Istnienie i natura Boga koro wszechświat zmierza do jakiegoś celu, S to został stworzony przez inteligencję, ponieważ tylko umysł może pojmować cele działania różnych rzeczy. Sposób, w jaki twory przyrody osiągają swoje cele bez ich poznawania – co widać w rozwoju roślin i zwierząt – świadczy o tym, że cel został im wyznaczony przez jakiś byt inteligentny, a więc światem kieruje rozum. Podobnie kiedy widzimy strzałę, która leci i trafia w obiekt, wiemy, że została wypuszczona przez kogoś obdarzonego inteligencją i poznaniem8. Wszechświat ma jakiś cel, ponieważ nie jest ani zdeterminowany we wszystkich ruchach (czasami rzeczy nie mogą działać na skutek swoich wad), ani czysto przypadkowy i irracjonalny. Nie zaistniał ani z konieczności, ani z przypadku, gdyż został uczyniony przez wolną wolę, której zawsze towarzyszy umysł z inteligencją: jed8 Zob. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I 103, 1 ad 1, t. 8, Rządy Boże, tłum. Pius Bełch, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, London 1981, s. 9.
• 14 •
• 15 •
no nie istnieje bez drugiego ani w Bogu, ani u istot ludzkich. Możemy stwierdzić racjonalność świata nie tylko dlatego, że naukowcy podają nam przyczyny zjawisk przyrodniczych, lecz także dlatego, że prawa przyrody dają się wyrazić matematycznie. Matematyka jest logiczna. Grecki rzeczownik logos oznacza zarówno rozum, jak i słowo. Dlatego czytamy w Piśmie Świętym, że świat został stworzony przez Słowo, przez Boski rozum:
pewnego planu. Możemy również stwierdzić, że świat pochodzi od inteligentnej istoty, która przydzieliła innym bytom naturalne cele; nieprzypadkowo bowiem rzeczy w przyrodzie układają się dobrze albo możliwie najlepiej. Idei celowości sprzeciwia się pogląd, że poszczególne rzeczy powstały z czystego przypadku.
Na początku było Słowo […]. Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało z tego, co się stało. (J 1, 1–3) Skoro w świecie panuje rozum, to światem kieruje opatrzność Boża. Święty Tomasz pisał, że „gdy ktoś wejdzie do domu należycie uporządkowanego, sam porządek panujący w domu nasunie mu myśl o istnieniu myślącego gospodarza”9; stąd można wnosić, że świat został przez kogoś uporządkowany według Tamże, I 103, 1, s. 8. (Święty Tomasz zaczerpnął tę myśl od Cycerona; zob. Marcus Tullius Cicero, O naturze bogów, II 5, 15, w: tenże, Pisma filozoficzne, t. 1, tłum. Wiktor Kornatowski, PWN, Warszawa 1960, s. 82. Podobne spostrzeżenia zob. w: Arystoteles, Metafizyka, XII 10, 1075a, tłum. Tadeusz Żeleźnik, t. 2, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1996, s. 238–239 – przyp. tłum.). 9
• 16 •
• 17 •