Korekta: Magdalena Hinz Opracowanie graficzne: Sandra Dudek Projekt okładki: Sandra Dudek Zdjęcia: Fotolia.com Zdjęcia na okładce: © by brankatekic, © by nyul, © by goodluz | Fotolia.com
© Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2012
Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl
Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.harmonia.edu.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana — mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie — bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.
ISBN 978-83-7134-586-9
Gdańsk 2012 — Wydanie I
Umiejętność rozpoznawania i interpretowania związków międzyludzkich na podstawie mowy ciała, gestów, okazywanych emocji jest z pewnością ważna dla prawidłowego rozwoju dziecka i kształtowania jego obrazu Rozpoznawanie i nazywanie otaczającego świata. Zagadnienie tych relacji relacji międzyludzkich na pewno nie należy do najłatwiejszych, pooraz towarzyszących im emocji nieważ dotyka tego, co często nieuchwytne – tego, co sprawia, że ludzie przestają być dla siebie obcy i pojawia się między nimi nieokreślone „coś”. W tym maleńkim „czymś” paradoksalnie kryje się wiele: uśmiech, gest, spojrzenie, ruch ciała – wszystko to, co decyduje o tym, że potrafimy rozróżnić relację między rodzicem a dzieckiem, nauczycielem a uczniem, pracodawcą a pracownikiem; potrafimy rozpoznać, czy ludzie się kochają czy nienawidzą, grożą sobie czy dziękują, współczują czy zazdroszczą; potrafimy ocenić, że dana relacja opiera się na zaufaniu, akceptacji albo pogardzie czy odrzuceniu. W książce zebrano kilkadziesiąt fotografii ukazujących, jak różnorodne związki mogą łączyć ludzi. Zdjęcia nie są ułożone zupełnie przypadkowo – niekiedy na sąsiednich stronach pokazano podobne sytuacje, ale osadzone w innych kontekstach społecznych, ukazujące rozmaite ludzkie reakcje, zachowania, emocje. W ten sposób dziecko przekona się na przykład, że uścisk dłoni przy różnych okazjach może oznaczać co innego, że uśmiech nie zawsze wiąże się z życzliwością i sympatią, że pozornie groźnie wyglądająca sytuacja nabiera innego znaczenia, jeśli potraktujemy ją jako żart lub ironię. Do każdego zdjęcia opracowano szereg pytań i wskazówek, które mają ułatwić dziecku rozpoznanie i nazwanie poszczególnych związków między ludźmi. Poziom trudności pytań jest zróżnicowany – tak jak w różnym stopniu skomplikowane są stosunki międzyludzkie. Na niektóre pytania dotyczące ludzkich zachowań i emocji można odpowiedzieć na wiele sposobów, a część podpowiedzi jest odrobinę podchwytliwa, tak aby sprowokować młodego rozmówcę do dyskusji. Ważne jest, aby dziecko zawsze próbowało znaleźć uzasadnienie swojej tezy, na przykład wskazując na fotografii znaczący detal albo odwołując się do własnych doświadczeń. Warto w rozmowie zachować kolejność ułożonych pytań, ponieważ pytania końcowe mogą zawierać odpowiedzi na pytania początkowe. Jest to zabieg celowy – jeśli dziecko na początku rozmowy nie potrafi nazwać czy określić poszczególnych relacji, kolejne pytania powinny mu pomóc, a jednocześnie zachęcić do głębszej refleksji. Oprócz pytań pod każdym zdjęciem znajduje się także polecenie dla dziecka polegające na dopasowaniu symbolicznych ikonek do emocji okazywanych przez poszczególne osoby na fotografii. Zdjęcia i opracowane pytania można wykorzystać zarówno podczas zabawy z maluchami, które dopiero uczą się podstawowych nazw i pojęć, jak i podczas terapii osób o zaburzonym rozwoju, mających problemy z rozpoznawaniem i nazywaniem ludzkich emocji, zachowań, reakcji. Należy pamiętać, że przygotowane pytania i zagadnienia są jedynie materiałem pomocniczym. Rodzice, nauczyciele i terapeuci mogą wykorzystać je na wiele rozmaitych sposobów, kierując się znajomością potrzeb i intelektualnych możliwości swoich podopiecznych.
CO SIĘ DZIEJE MIĘDZY NAMI?
3
RAZEM
Odpowiedz na pytania: 1. Kim
dla siebie są osoby na zdjęciu? Członkami jednej rodziny? Sąsiadami? A może nieznajomymi? 2. Jak nazywają się członkowie tej rodziny? Kto jest najstarszy, a kto najmłodszy? 3. Jakie miny mają ludzie na zdjęciu? Radosne czy smutne? 4. Dlaczego ludzie obejmują się i przytulają? Chcą w ten sposób korzystniej wypaść na fotografii? A może wyrazić uczucia wobec siebie? 5. Co powinna robić rodzina, aby była prawdziwie szczęśliwa nie tylko na fotografii, ale także na co dzień? Czy wystarczy, by mieszkała w pięknym domu? A może ważniejsza jest miłość i wzajemny szacunek?
Poniżej znajdują się cztery buźki. Zakreśl tę, która odpowiada emocjom wyrażanym przez osoby na zdjęciu.
4
OSOBNO
Odpowiedz na pytania:
1. Czy ludzie na zdjęciu wyglądają na kochającą się rodzinę? Śmieją się i miło spędzają ze sobą czas? 2. Jak nazywają się członkowie tej rodziny? 3. W jaki sposób rozmawiają ze sobą dorośli? Spokojnie czy nerwowo? 4. Czy gesty, które wykonuje małżeństwo, są oznaką miłości i czułości, czy raczej gniewu? 5. Czy rodzice zauważają obecność córeczki? Dlaczego tak lub nie? 6. Jaką minę ma dziewczynka? Jest smutna czy wesoła? 7. Jak sądzisz, o czym w tej sytuacji może marzyć dziewczynka? O pięknych zabawkach i nowych sukienkach? A może po prostu tęskni za domem pełnym szczęścia i miłości?
Która buźka przedstawia emocje wyrażane przez dziewczynkę, a która przez rodziców? Zakreśl te buźki różnymi kolorami.
5
W OBJĘCIACH MIŁOŚCI
Odpowiedz na pytania:
1. Kim dla siebie są ludzie na zdjęciu? Bliskimi osobami czy przypadkowymi znajomymi, którzy spotkali się na spacerze? 2. Na zdjęciu widać szczęśliwą czy kłótliwą rodzinę? 3. Jakie uczucia rodzice okazują dziewczynce? Czy jest ona dla nich kimś wyjątkowym? 4. Czy dziewczynka odwzajemnia uczucia rodziców? Jaki gest wykonuje? 5. Jaką minę ma dziewczynka? 6. Jak sądzisz, co oznacza uśmiech dziecka? Dziewczynka uśmiecha się, żeby po prostu ładnie wypaść na fotografii? A może to uśmiech oznaczający szczęście i poczucie bezpieczeństwa w ramionach rodziców?
Różową kredką zaznacz buźkę, która ilustruje emocje rodziny na zdjęciu.
6
MIĘDZY POKOLENIAMI
Odpowiedz na pytania:
1. Kim dla dzieci może być mężczyzna na zdjęciu? Tatą, dziadkiem, a może nauczycielem? 2. Jeśli mężczyzna jest dla dzieci dziadkiem, to kim one są dla niego? 3. Dlaczego wnuki całują i obejmują dziadka? Dziękują mu za coś? Proszą o coś? A może przepraszają? 4. Jakie emocje okazuje dziadek? Jest dumny i wzruszony reakcją wnuków? A może wcale nie ma ochoty na okazywanie czułości?
Niebieską kredką zaznacz buźkę, która ilustruje emocje dziadka i wnucząt.
7
NA NOWEJ DRODZE ŻYCIA
Odpowiedz na pytania:
1. Jak ubrani są ludzie na zdjęciu? Czy ich strój jest przypadkowy, czy raczej związany ze szczególną okazją? Jeśli tak, to jaką? 2. Co to znaczy, że ludzie na zdjęciu są „na nowej drodze życia”? Czy to oznacza, że do końca życia będą poruszać się tylko po ścieżce, którą widać w tle? 3. Kim dla siebie te osoby były jeszcze poprzedniego dnia, a kim są teraz? 4. Jak młoda para na zdjęciu okazuje sobie miłość? 5. Co powinni zrobić narzeczeni, aby stali się małżeństwem? Wystarczy, że wybiorą się na romantyczny spacer? A może muszą sobie złożyć uroczystą przysięgę i obiecać, że się nigdy nie opuszczą?
Jakie uczucia okazuje sobie młode małżeństwo? Zaznacz odpowiednią buźkę.
8
W OCZEKIWANIU NA SZCZĘŚCIE
Odpowiedz na pytania:
1. Jakie emocje okazują ludzie na zdjęciu? Są szczęśliwi czy rozczarowani? 2. Jak mężczyzna traktuje kobietę? Czy dba o jej wygodę? 3. Dlaczego mężczyzna obejmuje brzuch kobiety? W ten sposób wyraża miłość tylko do niej? A może do kogoś jeszcze? Do kogo? 4. Jak sądzisz, co łączy mężczyznę i kobietę? Są kochającym się rodzeństwem? Kolegami z pracy? A może małżeństwem oczekującym na spotkanie z nowym członkiem rodziny? 5. Jeśli ludzie na zdjęciu oczekują narodzin dziecka, to kim dla niego będą?
Spośród poniższych buziek wybierz i zaznacz tę, która odpowiada emocjom pary na zdjęciu.
9