A poetisa e escritora Rosalía de Castro naceu o 24 de febreiro de 1837 en Santiago de Compostela e pasou os seus primeiros anos entre Ortoño, Padrón e Santiago. En 1856, con dezanove anos Rosalía marchou a Madrid, onde viviu ata 1861. Alí coñeceu ó seu marido, Manuel Murguía, co que tivo sete fillos. Tamén residiu en Castela, onde escribiu os seus primeiros poemas en galego, un deles o tan coñecido Adiós ríos; adiós fontes. En 1870 volveu a Galicia para quedarse. Pasou os seus últimos anos na súa casa de Padrón, onde morreu en 1885. Hoxe en día é a súa casa-museo. Aínda que escribiu moitas obras en prosa, destacou sobre todo en poesía. As súas obras máis importantes foron: Cantares Gallegos, Follas Novas e En las orillas del Sar (en castelán).
Rosalía foi unha muller forte e decidida que se enfrontou ás dificultades de ser unha muller escritora, oficio que naqueles anos estaba reservado ós homes. A publicación de Cantares Gallegos tivo lugar o 17 de maio de 1863, e está considerada como a primeira gran obra da literatura galega. E por iso, para rendirlle homenaxe a Rosalía, desde 1963 celebramos o Día das Letras Galegas todos os 17 de maio.
CAMPANAS DE BASTABALES
TECÍN SOIA A MIÑA TEA Tecín soia a miña tea,
Campanas de bastabales, cando vos oio tocar, mórrome de soidades.
soia vou por leña ó monte,
Cando vos oio tocar,
soia a vexo arder no lar.
campaniñas, campaniñas,
sembrei soia o meu nabal,
sin querer torno a chorar.
Nin na fonte nin no prado,
Cando de lonxe vos oio,
así morra coa carrax,
penso que por min chamades,
el non ha de virme a erguer,
e das entrañas me doio. Dóiome de dor ferida, que antes tiña vida enteira, i hoxe teño media vida. Sólo media me deixaron os que de aló me trouxeron,
el xa non me pousará. ¡Qué tristeza! O vento soa, canta o grilo ó seu compás…; ferve o pote…, mais, meu caldo
os que de aló me roubaron.
soíña te hei de cear.
Non me roubaron, traidores,
Cala, rula, os teus arrulos
¡ai! uns amores toliños, ¡ai! uns toliños amores. Que os amores xa fuxiron, as soidades viñeron… De pena me consumiron.
De Cantares Gallegos
ganas de morrer me dan; Cala, grilo, que si cantas sinto negras soidás. O meu homiño perdeuse, ninguén sabe en onde vai… Anduriña que pasache con el as ondas do mar; anduriña, voa, voa, ven e dime en onde está.
De Follas Novas
CANDO PENSO QUE TE FUCHES Cando penso que te fuches, negra sombra que me asombras,
¡PRA A HABANA! Vendéronlle os bois, vendéronlle as vacas, o pote do caldo
ó pé dos meus cabezales
i a manta da cama.
tornas facéndome mofa.
Vendéronlle o carro
Cando maxino que es ida,
i as leiras que tiña,
no mesmo sol te me amostras, i eres a estrela que brila,
deixárono soio coa roupa vestida.
i eres o vento que zoa.
“-María, eu son mozo,
Si cantan, es ti que cantas,
pedir non me é dado,
Si choran, es ti que choras;
eu vou polo mundo
i es o marmurio do río,
pra ver de ganalo.
i es a noite, i es a aurora.
Galicia está probe,
En todo estás e ti es todo,
i á Habana me vou…
pra min e en min mesma moras,
¡Adiós, adiós prendas
nin me abandonarás nunca,
do meu corazón!”
sombra que sempre me asombras
(...)
De Follas Novas
Este vaise i aquel vaise, e todos, todos se van, Galicia, sin homes quedas
CANDO ERA TEMPO DE INVERNO Cando era tempo de inverno, pensaba en donde estarías; cando era tempo de sol, pensaba en donde andarías. ¡Agora… tan soio pensó, meu ben, si me olvidarías! De Follas Novas
que te poidan traballar. Tes, en cambio, orfos e orfas e campos de soledad, e nais que non teñen fillos e fillos que non tén pais. E tes corazóns que sufren longas ausencias mortás, viudas de vivos e mortos que ninguén consolará. De Follas Novas
ADIÓS RÍOS, ADIÓS FONTES ¡Adiós groria! ¡Adiós contento! ¡Deixo a casa onde nacín, deixo a aldea que conoso, por un mundo que non vin!
Adiós ríos, adiós fontes, adiós regatos pequenos,
Deixo amigos por estraños,
adiós vista dos meus ollos,
deixo a veiga polo mar,
non sei cando nos veremos.
deixo, en fin, canto ben quero… ¡Quen pudera non deixar…!
Miña terra, miña terra,
…….
terra donde me eu criei,
Mais son probe, e mal pecado,
hortiña que quero tanto,
a miña terra n`é miña,
figueiriñas que prantei.
que hastra lle dan de prestado a beira por que camiña
Prados, ríos, arboredas,
ó que naceu desdichado.
pinares que move o vento, paxariños piadores,
Téñovos pois que deixar,
casiña do meu contento.
hortiña que tanto amei, fogueiriña do meu lar,
Muíño dos castañares,
arboriños que prantei,
noites craras de luar,
fontiña do cabañar.
campaniñas trimbadoras da igrexiña do lugar.
Adiós, adiós que me vou, herbiñas do camposanto,
Amoriñas das silveiras
donde meu pai se enterrou,
que eu lle daba ó meu amor,
herbiñas que biquei tanto
caminiños antre o millo,
terriña que vos criou.
¡adiós para sempre adiós! De Cantares Gallegos