De Nederlandse landstrijdkrachten maken sinds mensenheugenis deel uit van onze samenleving. Het Leger Boek biedt een duidelijk beeld van de ontwikkeling van de Koninklijke Landmacht, met name gedurende de periode van de persoonlijke dienstplicht. Bovenal is het een boek waarin tekst en beeld een tijdgeest oproepen. Voor liefhebbers van (militaire) geschiedenis, maar zeker ook voor exmilitairen, zal Het Leger Boek een bron van kennis en herkenning zijn. De foto’s zijn afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
ISBN 978 90 400 7789 0
WBOOKS | Nederlands Instituut voor Militaire Historie
Samenstelling en teksten: Okke Groot Inleiding en eindredactie: Ben Schoenmaker
Uitgeverij WBOOKS Nederlands Instituut voor Militaire Historie
INHOUD 6 12
Inleiding De fotocollectie van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie
15
Kampen en kazernes: infrastructuur
63
Van raderbaar tot gevechtstank: materieel
117
Op school en te velde: opleiding en oefening
171
Bloed, zweet en tranen: inzet en bijstand
227
In oost en west: tropenjaren
279
Vaandels, taptoes en medailles: ceremonieel
329
Wachtlopen en aardappeljassen: soldatenleven
KAMPEN EN KAZERNES: INFRASTRUCTUUR
AMSTERDAM, CIRCA 1900
MILITAIR HOSPITAAL AMSTERDAM oseren in bed. Deze foto toont een van de zalen van het militair hospitaal in Amsterdam. Dit ziekenhuis, dat in de jaren 1868-1870 werd gebouwd, lag aan de Sarphatistraat. In deze straat bevonden zich nog vier andere militaire gebouwen, namelijk de Oranje-Nassaukazerne, de Kavalleriekazerne, het Rijks Kledingmagazijn en het Rijksmagazijn voor Geneesmiddelen. Het hospitaal was jarenlang het domein van de 1e Compagnie Hospitaalsoldaten, terwijl er ook burgerpersoneel werkzaam was, onder wie de verpleegster die deel uitmaakt van dit groepsportret.
P
16
KAMPEN EN KAZERNES: INFRASTRUCTUUR
FOTOGRAAF ONBEKEND
ARTILLERIE-INRICHTINGEN ZAANDAM, 1900
e patroonfabriek op het complex van de Artillerie-Inrichtingen op het Hemveld bij Zaandam. In deze fabriek, die in 1898 in gebruik was genomen, werd de munitie voor het nieuwe infanteriegeweer M95 van de landmacht vervaardigd. De productiehal toont het voor die tijd typische beeld van ontelbare aandrijfriemen, die via drijfstangen door een stoommachine werden aangedreven. Toen deze foto werd genomen, bevonden de Artillerie-Inrichtingen zich nog deels in Delft en Den Haag, maar korte tijd later vestigde het bedrijf zich in zijn geheel op het Hemveld. Deze locatie bood niet alleen meer ruimte maar lag ook, relatief veilig, binnen de Stelling van Amsterdam, die de kern van het Nederlandse defensiestelsel vormde.
D
FOTOGRAAF ONBEKEND
17
L A R E N, 1 9 0 9
KAMP LAREN et tentenkamp op de Crailose Heide in Laren. Sinds 1892 werden hier iedere zomer gezamenlijke oefeningen van de afdelingen van de Koninklijke Nederlandsche Weerbaarheids Vereeniging (KNWV) en het reservekader van de landmacht gehouden. De KNWV was een verband van vrijwilligerskorpsen dat in de aloude schutterijtraditie stond. Het tentenkamp, waarvan de tijdelijke bewoners goeddeels uit de gegoede burgerij afkomstig waren, werd als een heilzame ‘terug-naar-de-natuur’ beleving ervaren. Het kende nauwelijks vaste voorzieningen en moest op de eerste oefendag door de gebruikers zelf worden opgebouwd. Wel was er een permanente eetzaal die volgens publicisten veel weg had van een ‘danszaal op een boerenkermis’.
H
18
KAMPEN EN KAZERNES: INFRASTRUCTUUR
• FOTOGRAAF ONBEKEND
LEGERINGSKAMER ORANJEKAZERNE D E N H A AG, C I R C A 1 9 1 0
en legeringskamer in de Oranjekazerne, de thuisbasis van het Regiment Grenadiers en Jagers, afgebeeld op een prentbriefkaart uit het begin van de 20e eeuw. De foto laat goed zien hoe de soldaten in die tijd gehuisvest waren. Bed en kast waren volgens het standaardmodel. In een doorsnee legeringskamer waren zestien militairen ondergebracht. Deze ruimte, waar de manschappen niet alleen sliepen maar ook de maaltijden nuttigden, was doorgaans zo klein dat er van privacy geen sprake was. Een vast ochtendritueel bij het op orde brengen van de kamers was het precies volgens voorschrift vouwen van het beddengoed tot het zogenaamde ‘wolletje’. Daarna volgde steevast inspectie door de sergeant.
E
• FOTOGRAAF ONBEKEND
19
Colofon Samenstelling en teksten: Okke Groot Inleiding en eindredactie: Dr. Ben Schoenmaker Adviezen: Dr. Petra Groen Drs. Joep van Hoof Drs. Herman Roozenbeek Drs. Michael van der Zee Ontwerp en opmaak: Frank de Wit Uitgave: WBOOKS i.s.m. Nederlands Instituut voor Militaire Historie © 2011 WBOOKS/ Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op welke wijze dan ook, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
384
De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Van de werken van beeldend kunstenaars, aangesloten bij een CISACorganisatie, zijn de publicatierechten geregeld met Pictoright te Amsterdam. © 2011 c/o Pictoright Amsterdam
ISBN 978 90 400 7789 0 NUR 689 Tweede druk, 2014
www.wbooks.com www.nimh.nl
Gebruikte afkortingen illustratieverantwoordingen: AVDKL: Audiovisuele Dienst Koninklijke Landmacht AVDD: Audiovisuele Dienst Defensie AVDKM: Audiovisuele Dienst Koninklijke Marine DLC: Dienst voor Legercontacten DVMvD: Directie Voorlichting Ministerie van Defensie FADee: Foto Afdeling Vliegbasis Deelen FAI: Fotodienst ArtillerieInrichtingen FFDYB: Foto- en Filmdienst Vliegbasis Ypenburg FRG: Fotodienst Regiment Genietroepen FTDLVA: Foto Technische Dienst Luchtvaartafdeeling LFFD: Leger Film- en Fotodienst LVD: Leger Voorlichtingsdienst MLD: Marine Luchtvaart Dienst NGIB: Netherlands Government Information Bureau PFDST: Pers- en Fotodienst Stoottroepen TB: Topografisch Bureau De meningen en opvattingen die in deze publicatie worden uitgesproken, zijn en blijven voor de verantwoordelijkheid van de desbetreffende auteur. Zij geven niet noodzakelijkerwijs de mening weer van de minister van Defensie.
De Nederlandse landstrijdkrachten maken sinds mensenheugenis deel uit van onze samenleving. Het Leger Boek biedt een duidelijk beeld van de ontwikkeling van de Koninklijke Landmacht, met name gedurende de periode van de persoonlijke dienstplicht. Bovenal is het een boek waarin tekst en beeld een tijdgeest oproepen. Voor liefhebbers van (militaire) geschiedenis, maar zeker ook voor exmilitairen, zal Het Leger Boek een bron van kennis en herkenning zijn. De foto’s zijn afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
ISBN 978 90 400 7789 0
WBOOKS | Nederlands Instituut voor Militaire Historie