylko popij wodą. Wiem, co robić z nieszczęściem, jak znieść złą nowinę, zmniejszyć niesprawiedliwość, rozjaśnić brak Boga, dobrać do twarzy kapelusz żałobny. Na co czekasz – zaufaj chemicznej litości. Jesteś jeszcze młody (młoda), powinieneś (powinnaś) urządzić się jakoś. Kto powiedział, że życie ma być odważnie przeżyte? Oddaj mi swoją przepaść – wymoszczę ją snem, będziesz mi wdzięczny (wdzięczna) za cztery łapy spadania. Sprzedaj mi swoją duszę. Inny się kupiec nie trafi. Innego diabła już nie ma.

Pytania: 1) Co obiecuje powyższy prospekt (ulotka informacyjna) tabletki na uspokojenie? 2) Kto zażywa lekarstwa i po co? 3) Jak rozumiesz słowa „zaufaj chemicznej litości”? 4) Jak rozumiesz słowa „będziesz mi wdzięczny (wdzięczna) /za cztery łapy spadania”? 5) Dlaczego poetka pisze o tabletce jako o współczesnym diable?

Ćwiczenie 48 Wymień rodzaje lekarstw stosowanych przy określonych chorobach i objawach. Przykład: kaszel: syrop na kaszel. ból głowy: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wysypka: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ból brzucha: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

infekcja: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

oparzenie: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

skaleczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

katar: .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 49 Dopisz do podanych czasowników rzeczowniki związane z medycyną. Przykład: rozpuścić: tabletkę; przepisać: lekarstwo, antybiotyk, krople nasercowe, maść. zażyć .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . posmarować . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nalać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . spryskać .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . owinąć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przykleić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . podać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . połknąć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 50 Wypowiedz się na jeden z wybranych tematów (w 150–200 słowach). 1. Kiedyś ludzie radzili sobie bez telefonów komórkowych. Dziś mają je wszyscy, nawet dzieci. Jakie są Twoim zdaniem plusy i minusy tej zmiany? 2. Zdaniem socjologów groźniejsze od alkoholu i papierosów jest uzależnienie od komputera. Jak sądzisz, dlaczego tak uważają? Jakie jest Twoje zdanie? 3. Każdy z nas chce czasem uciec od rzeczywistości. Jakie są Twoim zdaniem najlepsze sposoby na to? 4. Czasy współczesne są czasami konsumpcjonizmu: ciągle coś kupujemy, ciągle wyrzucamy stare, by kupić nowe. W jaki sposób można ograniczyć swój konsumpcjonizm? Z jakich zakupów rezygnować lub jakie ograniczyć? 5. Wszyscy, a szczególnie dzieci, kochamy słodycze. Jak ograniczyć spożycie cukru i dzięki temu żyć zdrowiej?

266

VIII Dodatek gramatyczny

Aspekt czasownika

Prefiks czasownika

Tryb przypuszczający Imiesłowy

Forma bezosobowa Nazwy czynności

Formy rodzaju żeńskiego nazw wykonawców czynności, zawodów, tytułów, mieszkańców itd. Wyrazy złożone

Zdrobnienia

Zgrubienia

Nazwy cech abstrakcyjnych

Szyk przydawki przymiotnikowej

Liczebniki

Polski dla obcokrajowcÓw

1 Aspekt czasownika Czasowniki niedokonane używane są: a) do tworzenia form czasu teraźniejszego, np. Robię model samolotu. b) w czasie przeszłym: do opisywania czynności niezakończonych, trwających w przeszłości, procesu: np. Robiłem model samolotu. (ale nie wiadomo, czy skończyłem) lub powtarzających się: np. Codziennie po pracy robiłem model samolotu. c) w czasie przyszłym: do opisywania czynności niezakończonych, trwających w przyszłości, procesu: np. Jutro będę robił model samolotu. (ale nie wiadomo, czy skończę) lub powtarzających się: np. Codziennie po pracy będę robił model samolotu. Czasowniki dokonane używane są: a) w czasie przeszłym: do opisywania czynności trwających w przeszłości, skończonych, jednorazowych: np. Niedawno zrobiłem model samolotu. b) w czasie przyszłym: do opisywania czynności trwających w przyszłości, które zostaną skończone, jednorazowych: np. Jutro zrobię model samolotu.

Ćwiczenie 1 Wpisz brakujące formy niedokonane lub dokonane czasowników.

268

zamykać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

płacić / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

opisywać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

iść / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

czekać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pomagać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / stwierdzić

spóźniać się / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pić / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

myć się / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dzwonić / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

piec / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

znać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

smażyć / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / wziąć

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / pożyczyć

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / powiedzieć

chudnąć / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / położyć

tyć / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wkładać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / zwiedzić

widzieć / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

solić / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VIII. Dodatek gramatyczny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / przepisać

czyścić / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / kupić

rozumieć / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / otworzyć

oglądać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / sprzedać

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / przyznać

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / obejrzeć

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / podać

pokazywać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / dodać

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / naprawić

leczyć / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prasować / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

śpiewać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / wrócić

wypożyczać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

opowiadać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

projektować / . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

robić / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

rysować / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / przeprosić

czesać się / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zapraszać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

komponować / . . . . . . . . . . . . . . . . . .

malować (obraz) / . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / przysłać

malować (mieszkanie) / .. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / dostać

budzić się / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pisać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

liczyć / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / nakarmić

kończyć / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zamiatać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

czuć się / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mieszać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

szyć / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / skoczyć

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . / przygotować

denerwować się / .. . . . . . . . . . . . . . .

rosnąć / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

powtarzać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

chować się / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wierzyć / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

przymierzać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

organizować / . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

palić / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prosić / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / pomylić się

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / dać

spadać / .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . / wytłumaczyć

lubić / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wysyłać / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zapamiętaj! Czasowniki modalne, jak chcieć, musieć, móc, umieć, woleć, a także czasowniki być, mieć czy życzyć nie mają formy dokonanej.

269

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 2 W poniższym tekście podkreśl właściwe czasowniki w nawiasach. Zwróć uwagę na poprawność gramatyczną i sens zdania. Wyjaśnij ustnie swój wybór oraz to, dlaczego pozostałe formy są błędne. Wyjazd w góry był pełen przygód. Zawsze, kiedy gdzieś jadę, (spotykają/spotkają/napotykają) mnie jakieś przygody. Najpierw na dworcu (widziałem/zobaczyłem/spojrzałem) rozkład jazdy i zgodnie z nim mój pociąg (ma/miał) być dopiero za godzinę. (Szedłem/Poszedłem) więc do baru na obiad i (wracałem/ wróciłem/zawróciłem) po jakiejś godzinie. Kiedy (wchodziłem/weszłem/wszedłem) na peron, okazało się, że mój pociąg właśnie (odjeżdżał/odjeżdża/odjechał): zobaczyłem, jak mój wagon (oddala się/oddalił się) coraz szybciej i szybciej. Zdenerwowany ruszyłem w stronę informacji, a tam dowiedziałem się, że od wczoraj (obowiązywał/obowiązuje) nowy rozkład jazdy, a ja najwidoczniej (znajdowałem/znalazłem/wynalazłem) jakiś zabłąkany stary plakat. Musiałem więc (czekać/zaczekać/poczekać) na dworcu jeszcze 2 godziny. Kiedy już (wsiadałem/wsiadłem) do wagonu, okazało się, że jedzie w nim wycieczka szkolna. Dzieci (robiły/zrobiły) dużo hałasu, (biegały/biegły), (kruszyły/pokruszyły/ nakruszyły) kanapki. Na szczęście po godzinie (wysiadały/wysiadły) i mogłem chwilę się (spać/wyspać/pospać/przespać). Na miejscu dość szybko (znajdowałem/znalazłem/odnalazłem) bacówkę, w której miałem nocować, ale okazało się, że wszystkie miejsca były zajęte. A ja przecież (robiłem/zrobiłem) wcześniej rezerwację! Nie wiem, jak to się (stawało/stało/dostało), że nikt jej nie zanotował. (Udawałem/Udałem/Udawałem się/Udałem się) do znajomego gospodarza i tam (dostawałem/dostałem/wydostałem) pokój z pięknym widokiem. Cóż z tego, skoro przez następne trzy dni (lało/nalało/wylało) jak z cebra i ani nic nie było widać, ani nie dało się nigdzie wyjść. A kiedy w końcu (wyszłem/wyszedłem/poszedłem) z domu, to pośliznąłem się na mokrym zboczu i brudny i potłuczony (wracałem/wróciłem/powróciłem) z powrotem już po dwóch godzinach. Ja to mam pecha, bo kiedy (pojechałem/wyjeżdżałem/wyjechałem), (robiła/robiła się/zrobiła się) piękna pogoda i moi znajomi (wypoczywali/wypoczęli) jak nigdy. Następnym razem, kiedy (miałem/mam/będę miał) kłopoty od samego początku, po prostu (rezygnuję/zrezygnuję) i (odpoczywam/będę odpoczywał/odpocznę) sobie na własnej kanapie.

Ćwiczenia z aspektu czasownika znajdują się także: w rozdz. V ćw. 15, 16; w rozdz. VI ćw. 17; w rozdz. VII ćw. 36.

270

VIII. Dodatek gramatyczny

2 Prefiks czasownika 1. Określone prefiksy mają swoje znaczenie, m.in. a) przestrzenne, kierunku i akcji, np. w- (do środka): wpisać, wjechać, wlać na- (na wierzch, na powierzchnię): napisać, najechać, nalać roz- (na wszystkie strony): rozpisać, rozjechać, rozlać prze- (przez coś, z jednego miejsca do drugiego): przepisać, przejechać, przelać wy- (ze środka, od wewnątrz na zewnątrz): wylać, wysypać, wyjechać pod- (zbliżyć się): podpłynąć, podbiec do- (wykonać czynność uzupełniającą): dopisać, dołączyć, dokupić b) stopnia intensywności, np. wy-, u-, na- (duża intensywność): wycisnąć, uśmiać się, nagadać się przy-, pod-, niedo-, prze- (mała intensywność): przyhamować, podleczyć, niedopić, przeprać roz- (intensywność rozwijająca się stopniowo): rozboleć, rozpisać się c) wytwórcze, np. wy-, u-, do- (osiągnięcie celu): wystrugać, wypłakać się, udoić, doczytać prze- (zmiana właściwości): przerobić, przebudować od- (wykonanie według wzoru, przywrócenie dawnego stanu): odpisać, odrysować, odgrzać itd. 2. Często przyimek, z którym się łączy czasownik, niejako podpowiada, jakiego prefiksu powinno się użyć, np. Czy mógłbym jeszcze dopisać się do grupy? Odbierz klucz od Tomka.

Ćwiczenie 3 Wstaw odpowiednie prefiksy przy czasownikach. a) pisać 1. – Chciałbym uczęszczać na te zajęcia, czy mógłbym się jeszcze . . . . . pisać? – Niestety nie ma już miejsc, muszę zapytać dyrektora, czy mogę pana jeszcze . . . . pisać do grupy. 2. Wszystkie informacje o egzaminie znajdują się na tablicy ogłoszeniowej. Proszę je z niej . . . . . pisać. 3. Proszę nie . . . . pisywać od kolegi, bo wstawię ocenę niedostateczną! 271

Polski dla obcokrajowcÓw

4. . . . . . . pisałeś to bardzo niewyraźnie, . . . . . . pisz to większymi literami. 5. Ten poseł ciągle zmienia partie, teraz z kolei . . . . . . pisał się z PSL i . . . . . pisał do PO. 6. Tu na kartce . . . . pisałam wszystkie rzeczy, które musisz jutro kupić. 7. Nie przyjmuję prac napisanych ręcznie, proszę to . . . . . pisać na komputerze. 8. . . . . . pisałem się na angielski, ale chyba będzie lepiej, jeśli . . . . piszę się na hiszpański. 9. Znowu ktoś . . . . . . . pisał ściany!

b) malować 1. Dziecko . . . . . . malowało piękny kwiatek dla mamy. 2. Nasze mieszkanie nie wygląda za dobrze, myślę, że trzeba by . . . . . malować ściany. 3. Dlaczego nasz pokój jest różowy?! Proszę go . . . . . . malować na biało! 4. Jutro mam randkę, muszę . . . . . . malować paznokcie na jakiś ładny kolor. 5. Zobacz, ale się . . . . . malowała! Przecież to rozdanie dyplomów, a nie zabawa karnawałowa! 6. Kto . . . . malował wąsy wszystkim osobom na zdjęciach w podręczniku? 7. Coś masz nieszczególną minę. Co znowu . . . . malowałeś? Przyznaj się.

c) jechać 1. – O której . . . . . jechałeś z domu? – Dopiero po 8.00, bo zaspałem. 2. Pociąg . . . . . jedzie na stację końcową z półgodzinnym opóźnieniem. 3. Wczoraj na ulicy Mickiewicza samochód . . . . . . jechał pieszego, który przechodził na czerwonym świetle. 4. Kiedy w końcu do nas . . . . jedziesz? Ciągle tylko obiecujesz i obiecujesz, a . . . . . . jechać nie możesz. 5. Patrz, jak ten dzieciak szybko . . . . . . jechał na sankach! Może my też pójdziemy . . . . . . jeżdżać?. 6. On nie potrafi . . . . . . jechać do garażu, niczego przy tym nie rozbijając. 7. – Gdzie jesteś? Czekamy na ciebie! – Już . . . . . . jeżdżam, będę za 5 minut. 8. Dyrektor ma ciągle do niego jakieś pretensje. Dziś rano . . . . . . jechał go za pięć minut spóźnienia. 9. To biuro jest na 10. piętrze, proszę . . . . . . jechać windą.

272

VIII. Dodatek gramatyczny

Ćwiczenie 4 Dopisz do czasowników właściwe prefiksy. 1. To nie jest poprawnie napisana praca, brak w niej bibliografii. Musisz ją . . . . . . pisać. 2. Ależ pięknie urządziłaś mieszkanie! . . . . . . pisałaś się na medal! 3. Byłam w sklepie na tej promocji, ale już nie było tanich telewizorów. Ludzie wszystko . . . . . . kupili. 4. On ciągle próbuje mnie . . . . . . mówić na tę wycieczkę, chociaż już sto razy mu mówiłam, że nie mam ochoty. 5. Niestety te spodnie są na mnie za krótkie. A tak je lubiłam! Może dałoby się je jeszcze jakoś . . . . . . robić, żebym mogła jeszcze je nosić? 6. Chyba mogliście się . . . . . . myślić, że skoro jestem chora, to nie pójdę z wami do kina. 7. Słyszałaś, że Marek i Ewa się . . . . . . szli? A dokładnie to on od niej . . . . . . szedł i wyjechał do innego miasta. 8. Mógłbyś . . . . . . brać te ziemniaki, a ja w tym czasie . . . . . . kroję pomidory i . . . . . . kroję na pół to mięso. 9. Dzieci tak się rano guzdrały, że . . . . . . jechaliśmy dopiero o 9.00 i oczywiście spóźniłam się do pracy. 10. To straszny psotnik! On zawsze coś . . . . . . maluje! 11. Pogoda nie . . . . . . pisała, ale mimo to bawiliśmy się nieźle. 12. Kiedy . . . . . . jeżdżałem z parkingu, nagle jakiś samochód . . . . . . jechał mi drogę i o mało nie doszło do kolizji.

Ćwiczenia z czasowników z prefiksami znajdują się także: w rozdz. V ćw. 11, 12, 17.

3 Tryb przypuszczający 1. Tworzymy go od form 3. osoby liczby pojedynczej i liczby mnogiej czasu przeszłego danego czasownika, do których dodajemy odpowiednie cząstki w zależności od osoby: -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście, -by. Cząstki te mogą być zrośnięte z czasownikiem (pisownia łączna) lub występować samodzielnie przed nim (pisownia rozdzielna), np.: (ja) byłbym/byłabym (bym był/bym była) (ty) byłbyś/byłabyś (byś był/byś była)

273

Polski dla obcokrajowcÓw

(on) byłby (by był) (ona) byłaby (by była) (ono) byłoby (by było) (my) bylibyśmy/byłybyśmy (byśmy byli/byśmy były) (wy) bylibyście/byłybyście (byście byli/byście były) (oni) byliby (by byli) (one) byłyby (by były). Uwaga na pisownię cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście, -by z różnymi częściami mowy! a) pisownia łączna: – z osobową formą czasownika, np. zrobiłbym, chciałbyś – ze spójnikami, np. jakbym, gdybyś, choćby – z partykułami, np. chybaby, alebyś, obyście b) pisownia rozdzielna: – po nieosobowej formie czasownika, np. można by, warto by, zrobiono by – po zaimkach, np. dokąd by, gdzie by, skąd by – po innych częściach mowy (rzeczownikach, przymiotnikach, przysłówkach, liczebnikach itd.), np. to by przyszedł, trzech by, prędko by. 2. Trybu przypuszczającego używamy do: a) wyrażenia przypuszczenia, niepewnego warunku, np. Jeżelibyś tego nie potrafił, to byś nie zrobił. Chciałbym być aktorem, gdyby okoliczności mi na to pozwoliły. Gdybym mógł, to bym przyszedł. b) grzecznej prośby, uprzejmego pytania, np. Czy mógłbyś mi podać cukier? Prosiłabym o przekazanie tej informacji profesorowi. c) życzenia, np. Zjadłabym coś słodkiego. Chciałabym pojechać do Francji. d) polecenia, żądania, np. Zrobiłbyś dziś zakupy. Dałby mi wreszcie spokój.

Ćwiczenie 5 Dokończ podane zdania warunkowe. 1. 2. 3. 4. 274

Gdybym lubiła słodycze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdybyś mógł .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdyby to było możliwe .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdybym był 20 lat młodszy .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VIII. Dodatek gramatyczny

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Gdybym studiowała archeologię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdyby pani znała język francuski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdyby robotnicy dostali podwyżkę .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdyby nie było kryzysu .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mogłabym ci w tym pomóc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zmienilibyśmy mieszkanie na większe .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pozwolilibyśmy pojechać ci z kolegami pod namiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzice chętniej decydowaliby się na więcej dzieci .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarabiałbyś więcej .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Otrzymaliby państwo zniżkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 6 Połącz podane zdania, tak by powstały zdania warunkowe. Przykład: Nie mam jutro czasu. Nie przyjadę do ciebie. Gdybym miała jutro czas, przyjechałabym do ciebie. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Zepsuł mi się samochód. Muszę pojechać autobusem. Nie znasz angielskiego. Nie dostałeś tej pracy. Nie znasz go. Nie masz prawa go oceniać. Jest zimno. Musimy się tak ciepło ubierać. Kaszlę i mam gorączkę. Idę do lekarza. Nie przeczytaliście recenzji tego filmu. Poszliście do kina. Jest kryzys. Trudno znaleźć pracę. Przyszła pani za późno. Tego zęba nie da się już uratować. Wybrali państwo tanią linię. Mieli państwo problemy z bagażem. Dyrektor ma alergię na czekoladę. Nie poczęstuję go bombonierką.

Ćwiczenie 7 Przekształć podane życzenia, prośby, polecenia, używając trybu przypuszczającego. Powiedz, czym różnią się te nowo utworzone zdania od tych poniżej? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Zamknij okno! Daj psu wody! Chcę kupić tę sukienkę. Mamo, upieczesz nam naleśniki? Proszę pani, czy mogę wyjść dzisiaj wcześniej? Znajdzie pan dla mnie jutro chwilę? Wynieś śmieci! Przestańcie chociaż przez chwilę rozmawiać! Marzę o cichym wieczorze. Czy może mi pan podać tę walizkę? 275

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 8 Przeczytaj tekst piosenki grupy Breakout pt. „Gdybyś kochał, hej”, a następnie: a) podkreśl formy trybu przypuszczającego; b) napisz, używając form trybu przypuszczającego, odpowiedź chłopaka skierowaną do dziewczyny. Gdybyś lubił mnie choć trochę, hej Gdybyś kochał jak nie kochasz mnie Gdybyś nie był jaki jesteś Zechciał tak jak nie chcesz mnie Byłbyś wiatrem a ja polem, hej Byłbyś niebem, ja topolą, hej Byłbyś słońcem a ja cieniem Gdybyś tylko zmienił się Gdybyś nie śnił mi się w nocy, hej Gdybyś dał mi wreszcie spokój, hej Może bym ci darowała Może zapomniałabym

Piosenki możesz też posłuchać np. na stronie http://www.youtube.com/watch?v=67UHhR3nB1k Ćwiczenia z trybu przypuszczającego znajdują się także: w rozdz. I ćw. 46.

4 Forma bezosobowa 1. Formę bezosobową tworzy się: a) dodając w odpowiednim czasie do 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego zaimek zwrotny się, np. (ono) robi + się = robi się; robiło + się = robiło się; będzie robiło + się = będzie się robiło; zrobi + się = zrobi się b) podobnie jak imiesłów przymiotnikowy bierny – od bezokolicznika czasowników niedokonanych oraz dokonanych, dodając do tematu końcówki -(o)no, -to, np. robić: robi- + -ono = robiono zrobić: zrobi- + -ono = zrobiono szyć: szy- + -to = szyto uszyć: uszy- + -to = uszyto.

276

VIII. Dodatek gramatyczny

2. Użycie: a) w czasie teraźniejszym: formy z się: To danie robi się tylko z mięsa wieprzowego. b) w czasie przeszłym: formy z się: Dawniej robiło się to ręcznie, dziś z użyciem maszyn. formy z -no, -to: Dawniej robiono to ręcznie, dziś z użyciem maszyn. Kiedyś szyto ręcznie, niekiedy w pojedynczych egzemplarzach. c) w czasie przyszłym: formy z się: Niedługo będzie się robiło zakupy w nowym centrum handlowym. Niedługo zrobi się ciemno.

Ćwiczenie 9 Przekształć zdania, używając formy bezosobowej i zapisz je. 1. Kiedyś w tej dzielnicy deweloperzy nie budowali tak dużo, ale dziś budują tam kilka bloków rocznie, a będą budowali jeszcze więcej. 2. Ludzie piją za dużo kawy, kiedyś pili jej mniej. 3. Z muzeum złodzieje skradli dwa cenne obrazy. 4. Niewiele zrozumiałem z tego referatu, bo wszyscy prelegenci na konferencji mówili przez cały czas tylko po hiszpańsku, a ja nie znam tego języka zbyt dobrze. 5. Dawniej ludzie chodzili boso. 6. W tym roku na pewno wszyscy będą mówić i pisać tylko o tym aktorze. 7. Na ostatnim referendum mieszkańcy zdecydowali, że powstanie nowy plac zabaw. 8. Dawniej dzieci czytały więcej książek, dziś wolą słuchać audiobooków i czytać streszczenia. 9. Niedługo Polacy będą oglądać telewizję w nowej jakości. 10. Proszę się nie denerwować, wszystko będzie zrobione na czas. 11. Zagubione dziecko było widziane na placu zabaw. 12. W tej dzielnicy robotnicy posadzą sto nowych sadzonek w miejsce drzew wyciętych przy budowie szkoły. 13. Skarb został ukryty w podziemiach zamku. 14. We Włoszech ludzie piją cappuccino tylko rano. 15. Na wiosnę wszyscy robią porządki. 16. W pierwszych dniach maja Polacy biorą urlopy i wyjeżdżają na łono przyrody. 17. Najwięcej zabawek rodzice kupują w grudniu. 18. Na tym obszarze przedsiębiorcy nie zbudowali niczego od ponad 30 lat. 19. Na tej trasie pasażerowie częściej korzystają z tramwaju niż z autobusu. 20. Kiedy dyrekcja teatru odwołała spektakl, oburzeni widzowie ruszyli do kas odebrać pieniądze za bilety. 277

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 10 Wpisz zaimek się w miejsca, gdzie jest niezbędny. Uzasadnij, dlaczego w jednych zdaniach jest konieczny, a w innych nie. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

On zawsze robi coś głupiego i przez to martwi . . . . . . . . swoją mamę. Czy masz ochotę przejść . . . . . . . . ze mną do parku? Nie rozumiem, dlaczego mieszasz . . . . . . . . do naszych spraw. To miasto rozwija . . . . . . . . bardzo dynamicznie. Ostatnio dużo mówi . . . . . . . . o pracoholizmie. Profesor przywitał . . . . . . . . przybyłych na konferencję gości. Na kolację podano . . . . . . . . świeże ryby. Kiedyś częściej kupowało . . . . . . . . w małych sklepach, dziś w galeriach handlowych. 9. Chmurzy . . . . . . . . i grzmi . . . . . . . . . 10. Niedługo zrobi . . . . . . . . cieplej i będzie można założyć . . . . . . . . cieńsze ubrania.

Ćwiczenia z formy bezosobowej znajdują się także: w rozdz. III ćw. 23.

5 Imiesłowy

Imiesłowy

przymiotnikowe

przysłówkowe

(odmieniają się jak przymiotniki)

(nie odmieniają się, tak samo jak przysłówki)

czynny

bierny

współczesny

uprzedni

1. Imiesłów przymiotnikowy czynny a) Tworzymy go od 3. osoby liczby mnogiej czasowników niedokonanych, dodając do tematu końcówki -ący, -ąca, -ące (w zależności od rodzaju), np. robić: (oni) robią; robi- + -ący, -ąca, -ące = robiący, robiąca, robiące.

278

VIII. Dodatek gramatyczny

b) Użycie: ma znaczenie czynne, tj. odnosi się do wykonawcy jakiejś czynności, np. Uczeń robiący zadanie domowe był trochę senny. 2. Imiesłów przymiotnikowy bierny a) Tworzymy go od bezokolicznika czasowników niedokonanych oraz dokonanych, dodając do tematu końcówki: -(o)ny, -(o)na, -(o)ne, -ty, -ta, -te, np. robić: robi- + -ony, -ona, -one = robiony, robiona, robione zrobić: zrobi- + -ony, -ona, -one = zrobiony, zrobiona, zrobione szyć: szy- + -ty, -ta, -te = szyty, szyta, szyte uszyć: uszy- + -ty, -ta, -te = uszyty, uszyta, uszyte. b) Użycie: ūū ma znaczenie bierne, tj. odnosi się do przedmiotu podlegającemu czyjemuś działaniu, np. Zadanie robione przez ucznia było dla niego zbyt trudne. Zadanie zrobione przez ucznia było niekompletne. ūū jest używany do tworzenia strony biernej, np. Zadanie było robione z wielkim wysiłkiem. Zadanie zostało zrobione przez ucznia, ale błędnie. Uwaga! Imiesłowy bierne tworzy się tylko od czasowników przechodnich! 3. Imiesłów przysłówkowy współczesny a) Tworzymy go od 3. osoby liczby mnogiej czasowników niedokonanych, dodając do tematu końcówkę -ąc, np. robić: (oni) robią; robi- + -ąc = robiąc b) Użycie: służy do wyrażenia czynności wykonywanej równocześnie z inną czynnością, np. Robiąc zadanie z matematyki, słuchał radia. Uwaga! Imiesłów ten używany jest tylko wtedy, kiedy wykonawca obu czynności w zdaniu jest ten sam! 4. Imiesłów przysłówkowy uprzedni a) Tworzymy go od 3. osoby liczby pojedynczej czasowników dokonanych, dodając do tematu końcówki -wszy (po samogłosce) lub -łszy (po spółgłosce), np. zrobić: (on) zrobił; zrobi- + -wszy = zrobiwszy zjeść: (on) zjadł; zjad- + -łszy = zjadłszy. b) Użycie: wyraża czynność wcześniejszą w stosunku do innej opisanej w drugiej części zdania, np. Zrobiwszy zadanie, włączył telewizor. (najpierw) (potem) Uwaga! Imiesłów ten używany jest tylko wtedy, kiedy wykonawca obu czynności w zdaniu jest ten sam!

279

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 11 Od czasowników podanych w nawiasach utwórz: a) imiesłowy przymiotnikowe czynne 1. Chłopiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (nieść) ciężkie walizki bardzo się zmęczył. 2. Mieszkańcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (bawić się) w sylwestra na rynku, zmarzli z powodu siarczystych mrozów. 3. Z powodu intensywnych deszczów most . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (łączyć) obie miejscowości został zerwany. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kupować) tanie produkty, łudzą się, że oszczędzają, tymczasem wkrótce potem muszą kupować nowe produkty, bo tanie szybko się zepsuły. 5. Robotnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (protestować) przeciwko zamknięciu fabryki, udzielili wywiadu miejscowej telewizji.

b) imiesłowy przymiotnikowe bierne 1. Ta zabytkowa książka została . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (napisać) ręcznie na czerpanym papierze. 2. Sukienka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (uszyć) przez mamę robiła furorę wśród moich koleżanek. 3. Połowa produktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (sprzedawać) w tym sklepie była przeterminowana. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zaprosić) na bankiet goście licznie przybyli. 5. Te pieniądze zostały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zarobić) nielegalnie.

c) imiesłowy przysłówkowe czynne 1. 2. 3. 4.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (prasować), zawsze słucham muzyki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mieć) 50 lat, zaczęła pracę w nowym zawodzie. Złamał nogę, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (grać) w piłkę na mokrej trawie. Do zupy powoli sypać kaszkę, ciągle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mieszać), żeby się nie posklejała. 5. On zawsze śpiewa, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (brać) prysznic.

d) imiesłowy przysłówkowe uprzednie 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zamknąć) drzwi, przypomniał sobie, że nie wyłączył żelazka. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wziąć) zaliczkę, więcej się nie pojawił. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pomyśleć) o swoim synku, uśmiechnęła się. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wypić) kawę, poczuli się lepiej. 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wyprowadzić się) z akademika, odetchnęła z ulgą. 280

VIII. Dodatek gramatyczny

Ćwiczenie 12 Spróbuj przekształcić zdania tak, aby użyć w nich imiesłowów. Niektórych zdań nie da się tak przekształcić. Wskaż je i wyjaśnij, dlaczego zmiana nie jest możliwa. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Kiedy plewiłam grządki, padał deszcz. Tylko zęby, które się myje dokładnie zalecaną pastą, są długo zdrowe. Gdy wróciliśmy do domu, od razu wzięliśmy się do gotowania. Przestępca, którego widziano na dworcu, zbiegł policji. Mleko, które dzieci piją codziennie, wzmacnia kości. Obrazy, które namalował sławny artysta, sprzedano na aukcji za rekordową kwotę. Spaceru, na który poszliśmy, długo nie zapomnimy. Gdy przyjechaliśmy na dworzec, pociąg już odjeżdżał. Kiedy wystąpił w tym filmie, zaczął być zapraszany do wszystkich seriali. Kiedy wybierałem swój zawód, byłem jeszcze bardzo młody.

Ćwiczenie 13 Od podanych w nawiasie czasowników utwórz właściwe imiesłowy. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (opalać się), zasnęłam i obudziłam się czerwona jak burak. 2. Czy moglibyście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wypełnić) formularze zostawić na biurku? 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (mieszkać) w Rzymie, nie mogłam się przyzwyczaić do hałasu. 4. Plan wycieczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zaproponować) przez Piotra jest najlepszy. 5. Tomek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wrócić) do domu, położył się od razu spać. 6. Policjant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przesłuchiwać) uczestników wypadku, poprosił wszystkich o dokumenty. 7. Mama zszywa synowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (podrzeć) spodnie. 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zauważyć), że nie ma na imprezie nikogo znajomego, wyszedłem. 9. Mogłabym prosić o trochę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przegotować) wody? 10. Zacząłem biec za . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (uciekać) złodziejem. 11. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (iść) na te studia, zupełnie nie myślał o przyszłości. 12. Sznur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (jechać) rządowych samochodów eskortowała policja. 13. Bilety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zarezerwować) przez Internet należy wykupić najpóźniej godzinę przed seansem. 14. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (milczeć), często uchodzi się za mądrego człowieka. 281

Polski dla obcokrajowcÓw

15. Zapomniała parasola, więc wróciła całkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zmoknąć). 16. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (prowadzić) samochód, nie należy rozmawiać przez telefon. 17. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (usłyszeć) dzwonek, podszedłem do drzwi. 18. Nie wiem, co mam zrobić z tą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zepsuć) lodówką. 19. Jak nazywał się artysta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (tworzyć) w latach 90. XX w. podobne instalacje? 20. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ugotować) makaron, polała go sosem.

Ćwiczenia z imiesłowami znajdują się także: w rozdz. IV ćw. 28; w rozdz. VII ćw. 41.

6 Nazwy czynności Nazwy czynności tworzymy: a) dodając końcówkę -anie, jeśli czasownik kończy się na -ać, np. malować – malowanie, grać – granie, stać – stanie b) dodając końcówkę -enie, jeśli czasownik kończy się na -eć, -ić/-yć (z wyjątkiem czasowników jednosylabowych) lub spółgłoskę, np. piec – pieczenie, robić – robienie, leczyć – leczenie, zawieźć – zawiezienie c) dodając końcówkę -cie, jeśli czasownik kończy się na -ąć lub jest jednosylabowy, np. pić – picie, szyć – szycie, przyjąć – przyjęcie.

Ćwiczenie 14 Utwórz nazwy czynności od podanych czasowników. Wstaw je w odpowiedniej formie. 1. Kobiety w ciąży nie powinny decydować się na (latać) . . . . . . . . . . . . . . . . . . samolotami. 2. Nie lubię (biegać) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . po sklepach! 3. Dzięki (pływać). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . można poprawić sylwetkę. 4. Po operacji lekarz zabronił mi (nosić) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciężkich rzeczy. 5. Męczy mnie codzienne (wozić) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dzieci do szkoły. 282

VIII. Dodatek gramatyczny

6. Masz może w domu maszynę do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (szyć)? 7. Przez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (nieść) od godziny ciężkich walizek bolą mnie już ręce. 8. Sportowcy zachęcają dzieci do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pić) mleka. 9. Po . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (pokroić) marchewki, umyj jabłka. 10. Czy do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ciąć) tej folii wziąć nóż czy nożyczki?

Ćwiczenie 15 Uzupełnij ogłoszenia, wezwania, nakazy i zakazy nazwami czynności utworzonymi od podanych czasowników. Wstaw je w odpowiedniej formie. 1. Prosimy o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zamykać) drzwi! 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przechodzić) przez jezdnię dozwolone jest tylko w miejscu oznakowanym! 3. Uprasza się o bezwzględne przestrzeganie zakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (parkować) przed bramą wjazdową! 4. Prosimy o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (wycierać) obuwia! 5. Zabrania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (palić) na terenie obiektu! 6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (sprzedawać) alkoholu nieletnim jest zabronione! 7. Uprasza się o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (przestrzegać) ciszy nocnej! 8. Petenci mają dwa tygodnie na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (odwołać się) od decyzji administracyjnej. 9. Mieszkańców domu studenckiego uprasza się o regularne . . . . . . . . . . . . . (sprzątać) wspólnych łazienek! 10. Wzywa się dłużnika do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (zapłacić) zaległego czynszu wraz z odsetkami w ciągu dwóch tygodni.

Ćwiczenie 16 Do czego służą te sprzęty i narzędzia? Podaj odpowiednie nazwy czynności. Wstaw je w odpowiedniej formie. segregator – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pralka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nożyczki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

korkociąg – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

linijka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

waga – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gumka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

drukarka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

łóżko – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

konewka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wanna – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

huśtawka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

żelazko – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

szklanka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Polski dla obcokrajowcÓw

golarka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

szczoteczka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mydło – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

piekarnik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

patelnia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wycieraczka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenia z nazwami czynności znajdują się także: w rozdz. I ćw. 17, 18, 26, 49 b) i c).

7 Formy rodzaju żeńskiego nazw wykonawców czynności, zawodów, tytułów, mieszkańców itd. Nazwy w rodzaju żeńskim tworzymy od form rodzaju męskiego, dodając odpowiednie końcówki (w wyrazach może pojawić się oboczność): a) -ka, np. policjant – policjantka; lekarz – lekarka b) -ica, -iczka (gdy rzeczownik w rodzaju męskim zakończony jest na -ik), np. pomocnik – pomocnica; urzędnik – urzędniczka. Uwaga! Końcówki -ca używamy też, tworząc nazwy samic zwierząt, np. lwica, słonica itp. c) -czyni (gdy rzeczownik w rodzaju męskim zakończony jest na -ca), np. zwycięzca – zwyciężczyni (oboczność z:ż); morderca – morderczyni, d) -anka (gdy rzeczownik w rodzaju męskim zakończony jest na -anin), np. muzułmanin – muzułmanka; Afrykanin – Afrykanka, e) przy tytułach zachowujemy formę rodzaju męskiego, dodając pani przed rzeczownikiem, np. pan profesor – pani profesor, pan mecenas – pani mecenas f) w niektórych typowo męskich zawodach zachowujemy formę rodzaju męskiego, dodając ewentualnie w mianowniku objaśnienie kobieta, np. kierowca – (kobieta) kierowca; murarz – (kobieta) murarz; marynarz – (kobieta) marynarz g) w niektórych męskich zawodach kończących się na -a, zachowujemy formę rodzaju męskiego, np. ortopeda, logopeda (ale: lingwista – lingwistka). Uwaga! Próby regularnego tworzenia form rodzaju żeńskiego (zwłaszcza przez przyrostki tworzące też zdrobnienia) mogą prowadzić do deprecjonowania zawodów kobiecych, tworzenia form nieistniejących w słownikach

284

VIII. Dodatek gramatyczny

języka polskiego (*ortopedka, *weterynarka) albo do błędnego używania wyrazów o zupełnie innym znaczeniu (murarka to zajmowanie się murowaniem, a marynarka to część garderoby lub ogół statków). Niektórzy językoznawcy są zwolennikami jak najczęstszego tworzenia samodzielnych form rodzaju żeńskiego (np. psycholożka, socjolożka, redaktorka), inni uważają je za lekceważące. Niekiedy to formy rodzaju męskiego tworzy się od form rodzaju żeńskiego. Dzieje się tak w przypadku zawodów wykonywanych przede wszystkim przez kobiety, np. pielęgniarka – pielęgniarz. Nie zawsze brzmi to jednak dobrze, przez co w niektórych przypadkach używa się form opisowych, np. przedszkolanka – nauczyciel wychowania przedszkolnego (zamiast: przedszkolanek).

Ćwiczenie 17 Uzupełnij brakujące formy rodzaju męskiego lub żeńskiego. rolnik – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

judoka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – tancerka

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . – lekkoatletka

murarz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Afrykanin – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kierowca – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – pianistka

sprzedawca – . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dyrektor – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . – czytelniczka

Rzymianin – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

profesor – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

psycholog – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – pływaczka

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – pracownica

koszykarz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tygrys – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

miłośnik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – aktorka

. . . . . . . . . . . . . . . . – reprezentantka

dozorca – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

znajomy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

konsul – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

skrzypek – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – turystka

. . . . . . . . . . . . . . . – wychowawczyni

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – słuchaczka

siostrzeniec – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

archeolog – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prawnik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

prezydent – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mistrz – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – mieszkanka

inżynier – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 18 Przepisz podane zdania, zamieniając formy rodzaju męskiego nazw wykonawców czynności, zawodów itd. na formy rodzaju żeńskiego, a formy rodzaju żeńskiego na formy rodzaju męskiego. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Wychowawcy klas V i VI proszeni są o zgłoszenie się do dyrektora. Te pianistki są wyjątkowo utalentowane. Czy jest pan inżynierem? W przyszłym miesiącu otrzyma pan nominację na konsula RP. Dzień dobry, panie mecenasie. Drogie słuchaczki, na kolejną audycję zapraszam już jutro. Ta śpiewaczka ma wyjątkowo piękny głos. Po tym kursie zostanę kosmetyczką. Uczniowie po ukończeniu naszej szkoły zawodowej zostają murarzami, spawaczami, tynkarzami, fryzjerami, kucharzami lub sprzedawcami. Jeżeli nie ma kierownika, to czy mógłbym porozmawiać z jego zastępcą? Czy tamte dwie urzędniczki były już na szkoleniu? Od niedawna mamy nowego dozorcę. Pani magister, czy ten syrop mam zażywać trzy razy dziennie? On jest naszym najlepszym pracownikiem. Pan Jan Baran już drugą kadencję jest prezydentem naszego miasta. Jeżeli chce pan zostać kierowcą, musi pan zdać jeszcze jeden krótki egzamin praktyczny. Na kursie językowym zaprzyjaźniłam się z Ukrainką, Norwegiem i Czechem. Szukamy do zespołu saksofonisty i flecistki. Ten narciarz po wypadku już chyba nie wróci do formy. W zawodach wojewódzkich zwyciężyła pływaczka z naszej szkoły.

Ćwiczenia z formami rodzaju męskiego i żeńskiego nazw znajdują się także: w rozdz. IV ćw. 22 i 23.

8 Wyrazy złożone 1. Wyrazy złożone powstają przez połączenie dwóch lub więcej wyrazów. Mogą to być m.in.: a) rzeczowniki, które powstają przez połączenie m.in.:

286

VIII. Dodatek gramatyczny

ūū dwóch rzeczowników, np. balet + mistrz = baletmistrz ūū przymiotnika i rzeczownika, np. czarny + księga = czarnoksiężnik ūū rzeczownika i czasownika, np. woda + spadać = wodospad ūū przysłówka i czasownika, np. długo + pisać = długopis ūū liczebnika i rzeczownika, np. cztery + noga = czworonóg ūū przyimka i rzeczownika, np. pod + góra = podgórze b) przymiotniki, które powstają przez połączenie m.in.: ūū dwóch przymiotników, np. biały + czerwony = biało-czerwony ūū przymiotnika i rzeczownika, np. niski + podłoga = niskopodłogowy ūū liczebnika i rzeczownika, np. dwa + pokój = dwupokojowy ūū rzeczownika i czasownika, np. życie + dawać = życiodajny ūū przysłówka i czasownika, np. łatwo + palić = łatwopalny c) przysłówki, które powstają przez połączenie: ūū przyimka i rzeczownika, np. po + jutro = pojutrze ūū zaimka i rzeczownika, np. co + dzień = codziennie ūū liczebnika i rzeczownika, np. pół + głos = półgłosem ūū liczebnika i przysłówka, np. pół + darmo = półdarmo d) czasowniki, np. lekceważyć, zadośćuczynić e) przyimki, np. ponad, spod, zza f) zaimki, np. tamten, tamtędy. 2. Wśród wyrazów złożonych wyróżniamy: a) zrosty (wyrazy są bezpośrednio zrośnięte ze sobą), np. baletmistrz, półdarmo b) złożenia (wyrazy są połączone cząstką -o-, -i- lub -y-), np. wodospad, łamigłówka c) zestawienia (wyrazy są pisane osobno lub połączone łącznikiem), np. panna młoda, Boże Narodzenie, herod-baba.

Ćwiczenie 19 Wyjaśnij, z połączenia jakich słów powstały i co znaczą podane wyrazy złożone. przedwiośnie bezludzie narożnik gwiazdozbiór meblościanka winobranie językoznawca obcokrajowiec

nastolatek dziesięciolecie dwuszereg krótkowidz krwiodawstwo jasnozielony długotrwały czasochłonny

287

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 20 Utwórz z podanych wyrazów wyrazy złożone. a) rzeczowniki łamać + główka = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zlew + zmywak = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dwa + kropki = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mama + synek = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dusić + grosz = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . woda + ciągnąć = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . powieść + pisać = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) przymiotniki mało + mówić = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wiara + godny = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niski + podłoga = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . południowy + zachodni = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciemny + żółty = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . blady + różowy = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biały + czerwony = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenia z wyrazami złożonymi znajdują się także: w rozdz. IV ćw. 25.

9 Zdrobnienia 1. Zdrobnienia pełnią następujące funkcje: a) nazywają rzeczy małe b) określają emocjonalny stosunek do osób czy rzeczy kochanych (spieszczenia); są też często używane jako afektonimy c) wyrażają ironię, lekceważenie, politowanie czy kpinę w stosunku do danej rzeczy czy osoby d) nabywają inne, nowe znaczenie. 2. Tworzenie zdrobnień. RZECZOWNIKI a) w rodzaju męskim zdrobnienia pierwszego stopnia tworzymy – dodając sufiks -ek, np. dom + -ek = domek, kwiat + -ek = kwiatek 288

VIII. Dodatek gramatyczny

– dodając sufiks -ik (m.in. po sz, l, ł, j), np. szal + -ik = szalik, stół + - ik = stolik (oboczność ó:o, ł:l) – dodając sufiks -yk (m.in. po c, cz, ż/rz), np. koc + -yk = kocyk, nóż + -yk = nożyk (oboczność ó:o) zdrobnienia drugiego stopnia tworzymy – dodając sufiksy -aszek, -eczek, -iczek/-iszek, -yczek/-yszek, -uszek, -unia, -usia, np. dom > domek > domeczek kwiat > kwiatek > kwiatuszek szal > szalik > szaliczek zdrobnienia trzeciego stopnia i dalsze Można tworzyć też rzadziej używane, coraz bardziej zdrobniałe i pieszczotliwe zdrobnienia, dodając końcówki -czunio, -uś, -siunio itd., np. kwiatunio, domuś, szaliczunio. Uwaga! Jeżeli wyraz podstawowy kończy się na -ek, -ik, -yk, czyli tak, jak zdrobnienie pierwszego stopnia, wówczas zdrobnieniem pierwszego stopnia od niego jest forma zdrobnienia drugiego stopnia itd., np. zamek > zameczek > zamczunio. b) w rodzaju żeńskim zdrobnienia pierwszego stopnia tworzymy – dodając sufiks -ka, np. lampa + -ka = lampka, mysz + -ka = myszka zdrobnienia drugiego stopnia tworzymy – dodając sufiks -eczka, np. lampa > lampka > lampeczka zdrobnienia trzeciego stopnia i dalsze Można tworzyć też rzadziej używane, coraz bardziej zdrobniałe i pieszczotliwe zdrobnienia, dodając końcówki -czunia, -usia, -siunia itd., np. mysiunia, lampunia. Uwaga! Jeżeli wyraz podstawowy kończy się na -ka, czyli tak, jak zdrobnienie pierwszego stopnia, wówczas zdrobnieniem pierwszego stopnia od niego jest forma zdrobnienia drugiego stopnia itd., np. książka > książeczka > książunia. c) w rodzaju nijakim zdrobnienia pierwszego stopnia tworzymy – dodając sufiks -ko, np. pióro + -ko = piórko zdrobnienia drugiego stopnia tworzymy – dodając sufiks -eczko, np. pióro > piórko > pióreczko zdrobnienia trzeciego stopnia i dalsze Można tworzyć też rzadziej używane, coraz bardziej zdrobniałe i pieszczotliwe formy, dodając -czunio, -usio, -siunio itd., np. piórunio, pudełczunio. Uwaga! Jeżeli wyraz podstawowy kończy się na -ko, czyli tak, jak zdrobnienie pierwszego stopnia, wówczas zdrobnieniem pierw-

289

Polski dla obcokrajowcÓw

szego stopnia od niego jest forma zdrobnienia drugiego stopnia itd., np. pudełko > pudełeczko > pudełunio. PRZYMIOTNIKI a) zdrobnienia w rodzaju męskim tworzymy – dodając sufiks -utki, -usi, -uni, -eńki, np. mały > malutki, malusi, maluni, maleńki śliczny > śliczniutki, śliczniusi, śliczniuni, ślicznieńki b) zdrobnienia w rodzaju żeńskim tworzymy – dodając sufiks -utka, -usia, -unia, -eńka, np. mała > malutka, malusia, malunia, maleńka śliczna > śliczniutka, śliczniusia, śliczniunia, ślicznieńka c) zdrobnienia w rodzaju nijakim tworzymy – dodając sufiks -utkie, -usie, -unie, -eńkie, np. małe > malutkie, malusie, malunie, maleńkie śliczne > śliczniutkie, śliczniusie, śliczniunie, ślicznieńkie.

Ćwiczenie 21 Utwórz wyrazy zdrobniałe od podanych rzeczowników i przymiotników. kawa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kanapa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zeszyt – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pokój – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ojciec – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . głowa – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . brat – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . serce – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . noga – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kuchnia – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mleko – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . koń – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . biały – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ładny – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . słodki – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 22 Wśród utworzonych powyżej zdrobniałych form rzeczowników znajdź trzy takie, które mają także inne znaczenie niż określenie rzeczy małej. Wypisz je oraz podaj przykład użycia i/lub wyjaśnienie. ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................

Ćwiczenia ze zdrobnieniami znajdują się także: w rozdz. II ćw. 7; w rozdz. III ćw. 10, 11, 12 b, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21; w rozdz. V ćw. 39; w rozdz. VI ćw. 24, 25, 26, 27. 290

VIII. Dodatek gramatyczny

10 Zgrubienia 1. Zgrubienia występują w kilku funkcjach: a) określają rzecz ogromną, większą od przeciętnej b) wyrażają negatywny stosunek do jakiejś rzeczy c) niekiedy wyrażają też stosunek żartobliwy czy pieszczotliwy. 2. Zgrubienia tworzymy następująco: a) w rodzaju męskim i nijakim – dodając sufiks -al, -uch, -(i)sko, -ydło / -idło, -or, np. nos > nochal, palec > paluch, pies > psisko, piwo > piwsko, język > jęzor. W wyrazach zakończonych na -ek, -ko (czyli wyglądających jak zdrobnienia), końcówka jest zerowa, np. kanarek > kanar. b) w rodzaju żeńskim – dodając sufiks -ina, -cha, -ga, np. kobieta > kobiecina. W wyrazach zakończonych na -ka (czyli wyglądających jak zdrobnienia), końcówka jest zerowa, np. handlarka > handlara lub wprowadzany jest sufiks -ga lub -cha, np. książka > księga, gruszka > grucha.

Ćwiczenie 23 Pracując w parze z kolegą lub koleżanką z grupy, uzupełnij brakujące formy podstawowe lub zgrubiałe wyrazów. słoń – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – szpila

dom – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – mrówa

film – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wódka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – powieścidło

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – starucha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – muszysko

. . . . . . . . . . . . . . . . . . – chłopaczysko

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – żabsko

kropka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – pastuch

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – plotkara

pudełko – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – urzędas

puszka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

parówka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – łycha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – kiełbacha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – paka

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – zamczysko 291

Polski dla obcokrajowcÓw

deska – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – piach

piłka – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kapusta – .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – wilczysko

Ćwiczenia ze zgrubieniami znajdują się także: w rozdz. III ćw. 22; w rozdz. VI ćw. 25, 27.

11 Nazwy cech abstrakcyjnych 1. Rzeczowniki będące nazwami cech abstrakcyjnych nazywają nie rzeczy, lecz cechy i własności, stany rzeczy, relacje, jakości, uczucia, zdarzenia czy procesy, a niekiedy także nazwy ideologii czy prądów intelektualnych. 2. Rzeczowniki należące do tej kategorii tworzy się, dodając: a) przyrostki do przymiotników: -ość (najczęściej), np. młody + -ość = młodość -cja, np. tolerancyjny + -cja = tolerancja -ota, np. głupi + -ota = głupota -nie, -cie, np. zmęczony + - nie = zmęczenie b) przyrostki do rzeczowników: -stwo, np. bohater + -stwo = bohaterstwo -izm/-yzm, np. metafora + -yzm = metaforyzm, Hegel + -izm = heglizm. Uwaga! Niektóre nazwy cech abstrakcyjnych tworzone są nieregularnie, np. zły – zło dobry – dobro, dobroć smutny – smutek zdrowy – zdrowie uparty – upór a także nazwy kolorów, np. biały – biel czarny – czerń.

292

VIII. Dodatek gramatyczny

Ćwiczenie 24 W lewej kolumnie uzupełnij wyrazy, na bazie których utworzono poniższe nazwy cech abstrakcyjnych. W prawej kolumnie wpisz nazwy cech abstrakcyjnych, utworzone od podanych przymiotników. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → zieloność

sprawiedliwy → . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . → pracowitość

zgodny → .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → rzadkość

spokojny → . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → szybkość

skromny → .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . → osobliwość

uczciwy → . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → radość

kulturalny → . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → ślepota

inteligentny → . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . → barbarzyństwo

wrażliwy → .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . → łakomstwo

smutny → .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . → zwycięstwo

szczęśliwy → . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → marksizm

dumny → . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . → opanowanie

młody → . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → zacofanie

elegancki → .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenia z nazwami cech abstrakcyjnych znajdują się także: w rozdz. I ćw. 34; w rozdz. II ćw. 20; w rozdz. VI ćw. 5, 32.

12 Szyk przydawki przymiotnikowej 1. Przed rzeczownikiem stawiamy przymiotnik określający cechę doraźną lub stałą ale mało istotną, np. zimna woda, ciekawa książka, długi film, czerwony kwiat. 2. Po rzeczowniku stawiamy przymiotnik określający cechę trwałą, typ, rodzaj, gatunek danej rzeczy/osoby, np. woda mineralna, książka historyczna, film dokumentalny, kwiat doniczkowy.

293

Polski dla obcokrajowcÓw

Ćwiczenie 25 Wpisz podane przymiotniki odpowiednio przed lub po rzeczowniku. (manna)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(jarzynowa)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(gorąca)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(popularna)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(skoczna)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(własny)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(murowany)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dom .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(samochodowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . serwis .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (porcelanowy)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . serwis .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(koktajlowy)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(rozrywkowy)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(kulturalny)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . attaché . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(kulturalny)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . człowiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(szkolna)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stołówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(pluszowy)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . miś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ćwiczenie 26 Wyjaśnij ustnie różnice znaczeniowe między zestawionymi w pary wyrażeniami. dyplomatyczny komentator – komentator dyplomatyczny brunatny niedźwiedź – niedźwiedź brunatny holenderska szkoła – szkoła holenderska komiczny aktor – aktor komiczny kulturalny attaché – attaché kulturalny

Ćwiczenia z szykiem przydawki przymiotnikowej znajdują się także: w rozdz. II ćw. 39.

294

VIII. Dodatek gramatyczny

13 Liczebniki 1. W rodzaju niemęskoosobowym po liczebnikach dwa, trzy, cztery w mianowniku rzeczownik występuje również w mianowniku. Po liczebnikach powyżej pięciu rzeczownik występuje w dopełniaczu, np. dwa (trzy, cztery) lata, domy, tomy, samochody, kwiaty... pięć (sześć, dziesięć, sto...) lat, domów, tomów, samochodów, kwiatów... 2. Liczebniki dwa, trzy, cztery mają w rodzaju męskoosobowym dwie formy: dwaj/dwóch, trzej/trzech, czterej/czterech. W zależności od użytej formy zmienia się liczba czasownika, którą uzgadnia się odpowiednio z liczebnikiem lub rzeczownikiem, np. Dwóch (trzech, czterech) studentów pisze egzamin w dodatkowym terminie. Dwaj (trzej, czterej) studenci pisali egzamin w dodatkowym terminie. Dwóch (trzech, czterech) studentów napisze egzamin w dodatkowym terminie. 3. Składnia liczebników wielowyrazowych zależy od wymogów ostatniego elementu, np. Dwadzieścia trzy studentki wyjechały na warsztaty dziennikarskie. Dwadzieścia sześć studentek wyjechało na warsztaty dziennikarskie. 4. W odmianie liczebników dwanaście, dwadzieścia, dwieście, pięćset, sześćset, siedemset, osiemset i dziewięćset występuje fleksja wewnę trzna: pierwsza część liczebnika kończy się cząstką (interfiksem) -u, np. Rozmawiamy o dwunastu, dwudziestu, dwustu, pięciuset, sześciuset... złotych. 5. W liczebnikach wielowyrazowych odmieniamy wszystkie elementy, np. Wydaliśmy zaświadczenia dziewięćdziesięciu dwom uczniom. Dowiedzieliśmy się o pięciu tysiącach sześciuset siedemdziesięciu ośmiu wnioskach o zmianę rozkładu jazdy. 6. Liczebniki tysiąc, milion, miliard, bilion odmieniają się jak rzeczowniki. 7. Podając rok, tylko dziesiątki i jedności podajemy w postaci liczebnika porządkowego, niezależnie od przypadku, np. Jest rok tysiąc dziewięćset osiemdziesiąty pierwszy. Rok dwa tysiące trzynasty ogłoszono rokiem Juliana Tuwima. W roku tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym pierwszym miała miejsce premiera kultowego filmu „Miś” Stanisława Barei. Chorwacja została przyjęta do Unii Europejskiej w roku dwa tysiące trzynastym. Wyjątkiem jest przypadek, gdy rok ma tylko tysiące lub tysiące i setki, wtedy w postaci liczebnika porządkowego podajemy tylko ostatni człon,

295

Polski dla obcokrajowcÓw

np. Jest rok tysięczny. Rok tysiąc dziewięćsetny rozpoczął epokę kina dźwiękowego. Rok dwutysięczny mylnie uznawano za początek XXI wieku. W przypadkach zależnych odmieniamy tylko ostatni człon liczebnika, np. W roku tysięcznym odbył się Zjazd Gnieźnieński. Wydarzyło się to w roku tysiąc dziewięćsetnym. Rozpoczęłam pracę w tej firmie w roku dwutysięcznym. 8. Liczebników zbiorowych używamy: a) do określenia liczby istot małych: dzieci, osobników niedojrzałych (rzeczowniki zakończone na -ęta), np. pięcioro dzieci, sześcioro kociąt, dwanaścioro prosiąt itp. b) chcąc podkreślić, że w grupie są przedstawiciele obu płci, np. W tej klasie jest dwadzieścioro pięcioro uczniów. c) mówiąc o rzeczownikach, które mają tylko liczbę mnogą (tzw. pluralia tantum), m.in. drzwi, spodnie, sanki, okulary, skrzypce, nożyce, np. dwoje drzwi, siedmioro spodni, trzydzieścioro nożyc itp. 9. Liczebniki ułamkowe pół i ćwierć są nieodmienne. W liczebnikach wielowyrazowych, kończących się na pół i ćwierć to one decydują o przypadku rzeczownika, do którego się odnoszą, np. dwa i pół worka mąki, piętnaście i ćwierć kilograma cukru. 10. Liczba 1½ w rodzaju męskim przybiera formę półtora (np. półtora dnia), natomiast w rodzaju żeńskim półtorej (np. półtorej szklanki).

Ćwiczenie 27 Zapisz słownie i odmień podane w nawiasach liczebniki oraz towarzyszące im przymiotniki i rzeczowniki. 1. Czy znasz tych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 panowie)? 2. Kiedyś współpracowałam z tymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 panie), ale nie wiedziałam, że każda z nich miała po . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3 mężowie). 3. Czy ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 studenci) złożyli już swoje prace? 4. Wiem, że zawsze mogę liczyć na moich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 najlepsi przyjaciele). 5. Tych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4 uczniowie) nie było wczoraj na zajęciach? 6. Jesteś pewna, że ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4 uczniowie) byli nieobecni? 7. Już kiedyś rozmawialiśmy o tych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 mieszkania), ale nie podoba mi się żadne z nich. 296

VIII. Dodatek gramatyczny

8. Słyszałeś ten koncert na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 skrzypce)? Przepiękny! 9. To są . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4 kelnerzy), którzy chcieliby tu pracować. 10. To jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4 kelnerzy), którzy chcieliby tu pracować. 11. Nie zapłaciłam jeszcze tym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3 dostawcy). 12. W tym tygodniu byłam już na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3 imieniny)! Mam dość!

Ćwiczenie 28 Przeczytaj uważnie zdania z podanymi liczebnikami. Które formy są poprawne, a które błędne? Wpisz znak „+” w wykropkowanych miejscach przy formach poprawnych, a w przypadku form niepoprawnych przekreśl błędną formę liczebnika i zapisz obok poprawną. 1. Myślałam, że to trzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panie, a to trzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panowie! Wszystko przez te długie włosy! 2. Na wycieczkę pojechało tylko szesnaście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dzieci, bo reszta się rozchorowała. 3. Wczoraj urodziło się dwoje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . źrebiąt. 4. Czy te dwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panie też miały rezerwację? 5. Ulicą szło siedmiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panów z siedmiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . synami. 6. W dzisiejszych wiadomościach dużo mówiono o pięćdziesięciu siedem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . osobach, które zginęły w katastrofie. 7. Z okazji urodzin życzę ci stu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lat zdrowia! 8. Egzamin zdało tylko dwudziestu jeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . studentów. 9. Ci dwóch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panowie chcieli zapłacić za kolację. 10. Pani Kowalska codziennie kupuje świeże mięso dla swoich pięciu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . psów i pięciu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kociąt. 11. Musimy wymienić sześć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . drzwi, te ciągle się zacinają.

Ćwiczenie 29 Zapisz słownie liczebniki podane w nawiasach. 1. Na wycieczkę pojechało (16) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dzieci, w tym (7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . chłopców i (9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dziewczynek. 297

Polski dla obcokrajowcÓw

2. Chyba znam tych (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panów. Ależ oczywiście, ci (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . panowie występują w znanym kabarecie! 3. Aby to załatwić, muszę porozmawiać z tymi (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . paniami. 4. To ogłoszenie wisi na (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . drzwiach na piętrze i jeszcze na (1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tablicy. Jak mogłaś go nie zauważyć?! 5. Na otwarcie wystawy zaproszono aż (68) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gości, ale niestety przyszło tylko (11) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Janek przyjechał do Krakowa na studia (12.10.1998). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . roku i wyjechał chyba jeszcze przed (2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rokiem.

Ćwiczenie 30 Zapisz słownie liczby zapisane w nawiasach. 1. Staliśmy na (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czerwonych światłach, więc nie zdążyliśmy na czas. 2. Grupa spędziła (1½). . . . . . . . . . . . . . . . . . roku na realizacji tego projektu. 3. Dowiedzieliśmy się o (4567) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . skargach na dewelopera. 4. (8750) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . klientom obiecano rozpatrzenie reklamacji. 5. (157) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dzieci udało się na spotkanie z (21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kobietami działającymi w organizacjach pracujących na rzecz Afryki. 6. Egzaminator rozdał testy (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . osobom, które nie zdały w pierwszym terminie: (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . studentom i (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . studentkom. 7. Piotr Kowalski otrzymał tytuł doktora (obydwa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . praw. 8. (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . dziewcząt postanowiło zostać wolontariuszkami w pobliskim schronisku. 9. To potrwa około (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . miesiące. 10. Do garnka wsypać (2½) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . szklanki cukru. Ćwiczenia z liczebnikami znajdują się także: w rozdz. V ćw. 41; w rozdz. VII ćw. 18. 298

IX Klucz

Polski dla obcokrajowcÓw

I. Komunikacja, język, informacja, emocje Quiz

1. Język polski należy do rodziny języków indoeuropejskich. Jest to język zachodniosłowiański. 2. Polski alfabet ma 32 litery: a ą b c ć d e ę f g h i j k l ł m n ń o ó p r s ś t u w y z ź ż. Litery q, v oraz x nie są zaliczane do polskiego alfabetu, ponieważ występują tylko w zapożyczeniach. 3. Typowe dla polskiego alfabetu są spółgłoski miękkie (ś, ć, ź, ń), dwuznaki (sz, cz, dz, dż, dź, rz, ch), spółgłoski ł i ż, samogłoski nosowe (ę, ą) oraz samogłoska ó. 4. Występują 2 samogłoski nosowe: ą i ę. 5. Dwuznaki to głoski zapisane za pomocą 2 liter. W języku polskim jest ich 7: sz, cz, dz, dż, dź, rz, ch. 6. Tak, jest językiem fleksyjnym, czyli występuje w nim odmiana przez przypadki (deklinacja) oraz przez osoby, czasy, tryby, strony itd. (koniugacja). 7. Jest ich 7: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz. 8. Części mowy: rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, zaimek, przyimek, spójnik, imiesłów, liczebnik, partykuła, wykrzyknik. 9. Deklinacji podlegają: rzeczowniki, zaimki (osobowe, dzierżawcze i wskazujące), przymiotniki, liczebniki i imiesłowy przymiotnikowe (czynny i bierny). 10. Ma 3 rodzaje w liczbie pojedynczej: męski, żeński i nijaki oraz 2 w liczbie mnogiej: męskoosobowy i niemęskoosobowy. 11. Nieodmienne są: przysłówek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik, imiesłowy przysłówkowe, zaimki przysłowne.

Ćw. 3 a

(Uwaga: niektóre wyrazy przynależą do dwóch kategorii!) Rzeczownik: język, dobroć, dialekt, samogłoska, średniowiecze, organizacja, stolica, nowość, kolczyki, boisko, drzewo, kuzyn, przyjemność, plac, słowo, litera, państwo, gramatyka, zdziwienie, wakacje, medal, serenada, kolacja, kolekcjoner, przeszłość, klub, rynek, zagłada, mowa, końcówka, szelest, rytm, twórca, lody, orzechy, dziennik, herbata, kaktus, serce, lustro. Czasownik: pracować, przynosić, namawiać, wykupić, domyślić się, przemyśleć, zamawiać, nabrać, przeliczać, czytać, wybierać się, zbierać, umówić się, królować, bzyczeć, zwariować, opiekować się, pożegnać, wskoczyć, zwiedzać, opalać się, dopisać. Przymiotnik: kulturalny, tani, bogaty, złoty, trujący1), śpiący 1). Przysłówek: szybko, okresowo, donośnie, okropnie, dziennie, mniej, ciekawie, źle, drogo, wcześnie, nieczytelnie, świeżo, modnie, luksusowo, dumnie, lekko, tradycyjnie, bardzo, oryginalnie, solidnie, bezchmurnie. Zaimek: wy, jej, oni. Przyimek: nad, za. Spójnik: chociaż 1), albo. Imiesłów*: trujący 2), śpiący 2), napisany, czekając, wyjeżdżający, zamknąwszy, zbudowany, zjadłszy, grając, pieczony, wypity, zmarznięty, podarty, myty, liczący. Liczebnik: dziesięć, osiemnaście, milion, tysiąc. Partykuła: nie, chociaż 2), niech.

Ćw. 4

język – językowy; gramatyka – gramatyczny; językoznawstwo – językoznawczy; deklinacja – deklinacyjny; koniugacja – koniugacyjny; fleksja – fleksyjny; dialektologia – dialektologiczny; gwara – gwarowy; ojczyzna – ojczysty/ojczyźniany; naród – narodowy; literatura – literacki; system – systemowy.

Ćw. 9

kolejno: chrząszcz, gąszczu, każda, cóż, wsze, rzeczki, życie, brzęczeć, wrzaśnie, przecież, że, trzcinie

Ćw. 17

tworzyć – tworzenie; uogólniać – uogólnianie; zasiać – zasianie; załamać się – załamanie się; narzekać – narzekanie; pouczać – pouczanie; zaszyfrować – zaszyfrowanie; przyswajać – przyswajanie; zostawić – zostawienie

300

IX. KLUCZ Ćw. 19 1 b

2 c

3 f

4 g

5 k

6 d

7 a

8 h

9 l

10 e

11 ł

12 m

13 j

14 i

Ćw. 20 1. 2. 3. 4.

– idiom 11. – idiom 14. – idiom 1. – idiom 5.

5. 6. 7. 8.

– idiom 9. – idiom 13. – idiom 4. – idiom 2.

9. 10. 11. 12.

– idiomy 3. i 6. – idiom 7. – idiom 12. – idiom 8.

Ćw. 23

(iść) na pole – (iść) na dwór; chrust – faworki; weka – bułka paryska; cwibak – keks; sznycel – kotlet mielony; bawarka – herbata z mlekiem; borówka, brusznica – czarna jagoda; chochla, chochelka – łyżka wazowa; czernica – jeżyna; kremówka – napoleonka; (iść) na miasto – (iść) do miasta; strugaczka, zastrugaczka – temperówka

Ćw. 25

kolejno: przykład: p), r), l), y), t), x), u), m), ł), z), k), w), v), j), n), i), s), q), o), h), g), f), e), d), ź), b), a), c)

Ćw. 26

ukoić – ukojenie; uspokoić – uspokojenie; złagodzić – złagodzenie; stronić – stronienie; nadużywać – nadużywanie; powątpiewać – powątpiewanie; przenosić – przenoszenie; skrzyć się – skrzenie się; doznać – doznanie; niedowierzać – niedowierzanie; poczuć – poczucie

Ćw. 27 Przymiotnik Synonim soczysty pełen soku, jędrny

Antonim niesoczysty, suchy

bujny

obfity, dorodny, gęsty

niezbyt dorodny, rzadki, przerzedzony

prozaiczny nieporadny

zwyczajny, codzienny, szary niezaradny, niezręczny, niewprawny, niezdarny

wyjątkowy, niecodzienny, niezwykły zaradny, zręczny, wprawny, umiejętny

wymyślny bezpański pokrętny

udziwniony, ekscentryczny niczyj, bezdomny skomplikowany, niejasny

prosty, zwykły, niewyszukany czyjś, mający dom, należący do kogoś prosty, jasny, zrozumiały, prostolinijny

Ćw. 28

bezpański – pies, ziemia; nieporadny – próba, wytłumaczenie, dziecko; bujny – broda, roślinność, włosy, wyobraźnia; pokrętny – wytłumaczenie; soczysty – mięso, owoc; doznać – ból, olśnienie, cierpienie, zawód; wymyślny – broda, wytłumaczenie, kapelusz; nadużywać – zaufanie, alkohol; podrobić – dokument, alkohol, paszport; prozaiczny – wytłumaczenie, rzeczywistość; łagodzić – ból, konflikt, cierpienie

Ćw. 29 1

Ćw. 32

Tak: odpowiedzi 1, 3, 6, 8. Nie: odpowiedzi 2, 4, 5, 7, 11. Brak informacji: odpowiedzi 9, 10.

301

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 34

czarny – czerń; zielony – zieleń; różowy – róż; szary – szarość; żółty – żółć; brązowy – brąz; fioletowy – fiolet; niebieski – niebieskość; błękitny – błękit; popielaty – popiel; seledynowy – seledyn; purpurowy – purpura; kremowy – krem; pomarańczowy – pomarańcz; amarantowy – amarant; granatowy – granat; beżowy – beż; srebrny – srebro; złoty – złoto

Ćw. 36 a)

1. szarą eminencją; 2. złotą rączką; 3. patrzy [...] przez różowe okulary; 4. żywe srebro; 5. zielone światło; 6. biały kruk; 7. myśleć o niebieskich migdałach; 8. czarną owcą; 9. czarne myśli, szarego życia; 10. czarną godzinę

Ćw. 48 a)

mysz – wąsy, uszy, łapy, ogon, pyszczek, pazury, futro/sierść, nora kot – wąsy, uszy, łapy, ogon, pyszczek, pazury, futro/sierść pies – uszy, łapy, ogon, pyszczek/pysk, pazury, futro/sierść, buda krowa – uszy, ogon, rogi, racice, nogi, pysk (też: morda), wymię, sierść, obora, stado koń – kopyta, uszy, ogon, grzywa, nogi, pysk, sierść, stajnia, stado świnia – uszy, ogon, ryj, racice, nogi, szczecina, chlew, stado wróbel – pióra, skrzydła, ogon, dziób, nogi, pazury, gniazdo, pisklę orzeł – pióra, skrzydła, ogon, dziób, nogi, szpony, gniazdo, pisklę kogut – pióra, skrzydła, ogon, grzebień, dziób, nogi, pazury, gniazdo, pisklę śledź – łuski, płetwy, ość, woda, ławica, ikra biedronka – skrzydła, czułki, pancerz, nogi motyl – skrzydła, czułki, nogi

Ćw. 49

a) mysz – piszczeć; kot – miauczeć; pies – szczekać; krowa – muczeć; koń – rżeć; świnia – chrząkać; wilk – wyć; lew – ryczeć; wróbel – ćwierkać; sroka – skrzeczeć; gęś – gęgać; kaczka – kwakać; kura – gdakać; kogut – piać; świerszcz – cykać; mucha – bzyczeć; żaba – kumkać b) piszczeć – piszczenie; rżeć – rżenie; gdakać – gdakanie; ćwierkać – ćwierkanie; miauczeć – miauczenie; chrząkać – chrząkanie; bzyczeć – bzyczenie; ryczeć – ryczenie; skrzeczeć – skrzeczenie; muczeć – muczenie; kumkać – kumkanie; gęgać – gęganie; kwakać – kwakanie; piać – pianie; wyć – wycie

Ćw. 50

mysz – pi; kot – miau; pies – hau; krowa – mu; koń – iha; świnia – chrum; wilk – auu; lew – uaaa; wróbel – ćwir; sroka – krz; gęś – gę; kaczka – kwa; kura – ko; kogut – kukuryku; świerszcz – cyk; mucha – bzz; żaba – kum

Ćw. 52

brudny jak świnia; spać jak suseł; sprytny jak lis; biedny jak mysz kościelna; odważny/walczyć jak lew; chodzić jak bocian; czuć się jak ryba w wodzie; dumny jak paw; głodny jak wilk; jeść jak wróbelek; kochać się jak dwa gołąbki; nudzić się jak mops; płakać jak bóbr; potulny jak baranek; pracowity jak mrówka/pszczółka; siedzieć cicho jak mysz pod miotłą; siwy jak gołąb; słaby jak mucha; wierny jak pies; wolny jak ptak; wybierać się jak sójka za morze; żyć jak pies z kotem; zły jak osa; pływać jak ryba

Ćw. 53

bazgrać jak kura pazurem – pisać nieczytelnie; co kot napłakał – bardzo mało; pieskie życie – okropne życie; (nawet) pies z kulawą nogą – zupełnie nikt; pływać jak ryba – świetnie pływać; biegać jak kot z pęcherzem – ciągle biegać; biały kruk – coś niezwykle rzadkiego; zejść na psy – upaść, stoczyć się, zdegenerować się; pokazać, gdzie raki zimują – pokazać, kto tu rządzi i gdzie miejsce innych; pogoda pod psem – paskudna pogoda; panoszyć się jak szara gęś – panoszyć się, rządzić się, nie znając w tym miary; patrzeć jak cielę na malowane wrota – patrzeć z uwielbieniem, często bezmyślnie; (być/działać) jak płachta na byka – drażnić, prowokować; chodzić spać z kurami – chodzić spać bardzo wcześnie, zaraz kiedy zapadnie zmrok; być całym w skowronkach – bardzo się cieszyć; gołębie serce – bardzo dobre serce; gruba ryba – ważna osoba; drzeć z kimś koty – ciągle się kłócić; gęsia skórka – uniesione włoski na skórze pod wpływem zimna lub emocji; kocia muzyka – kakofonia,

302

IX. KLUCZ muzyka, w której nie ma harmonii; kura domowa – negatywnie o gospodyni domowej; kupować kota w worku – kupować coś bez sprawdzenia, co to jest i jak wygląda; papużki nierozłączki – osoby, które ciągle są razem; owczy pęd – bezmyślny pęd, podążanie za większością; szara myszka – osoba niepozorna i cicha

II. DOOKOŁA ŚWIATA Ćw. 1

naruszać zwyczaj; łamać prawo; przestrzegać prawa; przyjąć zwyczaje; stosować się do zwyczajów; postępować zgodnie ze zwyczajem; robić coś wbrew zwyczajowi; upowszechnił się zwyczaj; zachowywać tradycję; sięgać do tradycji; postępować zgodnie z tradycją; postępować zgodnie z obyczajem; robić coś jak każe obyczaj

Quiz

1. Nie powinniśmy się witać przez próg, ale dopiero po wejściu do domu. 2. Obiad, czyli główny ciepły posiłek, jedzony jest tradycyjnie w godzinach 12.00-16.00. Składa się z zupy oraz drugiego, głównego dania, na które może zostać podane mięso lub ryba z dodatkami, potrawy mączne (placki, pierogi, naleśniki itp.), a także warzywa (głównie na bazie ziemniaków i kapusty). Godziny pracy oraz nadmiar obowiązków coraz częściej wpływają na przesuwanie pory obiadu na godziny wczesnowieczorne i ograniczania posiłku do jednego dania. 3. Trzykrotne pukanie w niemalowane drewno ma odwrócić pecha. Często kiedy wypowiadamy jakieś życzenie czy pragnienie, odpukujemy, „żeby nie zapeszyć”. 4. Tradycyjne polskie wesele trwa 2 dni, drugiego dnia odbywają się tzw. poprawiny (przybywa na nie zazwyczaj mniej gości, głównie najbliższa rodzina i sąsiedzi. Niekiedy organizuje się wówczas także zabawy dla dzieci, które pierwszego dnia, ze względu na charakter przyjęcia, pozostają w cieniu). 5. Możemy zwracać się na „ty” do dzieci, natomiast do dorosłych tylko wtedy, kiedy wcześniej to wspólnie uzgodnimy (przejdziemy na „ty”). Ważne, że taką propozycję wg zasad savoir- -vivre’u składa starsza osoba młodszej, kobieta mężczyźnie, przełożony pracownikowi. Niekiedy, aby to uczcić, wypija się tzw. bruderszaft. 6. Według zasad dobrego wychowania w Polsce ustępuje się kobietom miejsca, otwiera drzwi, przepuszcza przodem itd. Tradycyjnie na powitanie i pożegnanie także całuje w rękę, choć zwyczaj ten obecnie jest mniej popularny (młodsze pokolenie niekiedy uznaje ten zwyczaj za archaiczny, choć nie brakuje i głosów w obronie tego elementu polskiej tradycji). 7. Powinniśmy przede wszystkim wybrać odpowiednie kwiaty, zwracając uwagę na język kwiatów (ich symbolikę i skojarzenia, jakie za sobą pociągają). W małych wiązankach wręczamy nieparzystą liczbę kwiatów. Wręczany bukiet nie powinien być owinięty w papier czy celofan (chyba że jest to specjalna dekoracja będąca częścią kompozycji), a ogonki kwiatów powinny być skierowane do dołu. 8. Za pechowy dzień uważany jest piątek trzynastego. 9. Majówka to majowa wycieczka za miasto, często połączona z piknikiem, grilowaniem i korzystaniem z uroków natury. To także potoczna nazwa nabożeństwa majowego, często odprawianego poza kościołem, przy przydrożnych kapliczkach. 10. Imieniny obchodzi się według chrześcijańskiego kalendarza w dzień przyporządkowany danemu imieniu i jego świętemu patronowi. Jeżeli jakieś imię pojawia się w kalendarzu więcej niż raz, imieniny świętuje się zwykle w pierwszym terminie po urodzinach. 11. W Polsce popularny jest przesąd, że szczęście w małżeństwie przynosi wzięcie ślubu w miesiącach, w których nazwie występuje litera „r”. Stąd najwięcej związków małżeńskich zawiera się w czerwcu, sierpniu, wrześniu i grudniu, rzadziej w październiku (ze względu na niepewną pogodę) i marcu (z powodu wypadającego wówczas Wielkiego Postu). Uważa się powszechnie, że pecha przynosi ślub w maju – ten przesąd ma swoje źródło jeszcze w średniowieczu, gdy poświęcono ten miesiąc Maryi Dziewicy (noc poślubna naruszała związany z tym nakaz czystości).

303

Polski dla obcokrajowcÓw 12. Tradycyjnym polskim dniem zakochanych (od czasów prasłowiańskich) jest noc zwana Nocą Kupały przypadająca w czasie letniego przesilenia Słońca, z 23 na 24 czerwca. Coraz bardziej popularne, jak na całym świecie, stają się również anglosaskie walentynki. 13. Tradycyjnym zwyczajem jest topienie marzanny (symbolu zimy) w rzece. 14. W zasadzie można przynieść każde kwiaty, ale najbardziej powszechne są chryzantemy i nieśmiertelniki. 15. Zaduszki (Dzień Zaduszny) to przypadający 2 listopada dzień modlitw za dusze wszystkich zmarłych. Przypada po dniu Wszystkich Świętych, poświęconemu wszystkim znanym i nieznanym świętym zmarłym. Rodowód Zaduszek sięga czasów pogańskich, kiedy to nazywano je Dziadami. 16. Andrzejki przypadają w wigilię (czyli przeddzień) świętego Andrzeja, patrona panien, to jest wieczorem 29 listopada. 17. Najbardziej popularne to: łamanie się opłatkiem, wypatrywanie pierwszej gwiazdki (dopiero po jej pojawieniu się zasiada się do wigilijnego stołu), wkładanie sianka pod obrus, przestrzeganie tradycyjnych potraw, przekonanie o tym, że „jaka Wigilia, taki cały rok”, śpiewanie kolęd, odwiedzanie szopki, pasterka, obdarowywanie się prezentami wkładanymi pod choinkę. 18. W drugi dzień świąt wielkanocnych, popularnie nazywany Lanym Poniedziałkiem, istnieje zwyczaj zwany śmigus-dyngus (oblewanie się wodą, a niegdyś także śmiganie witkami). 19. W tłusty czwartek (ostatni czwartek przed Wielkim Postem) je się pączki i faworki (w południowej Polsce nazywane chrustem). 20. Najbardziej popularne to: ūū świeckie: 1 maja, 3 maja, 11 listopada, z okazji rocznic ważnych wydarzeń historycznych, ūū kościelne: Boże Ciało, procesja rezurekcyjna w Wielkanoc, w Wielki Piątek, w dni lokalnych świętych (np. Świętego Stanisława w Krakowie).

Ćw. 3 1 c

2 g

3 d

4 t

5 n

6 p

7 f

8 l

9 h

10 b

11 k

12 e

13 m

14 o

15 s

16 q

17 a

18 r

19 i

Ćw. 7

Rzeczowniki: Jezuniu (od Jezus); perełko (od perła); matulu (od matka); powieczki (od powieki); usteczki (od usta); Aniołeczku (od anioł); Kwiateczku (od kwiat); Różyczko (od róża); Lilijko (od lilia); jagódek (od jagody); ogródek (od ogród); masełka (od masło); kukiełkę (od kukła – czyli lalka); jasełka (od jasła – czyli żłób); pudełka (od pudło); Dzieciątko (od dziecko); kurczątko (od kurczę). Wyraz „pieścidełko” nie ma formy podstawowej, występuje tylko w zdrobnieniu i oznacza coś kochanego, wypieszczonego. Wyrazy „cukierka” i „rodzynków” nie są zdrobnieniami, mimo podobnego sufiksu. Przymiotniki: piękniuchny (od piękny); wdzięczniuchny (od wdzięczny).

Ćw. 8 Rzeczownik przesąd zabobon szczęście pech

Ćw. 9

Przymiotnik przesądny zabobonny szczęśliwy pechowy

Przysłówek przesądnie zabobonnie szczęśliwie pechowo

Przykładowe zwroty: przepowiadać: przyszłość, pogodę… ustrzec się: choroby, fałszywych przyjaciół, pochopnych sądów, nieszczęścia/pecha... zapowiadać: występ artysty, następny odcinek filmu, (coś zapowiada) deszcz / zmianę pogody / piękne lato, (komuś coś/że...), szczęście/nieszczęście…

304

IX. KLUCZ przynosić: dobre oceny ze szkoły, prezenty, efekty, informacje (o czymś), szczęście... chronić: przed niebezpieczeństwem, przed deszczem/dziećmi/światłem/wilgocią, oczy… unikać: kogoś jak ognia, kontaktu z (kimś/czymś)… sprowadzać: na ziemię, na manowce, na złą drogę, ze schodów, towar z jakiegoś kraju, nieszczęście/ kłopoty… ściągać: buty/ubranie/rękawiczki, film ze strony internetowej, na egzaminie od kolegi, brwi, tłumy, podatek, (na kogoś / na siebie) niebezpieczeństwo/kłopoty…

Ćw. 10

Przykładowe czasowniki: szczęście: mieć, wróżyć, przynosić, zapowiadać, pragnąć, chronić… nieszczęście: sprowadzać, ściągać, zapowiadać, ustrzec się… pecha: mieć, unikać, ustrzec się, sprowadzać…

Ćw. 11

1. lewą; 2. torebki; 3. kaktusa; 4. usiądź; 5. soli; 6. czarny; 7. złapać się; 8. sukni; 9. dziękować; 10. zostawimy; 11. rybią; 12. kciuki; 13. witać; 14. zegar(ek).; 15. zje; powodziło

Ćw. 12

Przynoszą szczęście: podkowa, czterolistna koniczynka, biedronka siedmiokropka, słoń z trąbą do góry, odpukanie w niemalowane drewno, czerwona bielizna, guzik, rozbicie szkła, rybia łuska, aniołek, maskotka, miska z monetami, czerwony portfel, noszenie w kieszeni bursztynu, ważny dla nas (z jakiegoś powodu) przedmiot, bocian, cyfra 7. Sprowadzają pecha: czarny kot, słoń z trąbą do dołu, pawie pióra, kaktusy, rozbicie lustra, pająk, liczba 13.

Ćw. 13

Kiedy czarny kot przebiegnie Ci drogę, będziesz miał/a pecha. Będzie deszcz, bo jaskółki nisko latają. Nie witaj się przez próg, bo to sprowadza nieszczęście. Jeśli wstaniesz z łóżka lewą nogą, będziesz miał/a pecha. Rozsypanie soli zapowiada kłótnię. Najbardziej pechowy dzień to piątek trzynastego. Odpukiwanie trzy razy w niemalowane drewno odwraca nieszczęście. Czterolistna koniczyna przynosi szczęście. Słoń z trąbą do góry przynosi szczęście, a w dół – nieszczęście.

Ćw. 14

Zdaniem ludzi przynoszą szczęście: ptasie gniazdo, pająk, dobre wróżby we śnie, maskotka, siódemka, as, sześć komet (zapowiadają narodziny wieszcza), swędzenie nosa (zapowiada pieniądze). Przebiegnięcie drogi zostaje użyte przewrotnie – to aluzja do czarnego kota, który według wierzeń przynosi pecha. Poetka uważa, że szczęście przynosi jej pewien mężczyzna (w którym się zakochała).

Ćw. 17

przezornie – na wszelki wypadek; dobry znak – dobry omen; konieczny – nieodzowny; relacja – zależność; obracać się – kręcić się w kółko; huśtać się – wykonywać wahadłowe ruchy; zmierzyć się – stawić czoła; wzmocnić – ulec wzmocnieniu

Ćw. 22 a)

1. „Bez pracy nie ma kołaczy” – trzeba pracować, żeby coś osiągnąć. 2. „Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada” – intrygi najczęściej obracają się przeciwko intrygantowi. 3. „Co dwie głowy, to nie jedna” – łatwiej coś wymyślić z kimś niż samemu. 4. „Co kraj, to obyczaj” – każdy kraj ma swoje obyczaje. 5. „Kto pyta, nie błądzi” – warto zadawać pytania innym, by korzystając z ich wiedzy i rad, samemu unikać błędów.

305

Polski dla obcokrajowcÓw 6. „Zgoda buduje, niezgoda rujnuje” – tylko dzięki współpracy i dobrym relacjom można coś osiągnąć.

Ćw. 23

Nie wszystko złoto, co się świeci. Mowa jest srebrem, a milczenie złotem. Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje. Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz. Jak cię widzą, tak cię piszą. Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść. Gdy się człowiek spieszy, to się diabeł cieszy. Co za dużo, to niezdrowo. Nie mów hop, póki nie przeskoczysz.

Ćw. 31 Kraj Europa Belgia Chiny Chile Holandia Włochy Serbia Azja Kanada Malta Brazylia Słowenia USA Białoruś Węgry Francja Gruzja Rosja Finlandia Ukraina Dania Armenia Austria Norwegia Turcja Słowacja Szkocja Czechy Szwajcaria Hiszpania Niemcy Afryka Anglia Irlandia Australia

306

Mieszkaniec Europejczyk Belg Chińczyk Chilijczyk Holender Włoch Serb Azjata Kanadyjczyk Maltańczyk Brazylijczyk Słoweniec Amerykanin Białorusin Węgier Francuz Gruzin Rosjanin Fin Ukrainiec Duńczyk Ormianin Austriak Norweg Turek Słowak Szkot Czech Szwajcar Hiszpan Niemiec Afrykańczyk Anglik Irlandczyk Australijczyk

Mieszkanka Europejka Belgijka Chinka Chilijka Holenderka Włoszka Serbka Azjatka Kanadyjka Maltanka Brazylijka Słowenka Amerykanka Białorusinka Węgierka Francuzka Gruzinka Rosjanka Finka Ukrainka Dunka Ormianka Austriaczka Norweżka Turczynka Słowaczka Szkotka Czeszka Szwajcarka Hiszpanka Niemka Afrykanka Angielka Irlandka Australijka

Przymiotnik w r. m. europejski belgijski chiński chilijski holenderski włoski serbski azjatycki kanadyjski maltański brazylijski słoweński amerykański białoruski węgierski francuski gruziński rosyjski fiński ukraiński duński ormiański austriacki norweski turecki słowacki szkocki czeski szwajcarski hiszpański niemiecki afrykański angielski irlandzki australijski

IX. KLUCZ Ćw. 32

Turcja – Turcji; Brazylia – Brazylii; Anglia – Anglii; Australia – Australii; Dania – Danii; Serbia – Serbii; Rosja – Rosji; Norwegia – Norwegii; Finlandia – Finlandii; Chorwacja – Chorwacji; Słowacja – Słowacji; Belgia – Belgii; Francja – Francji; Szwecja – Szwecji; Szkocja – Szkocji; Austria – Austrii

Ćw. 33 1 i

2 c

3 b

4 v

5 s

6 7 8 h m t

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 r g u l a e j w n x o p q f k y d

Ćw. 34 a 4

b 2

c 9

d 6

e 5

f 22

g 20

h 7

i 11

j 8

k 14

l 23

m 19

n 24

o 25

p 21

q 10

r 18

s 13

Ćw. 37

a) Ruski rok; b) siedziałem jak na tureckim kazaniu; c) jestem goły jak święty turecki; d) wyszłam po angielsku; e) nie udawaj Greka; f) wygląda jak grecki bóg; g) angielska pogoda; h) rosyjska ruletka; i) po turecku; j) jak w szwajcarskim banku; k) niemiecki porządek; l) zrobiłem czeski błąd; m) popamiętają ruski miesiąc

Ćw. 39

a) sandały „japonki”, mur berliński, błękit paryski, lustro weneckie, amerykański sen, szkocka krata, klucz francuski, cygaro hawańskie, całun turyński, szkocka oszczędność, walc wiedeński, koronki weneckie, proces norymberski, warkocz francuski b) amerykanka – rozkładany fotel, na którym można spać po rozłożeniu; wersalka – kanapa, na której można odpoczywać i spać zarówno wtedy, gdy jest złożona, jak i po rozłożeniu; arab – koń szlachetnej rasy; chińczyk – gra planszowa; holenderka – rasa krowy; szwajcar – portier; finka – nóż harcerski, nieskładany; pers – rasa kota; prusak – nazwa karalucha; tatar – potrawa z surowego mięsa; kanadyjka – lekka łódka napędzana dwoma wiosłami; węgierka – rodzaj śliwki; polka – czeski taniec ludowy; kozak – nazwa buta z wysoką cholewką

III. MIĘDZY NAMI Ćw. 1

+ ubóstwiam, uwielbiam, kocham, przepadam, lubię, szanuję, akceptuję, toleruję, nie przepadam, nie lubię, unikam, nie znoszę, nie cierpię, nienawidzę -

Ćw. 3 a) Pozytywne uczynny, solidny, oszczędny, elokwentny, oczytany, porządny człowiek, w czepku urodzony, złota rączka, mieć głowę na karku, mieć złote serce, być na bieżąco

Neutralne (lub zależy od kontekstu) twardy jak skała, dumny jak paw, kamienna twarz, chodząca encyklopedia, mieć miękkie serce, być sobą

Negatywne chytry, rozrzutny, ponury, powierzchowny, bezczelny, czarny charakter, słomiany zapał, w gorącej wodzie kąpany, mieć serce z kamienia, mieć dwie lewe ręce, nie mieć piątej klepki, być jak chorągiewka na wietrze

307

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 4 Cecha chytry uczynny solidny rozrzutny ponury powierzchowny bezczelny oszczędny elokwentny oczytany czarny charakter dumny jak paw mieć dwie lewe ręce mieć miękkie serce mieć złote serce mieć serce z kamienia mieć słomiany zapał mieć kamienną twarz mieć głowę na karku nie mieć piątej klepki być na bieżąco być sobą być porządnym człowiekiem być twardym jak skała być jak chorągiewka na wietrze być w gorącej wodzie kąpanym być w czepku urodzonym być chodzącą encyklopedią być złotą rączką

308

Synonim sprytny, przebiegły, podstępny życzliwy, przyjacielski porządny, obowiązkowy trwoniący/marnotrawiący pieniądze smutny, zgorzkniały pobieżny, zdawkowy arogancki, impertynencki gospodarny, nie trwoniący pieniędzy pięknie się wysławiający

Antonim łatwowierny, szczery niechętny do pomocy niesolidny, nieobowiązkowy oszczędny wesoły, radosny ważny, istotny taktowny, subtelny nieoszczędny, rozrzutny niepotrafiący się wypowiedzieć, mruk nieoczytany, niewykształcony

wykształcony, chodząca encyklopedia łotr, przestępca, negatywna postać porządny/dobry/uczciwy człowiek pyszny, wyniosły skromny być beztalenciem, niezaradnym być zdolnym/utalentowanym manualnie, być złotą rączką być czułym, mieć dobre/gołębie być nieczułym, mieć serce z kamieserce nia, być twardym jak skała być dobrym, wielkodusznym, być nieżyczliwym, mieć serce z szlachetnym kamienia być nieżyczliwym, bez serca być czułym, wielkodusznym, szlachetnym być niestałym/niekonsekwentnym być wytrwałym, konsekwentnym być nieporuszonym, nie okazywać być emocjonalnym, szczerym, mieć uczuć uczucia wypisane na twarzy być zaradnym, przedsiębiorczym być niezaradnym być głupim, pomylonym, szalonym być rozumnym, rozsądnym iść z duchem czasu, być modnym być staromodnym, staroświeckim, zacofanym iść własną drogą, trzymać się naśladować innych, być jak chorąswoich przekonań giewka na wietrze być dobrym, zacnym, solidnym, być nieuczciwym, niemoralnym, uczciwym czarnym charakterem być nieczułym, mieć serce być czułym, mieć dobre/gołębie/ z kamienia miękkie serce być niestałym, naśladować innych być stałym, konsekwentnym, trzymać się swoich przekonań być porywczym, niecierpliwym, być cierpliwym, spokojnym narwanym, gwałtownym być szczęściarzem/farciarzem być pechowcem (pot.) być wykształconym, oczytanym, być nieoczytanym, niewykształcomieć dużą wiedzę nym, niewiele wiedzieć być zdolnym/utalentowanym być beztalenciem, niezaradnym manualnie

IX. KLUCZ Ćw. 7

(Jeżeli istnieje kilka możliwości podawane są one po ukośnikach.) 1) 1. Kochana/Droga; 2. daleko; 3. dojazd/droga; 4. dyspozycji/użytku; 5. but; 6. Spędzają; 7. na; 8. dniami/przedpołudniami/popołudniami/nocami; 9. poszerza/pogłębia; 10. rozwija/pobudza; 11. Identyfikują się; 12. miały/grały/odgrywały; 13. pokazy/rewie; 14. przebierają; 15. weszły; 16. Nocami; 17. odbywają się/są; 18. przespałyśmy; 19. zmieni/skończy; 20. bajka/raj; 21. mamy; 22. wyciągnęły; 23. żadnych . 2) 1. Kochana/Droga; 2. tygodnik/magazyn; 3. znak/drogowskaz/policjant; 4. zdążyłem; 5. magazyn/tygodnik/miesięcznik/tabloid; 6. romansie/związku/spotkaniu; 7. nazwisko; 8. afery; 9. dość/ dosyć. 10. średniowiecza; 11. świątynie; 12. oprowadzał; 13. cudowny/wspaniały/oryginalny/specyficzny; 14. toczy się/istnieje; 15. gdyby; 16. towarzystwa; 17. napisawszy/zdawszy/zaliczywszy; 18. kilkanaście/sporo/wiele; 19. znaleźliśmy. 3) 1. Kochana/Droga; 2. serdeczne; 3. wakacji/pobytu; 4. od; 5. przez; 6. nadzieję; 7. będą; 8. żałujemy; 9. spędziliśmy; 10. pada; 11. wieje/jest; 12. zimniej/chłodniej; 13. założyliśmy/wyjęliśmy/kupiliśmy; 14. okropnie/straszliwie/niesamowicie; 15. Planowaliśmy/Chcieliśmy; 16. plaży; 17. czas/wakacje; 18. Byliśmy; 19. razy; 20. na; 21. zbierać; 22. mieć; 23. nich; 24. przeziębił; 25. powodu; 26. zły/ smutny/przygnębiony/rozżalony; 27. zmarnowane/zepsute; 28. pogody; 29. zaświeci/wyjrzy/będzie; 30. wracamy/wrócimy/pojedziemy; 31. w; 32. Całuję/Ściskam; 33. Zapłać; 34. rachunkiem. 4) 1. Kochana; 2. zaproszony; 3. na; 4. zdanie; 5. spotkać; 6. W; 7. Obraziła/Pogniewała; 8. o; 9. niemal/omal; 10. o; 11. na; 12. tańszą; 13. przede; 14. cenię; 15. zawinie/zapakuje/owinie; 16. kwiaciarni; 17. na; 18. zostało; 19. na; 20. wzięliśmy/zamówiliśmy; 21. przed/pod; 22. kot; 23. po; 24. nie; 25. ale; 26. jedzeniu; 27. brat. 5) 1. Szanowny; 2. Moc/Mnóstwo; 3. w; 4. Mimo; 5. ćwiczymy; 6. przesyłamy/łączymy; 7. niemu; 8. załatwieniem; 9. Z.

Ćw. 8

1 – c), 2 – b), 3 – a), 4 – b), 5 – b), 6 – a), 7 – a), 8 – c), 9 – c), 10 – c), 11 – b), 12 – b)

Ćw. 10

(Formy nieużywane w języku codziennym zostały podkreślone.) chata – chatka, chateczka; las – lasek, laseczek; ogród – ogródek, ogródeczek; łąka – łączka, łączeczka; zwierzę – zwierzątko, zwierząteczko; matka – mama, mamusia; ojciec – tata, tatuś/ojczulek, ojczuleczek; macocha – macoszka, macoszeczka; ojczym – ojczymek, ojczymeczek; brat – braciszek, braciszeczek; siostra – siostrzyczka, siostrunia; babka – babcia, babunia; dziadek – dziadziuś, dziadunio; wujek – wujeczek, wujcio; ciotka – ciocia, cioteczka; syn – synek, syneczek; córka – córeczka, córcia; kuzynka – kuzyneczka, kuzynusia; stół – stolik, stoliczek; krzesło – krzesełko, krzesełeczko; łóżko – łóżeczko, łóżunio; kot – kotek, koteczek; pies – piesek, pieseczek; kuchnia – kuchenka, kucheneczka; pokój – pokoik, pokoiczek; łazienka – łazieneczka, łazienunia; kubek – kubeczek, kubunio; talerz – talerzyk, talerzyczek; szklanka – szklaneczka, szklanusia; miska – miseczka, misunia; nóż – nożyk, nożyczek; łyżka – łyżeczka, łyżunia; śniadanie – śniadanko, śniadaneczko; kolacja – kolacyjka, kolacyjeczka; obiad – obiadek, obiadeczek; przysmak – przysmaczek, przysmaczeczek

Ćw. 13

wąska – wąziutka, wąziuteńka, wąziusieńka tłusty – tłuściutki, tłuściuteńki, tłuściusieńki słaba – słabiutka, słabiuteńka, słabiusieńka słodki – słodziutki, słodziuśki, słodziusieńki chudy – chudziutki, chudzieńki, chudziusieńki gruby – grubiutki, grubiusieńki, grubiuteńki ładne – ładniutkie, ładniusie, ładniuteńkie krótkie – króciutkie, króciuteńkie, króciusieńkie szczupła – szczuplutka, szczupluteńka, szczuplusieńka czysta – czyściutka, czyściuteńka, czyściusieńka miły – milutki, miluteńki, milusieńki, milusi

309

Polski dla obcokrajowcÓw kruche – kruchutkie, kruchuśkie, kruchuteńkie, kruchusieńkie biały – bielutki, bieluśki, bieluni, bielusieńki delikatny – delikatniutki, delikatniusi, delikatniusieńki śliczny – śliczniutki, śliczniuteńki, śliczniusieńki niebieski – niebiesiutki, niebieściutki, niebieściuteńki czerwony – czerwieniutki, czerwieniusieńki, czerwieniuteńki żółty – żołciutki, żółciusieńki, żółciuteńki kolorowy – kolorowiutki, kolorowiusieńki, kolorowiuteńki tanie – taniutki, taniuteńki, taniusieńki, taniusi

Ćw. 14

1. samochodzik; 2. mieszkanko; 3. dziewczynki; 4. synek, mama/mamusia; 5. wojenka; 6. Tomkowi, buciki, kurteczkę; 7. biblioteczki; 8. tato/tatusiu, domek; 9. miasteczku; 10. soczku; 11. kawałek, talerzyk; 12. szafki; 13. oczko; 14. gwiazdka

Ćw. 17

a) zamek – 1) budowla warowna; 2) rodzaj zamknięcia w ubraniu, zip; 3) zamknięcie w drzwiach piłka – 1) do gry; 2) narzędzie do cięcia pióro – 1) okrycie ciała ptaka; 2) przybór do pisania atramentem myszka – 1) mała mysz; 2) urządzenie komputerowe do nawigacji po monitorze szpilka – 1) przybór do spinania tkanin; 2) damski but na wysokim obcasie pilot – 1) osoba sterująca samolotem; 2) urządzenie do odsługiwania telewizora/odtwarzacza CD itp. z pewnej odległości; 3) pierwszy odcinek serialu ucho – 1) narząd słuchu; 2) uchwyt w kształcie ucha rączka – 1) mała ręka; 2) uchwyt przy walizce/torbie itp. muszka – 1) mała mucha; 2) rodzaj męskiego ozdobnego elementu ubioru, składający się z wąskiego paska materiału zawiązanego pod szyją kucyk – 1) odmiana konia; 2) rodzaj uczesania, koński ogon organy – 1) narządy; 2) największy klawiszowy instrument muzyczny, częsty w kościołach koło – 1) figura geometryczna; 2) część pojazdu umożliwiająca jego poruszanie; 3) obok para – 1) wodna, woda w postaci gazowej; 2) dwie osoby/rzeczy pączek – 1) mały pąk; 2) słodkie ciasto w kształcie kuli ze słodkim nadzieniem bokser – 1) sportowiec walczący na ringu; 2) rasa psa klucz – 1) przedmiot służący do otwierania zamka; 2) forma układu ptaków z locie; 3) zbiór rozwiązań zadań babka – 1) matka ojca lub matki, babcia; 2) roślina (np. babka lancetowata); 3) rodzaj ciasta pieczonego w specjalnej formie b) Formy zdrobniałe mają: myszka, rączka, muszka, kucyk, pączek, babka. Te wyrazy w formie zdrobniałej, oprócz wskazywania cechy „mały” przedmiotów (myszy, ręki, muchy, kuca, pąka, baby), nabierają też innych znaczeń. Wyrazy zamek, piłka, szpilka nie są zdrobnieniami, chociaż kończą się na -ek i -ka.

Ćw. 19

Myszko; kotku; Piotrka/Piotrusia; Żabko, piwko, papieroski; słoneczko, Basią, Alą, kawkę, wieczorkiem; kawiarenka, malutkimi/maleńkimi, stolikami, obrusikami, ciasteczka, serniczki, pierniczki, torciki; serduszka; pieskiem, samiutki/samiuśki; kwiatuszku, mamy/mamusi; synkowi/synusiowi; żonkę/żoneczkę

Ćw. 20

Ania – Anna; Aśka – Joanna; Ada – Adrianna, Adriana, Adelajda, Adela; Cesia – Cecylia, Czesława (poprawne zdrobnienie to Czesia); Ewka – Ewa, Ewelina; Gosia – Małgorzata; Jola – Jolanta; Kasia – Katarzyna; Krysia – Krystyna; Misia – Michalina; Wika – Wiktoria Arek – Arkadiusz; Bartek – Bartłomiej, Bartosz; Bronek – Bronisław; Grzesiek – Grzegorz; Kazik – Kazimierz; Maciek – Maciej; Mirek – Mirosław; Romek – Roman; Szymek – Szymon; Tadek – Tadeusz; Tomek – Tomasz

310

IX. KLUCZ Ćw. 21

Agata – Agatka, Agacia, Aga; Agnieszka – Aga, Agusia, Agniesia; Aleksandra – Ola, Olka, Olunia, Oleńka; Alicja – Ala, Alka, Alunia, Alutka; Aniela – Anielka, Nelka, Nela; Bogusława – Bogusia, Bogunia; Emilia – Emilka, Milka, Mila; Helena – Helenka, Hela, Helcia; Janina – Janinka, Janka, Jania; Jadwiga – Jadwiżka, Jadzia, Jaga; Zuzanna – Zuzanka, Zuza, Zuzka, Zuzia; Wioletta – Wiolka, Wiola, Wioletka Antoni – Antek, Antoś, Tosiek; Bronisław – Bronek, Bronuś; Dariusz – Darek, Daruś; Ferdynand – Ferdek, Ferduś; Gustaw – Gustek, Gutek, Gucio; Ireneusz – Irek, Iruś; Jerzy – Jurek, Jureczek, Jerzyk; Krzysztof – Krzysiek, Krzyś; Piotr – Piotrek, Piotruś; Sebastian – Sebastianek, Sebek, Sebcio, Seba; Stanisław – Staszek, Staś; Stefan – Stefek, Stefanek, Stefcio, Stefuś

Ćw. 22

1. cieżarówa; 2. piwsko; 3. buciskach/buciorach; 4. brzuszysko; 5. nochal; 6. włosiska; 7. czekoladzisko; 8. chłopisko; 9. jęzorem; 10. wiocha

Ćw. 23

Lepiej nie używać formy bezosobowej w zdaniach 1, 2, 4 i 8, gdyż wówczas niejasne jest, kto jest podmiotem zdań lub informacja jest niepełna czy niezrozumiała. 3. Chętniej używa się zdrobnień niż zgrubień. 5. Odradza się stosowanie zdrobnień w biznesie. 6. Radzi się, żeby zwracając się do dzieci, nie przesadzać ze zdrobnieniami. 7. Kiedy ma się naście lat, nie jest zbyt miło, kiedy rodzice zwracają się do nas pieszczotliwie przy kolegach. 8. Gdy używa się zdrobnień, świat wydaje się milszy i bezpieczniejszy. 9. Za przedmioty nazwane zdrobnieniem jest się skłonnym zapłacić mniej.

IV. W poszukiwaniu czasu Ćw. 5 l. poj.

l. mn.

M. dzień D. dnia C. dniowi B. dzień N. dniem Msc. dniu W. dniu! M. dni/dnie D. dni C. dniom B. dni N. dniami Msc. dniach W. dni!/dnie!

M. tydzień D. tygodnia C. tygodniowi B. tydzień N. tygodniem Msc. tygodniu W. tygodniu! M. tygodnie D. tygodni C. tygodniom B. tygodnie N. tygodniami Msc. tygodniach W. tygodnie!

M. miesiąc D. miesiąca C. miesiącowi B. miesiąc N. miesiącem Msc. miesiącu W. miesiącu! M. miesiące D. miesięcy C. miesiącom B. miesiące N. miesiącami Msc. miesiącach W. miesiące!

M. rok D. roku C. rokowi B. rok N. rokiem Msc. roku W. roku! M. lata D. lat C. latom B. lata N. latami Msc. latach W. lata!

Ćw. 6

wiek – 100 lat; doba – 24 godziny; dekada – 10 lat; kwartał – 3 miesiące; tysiąclecie – 1000 lat; kwadrans – 15 minut

Ćw. 8

1. Chciałam namówić koleżankę na nocny maraton filmowy, ale ona zawsze chodzi spać bardzo wcześnie. 2. Idę dziś spać przed 22.00, bo jutro muszę wstać wcześnie rano. 3. Zrób mi, proszę, jeszcze jedną kawę, bo uczyłam się do samego świtu i teraz ciągle ziewam. 4. Uwielbiam czytać przed snem. 5. Pokłóciłam się z chłopakiem i od poniedziałku nie rozmawiamy z sobą. 6. On od urodzenia/dzieciństwa interesował się sportem. 7. Tomek pojawia się na uczelni niezmiernie rzadko.

311

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 9 1 b

2 d

3 c

4 e

5 a

Ćw. 10

a) dopóty – dopóki; ani – ani; albo – albo; zarówno – jak i; wtedy – kiedy; odkąd – odtąd; stąd – skąd; tamtędy – którędy; tam – gdzie b) 1. Dopóty, dopóki; 2. Odkąd, odtąd; 3. albo, albo (lub: zarówno, jak i); 4. ani, ani; 5. wtedy, kiedy; 6. albo, albo; 7. zarówno, jak i; 8. tam, gdzie; 9. tamtędy, którędy

Ćw. 11

1) na; 2) z; 3) dla; 4) na; 5) Do, na; 6) na

Ćw. 19

1. zbliżał się; 2. państwo; 3. nad; 4. łono; 5. pojedziemy/wybierzemy się; 6. jadą/się wybierają; 7. każdą; 8. zmęczeni/wykończeni; 9. o; 10. ominęli; 11. wpadła; 12. spędzimy; 13. nad; 14. Rozbilibyśmy; 15. nadmuchalibyśmy; 16. zabrać/wziąć/zapakować; 17. miło/sympatycznie; 18. mnóstwo/wiele; 19. nasz; 20. musielibyśmy; 21. najgorszym/odległym; 22. byłby/panowałby; 23. by; 24. stanąć/ustawić się; 25. wejść/dostać się; 26. zmęczeni/wykończeni; 27. zapał; 28. ile; 29. zajęłoby/zabrałoby; 30. mnóstwo/tony; 31. powrocie; 32. pogoda; 33. Kiedy/Gdy; 34. na/zjemy; 35. następny/przyszły; 36. będą/zostaną; 37. dobry/świetny/wspaniały; 38. już

Ćw. 22 Instrument

Muzyk mężczyzna

gitara skrzypce fortepian/pianino bęben wiolonczela saksofon trąbka flet harfa organy

gitarzysta skrzypek pianista bębniarz wiolonczelista saksofonista trębacz flecista harfista organista

kobieta gitarzystka skrzypaczka pianistka bębniarka wiolonczelistka saksofonistka trębaczka flecistka harfistka organistka

Ćw. 23 Dyscyplina sportowa

312

Sportowiec mężczyzna

piłka nożna koszykówka siatkówka tenis skoki narciarskie

piłkarz (nożny), futbolista koszykarz siatkarz tenisista skoczek narciarski

jeździectwo łyżwiarstwo

jeździec łyżwiarz

kobieta piłkarka (nożna), futbolistka koszykarka siatkarka tenisistka skoczkini narciarska (dyscyplina ta rzadko jest jednak uprawiana przez kobiety) amazonka łyżwiarka

IX. KLUCZ

narciarstwo pływanie judo boks kolarstwo hokej

narciarz pływak judoka bokser kolarz hokeista

narciarka pływaczka judoczka bokserka kolarka hokeistka

Ćw. 24

urlopowy; weekendowy; górski/górzysty; morski; uzdrowiskowy; miejski; wiejski; zagraniczny; zimowy; wiosenny; letni; jesienny; deszczowy; śniegowy; gradowy; mgielny/mglisty

Ćw. 25

podziemny; zagraniczny; przygraniczny; przydrożny; podmiejski; podgórski; podzamkowy; międzynarodowy; podbiegunowy; przedwakacyjny

Ćw. 27

1. chodzić, jeździć; 2. mecze, piłkarzem; 3. malarstwo; 4. kolekcjonerem, w, na; 5. śpiewakiem; 6. kucharką, gotowaniu/kuchni; 7. zapisał/przepisał; 8. koszykarką

Ćw. 28

1. założone; 2. zamknięte; 3. oprowadzający; 4. śpiący; 5. smażone, złowione; 6. planowane; 7. zwiedzających; 8. znana, lubiana; 9. zbudowana, stojącego, oferującego; 10. nocujący, otwartym

V. SMACZNIE I ZDROWO Quiz

1. Kasza. 2. Jest wiele rodzajów pierogów, m.in. ruskie, z mięsem, z kapustą, z kapustą i grzybami, z serem, z owocami (truskawkami, czereśniami, borówkami). 3. Kisi się przede wszystkim kapustę i ogórki, ale w różnych regionach Polski kiszone są również jabłka, czosnek, papryka i inne warzywa. 4. Do dań barowych (czyli typowych dań podawanych w barach mlecznych) należą m.in. żurek, flaczki, pierogi, gołąbki, fasolka po bretońsku, naleśniki, placki ziemniaczane, bigos, sznycel, kotlet. 5. Bigos robimy z kapusty i różnych rodzajów mięsa. Potrawę można wzbogacić innymi składnikami, zależnie od regionu. Oprócz szatkowanej kapusty kiszonej i świeżej (niektórzy używają tylko kiszonej) oraz gatunków mięsa i wędlin, używa się suszonych grzybów, suszonych śliwek, cebuli, przypraw oraz czerwonego wina. Często dodaje się również koncentrat pomidorowy (który nie był znany w kuchni staropolskiej). 6. Kaszę jęczmienną dodajemy do krupniku, można ją też spotkać w różnych regionach np. w zupie pomidorowej czy rosole. Kaszę mannę dodajemy również do zupy grysikowej. Kasza gryczana podawana jest np. w zupie mlecznej. 7. Śmietany. 8. Najczęściej podawany jest z jajkiem na twardo lub/i białą kiełbasą. W Małopolsce dodaje się zamiast jajka pokrojone w kostkę gotowane ziemniaki. 9. Biały. 10. Przyprawiano ją owocami jałowca i grzybami, a także owocami leśnymi. Tradycyjnie podaje się ją z buraczkami, konfiturą z czerwonej borówki lub żurawiny, czerwoną kapustą. 11. W polskich rzekach i jeziorach żyją: szczupak, sandacz, okoń, sum, karp, pstrąg, karaś, węgorz. Ryby morskie to np. śledź, dorsz, jesiotr, szprot. 12. To rodzaj klusek robionych z gotowanych ziemniaków z dodatkiem mąki, jajek i soli (niekiedy także twarogu). Mają kształt rombów.

313

Polski dla obcokrajowcÓw 13. Jest ich wiele, np.: pierogi z owocami (truskawkami, czereśniami, borówkami) czy serem, naleśniki, ryż z jabłkami, racuchy, placki z jabłkami, knedle ze śliwkami. 14. W makowniku, w makowcach, makówkach (na Śląsku i w Wielkopolsce), wigilijnej kutii. 15. Jada się pączki oraz faworki nazywane na południu Polski chrustem. 16. Niegdyś jadano nieco inne potrawy na wsi, a inne w miastach czy w szlacheckich dworkach. Zależnie od zamożności gospodarza różna była też ich liczba. Nigdy nie było ich jednak dwanaście (wbrew powszechnemu przekonaniu), gdyż ich liczba musiała być nieparzysta, co gwarantowało dostatek. Dziś ze staropolskich wigilijnych potraw zwykle jada się pierogi z kapustą i grzybami, barszcz czerwony z uszkami, zupę grzybową, żur, pieczone lub duszone ryby (czasy PRL-u spopularyzowały taniego karpia), kapustę z grochem i grzybami, typowy dla regionu deser z dodatkiem maku (makowiec, makówki, kutię), kompot z suszek. 17. To ciasto pieczone na Wielkanoc z masą kajmakową. 18. Z cytryną i cukrem, z miodem, z sokiem lub konfiturą. 19. Chlebem i solą. 20. Wędzi się kiełbasę, boczek, ryby, ser. 21. Ziemniaki pojawiły sie na przełomie XVII i XVIII w. 22. To uczta, którą wydał krakowski rajca miejski Mikołaj Wierzynek dla władców przybyłych w 1364 r. na tzw. zjazd królów i książąt, podczas którego miał miejsce ślub króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola z wnuczką Kazimierza Wielkiego. 23. Były to obiady organizowane w czwartki przez króla Stanisława Poniatowskiego, na które zapraszał poetów, pisarzy, malarzy, muzyków i innych artystów. Biesiadnicy, oprócz wzięcia udziału w wykwintnej uczcie, mieli też okazję podyskutować o sztuce. 24. Typowe dla kuchni staropolskiej alkohole to piwo oraz miody.

Ćw. 2

1. podaje się/serwuje się, omijają, niechęci/awersji, wysokie, udziwnianie, mają; 2. Rdzenna, wielowiekowej, stołach; 3. przyprawą, kopalniach; 4. chlebem, przetrwał; 5. miłośnikami/amatorami, przybyciem/pojawieniem się/poznaniem; 6. pijano, posiłków, piwną; 7. rozrywką, dziczyzna, podawana; 8. cechą, przyjmowanie/częstowanie; 9. alkohol/trunek; 10. przybyło, ich/królewskie

Ćw. 4

jeść bardzo mało – jeść jak ptaszek, jeść jak wróbelek jeść bardzo dużo – jeść za dwóch jeść z wielkim apetytem – jeść, aż się uszy trzęsą być bardzo głodnym – głodny jak wilk mieć wielki apetyt – mieć wilczy apetyt chłonąć wszystko, co się usłyszy – spijać (komuś) z ust być dla siebie bardzo miłym, żyć w idealnej zgodzie – pić sobie z dzióbków mieć wszelakie doświadczenia, wiedzieć niejedno o życiu – jeść chleb z niejednego pieca ponosić konsekwencje swoich czynów – pić nawarzone piwo być komuś podporządkowanym, potulnym wobec kogoś – jeść komuś z ręki móc zjeść wszystko i w każdej ilości – móc zjeść konia z kopytami

Ćw. 5 a

m n

23 22 16 20 19 13 17 14 12 11 9 21 24 10 8

Ćw. 6

5 15 7

1 18

surowy: szczypiorek, papryka, mięso, ziemniaki, wołowina, szynka, pomidor, ogórek, kapusta, ryż, czosnek, cebula, marchew, ryba, ciasto, jajko, grzyby gotowany: mleko, mięso, makaron, ziemniaki, woda, wołowina, szynka, pomidor, kapusta, ryż, czosnek, cebula, marchew, ryba, ciasto, rosół, jajko, grzyby, kasza tłusty: mleko, ser, mięso, zupa, masło, wołowina, szynka, olej, oliwa, ryba, rosół

314

IX. KLUCZ odtłuszczony: mleko, ser pełny: mleko słodki: wino, papryka, czekolada, lizak, ziemniaki, herbata, kawa, pomidor, kapusta, ciasto, powidła, dżem, sok, cukier, cukierek gorzki: czekolada, herbata, kawa słony: mięso, zupa, wołowina, szynka, sól, paluszki, ryż, ryba, rosół, chipsy, ciasto kwaśny: wino, zupa, sok ostry: ser, papryka, zupa, czosnek, cebula, chipsy mocny: wino, piwo, herbata, kawa, rosół rozgotowany: mięso, zupa, makaron, ziemniaki, wołowina, kapusta, ryż, grzyby, kasza czysty: woda, olej, oliwa, sok, rosół gazowany: woda wytrawny: wino dojrzały: ser, szynka ciemny: czekolada, piwo, chleb, cukier chrupiący: mięso, ziemniaki, wołowina, chleb, paluszki, ciasto, chipsy wędzony: ser, mięso, wołowina, szynka, ryba pieczony: ser, papryka, mięso, ziemniaki, wołowina, chleb, ryba, ciasto, jajko, grzyby sypki: mąka, sól, ryż, cukier, kasza topiony: ser, masło suszony: szczypiorek, mięso, wołowina, szynka, pomidor, chleb, czosnek, cebula, ryba, grzyby

Ćw. 7 kroić – chleb, warzywa, owoce, mięso, ciasto… siekać – mięso, szczypiorek, pietruszkę, zioła… rozpuszczać – masło, czekoladę, ser… smażyć – mięso, rybę, jajka…

piec – chleb, mięso, rybę, ciastka… siać – mąkę, mak, cukier puder… mieszać – zupę, ciasto, herbatę, kawę, makaron… cedzić – ziemniaki, makaron, ryż, kaszę…

Ćw. 8

kostka bulionowa; główka kapusty; szczypta, worek soli; kostka masła; pęczek koperku; butelka, zgrzewka wody; słoik dżemu; tabliczka czekolady; paczka, torebka, opakowanie, pudełko, worek cukierków; butelka soku; butelka oleju; paczka, karton papierosów; pęczek szczypiorku; kostka sera; szczypta, kostka, torebka, opakowanie, worek cukru; butelka, puszka coli; słoik ogórków; słoik przecieru pomidorowego; paczka chipsów; torebka zupy w proszku; torebka, opakowanie, pudełko ryżu; szczypta, torebka, opakowanie proszku do pieczenia; główka, piórko czosnku; słoik, opakowanie (kubek) śmietany; butelka, opakowanie (kubek) jogurtu; paczka, pudełko płatków śniadaniowych; puszka groszku; butelka, opakowanie (karton), worek mleka; paczka, torebka herbaty; paczka kawy; torebka, opakowanie, pudełko kaszy; butelka, puszka, zgrzewka piwa

Ćw. 10 a)

obieraczka 3, tarka 6, sztućce 1, trzepaczka 4, tasak 2, wałek do ciasta 16, korkociąg 7, chochla 5, patelnia 11, garnek 14, deska 12, talerz głęboki 15, łopatka 8, salaterka 13, talerz płytki 9, talerzyk deserowy 10

Ćw. 11 b)

lać: nalać, polać, zalać, dolać, odlać, wylać, przelać, rozlać, wlać kroić: ukroić, przekroić, odkroić, dokroić, nakroić, pokroić, wykroić solić: posolić, dosolić, przesolić, niedosolić mieszać: pomieszać, zamieszać, wymieszać, domieszać

Ćw. 12 a)

u-: ukroić, ulać, usypać, usmażyć, ugotować, upiec w-: wlać, wkroić, wsypać po-: pokroić, polać, posypać, pomieszać, posolić, popieprzyć, posiekać, posmarować do-: dokroić, dolać, dosypać, domieszać, dosolić

315

Polski dla obcokrajowcÓw od-: odkroić, odlać, odsypać, odsmażyć, odpiec, odgrzać, odmierzyć, odważyć prze-: przekroić, przelać, przesypać, przegotować, przesolić, przesiać, przecedzić, przepłukać na-: nakroić, nalać, nasypać, nagotować, napiec, nasmażyć, namoczyć przy-: przypiec, przysmażyć, przyrumienić wy-: wykroić, wylać, wysypać, wygotować, wypiec, wysmażyć, wymieszać, wypłukać, wymoczyć niedo-: niedogotować, niedopiec, niedosmażyć, niedosolić z-/s-: zlać, zmielić, zmoczyć, zsypać, schłodzić, scukrzyć się, sczernieć

Ćw. 14

Uwaga: w nawiasach okrągłych podano czasowniki modalne oraz zaimek zwrotny „się”, które mogą być pominięte w tym miejscu w zdaniu ze względu na ich powtórzenie; w nawiasach kwadratowych te części zdania, które ulegają modyfikacji. Gołąbki a) 1. wypłucz, namocz [zostaw na pół godziny], Przecedź, wrzuć, zalej, ugotuj; 2. usuń, wytnij, Nabij, włóż, Obgotuj; 3. wsyp, ugotuj, Odstaw; 4. wrzuć, usmaż, dodaj, Dołóż, Posól, popieprz, Dodaj, wymieszaj, odstaw; 5. Wybierz, Skrój, włóż, zwiń; 6. wlej, włóż, Wyłóż, ułóż, Zalej, Przykryj, włóż; 7. podaj b) 1. Należy wypłukać, (należy) namoczyć [zostawiając je na pół godziny], Trzeba przecedzić, (trzeba) wrzucić, (trzeba) zalać, (trzeba) ugotować; 2. należy usunąć, (należy) wyciąć, trzeba nabić, (trzeba) włożyć, Powinno się obgotować [ją]; 3. należy wsypać, (należy) ugotować, trzeba odstawić; 4. trzeba wrzucić, (trzeba) usmażyć, trzeba dodać, Należy dołożyć, Powinno się posolić, (powinno się) popieprzyć, Należy dodać, (należy) wymieszać, (należy) odstawić; 5. Trzeba wybrać, Należy skroić, trzeba włożyć, (trzeba) zwinąć; 6. należy wlać, (należy) włożyć, Trzeba wyłożyć, (należy) ułożyć, Należy zalać, Trzeba przykryć, (trzeba) włożyć; 7. można podać c) 1. płucze się, moczy (się), Przecedza się, wrzuca (się), zalewa (się), gotuje (się); 2. usuwa się, wycina (się), Nabija się, wkłada (się), Obgotowuje się; 3. wsypuje się, gotuje (się), Odstawia się; 4. wrzuca się, smaży (się), dodaje się, Dokłada się, Soli się, pieprzy (się), Dodaje się, miesza (się), odstawia (się); 5. Wybiera się, Skrawa się, wkłada się, zwija (się); 6. wlewa się, wkłada (się), Wykłada się, układa (się), Zalewa się, Przykrywa się, wkłada (się); 7. podaje się Tort makowy a) Ciasto: 1. zalej, zostaw, przełóż, zmiel; 2. Nastaw; 3. utrzyj, Dodaj, dodaj, wymieszaj; 4. Ubij, dodaj, pomieszaj; 5. posmaruj, wysyp, wlej, Włóż, piecz; 6. pokrój, posmaruj, udekoruj, ułóż, Odłóż Masa: 1. Zmiel; 2. utrzyj; 3. Dodaj; 4. Posmaruj Lukier: 1. wsyp, Wlej, utrzyj; 2. Wylej b) Ciasto: 1. należy zalać, (należy) zostawić, trzeba przełożyć, powinno się zmielić; 2. Trzeba nastawić; 3. należy utrzeć, Trzeba dodać, trzeba dodać, (trzeba) wymieszać; 4. Należy ubić, (należy) dodać, Trzeba pomieszać; 5. powinno się posmarować, (powinno się) wysypać, (powinno się) wlać, Należy włożyć, (należy) piec; 6. trzeba pokroić, (trzeba) posmarować, można udekorować, (można) ułożyć, Powinno się odłożyć Masa: 1. Trzeba zmielić; 2. należy utrzeć; 3. Należy dodać; 4. Trzeba posmarować Lukier: 1. trzeba wsypać, Należy wlać, (należy) utrzeć; 2. Powinno się wylać c) Ciasto: 1. zalewa się, zostawia (się), przekłada się, mieli się; 2. Nastawia się; 3. uciera się, Dodaje się, dodaje się, miesza (się); 4. Ubija się, dodaje (się), się miesza; 5. smaruje się, wysypuje (się), wlewa (się), Wkłada się, piecze (się); 6. kroi się, smaruje (się), dekoruje się, układa (się), Odkłada się Masa: 1. Mieli się; 2. uciera się; 3. Dodaje się; 4. Smaruje się Lukier: 1. wsypuje się, Wlewa się, uciera (się); 2. Wylewa się

Ćw. 15

moczyć/namoczyć; usuwać/usunąć; wycinać/wyciąć; nabijać/nabić; wkładać/włożyć; obgotowywać/obgotować; wsypywać/wsypać; odstawiać/odstawić; wybierać/wybrać; skrawać/skroić; zwijać/ zwinąć; wykładać/wyłożyć; układać/ułożyć; przykrywać/przykryć; podawać/podać; smarować/posmarować; mieszać/pomieszać; sypać/nasypać; wlewać/wlać; mielić/zmielić; ucierać/utrzeć; kłaść/ położyć; dodawać/dodać; odkładać/odłożyć; ubijać/ubić; piec/upiec; zalewać/zalać; przekładać/ przełożyć; nastawiać/nastawić

316

IX. KLUCZ Ćw. 17 a)

1) Zimowa herbata 1. Gotujemy; 2. Zalewamy; 3. Czekamy; 4. Wyjmujemy/Wyciągamy; 5. wyrzucamy/wrzucamy; 6. Dodajemy/Wkładamy; 7. słodzimy; 8. Możemy 2) Kawa 1. Wkładamy; 2. wsypujemy; 3. wlewamy/nalewamy; 4. Włączamy; 5. Wlewamy; 6. Słodzimy; 7. wlewamy/dodajemy; 8. posypujemy 3) Jajecznica 1. Kładziemy/Topimy/Rozpuszczamy; 2. Kroimy; 3. wrzucamy/wsypujemy; 4. Smażymy; 5. Wbijamy; 6. solimy; 7. pieprzymy; 8. mieszamy; 9. Posypujemy; 10. Podajemy 4) Zupa ogórkowa 1. Nalewamy; 2. Wkładamy; 3. Solimy; 4. pieprzymy; 5. Gotujemy; 6. Obieramy; 7. kroimy; 8. wrzucamy/wsypujemy; 9. Trzemy; 10. wsypujemy/wrzucamy; 11. Dolewamy/Wlewamy; 12. płuczemy; 13. wsypujemy; 14. Kroimy; 15. Wsypujemy/Dodajemy; 16 doprawiamy 5) Zupa ziemniaczana 1. Gotujemy; 2. wsypujemy; 3. Kroimy; 4. wrzucamy/wsypujemy; 5. podsmażamy; 6. dodajemy/ wsypujemy; 7. smażymy; 8. wrzucamy/wsypujemy; 9. dodajemy/wkładamy/wrzucamy; 10. Doprawiamy/Przyprawiamy; 11. Kroimy; 12. wrzucamy/wsypujemy; 13. Gotujemy; 14. wlewamy; 15. mieszamy; 16. Wlewamy; 17. Doprowadzamy; 18. gasimy; 19. Posypujemy/Dekorujemy 6) Kotlety 1. Kroimy; 2. kładziemy; 3. rozbijamy; 4. nasypujemy; 5. wbijamy; 6. nasypujemy; 7. Rozbijamy/ Ubijamy; 8. Panierujemy; 9. Wlewamy; 10. czekamy; 11. Smażymy; 12. Podajemy

Ćw. 19

smak, smaczny, smacznie, niesmaczny, niesmacznie, smakowity, smakowicie, smakowy, smakowo, smakować, zasmakować, smakosz, przysmak, smakołyk, niesmak, posmak

Ćw. 20

1. smacznie, smakują; 2. smaku; 3. smakołyków/przysmaków; 4. smaczna; 5. niesmacznej; 6. posmak; 7. smakowicie; 8. smakosz; 9. niesmak; 10. zasmakował

Ćw. 21

1. gustownie/z gustem; 2. ochotę; 3. dobrze/słodko 4. nietaktowny/nieodpowiedni; 5. niemiłe wrażenie; 6. odcień/zabarwienie/charakter; 7. wspaniale/seksownie

Ćw. 22

mówić słodkie słówka; mówić gorzką prawdę; robić słodkie oczy; pada kwaśny deszcz; odmawiać/ śpiewać Gorzkie żale; przeżyć gorzkie rozczarowanie; dać słodkiego całusa; (to) jest słodka tajemnica

Ćw. 24

słodki jak miód; kwaśny jak ocet; gorzki jak piołun; zimny jak lód/ryba; gorący jak ogień; zimno jak w psiarni; gorąco jak w piekle

Ćw. 27

znów, mglisty, żal, stół, przełkniętej, miąższ, pajęczyna, zdrady, schowane, stół, przełkniętej, miąższ

Ćw. 28

1. różnych/poszczególnych; 2. czynnikami; 3. nakazami; 4. pachnie; 5. popularna/znana; 6. opanowała; 7. wybornym/wyrafinowanym; 8. dodatkiem; 9. nawet/także; 10. przeciętnemu; 11. jednak; 12. na; 13. je się; 14. miesza/łączy; 15. króluje/dominuje; 16. specyficzny/oryginalny/charakterystyczny; 17. odróżnia się; 18. są; 19. potraw/dań; 20. stołują/żywią; 21. typu; 22. kupić/dostać/zjeść; 23. w; 24. uwagę; 25. powszechnie; 26. jest/staje się; 27. różnorodna; 28. zajadają/delektują; 29. jedzą/wolą; 30. istnieją/występują; 31. spotkać/dostać; 32. zapomnieli; 33. zdrowo/dobrze

Ćw. 36

szczupły – chudy, smukły, wiotki, patykowaty, szczapowaty, kościsty, wychudzony, drobny gruby – tęgi, puszysty, otyły, przy kości, pulchny, tłusty, zaokrąglony, opasły, o rubensowskich kształtach, pokaźnej tuszy

317

Polski dla obcokrajowcÓw smaczny – dobry, smakowity, pyszny, przepyszny, apetyczny, niebo w gębie, rarytas, pycha niesmaczny – niedobry, nieapetyczny, niejadalny, niestrawny, bez/pozbawiony smaku potrawa – danie, jedzenie spożywanie – jedzenie, konsumowanie

Ćw. 37 a)

człowiek: puszysty, słodki, zdrowy, wybredny, apetyczny, zimny, specyficzny, wyjątkowy, wiotki, dobry, rzadki, otyły, niedożywiony, przejedzony, przykry, przyjemny, serdeczny, stary, miły, ciekawy, nowy, sławny, czuły, praktyczny potrawa: puszysty, słodki, zdrowy, smaczny, apetyczny, zimny, specyficzny, wyjątkowy, okrągły, ekologiczny, dobry, rzadki, tuczący, obfity, stary, ciekawy, nowy, słynny

Ćw. 39

a) bułka – bułeczka; rogal – rogalik; kromka – kromeczka; chleb – chlebek; kawa – kawka; herbata – herbatka; masło – masełko; śmietana – śmietanka; mięso – mięsko; grzyb – grzybek; ryba – rybka; wino – winko; piwo – piwko; pomidor – pomidorek; sałata – sałatka; kapusta – kapustka; ziemniak – ziemniaczek; ogórek – ogóreczek; brzoskwinia – brzoskwinka; wiśnia – wisienka; cebula – cebulka; marchew – marchewka; jabłko – jabłuszko; gruszka – gruszeczka; zupa – zupka; pieróg – pierożek; makaron – makaronik; kluska – kluseczka; kasza – kaszka; ciastko – ciasteczko b) rogalik (kształt, np. rogalik księżyca); kawka (czarny ptak z rodziny krukowatych); śmietanka (kosmetyczna; elita, np. śmietanka literacka); grzybek (przedmiot do cerowania); sałatka (mieszanka różnych produktów, np. jarzynowa czy owocowa); makaronik (rodzaj ciastka); kaszka (manna; specjalna potrawa dla dzieci); cebulka (kwiatowa; włosów)

Ćw. 40

1. bowiem; 2. i/oraz; 3. kiedy/gdy; 4. a; 5. Dlatego; 6. że; 7. i; 8. Chociaż/Wprawdzie; 9. ale/lecz/ jednak; 10. Przede wszystkim; 11. więc; 12. choć/chociaż/ale; 13. Natomiast; 14. Jednak; 15. choć/ chociaż; 16. Gdybym; 17. Jednak; 18. bo/ponieważ/gdyż; 19. ani; 20. bo/ponieważ/gdyż; 21. ani; 22. bo/ponieważ/gdyż; 23. jeżeli/jeśli; 24. to

Ćw. 41 1. 2. 3. 4. 5.

pół; piętnaście; jeden; jedną; cztery; jedną; dwanaście; stu osiemdziesięciu osiemdziesiątych; trzydziestu; dziesięć; trzeciego; trzy sto; dziesięciominutowych; trzy; dwudziestu; pięciu; pięćdziesięciu; sześć dziewięć; od trzynastu do piętnastu; czterech przecinek pięciu dziesiątych/czterech i pół dwudziestego pierwszego; siedemdziesiąt; dwutysięcznym; dziesięć, dwóch/dwu; dwadzieścia pięć 6. Sto sześćdziesiąt pięć; siedemdziesiąt pięć; piętnaście; dwadzieścia

VI. W ŚWIECIE OPOWIEŚCI Ćw. 3.

bajka – bajkowy; baśń – baśniowy; legenda – legendarny; król – królewski; książę – książęcy; czarodziej – czarodziejski; magia – magiczny; tajemnica – tajemniczy

Ćw. 5

wesele – radość; w świtanie – świtem; dziwować się – dziwić się; strwożon – przerażony; iżby – żeby; użalić się – zlitować się; nieboże – biedaczek; miętko – miękko; manowce – bezdroże

Ćw. 6 a)

jagnię – niewinność, naiwność, potulność; wilk – agresja, okrucieństwo; lew – władza, siła; orzeł – władza, majestat, wolność; mrówka – pracowitość; osioł – upór, głupota; gołąb – pokój; niedźwiedź – siła; sowa – mądrość; małpa – głupota, naśladownictwo; żółw – powolność, długowieczność; wół – wysiłek, pracowitość; cielę – głupota, pokora; zając – strachliwość, płochliwość

318

IX. KLUCZ Ćw. 9 Kraj królestwo księstwo cesarstwo

Władca król książę cesarz

Władczyni królowa księżna cesarzowa

Córka królewna księżniczka cesarzówna

Syn królewicz książę/książątko cesarzewicz

Przymiotnik królewski książęcy cesarski

Ćw. 10 l. poj.

l. mn.

M. książę D. księcia C. księciu B. księcia N. księciem Msc. księciu W. książę! M. książęta D. książąt C. książętom B. książęta N. książętami Msc. książętach W. książęta!

M. księżyc D. księżyca C. księżycowi B. księżyc N. księżycem Msc. księżycu W. księżycu! M. księżyce D. księżyców C. księżycom B. księżyce N. księżycami Msc. księżycach W. księżyce!

M. ksiądz D. księdza C. księdzu B. księdza N. księdzem Msc. księdzu W. księże! M. księża D. księży C. księżom B. księży N. księżmi Msc. księżach W. księża!

Ćw. 12

macocha – przybrana matka (która wychowuje dzieci męża z poprzedniego małżeństwa/związku); ojczym – przybrany ojciec (który wychowuje dzieci żony z poprzedniego małżeństwa/związku); bratanica – córka brata; bratanek – syn brata; siostrzeniec – syn siostry; siostrzenica – córka siostry; przyrodni brat – brat, z którym mamy wspólnego jednego rodzica (matkę lub ojca); przyrodnia siostra – siostra, z którą mamy wspólnego jednego rodzica (matkę lub ojca); stryj – brat ojca; stryjenka – żona brata ojca; pradziadek – ojciec dziadka lub babci; prababcia – matka dziadka lub babci

Ćw. 14

Kwiat paproci 1. Bohaterem; 2. kwitnący/zakwitający; 3. znaleźć/zdobyć; 4. strzegły/broniły; 5. brzydki/zwyczajny/pospolity; 6. znalazł/zerwał; 7. spełniał; 8. mu; 9. nocą; 10. dowiedział się; 11. mieszkał/zamieszkał; 12. bliskiego/kochanego; 13. starą/rodzinną; 14. nie poznała; 15. by; 16. bogaty/bogaczem; 17. straci; 18. swoją/rodzinną; 19. utrata; 20. zagłuszyć; 21. nikogo; 22. powiedział; 23. darmo/daremnie/próżno O królewnie zaklętej w żabę 1. się; 2. jednemu; 3. postawił/miał; 4. tronu; 5. żonę; 6. udzielił; 7. gdzie; 8. kazał/poradził; 9. okazało się; 10. stamtąd; 11. najmłodszego; 12. wziął/zabrał; 13. życzy; 14. rozkazał/kazał/nakazał; 15. utkały; 16. poddać; 17. najlepszy/najsmaczniejszy; 18. zobaczyć/poznać; 19. martwił; 20. zrzuciła/zdjęła; 21. stanęła; 22. zaczarowana/zaklętą; 23. dla; 24. zamieniła/zaczarowała; 25. do; 26. rządzić; 27. zwierzył; 28. założy/włoży; 29. posłuchał; 30. zdjąć; 31. spowodował; 32. wszystko; 33. zasiadł

Ćw. 15

1. cudownie/niezwykle; 2. wspaniale/cudownie/pięknie; 3. świetna/bardzo udana; 4. niesamowicie/ niezwykle; 5. bzdur/kłamstw/wymysłów; 6. nie jest łatwe/raj; 7. wspaniałe (wesele)

319

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 16 c) Bajka bajkowy bajeczny motyw, historia, postać, morał, historia, humor, zabawa, kokolekcja, tort, zamek, kraina, lekcja, wakacje, tort, zamek, świat, ślub, królestwo, wieczór ślub, wieczór

Baśń baśniowy motyw, historia, postać, kolekcja, kraina, świat, królestwo, zamek

Ćw. 17

1. Żył, chciał, mieli, zawołał, podpisał, umówili się, spełni, odda, Był, musiało 2. był, wydawało (…) się, oszukał/oszuka, odda, pojedzie 3. służył, spełniał, rozkazał, powstała, polecił, powstała, zwana, kazał, zrobił, otrzymał/otrzymywał, zażądał, latał, jeździł, leczył, odmładzał 4. Mijały, widział, napadł, zażądał, pojechał, wyśmiał, postanowił, Przebrał się, przybył, pojechał, nocował, pojechał, wszedł, usiadły, zorientował się, Bronił się, może, wyjaśnił, było, dotrzymał, porwał, polecieli, było, zaczął, zauważył, leci, widzi, Siedział, usłyszał, będziesz siedział/będziesz siedzieć 5. siedzi, można

Ćw. 18 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Popiela, Kruszwicy człowiekiem lubianym i szanowanym, kołodziejstwem Piasta, rodziny, urodzin, dziecka, długie włosy, syna, imię, przodków uroczystości, gościnę, obowiązkiem obrzęd, białą płócienną koszulę, ojca, źródła, włosy, czołem, włosy chłopca, imię, ziół, syna, modlitwą, mlekiem, jedzeniem domu, miasta, Piasta, gościnie, żywności, zapasów, Piasta, wędrowców swoim ludem

Ćw. 19

1. temu; 2. wielki/ogromny/potworny; 3. mieszkał/żył; 4. przynosić/dawać; 5. zażądał; 6. przybywali/przyjeżdżali; 7. ze; 8. król/władca; 9. wyjścia; 10. mieszkał/żył; 11. znaleźć; 12. dnia/razu; 13. zrobiło; 14. zgodził się/przystał; 15. zabrał/wziął; 16. następnie/potem; 17. pod/przed; 18. gdy/kiedy; 19. razem; 20. ogromne/straszliwe; 21. ten/wielki/wewnętrzny; 22. brzuch; 23. wreszcie/w końcu; 24. sposób; 25. mieszkańców/całego

Ćw. 20 1 – Dawno, dawno temu [...] 2 – Ani się nie spostrzegł [...] 3 – Wtem usłyszał [...] 4 – Przestraszył się pastuszek [...]

Ćw. 22

5 – Pastuszek aż rozpłakał się [...] 6 – I rycerz zaprowadził go [...] 7 – Ledwie chłopiec wyszedł [...]

a) góra – góral, góralka, góralski, górski, górzysty, górny, górka, górnik, górnictwo, górniczy, górnolotny, górować, przedgórze… czary – czarować, czarownik, czarnoksiężnik, czarownica, czarodziej, czarodziejka, czarodziejstwo, czarodziejski, czarodziejsko, czarowny, czarownie, czarujący, czarująco, zaczarowany, oczarowany… gość – gościna, gościć, gościnny, gościnnie, gościnność, gościniec, ugoszczony… diabeł – diablik, diabełek, diablątko, diablica, diabli, diablo, diabelski, diabelsko, diabelny, diabelnie, diaboliczny, diabolicznie, diaboliczność… dwór – dworski, dworsko, dworkowy, dworzanin, dworka, podwórze, dworek, dworny, dworski, dworskość… mądry – mądrze, niemądry, mędrzec, mądrzeć, mądrość, mądrala, przemądrzały, mądrzyć się… kwiat – kwiatek, kwiatowy, kwiatowo, kwiaciarnia, kwiaciarka, kwiaciarz, kwiecisty, kwieciście, kwietnik, kwiecie, kwiecień, ukwiecić…

320

IX. KLUCZ dom – domek, domostwo, domowy, domowo, domator, domatorka, podomka, zadomowić się, udomowiony… las – lasek, leśny, leśniczy, leśniczyna, leśniczówka, leśnik, zalesić, zalesie, podlesie, laskowy… serce – serduszko, serdeczny, serdecznie, serdeczność, sercowy, sercowiec, sercowaty, sercanin, sercanka… b) czarownik – mężczyzna zajmujący się czarną magią, a także leczeniem za pomocą tajemnych leków i zaklęć gościniec – 1) droga; 2) prezent przywożony z podróży diabelnie – bardzo, niezwykle, niesamowicie podwórze – plac przy domu, ogrodzony lub otoczony budynkami mędrzec – osoba niezwykle mądra kwiaciarnia – sklep, w którym sprzedaje się kwiaty domator – mężczyzna, który lubi spędzać czas w domu leśniczy – osoba pracująca w lesie, opiekująca się nim i pilnująca w nim porządku serdecznie – z całego serca, wylewnie

Ćw. 23 a) l. poj.

M. imię D. imienia C. imieniu B. imię N. imieniem Msc. imieniu W. imię!

M. zwierzę D. zwierzęcia C. zwierzęciu B. zwierzę N. zwierzęciem Msc. zwierzęciu W. zwierzę!

M. gość D. gościa C. gościowi B. gościa N. gościem Msc. gościu W. gościu!

M. przyjaciel D. przyjaciela C. przyjacielowi B. przyjaciela N. przyjacielem Msc. przyjacielu W. przyjacielu!

M. zło D. zła C. złu B. zło N. złem Msc. złu W. zło!

l. mn.

M. imiona D. imion C. imionom B. imiona N. imionami Msc. imionach W. imiona!

M. zwierzęta D. zwierząt C. zwierzętom B. zwierzęta N. zwierzętami Msc. zwierzętach W. zwierzęta!

M. goście D. gości C. gościom B. gości N. gośćmi Msc. gościach W. goście!

M. przyjaciele D. przyjaciół C. przyjaciołom B. przyjaciół N. przyjaciółmi Msc. przyjaciołach W. przyjaciele!

Brak l. mn. Brak l. mn.*

M. dobro D. dobra C. dobru B. dobro N. dobrem Msc. dobru W. dobro!

* Uwaga: liczba mnoga od „dobro” istnieje tylko w znaczeniu „dobra – wartości materialne”. Odmiana: M. dobra; D. dóbr; C. dobrom; B. dobra; N. dobrami; Msc. dobrach; W. dobra!

Ćw. 24

a) pantofel – pantofelek; miotła – miotełka; zamek – zameczek; korona – koronka; góra – górka; dziewczyna – dziewczynka; srebro – sreberko; smok – smoczek; diabeł – diabełek; szewc – szewczyk; kaptur – kapturek; miecz – mieczyk; bajka – bajeczka b) nowe znaczenie otrzymują: pantofelek – 1) kobiecy bucik, elegancki i delikatny, najczęściej do tańca; 2) (biol.) pierwotniak miotełka – miotełka do kurzu (np. z piór) koronka – 1) ażurowa plecionka z nici; 2) rodzaj plomby dentystycznej; 3) rodzaj modlitwy sreberko – rodzaj srebrnej folii aluminiowej używanej np. do pakowania słodyczy smoczek – 1) gumowy przedmiot służący do ssania dla małych dzieci; 2) gumowa nakładka na butelkę dla niemowląt kapturek – osłona (na narzędzia, sprzęty; także ginekologiczna) mieczyk – roślina o zebranych w grono pięknych kwiatach i liściach mających kształt miecza

Ćw. 25 Zdrobnienia wierszyk, główki, paluszki, łóżeczka, kołderki, poduszki, słoiczki, kolanka, śniadanka, misie, rybka, spacerek, krówka, łatki, herbatka uwaga: mydelniczka i piasek nie są zdrobnieniami!

Zgrubienia autorzysko, koleja, mżawa, poziomy, podkoszula, porty, dziad żartobliwe zgrubienia: skrzyp (grający na skrzypcach), pompa (rowerowa), uszy (w barszczu), ołów (do pisania)

321

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 26 a) miś, konik, klocki, domek, rowerek, książeczka, samochodzik, wózek, wiaderko, łopatka b) Większość wyrazów jedynie przypomina zdrobnienia przez sufiksy -ek i -ka. Zdrobnieniami są: kolejka, toaletka, kucyk, stolik edukacyjny i cymbałki.

Ćw. 27 a) Wyraz podstawowy pies kot uszy nos zęby język łapa ogon

Zdrobnienie piesek kotek uszka nosek ząbki języczek łapka ogonek

Zgrubienie psisko kocisko, kocur uszyska nochal zębiska jęzor łapsko ogonisko

Ćw. 28 1. po; 2. z; 3. na; 4. na; 5. przy; 6. po; 7. do; 8. do; 9. w; 10. na; 11. do; 12. Na; 13. do; 14. do; 15. do; 16. do; 17. z; 18. w; 19. do; 20. dla; 21. o; 22. po; 23. po; 24. przez; 25. w; 26. na; 27. w; 28. w; 29. za; 30. od; 31. dla; 32. po; 33. w; 34. z; 35. na; 36. w; 37. na; 38. dla; 39. do; 40. W; 41. u; 42. z; 43. z; 44. w; 45. na; 46. na; 47. na; 48. na; 49. za

Ćw. 30 gdzie, okulary, prawym, w, krzyczy, ukradł, na, w, dziurze, chce, lusterka, je, nosie

Ćw. 34 a)

Najpopularniejsze muzea to: historyczne, malarstwa, sztuki, architektury, literatury, geologiczne, przyrodnicze, farmacji, techniki, etnograficzne, skansen, biograficzne, dom narodzin (znanej osoby), miejskie, narodowe, wojska, lotnictwa, kolejnictwa, morskie, rzemiosła, zabawek i wiele innych.

Ćw. 35 1. Siedzibą; 2. żyjącego; 3. poświęconego; 4. krewną; 5. upamiętnieniu; 6. ożyła; 7. powstało; 8. wysiłkiem; 9. kultu; 10. klasyczny; 11. kolumnach; 12. krzewy; 13. pamiątki; 14. reprezentować; 15. przetrwał; 16. wyposażenie; 17. zapadła; 18. ponownie; 19. setną; 20. przekazano; 21. opiekę; 22. odtwarzająca; 23. poświęcona

Ćw. 36 1 – Paweł i Gaweł w jednym stali domu [...] 2 – Gaweł najdziksze wymyślał swawole. [...] 3 – Znosił to Paweł [...] 4 – Cóż było mówić? [...]

5 – Nazajutrz Gaweł [...] 6 – I widzi... Cóż tam? [...] 7 – A Paweł na to [...]

Ćw. 40 1. na, na; 2. z; 3. na, do; 4. po; 5. z; 6. w, do; 7. na, za; 8. na; 9. na, przez; 10. w, na, z, w; 11. do; 12. na, w, za, z

Ćw. 43 1. miejsce; 2. Data; 3. urodzenia; 4. Wykształcenie; 5. zawodowe; 6. Stypendia; 7. Umiejętności; 8. Znajomość; 9. ojczysty; 10. Zainteresowania/Hobby; 11. Telefon; 12. komórkowy

Ćw. 45 a) 1. (dowolna nazwa miejscowości); 2. Do; 3. Zwracam się; 4. uprzejmą; 5. umożliwienie; 6. pracę; 7. poświęconą; 8. kontakt; 9. pozytywne; 10. poważaniem

322

IX. KLUCZ Ćw. 48 Określenia pozytywne arcydzieło, majstersztyk, dzieło sztuki, kreacja, utwór jedyny w swoim rodzaju

Określenia negatywne szmira, powieścidło, romansidło, kicz, wierszydło, bezguście, gniot, tandeta, ramota

VII. PODYSKUTUJMY Ćw. 4 modny – niemodny; naturalny – sztuczny; kolorowy – jednobarwny, bezbarwny; wzorzysty – jednolity; schludny – niechlujny; nowoczesny – staromodny, staroświecki; niedrogi – drogi, kosztowny; obcisły – luźny; żywe (kolory) – blade, pastelowe (kolory); delikatny (materiał) – niedelikatny, szorstki (materiał)

Ćw. 7 uszyć – np. spodnie, spódnicę, sukienkę, bluzkę, koszulę, garnitur, płaszcz, torbę, czapkę, szmacianą zabawkę, zasłony, narzutę... wyhaftować – np. obrus, serwetkę, bluzkę, sukienkę, fartuszek... wydziergać na szydełku – np. sweter, kamizelkę, szal, czapkę... zrobić na drutach – np. sweter, kamizelkę, szal, czapkę, rękawiczki, skarpety...

Ćw. 14 a) nietrafiony – trafiony; samowystarczalny – zależny, uzależniony; rozpasany – ograniczony, opanowany; na miarę – masowej produkcji; fantastyczny – zwykły, przeciętny, realistyczny; wygodnie – niewygodnie; zdrowo – niezdrowo; stosownie – niestosownie; nieszkodliwy – szkodliwy; toksyczny – nietoksyczny, zdrowy, ekologiczny; drakoński – łagodny, wyrozumiały, tolerancyjny, liberalny; znakomity – zły, kiepski, lichy; peryferie – centrum; sprytny – pozbawiony pomysłów, naiwny; desperacko – subtelnie, w umiarkowanym/niewielkim stopniu, opanowanie; publiczny – prywatny

Ćw. 18 1. dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku; tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąt – dziewięćdziesiąt dziewięć; sto pięćdziesiąt tysięcy 2. piętnastego wieku 3. osiemdziesiątych; dziesięć tysięcy; dziewięćdziesiątych; dwadzieścia tysięcy 4. tysiąc sześćset czterdziestym piątym; czwartego 5. sześćdziesiątych; trzydzieści siedem tysięcy; siedemdziesiąt tysięcy; pięćdziesiątych 6. dwudziestosześcioletniego 7. tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym piątym; tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym ósmym; dwa tysiące pierwszym 8. dziesięciu; dwa tysiące jedenastym; trzynaście tysięcy; dziesięć tysięcy 9. dwa tysiące dziesiątym

Ćw. 22 a) l. mn.

M. usta D. ust C. ustom B. usta N. ustami Msc. ustach W. usta!

M. ręce D. rąk C. rękom B. ręce N. rękami/rękoma Msc. rękach W. ręce!

M. oczy D. oczu C. oczom B. oczy N. oczami/ oczyma Msc. oczach W. oczy!

M. uszy D. uszu C. uszom B. uszy N. uszami/ uszyma Msc. uszach W. uszy!

M. brwi D. brwi C. brwiom B. brwi N. brwiami Msc. brwiach W. brwi!

323

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 23 l. poj.

M. ramię D. ramienia C. ramieniu B. ramię N. ramieniem Msc. ramieniu W. ramię!

M. szyja D. szyi C. szyi B. szyję N. szyją Msc. szyi W. szyjo!

M. łokieć D. łokcia C. łokciowi B. łokieć N. łokciem Msc. łokciu W. łokciu!

M. mięsień D. mięśnia C. mięśniowi B. mięsień N. mięśniem Msc. mięśniu W. mięśniu!

l. mn.

M. ramiona D. ramion C. ramionom B. ramiona N. ramionami Msc. ramionach W. ramiona!

M. szyje D. szyj C. szyjom B. szyje N. szyjami Msc. szyjach W. szyje!

M. łokcie D. łokci C. łokciom B. łokcie N. łokciami Msc. łokciach W. łokcie!

M. mięśnie D. mięśni C. mięśniom B. mięśnie N. mięśniami Msc. mięśniach W. mięśnie!

Ćw. 24 gęsty – rzadki; śniady – blady, jasny; przy kości – chudy, szczupły; pomarszczony – gładki; pyzaty – szczupły, wydłużony; zadarty (nos) – prosty; ruchliwy – spokojny; bujne – rzadkie; farbowane – naturalnego koloru; gładkie – kręcone (włosy), chropowate; rozczochrany – uczesany; rozpuszczone (włosy) – spięte, związane; tępy – inteligentny, błyskotliwy; rozpuszczony (osoba) – dobrze wychowany, ułożony; skąpy – hojny; dowcipny – pozbawiony poczucia humoru, smutny, ponury; delikatny – silny, krzepki (ciało), nietaktowny, grubiański (charakter); gadatliwy – milczący; lekkomyślny – rozsądny; nieśmiały – odważny; pewny siebie – niepewny siebie, nieśmiały; poważny – pogodny, wesoły; grubiański – kulturalny, dobrze wychowany; roztrzepany – uważny, skrupulatny; surowy – łagodny, wyrozumiały; uprzejmy – nieuprzejmy, grubiański; wrażliwy – niewrażliwy, gruboskórny; złośliwy – przyjazny, serdeczny

Ćw. 26 1. przeprowadzić; 2. udzielam; 3. odniosła; 4. dla; 5. drugoplanowa; 6. na; 7. dostać się; 8. nakręcony/zrobiony; 9. efektów; 10. akcji; 11. reprezentantem/przedstawicielem; 12. w; 13. po; 14. na; 15. zagrać/wystąpić; 16. zajęło/zabrało; 17. połamałam; 18. wymówienia; 19. się myliłam /się przejęzyczałam; 20. wymowa; 21. sobie; 22. ciągnąć; 23. wynagrodzenie/honorarium; 24. klapę; 25. wystąpienia/pokazania się; 26. był/okazał się; 27. repertuar/dramat; 28. ekrany; 29. nad; 30. poprowadzić/zrobić

Ćw. 27 Istnieje tu wiele możliwości w różnych dyscyplinach i dziedzinach. Podane przykłady ich nie wyczerpują, a jedynie stanowią podpowiedź. nagroda dla: najlepszej aktorki, sportowca roku, autora najlepszej pracy magisterskiej, najbardziej pomysłowego wynalazcy, najlepszego ucznia... pracować nad: sobą, nową książką, ciekawym projektem, nowym wynalazkiem... pracować u: sąsiada, rodziny, wujka, nowego pracodawcy... pracować z: kolegą, rodzicami, żoną, zdolnym uczniem... pracować dla: siebie, firmy, rządu, pieniędzy, satysfakcji... grać w: szachy, warcaby, statki, bilard, pokera, koszykówkę, siatkówkę, piłkę nożną, hokeja... grać u: siebie, czyjegoś boku, bukmachera, jakiegoś właściciela klubu piłkarskiego / dyrektora teatru / reżysera... grać dla: sławy, pieniędzy, publiczności, swojego klubu, kibiców, swojego kraju... grać na: skrzypcach, fortepianie, flecie, harfie, komputerze, nerwach, nosie, uczuciach... grać: (kogoś) Chopina, Vivaldiego, Szekspira, tytułowego Skąpca w komedii Moliera, (coś) komedię, (czyli udawać) dobrego wujka... grać (coś): poloneza Chopina, „Cztery pory roku” Vivaldiego, swoją rolę...

324

IX. KLUCZ Ćw. 29

grać w filmie – wystąpić w filmie; robić film – nakręcić film; film był wielką porażką – film okazał się wielką porażką; być tematem plotek – dostać się na języki; dać (komuś) rolę – obsadzić (kogoś) w roli; otrzymać gażę – otrzymać honorarium; program kulinarny – program o kuchni

Ćw. 30

odnieść sukces – ponieść porażkę; przeprowadzać wywiad – udzielać wywiadu; plotkować o kimś – być tematem plotek; główna rola – rola drugoplanowa/drugorzędna rola; grać świetnie – grać kiepsko; być na wizji – zejść z wizji, brać udział w programie uprzednio nagranym (nie na żywo)

Ćw. 32 Rzeczownik nałóg uzależnienie

Osoba (mężczyzna i kobieta) nałogowiec uzależniony, uzależniona

Przymiotnik nałogowy –

Przysłówek nałogowo –

Ćw. 33

wpaść w nałóg/uzależnienie; wyzwolić się z nałogu/uzależnienia; wciągać w nałóg/uzależnienie; wejść w nawyk; robić coś z nawyku; wyrobić w sobie nawyk; pozbyć się nałogu/uzależnienia/nawyku; spowodować/wywołać uzależnienie

Ćw. 34

kolejno: alkoholik, tanorektyk, siecioholik, telemaniak, lekomaniak, hazardzista, nałogowy palacz, seksoholik, narkoman, fonoholik, zakupoholik, ortorektyk, anorektyk

Ćw. 35 a)

kolejno: siecioholiczka, alkoholiczka, telemaniaczka, lekomaniaczka, seksoholiczka, zakupoholiczka, hazardzistka, nałogowa palaczka, narkomanka, ortorektyczka, anorektyczka, tanorektyczka, fonoholiczka

Ćw. 36

1. wyłączam, zadzwoń; 2. odebrałem/-am; 3. Dzwonili/Telefonowali; 4. Dzwoniłam/Telefonowałam; 5. jestem; 6. wybrać; 7. przyjmowanie; 8. się urywają; 9. włączyć

Ćw. 38

słodki pocałunek, miód, uśmiech, owoc, sok, smak; (słodka) herbata, kawa, niespodzianka, zemsta; (słodkie) dziecko, kłamstwa, wino słodko spać, patrzeć słodycz pocałunku, miodu, uśmiechu, owocu, soku, niespodzianki, dziecka, kłamstwa, zemsty, wina, naturalna słodycze wyrafinowane, świąteczne, naturalne, firmowe słodzić miodem, sokiem, herbatę, kawę słodzony miodem, sokiem, sok; (słodzona) herbata, kawa słodzik wyrafinowany, naturalny, firmowy

Ćw. 40

kostka cukru; cukierniany zapach; przemysł cukierniczy; wyroby cukiernicze; miód się cukrzy; cukrzyć (słodzić) herbatę; syrop się cukrzy; leczenie cukrzyków; cukierek malinowy; doświadczony cukiernik; przytulna cukiernia; wielki cukiernik; wielka cukrownia; baranek cukrowy; kurs cukierniczy/dla cukierników/na cukiernika; burak cukrowy; cukrować dziewczynie; cukrowe delicje; dieta cukrzycowa

Ćw. 41

1. Myszy, wybierając określony smak, musiały nacisnąć na daną dźwignię. 3. Kiedy szczury, przyzwyczajone przez kilka tygodni do sporych dawek cukru, nagle go nie dostały, były wyraźnie rozdrażnione.

325

Polski dla obcokrajowcÓw 4. Cukier znajdujący się w wielu produktach spożywczych jest niebezpieczny nie tylko dla zębów. 5. Zjadając duże ilości cukru, nie zauważa się, że się do niego nadmiernie przyzwyczaiło. 7. Niektórzy naukowcy uważają, że sprzedaż słodyczy w szkole powinna być zakazana. 10. Piekąc ciasto, zapomniałam dodać proszku do pieczenia. 11. Zrobiwszy sałatkę, zaczęłam nakrywać do stołu. 12. Kucharz przygotowujący/przygotowując deser, bardzo chciał zaskoczyć gości nowym smakiem. Nie można użyć imiesłowów w zdaniach: 2. i 6., ponieważ nie ma w nich zdań podrzędnych, które można by nimi zastąpić oraz w 8. i 9., gdzie w obydwu zdaniach składowych jest inny podmiot (a imiesłowy przysłówkowe wymagają tego samego).

Ćw. 43 a) na raty, na kredyt, za gotówkę, za bezcen, za grosze, na sztuki, na metry, na wagę, na targu, w supermarkecie, w butiku, od sąsiadki

Ćw. 48 ból głowy: tabletka na ból / od bólu głowy, tabletka przeciwbólowa... ból brzucha: herbatka miętowa, napar ziołowy, krople żołądkowe, tabletka na ból / od bólu brzucha oparzenie: spray na oparzenia, maść/pianka na oparzenia, żel wspomagający gojenie... katar: aerozol/spray do nosa, żel do nosa... wysypka: maść, tabletka antyalergiczna... infekcja: antybiotyk (w tabletce / w zastrzyku), tabletka przeciwbólowa, tabletka/czopek przeciwgorączkowa/-y, okłady, tabletki do ssania... skaleczenie: plaster z opatrunkiem, bandaż, maść przyspieszająca gojenie, woda utleniona, spirytus odkażający ranę, okład...

Ćw. 49 zażyć: lekarstwo, tabletkę, krople (nasercowe, żołądkowe...) posmarować: żelem, kremem, maścią nalać: syropu, herbatki, naparu, kropli spryskać: sprayem, aerozolem, pianką

owinąć: bandażem przykleić: plaster podać: lekarstwo, krople połknąć: tabletkę, kapsułkę

VIII. Dodatek gramatyczny Ćw. 1 zamykać/zamknąć; opisywać/opisać; czekać/poczekać; stwierdzać/stwierdzić; pić/wypić; dzwonić/zadzwonić; znać/poznać; brać/wziąć; mówić/powiedzieć; kłaść/położyć; wkładać/włożyć; widzieć/zobaczyć; przepisywać/przepisać; kupować/kupić; otwierać/otworzyć; sprzedawać/sprzedać; oglądać/obejrzeć; pokazywać/pokazać; naprawiać/naprawić; prasować/wyprasować; wracać/wrócić; opowiadać/ opowiedzieć; robić/zrobić; przepraszać/przeprosić; zapraszać/zaprosić; malować (obraz)/namalować; malować (mieszkanie)/pomalować; budzić się/obudzić się; prać/wyprać; karmić/nakarmić; zamiatać/ zamieść; mieszać/pomieszać; skakać/skoczyć; denerwować się/zdenerwować się; powtarzać/powtórzyć; wierzyć/uwierzyć; organizować/zorganizować; prosić/poprosić; dawać/dać; tłumaczyć/wytłumaczyć; wysyłać/wysłać; płacić/zapłacić; iść/pójść; pomagać/pomóc; spóźniać się/spóźnić się; myć się /umyć się; piec/upiec; smażyć/usmażyć; pożyczać/pożyczyć; chudnąć/schudnąć; tyć/utyć; zwiedzać/ zwiedzić; solić/posolić; czyścić/wyczyścić; rozumieć/zrozumieć; oglądać/obejrzeć; przyznawać/przyznać; podawać/podać; dodawać/dodać; leczyć/wyleczyć; śpiewać/zaśpiewać; wypożyczać/wypożyczyć; projektować/zaprojektować; rysować/narysować; czesać się/uczesać się; komponować/skomponować; przysyłać/przysłać; dostawać/dostać; pisać/napisać; liczyć/policzyć; kończyć/skończyć; czuć się/poczuć się; szyć/uszyć; przygotowywać/przygotować; rosnąć/urosnąć; chować się/schować się; przymierzać/ przymierzyć; palić/zapalić; mylić się/pomylić się; spadać/spaść; lubić/polubić

326

IX. KLUCZ Ćw. 2

spotykają, zobaczyłem, miał, Poszedłem, wróciłem, wszedłem, odjeżdża, oddala się, obowiązuje, znalazłem, czekać/zaczekać/poczekać, wsiadłem, robiły, biegały, kruszyły, wysiadły, przespać, znalazłem, zrobiłem, stało, Udałem się, dostałem, lało, wyszedłem, wróciłem, wyjeżdżałem/wyjechałem, zrobiła się, wypoczęli, będę miał, zrezygnuję, odpocznę

Ćw. 3 a) 1. zapisać, dopisać; 2. przepisać; 3. odpisywać; 4. Napisałeś, przepisz; 5. wypisał się, zapisał; 6. spisałam/wypisałam; 7. przepisać; 8. Zapisałem się, przepiszę się; 9. popisał b) 1. namalowało; 2. pomalować; 3. przemalować; 4. pomalować; 5. wymalowała; 6. domalował; 7. zmalowałeś c) 1. wyjechałeś; 2. wjedzie; 3. przejechał; 4. przyjedziesz, przyjechać; 5. zjechał, pozjeżdżać; 6. wjechać; 7. dojeżdżam; 8. zjechał; 9. wjechać

Ćw. 4 1. dopisać; 2. Spisałaś się; 3. wykupili; 4. namówić; 5. przerobić; 6. się domyślić; 7. rozeszli, odszedł; 8. obrać, pokroję, przekroję; 9. wyjechaliśmy; 10. zmaluje; 11. dopisała; 12. wyjeżdżałem, zajechał

Ćw. 6 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Gdyby nie zepsuł mi się samochód, nie musiałabym jechać autobusem. Gdybyś znał angielski, dostałbyś tę pracę. Gdybyś go znał, może miałbyś prawo go oceniać. Gdyby nie było tak zimno, nie musielibyśmy się tak ciepło ubierać. Gdybym nie kasłał i nie miał gorączki, nie szedłbym do lekarza. Gdybyście przeczytali recenzję tego filmu, nie poszlibyście do kina. Gdyby nie było kryzysu, łatwiej byłoby znaleźć pracę. Gdyby pani przyszła wcześniej, ten ząb dałoby się jeszcze uratować. Gdyby państwo nie wybrali taniej linii, nie mieliby państwo problemów z bagażem. Gdyby dyrektor nie miał alergii na czekoladę, poczęstowałabym go bombonierką.

Ćw. 7 1. Czy mógłbyś/mogłabyś zamknąć okno? / Zamknij, proszę, okno! 2. Czy mógłbyś/mogłabyś dać psu wody? / Daj, proszę, psu wody! 3. Chciałabym kupić tę sukienkę. 4. Mamo, czy mogłabyś upiec nam naleśniki? 5. Proszę pani, czy mógłbym wyjść dzisiaj wcześniej? 6. Znalazłby pan dla mnie jutro chwilę? 7. Czy mógłbyś/mogłabyś wynieść śmieci? / Wynieś, proszę, śmieci! 8. Czy moglibyście chociaż przez chwilę przestać rozmawiać?! 9. Marzył(a)bym o cichym wieczorze. 10. Czy mógłby mi pan podać tę walizkę? Zdania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 10 wyrażają teraz grzeczną prośbę, uprzejme pytanie. Zdania 3, 9 – życzenie (uprzednio było to realne pragnienie). Zdanie 8 – polecenie, żądanie jest wyrażone w delikatniejszej, nieco ironicznej formie.

Ćw. 8 a) Gdybyś lubił; Gdybyś kochał; Gdybyś nie był; Zechciał [gdybyś – domyślne]; Byłbyś; Byłbyś; Byłbyś; Gdybyś zmienił się; Gdybyś nie śnił się; Gdybyś dał; bym darowała; zapomniałabym

Ćw. 9 1. Kiedyś w tej dzielnicy nie budowano/nie budowało się tak dużo, ale dziś buduje się tam kilka budynków rocznie, a będzie budowało się jeszcze więcej. 2. Pije się za dużo kawy, kiedyś pito/piło się jej mniej. 3. Z muzeum skradziono dwa cenne obrazy.

327

Polski dla obcokrajowcÓw 4. Niewiele zrozumiałem z tego referatu, bo na konferencji mówiono przez cały czas tylko po hiszpańsku, a ja nie znam tego języka zbyt dobrze. 5. Dawniej chodzono/chodziło się boso. 6. W tym roku na pewno będzie się mówić i pisać tylko o tym aktorze. 7. Na ostatnim referendum zdecydowano, że powstanie nowy plac zabaw. 8. Dawniej czytano/czytało się więcej książek, dziś woli się słuchać audiobooków i czytać streszczenia. 9. Niedługo będzie się oglądać telewizję w nowej jakości. 10. Proszę się nie denerwować, wszystko zrobi się/zostanie zrobione na czas. 11. Zagubione dziecko widziano na placu zabaw. 12. W tej dzielnicy posadzi się sto nowych sadzonek w miejsce drzew wyciętych przy budowie szkoły. 13. Skarb ukryto w podziemiach zamku. 14. We Włoszech pije się cappucchino tylko rano. 15. Na wiosnę robi się porządki. 16. W pierwszych dniach maja bierze się urlop i wyjeżdża na łono przyrody. 17. Najwięcej zabawek kupuje się w grudniu. 18. Na tym obszarze nie zbudowano niczego od ponad 30 lat. 19. Na tej trasie częściej korzysta się z tramwaju niż z autobusu. 20. Kiedy odwołano spektakl, oburzeni widzowie ruszyli do kas odebrać pieniądze za bilety.

Ćw. 10 1. -; 2. się; 3. się; 4. się; 5. się; 6. -; 7. -; 8. się; 9. się, -; 10. się, -. W zdaniach 2., 3., 4. występują czasowniki zwrotne. W zdaniach 5., 8. występuje forma bezosobowa z „się”. W zdaniach 9. i 10. (pierwsze luki) występuje forma strony zwrotnej w orzeczeniu zdań bezpodmiotowych. W pozostałych zdaniach „się” jest zbędne.

Ćw. 11 a) 1. niosący; 2. bawiący się; 3. łączący; 4. Kupujący; protestujący b) 1. napisana; 2. uszyta; 3. sprzedawanych; 4. Zaproszeni; 5. zarobione c) 1. Prasując; 2. Mając; 3. grając; 4. mieszając; 5. biorąc d) 1. Zamknąwszy; 2. Wziąwszy; 3. Pomyślawszy; 4. Wypiwszy; 5. Wyprowadziwszy się

Ćw. 12 2. Tylko zęby myte dokładnie i zalecaną pastą są długo zdrowe. 3. Wróciwszy do domu, od razu wzięliśmy się do gotowania. 4. Widziany na dworcu przestępca zbiegł policji. 5. Mleko pite przez dzieci codziennie, wzmacnia kości. 6. Obrazy namalowane przez sławnego artystę sprzedano na aukcji za rekordową kwotę. 9. Wystąpiwszy w tym filmie, zaczął być zapraszany do wszystkich seriali. 10. Wybierając swój zawód, byłem jeszcze bardzo młody. W zdaniach: 1. i 8. nie można użyć imiesłowów ze względu na niezgodność podmiotów w obu częściach zdań złożonych. W zdaniu 7. czasownik jest nieprzechodni.

Ćw. 13

1. Opalając się; 2. wypełnione; 3. Mieszkając; 4. Zaproponowany; 5. wróciwszy; 6. przesłuchujący/ przesłuchując; 7. podarte; 8. Zauważywszy; 9. przegotowanej; 10. uciekającym; 11. idąc; 12. Jadących; 13. zarezerwowane; 14. Milcząc; 15. zmoknięta; 16. Prowadząc; 17. Usłyszawszy; 18. zepsutą; 19. tworzący; 20. Ugotowawszy

Ćw. 14

1. latanie; 2. biegania; 3. pływaniu; 4. noszenia; 5. wożenie; 6. szycia; 7. niesienie; 8. picia, 9. pokrojeniu; 10. cięcia

328

IX. KLUCZ Ćw. 15

1. zamykanie; 2. Przechodzenie; 3. parkowania; 4. wycieranie; 5. palenia; 6. Sprzedawanie; 7. przestrzeganie; 8. odwołanie się; 9. sprzątanie; 10. zapłacenia

Ćw.16

pralka – do prania; nożyczki – do cięcia; linijka – do podkreślania/rysowania linii; gumka – do mazania; łóżko – do spania; wanna – do kąpania się; żelazko – do prasowania; segregator – do segregowania; korkociąg – do otwierania butelek; waga – do ważenia (się); drukarka – do drukowania; konewka – do podlewania; huśtawka – do huśtania się; szklanka – do picia; golarka – do golenia; mydło – do mycia; patelnia – do smażenia; szczoteczka – do szczotkowania; piekarnik – do pieczenia; wycieraczka – do wycierania butów

Ćw. 17

rolniczka, tancerz, (kobieta) murarz/pot. murarka, (kobieta) kierowca, sprzedawczyni, czytelnik, pani profesor, pływak, koszykarka, miłośniczka, reprezentant, znajoma, skrzypaczka, wychowawca, siostrzenica, prawniczka, mistrzyni, pani inżynier (jako tytuł) / (kobieta) inżynier, judoczka, lekkoatleta, Afrykanka, pianista, pani dyrektor, Rzymianka, (kobieta) psycholog/psycholożka, pracownik, tygrysica, aktor, dozorczyni, pani konsul, turysta, słuchacz, (kobieta) archeolog/archeolożka, pani prezydent, mieszkaniec

Ćw.18 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Wychowawczynie klas V i VI proszone są o zgłoszenie się do pani dyrektor. Ci pianiści są wyjątkowo utalentowani. Czy jest pani inżynierem? W przyszłym miesiącu otrzyma pani nominację na konsula RP. Dzień dobry, pani mecenas. Drodzy słuchacze, na kolejną audycję zapraszam już jutro. Ten śpiewak ma wyjątkowo piękny głos. Po tym kursie będę wykonywał zawód kosmetyczki / pracował w salonie kosmetycznym. (brak spopularyzowanej męskiej nazwy zawodu) Uczennice po ukończeniu naszej szkoły zawodowej zostają murarzami, spawaczami, tynkarzami, fryzjerkami, kucharkami lub sprzedawczyniami. Jeżeli nie ma kierowniczki, to czy mógłbym porozmawiać z jego zastępczynią? Czy tamci dwaj urzędnicy byli już na szkoleniu? Od niedawna mamy nową dozorczynię. Panie magistrze, czy ten syrop mam zażywać trzy razy dziennie? Ona jest naszą najlepszą pracownicą. Pani Janina Baran już drugą kadencję jest prezydentem naszego miasta. Jeżeli chce pani zostać kierowcą, musi pani zdać jeszcze jeden krótki egzamin praktyczny. Na kursie językowym zaprzyjaźniłam się z Ukraińcem, Norweżką i Czeszką. Szukamy do zespołu saksofonistki i flecisty. Ta narciarka po wypadku już chyba nie wróci do formy. W zawodach wojewódzkich zwyciężył pływak z naszej szkoły.

Ćw. 19

przedwiośnie = przed + wiosna; bezludzie = bez + ludzie; narożnik = na + róg; gwiazdozbiór = gwiazda + zbiór; meblościanka = mebel + ściana; winobranie = wino + zbierać; językoznawca = język + znać; obcokrajowiec = obcy + kraj; nastolatek = naście + lata; dziesięciolecie = dziesięć + lata; dwuszereg = dwa + szereg; krótkowidz = krótko + widzieć; krwiodawstwo = krew + dawać; jasnozielony = jasny + zielony; długotrwały = długo + trwać; czasochłonny = czas + chłonąć

Ćw. 20

a) łamigłówka, zlewozmywak, dwukropek, maminsynek, dusigrosz, wodociąg, powieściopisarz b) małomówny, wiarygodny, niskopodłogowy, południowo-zachodni, ciemnożółty, bladoróżowy, biało-czerwony

329

Polski dla obcokrajowcÓw Ćw. 21

kanapa – kanapka; pokój – pokoik; głowa – główka; serce – serduszko; kuchnia – kuchenka; koń – konik; ładny – ładniutki; nowy – nowiutki; kawa – kawka; zeszyt – zeszycik; ojciec – tata/tatuś/ ojczulek; brat – braciszek; noga – nóżka; mleko – mleczko; biały – bielutki; słodki – słodziutki

Ćw. 22

kanapka – kromka chleba lub bułka z dodatkami (wędliną, serem, warzywami...) główka – coś przypominającego kształtem głowę, np. główka kapusty, główka szpilki kuchenka – sprzęt do gotowania konik – 1) owad, konik polny; 2) zabawka, np. konik na biegunach kawka – czarny ptak z rodziny krukowatych nóżka – coś na czym stoi jakiś przedmiot, np. nóżka kieliszka, laptopa, roweru mleczko – kosmetyczne do demakijażu

Ćw. 23

słoń – słonisko; dom – domiszcze; film – filmidło; powieść – powieścidło; mucha – muszysko; żaba – żabsko; pasterz – pastuch; pudełko – pudło; puszka – pucha; łyżka – łycha; paczka – paka; deska – decha; piłka – piła; wilk – wilczysko; szpilka – szpila; mrówka – mrówa; wódka – wóda; staruszka – starucha; chłopak – chłopaczysko; kropka – kropa; plotkarka – plotkara; urzędnik – urzędas; parówka – parówa; kiełbasa – kiełbacha; zamek – zamczysko; piasek – piach; kapusta – kapucha

Ćw. 24

zielony – zieloność; pracowity – pracowitość; rzadki – rzadkość; szybki – szybkość; osobliwy – osobliwość; rad – radość; ślepy – ślepota; barbarzyński – barbarzyństwo; łakomy – łakomstwo; zwycięski – zwycięstwo; marksistowski – marksizm; opanowany – opanowanie; zacofany – zacofanie; sprawiedliwy – sprawiedliwość; zgodny – zgodność/zgoda; spokojny – spokój; skromny – skromność; uczciwy – uczciwość; kulturalny – kultura; inteligentny – inteligencja; wrażliwy –wrażliwość; smutny – smutek; szczęśliwy – szczęście; dumny – duma; młody – młodość; elegancki – elegancja

Ćw. 25

kasza manna, zupa jarzynowa, gorąca zupa, muzyka popularna, skoczna muzyka, własny dom, dom murowany, serwis samochodowy, serwis porcelanowy, bar koktajlowy, przemysł rozrywkowy, attaché kulturalny, kulturalny człowiek, stołówka szkolna, pluszowy miś

Ćw. 27

1. dwóch panów; 2. dwiema paniami, trzech mężów; 3. dwaj studenci; 4. dwóch najlepszych przyjaciół; 5. czterech/czworga uczniów; 6. czterej uczniowie; 7. dwóch mieszkaniach; 8. dwoje skrzypiec; 9. czterej kelnerzy; 10. czterech kelnerów; 11. trzem dostawcom; 12. trojgu imienin

Ćw. 28

1. +, trzej; 2. szesnaścioro; 3. +; 4. +; 5. +, siedmioma; 6. pięćdziesięciu siedmiu; 7. +; 8. +; 9. dwaj; 10. +, pięciorga; 11. sześcioro

Ćw. 29

1. szesnaścioro, siedmiu, dziewięć; 2. dwóch, dwaj; 3. dwiema; 4. pięciorgu, jednej; 5. sześćdziesięciu ośmiu / sześćdziesięcioro ośmioro, jedenastu / jedenaścioro; 6. dwunastego października tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego ósmego, dwa tysiące czwartym

Ćw. 30

1. trojgu; 2. półtora; 3. czterech tysiącach pięciuset sześćdziesięciu siedmiu; 4. ośmiu tysiącom siedmiuset pięćdziesięciu; 5. sto pięćdziesięcioro siedmioro, dwudziestu jeden; 6. pięciorgu/pięciu, trzem, dwom/dwu; 7. obojga; 8. Pięcioro/Pięć; 9. dwóch miesięcy; 10. dwie i pół szklanki

330

Indeks gramatyczny

Zagadnienia gramatyczne w ćwiczeniach: (rozdział / nr ćwiczenia) Czasowniki Aspekt (teoria: VIII .1); V / ćw. 15, 16; VI / ćw. 17; VII / ćw. 36; VIII / ćw. 1, 2. Forma bezosobowa (teoria: VIII.4); III / ćw. 23; VIII / ćw. 9, 10. Tryb przypuszczający (teoria: VIII.3); I / ćw. 46; VIII / ćw. 5, 6, 7, 8. Prefiksy (teoria: VIII.2); V / ćw. 11, 12, 17; VIII / ćw. 3, 4. Fonetyka I / ćw. 6, 7, 8. Imiesłowy (teoria: VIII.5); IV / ćw. 28; VII / ćw. 41; VIII / ćw. 11, 12, 13. Liczebniki (teoria: VIII.13); ćw. 41; VII / ćw. 18; VIII / ćw. 27, 28, 29, 30. Ortografia I / ćw. 9; II / ćw. 32. Przyimki IV / ćw. 11; VI / ćw. 26, 39; VII / ć. 27, 43. Przymiotniki I / ćw. 4, 27; II / ćw. 8, 20; IV / ćw. 23; V / ćw. 36, 37, 38; VI / ćw. 3, 15; VII / ćw. 4, 14, 24. Szyk przydawki przymiotnikowej (teoria VIII.12): II / ćw. 39; VIII / ćw. 25, 26. Przysłówki II / ćw. 8. Rzeczowniki IV / ćw. 5; VI / ćw. 9, 18, 22; VII / ćw. 22, 23. Nazwy cech abstrakcyjnych (teoria: VIII.11); I / ćw. 34; II / ćw. 20; VI / ćw. 5, 32; VIII / ćw. 24. Nazwy czynności (teoria: VIII.6); I / ćw. 17, 18, 26, 49 b) i c); VIII / ćw. 14, 15, 16. Nazwy wykonawców czynności (teoria: VIII.7); IV / ćw. 22, 23; VIII / ćw. 17, 18. Wyrazy złożone (teoria: VIII.8); IV / ćw. 25; VIII / ćw. 17. Zdrobnienia (teoria: VIII.9); II / ćw. 7; III / ćw. 10, 11, 12 b), 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21; V / ćw. 39; VI / ćw. 24, 25, 26, 27; VIII / ćw. 21,22. Zgrubienia (teoria: VIII.10); III / ćw. 22; VI / ćw. 25, 28; VIII / ćw. 23. Spójniki IV/ ćw. 10; V / ćw. 40. Terminologia I / ćw. 1, 2, 3.

331