Redakcja: Magdalena Tomkowska Redakcja techniczna: Witold Preyss Ilustracje: Anna Lubner © Copyright by Anna Walencik-Topiłko © Copyright by Wydawnictwo Harmonia
Redakcja i Biuro Handlowe:
80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 058 348 09 50, 058 348 09 51 fax 058 348 09 00 e-mail: harmonia@e-harmonia.pl
Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.e-harmonia.pl
Przedruk części lub całości książki bez pisemnej zgody Wydawnictwa zabroniony.
ISBN 978-83-7134-227-1 Gdańsk 2007 – Wydanie I
Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne S.A.
WSTĘP DLA LOGOPEDÓW, RODZICÓW, NAUCZYCIELI... I WSZYSTKICH, KTÓRZY CHCĄ ĆWICZYĆ SWOJĄ I INNYCH WYMOWĘ
Książka, którą Państwo trzymają, stanowi pierwszą propozycję z cyklu Logopedyczny świat Cioci Gadułły. Seria poświęcona jest zagadnieniom związanym z: kształtowaniem mowy i języka oraz korektą wad mowy – czyli kwestiom z zakresu zarówno profilaktyki, jak i terapii logopedycznej. Postacią przewodnią, tytułową, jest Ciocia Gadułła, logopedka, która w sposób zabawowy wprowadza czytelnika w świat skomplikowanych procesów posługiwania się językiem. Postać ta została powołana do życia kilka lat temu i występowała na łamach czasopisma edukacyjnego dla dzieci. Więcej o Gadulle dowiedzą się Państwo z kolejnej książki: Opowiadania Cioci Gadułły. Pierwszą część serii stanowi zbiór wierszyków logopedycznych, w których przedmiotem opracowania są głoski: ciszące (ś, ź, ć, dź), syczące (s, z, c, dz) oraz szumiące (sz, ż, cz, dż). Wiersze te tworzą materiał językowy do ćwiczeń logopedycznych przy zaburzeniach wymowy nazywanych sygmatyzmem (gdy mówiący zniekształca, deformuje głoski trzech szeregów), parasygmatyzmem (gdy zamienia je na inne głoski) oraz mogisygmatyzmem (gdy nie wymawia ich w ogóle i nie wypowiada żadnej głoski zamiast nich). Logopeda może wówczas skorzystać z zawartych w książce wierszyków w czasie utrwalania danej, korygowanej lub wywołanej głoski. W publikowanych statystykach występowania wad wymowy zaburzenia realizacji głosek trzech szeregów znajdują się na pierwszym miejscu. Dlatego też zapotrzebowanie na materiał do ćwiczeń jest ogromne. Wierszyki zaproponowane w Logopedycznym świecie Cioci Gadułły mogą służyć także do ćwiczeń dykcji, tak więc można je zastosować nie tylko w gabinecie logopedycznym, ale również na zajęciach języka polskiego, na kółkach recytatorskich i teatralnych oraz do samodzielnego udoskonalania własnej wymowy. Mogą też stanowić materiał ćwiczeniowy do doskonalenia wymowy dla studentów i słuchaczy logopedii, dziennikarzy, polityków... i wszystkich innych przedstawicieli profesji, w których bardzo istotną rolę pełni wyrazistość artykulacji. Wiersze zabrane są w czterech rozdziałach: 1. Szereg ciszący. Zawartych jest w nim 10 tekstów, w których spośród głosek szeregów wystę puje jedynie szereg ciszący. 2. Szereg syczący. Zawartych jest w nim 10 tekstów, z których 9 zawiera jedynie szereg syczący, a ostatni zawiera głoski syczące i ciszące. 3. Szereg szumiący. Zawartych jest w nim 10 tekstów, z których 9 zawiera jedynie szereg szumiący, a ostatni – głoski szumiące i ciszące. 4. Miszmasz. Zawartych jest w nim 31 wierszy, które opierają się na częstym połączeniu głosek wszystkich trzech wymienionych wyżej szeregów głosek. Powyższy układ treści podyktowany jest metodyką postępowania w terapii logopedycznej. W początkowych etapach bowiem logopeda koncentruje się na jednym szeregu głosek, utrwalając jego wymowę bez sąsiedztwa innych zaburzonych głosek (a stanowią je najczęściej głoski pozostałych szeregów). Dopiero na bardziej zaawansowanym etapie utrwala się głoski w najtrudniejszych połączeniach fonetycznych – czyli w bezpośrednim sąsiedztwie w tekście znajdują się głoski szeregów ciszącego, syczącego i szumiącego. Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
5
Każdy rozdział poprzedzony został krótkim wprowadzeniem metodycznym. Jest ono napisane tak, by można je było zastosować do wyjaśnienia najmłodszym czytelnikom poprawnego ułożenia artykulatorów (m.in. warg i języka), charakterystycznego dla poszczególnych głosek. Jest więc ujęte w formie bardzo przystępnego opisu, bez zastosowania ściśle specjalistycznej terminologii. Dzięki temu może je stosować rodzic lub zapoznać się z nim dziecko, a logopedzie pozostanie wykorzystać tak przygotowaną formę do swoich scenariuszy zajęć logopedycznych. Opisy te pomogą również wszystkim tym, którzy sami chcą zgłębiać trudną sztukę wzorcowej wymowy. Tak więc, Drogi Czytelniku, dostajesz do ręki 62 wiersze, które mają przysłużyć się poprawnemu wypowiadaniu całej 12-osobowej rodziny głosek należących w polszczyźnie do najtrudniejszych. Proszę, abyś ćwiczył z przyjemnością i lekkością, a nie z przymusu. Niech mottem będzie pierwszy wierszyk, zatytułowany Uśmiech. Nic tak bowiem nie ułatwia kontaktów między ludźmi, jak poprawna mowa i uśmiech na twarzy. Anna Walencik-Topiłko
Chciałabym jeszcze przekazać specjalne podziękowania moim Rodzicom, którzy nauczyli mnie mówić tak, że mogłam zostać lingwistą i logopedą oraz mojemu Mężowi – Januszowi – za wsparcie, pomoc i inspirację. Dziękuję Wam, Moi Kochani!
6
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
WSTĘP DLA DZIECI
Moi Drodzy! Cieszę się, że sięgnęliście po Wierszyki pisane przez ciche szumy i syki. W książce tej znajdziecie utwory, które pomogą wam poprawnie i ładnie się wypowiadać. Czytajcie je na głos sobie i rodzicom albo razem z logopedą lub nauczycielem. Przed każdym rozdziałem przekażę wam najważniejsze wskazówki, jak macie ułożyć język i wargi, żeby głoski brzmiały poprawnie. Sama jestem logopedą, więc bardzo mi zależy na tym, byście mówili dobrze i żeby zawsze każdy mógł was zrozumieć. Życzę wam czytania pełnego radości, dlatego książeczkę zaczynam wierszykiem Uśmiech. Ciocia Gadułła
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
7
Uśmiech Uśmiechajcie się po świecie, bo uśmiechy, pewnie wiecie, są jak klucz zaczarowany – otwierają wszystkie bramy. Uśmiech ślij ku zimie, wiośnie – wtedy wkoło jest radośnie! Od jesieni aż do lata ziemia w uśmiech twój bogata. Uśmiech duży, uśmiech mały smutku niech rozkruszy skały. I na co dzień, i od święta o uśmiechu wciąż pamiętaj! Uśmiech ślij na prawo, lewo... Nic, że czasem trafi w drzewo. Zieleń w drzewie jest zaklęta – zieleń pięknie uśmiechnięta. I pamiętaj: UŚMIECH W OKU GWARANTUJE UŚMIECH WOKÓŁ!
8
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
Rozdział I Szereg ciszący
SŁOWO OD CIOCI GADUŁŁY Czy zastanawialiście się kiedykolwiek, co ukrywa się pod pojęciem szereg ciszący? Otóż są to cztery głoski: ś, ź, ć, dź. Usiądźcie wygodnie przed lustrem, a ja wam opiszę, co trzeba zrobić, aby wymówić je poprawnie. Patrząc na swoje buzie w lustrze, postarajcie się dokładnie wykonać moje wskazówki. Ś Aby głoska ta zabrzmiała właściwie, należy ułożyć szeroki język blisko podniebienia (tego sufitu w buzi), a czubek języka zbliżyć do ząbków. Musicie poczuć, że środek języka jest napięty (prawie tak samo, jak grzbiet kota, gdy ten obudzi się z popołudniowej drzemki i się przeciąga). Zęby zbliżcie do siebie, jakbyście się uśmiechali. Wargi lekko wyciągnijcie jak do małego dzióbka, a kąciki warg niech się zbliżą do zębów. Gdy przyłożycie dłoń do swoich ust w czasie mówienia głoski ś, poczujecie, że powietrze wylatuje jedynie środkiem buzi. Natomiast gdy dłoń przyłożycie do swojej szyi, to okaże się, że w gardełku panuje spokój. Ź Aby tę głoskę wypowiedzieć dobrze, należy zrobić prawie to samo, co przy głosce ś. Tak samo należy ułożyć język, zęby i wargi. Różnica jest tylko jedna – gdy przyłożycie dłoń do szyi, to można tam poczuć lekkie drżenie, jakby w gardełku pracował mały motorek. Ć W trakcie wypowiadania tej głoski musicie poruszyć językiem. Najpierw szeroki język przyczepia się mocno do podniebienia, a następnie szybciutko się od niego odrywa. Zęby i wargi są tak samo ułożone, jak przy głosce ś. Powinniście też poczuć wydostające się środkiem buzi powietrze, a w gardełku powinien panować spokój. Dź Zróbcie to samo, co przy głosce ć. Tylko tym razem w gardełku znowu ma się odezwać motorek. Gdy wypowiadamy głoski ś, ź, ć, dź, to słychać charakterystyczny dźwięk – jakbyście mówili komuś, aby był cicho: ciiii. Powtórzcie kilka razy każdą głoskę przed lustrem. Zapamiętajcie, co robi wasza buzia i język. Jeśli już każda z tych głosek brzmi poprawnie, to możecie przeczytać wierszyki. Pamiętajcie, aby głoski ś, ź, ć, dź brzmiały w nich tak, jak przed chwilą, w trakcie ćwiczeń. Na początku są wyliczanki. Nauczcie się jednej na pamięć (lub przynajmniej jej fragmentu) i wyliczajcie nią w różnych zabawach. 10
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
Wyliczanki – wyciszanki Sia, sie, sio, si – siano kosi; osio, esiu – dalej Lesiu; iś, eś, aś – krowy paś! Zia, zie, zi – zimno mi; uziu, ozią – bródkę kozią; bzia, bzie, bziu – maluję mu! Cia, cie, ci – ciepło mi; uciu, eci – bocian leci; być, boć, bać – mało płać! Dzia, dzie, dziu, dzi – mało ludzi; edzie, idzię – kocham Lidzię; gdzia, gdzie, gdziu – nigdzie tu!
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
11
Baśniowy wiatr Wiecie? Gdy w lecie wiatr baśnie plecie lekko, leciutko, baśniową nutką, usiądź cichutko w lesie raniutko i łap te baśnie, i w dłonie klaśnij! Radość niech będzie i w wielkim pędzie niech twoje myśli wiatr baśniom wyśni.
12
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
Śliwkowe myśli Siedzi śliwka na śliwie i myśli: „Nie ma nigdzie śliwkowych wiśni. Tylko mnie mój śliwkowy dziadek dał taki piękny kolorek i barwę – bardziej śliwkową od jabłek”.
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
13
Miecio i goście Ciocia Madzia ma kolegę Władzia, a Władzio ma dziadka Miecia. Miecio ma dzisiaj dzień radości, bo odwiedziło go wielu gości. Goście się pod boki wzięli i śpiewali od niedzieli do niedzieli, a Mieciowi powiedzieli: „Śpiewaj, Mieciu, boś nam bratem po kądzieli!”.
14
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
Ślimak i śledź Siedzi ślimak na ścianie, ślimakowe ma ubranie. A obok siedzi śledź w ziemi. Dziwi się ślimak ogromnie: „Ten śledź siedzi koło mnie? A nie w wodzie?”. Śledź na to do ślimaka mówi niecierpliwie: „Ja tu na głowie mam namiot i igliwie! Linkę owijam wokół głowy, bom śledź namiotowy!”.
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
15
Dzielne ślimaki Osiem ślimaków siedzi cicho pod liściem wiśni. Mówi drugi do siódmego: „Ciekawe, kto ci się dziś wyśni?”. „Wyśni mi się siedmiu braci, jeden w jeden – dzielni chwaci!”.
16
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
O oślątkach i ośle Osioł miał oślątek osiem i w niedzielę chodził wyniośle w mieście po wielkim moście. Oślątka tym ośmielone głośno brykały po mieście, biegały i kilometrów dwieście. Osioł oślątkom dał radę: „Tak biegać po mieście nie wypada, to niegodziwość nie lada!”. Oślątka onieśmielone uciekły na łąki zielone.
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
17
Łodzie Dwie podwodne łodzie ciągle były w wodzie, a myślały o tym, by pod niebem błogim lecieć i oglądać świat. Tak długo myślały, tak długo siedziały, nagle... poleciały i się głośno śmiały! Ale tylko we śnie. Ach!
18
Anna Walencik-Topiłko Wierszyki pisane przez...
SPIS TREŚCI
Wstęp dla logopedów, rodziców, nauczycieli... i wszystkich, którzy chcą ćwiczyć swoją i innych wymowę 5 Wstęp dla dzieci 7 Uśmiech 8 Rozdział I Szereg ciszący 9 Słowo od Cioci Gadułły 10 Wyliczanki – wyciszanki 11 Baśniowy wiatr 12 Śliwkowe myśli 13 Miecio i goście 14 Ślimak i śledź 15 Dzielne ślimaki 16 O oślątkach i ośle 17 Łodzie 18 Ćmy 19 Ćmy (raz jeszcze) 20 Rozdział II Szereg syczący 21 Słowo od Cioci Gadułły 22 Wyliczanki – wysyczanki 23 Królowa snów 24 Pan Sum 25 Pod Sosnami 26 Słodka rozmowa 27 Zabawy smoków 28 Słoń Seweryn 29 Pieski husky 30 Sos cebulowy 31 Sylabowa piosenka 32 Rozdział III Szereg szumiący 33 Słowo od Cioci Gadułły 34 Wymawianki – wyszumianki 35 Szop pracz 36 Żarłoczna szczypawka 37 Sznurowadła 38 Obiadek 39 Wężowe sztuczki 40
Poszszszukiwania 41 Szara, szary, szare... 42 Czarek i Klara 43 Wieczorek u kaczorka 44 Rozdział IV Miszmasz 45 Słowo od Cioci Gadułły 46 Wyliczanki – wymawianki 47 W Chrząskowicach 48 Skrzacie sprzątanie 49 Strachy, starszydełka 50 Poranek na polance 51 Szu do snu 52 Czapka żuka 53 Puenty 54 Co by było...? 55 Chichot hipopotama 56 Ośmiorniczki 57 Marzenie krasnoludka 58 Nieobrażalski 59 Rozmowy (Trylogia) Rozmowa I 60 Rozmowa II 61 Rozmowa III 62 Masło maślane 63 Piekarz Kim 64 Lustrzana miłość 65 Srebrno-ruda rozmowa 66 Cień 67 Bocian meloman 68 Burczy mucha 69 Smok marzyciel 70 Bańka mydlana 71 Mak i magnolia 72 Kaczuszki i kaczorki 73 Sen Zimy 74 Czekolada z czosnkiem 75 Koncert na polanie 76 Smocze czary 77 Historia pewnego skrzypka 78