Δημοτικά τραγούδια. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Γυμνασίου

Σχέδιο George Cochrane, χαρακτικό Day & Haghe, 1837, γαμήλια πομπή στην Αθήνα.

Η ποίηση γενικά διακρίνεται σε

προσωπική και απρόσωπη Στην όλα τα ποιητικά κείμενα που προσωπική έχουν γραφεί από γνωστούς ποίηση ποιητές (π.χ. Σολωμός, ανήκουν Παλαμάς, Σεφέρης κ.ά.). όλα τα ποιητικά κείμενα για τα οποία δεχόμαστε ότι δημιουργός τους είναι ο λαός.

Στην απρόσωπη Τα ποιητικά κείμενα που ο αρχικός τους ποίηση δημιουργός παραμένει άγνωστος και ανήκουν ανώνυμος και τα αποδίδουμε στη λαϊκή ποιητική δημιουργία, τα ονομάζουμε γενικά δημοτικά τραγούδια.

Τι είναι οι παραλλαγές; Ένα δημοτικό τραγούδι (π.χ. ένα μοιρολόι ή ένα κλέφτικο) είναι δυνατό να μας έχει παραδοθεί σε διάφορες μορφές. Έτσι πολλά δημοτικά τραγούδια μπορεί να έχουν το ίδιο θέμα ή να αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο αλλά να παρουσιάζονται με διαφορετικές μορφές. Αυτές τις διαφορετικές μορφές τις ονομάζουμε παραλλαγές. Αγνώστου, γερμανικής σχολής, 1853, κάτοικοι των Αθηνών με φόντο την Ακρόπολη, από το βιβλίο του J. G. Fels: “Länder und Völker Europa’s”.

Σε ποιες κατηγορίες χωρίζουμε τα δημοτικά τραγούδια; Σ’ αυτά που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής

Στα ιστορικά: έχουν ως θέμα ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός

(π.χ. νυφιάτικα, νανουρίσματα, της ξενιτιάς, μοιρολόγια κτλ.)

ή αναφέρονται σε πρόσωπα και καταστάσεις που χαρακτηρίζουν μια ολόκληρη εποχή

(π.χ. την άλωση της Πόλης το 1453)

(π.χ. ακριτικά, κλέφτικα κτλ.)

Στις παραλογές: πρόκειται για πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια, που διηγούνται δραματικές περιπέτειες της ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών. Η δραματοποίηση της αφήγησης επιτυγχάνεται με τη γρήγορη δράση και με το διάλογο.

Αγνώστου, γερμανικής σχολής, 2ο τέταρτο 19ου αιώνα, ελληνικός χορός στην Πάρο.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; Από μακριά τη χαιρετά // κι από κοντά της λέγει

Είναι γραμμένα σε ιαμβικό 15σύλλαβο που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια (το πρώτο είναι οκτασύλλαβο, το δεύτερο επτασύλλαβο)

Αράχοβα, περίοδος Μεσοπολέμου, παραδοσιακές φορεσιές, λαϊκοί χοροί.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων

Πολύ συχνά το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη του πρώτου

Δελφοί, περίοδος Μεσοπολέμου, αυλητής (Αλέξης Σκίνης) και οργανοπαίχτης.

ΦΩΤΟ Εύα (Πάλμερ – Σικελιανού;), δεκαετία 1930, Δελφικές εορτές, χορός τσάμικος.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; Ο Χάρος έτρωγε ψωμί, κι η κόρη τον κερνούσε.

Ο κάθε στίχος εκφράζει κανονικά ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα∙ χαρακτηρίζεται δηλ. από συντακτική αυτοτέλεια και από νοηματική πληρότητα.

Αγνώστου, μέσα 19ου αιώνα, φουστανελοφόροι δίπλα σε αρχαιότητες.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;

Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο.

Χρησιμοποιούν λιτό και πυκνό λόγο (πληθωρική χρήση ρήματος και ουσιαστικού – αποφυγή περιττών επιθέτων – σύντομες προτάσεις). Αγνώστου, 1886, Έλληνες με φόντο την Ακρόπολη, φορεσιές Αρκαδίας, Αττικής, Τρικερίου, Ύδρας και Κρήτης, από το “The Comprehensive Atlas and Geography of the World”.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; Χρησιμοποιούν το θέμα των άσκοπων ερωτημάτων

Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν. Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, κι ουδέ σε χαροκόπι: Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια

Pierre Bonirote, 1842, χορός Ελληνίδων στην Πνύκα με φόντο την Ακρόπολη.

Theodore Leblanc, 1833, χορός παλικαριών μπροστά στην Ακρόπολη.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ο παμψυχισμός: όλα δηλαδή τα άψυχα (βουνά, ποτάμια, δέντρα) αποκτούν φωνή και συμπεριφέρονται ως ανθρώπινες οντότητες.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; αν πέφτουν τ’ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες

Παρατηρείται το θέμα του αδυνάτου.

Jean Baptiste Hilaire, 1800, νυφική πομπή στην Αθήνα.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών; Ο νόμος των τριών (ή τριαδικό σχήμα):Συχνά στα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζεται το στοιχείο «του τρίτου», όπου αυτό το τρίτο είναι το μικρότερο ή το πιο σημαντικό ή το καλύτερο από τα όμοιά του:

Τρία πουλάκια κάθονταν στου Διάκου το ταμπούρι, το ‘να τηράει τη Λειβαδιά και τ’ άλλο το Ζητούνι, το τρίτο το καλύτερο μεργιουλογάει κι λέει

(Του Θανάση Διάκου) Ludovico Lipparini, 2ο τέταρτο 19ου αιώνα, ο Κλέφτης.

Χρήση στερεότυπων εκφράσεων: Ένα βασικό «εργαλείο» του λαϊκού ποιητή είναι και η χρήση δοκιμασμένων εκφραστικών τρόπων, που έχουν δοκιμάσει προηγούμενοι δημιουργοί. Βλέπουμε λοιπόν να επαναλαμβάνονται στερεότυπα εκφράσεις, όπως

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;

μήνα σε γάμο πέφτουνε, μήνα σε πανηγύρι; (Τραγούδι του Χρόνη)

Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι; (Τραγούδι της Δέσπως)

μήτε σε γάμους πέφτανε, μήτε σε πανηγύρια (Του Γυφτάκη)

Otto Magnus von Stackelberg, 1829 – 34, εορτασμός στο Θησείο.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;

Παραλείπονται τα ασήμαντα ώστε η δράση να προχωράει με γρήγορο ρυθμό.

Leo Arndt, 2ο μισό 19ου αιώνα, οργανοπαίχτες από την Ήπειρο.

Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:

ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει 1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15

Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

1. Ο στίχος αποτελείται από δεκαπέντε συνολικά συλλαβές, γι’ αυτό και ονομάζεται δεκαπεντασύλλαβος Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο

Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:

ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει 1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15

Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

2. Ο στίχος αποτελείται από τονισμένες και άτονες συλλαβές. Ο τόνος (γραμματικός ή μουσικός) πέφτει σε κάθε δεύτερη συλλαβή∙ τονίζονται δηλαδή οι εξής συλλαβές: 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14

Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο

Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:

ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει 1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15

Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

3. Ο συνδυασμός μιας άτονης (συμβολίζεται με το σημείο: U) και μιας τονισμένης συλλαβής ( συμβολίζεται με το σημείο: ) δημιουργεί το μετρικό πόδι που ονομάζεται ίαμβος (= U ).

Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο

Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:

ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει 1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15

Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

4. Η τελευταία λέξη του στίχου τονίζεται στην παραλήγουσα (= παροξύτονος στίχος) Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο

Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:

ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει 1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15

Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

5. Ο στίχος μοιράζεται σε δύο ημιστίχια. Το σημείο που ο στίχος κόβεται σε δύο ημιστίχια, ονομάζεται τομή. Η τομή, που γίνεται μετά την όγδοη συλλαβή, συμπίπτει με το σημείο που παίρνουμε μια μικρή ανάσα, όταν απαγγέλλουμε το στίχο.

Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο

Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:

ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει 1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15

Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

6. Ο στίχος εκφράζει ένα πλήρες νόημα∙ παρουσιάζει, δηλαδή, νοηματική αυτοτέλεια και συντακτική αυτονομία. Παράλληλα, το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί στην ουσία νοηματική επανάληψη του πρώτου.

Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο