R
oerige tijden, de protestjaren, het decennium van de flower power, de hippies, de happenings en de provo’s. Maar ook de
periode van de bevrijding, democratisering, verzet en ontwikkeling. De eindeloze jaren zestig! Wie de jaren zestig heeft meegemaakt, zal zich er veel van herinneren. Maar wie jonger is, moet wel denken: wat is dat een geweldige tijd geweest! De jaren 60 liggen inmiddels meer dan veertig jaren achter ons. Dat maakt het mogelijk om met wat meer afstand naar die bewogen jaren te kijken. Was het werkelijk zo’n revolutionaire tijd? Of zijn de herinner ingen en de eigentijdse getuigenissen te veel gekleurd? Het Grote Jaren 60 Boek laat de werkelijkheid zien, genuanceerder en soms net iets anders dan we dachten. Maar zonder twijfel het begin van een moderne tijd. rené kok en erik somers zijn historici, auteurs en samenstellers van een groot aantal uitgaven over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en fotohistorische publicaties. paul brood is verbonden aan het Nationaal Archief. Hij is redacteur en auteur van een groot aantal publicaties over de geschiedenis van Nederland.
rené kok , erik somers www.wbooks.com
en paul brood
i n h o u d
Inleiding
4
1
d e
De Kever
56
Man en vrouw
58
2
t w e e
a a n
h e t
g e z i c h t e n
w e r k
va n
d e
j a r e n
z e s t i g
100
3
h e t
Waar was jij op 22 november 1963?
4
h e t
i n
n i e u w e
d e
j a r e n
w o n e n
e n
z e s t i g
106 152
l e v e n
156
Mode 5
178
p o p m u z i e k
,
t e l e v i s i e
e n
Televisiesterren 6
v r i j e
t i j d
e n
s p o r t
De strenge winter van 1963
7
k i n d
d e
i n
d e
a n d e r e
k u n s t
188 232
8
14
62
Gastarbeiders g e z ag
j a r e n
Verantwoording
N ij m ege n 1961 Show van een zomerjurk, naar de mode van de Parijse haute couture. nationaal archief, spaarnestad – wilhelm l. stuifbergen
276
z e s t i g
p r o t e s t g e n e r at i e
Op de brommer
244
280 322 358
366
1 d e t w e e
g e z i c h t e n
nog in de jaren vijftig. Langs de randen van de oude steden vormen moderne flats de langgewenste uitbreiding. De s traten zijn net en strak, hier en daar staat een auto voor de deur. Overal spelen jonge kinderen. De binnensteden zijn de kaalslag van de oorlog nog niet helemaal te boven gekomen. Ook de winkels lijken in veel opzichten op de vooroorlogse kruideniers op de hoek en ouderwetse kledingwinkels. Maar gaandeweg het decennium verandert het beeld. M oderne A m s t elv ee n 1962 Fotograaf Hans J. Schröter maakt in 1962 voor het damesblad Beatrijs een serie opnamen van het nieuwe winkelcentrum Het Binnenhof in Amstelveen. Nationaal Archief, Spaarnestad – Hans J. Schröter
winkelcentra verrijzen in de nieuwe buitenwijken, waarin de supermarkten, elektronicazaken en witgoedwinkels hun plaats opeisen. Naast bromfietsen en scooters veroveren de auto’s de straten van steden en dorpen. Veel mensen steken zich in moderne, kleurige en modieuze kleding. Het straatbeeld wordt gevarieerder, maar vooral drukker. De oude binnensteden raken verstopt, doordat steeds meer mensen over een auto beschikken en daarmee graag hun boodschappen doen. Het grauwe en grijze verleden wordt afgeschud, de toekomst is het beloofde land! Maar het kost wel even tijd voordat iedereen zich de nieuwe tijd realiseert. De traditionele rollen van man en vrouw in het gezin veranderen maar heel langzaam. De getrouwde vrouw zorgt nog steeds thuis voor het gezin en werkt nauwelijks buitenshuis.
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
15
va n d e ja r e n z e s t i g
Wie de foto’s uit het begin van de jaren zestig ziet, waant zich
16
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
Voorjaar 1960 | Winter 1964 Drie jongetjes spelen met veel p lezier
5 januari 1960 Goed en goedkoop zijn de rotanmeubelen die tal-
Mens erger je niet (op de foto boven). Het populaire bordspel is
rijke jonge gezinnen in de jaren vijftig en begin jaren zestig aan-
in bijna elk gezin te vinden. Familiespellen zijn een belangrijke
schaffen voor hun woning. Niet meer de standaardinrichting van
vrijetijdsbesteding in menig gezin. Dat is ook op de foto onder te
hun ouders, met een tafel in het midden, een zithoek rond een
zien, waar de familie het ook al zo geliefde ganzenbord speelt. De
salontafeltje met een Perzisch tapijtje, een rond kanten kleed-
televisie is nog lang geen gemeengoed. De vrije uurtjes worden
je en een thee- of koffieservies erop, met de radio op een apart
dan ook graag doorgebracht met dammen en schaken of een
tafeltje. Jonge gezinnen willen fris en modern meubilair. Boven-
potje Halma, Monopoly of S tratego.
dien komt Tomado met allerlei handige plastic accessoires, zoals
Nationaal Archief, Spaarnestad – Wout van de Hoef
rechts op de foto het platenrek. Instituut voor Sociale Geschiedenis, Algemeen Hollands F otopersbureau – Ben van Meerendonk
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
17
18
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
G ron i nge n voorjaar 1960 Nozems op de Grote Markt in Gro-
Circa 1961 Een feestje thuis heet begin jaren zestig nog een fuif.
ningen. Sinds het midden van de jaren vijftig zijn zelfbewuste
Natuurlijk hoort daar muziek bij: de hoes van de langspeelplaat
jongeren, vaak gekleed in leren jack en spijkerbroek, in elk geval
wordt aandachtig bestudeerd. Maar ook een sigaret en een glaas-
met vetkuif en bromfiets, te vinden in en rond de populaire plek-
je wijn uit de mandfles zijn onmisbaar. De Italiaanse Chianti
ken in de stad. Waarschijnlijk is de Nederlandse journalist Jan
wijnen en verschillende roséwijnen worden veel verkocht in fles-
Vrijman de eerste die in 1955 de term ‘nozems’ gebruikt in een
sen waaromheen een mand gevlochten is.
serie reportages voor het weekblad Vrij Nederland.
Nationaal Archief, Spaarnestad – Peike Reintjens
Fotobedrijf Piet Boonstra, www.beeldbankgroningen.nl
1962 Modieuze jongeren poseren graag voor de fotograaf van het weekblad voor vrouwen Rosita. De jonge vrouw in een groene wollen jas wordt vol bewondering bekeken door de mannen in hun winterjassen. De Citroën DS is het symbool van de moderne auto, met een hydraulisch systeem voor vering, besturing en remmen. De ‘snoek’ en het ‘strijkijzer’ zijn de bijnamen voor deze mooie auto. Nationaal Archief, Spaarnestad – Wout van de Hoef
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
19
L ee u wa r de n 1960 Het is koud in Leeuwarden! De jongen links
Voorjaar 1961 ‘Wat vindt u van mijn nieuwe Sunbeam?’ lijkt deze
op de foto heeft zijn handen verstopt in dikke handschoenen en
boer in het midden van het land te vragen. De kinderen staan er
de twee dames wandelen warm gekleed door de stad. Op de ach-
in elk geval met bewondering naar te kijken. Boeren kiezen van-
tergrond is de Grote Kerk te zien. Het straatbeeld doet nog heel
ouds voor degelijke, betrouwbare automerken die lang meegaan.
vooroorlogs aan, a lleen de auto’s laten de moderne tijd al zien.
Het Britse bedrijf Sunbeam levert die al tientallen jaren, maar
Beeldbank Leeuwarden/Afd. Voorlichting Gemeente Leeuwarden
ook Austin en Vauxhall voldoen aan de eisen. Nationaal Archief, Spaarnestad – Hille Kleinstra
20
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
21
22
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
B o sko op voorjaar 1961 Mevrouw de Koning in Boskoop is nog
Si j b e k a r sp e l 26 april 1960 De familie Sneek keert het dorp
een ouderwetse kruidenier. Met haar hagelwitte gesteven schort
Sijbekarspel in West-Friesland de rug toe. Het hele gezin, vader,
achter de toonbank bedient ze haar klanten. De weegschaal is
moeder en twaalf kinderen, emigreert naar Canada om het tuin-
onmisbaar om onverpakte producten af te wegen. Toch is al veel
dersbedrijf voort te zetten. Hoop op een beter leven is in de jaren
wel voorverpakt. De boerenbonte soepkom boven haar hoofd
vijftig en begin jaren zestig voor vele gezinnen de drijfveer om
wijst op een spaaractie van het merk California.
te vertrekken naar Australië, Nieuw-Zeeland, Canada of Zuid-
Nationaal Archief, Spaarnestad – Wilhelm L. Stuifbergen
Afrika. De Nederlandse overheid steunt de emigranten bij hun voorbereidingen. Vader Jan overlijdt al in 1964 op zijn boerderij bij Toronto. Moeder Sneek, die het Engels nooit goed machtig wordt, staat er alleen voor, maar dankzij haar grote gezin komt het goed. Ze zal in 2000 op negentigjarige leeftijd overlijden. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Algemeen Hollands Fotopersbureau – Ben van Meerendonk
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
23
G a m e r e n 11 april 1961 De ouderwetse smederij is de oorsprong van menige garage 足annex rijwielzaak op het platteland. Waar de paarden verdwenen, verschenen de auto足 mobielen, motorfietsen en fietsen. Deze zaak in Gameren rekent ook fietsers en brom足 fietsers tot zijn klanten. De ESSO-tank is er voor de automobilisten, maar gasflessen zijn er ook te koop. De melkbus wijst erop dat er ook een paar koeien achter het huis grazen. Een allround fietsenmaker dus. Gelders Archief, Gelderse Komgrondencommissie
24
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
B ron k hor s t 1963 Langs de grote rivieren is de veerpont de enige manier om aan de overkant te komen. Bij het kleinste Gelderse stadje Bronkhorst brengt de veerman iedereen voor een geringe vergoeding naar de overzijde van de IJssel. Ook deze trotse bezitter van de Renault Dauphine. Nationaal Archief, Spaarnestad – Ton Nelissen
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k
de t w ee ge z ic h t e n va n de ja r e n z e st ig
25
omslagfoto
Z a a n da m 6 oktober 1965 Provo Rob Stolk (19) en Sarah Jansje Duys (17), leerling-verpleegster, op weg naar het stadhuis van Zaandam voor de voltrekking van hun huwelijk. Nationaal Archief, Spaarnestad - ad pruis
c o l o f o n
au t e u r s e n s a m e n s t e l l e r s
René Kok, Erik Somers en Paul Brood
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
o n t w e r p o m s l ag e n b i n n e n w e r k
gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Riesenkind, ’s-Hertogenbosch
op welke wijze dan ook, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op welke andere manier dan
Foto auteurs: Joeri Somers
ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
u i tgav e
WBOOKS, Zwolle
De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking
In samenwerking met:
tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen.
Nationaal Archief, ’s-Gravenhage
Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
ISBN 978 90 663 0774 2 NUR 688
www.wbooks.com www.gahetna.nl
© 2014 WBOOKS / Nationaal Archief / René Kok, Erik Somers en Paul Brood
368
c ol of on
h e t g r ot e ja r e n 60 b o e k