Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 109-114
Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας υπήρξε ένας από τους τρεις μεγάλους εκπροσώπους της ηθογραφίας, μαζί με τους Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και Γεώργιο Βιζυηνό και ο κατ' εξοχήν εκπρόσωπος του νατουραλισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Με τον όρο «ηθογραφία» χαρακτηρίζουμε μια τάση της νεοελληνικής πεζογραφίας, που ξεκινά λίγο μετά το 1880 και συνεχίζεται ως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Όλα τα ηθογραφικά κείμενα έχουν ως βασικό τους στόχο την όσο το δυνατόν πιο πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο και στο ελληνικό χωριό, με τις τοπικές παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα, καθώς και τις συνήθειες, το χαρακτήρα και τη νοοτροπία του απλού ελληνικού λαού. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/683/4523,20480/
Είναι η πιο ακραία εκδοχή του ρεαλισμού. Καταγγέλλει την κοινωνική εξαθλίωση και γενικά τις απαράδεκτες συνθήκες ζωής. Οι νατουραλιστές συγγραφείς επιλέγουν ιδιαίτερα προκλητικά θέματα από το περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Οι ήρωες είναι οι απόκληροι και τα θύματα της κοινωνίας, οι καταπιεσμένοι, οι αδικημένοι, άτομα του υποκόσμου. Στη νεοελληνική πεζογραφία νατουραλιστικά στοιχεία συναντάμε σε πολλά πεζά κείμενα του 19ου αι. και αρχές του 20ού αι. με κυριότερο το "Ζητιάνο" του Καρκαβίτσα. Συνήθως τα πρόσωπα στην λογοτεχνία έχουν τραγικό τέλος. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%8 5%CF%81%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
Ο νατουραλισμός συνιστά την πιο ακραία εκδοχή του ρεαλισμού, με τον οποίο μοιράζεται ορισμένα κοινά στοιχεία. Τόσο στο ρεαλισμό όσο και στο νατουραλισμό, ο συγγραφέας επιλέγει απλά θέματα από την καθημερινή ζωή και προσπαθεί να αναπαραστήσει πιστά την πραγματικότητα. Κοινό στοιχείο είναι και η κριτική απέναντι στην κοινωνία της εποχής, η οποία όμως στο νατουραλισμό γίνεται ο πρώτος στόχος και εμφανίζεται πραγματικά πολύ σκληρή. Συγκεκριμένα, ο νατουραλιστής συγγραφέας καταγγέλλει την κοινωνική εξαθλίωση και τις απαράδεκτες συνθήκες στις οποίες είναι αναγκασμένοι να ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Υπερτονίζουν τις πιο αρνητικές και άσχημες καταστάσεις της ζωής, παρουσιάζοντας την πραγματικότητα γυμνή, χωρίς καμία προσπάθεια για ωραιοποίηση ή συγκάλυψη των αποκρουστικών πλευρών της, χωρίς πρόσθετα σχόλια ή συναισθηματισμούς. Με αυτόν τον τρόπο, φιλοδοξούν να προκαλέσουν την έντονη αντίδραση του κοινού, ίσως και τη διαμαρτυρία ή την εξέγερση. Για να επιτύχουν όλα αυτά, οι νατουραλιστές επιδιώκουν την πιστή, τη φωτογραφική σχεδόν απόδοση της πραγματικότητας, μέσα από πληθώρα λεπτομερειών και εξονυχιστική παρατήρηση. Οι εξαντλητικές περιγραφές, λοιπόν, χώρων, ανθρώπων, φυσιογνωμιών αλλά και καταστάσεων είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του νατουραλισμού. Ένα δεύτερο γνώρισμα, απόλυτα ταιριαστό με τα παραπάνω, είναι η επιλογή ιδιαίτερα προκλητικών θεμάτων από το περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Οι ήρωες του νατουραλισμού είναι οι απόκληροι και τα θύματα της κοινωνίας, οι καταπιεσμένοι και οι αδικημένοι, άτομα του υπόκοσμου, ψυχικά και σωματικά άρρωστοι κτλ. Οι νατουραλιστές, μάλιστα, επιμένουν ιδιαίτερα στους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνεται η συμπεριφορά και η ηθική του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Zola, η ελευθερία αλλά και η ηθική ευθύνη του ανθρώπου περιορίζονται δραματικά εξαιτίας των δυνάμεων που επιδρούν επάνω του. Οι δυνάμεις αυτές είναι τόσο εξωτερικές, όπως λ.χ. η κοινωνία, οι περιστάσεις ή η φύση, όσο και εσωτερικές, όπως οι βιολογικές καταβολές και η κληρονομικότητα, οι έμφυτες ορμές, το ένστικτο και γενικά οι δυνάμεις του ασυνείδητου. Μ' άλλα λόγια, ο άνθρωπος δεν έχει πολλά περιθώρια επιλογής και δρα κάτω από συνεχείς καταναγκασμούς.
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/683/4523,20486/
Ο Καρκαβίτσας ασχολήθηκε με επιτυχία με όλα τα είδη του γραπτού λόγου εκτός από θεατρικά έργα: διηγήματα, μυθιστορήματα, ποίηση, μελέτες, χρονογραφήματα, ιστορικά σημειώματα, ιστορικά ανέκδοτα, παιδικά βιβλία. Επίσης, συνεργάστηκε με τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής του, καθώς και με εφημερίδες στις οποίες προμήθευε πλήθος άρθρα που αφορούσαν τις συνήθειες και τα γνωρίσματα των διαφόρων τόπων της Ελλάδας.
Ο συγγραφέας τη περίοδο που έγραφε τον Ζητιάνο.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE% BF:Karkavitsas_by_1890.jpg#/media/File:Karkavitsas_by_1890.jpg
Τα πιο διάσημα έργα του είναι το μυθιστόρημα Ο ζητιάνος, και η συλλογή διηγημάτων Λόγια της πλώρης, δυο έργα με τα οποία ο Καρκαβίτσας κατέκτησε μια θέση στους κορυφαίους της νεοελληνικής πεζογραφίας. Αυτά τα δυο έργα έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί σε πολλές χώρες του εξωτερικού, αυτοτελώς καθώς και σε ανθολογίες νεοελληνικής πεζογραφίας.
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης (1897) https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F_%CE%B6%CE% B7%CF%84%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%8 2#/media/File:Karkavitsas.jpg
Φωτογραφία, του 1900, με τη στολή του υπιάτρου
By άγνωστος - «Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Εκδόσεις ΣΟΚΟΛΗ, 1997», κοινό κτήμα, https://el.wikipedia.org/w/index.php?curid=370637
Στρατιωτικός γιατρός στο επάγγελμα, αποστρατεύτηκε λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας — έπασχε στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του από φυματίωση — το 1920, με το βαθμό του αρχίατρου. Ασχολήθηκε ενεργά και με την πολιτική ζωή του τόπου, συμμετέχοντας στο εκστρατευτικό σώμα που πήγε στην Κρήτη κατά την Kρητική Eπανάσταση του 1897, στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912–1913, στο Κίνημα στο Γουδί, κ.α.
Πέθανε από φυματίωση του λάρυγγα τον Οκτώβριο του 1922, στην Αθήνα, σε ηλικία 57 ετών, πικραμένος για την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας με τη Μικρασιατική καταστροφή, που την είδε να συμβαίνει λίγο πριν πεθάνει. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B4%CF%8 1%CE%AD%CE%B1%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B A%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CF%84%CF%83%CE%B1%CF%82
Σκίτσο του συγγραφέα φιλοτεχνημένο από τον Γεώργιο Ροϊλό, Χριστούγεννα 1898.
Τα έργα του: • Διηγήματα. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1892 • Η Λυγερή. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1896. • Θεσσαλικές εικόνες· Ο Ζητιάνος. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1897 . • Λόγια της Πλώρης· Θαλασσινά διηγήματα. Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1899. • Παλιές αγάπες (1885-1897). Αθήνα, τυπ. Εστίας, 1900. • Ο Αρχαιολόγος. Αθήνα, τυπ. Εστία, 1904. • Αναγνωστικό Γ΄ Δημοτικού. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1918. • Η Πατρίδα μας· Αρχαία και νέα εποχή. Αθήνα, Δημητράκος, 1919. (αναγνωστικό Δ΄ Δημοτικού). • Διγενής Ακρίτας. Αθήνα, Δημητράκος, 1920. (αναγνωστικό Ε΄ Δημοτικού). • Διηγήματα πραγματογνωστικά. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1920. • Διηγήματα του Γυλιού. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1922. • Διηγήματα για τα παληκάρια μας. Αθήνα, τυπ. Εστίας,1922. • Ο Διαολής· Και άλλα διηγήματα· Αθήνα, Πυρσός, 1939. http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=214
Εισαγωγικά στοιχεία για το έργο του Καρκαβίτσα Ο Ζητιάνος.
Το έργο • O Zητιάνος (1896) του Kαρκαβίτσα, ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του ελληνικού 19ου αιώνα, τοποθετείται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο νατουραλισμό και τη λαογραφική ηθογραφία.
Στο Νυχτερέμι, ένα χωριό της Θεσσαλίας κοντά στις εκβολές του Πηνειού, οι κάτοικοί του, αγρότες Έλληνες όλοι, ενώ βρίσκονται στα δικαστήρια με τον μπέη της περιοχής, στην προσπάθειά τους να ξεκαθαρίσουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χωριού, με την κρυφή ελπίδα ότι θα καταφέρουν να νικήσουν και να θεωρηθούν τα κτήματα δικά τους και όχι του μπέη, φτάνει ένας γέρος ζητιάνος μαζί με το δεκαπεντάχρονο ζητιανόπουλό του.
Η Θεσσαλία προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος το 1881. Η περιοχή βρισκόταν τότε σε κατάσταση εξαθλίωσης.
Η αρχική έμπνευση για να γραφεί το μυθιστόρημα ξεκίνησε από ένα πραγματικό στοιχείο: τους επαγγελματίες ζητιάνους που γνώρισε ο Καρκαβίτσας στα Κράβαρα της Ναυπακτίας. Για να μην προκαλέσει την οργή των Κραβαριτών ο Καρκαβίτσας παραποίησε το όνομα σε Κράκουρα.
Το κύριο πρόσωπο του μυθιστορήματος, ο από τα Κράκουρα ζητιάνος ονόματι Τζιριτόκωστας, αφού ξυλοφορτωθεί αγρίως από τον τελωνοφύλακα Βαλαχά, θα προκαλέσει τη συμπόνια των κατοίκων που θα προσφέρουν φιλοξενία και τροφή. Την επόμενη μέρα, ο ζητιάνος θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των γυναικών του χωριού, με τα «θαυματουργά βοτάνια» του, και θα κατορθώσει να πουλήσει, το «αγαπόχορτο», το «σερνικοβότανο» και άλλα βοτάνια, καθώς και υλικά για ξόρκια και για μαγικά, παίρνοντας σε αντάλλαγμα ό,τι πιο ακριβό έβλεπε ότι είχε το κάθε σπίτι, που θα το μεταπουλούσε και θα γέμιζε με χρυσές λίρες.
Αδιάφορος και ασυγκίνητος για τη μοίρα και την τύχη αυτών των γυναικών θα δώσει βοτάνια που θα φέρουν το θάνατο, ενώ θα καθοδηγήσει επιδέξια όλο το χωριό, άντρες και γυναίκες, για να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του· να εκδικηθεί δηλαδή το ξύλο που έφαγε από τον τελωνοφύλακα, παίζοντας με την αμάθεια και τη δεισιδαιμονία των κατοίκων, καθοδηγώντας τους να βάλουν φωτιά στο σπίτι που μένει για να τον κάψουν ζωντανό. Τέλος, θα βάλουν φωτιά στο μεγάλο σπίτι του μπέη, οπότε καταφτάνουν οι ελληνικές Αρχές και οι Τούρκοι αφέντες της περιοχής και οδηγούν όλους τους άντρες στη φυλακή της Λάρισας, βυθίζοντας το χωριό στον αφανισμό.
Ο ζητιάνος, ξεφεύγει από όλες τις δυσκολίες, χάρη στην καταπληκτική προσαρμοστικότητά του, στην ασυνειδησία του χαρακτήρα του, στην εξυπνάδα του και ενώ αυτός σπέρνει το θάνατο και την καταστροφή, κατορθώνει να φύγει από το χωριό, άθικτος και πλούσιος. Και αυτό γιατί, όπως λέει στον επίλογο ο συγγραφέας, «η Φύσις [είναι] θεότης αδιάφορη, ανεπηρέαστη, ίση δείχνοντας αγάπη και στους Κάη του καρπούς και στα πρωτοτόκια του Άβελ». https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F_%CE%B6%CE%B 7%CF%84%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%82
Το έργο έχει μεταφερθεί και στην τηλεόραση. Προβλήθηκε στην ΥΕΝΕΔ το 1982, σε 13 ωριαία επεισόδια σε σκηνοθεσία του Μάριου Ρετσίλα και με πρωταγωνιστή στο ρόλο του ζητιάνου τον Ανέστη Βλάχο. Συμμετείχαν επίσης οι ηθοποιοί Χρήστος Ζορμπάς, Σοφία Ολυμπίου, Λάζος Τερζάς, Βασίλης Τσάγκλος, Ντίνος Δουλγεράκης, κ.ά https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F_%CE%B6%CE%B 7%CF%84%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%82
Tο απόσπασμα που επιλέξαμε παρουσιάζει τις διαδικασίες μύησης των παιδιών ενός χωριού της ηπειρωτικής Eλλάδας στην τέχνη της επαιτείας και της εξαπάτησης, δραστηριότητες που παραδοσιακά αποτελούσαν την αποκλειστική απασχόληση των κατοίκων του χωριού.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Σελ. 109-114
Ο Κώστας Τζιρίτης και Τζιριτόκωστας, κατά τη συνήθεια που έχουν στη Ρούμελη να σμίγουν το επίθετο με τ' όνομα, ήταν από τόπο που συμμαζώνει στα στενά του σύνορα όλην την ασυμμάζευτην ιστορία της ελληνικής ζητιανιάς. Στην εποχή του εσυνήθιζαν εκεί, όταν οι ακμαίοι άντρες έλειπαν στα ταξίδια και οι γυναίκες έξω στις περίγυρα κρεμνόραχες* εβολάκιαζαν* τα φθισικά* αραποσίτια τους, οι εβδομηντάρηδες να συνάζουν τα παιδιά στο χοροστάσι* και να τα γυμνάζουν στης ζητιανιάς τα καμώματα. Ελλάδα του 19ου αιώνα στο χωριό Κράκουρα που στηρίζει την επιβίωσή του στην τέχνη της επαιτείας.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ – ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ – ΧΩΡΟΣ – ΧΡΟΝΟΣ - ΠΡΟΣΩΠΑ
Διήγηση – εξιστόρηση από ανώνυμο τριτοπρόσωπο παντογνώστη αφηγητή.
ερώτηση Ποιος είναι ο τρόπος οργάνωσης και ο τρόπος ζωής των κατοίκων του συγκεκριμένου χωριού;
Κάτω από τ' ασπρόμαλλα εκείνα μέτωπα, που εταπείνωσεν ο πολυκαιρινός εξευτελισμός· κάτω από τα πρόσωπα εκείνα, που παραμορφωμένα επέτρωσεν η αδιάκοπη πλαστοπροσωπία· εμπρός στις σακατεμένες κορμοστασιές, που παράλλαξεν όχι του χρόνου το γοργοτρέξιμο, όχι της αρρώστιας η κρυφή ενέργεια, όχι του καιρού η ξαφνική επιρροή, αλλά το πείσμα, εγυμναζόταν η νεολαία, η ελπίδα και χαρά του χωριού, να είναι άξια, αν όχι καλύτερη των πατέρων της.
Δίνονται με σατιρικό τρόπο «ηρωικές» διαστάσεις στους παλιούς επαγγελματίες ζητιάνους.
Σχήμα άρσης και θέσης
Ηρωικό ιδανικό
O Κουτσοκουλόστραβος χορός ήταν το κυριότερο γύμνασμα εκείνες τις ημέρες. Τα παιδιά κρατώντας και από ένα μπαστούνι εγύριζαν χεροπιαστά κι επροσποιούνταν από μια σωματική βλάβη. Ένα έκανε τον κουτσό· και ανεβοκατέβαζε το κορμί του σε κάθε βήμα, σαν το έμβολον ανάμεσα στα μετάλλινα πλευρά της τρόμπας. Ακολουθεί η αναλυτική περιγραφή των μυητικών πρακτικών που χρησιμοποιεί η κοινότητα των ζητιάνων για να μεταφέρει στους νέους τη γνώση, τις μεθόδους, τις τεχνικές που αφορούν την επαιτεία, μέσω των οποίων η κοινότητα διαιωνίζεται.
Άλλο έκανε τον θεότυφλο κι εβημάτιζε ρίχνοντας εμπρός το μπαστούνι, πασπατεύοντας με την άκρη του τη γη, μήπως τύχει έξαφνα ψήλωμα ή λάκκωμα, κρεμνός ή όχτος*, κοτρόνι* ή κορμόδενδρο, και πέσει και τσακισθεί ο ταλαίπωρος! Κι έδειχνε ζωγραφιστή στο πρόσωπό του την αμφιβολία και τον τρόμον ενός τυφλού.
http://www.nationalgallery.gr/el/sulloges/collection/sulloges/tuphlosodigei-tuphlo.html
Τρίτο έκανε τον παράλυτο· ακουμπούσε στη γη τις δύο παλάμες, εσήκωνε με πηδήματα γοργοπόδαρου λαγού τα νεκρά και αλύγιστα ποδάρια του, σύνωρα* ψηλώνοντας τα μάτια καθαρά και άδολα και χύνοντας στο δροσοπεριχυμένο πρόσωπο θλίψην ήμερη και ασκητικήν, υπομονή στου Θεού το θέλημα, του δικαιοκρίτη και παντοδύναμου!
Άλλο, νεραϊδοπαρμένο τάχα, εψήλωνεν ολόρθο το κορμί κι εβάδιζε με ολότρεμο σώμα κάνοντας ένα βήμα εμπρός και δύο πίσω και τρία δεξιά, αριστερά τέσσαρα· ήθελεν εκεί να πάει κι επήγαινεν αλλού· εδοκίμαζε να γυρίσει δεξιά, και αριστερά εγύριζεν· επροσπαθούσε να συμμαζέψει τα σκέλια του και τ' άνοιγε· να διπλώσει τα χέρια του και τ' άπλωνε ξύλα ξερά κι εβημάτιζε με τρέμουλα όλων των μελών, λες και είχε τους αρμούς ξεχαρβαλωμένους.
http://www.nationalgallery.gr/el/sulloges/collection/sulloges/tuphlostraumatias.html
Άλλο έλεγε πως του πήραν οι νεράιδες στη ρεματιά της Κάναλης τη φωνή από φθόνο και άπλωνε τον λαιμό του κι εσούφρωνε τα χείλη με αγώνα, θέλοντας να λαλήσει και βγάζοντας ανατριχιαστικόν ούρλιασμα μέσ' από τον στενόχωρο λάρυγγά του. Άλλο έκανε τον μονοπόδαρο κι εταλάντευε το σώμα του ανάμεσα στις πατερίτσες, σαν βρωμερό κουρέλι στο ανεμοφύσημα. Και άλλα δέκα-είκοσι έκαναν άλλες δέκα-είκοσι αρρώστιες σωματικές, πολλές υπαρκτές και πολλές ανύπαρκτες ακόμα στον κόσμο.
Αποτρόπαιο θέαμα – έλλειψη κάθε σεβασμού προς τους ανθρώπους που έχουν κάποια σωματική αναπηρία – καταπάτηση κάθε ηθικής αξίας. 1η ενότητα: Η περιγραφή του κουτσοκουλόστραβου χορού – Η μύηση των παιδιών στην τέχνη της επαιτείας.
Ενώ τα παιδιά έτσι εγυμνάζονταν, για ν' απατήσουν τα φιλάνθρωπα αισθήματα των συνόμοιών τους αργότερα, ένας από τους γερόντους, παιγνιδιάρης ξακουσμένος και γλυκόφωνος, ορθοκρατώντας τρίχορδη λύρα στα γόνατα, εφρόντιζε με το τραγούδι να ελαφρώνει τους σημερινούς κόπους και να δείχνει αξιοζήλευτη και τρισευτυχισμένη τη μέλλουσα ζωή τους.
http://www.nationalgallery.gr/el/sulloges/collection/sulloges/geros-agonistispou-paizei-lura.html
Ο Καρκαβίτσας παρωδώντας μοτίβα του έπους, παρουσιάζει τους νέους του χωριού να γυμνάζονται ασκούμενοι στην τέχνη των προγόνων τους, ενώ ένας βάρδος (παρωδιακή εικόνα του επικού ποιητή – έχει την υπόληψη που είχαν οι αρχαίοι αοιδοί) τους μαθαίνει την ιστορία του κόσμου, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από την οπτική γωνία της ιδιότυπης κοινότητας, και τους μυεί στις αρετές και τα οφέλη της επαιτείας.
Με φωνή παραπονιάρικη, συγκρατητή, μονότονη· με μικρή γοργάδα στην αρχή· μ' ένα ξαφνικό χαμηλοψήλωμα έπειτα· κι έπειτα με χαμήλωμα στρωτόν, ολόισο μακρυλαρίκι, έλεγε τραγούδι ταπεινό, ντόπιον όσο και η λαψάνα* της ξερής πλαγιάς και σαν εκείνη άνοστο, φτωχικό, ψειριασμένο. Κι εσυνόδευε το τραγούδι του με μονότονο και συγκρατητό και παραπονιάρικο γρίνιασμα της λύρας του. ερώτηση
Γιατί ολόκληρο το χωριό επέλεξε να ασκεί τη ζητιανιά ως επάγγελμα και τέχνη; Πώς εξηγείται αυτή η επιλογή στο κείμενο;
Και με το τραγούδι του έδειχνε στα παιδιά τα περίγυρα ξερά και άχαρα βουνά της πατρίδας τους, τη Γη τη μητριά και την ολοστέρφευτη*. Επαρομοίαζε με κατάρα Θεού και τρισανάθεμα τη γέννησή της, περνώντας πίσω αγγελόφερτος στου Σύμπαντος τη γέννηση, όταν το Παν ήταν Χάος και Μηδέν. O Θεός, έλεγεν, ηθέλησε να πλάσει τότε τον Κόσμον. Επήρεν ένα κόσκινο μεγάλο και Αιτιολογικός το εκρέμασε σαν σύγνεφο στην άβυσσο. Έπειτα παίρνοντας χώμα με μύθος για τη το χέρι έριχνε στο κόσκινο, κουνώντας το επάνω-κάτω. Το χώμα δημιουργία της ζητιανιάς. φυσικά, το καλό και το γόνιμο, έπεσε κάτω κι εγέμισε την άβυσσο κι έξαφνα εφάνηκεν η Γη, πολύκαρπη και πανώρια. Έμειναν τέλος στο κόσκινο μόνον οι πέτρες και τα χάλαρα*. Και, οργισμένος ο Δημιουργός, γιατί δεν εσυλλογίσθηκεν από πριν να μοιράσει κι εκείνα δίκαια, εκλότσησε το κόσκινο κι εχύθηκαν τ' απομεινάρια όλα μαζί σ' έναν τόπο. Και ονόμασεν ο Θεός τον τόπον εκείνον Κράκουρα, που θα ειπεί καταραμένον σαν τη μήτρα της Σάρας.
Αλλ' ο τραγουδιστής δεν έλεγεν αυτά για να δειλιάσει τους ακροατές του. Απεναντίας, σαν εμπνευσμένος ψάλτης του παλιού καιρού, αδράχνοντας από την ταπείνωση το ύψος και από τον φόβο την αντρεία, ερχόταν για μιας γλυκοχρυσόστομος, κι ενώ εκαταριόταν τη Γη, εμακάριζε τα παιδιά της. Όταν οι διάβολοι, έλεγε, ηθέλησαν να μοιράσουν τη Γη σε βασίλεια, κανένας απ' αυτούς δεν εδέχθηκε να πάρει στο κράτος του τα Κράκουρα. Τ' άφηκαν αμοίραστα κι εκηρύχθηκαν εξουσιαστές και προστάτες τους όλοι.
Δίνεται μία ψευδαίσθηση «αξιοπρέπειας» στον πραγματικό έσχατο εξευτελισμό της κοινότητας (αντίθεση)
Αλλά τόπος που έχει τέτοιους προστάτες, ευτυχισμένος και παμμακάριστος, επρόσθετεν ο γέροντας. O κάτοικός του δεν θα πεινάσει, ούτε θα διψάσει ποτέ στον αιώνα. Τα χέρια του δεν θα γνωρίσουν ποτέ το σταβάρι* του αλετριού το άγριο και το στειλιάρι* της αξίνας· δεν θα μαραθούν τα χρυσά του νιάτα ξεκολλώντας ριζιμιά* λιθάρια και δεν θ' αυλακωθεί το μέτωπό του από τη σκέψη. Δεν θα λιποψυχήσει μήπως ο λίβας τού κάψει τα σπαρτά, μήπως η ξηρασία τού μαράνει τα σταφύλια, μήπως η βροχή τού χαλάσει τα μποστάνια*.'
Η ζητιανιά παρουσιάζεται ως ευλογημένο επάγγελμα που συνδέεται ούτε λίγο ούτε πολύ με τη δημιουργία του κόσμου.
Άλλοι θα τα σκεφθούν και άλλοι θα φυτέψουν το αμπέλι που θα πιει αυτός το κρασί· άλλοι θα σπείρουν και θα θερίσουν το σιτάρι που θα φάγει το ψωμί· άλλοι θα μαζέψουν τις ελιές και άλλοι το λάδι του. Αυτός ένα μόνον θα έχει σκοπό, να γυρίζει τον κόσμο απ' Ανατολή σε Δύση και, με την έμπνευση του παντοδύναμου οδηγού του, ν' απατά τον κουτόκοσμο και να γυρίζει πλουτοφορτωμένος στο σπίτι του.
ερώτηση Ποια είναι η σημασία του τραγουδιού του γέροντα με τη λύρα για την κοινότητα των ζητιάνων;
Έτσι τους έλεγε κι έτσι τους ορμήνευεν ο γέροντας. Και ο παράδοξος χορός σε κάθε του τραγουδιού τμήμα, σε κάθε της λύρας του παύλα, ερχόταν κουτσοκουλοστραβοβηματίζοντας κι ετραγουδούσε με φωνή παραπονιάρικη και συγκρατητή και μονότονη: Θυμίζει αρχαία χορική ποίηση και δράμα. Η αναντιστοιχία των «υψηλών» τρόπων (μυητικών τελετών) με τη συγκεκριμένη ταπεινή θεματική παράγει αβίαστα χιούμορ και καταλήγει σε μία ιδιαίτερα διασκεδαστική αφήγηση. 2η ενότητα: Το τραγούδι του βάρδου για την ιστορία του κόσμου και του χωριού και την αξία της επαιτείας.
https://www.youtube.com/watch?v=8VTRwNeAgGc&t=658s
Σ' αυτό το μοναδικό σχολείον ο Τζιριτόκωστας γρήγορ' αναδείχθηκε κι εθαυμάσθηκε. Δεκαχρονίτης δεν ήταν ακόμη και άρχισε να πλουτίζει με νέους βηματισμούς αλλόκοτους και αφύσικους τον Κουτσοκουλόστραβο χορό· να προσθέτει στα ζητιάνικα τραγούδια του νέα μέτρα και πρωτάκουστα ζητήματα. Η σεβαστή μορφή των γερόντων, που έκαναν τη Δωδεκάδα του χωριού, έφριξεν από απορία και χαρά για το νέον άστρο που ανέτειλε τριλαμπές να φωτίσει την πατρίδα τους. Δώδεκα θεοί του Ολύμπου; Δώδεκα μαθητές του Χριστού; (ειρωνεία – σατιρική διάθεση)
ερώτηση
Με ποια στοιχεία από το συγγραφέα δίνεται το ειδικό ταλέντο του Τζιριτόκωστα στην τέχνη της ζητιανιάς;
Τα κόκαλα του Πηλαλομούτρη, του Καλλιγοψύλλη, του Παστρογωνιά, που εβαρυκοιμόνταν στης Παναγιάς τον αυλόγυρο κουρασμέν' από τα πολλά ταξίδια και την άμετρη δόξα, εσάλεψαν συγκίβουρα*, όταν άκουσαν τον νέο ζητιάνο, που ερχόταν να θαμπώσει τη μνήμη τους. Και τα μπαστούνια τα κρεμασμένα στους τοίχους των σπιτιών εταράχθηκαν κι εκείνα με ιερή φρικίαση, αβέβαια ποιο τάχα θα τιμηθεί να συντροφέψει στο πρώτο του ταξίδι τον νέον αρχιθεομπαίχτη*.
- Ειρωνεία – σατιρική διάθεση - υπερβολή
- προσωποποίηση
Και ο Τζιριτόγιωργας, ο πατέρας του, εσήκωσε με ειλικρίνεια, πρώτην ίσως φορά στη ζωή του, τα χέρια, ευχαριστώντας εγκαρδιακά τον Θεό, που του έστειλε τέτοιο παιδί, να συνεχίσει το στάδιο και να τιμήσει το σπίτι του. Πριν όμως αποφασίσει να βγάλει στο ταξίδι τον γιο του ο καλότυχος πατέρας, τον έκραξε σ' ένα παράμερο δωμάτιο του σπιτιού, τάχα πως θα του μιλήσει μυστικά. Εκεί τον έβαλε να καθίσει κατάχαμα και του είπε να γυρίσει τα μάτια. Και, γυρίζοντας τα μάτια ο μικρός, είδε για πρώτη φορά τόσον ολοφάνερα την παλαιά ρίζα και κατάσταση της οικογενείας του.
Η μυητική τελετουργία μεταφέρεται τώρα στο μικρόκοσμο της οικογενειακής ιστορίας, καθώς ο Τζιριτόγιωργας ανταμείβει τις υψηλές επιδόσεις του γιου του επιδεικνύοντάς του τα ιερά κειμήλια. 3η ενότητα: Οι υψηλές επιδόσεις του Τζιριτόκωστα στην τέχνη της επαιτείας.
Δεν ήταν αληθινά βαρυστολισμένο το δωμάτιο. Ένα μόνο τραπέζι σαρακοφαγωμένο*, στρωμένο με μάλλινο χρωματιστό τραπεζομάντιλο, ακουμπούσε στον ένα τοίχο μ' ένα κίτρινο σπειρωτό νεροκολόκυθο επάνω. Ξύλινος καναπές απλαδοστρωμένος έπιανε τον άλλον τοίχο. Δυο μεγάλες κασέλες από καρυδιά με παράδοξα χοντροσκαλίσματα έπιαναν τον τρίτο· κι εκρέμονταν από την αταβάνωτη σκεπή πέντε-δέκα πλέχτρες ξεροκύδωνα, με τα φύλλα τους ακόμη και το χνούδι, και δύο κλάρες μπουρνέλες* με τη σκόνη καθισμένη σαν αχνός επάνω στην γαλαζόμαυρη πέτσα τους.
Όμως πίσω από τη μαυρισμένη πόρτα και περίγυρα στους τοίχους είδεν ο μικρός να κρέμονται από τα καρφιά, με τάξη και ηλικία βαλμένα, όλων των ειδών και όλων των σχημάτων τα μπαστούνια. Μερικά χυτά, ολόισα επάνω έως κάτω· άλλα γυριστά, άλλα διχαλωτά· μερικά στην άκρη με ρίζα χοντρή· τούτο με κόμπους· εκείνο στραβό· το ένα ξεφλουδισμένο· το άλλο ακόμη με τα δαγκώματα των σκύλων· το άλλο διατηρώντας στη ράχη του τις γραμμές, που έκοβε μετρώντας ποιος ηξεύρει τι της ζωής είτε του επαγγέλματός του αξιοθύμητον ο μακαρίτης αφέντης του· μισοτσακισμένο τούτο, λυγισμένο εκείνο. Όλα ήσαν στη σκόνη περιτυλιγμένα, σαν σε σάβανο του καιρού, και βυθισμένα στη σιωπή και τον ύπνον, όπως τα όπλα πολεμιστού τρισένδοξου, κρεμασμένα εκεί για μνήμη του αθάνατη και αξιομίμητο παράδειγμα της γενεάς του.
Και αληθινά, για το αξιομίμητο παράδειγμα της γενεάς ήταν τα μπαστούνια εκεί κρεμασμένα και ο Τζιριτόγιωργας για τούτο έφερε το παιδί, να τα ιδεί, πριν έβγει στο ταξίδι, και να πάρει διδάγματα. Καθέν' από εκείνα είχεν επάνω του ιστορίαν ίση και καλύτερη από το δόρυ του Αχιλλέα. Καθένα είχε συντροφέψει τον πατέρα, τον πάππο, τον προπάππο του, σε όλα τα φαρμάκια και τις κακοπάθειες της ζητιανικής ζωής· στη βροχή και το κρύο του χειμώνα· στον ήλιο και το κάμα του καλοκαιριού.
Ο νεαρός έχει ευθύνη απέναντι στους προγόνους του και υποχρέωση να τιμήσει το όνομά τους.
ερώτηση
Ποια ήταν η λειτουργία των μπαστουνιών για τους ζητιάνους; 1.Σύντροφοι στις κακοπάθειες της ζωής
Τον εστήριξε να περάσει ρέματα παγωμένα· τον εβοήθησε να ξεκρεμάσει από τα σχοινιά τ' ασπρόρουχα και από τα παραθύρια κουρτίνες και από τους φούρνους κουλούρια· να τινάξει από τα δέντρα πωρικά στις πονηρές ημέρες της πείνας και, δυνατότερο από την εφτατόμαρη ασπίδα του Αίαντα, επροφύλαξε το σώμα του αφέντη του άτρωτον από κάθε τροχισμένο σκυλόδοντο και κάθε πεινασμένου λύκου αγριοχύμισμα. ερώτηση
Ποια ήταν η λειτουργία των μπαστουνιών για τους ζητιάνους;
2.Εργαλείο χρηστικό (στηρίζει, ξεκρεμάει κλοπιμαία, ρίχνει φρούτα από δέντρα)
3.Αμυντικό όπλο
Τυφλόν τον οδήγησε στα μαρμαρένια σκαλοπάτια· κουτσόν τον επέρασε μέσ' από τις αγορές· κουλόν τον εστήριξε· παράλυτο τον εκρεβάτωσε· φοβισμένον τον εφύλαξε· τολμηρόν κάποτε τον όπλισεν υπεράνθρωπα. Και χρόνια ολόκληρα είδεν όλες του τις πλαστοπροσωπίες, όλες τις παραλλαγές. Άκουσεν όλα του τα ψέματα· όλα τα συχωρολόγια. Και ποιος ηξεύρει αν αυτό το μπαστούνι δεν του ήφερε στον νου εκείνο το τεχνικότατο σακάτεμα και στα χείλη εκείνη την εξυπνότατην ευχή. ερώτηση
Ποια ήταν η λειτουργία των μπαστουνιών για τους ζητιάνους;
4.Συμπλήρωνε το ντύσιμο και τον εξοπλισμό του ζητιάνου όταν υποκρινόταν αναπηρίες.
4η ενότητα: Η έκθεση των μπαστουνιών των ζητιάνων και η σημασία της επίδειξής τους.
O Τζιριτόγιωργας εκοίταζεν αφαιρεμένος ένα με τ' άλλο τα κρεμασμένα τρόπαια και σεβασμός άμετρος επλημμύριζε την καρδιά του και τα στήθη του εβάρυναν, σαν μυλόπετρα, στην προγονικήν εκείνη δόξα. Σαν πουλάρι ασέλωτο που γοργοτρέχει στον κάμπο, έτρεχεν ο νους του γεροζήτουλα στα περασμένα κι έβλεπε ένα με τον άλλον τους προγόνους αφανισμένους από την κακοπάθεια και αγνώριστους από την ψευτιά. Πόσα υπόφεραν οι δύστυχοι, για να φέρουν εκεί που έφεραν την οικογένειά τους! Ξυλιές έφαγαν, δαγκώματα μαντρόσκυλων εβάσταξαν, κλότσους αλόγων, σπρωξιές και γροθοκοπήματα μεθυσμένων.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΟΜΗ – ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
Αφηγητής αμέτοχος στην ιστορία (ετεροδιηγητικός – μηδενική εστίαση – γ΄ πρόσωπο). - Χρονολογική (γραμμική) - Υπάρχουν αναδρομικές αφηγήσεις: α) αιτιολογικό τραγούδι, β) αναφορά του Τζιριτόγιωργα στο παρελθόν της οικογένειάς του. - Πρόδρομη αφήγηση: ο τραγουδιστής παρουσιάζει το μέλλον που περιμένει τα παιδιά.
Άκουσαν σφυρίγματα των παιδιών του δρόμου, πιάτα ολάκερα είδαν να σπάσουν στα κεφάλια τους από δουλικά· με κάτουρα να περιχυθούν, με κόπρο ν' αλειφθούν εβάσταξαν. Επέρασαν ακούραστοι θάλασσες και ποτάμια· κάμπους και όρη και βουνά εδρασκέλισαν. Σε χώρες και χωριά και καλυβάκια εκόνεψαν*. Εδέχθηκαν την πλούσια ελεημοσύνη του άρχοντα και το μονόλεφτο της χήρας. Έφαγαν τ' αποφάγια του αφέντη και του δούλου· έπιαν το απόπιμα* του γερού και του αρρώστου. Εκοιμήθηκαν στον στάβλο και τον αχερώνα· εμπρός στο κατώφλι της πόρτας και τον νάρθηκα της εκκλησιάς· στου βουνού το διάσελο* και στο γούπατο* κατακαμπίς*. Αληθινά, τι υπόφεραν οι δύστυχοι, τι υπόφεραν! Κορύφωση σατιρικής αφήγησης με τον αναστεναγμό του πατέρα
5η ενότητα: Η απαρίθμηση των ταλαιπωριών που βίωναν οι πρόγονοι ζητιάνοι.
Ποια στοιχεία κάνουν τη ζητιανιά αξιοσέβαστο επάγγελμα, σύμφωνα με τη σατιρική περιγραφή του Kαρκαβίτσα;
- Η διαδικασία της μύησης από ηλικιωμένους παλαίμαχους επαίτες. - Η ζητιανιά είναι τέχνη πατρογονική. - Είναι εκγύμναση απαιτητική και επίπονη που απαιτεί πείσμα, υπομονή και επινοητικότητα - Μέσω της ζητιανιάς τιμώνται οι πρόγονοι και τα παιδιά (η ελπίδα και η χαρά του χωριού) έχουν στόχο να γίνουν άξια αν όχι καλύτερα των πατέρων τους. - Η ζητιανιά συνδέεται με τη δημιουργία του κόσμου.
Ποια είναι η σημασία του τραγουδιού του γέροντα με τη λύρα για την κοινότητα των ζητιάνων;
- Μαθαίνουν τα παιδιά γιατί το επάγγελμά τους είναι ευλογημένο (η ζητιανιά συνδέεται με τη δημιουργία του κόσμου). - Το τραγούδι δίνει άλλοθι για το αναξιοπρεπές επάγγελμά τους. - Εμψυχώνει και παροτρύνει.
Γιατί τα μπαστούνια των παλαιότερων ζητιάνων παρουσιάζονται σαν «κρεμασμένα τρόπαια»;
Τι επιδιώκει ο Καρκαβίτσας με την ανάδειξη της ζητιανιάς σε τέχνη που ασκείται παραδοσιακά από μία ολόκληρη κοινότητα;
Η κοινωνική οργάνωση, οι εθιμοτυπίες και οι παραδόσεις της κοινότητας των ζητιάνων Η ιεραρχία των ζητιάνων
Οι διαδικασίες μύησης των νέων ζητιάνων
-
- ο Κουτσοκουλόστραβος χορός
παλαίμαχοι
-
«εν ενεργεία»
-
μαθητευόμενοι
- το τραγούδι του γέρου
Η διαιώνιση της οικογενειακής παράδοσης του «επαγγέλματος» του ζητιάνου
Κοινωνική – οικογενειακή παράδοση
Η ισχυρή επίδραση του περιβάλλοντος στον τρόπο ζωής και στη συμπεριφορά του ανθρώπου Η άγονη γη ωθεί τους κατοίκους στην επαιτεία
Τα παιδιά κληρονομούν αναγκαστικά το «επάγγελμα» του ζητιάνου από τους γονείς
Η κοινωνική οργάνωση είναι πολύ αυστηρή και παραδοσιακή
Κοινωνική – οικογενειακή παράδοση – επίδραση του περιβάλλοντος
Ο ηθικός εξευτελισμός της κοινότητας των ζητιάνων Η μετατροπή της εξαπάτησης σε επάγγελμα
Η εκμετάλλευση του αισθήματος της φιλανθρωπίας των ανθρώπων
Η αντιμετώπιση της ζητιανιάς ως ένδοξης πράξης
Η προστασία της κοινότητας από τους διαβόλους
Ο παρασιτικός τρόπος ζωής και η αποχή από κάθε είδους εργασία
Ηθικός εξευτελισμός φιλανθρωπία
Η ειρωνική και παρωδιακή ματιά του συγγραφέα στην κοινότητα των ζητιάνων
Ο παραλληλισμός με τον ομηρικό επικό κόσμο
Οι λεπτομερείς και ακριβείς περιγραφές
Η λεπτομερής παρουσίαση των « δυσκολιών του επαγγέλματος» του ζητιάνου
Ειρωνεία και παρωδία
Τι συναισθήματα σας προκάλεσε το απόσπασμα του βιβλίου για την κοινότητα των ζητιάνων που θεωρεί την επαιτεία ύψιστη αρετή;