File 1434362440

Hiske de Vries Jack van der Palen

Discover the world and experience the Infoversum!

The Infoversum, in Groningen, is the first 3D

full dome theater in Nederland. Het is niet alleen

full dome theatre in The Netherlands. It is not

uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere

just unique because of its curves and special

scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende

shipbuilding construction. The connecting function

functie en de filosofie achter het Infoversum

and philosophy behind the Infoversum have made

hebben bijgedragen aan het innovatieve en

a huge contribution to the innovation and thrill this

spannende gebouw dat er nu staat.

building exudes. It immediately becomes clear that

Het Infoversum maakt meteen bij de eerste

the Infoversum offers room for science, culture and

kennismaking duidelijk dat het wetenschap,

business. It is a place to discover, to learn in and to

cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een

share with others.

INFOVERSUM

Het Infoversum, in Groningen, is het eerste 3D

plek om te ontdekken, te leren en te delen.

In this book, architect Jack van der Palen shows Architect Jack van der Palen leidt u in dit boek

you around his unique design. He explains why

rond door zijn unieke ontwerp. Hij legt uit waarom

he used shipbuilding techniques and how the 3D

hij gebruikmaakte van scheepsbouwtechnieken

dome became a 3D dream.

en hoe de 3D dome een 3D droom werd. Let op de details in het lijnenspel, het zelfdragende

Marvel at all the details in the sleek lines, the self-

vermogen van de materialen en de routing.

supporting strength of the materials used and the

De prachtige foto’s laten Van der Palens ideeën

clever routing. The beautiful pictures clearly show

over vorm en functie duidelijk zien. Laat u

Van der Palen’s ideas about form and function. Set

meenemen op een bijzondere reis door het

out on a special journey through the universe, the

heelal, het ontwerp en de verbeelding van

design and the imagination of innovative thinkers

vernieuwende denkers en makers uit het Noorden.

and creators from the North of the Netherlands.

Ontdek de wereld en ervaar het Infoversum!

INFOVERSUM

INFOVERSUM

4

INFOVERSUM

Inhoud Content

8

Woord vooraf Preface

14

De dome als droom The dream of the dome

26

Zoeken naar de vorm Looking for a form

54

De visie ontwikkelt zich en groeit naar een ontwerp Development of vision and design

58

De routing Routing

64

Het onderzoek naar de beste zaal Research for the best auditorium

68

Het complexe 3D-model beheersen Control of the complex 3D model

72

In en om het Infoversum In and around Infoversum

84

Het glimmende, witte hart A shiny, white heart

88

De huid verandert An ever-changing skin

98

Naar binnen Going inside

112

Een nieuwe impuls voor de binnenstadsarchitectuur New impulse for urban architecture

116

Nieuwe architectuur New architecture

120

Te mooi om niet te delen Too good not to share

126

De tijdlijn Timeline

127

Het Infoversum in detail Infoversum in more detail

INFOVERSUM

5

6

INFOVERSUM

INFOVERSUM

7

Infoversum: Boullée meets Le Corbusier Woord vooraf Lange tijd luidde de Eerste Koepelwet van Hulsman:

De architect van het Infoversum, Jack van der Palen,

Elke koepel die van onderen wordt gefotografeerd,

heeft goed begrepen dat een koepel niet vanzelf

is mooi. Maar bij het maken van het boek Hollandse

mooi is en dat het exterieur van een koepel in al

Hemels (2010), met 43 afbeeldingen van door Luuk

zijn perfectie naar saaiheid neigt. Met verschillende

Kramer van onderaf gefotografeerde koepels van

ingrepen heeft hij ervoor gezorgd dat het Infover-

Nederlandse kerken en wereldse gebouwen, merkte

sum van alle kanten een andere aanblik biedt. In

ik dat de Eerste Koepelwet een kleine bijstelling

de eerste plaats is de koepel, anders dan vrijwel

behoefde: Alle koepels van voor 1945 zijn mooi.

alle andere koepels, meer dan een halve bol. Vooral gezien van buiten, wekt het gebouw hierdoor de

Na de Tweede Wereldoorlog raakte de koepelbouw

suggestie dat de koepel deel uitmaakt van een bol.

in Nederland niet alleen in het slop, maar ook zijn

Hierdoor doet het Infoversum denken aan het nooit

de koepels die wel zijn gebouwd lang niet allemaal

uitgevoerde maar niettemin beroemde ontwerp

mooi, zo ontdekte ik. Zelfs niet als ze precies

voor een graftombe voor Isaac Newton uit 1783 van

vanuit het middelpunt van de koepelcirkel worden

de Franse revolutie-architect Étienne-Louis Boullée

gefotografeerd. Zeker, de geodetische koepels van

(1728-1799).

de Amerikaanse ontwerper-uitvinder Richard Buckminster Fuller, waarvan er ook enkele in Nederland

Bovendien heeft Van der Palen een welvende

staan, leveren door het patroon van driehoeken

omhulling van cortenstaal rondom de bijna bol

prachtige foto’s op. En ja, ook de Paper Dome, een

gedrapeerd. De drapering brengt een andere

geodetische koepel van kartonnen buizen die de

beroemde architect in herinnering: Le Corbusier

Japanse Pritzker Prize-winnaar Shigeru Ban in 2003

(1887-1965). Niet alleen lijkt de welvende onder-

ontwierp als tijdelijk theater in Amsterdam, is prach-

bouw op het betonnen dak van Le Corbusier’s Notre

tig. Maar de koepel in het Utrechtse kantoren- en

Dame du Haut in Ronchamp uit 1955, maar ook

winkelcomplex Hoog Catharijne is, met zijn brede,

heeft de architect de raad ter harte genomen die

platte spanten van kunststof, ook van onderen

Le Corbusier architecten gaf in zijn boek Vers une

gezien afzichtelijk. En de koepels die sommige

architecture. Architecten, kijk goed naar moderne

tropische zwemparadijzen in Nederland hebben, zijn

passagiersschepen, schreef Le Corbusier in 1923.

zo saai en grof dat ze geen plaats hebben gekregen

Bijna een eeuw later paste Van der Palen heden-

in Hollandse Hemels, het pantheon van de Neder-

daagse scheepsbouwtechnieken toe bij de bouw

landse koepels.

van het Infoversum.

Ook de koepel van het Planetarium in Artis in

Bernard Hulsman

Amsterdam heeft het pantheon niet gehaald.

De binnenkant van de koepel is egaal wit en is pas mooi als er een sterrenhemel op wordt geprojecteerd. Ook het exterieur is niet groots: de met koper beklede koepel vormt samen met de lage onderbouw een plomp geheel dat niet in de schaduw kan staan van het Pantheon in Rome uit de eerste eeuw na Christus, het mooiste koepelgebouw ter wereld.

8

INFOVERSUM

Preface For a long time, the First Law of Domes by Hulsman

The architect of the Groningen Infoversum, Jack van

was: Every dome photographed from below, looks

der Palen, understands that a dome is not beautiful

good. But while writing the book Hollandse Hemels

in itself, and that the exterior of a dome, in all its

(2010), which includes 43 images of domes of Dutch

perfection, can be a bit boring. He deployed various

churches and secular buildings photographed from

tricks and techniques to ensure that the Infoversum

below by Luuk Kramer, I noticed that the First Law

looks different from every angle. In the first place,

of Domes required a minor adjustment: all domes

the dome – as opposed to virtually all other domes

pre-1945 look good.

– is more of a hemisphere. Especially when seen from the outside, this gives the impression that the

After the Second World War, domed structures

dome is part of a sphere. The Infoversum resembles

have not been used often in The Netherlands, and

the design of the tomb for Isaac Newton from 1783,

I discovered that those that had been built, are

by the French revolutionary architect Étienne-Louis

not all that pretty. Not even if you photographed

Boullée (1728-1799), which was never built.

them exactly from the centre of the dome. Yes, the geodetic domes of the American designer

In addition, Van der Palen has draped a reinforced

and inventor Richard Buckminster Fuller, a few of

Corten steel skin around his near-sphere. This

which were built in The Netherlands, yield beauti-

draping technique resembles the work of another

ful photos because of the triangular patterning. And

famous architect: Le Corbusier (1887-1965). Not

yes, the Paper Dome, a geodetic dome made out of

only does the arching structure resemble the

cardboard tubes, designed by the Japanese Pritzker

concrete roof of Le Corbusier’s Notre Dame du Haut

Prize-winner Shigeru Maruta Ban in 2003, built as

at Ronchamp from 1955, but the architect has also

a temporary theatre in Amsterdam, is amazing-

taken on board the advise that Le Corbusier gives to

looking. But the dome of the office building and

architects in his book Vers une architecture. Archi-

shopping mall Hoog Catharijne in Utrecht, with its

tects, observe modern passenger ships, Le Corbusier

wide, flat plastic rafters, is, when seen from below,

wrote in 1923. Almost a century later, Van der Palen

as ugly as ugly can be. The domes of some tropi-

applied contemporary ship-building techniques in

cal swimming pools in the Netherlands are so dull

the construction of the Infoversum.

and stocky, that they have not been included in Hollandse Hemels, the pantheon of Dutch domes.

Bernard Hulsman

The dome of the Planetarium in Artis Zoo in Amsterdam did not make the pantheon either. The inside of the dome is all white and only looks good when a starry sky is projected onto its walls. Neither is the exterior very impressive: The copper dome and low substructure look quite clumsy, and the building is in a totally different league than the Pantheon in Rome, from the first century AD, the most beautiful domed building in the world.

INFOVERSUM

9

De dome als droom The dream of the dome

Het 3D full dome-theater Infoversum is ontworpen

The 3D full dome theatre Infoversum has been

als multidisciplinair planetarium en kenniscentrum.

designed as a multidisciplinary planetarium

Het is niet alleen uniek door zijn vloeiende vorm

and knowledge centre. Besides its unique curvy

en bijzondere scheepsbouwconstructie. Ook de

and extraordinary shipbuilding construction,

verbindende functie en de filosofie achter het

Infoversum’s correlative function and underlying

Infoversum hebben bijgedragen aan het innova-

philosophy also make a huge contribution to its

tieve en spannende gebouw dat er nu staat.

innovative and exciting character. It is immedi-

Het Infoversum maakt meteen bij de eerste

ately apparent that Infoversum offers chances

kennismaking duidelijk dat het wetenschap, cultuur

to science, culture and business. It is a place to

én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een plek om

explore, to learn and to share.

te ontdekken, te leren en te delen.

Infoversum was initiated by Edwin A. Valentijn, Prof. dr. Edwin A. Valentijn is de geestelijk vader

Professor in Astronomical Information Techno­

van het Infoversum. Als hij een subsidie voor het

logy at the University of Groningen. Having

verspreiden van wetenschappelijke kennis heeft

been granted a subsidy for the development of

gekregen, ziet astronoom Valentijn meer moge-

a location where scientific information can be

lijkheden dan de gebruikelijke lesprogramma’s,

shared, the astronomer dreamt of a place that

congressen en workshops. Hij wil een toegankelijk

offered more than just regular classes, confer-

planetarium midden in Groningen realiseren. Een

ences and workshops. He wanted to create an

inspirerend bezoek aan het digitale planetarium in

accessible planetarium, in the centre of Groningen.

Hamburg en de enthousiaste reacties van Groningse

An inspirational visit to the digital planetarium in

bedrijven, de Rijksuniversiteit Groningen en de

Hamburg, and enthusiastic reactions from Gronin-

gemeente Groningen stimuleren de ontwikkeling

gen businesses, the university, and the municipal-

van wat wij nu kennen als het Infoversum. Het

ity, boosted the development of what we now

oorspronkelijke idee ontwikkelt zich tot een 3D full

know as Infoversum. The original idea developed

dome-theater, een koepeltheater waar die kennis-

into a 3D full dome theatre, where knowledge

verspreiding inmiddels meer gebieden bestrijkt

from many other fields besides astronomy can be

dan alleen de sterrenkunde. In een wereld waarin

shared. In a world where we are swamped with

we worden overspoeld door informatie, worden

information, Infoversum transforms a variety of

allerlei stromen van wetenschappelijke gegevens

scientific information into extraordinary projec-

in het Infoversum omgezet tot bijzondere projecties

tions and art installations. It is a journey through

en kunstinstallaties. Een reis door het heelal, het

space, the human body and through history – here,

menselijk lichaam of de geschiedenis: het is nu

anything is possible and even the building itself is

allemaal mogelijk in een gebouw dat een belangrijk

an integral part of the visitor experience.

onderdeel is van de totale ervaring van de bezoeker.

While Valentijn was exploring ways to create a

14

INFOVERSUM

Terwijl Valentijn zoekt naar manieren om een

planetarium in Groningen, architect Jack van der

planetarium in Groningen te verwezenlijken, werkt

Palen had a dream of his own. As an architect,

architect Jack van der Palen aan zijn eigen droom.

he is constantly exploring innovative structures,

Als architect is hij altijd op zoek naar nieuwe vormen

materials and techniques, which will result in a

en innovatieve materialen of technieken waardoor

building that immediately conveys its function and

een gebouw zijn omgeving al ‘vertelt’ wat zijn

underlying philosophy to its surroundings.

functie is en vanuit welke filosofie het is ontworpen.

During his exploration, he developed an idea for Tijdens die zoektocht ontstaat het idee voor een

a small pavilion in the shape of an upside-down

klein paviljoen in de vorm van een omgekeerde boot

boat, perched on and overhanging a thin column.

die op een smalle kolom met een groot overstek

In his work, Van der Palen explores ways in which

moet blijven staan. Van der Palen onderzoekt hoe

a building’s construction can be put to practical use,

hij de constructie van een gebouw in het dagelijkse

while providing its exterior with a meaningful role

gebruik kan benutten en hoe hij het uiterlijk ervan

of its own. Which are the limitations? How far can

een veelzeggende rol kan geven. Waar liggen de

an architect go as far as – unusual – structures are

grenzen van wat haalbaar en wat mogelijk is? Hoe

concerned? During his continuous quest for innova-

ver kan een architect gaan qua vorm en in het

tive materials, techniques and technologies, Van

gebruik van bijzondere structuren? Door te blijven

der Palen came across shipbuilding and discovered

zoeken naar verrassende materialen en nog niet

that it offers many opportunities to architecture as

eerder toegepaste technieken ontdekt Van der Palen

well. All of a sudden, extraordinary, flowing shapes

de vele nieuwe mogelijkheden die de scheepsbouw-

became a real possibility. This small pavilion design

techniek aan de architectuur zou kunnen toevoegen.

ultimately developed into the largest 3D dome

Opeens zijn onverwachte en vloeiende vormen

theatre in the Netherlands. Infoversum combines

maakbaar die nog niet eerder in de bouw konden

architecture, engineering and art into one building.

Dansen De bolvorm van de dome en de stalen buitenhuid lijken om elkaar heen te dansen. Het gebouw leeft en beweegt en laat steeds een klein stukje zien van wat de bezoekers kunnen verwachten.

Dancing The spherical shape of the dome, and the steel outer skin, seem to dance around each other. The building is alive and moves, showing the visitors a glimpse of what to expect.

worden gebruikt. Het ontwerp van dat kleine paviljoen is steeds verder doorontwikkeld en is inmiddels uitgegroeid tot het grootste 3D koepeltheater van Nederland. Het Infoversum brengt zo architectuur, techniek en kunst in één gebouw samen.

INFOVERSUM

15

Colofon

Uitgave Published by

Fotografie Images

WBOOKS, Zwolle

Jan H. de Boer

info@wbooks.com

m.u.v.

www.wbooks.com

Koos Boertjens, 115 Central Industry Group, 122

Tekst Text

Vincent Lublink, 113, 114

Jack van der Palen, Hiske de Vries

Sander Martens, 89 Mirjam Matena, 45

Woord vooraf Preface

Mark Sekuur, 123

Bernard Hulsman

Lex Vesseur, 27, 122

Vormgeving Design

Kunstwerken Artworks

Gerard Alberts, AlbertsKleve BNO

Oscar Venema, 98 (Robot) Memo Akten, 100 (Visual Art)

Vertaling Translation

Ronald Westerhuis, 62, 63 (Sculpture)

Vitataal

© 2015 WBOOKS /Jack van der Palen/Hiske de Vries Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.

ISBN 978 94 625 8089 3 NUR 648

© 2015 WBOOKS /Jack van der Palen/Hiske de Vries All rights reserved. Nothing in this publication may be copied, stored in any database or distributed in any form or in any way, be it electronic, mechanical, by means of photocopies or in any other way, without prior permission in writing from the publisher.

The publisher has made every effort to obtain the rights to the illustrations used, in accordance with the law.

Anyone who, despite this, claims entitlement to certain rights can contact the publisher.

The copyright to the works of artists affiliated to a CISAC organisation has been cleared with Pictoright in Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.

Hiske de Vries Jack van der Palen

Discover the world and experience the Infoversum!

The Infoversum, in Groningen, is the first 3D

full dome theater in Nederland. Het is niet alleen

full dome theatre in The Netherlands. It is not

uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere

just unique because of its curves and special

scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende

shipbuilding construction. The connecting function

functie en de filosofie achter het Infoversum

and philosophy behind the Infoversum have made

hebben bijgedragen aan het innovatieve en

a huge contribution to the innovation and thrill this

spannende gebouw dat er nu staat.

building exudes. It immediately becomes clear that

Het Infoversum maakt meteen bij de eerste

the Infoversum offers room for science, culture and

kennismaking duidelijk dat het wetenschap,

business. It is a place to discover, to learn in and to

cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een

share with others.

INFOVERSUM

Het Infoversum, in Groningen, is het eerste 3D

plek om te ontdekken, te leren en te delen.

In this book, architect Jack van der Palen shows Architect Jack van der Palen leidt u in dit boek

you around his unique design. He explains why

rond door zijn unieke ontwerp. Hij legt uit waarom

he used shipbuilding techniques and how the 3D

hij gebruikmaakte van scheepsbouwtechnieken

dome became a 3D dream.

en hoe de 3D dome een 3D droom werd. Let op de details in het lijnenspel, het zelfdragende

Marvel at all the details in the sleek lines, the self-

vermogen van de materialen en de routing.

supporting strength of the materials used and the

De prachtige foto’s laten Van der Palens ideeën

clever routing. The beautiful pictures clearly show

over vorm en functie duidelijk zien. Laat u

Van der Palen’s ideas about form and function. Set

meenemen op een bijzondere reis door het

out on a special journey through the universe, the

heelal, het ontwerp en de verbeelding van

design and the imagination of innovative thinkers

vernieuwende denkers en makers uit het Noorden.

and creators from the North of the Netherlands.

Ontdek de wereld en ervaar het Infoversum!

INFOVERSUM