Wstęp

WSTĘP

Jest taka stara historia o stonodze. Zapytano ją, której pary nóg używa do rozpoczęcia chodu. Pytanie zupełnie zaskoczyło stonogę. To, co wydawało się całkowicie logiczną drogą postępu, stało się niesłychanie kłopotliwym problemem. Stonoga prawie przestała chodzić. Ja staję w obliczu podobnych kłopotów, kiedy próbuję odpowiedzieć na pytanie nie tyle o to, jak chodzę, lecz dlaczego właśnie w ten sposób2 . – John Hillaby, badacz

W 2016 roku odstrzelono rekordową liczbę szybko rosnącej populacji czarnych niedźwiedzi, poruszających się swobodnie po przedmieściach i wiejskich obszarach New Jersey. Spośród 636 zabitych zwierząt 635 odeszło przy akompaniamencie zaledwie kilku protestów ze strony miłośników zwierząt. Kiedy jednak rozeszły się wieści o śmierci jednego szczególnego niedźwiedzia, rozpętała się wielka awantura.

Odstrzelenie nazwano zabójstwem. Myśliwy zaczął otrzymywać groźby śmierci. Niektórzy twierdzili, że jego również powinno się odstrzelić, inni żądali jego kastracji. Skąd takie

2 Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia tekstów obcojęzycznych są autorstwa Joanny B. Grabarek.

powszechne oburzenie z powodu jednego martwego niedźwiedzia?

Ponieważ poruszał się na dwóch nogach.

Od 2014 roku mieszkańcy New Jersey od czasu do czasu widywali młodego samca niedźwiedzia przechadzającego się po ulicach przedmieścia i po ogrodach domów na dwóch tylnych kończynach. Chociaż zwierzę odżywiało się, stojąc na czterech łapach, odniesione obrażenia nie pozwalały mu przenosić ciężaru na przednie kończyny, dlatego przemieszczając się, stawał dęba i chodził wyprostowany.

Ludzie nazywali go Pedals3 .

Sam nigdy go nie widziałem i jako naukowiec zafascynowany dwunożnością naszego własnego gatunku bardzo tego żałuję. Na szczęście na YouTube dostępnych jest wiele filmików ze słynnym Misiem Yogi – jeden z nich ma już ponad milion wyświetleń, inny natomiast powyżej 4 milionów.

Na pierwszy rzut oka Pedals wyglądał jak człowiek w kostiumie niedźwiedzia, ale kiedy zaczynał się poruszać, różnice w sposobie chodu między nim a człowiekiem stawały się bardzo wyraźne. Tylne łapy Pedalsa były znacznie krótsze niż ludzkie nogi. Przebierał nimi szybko, stawiając małe kroczki i szurając po podłożu uzbrojonymi w pazury łapami. Od bioder w górę był całkowicie usztywniony. Kojarzył mi się ze spanikowaną osobą gorączkowo szukającą toalety. Pedals nie mógł chodzić wyprostowany zbyt długo i szybko opadał na cztery łapy.

Fascynują nas zwierzęta, które zachowują się jak my. Publikujemy filmiki przedstawiające kozy wykrzykujące coś „po ludzku” i syberyjskie husky wyjące I love you. Zdumiewają nas wrony zjeżdżające jak na sankach z pochyłych dachów

3 Z ang. „pedały”, ale także „nożny”, odnoszący się do stopy.

i przytulające się szympansy. Przypomina to nam o powinowactwie z resztą przyrody. Najbardziej zdumiewa nas jednak i napawa podziwem prezentacja dwunożności. Wiele zwierząt staje na dwóch tylnych łapach, gdy lustruje horyzont lub przybiera zastraszającą pozę, ale ludzie są jedynym gatunkiem poruszającym się na dwóch nogach przez cały czas. Dlatego kiedy robi to inne zwierzę, jesteśmy tym zafascynowani.

W 2011 roku rozeszły się wieści o gorylu nizinnym o imieniu Ambam, mieszkającym w Pałacu Małp w rezerwacie Port Lympne w angielskim hrabstwie Kent, który czasami chodził na dwóch nogach po swoim wybiegu. Wkrótce stał się gwiazdą telewizji zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w USA. Podobne zainteresowanie wzbudził na początku 2018 roku Louis, duży samiec goryla zamieszkujący filadelfijskie zoo, który zaczął chodzić na dwóch nogach. Podobno nie lubił sobie brudzić rąk.

Suczka Faith urodziła się bez jednej przedniej kończyny, drugą zaś trzeba było amputować, gdy miała siedem miesięcy. Dzięki oddanej rodzinie, która za pomocą psich przysmaków zachęcała ją do podskakiwania, Faith stała się sprawnym dwunożnym psem. Odwiedziła tysiące rannych żołnierzy i wystąpiła nawet w programie Oprah Winfrey.

Z kolei w 2018 roku w mediach społecznościowych rozprawiano o „dwunożnej” ośmiornicy, która wykorzystywała tylko dwie kończyny do wędrowania po piaszczystym dnie morza.

Nasze pełne zaskoczenia reakcje na widok dwunożnych niedźwiedzi, psów, goryli, a nawet ośmiornic pokazują, jak bardzo ludzkie jest takie zachowanie. Kiedy robią to ludzie, wydaje się nam to czymś normalnym, wręcz prozaicznym. Jesteśmy jedynym dwunożnym gatunkiem na Ziemi – i są ku temu powody.

Dzięki tej książce zrozumiesz, dlaczego tak jest. Pozwól, że zabiorę cię w niezwykłą podróż zapisaną na tych kartach.

W pierwszej części omawiam informacje, jakie skamienieliny dostarczają nam o pionowym chodzie przedstawicieli gatunków z linii genealogicznej człowieka. W drugiej części wyjaśniam, dlaczego było to nieodzownym warunkiem dla zmian definiujących nasz rodzaj, począwszy od dużego mózgu, a skończywszy na tym, w jaki sposób zajmujemy się własnym potomstwem. Opowiadam też, w jaki sposób owe zmiany pozwoliły nam opuścić naszą afrykańską kolebkę i rozprzestrzenić się na całej Ziemi. W trzeciej części rozważam, w jaki sposób anatomiczne modyfikacje, konieczne do wydajnego poruszania się w pozycji pionowej, wpływają na nasze życie dzisiaj, od pierwszych kroków, które czynimy jako dzieci, po ból i inne dolegliwości pojawiające się, w miarę jak się starzejemy. W podsumowaniu piszę o tym, w jaki sposób nasz gatunek zdołał przetrwać i wręcz rozkwitnąć, pomimo wielu wad, jakie niesie chodzenie na dwóch nogach zamiast czterech.

Zapraszam was na moją pieszą wycieczkę.