a k t u a l n o œ c i
Dlaczego ochrona skóry przed promieniowaniem słonecznym jest ważna
Opalanie okiem kosmetologa Skóra, jako najbardziej zewnętrzny organ ludzkiego ciała, jest stale narażona na działanie czynników zewnętrznych, w tym promieniowanie ultrafioletowe (UV), głównie UVA i UVB. UVA wywiera negatywny wpływ na keratynocyty naskórka i fibroblasty skóry właściwej wywołując długotrwałe zmiany, natomiast uszkodzenia powstałe w wyniku działania promieniowania UVB widoczne są głównie w obrębie naskórka. Umiarkowana ekspozycja na promieniowanie słoneczne jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania nie tylko skóry, ale i całego organizmu, wpływając na zwiększenie syntezy witaminy D, poprawę nastroju i wyglądu skóry. Ponadto, promieniowanie UV jest też wykorzystywane w leczeniu różnych chorób skóry, jako fototerapia. Z drugiej strony, długotrwałe narażenie na promienie UV przyspiesza proces fotostarzenia, a także przyczynia się do wystąpienia lub zaostrzenia przebiegu szeregu fotodermatoz oraz fotokancerogenezy. Równowaga pomiędzy korzystnymi, a szkodliwymi efektami oddziaływania promieniowania UV jest zależna od nawyków związanych z ekspozycją na słońce. Zgodnie z rekomendacjami WHO należy unikać przebywania na zewnątrz w godzinach południowych, w okresie późnej wiosny i latem. Wg zaleceń, opracowanych dla populacji polskiej, za optymalną do prawidłowej syntezy witaminy D uważa się 15-minutową ekspozycję w godzinach intensywnego nasłonecznienia (10.00-15.00). Ponadto, zalecane jest odsłonięcie co najmniej 18% powierzchni ciała, bez stosowania środków ochrony przeciwsłonecznej. Dłuższa ekspozycja na promieniowanie słoneczne również może być bezpieczna, pod warunkiem optymalnego zabezpieczenia skóry. Pierwszą linię ochrony przed szkodliwym działaniem promieniowania UV, dzięki warstwowej strukturze, zapewnia skóra. Kolejną linią ochrony skóry są melanocyty,
które poprzez wydzielanie pigmentu utrudniają przenikanie UV do żywych warstw naskórka. Dodatkowo, uszkodzenia DNA powstające na skutek nadmiernego oddziaływania promieniowania UV mogą być naprawiane na poziomie molekularnym lub, jeśli naprawa jest niemożliwa, komórki kierowane są na szlak apoptozy. Zmiany chorobowe wywołane, bądź nasilone, działaniem UV, nazywa się fotodermatozami. Dzieli się je na cztery kategorie: fotodermatozy o podłożu immunologicznym (idiopatyczne), nadwrażliwość na światło wywołane substancjami chemicznymi i lekami, dermatozy ulegające zaostrzeniu pod wpływem światła oraz genodermatozy związane z nadwrażliwością na światło. Przewlekła ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworów skóry, do których zalicza się nowotwory podstawnokomórkowe i kolczystokomórkowe oraz czerniaka złośliwego skóry. Promieniowanie UV wykazuje też działanie niszczące na ludzką skórę, powodując jej przedwczesne starzenie, nazywane fotostarzeniem. Pod wpływem tego czynnika dochodzi do zaburzeń w metabolizmie komórkowym, indukcji stresu oksydacyjnego, w konsekwencji czego zachodzą zmiany w obrazie skóry, takie jak hiperpigmentacje, nieprawidłowości w złuszczaniu się skóry, powstawanie rumienia na skórze czy teleangiektazji. Uszkodzenia w obrębie skóry związane z fotostarzeniem objawiają się przede wszystkim dezorganizacją włókien kolagenowych oraz nagromadzeniem nieprawidłowego, bezpostaciowego materiału zawierającego elastynę, co przyczynia się do wiotczenia skóry i powstawania zmarszczek. Skutki szkodliwego wpływu promieniowania UV na skórę można zminimalizować poprzez stosowanie produktów kosmetycznych zawierających filtry przeciwsłoneczne. Na rynku kosmetycznym dostępny jest szereg takich produktów. Mechanizm ich działania opiera się na pobudzaniu naturalnych mechanizmów ochrony skóry, w tym melanogenezy, oraz tworzeniu bariery po-
przez rozpraszanie i/lub pochłanianie promieniowania UV. Idealne filtry przeciwsłoneczne powinny zapewniać wysoką ochronę, zarówno przeciw promieniowaniu UVB, jak i UVA, a także wykazywać wysoką fotostabilność. Substancje dopuszczone do stosowania w produktach kosmetycznych zapewniających ochronę przeciwsłoneczną nie mogą przenikać przez barierę ochronną skóry, ani wnikać do komórek, gdzie mogłyby wpływać na zmiany w molekułach. Ponadto, substancje chroniące przed promieniowaniem UV muszą być nietoksyczne i nie wywoływać reakcji alergicznych. Ochrona przeciwsłoneczna jest skuteczna wtedy, gdy jest stosowana regularnie, w wystarczająco dużej ilości (2,0 mg/cm2 skóry) i posiada filtr SPF 30 lub więcej. Warto też zapewniać skórze ochronę przeciwsłoneczną za pomocą odpowiednio zbilansowanej diety, głównie takiej, która dostarcza składniki o działaniu przeciwutleniającym. Narażone na intensywne promieniowanie UV rośliny, wykształciły wiele mechanizmów fotoadaptacyjnych, w tym produkcję przeciwutleniaczy i metabolitów wtórnych pochłaniających promieniowanie UV. Ważnymi metabolitami wtórnymi pochodzenia roślinnego, działającymi jako blokery promieniowania UV są kwasy fenolowe, flawonoidy, polifenole, terpenoidy i aminokwasy podobne do mykosporyn. Związki te mogą zapobiegać przenikaniu promieniowania w głąb skóry, co skutkuje zmniejszeniem stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego. Zarówno stosowanie produktów kosmetycznych o zewnętrznym działaniu fotoochronnym, jak i nutrikosmetyków wspomagających organizm od wewnątrz wpływają korzystnie na integralność i funkcje biologiczne skóry, powodując wzmocnienie jej roli ochronnej. Krystyna J. Gromkowska-Kępka, Julita Gulko-Ziuzia, Paweł Kitlas Zakład Kosmetologii, Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku Fot. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku
10 ZDROW Y BIA£YSTOK 3(63)/2022
