Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belangrijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci. De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst, was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood worden geveild. Een topcollectie verdween uit Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De Ko n i n g en de Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de schilderijengalerij in de Gotische kapel gaan bekijken. Het is mij niet mogelijk alle rijkdom die ik bewonderde te beschrijven...’ dagboek van eliza pieter matthes, 26 november 1842
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belangrijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci. De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst, was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood worden geveild. Een topcollectie verdween uit Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De Ko n i n g en de Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de schilderijengalerij in de Gotische kapel gaan bekijken. Het is mij niet mogelijk alle rijkdom die ik bewonderde te beschrijven...’ dagboek van eliza pieter matthes, 26 november 1842
1
2
Willem II De Ko n i n g en de Kunst redactie
Sander Paarlberg & Henk Slechte
Staatsmuseum De Hermitage, St. Petersburg Dordrechts Museum, Dordrecht Villa Vauban - MusÊe d’Art de la Ville de Luxembourg, Luxemburg i.s.m. Koninklijke
d eta i l cat.nr . 113
Verzamelingen, Den Haag
3
colofon
Tentoonstelling en publicatie zijn mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van:
Deze publicatie is verschenen bij de tentoonstelling Willem II & Anna Pavlovna. Royal Splendour at the Dutch Court Staatsmuseum De Hermitage, St. Petersburg 24 september 2013 t/m 19 januari 2014 Willem II – Kunstkoning Dordrechts Museum, Dordrecht 5 maart t/m 15 juni 2014 Une Passion royale pour l’art: Guillaume II des Pays-Bas et Anna Pavlovna Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg, Luxemburg 12 juli t/m 12 oktober 2014 projectleiding
Barbara Pennings coördinatie
Swetlana Datsenko samenstelling tentoonstelling
Sander Paarlberg & Henk Slechte tentoonstellingsconservatoren
Nikolai Zykov (Hermitage) Sander Paarlberg (Dordrechts Museum) Gabriele Grawe (Villa Vauban) c atalogus samenstelling en redactie
Sander Paarlberg & Henk Slechte beeldredactie
Alicja Rakuzyn
4
Bruikleengevers
vertaling
Alexandra Yakovleva (Nederlands-Russisch), Aai Prins (Russisch-Nederlands), Daniel Cunin, Raoul Mengarduque en Meesterwerk TalenTm (Nederlands-Frans) vormgeving
Jantijn van den Heuvel, Made uitgave
© 2014 WBOOKS / Dordrechts Museum, Dordrecht / Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg, Luxemburg / de auteurs Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. © 2013 Staatsmuseum De Hermitage, St. Peterburg Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een cisac-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2014. isbn 978 94 625 8019 0 (Nederlands) isbn 978 94 625 8021 3 (Frans) nur 644, 646
Voor meer informatie over het Dordrechts Museum en de tentoonstelling Willem II – Kunstkoning, zie www.dordrechtsmuseum.nl www.wii-kunstkoning.nl
ROYAL COLLECTIONS
Amersfoort, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Amsterdam, Amsterdam Museum Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam, Het Scheepvaartmuseum Amsterdam, Stichting Brentano’s Steun des Ouderdoms Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Apeldoorn, Paleis Het Loo Nationaal Museum Bourg en Bresse, Musée de Brou Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België Delden, Stichting Twickel Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag, Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau Den Haag, Hoogsteder & Hoogsteder Den Haag, Koninklijke Verzamelingen Den Haag, Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie Den Haag, Russisch Orthodoxe Kerk van de Heilige Maria Magdalena Den Helder, Marinemuseum Detroit, Detroit Institute of Arts Dordrecht, Dordrechts Museum Dordrecht, Huis Van Gijn Dordrecht, Regionaal Archief Dordrecht Dublin, National Gallery of Ireland Frankfurt, Städel Museum Genève, Musée d’Art et d’Histoire Kopenhagen, Hare Majesteit Koningin Margaretha II van Denemarken Londen, The National Gallery Luxemburg, Villa Vauban - Musée d’Art de la Ville de Luxembourg Maastricht, Bonnefantenmuseum New York, Adam Williams Fine Art Ltd. New York, The Metropolitan Museum of Art Ottawa, National Gallery of Canada Parijs, Musée du Louvre Rotterdam, Maritiem Museum Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage Tilburg, Stadsmuseum Tilburg Particuliere verzamelaars uit binnen- en buitenland
5
6
Inhoud 8
Voorwoord
11
Dankwoord
12
15
Inleiding: Willem II, de Kunsten-Koning
30
33
De kunstzin van Willem II
42
45
De Romanovs en de Oranjes: tsaren en stadhouders, keizers en koningen
62
65
Koning-Groothertog Willem II en Luxemburg
80
83
De kunstverzamelingen en het museum van koning Willem II
S t a m b o o m R o m a n o v & Or a n j e
D e v e i l i n g va n d e e e u w
sa n d e r pa a r l b e rg & h e n k s l e c ht e
erik hinterding jeroen van zanten
A n n a Pa u l o w n a e n h a a r j u w e l e n
E e n g e d i c h t va n p o e s j k i n
martijn akkerman sergei tomsinski
henk slechte
D e v e r z a m e l a a r p e s c at o r e
bernard woelderink
gabriele gr awe ellinoor bergvelt
110
113
De schilderijen uit de collectie van Willem II in de Hermitage
124
127
De paleisbouw van Willem II en Anna Paulowna in Brussel en Den Haag
142
145
Meubelen en siervoorwerpen in de paleizen van Willem II en Anna Paulowna
158
k o l o n e l d e c e va
hugo rijpma boris asvarisjtsj
K u n s t h a n d e l n i e u w e n h u y s vĂŠronique sintobin dulack rob van der la ar se
D e pa l e i z e n va n W i l l e m e n A n n a h e n k s l e c ht e
oranje, rusland en tilburg
pa u l r e m
ronald peeters
Catalogus 162
Geschiedenis
228
Collectie Oude Kunst
258
260
Collectie Moderne Kunst
276
278
Collectie Tekeningen
290
T e k e n i n g e n i n M u s e u m B o i j m a n s V a n B e u n i n g e n
292
Collectie Beelden
293
Geschiedenis
312
315
Noten
326
Literatuur
335
Auteurs entries & Fotoverantwoording
d eta i l cat.nr . 156
W i l l e m II e n d e k u n s t e n a a rs
W at e r l o o i n pa n o r a m a’ s
michel didier
s y lv i a a l t i n g va n g e u s a u
s ta n d b e e l d e n va n w i l l e m i i
albert elen
henk slechte
7
14
sander paarlberg & henk slechte
Inleiding Willem II, de Kunsten-Koning Koning Willem II is vooral bekend als ‘Held van Waterloo’ en als de koning die in 1848 in één nacht van conservatief liberaal werd. Nederland dankt daardoor zijn grondwet aan hem. Maar Willem II was meer dan dat. Hij was een romanticus en een gepassioneerd verzamelaar die van pracht en praal hield. Om glans aan zijn koningschap te geven, bracht hij een unieke collectie schilder- en tekenkunst bijeen. Maar daaraan herinnert tegenwoordig nog maar weinig in Nederland. Na de plotselinge dood van de koning in 1849 werd de collectie geveild en raakten alle topstukken verspreid over de wereld. Hoog tijd voor een tentoonstelling in St. Petersburg, Dordrecht en Luxemburg en een herwaardering van Willem II als ‘Kunsten-Koning’.
Kunst en geschiedenis Op 29 april 1830 bezocht de Prins van Oranje, de latere koning Willem II (1792-1849), Dordrecht. In de Dordrechtsche Courant van 1 mei staat een uitgebreide beschrijving van deze ‘heugchelijke feest- en gedenk dag voor de burgerij’. Al vroeg werden ‘alle huizen rijk met vlaggen, groen en andere versierselen voorzien, en was een ieder in de weer en alles op de been om Z.K.H. den prins van Oranje, bij zijne gewachte over komst om de schutterij alhier te inspecteren, met allerlei eerbetoon en met de uitdrukking van opregte vreugde en verknochtheid te ontvangen.’ Willem II, de Held van Waterloo, was populair en het is bekend dat hij met graagte aan zijn openbare verplichtingen voldeed. ‘Zigtbaar aangedaan’ was ‘den geliefden kroonprins’ door de grote belangstelling en inzet van de Dordtenaren, door de muziek, erebogen, saluut schoten en illuminaties in de avond. Na de inspectie van de schutterij bracht de prins een bezoek aan de Bonifatiuskerk en vervolgens aan het nabij gelegen ‘locaal van den schouwburg’ in de Wijnstraat. Speciaal voor de gelegenheid was in de schouwburg een tentoonstelling ingericht met werk van in Dordrecht werkende kunstenaars. Willem II had immers een grote
d eta i l a f b. 15
interesse in schilderkunst, had een belangwekkende collectie oude en eigentijdse meesters bijeengebracht en werd later zelfs de ‘Kunsten-Koning’ genoemd. Vlak na de dood van de koning in 1849 schreef de Oranje gezinde boekhandelaar en publicist Antonius Joannes van Tetroode naar aanleiding van de aangekondigde verkoop van de vorstelijke collectie: ‘Onder de titels die Willem-Twee zich verworven heeft, om aanspraak te maken op liefde bij zijn leven, op droefenis bij zijn dood, behoort gewis Zijne echt koninklijke Kunstenzin wel eene eerste plaats te bekleeden.’ Even later geeft hij Willem II de bijnaam ‘Kunsten-Koning’.1 Bij de tentoonstelling in Dordrecht verscheen een kleine catalogus (afb. 1). Het is een lijst van 67 schilde rijen van meesters als Willem de Klerk, Martinus Schouman, Michiel Versteegh, Gillis Smak Gregoor en niet in de laatste plaats Johannes Christiaan Schotel (1787-1838).2 De werken waren door tal van verzame laars en kunstenaars beschikbaar gesteld. In de krant is te lezen dat Willem II het initiatief waardeerde: ‘Met veel genoegen beschouwde hij de schilderijen, en sprak hij daarover met de hem omgevende schilders en lief hebbers.’ Mogelijk was de Dordtse zeeschilder en lid van de schutterij J.C. Schotel de initiator van de tentoon15
afb. 1
Titelpagina van Lijst der schilderijen van de thans levende schilders in Dordrecht. Bijeengebragt ter eere van Zijne Koninkl ijke Hoogheid den Prins van Oranje, en aan Hoogstdenzelven ter bezigtiging voorgesteld na de Inspectie der Schutterij te Dordrecht, op den 29 April 1830 (Dordrecht 1830) Dordrecht, Huis Van Gijn
stelling. Schotels werk was geliefd in vorstelijke kringen en zijn roem strekte zich uit tot ver buiten Nederland. De kroonprins en zijn Russische vrouw, tsarendochter Anna Paulowna Romanov (1795-1865), waren liefhebbers van zijn marines, waarmee het zeventiende-eeuwse genre van het zee- en riviergezicht op spectaculaire wijze nieuw leven werd ingeblazen tijdens de romantiek. Een jaar na het feestelijke bezoek van Willem II kocht Anna Paulowna een gezicht op Dordrecht met woelend water van Schotel (vergelijk afb. 2).3 Het was het eerste bezoek van Willem II aan de oudste stad van Holland. Elf jaar later kwam hij precies op dezelfde dag, 29 april, terug in de hoedanigheid van koning (zie cat.nr. 100). Tijdens het bezoek in 1830 vielen de militaire en kunstzinnige interesses van Willem II prachtig samen. Die aspecten komen ook ruim aan de orde in de catalogus die voor u ligt en op de tentoonstelling Willem II – Kunstkoning. In zekere zin keert Willem II terug naar Dordrecht en vormen geschiedenis en kunst wederom de rode draad van een bijzondere gebeurtenis: een tentoonstelling over de kunstcollectie van koning Willem II die in 1850
afb. 2
j.c. schotel Gezicht op Dordrecht paneel, 38 x 51 cm Dordrechts Museum (bruikleen particuliere collectie)
16
litho die ernaar werd gemaakt (afb. 4).5 Het schilderij moet goed zijn bevallen: in 1849 werd Scheffer door Willem II onderscheiden in de Orde van de Eikenkroon. >
is geveild. En in zekere zin is de schilder J.C. Schotel weer een bindende factor. Een van zijn schilderijen die Willem II kocht, en die na de dood van de koning geveild moesten worden, bevindt zich sinds 1866 in het Dordrechts Museum (afb. 3 en cat.nr. 169). Willem II bezat ook werk van een andere destijds beroemde in Dordrecht geboren schilder, Ary Scheffer (1795-1858). Scheffer verkeerde in Parijs in de hoogste kringen, kreeg daar belangrijke opdrachten van vorst en overheid en portretteerde vele leden van de Franse koninklijke familie. Hij was een veelgevraagd society portrettist en belangrijke verzamelaars kochten zijn werk voor veel geld. In het Dordrechts Museum worden drie brieven bewaard van Petrus Kornelis Koning, ‘Inspecteur de la Galerie des Tableaux Modernes de S.M. le Roi des Pays Bas’ aan Scheffer uit 1844.4 Daarin wordt de aankoop besproken van Scheffers schilderij De drie koningen, dat grotere bekendheid kreeg door de
afb. 3
j.c. schotel Woelend water met schepen op de Zeeuwse stromen paneel, 63,7 x 83,8 cm Dordrechts Museum
afb. 4
f.b. wa ander s na ar ary scheffer De drie koningen, 1844 litho, 480 x 323 mm Dordrechts Museum
17
160
Catalogus 161
1
afb. 6 op p. 37
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Nicol a as Pieneman Amersfoort 1810 – 1860 Amsterdam
Portret van koning Willem II
Doek, 286 × 200 cm
linksonder:
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
inv.nr. ge-5976
N Pieneman 1849
herkomst
Uit de Romanov Galerij van het
Winterpaleis
l i t e r at u u r
Amsterdam 2009-2010, p. 15, afb. p. 16;
St. Petersburg 2013-2014, cat.nr. 1
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
1
Tsaar Nicolaas I bestelde dit staatsie portret van zijn zwager koning Willem II (1792-1849) voor de Romanov Galerij in het Winterpaleis in St. Petersburg. Het behoort tot de grootste portretten van de koning aangezien het moest aansluiten bij de portretten van de Russische tsaren. Als tegenhanger van dit door Nicolaas Pieneman gemaakte portret vervaardigde Nicaise De Keyser het portret van Anna Paulowna (cat.nr. 2).
162
Beide schilders baseerden zich op de inhuldigingsportretten van Willem en Anna. Willem II is afgebeeld in zijn inhul digingsuniform met Waterloosabel en de mantel die hij bij de inhuldiging op 28 november 1840 droeg (zie cat.nr. 96). De rood fluwelen inhuldigingsmantel is gevoerd met hermelijn en bestikt met circa 90 Rijksleeuwen die in gouddraad zijn uitgevoerd. Willem II draagt de Neder landse Militaire Willemsorde eerste klas
catalogus geschiedenis
(op de mantel), de Russische St. Jorisorde tweede graad en de eveneens Russische St. Vladimirorde eerste graad.1 Daarnaast draagt hij nog de Oostenrijkse Orde van Maria Theresa. Rechts staat de troonzetel met het wapen der Nederlanden, links de koninklijke regalia: kroon, rijksappel en scepter. ba
2
afb. 7 op p. 37
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Nicaise De Keyser Zandvliet 1813 – 1887 Antwerpen
Portret van grootvorstin Anna Paulowna, 1850
Doek, 285 x 199 cm
rechtsonder:
(nd en xx aaneen)
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
NDe Keyser xx
inv.nr. ge-4611 herkomst
In opdracht van Nicolaas I, 1849; na 1917, uit de Romanov Galerij van het Winterp aleis; in 1929 overgedragen aan het ‘Antiquariaat’; teruggekeerd in 1931 l i t e r at u u r
Amsterdam 2009-2010, p. 17 en afb. p. 19; St. Petersburg 2012, nr. 45; St. Petersburg 2013-2014, cat.nr. 2 —————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
2
Dit staatsieportret toont koningin Anna Paulowna (1795-1865) ten voeten uit in haar inhuldigingsgewaad. Het is een eigenhandige repliek van het portret dat Nicaise De Keyser van Anna Paulowna maakte naar aanleiding van de inhuldiging van koning Willem II op 28 november 1840.1 In 1949 was het door Nicolaas I voor 6.000 gulden besteld via de Russische gezant in Nederland, baron Von Maltitz. Het was bestemd voor de Romanov Galerij.
In maart 1850 voltooide De Keyser het en in augustus van dat jaar werd het in St. Petersburg afgeleverd. Anna Paulowna is gekleed in Russische hofdracht. Haar japon van zilverlamé en mantel van goudlamé zijn met hermelijn afgezet. Zij is getooid met de orde van de Heilige Catharina, een gesp van parels en diamanten, een paarlen halssnoer en armbanden. Op haar hoofd schittert een diamanten kroon. De linkerhand van de
koningin rust op een met rood fluweel bedekte tafel, waarop de rijkskroon en een lauwerkrans prijken. Op de achtergrond een troonzetel in neogotische stijl, met op de rugleuning het monogram van de koningin. ba
catalogus geschiedenis
163
3
4
3
afb. 2 op p. 34
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
W i l l e m B a r t e l va n d e r K o o i Augustinusga 1768 – 1838 Leeuwarden
Portret van koning Willem I
Doek, 79 x 65 cm
linksonder:
W.B.v.d.Kooi/ pinx. 1818.
Den Haag, Koninklijke Verzamelingen, inv.nr. sc/0244 [alleen dordrecht en luxemburg] herkomst
Koninklijk bezit l i t e r at u u r
Boschma 1978 —————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Willem Frederik van Oranje Nassau (17721843) was de zoon van de laatste stadhou der. Hij kwam op 30 november 1813 na 18 jaar ballingschap terug en werd op 1 december soeverein vorst van Nederland, dat in 1814 een koninkrijk werd. In 1815 nam Willem de titel koning aan, en voegde het Congres van Wenen Nederland samen met de Zuidelijke Nederlanden. Willem was een autocratische en sobere koning
164
die aan zijn investeringen in handel en industrie de bijnaam ‘koningkoopman’ dankte. De Belgische Opstand scheurde in 1830 het koninkrijk in twee delen. Willem stuurde een leger onder leiding van de latere koning Willem II naar het zuiden, maar moest onder internationale druk de onafhankelijkheid van België erkennen. Zijn verzet tegen vrede met België bracht Nederland aan de rand van een financiële afgrond. Willem deed in 1840 afstand van de troon, hertrouwde in 1841 met een roomskatholieke Belgische gravin en verhuisde naar Berlijn. De Friese schilder Van der Kooi maakte verschillende portretten van Willem I, waarvan dit het eerste is.1 Op zijn uniform draagt de koning de door hemzelf in 1815 ingestelde militaire Willemsorde. hs
4
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Jean-Baptiste Va n d e r H u l s t Leuven 1790 – 1862 Brussel
catalogus geschiedenis
Portret van Wilhelmina van Pruisen, ca. 1830-1840
Paneel, 65 x 47,5 cm
rechtsmidden:
Particuliere collectie (door bemiddeling
van Hoogsteder & Hoogsteder, Den Haag)
V D Hulst F
herkomst
Collectie Van Heeckeren van Ruurlo en
Kell, Ruurlo 1933
l i t e r at u u r
Dordrecht 2012-2013, cat.nr. 77
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Koningin Wilhelmina van Pruisen (17741837), de vrouw en volle nicht van koning Willem I, is in dit fraai bewaard gebleven portret door hofschilder Van der Hulst zittend in een interieur afgebeeld met achter zich een portret van haar zoon, de latere koning Willem II.1 ‘Mimi’, zoals zij door intimi werd genoemd, was een groot kunstliefhebster, bezocht regelmatig tentoonstellingen en steunde verschillen de kunstenaars. Zelf kreeg zij les van de Duitse schilder Johann Friedrich Bury (1763-1823).2 Willem II erfde niet alleen haar passie voor kunst, maar ook een groot deel van haar collectie. Al in 1817 kreeg Willem voor zijn verjaardag de Gonzales
Coques van zijn moeder (cat.nr. 139). Na Mimi’s dood kwamen vooral eigentijdse meesters, zoals werk van J.C. Schotel, A. Schelfhout, A. van Strij, C. Kruseman en G. Smak Gregoor, in het bezit van de Prins van Oranje.3 Het duurste schilderij in de in 1837 opgestelde inventarislijst van Mimi’s bezit was echter ‘een mans portret door Rembrandt’ (3.000 gulden). Dit betreft waarschijnlijk Rembrandts beroemde portret van Nicolaes Ruts uit 1631 dat zich nu in de Frick Collection in New York bevindt. 4 sp
5 —————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
S t e pa n Sj t s j o e k i n M o s k o u 1 7 6 2 – 1 8 2 8 S t. P e t e r s b u r g
Portret van tsaar Paul I, 1797-1798
Doek, 154 x 116 cm
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
inv.nr. erzj-1733
herkomst
Collectie vorsten Joesoepov, St. Petersburg
tot 1917; Etnografisch Museum tot 1941
5
l i t e r at u u r
St. Petersburg 1993, cat.nr. 44; Apeldoorn
1995-1996, cat.nr. 58; St. Petersburg 2013-
2014, cat.nr. 3
1798, toen Paul I werd onderscheiden met het Maltezer Kruis, dat ontbreekt op het portret in de Hermitage. jg
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Paul I (1754-1801) was de vader van Anna Paulowna. Hij was de zoon van grootvorst Pjotr Fjodorovitsj (Peter III) en groot vorstin Jekaterina Aleksejevna (Catharina de Grote) en leed aan een ernstige vorm van paranoia. Vanaf 1796 was hij tsaar van Rusland, maar in 1801 werd hij vermoord, met tenminste medeweten van zijn zoon en opvolger Alexander I. Het tentoon gestelde portret is een variant op een kniestuk van Paul I in het museumpaleis van Pavlovsk. Het doek van de Hermitage onderscheidt zich door een intensere kleurharmonie en sterkere licht-donker contrasten. Paul I is afgebeeld in het generaalsuniform van de lijfgarde van het Preobrazjenski Regiment, met driepuntige steek en met de ordes van St. Andreas de Eerstgeroepene (sjerp en ster), van de Heilige Alexander Nevski (ster) en van St. Anna, eerste graad (kruis met briljan ten). Het doek dateert van vóór november
6 —————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Anoniem l a at s t e k wa r t a c h t t i e n d e e e u w
Portret van tsarina Maria Fjodorovna
Doek, 74 x 57 cm
inv.nr. erzj-588
St. Petersburg, Staatsmuseum De Hermitage,
herkomst
Etnografisch Museum, 1941
l i t e r at u u r
St. Petersburg 1993, nr. 26; St. Petersburg
2013-2014, cat.nr. 4
—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Dit busteportret is ontleend aan Johann Baptist Lampi’s portret uit 1795 van grootvorstin Maria Fjodorovna ten voeten uit in Museum Pavlovsk.1 Maria Fjodorovna (1759-1828), geboren als prinses Sophia
6
catalogus geschiedenis
165
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belangrijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci. De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst, was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood worden geveild. Een topcollectie verdween uit Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De Ko n i n g en de Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de schilderijengalerij in de Gotische kapel gaan bekijken. Het is mij niet mogelijk alle rijkdom die ik bewonderde te beschrijven...’ dagboek van eliza pieter matthes, 26 november 1842
Kunsten-Koning
Koning Willem II (1792-1849) had een van de belangrijkste kunstverzamelingen van zijn tijd. Die bevatte
‘ Maar lang nog zeker zal iederen
Vlaamse primitieven, schilderijen uit de Italiaanse
Nederlander de nagedachtenis
uit de Hollandse Gouden Eeuw, zoals Rembrandts
bijblijven aan zoo ruimen,
overleden Koning, blijkens deze
Man in Oosterse kledij. Hij verzamelde ook teke ningen van Rubens, Rafaël en Leonardo da Vinci. De koning kocht bovendien veel eigentijdse kunst, was getrouwd met de Russische tsarendochter Anna Paulowna. Samen introduceerden zij een hofleven vol pracht en praal. Daar herinnert tegenwoordig de ‘Kunsten-Koning’ moest de collectie na zijn dood worden geveild. Een topcollectie verdween uit Nederland en verspreidde zich over de wereld. Een belangrijk deel wordt op de tentoonstelling en in
algemeen handelsblad, 15 juli 1850
De Ko n i n g en de Kunst
zoals werken van B.C. Koekkoek en J.C. Schotel. Hij
nog maar weinig aan. Door de grote schulden van
koninklijke galerij kenmerkte.’
Willem II
deze catalogus weer bij elkaar gebracht en aan kunstliefhebbers gepresenteerd zoals de koning dat deed in zijn Gotische Zaal in Den Haag.
De koning en de kunst
zoo edelen kunstzin, als onzen
renaissance, Spaanse meesterwerken en topstukken
Willem II
dordrechts museum
‘ Ik ben vandaag de schilderijengalerij in de Gotische kapel gaan bekijken. Het is mij niet mogelijk alle rijkdom die ik bewonderde te beschrijven...’ dagboek van eliza pieter matthes, 26 november 1842