∆√ «∫√π¡√¡ ∆∏™ ¶√§π∆∂π∞™» ∫∞π √π ¶∂ƒπ¶∂∆∂π∂™ ∆√À √ Ãπ™∆π∞¡π∫√™ ¶§∏£À™ª√™ ∆∏™ £∂™™∞§√¡π∫∏™ ¶ƒπ¡, ∫∞∆∞ ∫∞π ª∂∆∞ ∆∏¡ ∂¶∞¡∞™∆∞™∏ ∆√À 1821
ETAIPEIA MAKE¢ONIKøN ™¶OY¢øN ¢IOIKHTIKO ™YMBOY§IO ¶Úfi‰ÚÔ˜ AÓÙÈÚfi‰ÚÔ˜ °ÂÓ. °Ú·ÌÌ·Ù‡˜ T·Ì›·˜ ŒÊÔÚÔ˜ BÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ ™‡Ì‚Ô˘ÏÔÈ
©
: : : : : :
NÈÎfiÏ·Ô˜ M¤ÚÙ˙Ô˜ X·Ú¿Ï·ÌÔ˜ N¿ÛÏ·˜ X·Ú¿Ï·ÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘ £Âfi‰ˆÚÔ˜ ¢·Ú‰·‚¤Û˘ Iˆ¿ÓÓ˘ KÔÏÈfiÔ˘ÏÔ˜ KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ B·‚Ô‡ÛÎÔ˜ TÂÚ¤˙· ¶ÂÓÙ˙ÔÔ‡ÏÔ˘-B·Ï·Ï¿ Aı·Ó¿ÛÈÔ˜ K·Ú·ı·Ó¿Û˘ B·Û›ÏÂÈÔ˜ ¶¿·˜
ETAIPEIA MAKE¢ONIKøN ™¶OY¢øN
ISBN 978-960- 7265-92-0
54
E£NIKH BIB§IO£HKH ¢HMO™IEYMATA TH™ ETAIPEIA™ MAKE¢ONIKøN ™¶OY¢øN
∂À∞°°∂§√™ ∞Ã. Ã∂∫πª√°§√À
∆√ «∫√π¡√¡ ∆∏™ ¶√§π∆∂π∞™» ∫∞π √π ¶∂ƒπ¶∂∆∂π∂™ ∆√À √ Ãπ™∆π∞¡π∫√™ ¶§∏£À™ª√™ ∆∏™ £∂™™∞§√¡π∫∏™ ¶ƒπ¡, ∫∞∆∞ ∫∞π ª∂∆∞ ∆∏¡ ∂¶∞¡∞™∆∞™∏ ∆√À 1821
§O°O™ ¶ANH°YPIKO™ E¶I THı E£NIKHı EOPTHı TH™ 25 ˘ MAPTIOY EKºøNH£EI™ EN THı AI£OY™Hı TE§ETøN TH™ ETAIPEIA™ MAKE¢ONIKøN ™¶OY¢øN
£E™™A§ONIKH 2008
54
5
¶ÚÔÛÊ¿Ùˆ˜, ͤÓÔ˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ·˜ ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔÓ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙÔ 1821 ‰È·Ù‡ˆÛ ÙËÓ ¿Ô„Ë fiÙÈ «ÙÔ ÔıˆÌ·ÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ ‰ÂÓ Â›¯Â Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌÔ Û˘ÌʤÚÔÓ Ó· ÂÍ·Ï›„ÂÈ ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ Ô‡Ù ӷ ÙÔ˘˜ ÂÍÔ˘ıÂÓÒÛÂÈ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒ˜. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ›¯Â ·Ó¿ÁÎË ·fi ÙÔ ÂÌÔÚÈÎfi ÙÔ˘˜ ‰·ÈÌfiÓÈÔ, ÔÛ¿ÎȘ ·ÔÊ¿ÛÈ˙ ӷ ¯·ÏÈÓ·ÁˆÁ‹ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ¿ÓÙÔÙ ÂÓÔ¯ÏËÙÈÎÔ‡˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜»1. ∞˘Ùfi˜ Ô ÈÛ¯˘ÚÈÛÌfi˜ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÛÊ·Á¤˜ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÂÚÈÛÙ·ÛÈ·Îfi ·Ù‡¯ËÌ· ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ ¤ÏÏÔÁÔ˘ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡, Ô ÔÔ›Ô˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û Ì ‚¿ÛË Ù· «Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌ·» Û˘ÌʤÚÔÓÙ¿ ÙÔ˘. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ÓÔÌ›˙ˆ fiÙÈ Ù· ‰ÂÈÓ¿ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ –fiˆ˜ Î·È ÔÔÈ·‰‹ÔÙÂ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ηٷÛÙÚÔÊ‹ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ˘Ú‹Ó· –‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·ÏÒ˜ Ù˘¯·›Ô Û˘Ì‚¿Ó Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜, ·ÏÏ¿ ÔÚÁ·ÓÈÎfi ÚÔ˚fiÓ Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∆Ô ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙȘ ‰ËÒÛÂȘ Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛ·Ó ·ÈÁ˘Ùȷο ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ Î·È ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ ¯ˆÚÈÒÓ Ù˘ ∫‡ÚÔ˘ –·‰È·ÎÚ›Ùˆ˜– ÙËÓ ›‰È· ÂÔ¯‹, fiˆ˜ Î·È ÁÈ· ÙȘ ÂÎÙÂٷ̤Ó˜ ηٷÛÙÚÔʤ˜ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ √ıˆÌ·ÓÒÓ fi¯È ·ÏÒ˜ ηÙÔÈÎËÌ¤ÓˆÓ ÙfiˆÓ, ·ÏÏ¿ ·Ú·ÁˆÁÈÎÒÓ Ì˯·ÓÈÛÌÒÓ ÌÂÁ¿Ï˘ ÛËÌ·Û›·˜, fiˆ˜ Ë Ã›Ô˜. ∏ ·ÓÙ›ÏË„Ë Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÈ ÛÙÔÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎfi ÎÚ·ÙÈÎfi Ì˯·ÓÈÛÌfi ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ‹ fi¯È Ù· «Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌ· Û˘ÌʤÚÔÓÙ¿» ÙÔ˘ ¤¯ÂÈ ÌÈÎÚ‹ Û¯¤ÛË Ì ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∂›Ó·È ·Ó·Áη›· ÌÈ· ÚÔηٷÚÎÙÈ΋ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ÚÔÊÔÚÈ΋˜ Î·È ÁÚ·Ù‹˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘: ÔÈ ÛËÌÂÚÈÓÔ› £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÚfiÁÔÓÔÈ Î·ÙÔÈÎÔ‡Û·Ó ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙËÓ ÙÚ›ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. Â›Ó·È ·ÛÊ·ÏÒ˜ Ï›ÁÔÈ. ∏ ÙÔÈ΋ ÚÔÊÔÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÁÈ· ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ¤¯ÂÈ ÂÎÏ›„ÂÈ. æ‹ÁÌ·Ù¿ Ù˘ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒ* ¶·ÓËÁ˘ÚÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ Ô˘ ÂÎʈӋıËΠÛÙȘ 21.03.2007. 1. Mark Mazower, Salonica City of Ghosts. Christians, Muslims and Jews 14301950, Harper-Collins 2004, Û. 137. µÏ. ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ·ÓÙÈÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ÙÚfiÔ˘ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÂÍÈÛÏ·ÌÈÛÌÔ‡˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙÔ ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∆· “Ê·ÓÙ¿ÛÌ·Ù·” ÙˆÓ ÁÈÒÓ ÙÔ˘ ∞ÌÓÙÔ˘ÏÏ¿¯: ∂ÍÈÛÏ·ÌÈÛÌÔ› ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ‰¤Î·ÙÔ ¤ÌÙÔ ·ÈÒÓ·», £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ 19 (ª¿ÈÔ˜ 2006) 134-139.
6
ıËÎ·Ó ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ¯¿ÚË ÛÙȘ ÊÈÏfiÙÈ̘ ·ÏÏ¿ ·ÙÔÌÈΤ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙÔ˘ ÃÚ›ÛÙÔ˘ °Ô˘ÁÔ‡ÛË2 Î·È Ù˘ ∞ÁÁÂÏÈ΋˜ ªÂÙ·ÏÏÈÓÔ‡3. ª·˜ ÏÂ›Ô˘Ó Ù· ËÌÂÚÔÏfiÁÈ·, Ù· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷο ηٿÛÙȯ·, ÔÈ ·Ó¤Î‰ÔÙ˜ ‹ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˜ ·ÊËÁ‹ÛÂȘ ·fi ÙÔÓ 19Ô ·È., Ô˘ ı· ›¯·Ó ηٷÁÚ¿„ÂÈ ÙËÓ ÙÔÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÁÈ· fiÛ· Û˘Ó¤‚ËÛ·Ó ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘. ™‹ÌÂÚ· ‚·ÛÈ˙fiÌ·ÛÙ ÌfiÓÔÓ Û ÁÚ·Ù¤˜ ËÁ¤˜ ÙÚÈÒÓ ‚·ÛÈÎÒÓ Î·ÙËÁÔÚÈÒÓ: (·) ∞Ó·ÊÔÚ¤˜ ÙˆÓ Â˘Úˆ·›ˆÓ ÚÔͤӈÓ, (‚) √ıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê· Î·È Î·Ù¿ÛÙȯ· Î·È (Á) ∫Ò‰ÈΘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ¶ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ¤¯Ô˘Ó ‰ËÌÔÛÈ¢Ù› ·ÚÎÂÙ¤˜. ∆Ô ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È Ì ÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, ·Ó Î·È ÈÛÙ‡ˆ fiÙÈ ÔÏϤ˜ Ï·Óı¿ÓÔ˘Ó ·ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛÙ˜. ŸÛÔ ÁÈ· ÙȘ ËÁ¤˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ·ÍÈÔÔÈ‹ıËÎ·Ó Î·È ı· Ì·˜ ··Û¯ÔÏ‹ÛÔ˘Ó È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ηٿ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË Ô˘ ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ.
√È ÚˆÙÔfiÚÔÈ Î·È ÔÈ Û˘Ó¯ÈÛÙ¤˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ √ ÚÒÙÔ˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ô˘ ¤‰ˆÛ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· Î·È ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ‹Ù·Ó Ô Pouqueville, ÛÙÔ ÙÂÙÚ¿ÙÔÌÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Ì ı¤Ì· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·ӿÛÙ·ÛË (ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1821-1824), ÙÔ ÔÔ›Ô ÂΉfiıËΠÙÔ 1838 ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ. ∆Ô ¤ÚÁÔ ·˘Ùfi ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËΠÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Î·È ÂΉfiıËΠÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ÙÔ 1890-18914. ™Â fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ Ù· ÁÂÁÔ2. ∂› ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ, ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Ô˘ Âͤ‰ˆÛÂ Î·È ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÌÔ˘ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi ÌfiÓÔÓ ¤Ó· Ù‡¯Ô˜: ª·Î‰ÔÓÈÎfiÓ ∏ÌÂÚÔÏfiÁÈÔÓ Ô °fiÚ‰ÈÔ˜ ¢ÂÛÌfi˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1915. √ ÏfiÁÈÔ˜ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ °Ô˘ÁÔ‡Û˘ –Ô ÚÒÙÔ˜ Ô˘ ÚÔÛ¿ıËÛ ӷ ÁÚ¿„ÂÈ ÓÂfiÙÂÚË ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢– ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÂÓÙÂÏÒ˜ ·Ú·ÌÂÏË̤ÓÔ˜ ·fi ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ¤Ú¢ӷ. 3. ∂› ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ, ∞ÁÁÂÏÈ΋ µ. ªÂÙ·ÏÏÈÓÔ‡, ™ÙÔȯÂÈ҉˘ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 1944Ø Ë ›‰È·, ¶·Ï·È¿ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÙfiÌÔ˜ ∞ã, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1939Ø Ë ›‰È·, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Â› ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ηٿ ÙÔÓ 19ÔÓ ·ÈÒÓ·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1952. ∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ªÂÙ·ÏÏÈÓÔ‡ ‰ÂÓ ¤ÁÎÂÈÙ·È ÌfiÓÔ ÛÙË ‰È¿ÛˆÛË ÚÔÊÔÚÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘, ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÛÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÚÔÛˆÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ ÙÔ˘˜, Ë ÔÔ›· ‹Ù·Ó ·ÎfiÌË ‰˘Ó·Ù‹ ÛÙËÓ ÚÔÔÏÂÌÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô. °È· ÙË ÏfiÁÈ· ·˘Ù‹ ‚Ï. ™‡ÚÔ˜ ∞. µ·ÛÈÏÂÈ¿‰Ë˜, «∏ ÁÈ·ÁÈ¿ ÌÔ˘ Ë ∞ÁÁÂÏÈ΋: ∞Ó·ÌÓ‹ÛÂȘ ·fi ÙËÓ ·È‰È΋ ÌÔ˘ ËÏÈΛ·», £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ 12 (¢ÂΤ̂ÚÈÔ˜ 2003) 255-258. 4. F.-C.-H.-L. Pouqueville, Histoire de la Regeneration de la Grece comprenant le precis des Evenements depuis 1740 jusqu’en 1824, Tomes I-IV (Paris, 1838), ÂÏÏËÓÈ΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ¢. ∑‡ÁÔ˘Ú· Î·È π. £. ∑·ÊÂÈÚÔÔ‡ÏÔ˘, ˘fi Ù›ÙÏÔ πÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜ ‹ÙÔÈ Ë ∞Ó·Á¤ÓÓËÛȘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜, ÂΉ›‰ÔÙ·È ˘fi ∞. °ÂˆÚÁ›Ô˘, ¶. ∆˙ÂÏ¿ÙÔ˘, °. º¤ÍË, ∞ı‹ÓËÛÈ 1890-1891.
7
ÓfiÙ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Ô Pouqueville ÛÙËÚ›¯ıËΠ۠ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÙÔ˘ Á¿ÏÏÔ˘ ÚÔͤÓÔ˘ Bottu, ÂÈÏÔÁ‹ Ôχ Ê˘ÛÈÔÏÔÁÈ΋ ·ÊÔ‡ Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô Û˘ÁÁڷʤ·˜ ›¯Â ‰È·ÙÂϤÛÂÈ ÚfiÍÂÓÔ˜ Ù˘ °·ÏÏ›·˜ ÛÙ· πˆ¿ÓÓÈÓ· Î·È ÙËÓ ¶¿ÙÚ·. √È Âȉ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Â›Ó·È Ï›Á˜ Î·È ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈΤ˜. ∞fi ÙÔ˘˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÌfiÓÔÓ Ô ª·ÓfiÏ˘ ÙÔ˘ ∫˘ÚÈ·ÎÔ‡ ‹ ∆˙·ÓfiÁÏÔ˘, ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô ı· Á›ÓÂÈ ÏfiÁÔ˜ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜ ‰›‰ÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· ÛÙȘ ÂÓ¤ÚÁÂȘ Î·È ·Ú·Ï›„ÂȘ ÙˆÓ ‰ÈÔÈÎËÙÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, Î·È È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ÙÔ˘ ·Û¿ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó (ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ˘ ∞ÌÓÙÔ‡Ï ∞ÌÔ‡Ù) Î·È ÛÙȘ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ‹ ˘ÔÙÈı¤ÌÂÓ˜ ÂÓ¤ÚÁÂȘ ÙÔ˘ Bottu ÁÈ· ÙË ÛˆÙËÚ›· ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ fiÏ˘. ∏ ÁÂÓÈ΋ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ Pouqueville ‹Ù·Ó fiÙÈ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ ·Ó·ÁοÛıËÎ·Ó Ó· ·ӷÛٷًÛÔ˘Ó ·fi ÙÔÓ Êfi‚Ô ÙˆÓ ·ÓÙÈÔ›ÓˆÓ, ÂÓÒ ÂȉÈÎÒ˜ ÛÙË ¡¿Ô˘Û· Ë ÂͤÁÂÚÛ‹ ÙÔ˘˜ ÚÔÎÏ‹ıËΠÛÎԛ̈˜ ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó. ∞˘Ù‹ Ë ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈ΋ ıÂÒÚËÛË –Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ˆ˜ ÂÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ÂÚÁ·ÏÂ›Ô ÛÙËÓ ·Ê‹ÁËÛË Ì ÎÔ˘Ú·ÛÙÈ΋ Û˘¯ÓfiÙËÙ·– ˘ÔÓfiÌ¢Û ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Pouqueville Î·È ÙË ÌÂÁ¿ÏË ¯ÚËÛÈÌfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, ÙÔ ÔÔ›Ô Ì·˜ ‰›‰ÂÈ ÔÏϤ˜ Î·È Û˘¯Ó¿ ÏÂÙÔÌÂÚÂȷΤ˜ Âȉ‹ÛÂȘ ÁÈ· ÙȘ Ì¿¯Â˜, ÙȘ ÂÎÛÙÚ·Ù›˜ Î·È Ù· ·ÓÙ›ÔÈÓ· ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÙÔÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡. ∂Âȉ‹, Ì¿ÏÈÛÙ·, Ô Bottu ›¯Â ¿ÌÂÛË Â·Ê‹ Ì ÙÔÓ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó, Û˘¯Ó¿ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È (·ÓÂÍ·Úًو˜ Ù˘ ÈÛÙfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜) Î·È ÔÈ ÂΉԯ¤˜ ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘. ¶¿ÓÙˆ˜, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· Ì·˜ ‰È·Ê‡ÁÂÈ fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· Û˘ÓÔÏÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ӿÛÙ·Û˘, ÛÙËÓ ÔÔ›· Ë £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÌfiÓÔÓ ÌÂÚÈΤ˜ ÛÂÏ›‰Â˜. ∆Ô ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Raffenel Ô˘ ÂΉfiıËΠÙÔ 18255, fiˆ˜ Î·È ÙÔ˘ ™˘Ú›‰ˆÓÔ˜ ∆ÚÈÎÔ‡Ë Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ӿÛÙ·Û˘, Ô˘ ÂΉfiıËΠÙÔ 1860 6. ◊Ù·Ó Î·È ÂΛÓÔ˜ ÏËÚÔÊÔÚË̤ÓÔ˜, ·fi ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ËÁ¤˜, ÁÈ· ÙËÓ ¤ÎÚËÍË Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›· ÙÔ 1821 Î·È ÂÚȤÁÚ·„ ٷ ÔÏÂÌÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· ÛÙË Ã·ÏÎȉÈ΋, ÙË ¡¿Ô˘Û· Î·È ÙÔÓ ŸÏ˘ÌÔ. ™ÙËÓ ÂÍÈÛÙfiÚËÛ‹ ÙÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÙËÏÂÁÚ·ÊÈÎÒ˜ Î·È ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ÔÈ ÚfiÎÚÈÙÔÈ Ù˘ fiÏ˘, fiˆ˜ Î·È ÙˆÓ Â·Ú¯ÈÒÓ, ηÏÔ‡ÓÙ·È Î·È ÎÚ·ÙÔ‡ÓÙ·È
5. Claude Denis Raffenel, (Histoire des Grecs modernes depuis la prise de Constantinople par Mahomet II, Jusqu’a ce jour, Paris 1825), πÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÓÂˆÙ¤ÚˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ: ∞fi Ù˘ ·ÏÒÛˆ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ ˘fi ªˆ¿ÌÂı ÙÔ˘ µã ̤¯ÚÈ ÙÔ˘ 1825, ÂÎ ÙÔ˘ Á·ÏÏÈÎÔ‡ ÌÂÙ·ÊÚ·Ûı›۷ ˘fi ∫ÔÛÌ¿ ∫ÔΛ‰Ô˘, ÂÓ Aı‹Ó·È˜ 1861. 6. ™˘Ú›‰ˆÓ ∆ÚÈÎԇ˘, πÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜, Ù. ∞ã- µã, ∞ı‹ÓËÛÈ 1860. °È· ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ‚Ï. Ù. ∞ã, ÛÛ. 188-192, Ù. µã, Û. 168 Î.¤.
8
ˆ˜ fiÌËÚÔÈ. ™Â ·ÓÙ›ÔÈÓ· ÁÈ· ÙËÓ ÂͤÁÂÚÛË ÛÙÔÓ ¶ÔχÁ˘ÚÔ ·ÔÎÂÊ·Ï›˙ÔÓÙ·È Ô Â›ÛÎÔÔ˜ ∫›ÙÚÔ˘˜, Ô ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˜ ª·Ï¿ÓÔ˜, Ô ÃÚ›ÛÙÔ˜ ªÂÓÂͤ˜ Î·È Î¿ÔÈÔ˜ ∫˘‰ˆÓÈ¿Ù˘. ¢‡Ô ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› Ê˘Ï·Î›˙ÔÓÙ·È ÛÙÔÓ Ó·fi Î·È ÙËÓ ·˘Ï‹ Ù˘ ÌËÙÚfiÔÏ˘. ¶Ôχ ηϿ ÂÓËÌÂڈ̤ÓÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙË ¡¿Ô˘Û· Î·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÁÈ· ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ‹Ù·Ó Ô ¡. °. ºÈÏÈ›‰Ë˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤‰ˆÛ ÛÂÈÚ¿ ‰È·Ï¤ÍÂˆÓ ÙÔ 1879 ÛÙÔÓ «¶·ÚÓ·ÛÛfi», ¤¯ÔÓÙ·˜ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ ÌÈÏ‹ÛÂÈ Î·È Ì ·˘ÙfiÙ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ. ∆Ô ÏÂÔÓ¤ÎÙËÌ· Ù˘ ·Ê‹ÁËÛ‹˜ ÙÔ˘ Â›Ó·È fiÙÈ ÍÂÎÈÓ¿ ·fi ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ÙÔ˘ ∞Ï‹ ·Û¿ ÚÈÓ ·fi Ù· ηı’ ·˘ÙÔ‡ ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘7. ∆Ô ÂÚÒÙËÌ· ÁÈ· ÙÔÓ ÚfiÏÔ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1821 Ù¤ıËΠԢÛÈ·ÛÙÈο ÛÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1930, Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙÔ˘˜ ηı˘ÛÙÂÚË̤ÓÔ˘˜ (ÏfiÁˆ Ù˘ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋˜ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜) ÂÔÚÙ·ÛÌÔ‡˜ ÁÈ· ÙËÓ 100ÂÙËÚ›‰· ·fi ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ·ÏÈÁÁÂÓÂÛ›·. ª¿ÏÈÛÙ·, ÛÙË ‰ËÌÔÙÈ΋ ·ÁÔÚ¿ Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1930 ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ‰fiıËÎÂ Ë ÔÓÔÌ·Û›· «∞ÁÔÚ¿ µÏ¿ÏË», ÂÓfi˜ ÂÎ ÙˆÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘, ÂÓÒ ÔÈ ‰ÚfiÌÔÈ ¤Ï·‚·Ó ÔÓfiÌ·Ù· ÚÔÎÚ›ÙˆÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ›Ù ı·Ó·Ùˆı¤ÓÙˆÓ Î·Ù¿ ÙÔ 1821 (ª·Ï¿ÓÔ˜, ªÂÓÂͤ˜) ‹ Ôχ ÌÂÙ·ÁÂÓÂÛÙ¤ÚˆÓ (∞˘ÁÂÚÈÓfi˜). À‹ÚÍ ÂÌÊ·Ó‹˜ fï˜ ÛÙȘ ÔÓÔÌ·ÙÔ‰Ôۛ˜ Ë ÂÈÚÚÔ‹ ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ ÙÔ˘ ÂÔÚÙ·ÛÌÔ‡ ÙÔ˘ 1821. √ Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ∞ıËÓÒÓ ∞ÓÙÒÓÈÔ˜ ∫ÂÚ·ÌfiÔ˘ÏÏÔ˜, ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˜ ÛÙËÓ ÂȉÈÎfiÙËÙ·, ηٷÁfiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙË ¢˘ÙÈ΋ ª·Î‰ÔÓ›·, Âͤ‰ˆÛ ÙÔ 1939 ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ÙÔ ÌÂϤÙËÌ· «√È µfiÚÂÈÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ηٿ ÙÔ ∂ÈÎÔÛȤӷ» (Î·È ·˘Ùfi ÙÔ ¤ÚÁÔ ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔÓ Î·Ù¿ÏÔÁÔ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ µÈ‚ÏÈÔı‹Î˘). ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ ∞ÁÁÂÏÈ΋ ªÂÙ·ÏÏÈÓÔ‡, ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ÙËÓ ÙÔÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· Û˘ÁΤÓÙÚˆÓÂ Î·È ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÛÙÔÓ Ù‡Ô Ô ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ µ·Û›Ï˘ ªÂÛÔÏÔÁÁ›Ù˘8. πÛÙÔÚÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ¤Ú¢ӷ ¤Î·ÓÂ Î·È Ô Á˘ÌÓ·Ûȿگ˘ π. ª¤ÏÊÔ˜9. ∂ӉȷʤÚÔ˘Û· Â›Ó·È Ì›· ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ÙÔ˘ ∫ˆÓ7. ¡. °. ºÈÏÈ›‰Ë˜, ∏ ·ӿÛÙ·ÛȘ Î·È Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ Ù˘ ¡·Ô‡Û˘. πÛÙÔÚÈ΋ Ú·ÁÌ·Ù›· ·Ó·ÁÓˆÛı›۷ ÂÓ Ùˆ ºÈÏÔÏÔÁÈÎÒ ™˘ÏÏfiÁˆ ¶·ÚÓ·ÛÛÒ ÙË 27 ∞ÚÈÏ›Ô˘ 1879, ∞ı‹ÓËÛÈ 1881. 8. ∞fiÛÙÔÏÔ˜ µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1821», ÛÙÔ ¶·Áηڛ· ª·Î‰ÔÓÈ΋˜ °Ë˜, £ÂÛÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1980, Û. 88 ( ÂÊÂÍ‹˜: «H £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È Ë EÏÏËÓÈ΋ E·Ó¿ÛÙ·ÛË). 9. πˆ¿ÓÓ˘ ª¤ÏÊÔ˜, «∏ ‰Ú¿ÛȘ Ù˘ ºÈÏÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ Î·È Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», ª·Î‰ÔÓ›·, 26.10.1930. °È· ÙÔÓ ÏfiÁÈÔ ·˘ÙfiÓ ‚Ï. ™È‰ËÚԇϷ ∑ÈÒÁÔ˘ – µ·Û›Ï˘ ª¤ÏÊÔ˜, «∏ ·˘ÙÔ‚ÈÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ Á˘ÌÓ·ÛÈ¿Ú¯Ë πˆ¿ÓÓË µ. ª¤ÏÊÔ˘ (18601937), £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ – °Ú·Ê¤˜ Î·È ¶ËÁ¤˜ 6000 ¯ÚfiÓˆÓ, Ù¯. 3 (1997) 116-123.
9
ÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ™. ∆¿ÙÙË, Ô˘ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ ÙËÓ ‡·ÚÍË Î¿ÔÈÔ˘ ·Ó¤Î‰ÔÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ ÛÙÔ ·Ú¯Â›Ô Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, Ì ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜10. ∞ÏÏ¿ Ô ÚÒÙÔ˜ Ô˘ Û˘Ó¤Ù·ÍÂ Î·È Âͤ‰ˆÛ ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ÌÔÓÔÁÚ·Ê›· –Ì ٛÙÏÔ «∏ ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙÔÓ ·ÁÒÓ· ÙÔ˘ 1821»– ‹Ù·Ó Ô ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ∞ÓÙÒÓ˘ £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜, ÙÔ 1940. ªÂϤÙËÛ ÙȘ Ï›Á˜ ‰È·ı¤ÛÈ̘ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˜ ËÁ¤˜, Ê˘ÏÏÔ̤ÙÚËÛ ÙÔ˘˜ ÎÒ‰ÈΘ Ù˘ ªÔÓ‹˜ µÏ·Ù¿‰ˆÓ Î·È ÚÔÛ¿ıËÛ ӷ ÛÎÈ·ÁÚ·Ê‹ÛÂÈ ÚÔÛˆÔÁÚ·ÊÈο ۯ‰ȿÛÌ·Ù· £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘11. ¢ÂÓ ÂÚÁ¿ÛıËΠˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜, ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜, ·ÏÏ¿ ˆ˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜, Ô˘ ÛÎfi¢ ӷ ·ÚÔÙÚ‡ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ÂȉÈÎÔ‡˜ ÁÈ· ÙËÓ «Î·Ù¿ÚÙÈÛÈ ÙÔ˘ ¯ÚÔÓÈÎÔ‡ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÙÔ˘ ∂ÈÎÔÛȤӷ», ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô ›ÛÙ¢ fiÙÈ «·Í›˙ÂÈ ÙÔÓ ÎfiÔ Ó· ÌËÓ Í¯ÓÈ¤Ù·È ·Ú·¯ˆÌ¤ÓÔ ÛÙ· ·Ú·¯ÓÈ·Ṳ̂ӷ ‚¿ıË ÙˆÓ ·Ú¯Â›ˆÓ». ∏ ¤ÎÊÚ·ÛË Â›Ó·È ·Ú·ÛÙ·ÙÈ΋, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ·ÊÔ‡ ηӤӷ ÙÔÈÎfi ·Ú¯Â›Ô ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÙfiÙ ÁÓˆÛÙfi, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı¤Ó ·Ú¯Â›Ô ∆¿ÙÙË (ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ô £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜ ¤Î·Ó ۷ʋ ·Ó·ÊÔÚ¿) Î·È Ê˘ÛÈο Ù· ÔıˆÌ·ÓÈο ·Ú¯Â›·. ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ ÙÔ ÌÈÎÚfi ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔÓ Î·Ù¿ÏÔÁÔ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ µÈ‚ÏÈÔı‹Î˘. ∆ËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ¿, ÛÙÔÓ ·ÚıÂÓÈÎfi ÙfiÌÔ ÙˆÓ «ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ» Ù˘ ∂ª™, Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘ÔÏ›Ù˘ ÏfiÁÈÔ˜ ∞‚Ú·¿Ì ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÌÈ· ÛÔ˘‰·›· ¿ÌÂÛË ÔıˆÌ·ÓÈ΋ Ì·ÚÙ˘Ú›·, ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‰ÈηÛÙ‹ ÷˚ÚÔ˘ÏÏ¿¯12. √ ‚›Ô˜ ÙÔ˘ ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘ ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ ˘‹ÚÍ ‚Ú·¯‡˜, ·10. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ™. ∆¿ÙÙ˘, «∆Ô 1821 ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ¶Ô›ÔÈ ÔÈ ÚÒÙÔÈ ‹ÚˆÂ˜ Î·È Ì¿ÚÙ˘Ú˜», ª·Î‰ÔÓÈÎfiÓ ∏ÌÂÚÔÏfiÁÈÔÓ 1934, ÛÛ. 272-274. °È· ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· Î·È ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ‚Ï. ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ ™ÂÚÂ̤Ù˘, «√ ÊÈÏÈÎfi˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ¶·Ó. ∆¿ÙÙ˘, 1787-1864», ª·Î‰ÔÓÈο 23 (1983) 65-86. 11. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «™ÙÔÓ ÎÒ‰Èη ÙÔ˘ ÂÍÔ‰ÔÏÔÁ›Ô˘ Ù˘ ªÔÓ‹˜ µÏ·Ù¤ˆÓ (…) Ô πˆ¿ÓÓ˘ ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¤ı·Ó ÛÙ· 1819, Î·È Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÎÚÂÌ¿ÛıËÎÂ. ™ÙË ÛÂÏ›‰· 105 Ì ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· 1820 ‰È·‚¿˙Ô˘ÌÂ: “ÙÔ˘ ̷ηڛÙÔ˘ πˆ¿ÓÓÔ˘ ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘”. ∫·È ÛÙË ÛÂÏ›‰· 116, Ì ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· 1820, “ÙˆÓ ÔÚÊ·ÓÒÓ πˆ¿ÓÓÔ˘ ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘, ÎÚÂÌ·Ûı¤ÓÙÔ˜”. √È ·ÚÌfi‰ÈÔÈ Â›Û˘ ı· ıÂÏ‹ÛÔ˘Ó Ó· Ì·˜ ‰È·ÊˆÙ›ÛÔ˘Ó ÔÈ· Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ· ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÂٷ͇ ™·Ó‰ˆÓ‹‰ˆÓ Î·È ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘». ∆· ‡ÛÙÔ¯· ·˘Ù¿ ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ··ÓÙÒÓÙ·È ÛÙ·‰È·ÎÒ˜ ·fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Î·È ·ÎfiÌË Î·È Û‹ÌÂÚ· ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ‰È·ÙËÚÔ‡ÓÙ·È. À‹Ú¯·Ó ¿ÓÙˆ˜ ‰‡Ô ÚfiÛˆ· Ì ÙÔ fiÓÔÌ· πˆ¿ÓÓ˘ ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘ (ÚÒÙÔÈ ÂÍ¿‰ÂÏÊÔÈ), ÂÓÒ Ô ™·Ó‰ˆÓ‹˜ ·ÓÙÚ‡ÙËΠ̛· ·fi ÙȘ ÎfiÚ˜ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓÔ˘ (¡¿ÓÔ˘) ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘. 12. ∞‚Ú·¿Ì N. ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ª¿ÈÔ ÙÔ˘ 1821», ª·Î‰ÔÓÈο 1 (1940) 417-428.
10
ÊÔ‡ ¤ı·Ó ÙÔ ÂfiÌÂÓÔ ¤ÙÔ˜ Û ËÏÈΛ· ÌfiÏȘ 31 ¯ÚfiÓˆÓ. ™ÙÔ ÌÂٷ͇ ›¯Â ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ÙË ‰Ú¿ÛË ÙÔ˘ ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜ ›ÌÔÓÔ˜ ÂÚ¢ÓËÙ‹˜, Ô πˆ¿ÓÓ˘ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ·ÓÒÙÂÚÔ˜ ‰ËÌfiÛÈÔ˜ ˘¿ÏÏËÏÔ˜. ∂ͤ‰ˆÛ –Î·È ÂΛÓÔ˜ ÙÔ 1940, ¿ÏÈ ·fi ÙËÓ ∂Ù·ÈÚ›· ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ– ÙÔ ¤ÚÁÔ «√È ª·Î‰fiÓ˜ ÂȘ ÙÔ˘˜ ˘¤Ú Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ ·ÁÒÓ·˜», ÛÙËÚÈÁ̤ÓÔ˜ ÂÓ ÔÏÏÔ›˜ ÛÙË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Î·È ÂÓ Ì¤ÚÂÈ Û ÔıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê· ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‰ÈΛԢ Ù˘ µ¤ÚÔÈ·˜, Ù· ÔÔ›· ›¯Â ÂÓÙÔ›ÛÂÈ Ô ‰ËÌfiÛÈÔ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁfi˜ ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ∆fiÙÛÈÔ˜ Î·È Ì ÊÚÔÓÙ›‰· ÙÔ˘ ›¯Â ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂÈ Ô ™ˆÎÚ¿Ù˘ ∞Ó·ÁÓˆÛÙ›‰Ë˜. √ ̷ηÚÈÛÙfi˜ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘ –› ÔÏÏ¿ ¤ÙË ÁÂÓÈÎfi˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù¤·˜ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ– ›¯Â ·ÓÙÈÏËÊı› ÙËÓ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ËÁÒÓ. ∫·È fiÛÔ Î·È ·Ó Ê·›ÓÂÙ·È ÂÚ›ÂÚÁÔ, Ë Î·ÙÔ¯È΋ ÙÚÈÂÙ›· 19411944 ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙË ¯Ú˘Û‹ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ÌÂÙ¿ÊÚ·Û‹˜ ÙÔ˘˜. ¢È·Ú›˜ ÁÓÒÛÙ˜ Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ÓÔÌÔıÂÛ›·˜ (fiˆ˜ Ô ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ ¢›Áη˜ Î·È Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ∆ÛÒÚÔ˜) Î·È ÙÔ˘ÚÎÔÌ·ı›˜ (§¿˙·ÚÔ˜ ª·Ì˙ÔÚ›‰Ë˜, £Âfi‰ˆÚÔ˜ ™˘Ìˆӛ‰Ë˜ Î·È Ã·Ú›ÙˆÓ ∂ÌÌ·ÓÔ˘ËÏ›‰Ë˜) ÌÂÙ¤ÊÚ·Û·Ó Ì¤Û· ÛÙËÓ ∫·ÙÔ¯‹ ÂηÙÔÓÙ¿‰Â˜ ÔıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê·, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· Î·È ÙËÓ ÂÈÌÔÓ‹ ÙÔ˘ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏË. ∆·˘ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜, ÙÔ 1943, Ô ªÈ¯·‹Ï §¿ÛηÚȘ, ‰È·Ú‹˜ ηıËÁËÙ‹˜ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ §·ÒÓ Ù˘ ÃÂÚÛÔÓ‹ÛÔ˘ ÙÔ˘ ∞›ÌÔ˘, Âͤ‰ˆÛ ÛÙÔ µÔ˘ÎÔ˘Ú¤ÛÙÈ ÙȘ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÙˆÓ ÚÔÍ¤ÓˆÓ Ù˘ °·ÏÏ›·˜ Î·È Ù˘ ∞˘ÛÙÚ›·˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1821-182613. ◊Ù·Ó Ë ÚÒÙË Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ ÚÔ˜ ÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË ÙˆÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ËÁÒÓ, Ë ÔÔ›· ·ÔÙ¤ÏÂÛÂ Î·È ÙÔÓ ·ÎÚÔÁˆÓÈ·›Ô Ï›ıÔ ÙˆÓ ÛËÌÂÚÈÓÒÓ ÁÓÒÛÂÒÓ Ì·˜. ∆Ô 1946, ¿ÏÈ Ì¤Ûˆ Ù˘ ∂ª™, Ô µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘ Âͤ‰ˆÛ ÙË ‚Ú·¯Â›· ÌÂϤÙË «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ· Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜», ÛÙËÓ ÔÔ›· ·ÍÈÔÔ›ËÛ ٷ ÌÂÙ·ÊÚ·Ûı¤ÓÙ· ÔıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê· Î·È ÙË Û˘Ó·Ê‹ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·, fi¯È fï˜ Î·È ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ §¿ÛηÚÈ. ∞˘Ùfi ¤Ú·Í ÙÔÓ ÂfiÌÂÓÔ ¯ÚfiÓÔ Ô ·Â›ÌÓËÛÙÔ˜ ∞fiÛÙÔÏÔ˜ µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, Ô ÚÒÙÔ˜ ·ÁÁÂÏÌ·Ù›·˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ Ô˘ ·Û¯ÔÏ‹ıËΠ̠ÙÔ ı¤Ì·. ™ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÛÙ· 1430, 1821 Î·È 1912-1918», ÂÎfiÓËÛ ¤Ó· Û‡ÓÙÔÌÔ Û¯Â‰›·ÛÌ· ÙˆÓ Û˘Ì‚¿ÓÙˆÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·˜ ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, ÚÔÊÔÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÙË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ ÷˚ÚÔ˘ÏÏ¿¯, fi¯È fï˜ Ù· ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ӷ ÔıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê·. √ ∞. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜ ›¯Â ‹‰Ë ·Û¯ÔÏËı› Ì ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·13. M. Lascaris, «La Révolution Grecque vue de Salonique. Rapports des consuls de France et d’Autriche, 1821-1826», Balcania VI (Bucarest 1943).
11
ÛË ÛÙË ‰È·ÙÚÈ‚‹ ÙÔ˘ «¶ÚfiÛÊ˘Á˜ Î·È ÚÔÛÊ˘ÁÈÎfi ˙‹ÙËÌ· ηٿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛÈÓ ÙÔ˘ 1821» ÙËÓ ÔÔ›· ›¯Â ÂΉÒÛÂÈ ÙÔ 1939, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ ˘ÊËÁÂÛ›· ÙÔ˘ «∞ȯ̿ψÙÔÈ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Î·Ù¿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛÈÓ ÙÔ˘ \21», Ô˘ ÂΉfiıËΠÙÔ 1941. √ ÂfiÌÂÓÔ˜ ÛÙË ÛÎ˘Ù·ÏÔ‰ÚÔÌ›· Ù˘ ÚÔÔÏÂÌÈ΋˜ ÁÂÓ¿˜ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ÂÚ¢ÓËÙ‹˜ ·ÌÂÚÈηÓÈÎÒÓ ·Ú¯Â›ˆÓ, Ô ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ™Ô‡Ï˘, Ô˘ ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ ¤Ê˘Á –fiˆ˜ Î·È Ô ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘– Û Ó·ڋ ËÏÈΛ·. ™ÙÔ ÚÒÙÔ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈÎfi ÙfiÌÔ ÙˆÓ «ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ» ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÙȘ ÂÈÛÙÔϤ˜ ·ÓÒÓ˘ÌÔ˘ µÚÂÙ·ÓÔ‡, ÙȘ Ôԛ˜ Ô Û˘ÓÙ¿ÎÙ˘ ÙÔ˘˜ ›¯Â ÛÙ›ÏÂÈ ÙÔ 1821 ÛÙË ™Ì‡ÚÓË, ÛÙÔÓ ·ÌÂÚÈηÓfi ÈÂÚ·fiÛÙÔÏÔ ¶Ï›ÓÈÔ ºÏÈÓÎ14. §ÈÙ¤˜ Î·È Ï‹ÚÂȘ ÏÂÙÔÌÂÚÂÈÒÓ, ÔÈ Âȉ‹ÛÂȘ ÂΛӘ ÂȂ‚·›ˆÛ·Ó ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ Î·È Î¿Ï˘„·Ó ÌÂÚÈο ÎÂÓ¿. ¢˘ÛÙ˘¯Ò˜, ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÂÓÙÔÈÛÙ› ·ÎfiÌË Ô «·ÓÒÓ˘ÌÔ˜ µÚÂÙ·Ófi˜». £· ÂÚ›ÌÂÓ ηÓ›˜ Ó· ÁÚ·ÊÙ› ÙfiÙ ÌÈ· Û˘ÓÔÏÈ΋ ÌÂϤÙË ÁÈ· ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘, ÂÓ fi„ÂÈ Î·È Ù˘ 50ÂÙËÚ›‰Ô˜ ÙÔ˘ 1962. £· ÂÚ›ÌÂÓ ›Û˘ ÙË Û˘Ó¤¯ÈÛË Ù˘ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ Ó¤ˆÓ ËÁÒÓ. øÛÙfiÛÔ, ¤Ú·Û·Ó ¿Óˆ ·fi 25 ¯ÚfiÓÈ· ¯ˆÚ›˜ Ù›ÔÙ ӤÔ, ·Ó ÂÍ·ÈÚ¤ÛÔ˘Ì ٷ ÌÂÙ·ÊÚ·Ûı¤ÓÙ· ηٿ ÙËÓ ∫·ÙÔ¯‹ ÔıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê· Ô˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛÂ Ô µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ¿ÏÈ Ì¤Ûˆ Ù˘ ∂ª™, ÙÔ 195215. ŒÙÛÈ Ë ÛÎ˘Ù¿ÏË ¤Ú·Û ÛÙË ÓÂfiÙÂÚË ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÁÂÓ¿. ™ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ·Ó¤‰ÂÈÍ ϷÓı¿ÓÔ˘Û˜ ËÁ¤˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜16 Î·È ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÛÙ· «ª·Î‰ÔÓÈο» ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Ï‹ÚÂȘ ÏÂÙÔÌÂÚÂÈÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Î·Ù¿ Î·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË17. ŒÂÈÙ·, Ô ∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘ ¤ÊÂÚ ÛÙÔ Êˆ˜ ¿ÊıÔÓ· ÙÂÎÌ‹ÚÈ· ·fi Ù· Á·ÏÏÈο ·Ú¯Â›· ÁÈ· ÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ Î·È ÙËÓ Â·Ó·ÛÙ·ÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô18. ∆¤14. °ÂÒÚÁÈÔ˜ ÃÚ. ™Ô‡Ï˘, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ Ù·˜ ·Ú¯¿˜ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜», ª·Î‰ÔÓÈο 2 (1941-1952) 583-589. 15. πˆ¿ÓÓ˘ ∫. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘ (ÂÈÌ.), πÛÙÔÚÈο ∞گ›· ª·Î‰ÔÓ›·˜, ∞ã ∞گ›ÔÓ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 1695-1912, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1952 (ÂÊÂÍ‹˜: π∞ª). 16. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›· ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓ· ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›· ÚÈÓ Î·È ÌÂÙ¿ ÙÔ 1821, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1975 (ÂÊÂÍ‹˜: AӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›·). 17. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «∆Ô ÂÌfiÚÈÔ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, 1796-1840 (™‡Ìʈӷ Ì ·Ó¤Î‰ÔÙ˜ ÂÎı¤ÛÂȘ ∂˘Úˆ·›ˆÓ ÚÔͤӈÓ)», ª·Î‰ÔÓÈο 16 (1976) 74-173 (ÂÊÂÍ‹˜: «TÔ ÂÌfiÚÈÔ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 1796-1840»). 18. ∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎÂÈ· Î·È ª·Î‰ÔÓÈο, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1996 (ÂÊÂÍ‹˜: £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎÂÈ·)Ø Ô ›‰ÈÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È ª·Î‰ÔÓ›· 1800-1825. ª›· ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙ›· ÂÓ Ì¤Ûˆ ı˘¤ÏÏ˘, 1996 (ÂÊÂÍ‹˜: £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È M·Î‰ÔÓ›· 1800-1825).
12
ÏÔ˜, Ô µ·Û›Ï˘ ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ë˜ ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÙÔ 1997 ÌÈ· ÛÔ˘‰·›· ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ËÁ‹, ÙËÓ ·ÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ 183519. ªÂ ÙËÓ ›‰È· ËÁ‹ ·Û¯ÔÏ‹ıËΠٷ˘ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜ Î·È Ë ÂÚ¢ӋÙÚÈ· ªÂÚfiË ∞Ó·ÛÙ·ÛÈ¿‰Ô˘20. ∆Ô ¯ÚÔÓÈÎfi Ù˘ √Ú̇ÏÈ·˜, Ô˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛÂ Ô Ã·Ú¿Ï·ÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘21, ¯ˆÚ›˜ Ó· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ¿ÌÂÛ· ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÊÒÙÈÛ ÔÏϤ˜ Ï¢ڤ˜ Ù˘ ηٿÛÙ·Û˘ ÛÙË Á‡Úˆ ÂÚÈÔ¯‹ ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÚÈÓ Î·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË. ¢È·ÊˆÙÈÛÙÈο ÛÙÔȯ›· ÂÚȤ¯ÂÈ Î·È Ô ÎÒ‰Èη˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜ 1825-1844 Ô˘ ›¯Â ÂÓÙÔ›ÛÂÈ ·Ï·ÈfiÙÂÚ· Ô Ã·Ú¿Ï·ÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘22 Î·È ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÚÔÛÊ¿Ùˆ˜ Ë ™È‰ËÚԇϷ ∑ÈÒÁÔ˘-∫·Ú·ÛÙÂÚÁ›Ô˘23. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, Ë ˘ÎÓ‹ ÂÚ› ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È ÙË ª·Î‰ÔÓ›· ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È ÂÓ›Û¯˘Û ÙÔ ÁÓˆÛÙÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ24.
∆Ô ∫ÔÈÓfiÓ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜ √ ÏÂÁfiÌÂÓÔ˜ ¿ÙÈÙÏÔ˜ ÎÒ‰Èη˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÏÔÁÈÛÙÈÎfi ηٿÛÙÈ¯Ô Ù˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Ô˘ Û˘ÓÙ¿¯ıËΠÛÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1792-1797 Î·È Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È ÛÙÔ πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜25, ÛÎÈ·ÁÚ·Ê› ÙË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÎÔÈ-
19. µ·Û›Ï˘ ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ë˜, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù˘ ·Ú·ÎÌ‹˜. ∏ ∂ÏÏËÓÈ΋ ∫ÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1830 Ì ‚¿ÛË ¤Ó· ÔıˆÌ·ÓÈÎfi ηٿÛÙÈ¯Ô ·ÔÁÚ·Ê‹˜ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡, ∏Ú¿ÎÏÂÈÔ 1997. 20. Meropi Anastassiadou, «Yanni. Nikola, Lifder et les autres...Le profil démographique et socio-professionnel de la population orthodoxe de la Salonique à la veille des Tamzimat», Südost-Forschungen 53 (1994) 73-130. 21. ÷ڿϷÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘, ∆Ô ¯ÚÔÓÈÎfi Ù˘ √Ú̇ÏÈ·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2004. ∞Ó¿ÏÔÁ˘ ·Í›·˜ Â›Ó·È ÙÔ ÏÔÁÈÛÙÈÎfi ηٿÛÙÈ¯Ô Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ µÏ¿ÙÛ˘ 1806-1828, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ ¤Ù˘¯Â Ù˘ ‰¤Ô˘Û·˜ ÚÔÛÔ¯‹˜ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ Ù˘ ÂÚ¢ÓËÙÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, ·Ó Î·È ‰ËÌÔÛȇıËΠÚÔ ÂÓÙËÎÔÓÙ·ÂÙ›·˜. µÏ. πˆ¿ÓÓ˘ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, «∆Ô ·Ú¯Â›ÔÓ ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎÔ‡», ª·Î‰ÔÓÈο 4 (1955-1960) 181-223. 22. ÷ڿϷÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘, «∏ ηÏÏȤÚÁÂÈ· ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙËÓ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·», ¡¤· ∂ÛÙ›· 118 (1985) 221-235. 23. ™È‰ËÚԇϷ ∑ÈÒÁÔ˘-∫·Ú·ÛÙÂÚÁ›Ô˘, «∫·Ù¿ÛÙȯÔÓ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 1825-1844: √È ·ÁÒÓ˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∫ÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÚfiÔ‰Ô ÙˆÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ Î·È ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Âη›‰Â˘Û˘», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 6 (2002) 369-493 (ÂÊÂÍ‹˜: «K·Ù¿ÛÙȯÔÓ Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜»). 24. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ÷Ù˙fiÔ˘ÏÔ˜, µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢: ∫ÔÈÓˆÓÈÎfi˜, ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi˜ Î·È ÔÏÈÙÈÎfi˜ ‚›Ô˜, Ù¤¯ÓË Î·È ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1987Ø ¢‹ÌÔ˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, °ÂÓÈ΋ µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 1986-2000, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2006. 25. ∂ÊÂÍ‹˜ ∫·Ù¿ÛÙȯÔ. ™ÙÔ ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ ·˘Ùfi ¤¯Ô˘Ó ·Ó·ÙÚ¤ÍÂÈ: µ·Û›ÏÂÈÔ˜ ª˘-
13
ÓfiÙËÙ· ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÂΛÓË. ∞fi ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÁÁÚ·ÊÒÓ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÔÈ ÔÚıfi‰ÔÍÔÈ ¤ÌÔÚÔÈ Î·È Ù¯ӛÙ˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Ô˘ ¤Ú ӷ ηٷ‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ÂÈÛÊÔÚ¤˜ ÁÈ· ÙÔ Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤ÓÔ ¯Ú¤Ô˜ Ù˘ ·Ó¤Ú¯ÔÓÙ·Ó Û 1.100 ÂÚ›Ô˘26. ∞˘Ùfi Ì·˜ ‰›ÓÂÈ ¤Ó· Û˘ÓÔÏÈÎfi ·ÚÈıÌfi ÂÚ›Ô˘ 5.500 ÔÚıÔ‰fi͈Ó. ™Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. Ë ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÔÓfiÌ·˙ ÙÔÓ Â·˘Ùfi Ù˘ «∫ÔÈÓfiÓ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜»27. ∏ ÔÓÔÌ·Û›· ··ÓÙ¿ ÛÙÔ˘˜ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡˜ ÎÒ‰ÈΘ ̤¯ÚÈ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ∆ËÓ ›‰È· ÔÓÔÌ·Û›· ‚Ú›ÛÎÔ˘ÌÂ Î·È Û ¿ÏϘ ÂÏÏËÓÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜, .¯. ÛÙËÓ ∞‰ÚÈ·ÓÔ‡ÔÏË Î·È ÙË §‹ÌÓÔ. Ÿˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙÔ ¿ÙÈÙÏÔ ÏÔÁÈÛÙÈÎfi ηٿÛÙÈ¯Ô Î·È ·fi ÙÔ˘˜ ÎÒ‰ÈΘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘28, Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜29 Î·È Ù˘ ÂÏÛٷΛ‰Ë˜, «∆· ÂÛÓ¿ÊÈ·, ‹ÙÔÈ ÚÔ˘Ê¤ÙÈ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», ∏ÌÂÚÔÏfiÁÈÔÓ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, 1932, Û. 266 Î.Â.Ø °ÂÒÚÁÈÔ˜ ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, ∏ ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ªÔÓ‹ ÙˆÓ µÏ·Ù¿‰ˆÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1971, Û. 273 ÛËÌ. 3 (ÂÊÂÍ‹˜: H ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ÌÔÓ‹)Ø ∫. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›·, fi.., ÛÛ. 8 Î·È 22-34Ø ∞. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ¡¤Ô˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ÙfiÌÔ˜ µã (‚㠤ΉÔÛË), Û. 362Ø ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ¶·ÓÙ·˙fiÔ˘ÏÔ˜, «∏ ÎÔÈÓÔÙÈ΋ ‰ÈηÈÔÙ·Í›· ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›·. ∫Ú·ÙÈΤ˜ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ Î·È ÓÔı‡ÛÂȘ», ∏ ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ ÔÚ›· ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔÙÈÛÌÔ‡ ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1991, ÛÛ. 447-448Ø ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1792: ™Â ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ·‰È¤ÍÔ‰Ô Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ∫ÔÈÓfiÙËÙ·», ª·Î‰ÔÓÈ΋ ∑ˆ‹ 304 (™Â٤̂ÚÈÔ˜ 1991) 31-33Ø Ô ›‰ÈÔ˜, «£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ÕÚ¯ÔÓÙ˜ Î·È Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·», ª·Î‰ÔÓÈ΋ ∑ˆ‹ 305 (√ÎÙÒ‚ÚÈÔ˜ 1991) 33-35 Î·È 307 (¢ÂΤ̂ÚÈÔ˜ 1991) 19-23Ø Ô ›‰ÈÔ˜, «ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·», ¶Ú·ÎÙÈο ∂ã ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ™˘ÌÔÛ›Ô˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: √ıˆÌ·ÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô˜ 1430-1912 ∞ã, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1993, ÛÛ. 113-136 (ÂÊÂÍ‹˜: «XÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜»)Ø Ô ›‰ÈÔ˜, «¶ÚÔÛˆÓ‡ÌÈ· ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·», °ÚËÁfiÚÈÔ˜ Ô ¶·Ï·Ì¿˜ 756 (π·ÓÔ˘¿ÚÈÔ˜ºÂ‚ÚÔ˘¿ÚÈÔ˜ 1995) 109-119 (ÂÊÂÍ‹˜: «¶ÚÔÛˆÓ‡ÌÈ· ÙˆÓ XÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢»)Ø Ô ›‰ÈÔ˜, «∏ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: √ıˆÌ·ÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô˜», ÛÙÔ Ã·Ú¿Ï·ÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘ – ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘ (ÂÈÌ.), ∏ √ıˆÌ·ÓÈ΋ ¶ÂÚ›Ô‰Ô˜, Ù. µ1 ÛÙË ÛÂÈÚ¿ πÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2004, ÛÛ. 13-303 (ÂÊÂÍ‹˜: «H ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜»). 26. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜», fi.., Û. 130. 27. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 2: «1792 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 15: ÂÓÙ·‡ı· ÛËÌÂÈÔ‡ÌÂÓ ÙÔ fiÛÔÓ ¯Ú¤Ô˜ ¯ÚˆÛÙ¿ ÙÔ ∫ÔÈÓfiÓ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜ Ù·‡Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢…». 28. ∂›Ó·È ·Ó¤Î‰ÔÙÔ˜ Î·È ÙËÚÂ›Ù·È ÛÙÔ πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜. ∂ÊÂÍ‹˜: ∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘. 29. °ÂÒÚÁÈÔ˜ ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «√ ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜ ÂÍ ·ÓÂΉfiÙˆÓ ËÁÒÓ, 1757-1905», ∂.∂.£.™.∞.¶.£. 19 (1974) 347-426 (ÂÊÂÍ‹˜: «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜»).
14
ÏËÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜30, Ë ‰ÈÔÈÎËÙÈ΋ ‰È¿ÚıÚˆÛË ÙÔ˘ «∫ÔÈÓÔ‡ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜» ›¯Â ̤¯ÚÈ ÙÔ 1840 ˆ˜ ÂÍ‹˜: ∆ÔÓ ÌËÙÚÔÔÏ›ÙË £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Ï·ÈÛ›ˆÓ·Ó Ù¤ÛÛÂÚȘ ›ÙÚÔÔÈ: √ ›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜, Ô Â›ÙÚÔÔ˜ ÙˆÓ ÓÔÛÔÎÔÌ›ˆÓ, Ô Â›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜ Î·È Ô Â›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ ÌËÙÚÔfiψ˜31. ¢ÂÓ ¤¯ÂÈ ‰È·Ûˆı› ηӤӷ ηÓÔÓÈÛÙÈÎfi ΛÌÂÓÔ Ô˘ Ó· ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Ù· ηı‹ÎÔÓÙ· Î·È ÙȘ ·ÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ÂÈÙÚfiˆÓ ·˘ÙÒÓ. ∆Ô ÌfiÓÔ ‚¤‚·ÈÔ Ì ‚¿ÛË ÙȘ ÂÁÁڷʤ˜ ÛÙÔ˘˜ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı¤ÓÙ˜ ÎÒ‰ÈΘ Â›Ó·È fiÙÈ Î¿ı ›ÙÚÔÔ˜ ÙËÚԇ۠ͯˆÚÈÛÙfi ÏÔÁÈÛÙ‹ÚÈÔ Î·È Ù·ÌÂ›Ô ÁÈ· ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ Ù˘ ·ÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘ Î·È ÏÔÁÔ‰ÔÙÔ‡Û ·˘ÙÔÙÂÏÒ˜. ∏ ·ÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÈÙÚfiÔ˘ Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜. √ ›ÙÚÔÔ˜ ÙˆÓ ÓÔÛÔÎÔÌ›ˆÓ ›¯Â ÛÙË ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· ÙÔ˘ Ù· «¤Ûˆ ÛÈÙ¿ÏÈ·», ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌÂ›Ô Ô˘ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ÛËÌÂÚÈÓÔ‡ ÌËÙÚÔÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÌÂÁ¿ÚÔ˘32, Î·È ÙÔ ·ÓÔ˘ÎÏfiÛÈÙÔ33, ÙÔ ÔÔ›Ô ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙË ı¤ÛË Ù˘ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ËÏÂÎÙÚÈ΋˜ ÂÙ·ÈÚ›·˜, ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ¿ÚÎÔ Ù˘ Ã∞¡£. √È ·ÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÂÈÙÚfiÔ˘ Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ·‰È¢ÎÚ›ÓÈÛÙ˜. ∞Ê’ ÂÓfi˜ ›¯Â ˆ˜ ηı‹ÎÔÓ ÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ ÛÙȘ Ê˘Ï·Î¤˜ Ù˘ fiÏ˘ (‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ·ÊȤڈ̷ ÁÈ· ÙÔ ÛÎÔfi ·˘ÙfiÓ ‹‰Ë ·fi ÙÔÓ 16Ô ·È.)34. 30. ∑ÈÒÁÔ˘-∫·Ú·ÛÙÂÚÁ›Ô˘, «K·Ù¿ÛÙȯÔÓ Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜», fi.. 31. ∆Ô 1792 ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È: «∂›ÙÚÔÔ˜ ÂȘ ÙÔ ·ÓÔ˘ÎÏfiÛÈÙÔ Î·È Â›ÙÚÔÔ˜ ¤Ûˆ ÔÛÈÙ·Ï›ˆÓ», ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 168. «∂›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜», ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 141. ∆Ô 1818 Û˘Ó¤ÈÙ·Ó ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ÚfiÛˆÔ ÔÈ ÂÍ‹˜ ȉÈfiÙËÙ˜: ›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ÌËÙÚÔfiψ˜, ›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜ Î·È Â›ÙÚÔÔ˜ ÙÔ˘ ÔÛÈÙ·Ï›Ô˘ (∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ Ê. 4·-‰, ‚Ï. ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «πˆ¿ÓÓ˘ °Ô‡Ù· ∫·˘Ù·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘: ∆Ô ÚfiÛˆÔ Ì¤Û· ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘», °ÚËÁfiÚÈÔ˜ Ô ¶·Ï·Ì¿˜ 758 (∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ˜ 1995) 430. ∆Ô 1826 ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Â›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ ÌËÙÚfiÔÏ˘ Î·È Â›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜: ∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, Ê. 17‰. ∆Ô 1831 ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Â›Û˘ ›ÙÚÔÔÈ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜, ÌËÙÚÔfiψ˜, ÔÛÈÙ·Ï›Ô˘, Ê˘Ï·Î‹˜: ∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, Ê. 21‰. 32. ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∆· ÂÏÏËÓÈο ÓÔÛÔÎÔÌ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ › ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜», ª·Î‰ÔÓÈο 28 (1992) 56-81 (ÂÊÂÍ‹˜: «T· ÂÏÏËÓÈο ÓÔÛÔÎÔÌ›·»)Ø Ô ›‰ÈÔ˜, «∆Ô ÌËÙÚÔÔÏÈÙÈÎfi Û˘ÁÎÚfiÙËÌ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ·», ¶Ú·ÎÙÈο π¢ã ¶·ÓÂÏÏ‹ÓÈÔ˘ πÛÙÔÚÈÎÔ‡ ™˘Ó‰ڛԢ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1994, ÛÛ. 445-468Ø ŒÏÏË °Î·Ï¿-°ÂˆÚÁÈÏ¿ – ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∆ÔÔÁÚ·ÊÈο Ù˘ ÌËÙÚÔÔÏÈÙÈ΋˜ Û˘ÓÔÈΛ·˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙËÓ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·», £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ 17 (∞Ú›ÏÈÔ˜ 2005) 92-99. 33. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∆· ÂÏÏËÓÈο ÓÔÛÔÎÔÌ›·», fi.., 64. 34. ∞ÊȤڈ̷ ÙÔ˘ ÌËÙÚÔÔÏ›ÙË µÂÚÔ›·˜ £ÂÔÊ¿ÓË, ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1569, ·fi Ù· ¤ÛÔ‰· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ «…‰È‰fiÙˆÛ·Ó ·˘ÙÔ› ÂÓ ÙË Ê˘Ï·Î‹ ÙÔ˘˜ ÂΛ۠Ê(Ú)Ô˘ÚÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜ ÙËÓ Î·ı’ ËÓ ËÌ¤Ú·Ó (= ηıË̤ڷÓ) ÌÈÛfiÓ ¿ÛÚÔÓ»: ∞fiÛÙÔÏÔ˜ °Ï·‚›Ó·˜, «ªËÙÚÔÔÏ›Ù·È ÙÈÓ¤˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙÔÓ π™∆ã ·ÈÒÓ·», ∂.∂.£.™.∞.¶.£. 19 (1974) 311.
15
√ˆÛ‰‹ÔÙÂ, Ô Â›ÙÚÔÔ˜ ÊÚfiÓÙÈ˙ ÁÈ· ÙËÓ ÙÚÔÊÔ‰ÔÛ›· ÙˆÓ Ê˘Ï·ÎÈṲ̂ӈÓ, ÁÈ· ÙÔ «„ˆÌ› Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜», Û‡Ìʈӷ Ì ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ηٷÛÙ›¯Ô˘ ÙÔ˘ 179235. ∞Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ ÂÓ‰¤¯ÂÙ·È ÙÔ «∫ÔÈÓfiÓ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜» Ó· ‰È¤ıÂÙ ȉȷ›ÙÂÚË Ê˘Ï·Î‹, ˘Ô„›· Ô˘ ÂÓÈÛ¯‡ÂÙ·È ·fi ÌÈ· ÊÚ¿ÛË Ô˘ ÂÚȤ¯ÂÙ·È Û ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË ÎÔÈÓÔÙÈ΋ ·fiÊ·ÛË (Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1870). ªÂ ·˘Ù‹Ó ‰È·Ù¤ıËΠ˘¤Ú ÙÔ˘ ÓÔÛÔÎÔÌ›Ԣ ÎÏËÚÔ‰fiÙËÌ· Ô˘ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ ‹Ù·Ó ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ ÛÙË Ê˘Ï·Î‹, Ì ÙÔ ÛÎÂÙÈÎfi fiÙÈ ÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌÂ›Ô ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈ˙ ϤÔÓ Î·È ÙÔÓ ÚfiÏÔ Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜36. ∆Ô 1875 ÌÈ· ¯ÚÈÛÙÈ·Ó‹ ·fi ÙÔ °Ú·‰ÂÌfiÚÈ Ô˘ ›¯Â ÂÁηٷÏ›„ÂÈ ÙÔÓ Û‡˙˘Áfi Ù˘ ÂÚÈÔÚ›ÛıËΠÛÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌÂ›Ô Ì ·fiÊ·ÛË ÙÔ˘ ·ÚÌfi‰ÈÔ˘ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ÔÚÁ¿ÓÔ˘37. ÀÔÙ¢fiÌ·ÛÙ ¤ÙÛÈ ÔÈÔ ÚfiÏÔ ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈ˙Â Ë ÎÔÈÓÔÙÈ΋ Ê˘Ï·Î‹. ∆¤ÏÔ˜ Ô Â›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ ÌËÙÚÔfiψ˜ ‹Ù·Ó ˘Â‡ı˘ÓÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÌËÙÚÔÔÏÈÙÈÎfi Ó·fi Î·È ‰È·¯ÂÈÚÈ˙fiÙ·Ó Ù· Ù·Ìȷο ·Ôı¤Ì·Ù¿ ÙÔ˘38. ¢›Ï· ÛÙÔ˘˜ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÈÙÚfiÔ˘˜ ˘‹Ú¯Â Î·È Ô «ÚÔÂÛÙfi˜». ∞Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ Û Ôχ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË ÂÔ¯‹ ·fi ÂΛÓË Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙Ô˘ÌÂ, Ô ·Ï·Èfi˜ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ ËÁ¤Ù˘ ∫. ∆¿ÙÙ˘ ÛËÌ›ˆÓ fiÙÈ «Ô ÚÔÂÛÙfi˜ ÂÎÏÂÁfiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙÔ˘ ÌËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ Î·È Ù˘ ‰ËÌÔÁÂÚÔÓÙ›·˜ Î·È ÙˆÓ ÚˆÙÔÌ·˚ÛÙfiÚˆÓ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ ·ÓÙÈÚÔÛÒ¢ ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Û οı ۯ¤ÛË Ì ÙȘ ·Ú¯¤˜, ÂÈÛ¤Ú·ÙÙ ÙÔ˘˜ ΢‚ÂÚÓËÙÈÎÔ‡˜ ÊfiÚÔ˘˜, ÎÙËÌ·ÙÈÎÔ‡˜ Î·È ÙÔÓ ÎÂÊ·ÏÈÎfi Î·È ·Ú›ÛÙ·ÙÔ ÂÓÒÈÔÓ ÙÔ˘ 牋 Î·È ÙˆÓ ÏÔÈÒÓ ·Ú¯ÒÓ ˆ˜ ÚÔÛÙ¿Ù˘ οı ÎÔÈÓÔÙÈ΋˜ Î·È ÂÓÔÚȷ΋˜ ˘Ôı¤Ûˆ˜»39. ∂ÓÒ ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ Â›ÙÚÔÔÈ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó Ì ÂÛˆ35. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 141. 36. «∆· ÙˆÓ Ê˘Ï·ÎÒÓ ¤Ï·‚ÔÓ ‹‰Ë fiψ˜ Ó¤·˜ ÌÂÙ·‚ÔÏ¿˜ Î·È ÙÚÔÔÔÈ‹ÛÂȘ, ÙÔ ‰Â ÓÔÛÔÎÔÌ›ÔÓ ÂÎÏËÚÔ› ¤ÛÙÈÓ fiıÂÓ Î·È Î·ı‹ÎÔÓÙ· Ê˘Ï·Î‹˜»: πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜, ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ÚÈ¿Ûˆ˜ ‰ËÌÔÁÂÚÔÓÙ›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ∫Ò‰Èη˜ 14, 115. 37. πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜, ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ÚÈ¿Ûˆ˜ ‰ËÌÔÁÂÚÔÓÙ›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ∫Ò‰Èη˜ 9, 11. 38. «√ ›ÙÚÔÔ˜ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ÌËÙÚÔfiψ˜ πˆ¿ÓÓ˘ °Ô‡Ù·˜ ∫·˘Ù·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˜» ‰¿ÓÂÈÛ ÛÙÔÓ Ó·fi ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ ÁÚfiÛÈ· 3.000 ÛÙ· 1818 (∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, Ê. 4). √ ›‰ÈÔ˜ Ó·fi˜ ‰·Ó›ÛıËΠÙÔÓ πÔ‡ÓÈÔ ÙÔ˘ 1826 ·fi ÙÔÓ Â›ÙÚÔÔ Ù˘ «ÂÎÎÏËÛ›·˜ ÌËÙÚÔfiψ˜» (∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, Ê. 17‰). ÃÚ¤Ô˜ ÚÔ˜ ÙËÓ «ÂÎÎÏËÛ›·Ó ÌËÙÚÔfiψ˜» ‡„Ô˘˜ 831 ÁÚÔÛ›ˆÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ¿ Î·È Ë ÂÎÎÏËÛ›· Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜ (™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «√ ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 399). 39. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ∆¿ÙÙ˘, «∏ ∫ÔÈÓfiÙ˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», ª·Î‰ÔÓÈÎfiÓ ∏ÌÂÚÔÏfiÁÈÔÓ 1913, Û. 86Ø Ô ›‰ÈÔ˜, «πÛÙÔÚÈη› ÛÂÏ›‰Â˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», ª·Î‰ÔÓÈÎfiÓ ∏ÌÂÚÔÏfiÁÈÔÓ Ô °fiÚ‰ÈÔ˜ ¢ÂÛÌfi˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1915, ÛÛ. 68-70.
16
ÙÂÚÈο ı¤Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, Ô ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÂÎÚfiÛˆfi˜ Ù˘ ‹Ù·Ó Ô ÚÔÂÛÙfi˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤ÊÂÚ ¿ÌÂÛ˜ ‰ËÌÔÛÈÔÓÔÌÈΤ˜ ¢ı‡Ó˜ Î·È ÂÎÏÂÁfiÙ·Ó ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓÔÙÈ΋ ËÁÂÛ›· ˆ˜ ÂÎÙÂÏÂÛÙÈÎfi fiÚÁ·ÓÔ. √ ÚÔÂÛÙfi˜ ¤·ÈÚÓ ˘„ËÏ‹ ·ÌÔÈ‚‹ ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Î·È ‰ÂÓ Î·Ù¤‚·Ï ÊfiÚÔ˘˜. ™Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. ÚÔÂÛÙfi˜ ‹Ù·Ó Ô ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ª‹Ù· (‰ËÏ·‰‹ ÙÔ˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘) ‹ ∫·ÌÔ˘ÙÛ‹˜40. ™ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ ÚÔÂÛÙfi˜ ‹Ù·Ó Ô ÂÎ ™ÂÚÚÒÓ ™Ù¤ÚÁÈÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘41. ™Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. Û˘Ó·ÓÙÔ‡ÌÂ Î·È ¤Ó· ·ÎfiÌË ÎÂÓÙÚÈÎfi fiÚÁ·ÓÔ, ÙÔ˘˜ «ÂÈÛٿ٘», ‰ËÏ·‰‹ ÌÈ· ÙÂÙÚ·ÌÂÏ‹ ÂÈÙÚÔ‹ ÁÈ· ÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÙÔ˘ Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ¯Ú¤Ô˘˜. ∏ ˘ËÚÂÛ›· ÙˆÓ ÂÈÛÙ·ÙÒÓ ‹Ù·Ó ·ÌÂÈ‚fiÌÂÓË Î·È Ë ıËÙ›· ÙÔ˘˜ ÔÚÈṲ̂ÓË42. ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÈÙÚfiÔ˘˜ Î·È ÙÔÓ ÚÔÂÛÙfi, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Î·Ù¿ οÔÈÔ ÙÚfiÔ Ù· ÎÂÓÙÚÈο fiÚÁ·Ó· Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, οı ÂÓÔÚ›· ›¯Â ÙÔ˘˜ ‰ÈÎÔ‡˜ Ù˘ ÂÈÙÚfiÔ˘˜, Û˘Ó‹ıˆ˜ ‰‡Ô43. ¢ÂÓ ‰È·ÛÒ˙ÂÙ·È Î·Ó¤Ó· ΛÌÂÓÔ Ô˘ Ó· Ì·˜ ‰È·ÊˆÙ›˙ÂÈ ÁÈ· ÙȘ ‰ÈηÈÔ‰Ôۛ˜ ÙˆÓ ÂÈÙÚfiˆÓ Î·È ÙÔÓ ‚·ıÌfi ·˘ÙÔÙ¤ÏÂÈ·˜ ÙˆÓ ÂÓÔÚÈÒÓ ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ ÎÔÈÓÔÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ηٿ ÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô. ∞fi ÙÔ 1884, ÔfiÙ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ϤÔÓ ÁÚ·ÙÔ› ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ› ηÓÔÓÈÛÌÔ›44, ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ÌÈ· Ù¿ÛË ÚÔ˜ ÙÔÓ ÂÚÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÂÓÔÚȷ΋˜ ·˘ÙÔÓÔÌ›·˜45. °È’ ·˘Ùfi ÈÛÙ‡ˆ fiÙÈ ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ÔÈ ÂÓÔڛ˜ ‹Ù·Ó ·˘ÙfiÓÔ̘. ∞˘Ùfi ÙÂÎÌ·›ÚÂÙ·È ·Ê’ ÂÓfi˜ ·fi Ù· ‰¿ÓÂÈ· Ô˘ ·Ú·¯ˆÚÔ‡Û·Ó ‹ ¤·ÈÚÓ·Ó ·Â˘ı›·˜ Ë Ì›· ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ‹ ÙÔ˘˜ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÈ40. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜», fi.., ÛÛ. 152-153. 41. Ÿ.., Û. 225. 42. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 40 Î·È 68Ø ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ª¤ÚÙ˙ÈÔ˜, ªÓËÌ›· ª·Î‰ÔÓÈ΋˜ πÛÙÔÚ›·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1947, Û. 454. 43. Ÿˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙÔ˘˜ ‰È·Ûˆı¤ÓÙ˜ ÎÒ‰ÈΘ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜ Î·È ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘. 44. °È· ÙÔ˘˜ ηÓÔÓÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∫ÔÈÓfiÙËÙ·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ‚Ï. ÷ڿϷÌÔ˜ ¶··ÛÙ¿ı˘, √È ∫·ÓÔÓÈÛÌÔ› ÙˆÓ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ ∫ÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ √ıˆÌ·ÓÈÎÔ‡ ∫Ú¿ÙÔ˘˜ Î·È Ù˘ ‰È·ÛÔÚ¿˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1986, ÛÛ. 147-179Ø ¶ÂÚÈÎÏ‹˜ µ·ÎÔ˘Ê¿Ú˘, «√ ·Ó·ıˆÚË̤ÓÔ˜ ηÓÔÓÈÛÌfi˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÙÔ 1874 Î·È ÔÈ ‰ÈÂÓ¤ÍÂȘ ÙˆÓ ÎÔÈÓÔÙÈÎÒÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 3 (1992) 185-210Ø ÚˆÙÔÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔ˜ ∂·ÌÂÈÓÒÓ‰·˜ ∫·Ï·˚Ù˙fiÁÏÔ˘, «∫·ÓÔÓÈÛÌfi˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», °ÚËÁfiÚÈÔ˜ Ô ¶·Ï·Ì¿˜, Ù¯. 744 (√ÎÙÒ‚ÚÈÔ˜ 1992) 1047-1063Ø ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ ™Ù·Ì·ÙfiÔ˘ÏÔ˜, «£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1854-1874. ∏ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙˆÓ ÁÂÓÈÎÒÓ Î·ÓÔÓÈÛÌÒÓ Î·È Ô ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¡ÂfiÊ˘ÙÔ˜», £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ - °Ú·Ê¤˜ Î·È ¶ËÁ¤˜ 6000 ¯ÚfiÓˆÓ 1 (1997) 87-99. 45. ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «æËÊ›˙ÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ ÂÚÈʤÚÂÈ·: ∏ ÂÎÏÔÁÈ΋ ÚÔ˚ÛÙÔÚ›· ÙˆÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ», ∂›ÎÂÓÙÚ· 1996 (∂ȉÈÎfi Ù‡¯Ô˜: µfiÚÂÈ· ∂ÏÏ¿‰·) 14-17.
17
ÙÚfiÔ˘˜ ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ ·fi ÙËÓ Í¯ˆÚÈÛÙ‹ ‰È·¯Â›ÚÈÛË Ù˘ ·Î›ÓËÙ˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘˜, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜ Î·È ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘46, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÛÒıËÎ·Ó ÔÈ ÎÒ‰ÈΘ. ∏ Ï‹„Ë ÛÔ‚·ÚÒÓ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ ‰ÂÓ ÁÈÓfiÙ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ÂÈÙÚfiÔ˘˜ ·ÏÏ¿ ÛÂ Û˘Ó¤Ï¢ÛË «·ÚfiÓÙˆÓ ÙˆÓ ÂÓÙÈÌÔÙ¿ÙˆÓ ÎÏËÚÈÎÒÓ Î·È Â˘ÁÂÓÂÛÙ¿ÙˆÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ Ù˘ fiψ˜ Ù·‡Ù˘, ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÚÔ˘ÊÂÙ›ˆÓ Î·È ÌÈÎÚÒÓ Î·È ··Í·¿ÓÙˆÓ ÙˆÓ Â˘Û‚ÒÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ»47. √È Â‡ÔÚÔÈ ËÁ¤Ù˜ ÙˆÓ «ÚÔ˘ÊÂÙ›ˆÓ», ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ, ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈ˙·Ó ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÚfiÏÔ, ‰ÈfiÙÈ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ÔÈ Â›ÙÚÔÔÈ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜48. ∆Ë Û‡ÛÙ·ÛË ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ÎÏËÚÔ‰ÔÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1794 ÂÈ΢ÚÒÓÔ˘Ó 20 Ï·˚ÎÔ› «Â˘ÁÂÓ¤ÛÙ·ÙÔÈ ¿Ú¯ÔÓÙ˜ Î·È ÏÔÈÔ› ÈÛÓ·ÊÏ‹‰Â˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ›», ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ¤ÍÈ ÚˆÙÔÌ·˝ÛÙÔÚ˜ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ49. ŸÌˆ˜ Ô ıÂÛÌÈÎfi˜ ÚfiÏÔ˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ –·Ó ˘‹Ú¯Â– ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·‰È¢ÎÚ›ÓÈÛÙÔ˜. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ë ·Ó¿ÌÂÈÍ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ‰ÈηÛÙÈÎfi ηıÔÚÈÛÌfi ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ ÙˆÓ ÙÚÔÊ›ÌˆÓ Â›Ó·È ·Ô‰Â‰ÂÈÁ̤ÓË, ·ÏÏ¿ ·˘Ùfi ·ÊÔÚ¿ fiϘ ÙȘ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ·ÓÂÍ·Úًو˜ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÔ‡ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ÍÂʇÁÂÈ ·fi ÙÔ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ50.
∆Ô ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ °È· ÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ì¤Û· ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û ÙÔ «∫ÔÈÓfiÓ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜» ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÌÂÚÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÛÙÔÓ ¿ÙÈÙÏÔ ÎÒ‰Èη Î·È Û ¿ÏÏ· ÙÂÎÌ‹ÚÈ·.
46. µÏ. Ï.¯. ÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÈÙÚfiÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÁÔÚ¿ ÂÓÔÚÈ·ÎÔ‡ ÓËÈ·ÁˆÁ›Ԣ ÛÙÔÓ ¿ÁÈÔ ∞ı·Ó¿ÛÈÔ. ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›· Î·È ÌÂÛÔfiÏÂÌÔ˜. ∫›ÌÂÓ· ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÙËÓ ÙÔÔÁÚ·Ê›· Ù˘ fiÏ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1996, Û. 189 (ÂÊÂÍ‹˜: £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: TÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›· Î·È MÂÛÔfiÏÂÌÔ˜). °È· ·Ó¿ÏÔÁÔ ·›ÙËÌ· ÛÙËÓ ÂÓÔÚ›· Ù˘ À··ÓÙ‹˜, Ô ›‰ÈÔ˜, «¡ÂfiÙÂÚ˜ Î·È Ï·Óı¿ÓÔ˘Û˜ Âȉ‹ÛÂȘ ÁÈ· Ù· ÂÎ·È‰Â˘Ù‹ÚÈ· Î·È ÙÔ˘˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜ Ù˘ ∂ÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ ∫ÔÈÓfiÙËÙ·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ (1850-1912)», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ∂ÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ∂ÂÙËÚ›‰· ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ πÛÙÔÚ›·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 4 (1994) 128. 47. ªÂ ·˘Ùfi ÙÔ Ù˘ÈÎfi ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È Ë ıÂÒÚËÛË ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌÒÓ ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1794. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 390. 48. ∂› ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ Ô ÁÔ˘Ó·Ú¿˜ °ÚËÁfiÚÈÔ˜ °Ô‡Ù·, Ô ·Ì·Ù˙‹˜ °Ô‡ÛÈÔ˜ ÷Ù˙‹ ¶·Ó·ÁÈÒÙË Î·È Ô ÁÔ˘Ó·Ú¿˜ ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ÷Ù˙‹ ™Î·ÚÏ¿ÙÔ˘ (‚Ï. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜», fi.., ÛÛ. 105, 154-155 Î·È 134-136 ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜). 49. ∫ˆÓ. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›·, fi.., ÛÛ. 29-30. 50. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 383. µÏ. Û¯ÔÏÈ·ÛÌfi ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›· Î·È ÌÂÛÔfiÏÂÌÔ˜, fi.., ÛÛ. 126-131.
18
∞Ó·ÌÊ›‚ÔÏ·, Ë ‚·ÛÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ∫ÔÈÓÔ‡ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜ ‹Ù·Ó Ë ‰ËÌÔÛÈÔÓÔÌÈ΋. ∏ ÎÂÓÙÚÈ΋ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· fiÚÈ˙ ÙÔ ‡„Ô˜ ÙÔ˘ ÎÂÊ·ÏÈÎÔ‡ Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÊfiÚˆÓ ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. √È ËÁ¤Ù˜ Ù˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›·˜ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó ÙÔ ··ÈÙÔ‡ÌÂÓÔ ÔÛfi Ì ‰·ÓÂÈÛÌfi, η٤‚·Ï·Ó ÙÔÓ ÊfiÚÔ Î·È ÂÓ Û˘Ó¯›· ÚÔÛ·ıÔ‡Û·Ó Ó· ÂÈÛÚ¿ÍÔ˘Ó Ù· ÔÊÂÈÏfiÌÂÓ· ·fi Ù· ̤ÏË Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. ∂› ÛÂÈÚ¿ ÂÙÒÓ, fï˜, Ù· ¤ÛÔ‰· Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ˘ÔÏ›ÔÓÙ·Ó ÙˆÓ ÊÔÚÔÏÔÁÈÎÒÓ ˘Ô¯ÚÂÒÛˆÓ. ∆Ô ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ‹Ù·Ó Ë Û˘ÛÛÒÚ¢ÛË ˘„ËÏÔ‡ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ¯Ú¤Ô˘˜ ÚÔ˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯Ô˘˜ Î·È ‚·ÎÔ‡ÊÈ·51. ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ Ù· ‚·ÎÔ‡ÊÈ· ‹Ù·Ó ȉÈÔÎً٘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ·ÛÙÈ΋˜ Á˘ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ∏ ÂÚÈÔ¯‹ ‰˘ÙÈÎÒ˜ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ Ô‰Ô‡ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜ Î·È Ì¤¯ÚÈ Ù· Ù›¯Ë ÙÔ˘ µ·Ú‰¿ÚË ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Î·Ù¿ 75% ·fi ‚·ÎÔ˘ÊÈο ÎÙ‹Ì·Ù·52. ™˘ÓÂÒ˜ Ù· ‚·ÎÔ‡ÊÈ· ‰È¤ıÂÙ·Ó Ú¢ÛÙfiÙËÙ· Î·È ‰·Ó›˙ÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ›¯·Ó ÂÍ·ÛÊ·ÏÈṲ̂ÓË ·fi‰ÔÛË ÙˆÓ ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜. ∂›Û˘ ÛÙÔÓ ‰·ÓÂÈÛÌfi ÚÔ˜ ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÂÓ¤¯ÔÓÙ·Ó ÔÈ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ÔÈ ÙˆÓ ÁÂÓÈÙÛ¿ÚˆÓ. ∞˘ÙÔ› Ì¿ÏÈÛÙ· ‰ÂÓ Î·Ù¤‚·Ï·Ó ÌÂÙÚËÙ¿, ·ÏÏ¿ «ÔÌÔÏÔÁ›Â˜», ‰ËÏ·‰‹ ¤Ó· ›‰Ô˜ ȉȈÙÈÎÒÓ ÂÈÙ·ÁÒÓ. ¶·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ô 36Ô˜, Ô 44Ô˜ Î·È Ô 72Ô˜ ÔÚÙ¿˜ ÙˆÓ ÁÂÓÈÙÛ¿ÚˆÓ. ¢·ÓÂÈÛÙ¤˜ ‹Ù·Ó Î·È ÔÈ ÈÛÏ·ÌÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ÙˆÓ ÌÂṲ́ÚˉˆÓ, ÙˆÓ Î·‚¿ÊˉˆÓ Î·È ÙˆÓ Î·˚‚ÂÙ˙‹‰ˆÓ53. ø˜ ‰·ÓÂÈÛÙ‹˜ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Â›Û˘ Î·È Ô Ù·Ì·ÁÏ¿Ú Ì·Ì¿54, ‰ËÏ·‰‹ Ô ·Ú¯ËÁfi˜ Ù˘ ÈÛÏ·ÌÈ΋˜ Û˘ÓÙ¯ӛ·˜ ÙˆÓ ‚˘ÚÛԉ„ÒÓ, fiˆ˜ Î·È ÔÈ ‰ÂÚ‚›Ûˉ˜ ÙˆÓ ÙÂΤ‰ˆÓ Ù˘ fiÏ˘55. ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙÔÓ ÎÂÊ·ÏÈÎfi ÊfiÚÔ, Ë ÎÔÈÓfiÙËÙ· ‹Ù·Ó ˘Ô¯Úˆ̤ÓË Ó· ηٷ‚¿ÏÂÈ Î·È ÔÈΛϘ ¿ÏϘ ÂÈÛÊÔÚ¤˜. ™·Ê¤ÛÙ·ÙË ÂÈÎfiÓ· ·Ú¤¯Ô˘Ó ÔÈ ¤ÎÙ·ÎÙ˜ ÂÈ‚·Ú‡ÓÛÂȘ ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜: ηٿ ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ηٿÛÙÈ¯Ô˘ ÔÈ «Ù˙ÂÚÂ̤‰Â˜». ∫·Ù·ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÏËڈ̤˜ ÛÔ‚·ÚÒÓ ÔÛÒÓ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÙÔÈÎfi ‰ÈÔÈÎËÙ‹, ÙÔÓ ÈÂÚÔ‰›ÎË Î·È ÙÔÓ ·Ó·ÏËÚˆÙ‹ ÙÔ˘. ŸÙ·Ó Ô ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ «ÊÎÈ¿ÓÂÈ ÔÓ‰¿Ó», ‰ËÏ·‰‹ ÔÈÎÔ51. ∞˘ÙfiıÈ, 63 Î·È 80-81. 52. £¿ÏÂÈ· ª·ÓÙÔÔ‡ÏÔ˘-¶·Ó·ÁȈÙÔÔ‡ÏÔ˘ – ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, ∫ÙËÌ·ÙÔÏÔÁÈΤ˜ ¶ËÁ¤˜. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∆¤ÏË 19Ô˘, ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, ÙfiÌÔ˜ µ2 ÛÙË ÛÂÈÚ¿ πÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2004, ÛÛ. 26-31. 53. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, ÛÛ. 4, 9 Î·È 15 ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜. 54. √È ·Ô˘ÙÛ‹‰Â˜ «¤‰ˆÎ·Ó (‰¿ÓÂÈÛ·Ó ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ·) ·fi ÔÌÔÏÔÁ›·Ó ÙÔ˘ Ù·Ì·ÎÏ¿Ú Ì·Ì¿» (∫·Ù¿ÛÙȯÔ, 97). 55. ¶·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô Û½¯Ë˜ ÙÔ˘ ªÂ‚Ï‚‹ ¯·Ó¤ (∫·Ù¿ÛÙȯÔ, ÛÛ. 141-142).
19
‰ÔÌ› ̤Á·ÚÔ, Ù· ¤ÍÔ‰· ηٷ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÂÍ ËÌÈÛ›·˜ Ë ÂÏÏËÓÈ΋ Î·È Ë Â‚Ú·˚΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ·. ™ËÌÂÈÒÓÔÓÙ·È fï˜ Î·È ¿ÏϘ ¤ÎÙ·ÎÙ˜ ηٷ‚ÔϤ˜ ·ÎfiÌË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˘ ‡„Ô˘˜ ÚÔ˜ ÙÔ ›‰ÈÔ ÚfiÛˆÔ. ∫¿ı ÛÔ‚·Ú‹ ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙË ‰ˆÚÔ‰ÔΛ· ÙˆÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ, Ë ÔÔ›· ÍÂÎÈÓ¿ ·fi ÌÈÎÚ¿ ‰ÒÚ· ÛÙÔ˘˜ ηÊÂÙ˙‹‰Â˜ Î·È ÙÔ˘˜ ı˘ÚˆÚÔ‡˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÊÙ¿ÓÂÈ Û ÛËÌ·ÓÙÈο ÔÛ¿ ÔÛ¿ÎȘ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍ·ÛÊ·ÏÈÛÙ› Ë Â‡ÓÔÈ· ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‰›ÎË56. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈ΋ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ Â›Ó·È Ë ı·Ó¿ÙˆÛË ‰‡Ô ÓÂÔÌ·ÚÙ‡ÚˆÓ. ∆Ô 1794 ı·Ó·ÙÒıËÎÂ Ô ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜, οÏÊ·˜ Û ڿÊÙË. √ ÂÚÁÔ‰fiÙ˘ ÙÔ˘, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÛÙ›ÏÂÈ ·ÊÔÚÔÏfiÁËÙË ÌÈ· ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋ ÂÓ‰˘Ì·Û›· ¤Íˆ ·fi ÙËÓ fiÏË, ÙÔÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛ ӷ ÙË ÊÔÚ¤ÛÂÈ. ŸÙ·Ó ÔÈ ÊÚÔ˘ÚÔ› Ù˘ ‡Ï˘ ÙÔÓ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó, Ô ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ ‰‹ÏˆÛ ·ÊÂÏÒ˜ fiÙÈ ‹Ù·Ó ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˜ (ÁÈ· Ó· ÌËÓ ·Ú·‰Â¯Ù› fiÙÈ ·Ó Î·È ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi˜ ¤ÊÂÚÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋ ÂÓ‰˘Ì·Û›·). √È ÊÚÔ˘ÚÔ› ÙÔ˘ ··›ÙËÛ·Ó Ó· ÔÌÔÏÔÁ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋ ›ÛÙË ÙÔ˘. ∂ΛÓÔ˜ ·ÚÓ‹ıËÎÂ, ‰ÈοÛÙËΠˆ˜ ·ÚÓËÛ›ıÚËÛÎÔ˜ ÙÔ˘ πÛÏ¿Ì Î·È ÂÎÙÂϤÛıËΠ¤Íˆ ·fi ÙËÓ ¡¤· ¶‡ÏË57. ¢Ò‰Âη ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿, ı·Ó·ÙÒıËΠÛÙÔ ∫·¿ÓÈ Ô ∞ÚÁ˘Úfi˜ ·fi ÙËÓ ∂·ÓÔÌ‹, ËÏÈΛ·˜ 18 ÂÙÒÓ. ∫·È Ô ∞ÚÁ˘Úfi˜ ÂÚÁ·˙fiÙ·Ó ˆ˜ οÏÊ·˜ Û ڿÊÙË. ∂ÎÙÂϤÛıËΠ‰ÈfiÙÈ Âȯ›ÚËÛ ӷ ÂÌÔ‰›ÛÂÈ ÙÔÓ ÂÈΛÌÂÓÔ ÂÍÈÛÏ·ÌÈÛÌfi ÂÓfi˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡, Ê˘Ï·ÎÈṲ̂ÓÔ˘ ÁÈ· ¯Ú¤Ë, ÛÙÔÓ ÔÔ›ÔÓ ÁÂÓ›ÙÛ·ÚÔÈ ÂÙÔÈÌ¿˙ÔÓÙ·È Ó· οÓÔ˘Ó ÂÚÈÙÔÌ‹ ̤۷ Û ηÊÂÓ›Ô58. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›· ÙˆÓ ÁÂÓÈÙÛ¿ÚˆÓ –‰ËÏ·‰‹ Ì›·˜ ¤ÓÔÏ˘ ÔÏÈÙÔÊ˘Ï·Î‹˜ ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓ˘ ·fi ·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ Î·È ÌÈÎÚ¤ÌÔÚÔ˘˜ ‹ ‚ÈÔÙ¤¯Ó˜– ‹Ù·Ó ΢ÚÈ·Ú¯È΋ ̤۷ ÛÙËÓ fiÏË. √È ÁÂÓ›ÙÛ·ÚÔÈ Âȉ›‰ÔÓÙ·Ó ÛÂ Û˘¯Ó¤˜ ‚È·ÈÔÚ·Á›Â˜ Î·È ·ÛÎÔ‡Û·Ó ‰È· Ù˘ ‚›·˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ΢ÚÈ·Ú¯›· ÛÙȘ Û˘ÓÙ¯ÓȷΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜59.
56. √È Û¯ÂÙÈÎÔ› «Ù˙ÂÚÂ̤‰Â˜» ηٷÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó Ì ÂÈ̤ÏÂÈ· Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÂÚ›‰Â˜ ÛÙÔ ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 120. 57. πˆ¿ÓÓ˘ ¶ÂÚ·ÓÙÒÓ˘, §ÂÍÈÎfiÓ ÙˆÓ ¡ÂÔÌ·ÚÙ‡ÚˆÓ, ÙfiÌÔ˜ ∞ã, ÛÛ. 68-69. 58. Ÿ.., Û. 80. 59. µÏ. ÁÂÓÈÎÒ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ¡ÂÔÎÏ‹˜ ™·ÚÚ‹˜, √ÛÌ·ÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ™˘ÛÙËÌÈ΋ ·Ú¿ıÂÛË ‰ÔÌÒÓ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ, Ù. ∞ã ∆Ô ‰ÂÛÔÙÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜, ¯.¯., ÛÛ. 504-509Ø Nahoum Weissmann, Les Janissaires. Étude de l’organisation militaire des Ottomans, Paris 1964, ÛÛ. 83-86 Î·È 88. °È· ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÔÈΛϘ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÔÈ ÂÎı¤ÛÂȘ ÙˆÓ µÂÓÂÙÒÓ ÚÔÍ¤ÓˆÓ Ô˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛÂ Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ª¤ÚÙ˙ÈÔ˜ (fi.., ÛÛ. 376, 426, 433, 437, 446, 448, 455, 462), fiˆ˜ Î·È ÔÈ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ fiÏˆÓ Û¯Â‰fiÓ ÙˆÓ ÂÚÈËÁËÙÒÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜.
20
∫ÔÈÓˆÓÈ΋ Û‡ÓıÂÛË ™ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ÙÔ «∫ÔÈÓfiÓ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜» ›¯Â ÌÂÁ¿Ï˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ˜. ªÔÚԇ̠ӷ ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ¤ÓÙ ‚·ÛÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜: (·) ÙÔ˘˜ Ôχ ÏÔ‡ÛÈÔ˘˜ ÌÂÁ·ÏÂÌfiÚÔ˘˜, (‚) ÙÔ˘˜ ‡ÔÚÔ˘˜ ‚ÈÔÙ¤¯Ó˜ Î·È ÂÌfiÚÔ˘˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ, (Á) ÙÔ˘˜ ·ÏÔ‡˜ Ù¯ӛÙ˜ Î·È ÂÌfiÚÔ˘˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ, (‰) Ù¯ӛÙ˜ Î·È ÌÈÎÚÂÌfiÚÔ˘˜ Ô˘ ‰ÂÓ ·Ó‹Î·Ó ÛÂ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Î·È (Â) ÙȘ Á˘Ó·›Î˜. √È ¤ÓÙ ·˘Ù¤˜ ηÙËÁÔڛ˜ ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È Û·ÊÒ˜ Ì ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÙËÓ ÂÈÛÊÔÚ¿ Ô˘ η٤‚·Ï·Ó ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. ÁÈ· ÙËÓ ÏËڈ̋ ÙÔ˘ Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ¯Ú¤Ô˘˜. √ ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›ÔÓ Î·Ù·ÁÚ¿ÊÙËΠοı ˘fi¯ÚÂÔ˜ (fiÓÔÌ· Î·È ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ) Ì·˜ ‰›ÓÂÈ ÌÂÚÈΤ˜ ÛÙÔȯÂÈÒ‰ÂȘ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ ·Ï·ÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ÛÙËÓ fiÏË, ·Ó ‰ËÏ·‰‹ ‹Ù·Ó ·Ï·Èfi˜ ‹ Ó¤Ô˜ οÙÔÈÎÔ˜60. √È ‰‡Ô ·ÓÒÙÂÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜, ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ ÏÔ‡ÛÈÔÈ ÌÂÁ·Ï¤ÌÔÚÔÈ Î·È Ù· ‡ÔÚ· ̤ÏË ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ, Â›Ó·È Î·Ù¿ ηÓfiÓ· ·Ï·ÈÔ› οÙÔÈÎÔÈ Ô˘ η٤‚·Ï·Ó ÂÈÛÊÔÚ¿ 50 Ò˜ 80 ÊÔÚ¤˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ·fi ÙÔ˘˜ ÊÙˆ¯fiÙÂÚÔ˘˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜61. ∂Âȉ‹ ÔÈ ›‰ÈÔÈ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙËÓ ÎÔÈÓÔÙÈ΋ ËÁÂÛ›· (‹Ù·Ó ‰ËÏ·‰‹ ›ÙÚÔÔÈ Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜, Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜, ÙˆÓ ÓÔÛÔÎÔÌ›ˆÓ Î·È ÙˆÓ Ó·ÒÓ) Î·È ÂÓ ÔÏÏÔ›˜ ηıfiÚÈ˙·Ó Î·È ÙȘ ÂÈÛÊÔÚ¤˜, Â›Ó·È ÏÔÁÈÎfi Ó· ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÌÂٷ͇ ÏÔ˘Û›ˆÓ ‹ Ùˆ¯ÒÓ ı· ‹Ù·Ó ·ÎfiÌË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜. √È ÏÔ‡ÛÈÔÈ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜ ¤ÊÂÚ·Ó ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÚÔÍÂÓÈÎÔ‡ ˘·ÏÏ‹ÏÔ˘ ‹ ˘ËÚ¤ÙË Î¿ÔÈ·˜ Â˘Úˆ·˚΋˜ ¯ÒÚ·˜, ‰ÈfiÙÈ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÙËÓ ·ÁÔÚ¿ÛÔ˘Ó. ◊Ù·Ó ‰ËÏ·‰‹ ͤÓÔÈ ˘‹ÎÔÔÈ Î·È fi¯È √ıˆÌ·ÓÔ› ÁÈ· fiÛÔ Î·ÈÚfi ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÏËÚÒÛÔ˘Ó. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ ÛËÌÂ›Ô Ô ¿ÙÈÙÏÔ˜ ÎÒ‰Èη˜ ÙÔ˘ Ù¤ÏÔ˘˜ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. ‰È·Ê¤ÚÂÈ ·fi ÙÔ˘˜ ÏÔÈÔ‡˜ Ûˆ˙fiÌÂÓÔ˘˜ ηٷÏfiÁÔ˘˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ‰ÈfiÙÈ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ÚÔÛٷ٢fiÌÂÓÔ˘˜ ÙˆÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ Î·È fi¯È ÌfiÓÔÓ ÙÔ˘˜ ˘ËÎfiÔ˘˜ ÙÔ˘ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˘. ¢È·ÊÔÚ¤˜, ·Ó Î·È fi¯È ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿Ï˜, ˘‹Ú¯·Ó ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈ·ÎÒ˜ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓˆÓ Ù¯ÓÈÙÒÓ ·ÊÂÓfi˜ Î·È ÙˆÓ ÂÎÙfi˜ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘. √È ‰È·ÊÔÚ¤˜ ‹Ù·Ó ÂÈÛÔ‰ËÌ·ÙÈΤ˜ –Ù˘ ٿ͈˜ 1 ÚÔ˜ 2 ‹ 3 ˘¤Ú ÙˆÓ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓˆÓ– ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó fï˜ Î·È ÙËÓ ·Ï·ÈfiÙËÙ· ÛÙËÓ fiÏË. Ÿˆ˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Ù· ÚÔÛˆÓ‡ÌÈ·, ÔÈ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔÈ ÛÙȘ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ‹Ù·Ó ·Ï·ÈfiÙÂÚÔÈ ÙˆÓ ÂÎÙfi˜ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ. √È Û˘ÓÙ¯ӛ˜, Û˘ÓÂ60. µÏ. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «¶ÚÔÛˆÓ‡ÌÈ· ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», fi.., 110-116. 61. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜», fi.., ÛÛ. 129-130.
21
Ò˜, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ¤Ó· ›‰Ô˜ ¿Ì˘Ó·˜ ÙˆÓ ·Ï·ÈfiÙÂÚˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ÓÂÔÙ¤ÚˆÓ62. √È ÂÎÙfi˜ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ Â˘ÚÈÛÎfiÌÂÓÔÈ, ÔÈ ÏÂÁfiÌÂÓÔÈ ·Ú·ÎÂÓÙ¤‰Â˜, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙÔ ¤Ó· ٤ٷÚÙÔ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ fiÏ˘. ªÂ ‚¿ÛË Ù· ·Ú·¿Óˆ, Ô ·ÚÛÂÓÈÎfi˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜ ÏËı˘ÛÌfi˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Û ÌÈ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˘Ú·Ì›‰·, ÛÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ Ù˘ ÔÔ›·˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÔÈ ˙¿ÏÔ˘ÙÔÈ ¤ÌÔÚÔÈ Î·ÓÔ‡ πˆ¿ÓÓ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘ Î·È ª·ÓfiÏ˘ ƒ›˙Ô˜, ÔÈ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰Â˜ ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ πˆ¿ÓÓÔ˘ Î·È πˆ¿ÓÓ˘ ÷Ù˙‹ §¿ÛηÚ˘, Ô ·Ì·Ù˙‹˜ ∞ÛÙ¤ÚÈÔ˜ º›Ê· (Ë ÔÈΛ· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ‹Ù·Ó ÙÔ ·ÚıÂÓ·ÁˆÁÂ›Ô Ô˘ ‰È·ÙËÚ‹ıËΠ̤¯ÚÈ ÙÔ 1938)63, ÔÈ ¶¿ÈÎÔÈ Î·È ¿ÏÏÔÈ 10 ÂÚ›Ô˘ ¤ÌÔÚÔÈ Î·È ‚ÈÔÙ¤¯Ó˜. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ˘Ú·Ì›‰·˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó 60 ‡ÔÚÔÈ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰Â˜, ·Ì·Ù˙‹‰Â˜ Î·È ÎÂÂÙ˙‹‰Â˜. ªÂ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÙË ÊÔÚÔÏfiÁËÛË, ·˘Ùfi ÙÔ ÎÔÚ˘Ê·›Ô 6% ÙˆÓ ÏÔ˘Û›ˆÓ Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ ¿Óˆ ·fi ÙÔ 40% ÙÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, ¤Ó‰ÂÈÍË ¿ÓÈÛ˘ ηٷÓÔÌ‹˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ‚·ıÌÔ‡.
H ı¤ÛË Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ¶ÂÚ›Ô˘ Ì›· ÛÙȘ ¤ÓÙ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ·Ú·ÎÂÓÙ¤‰ˆÓ ›¯·Ó ‹ Ê·›ÓÂÙ·È ÂÌ̤ۈ˜ Ó· ›¯·Ó ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ÙÔ˘˜ οÔÈ· Á˘Ó·›Î·. ªÂ ÙËÓ ÂÍ·›ÚÂÛË Ï›ÁˆÓ ηÙÔÓÔÌ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Ô˘ ÚÔÊ·ÓÒ˜ ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ¤˜ ‰ÈfiÙÈ ·ÛÎÔ‡Û·Ó Î¿ÔÈÔ ¤ÚÁÔ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÎÚ‡‚ÔÓÙ·È ›Ûˆ ·fi ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË «ÔÛ›ÙÈÔÓ ÙÔ˘ Ù¿‰Â». ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÚÔÊ·ÓÒ˜ ›Ù ÁÈ· ¯‹Ú˜ ›Ù ÁÈ· Á˘Ó·›Î˜ Ô˘ ÔÈ Û‡˙˘ÁÔ› ÙÔ˘˜ ·Ô˘Û›·˙·Ó › Ì·ÎÚfiÓ Û ¿ÏÏÔ ÙfiÔ. √È Á˘Ó·›Î˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ηÙËÁÔÚ›·˜ ‹Ù·Ó ÊÙˆ¯¤˜ –·Ó ÎÚ›ÓÔ˘Ì ·fi ÙËÓ ÊÔÚÔÏÔÁÈ΋ ˘Ô¯Ú¤ˆÛ‹ ÙÔ˘˜– Î·È ·˘Ùfi ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ Ë ¯ËÚ›· Î·È Ë ·Ô‰ËÌ›· ÙÔ˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ ‹Ù·Ó ‚·ÛÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙË ‰ÈfiÁΈÛË Ù˘ ÊÙÒ¯ÂÈ·˜ ÛÙË ‚¿ÛË Ù˘ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˘Ú·Ì›‰·˜64.
¶·Ú·ÁˆÁÈ΋ ‰ÔÌ‹ ∏ ΢ÚÈfiÙÂÚË Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ÔÌ¿‰· ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ‹Ù·Ó ÔÈ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰Â˜, Ô˘ ηٷÛ·62. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «¶ÚÔÛˆÓ‡ÌÈ· ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢», fi.., 117-119. 63. E˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «™˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙËÓ ÙÔÔÁÚ·Ê›· ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙÔÓ ‰¤Î·ÙÔ ¤Ó·ÙÔ ·ÈÒÓ·», £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ 17 (∞Ú›ÏÈÔ˜ 2005) 108-113. 64. E˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ ∆·Ù¿Ó· Î·È ÔÈ ¿ÏϘ: ∏ Á˘Ó·ÈΛ· ·ÚÔ˘Û›· ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·», £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ¶fiÏȘ 8 (πÔ‡ÓÈÔ˜ 2002) 103-117.
22
·˙·Ó Î·È ÂÌÔÚ‡ÔÓÙ·Ó ÁÔ‡Ó˜. ¶ÂÚ›Ô˘ 13% ÙˆÓ ·ÚÚ¤ÓˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó ÂÓÙ·Á̤ÓÔÈ («ÛÙÔȯË̤ÓÔÈ» ηٿ ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ ÂÔ¯‹˜) ÛÙË Û˘ÓÙ¯ӛ· ÙˆÓ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰ˆÓ65. ∂›Û˘ ÔÛÔÛÙfi 10% ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ Î·È ÙËÓ ÂÌÔÚ›· ÙÔ˘ ·Ì¿ (‰ËÏ·‰‹ ·‰ÚÔ¸ÊÔ‡˜ Ì¿ÏÏÈÓÔ˘ ˘Ê¿ÛÌ·ÙÔ˜) Î·È Ù˘ ο·˜ (Ô˘ Â›Ó·È Ô ‚·Ú‡˜ Î·È ·¯‡˜ ÂÂÓ‰‡Ù˘ ·fi Ì·ÏÏ›), ÂÓÙ·Á̤ÓÔÈ ÛÙȘ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ÙˆÓ ·Ì·Ù˙‹‰ˆÓ Î·È ÙˆÓ ÎÂÂÙ˙‹‰ˆÓ ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜. ™˘ÓÔÏÈÎÒ˜ ‰ËÏ·‰‹ ¤Ó·˜ ÛÙÔ˘˜ 4 ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ·Ó‹Î ÛÙȘ 3 ‚·ÛÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Ô˘ ηٷÛ··˙·Ó ·ӈÊfiÚÈ· ·fi ÁÔ‡Ó˜ Î·È Ì·ÏÏ›66. ÕÍȘ ÏfiÁÔ˘ ‹Ù·Ó Î·È ‰‡Ô ·ÎfiÌË Û˘ÓÙ¯ӛ˜, ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Ù˘ ∞ÈÁ˘Ùȷ΋˜ ∞ÁÔÚ¿˜67 Î·È ÙˆÓ ·ÎÙ¿ÚˉˆÓ68, Ù· ̤ÏË ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó 8% ÙÔ˘ ¿ÚÚÂÓÔ˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡. ™˘ÓÂÒ˜ ÌÔÚԇ̠ӷ Û˘ÌÂÚ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ˙ˆ‹ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÂÚÈÛÙÚÂÊfiÙ·Ó Á‡Úˆ ·fi ÙȘ ¤ÓÙ ·˘Ù¤˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜, ÔÈ Ôԛ˜ Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ·Ó ÙÔ ¤Ó· ÙÚ›ÙÔ ÙˆÓ ·ÚÚ¤ÓˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Î·È Î·Ù¤‚·Ï·Ó ÙÔ ‹ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ Û˘ÓÔÏÈÎÔ‡ Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ¯Ú¤Ô˘˜, ·Ú‹Á·Ó ‰ËÏ·‰‹ ηٿ ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ ÙÔ ÌÈÛfi ÂÈÛfi‰ËÌ· Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. À‹Ú¯·Ó fï˜ Î·È ¿ÏϘ 32 Û˘ÓÙ¯ӛ˜, ÔÏϤ˜ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ÔÏÈÁÔÌÂÏ›˜. ¶ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÂÈÛÈÙÈÛÙÈο ·ÁÁ¤ÏÌ·Ù· (fiˆ˜ ÔÈ „ˆÌ¿‰Â˜ Î·È ÔÈ Ì·Î¿Ïˉ˜), ·ÁÁ¤ÏÌ·Ù· ÛÙÔ˘˜ ÎÏ¿‰Ô˘˜ ÙÔ˘ ‰¤ÚÌ·ÙÔ˜ (fiˆ˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ ˘Ô‰ËÌ·ÙÔÔÈÒÓ) Î·È ÙÔ˘ ˘Ê¿ÛÌ·ÙÔ˜ (ηÊÙ¿ÓÈ·, ÂÛ¿Ú˜, Ú·Ê›·, ‚·Ê›·) Î·È ÔÈÎÔ‰ÔÌÈο ·ÁÁ¤ÏÌ·Ù·. ™Â ·˘Ù¤˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ‰‡Ô ÌÈÎÚ¤˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Ô˘ ÂÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó «‚Ô˘ÏÁ·ÚÈΤ˜» Î·È ·ÓÙÈÛÙÔÈ¯Ô‡Û·Ó Û ÔÛÔÛÙfi 1% ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡69. ∆¤ÏÔ˜, ÔÈ ·Ú·ÎÂÓÙ¤‰Â˜ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÔÈΛϷ ·Á65. E˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «√È Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∏ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰ˆÓ», ÛÙÔ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È ºÈÏÈÔ‡ÔÏË Û ·Ú¿ÏÏËÏÔ˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜, πÛÙÔÚ›·, Ù¤¯ÓË, ÎÔÈÓˆÓ›· (18Ô˜-20Ô˜ ·ÈÒÓ·˜), £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2000, ÛÛ. 477-500. 66. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜», fi.., ÛÛ. 124-125. 67. E˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Û˘ÓÙ¯ӛ· ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Ù˘ ∞ÈÁ˘Ùȷ΋˜ ∞ÁÔÚ¿˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·», ÛÙÔ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ∂·ÁÁ¤ÏÌ·Ù·, ·Ú·ÁˆÁ‹-ÂÌfiÚÈÔ, ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹, 18Ô˜-20Ô˜ ·ÈÒÓ·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1998, ÛÛ. 135-146. 68. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜», fi.., Û. 125 69. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙȘ ÔÌ¿‰Â˜ Ô˘ ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÛÙÔ ∫·Ù¿ÛÙÈ¯Ô ˆ˜ «˙Â˚ÓÂÙ˙‹‰Â˜ ‚Ô‡ÏÁ·ÚÔÈ» Î·È «Ú·Ù¿‰Â˜ ‚Ô‡ÏÁ·ÚÔÈ». ÀÂÚ‚·›ÓÂÈ ÙÔ ÁÓˆÛÙÈÎfi ‰›Ô ÌÔ˘ Ô ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «‚Ô‡ÏÁ·ÚÔÈ», ÂÈÛËÌ·›Óˆ fï˜ fiÙÈ ·ÓÂÍ·Úًو˜ ÙÔ˘ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘, ÔÈ ÂÓ ÏfiÁˆ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ηٷÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó Ì·˙› Ì fiϘ ÙȘ ¿ÏϘ Ù˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. °È· ÙË Ï¤ÍË «˙Â˚ÓÂÙ˙‹‰Â˜» ‰ÂÓ ¤¯ˆ ‚ÚÂÈ ÂÈÛÙÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË. ÿÛˆ˜ ·fi ÙÔ «˙½ӻ (=ÛÙÔÏ›‰È), ‰ËÏ·‰‹ ÔÈÎÔ‰fiÌÔÈ Ô˘ ηٷÛ··˙·Ó ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο Û¯¤‰È·. (Ÿ.., ÛÛ. 124-126).
23
Á¤ÏÌ·Ù·, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÁÈ·ÙÚÔ›, ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ, ‰¿ÛηÏÔÈ, ÙÔÎÈÛÙ¤˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÏÏÔ› ¯ÂÈÚÒÓ·ÎÙ˜. ∂›Ó·È ‚¤‚·ÈÔ fiÙÈ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ‰ÂÓ Â›¯·Ó Û¯¤ÛË Ô‡Ù Ì ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙÛfi¯·˜ –Ì ÙËÓ ÔÔ›· ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ÌÔÓÔˆÏÈ·ÎÒ˜ ÔÈ E‚Ú·›ÔÈ70– Ô‡Ù Ì ÙË ‚˘ÚÛԉ„›· Î·È ÙËÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ Î·ÓÒÓ, ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ì ÙȘ Ôԛ˜ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎÒ˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÁÂÓÈÙÛ·ÚÈÎÔ› ÔÚÙ¿‰Â˜71. √È ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎÒ˜ Ì ÙË ÁÔ‡Ó· Î·È Ù· ‚·ÚÈ¿ Ì¿ÏÏÈÓ· ˘Ê¿ÛÌ·Ù·, ÁÂÁÔÓfi˜ ¿ÁÓˆÛÙÔ Ì¤¯ÚÈ ÚfiÙÈÓÔ˜. ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi ÚÔ·ÙÂÈ ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÁÈ· ÔÈÔ ÏfiÁÔ ÔÈ ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÙˆÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ ‰ÂÓ Î¿ÓÔ˘Ó ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. ¶Èı·Ó‹ ·¿ÓÙËÛË Â›Ó·È fiÙÈ ‰ÂÓ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·Ó ÁÈ· Ù· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÚÔ˚fiÓÙ·. ÀÔÙ‡ÔÌ·È fiÙÈ Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÛÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ËÁ¤˜ Ô˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜ ı· ·Ôηχ„ÂÈ ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ ÏËÚÔÊÔڛ˜, Ô˘ ı· Ì·˜ οÓÔ˘Ó Ó· ‰Ô‡Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË72.
∏ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ Â˘Ì¿ÚÂÈ· À¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏϤ˜ ÂӉ›ÍÂȘ fiÙÈ ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ›¯·Ó ‚ÂÏÙÈÒÛÂÈ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ÛÙË ¯ÚÔÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÌÂÛÔÏ·‚› ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. Î·È ÙËÓ ¤ÎÚËÍË Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘. ∫·Ù·Ú¯¿˜ ¿ÊıÔÓ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó ÔÈΛϘ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈΤ˜ Á·ÏÏÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜, Ô˘ οÓÔ˘Ó ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋ ı¤ÛË ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÂÌÔÚÈÎÒÓ Ô›ÎˆÓ. ∆Ô 1821 οÓÂÈ ÂÓÙ‡ˆÛË ÛÙÔÓ ÈÂÚÔ‰ÈηÛÙ‹ ÷˚ÚÔ˘ÏÏ¿¯ fiÙÈ ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÓÙ‡70. Minna Rozen, «Individual and Community in the Jewish Society of the Ottoman Empire: Salonica in the Sixteenth Century», The Jews of the Ottoman Empire, Washington D. C. 1994, ÛÛ. 215-273Ø Ë ›‰È·, «The Corvée to Operate the Mines in Siderokapisi and its Effects on the Jewish Community of Thessaloniki in the 16th Century», The Jewish Communities of South-eastern Europe, Thessaloniki 1997, ÛÛ. 453471. ∂›Û˘, Gilles Veinstein, «La draperie Juive de Salonique. Une relecture critique de Joseph Nehama», ·˘ÙfiıÈ, ÛÛ. 49-64. 71. ÕÚÙÂÌË •·ÓıfiÔ˘ÏÔ˘-∫˘ÚÈ·ÎÔ‡, «¶ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙ· 1734 ·fi ÙÔÓ Pere Jean-Bartiste Souciet», ª·Î‰ÔÓÈο 8 (1968) 188Ø ∫˘ÚÈ¿ÎÔ˜ ™ÈÌfiÔ˘ÏÔ˜, •¤ÓÔÈ Ù·ÍȉÈÒÙ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· 1800-1810, Ù. °1, ∞ı‹Ó· 1975, Û. 441. 72. µÏ. ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ӿÛÙ·Û˘ –·ÓÂÍ·Úًو˜ ıÚËÛ·̷ÙÔ˜– M. T. S. Panahi, «√È Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Î·È ÔÈ ÙÈ̤˜ ÙˆÓ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·», ¶Ú·ÎÙÈο π™∆ã ¶·ÓÂÏÏ‹ÓÈÔ˘ πÛÙÔÚÈÎÔ‡ ™˘Ó‰ڛԢ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1996, ÛÛ. 269-288.
24
ÓÔÓÙ·Ó ÏÔ‡ÛÈ· Î·È Û˘ÌÂÚÈʤÚÔÓÙ·Ó Û·Ó ›ÛÔÈ ÚÔ˜ ›ÛÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ÙÔ ·Ô‰›‰ÂÈ ÛÙËÓ ÂÍ·ÁÔÚ¿ ÙÔ˘ Ûԇ̷ÛË (ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ‡ ‰ÈÔÈÎËÙ‹) ∆Û·Î›Ú Ì¤Ë. ∫˘ÎÏÔÊÔÚÔ‡Û·Ó ÛÙÔ˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ Ì ¿ÏÔÁ· Î·È ‰ÂÓ Î·Ù¤‚·ÈÓ·Ó ·fi ÙÔ Â˙Ô‰ÚfiÌÈÔ fiÙ·Ó Û˘Ó·ÓÙÔ‡Û·Ó ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ73. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ô ÂÊ·ÚÌÔ˙fiÌÂÓÔ˜ ηÓfiÓ·˜ ‹Ù·Ó fiÙÈ «‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÚÌfi˙ÔÓ Ó· ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ¿ÈÛÙÔÈ ÛÙÔ ›‰ÈÔ Â›Â‰Ô Ì ÙÔ˘˜ Ô˘ÏÂÌ¿‰Â˜ Î·È ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÈÂڈ̤ÓÔ˘˜ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÂÓ‰˘Ì·Û›· Î·È Ù· ˘Ô˙‡ÁÈ·. ¢ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÈÂ‡Ô˘Ó Û ¿ÏÔÁ· ‹ ËÌÈfiÓÔ˘˜ ‹ ·ÎÚÈ‚Ô‡˜ fiÓÔ˘˜, Ô‡Ù ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ·ÎÚÈ‚¤˜ ۤϘ. √È Ú›ÁÎȘ Î·È ÔÈ ËÁÂÌfiÓ˜ Ú¤ÂÈ fi¯È ·ÏÒ˜ Ó· ··ÁÔÚÂ‡Ô˘Ó ÙË ¯Ú‹ÛË ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÙÈ̈ÚÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ·›ÛÙÔ˘˜ (…) ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔ˘˜ ÂÈÙÚ¤ÂÙ·È Ó· ˘„ÒÓÔ˘Ó ÙË ÊˆÓ‹ ÙÔ˘˜ fiÙ·Ó Â›Ó·È ·ÚfiÓÙ˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ, Ô‡Ù ӷ ¤¯Ô˘Ó ˘ËÚ¤Ù˜ Ô˘ Ó· ÙÔ˘˜ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó, fiÛÔ Ì¿ÏÏÔÓ Ó· ÙÔ˘˜ ·ÓÔ›ÁÔ˘Ó ‰ÚfiÌÔ ÛÙȘ Ô‰Ô‡˜ Ù˘ fiψ˜. √‡Ù ÂÈÙÚ¤ÂÙ·È Ó· ÊÔÚÔ‡Ó ÚÔ‡¯· ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓ· ·fi ÔÏ˘ÙÂÏ‹ ˘ÏÈο. ¶Ú¤ÂÈ Ó· ÓÙ‡ÓÔÓÙ·È Ì ·Ï¤˜ Î·È Û˘Ó‹ıÂȘ ÂÓ‰˘Ì·Û›Â˜»74. ∆Ô 1822 Ô Á¿ÏÏÔ˜ ÚfiÍÂÓÔ˜ Bottu Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ Â˘ı¤ˆ˜ ÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ Í·ÊÓÈ΋ ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘ Î·È Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, ÙËÓ ÔÔ›· Û˘Ó‰¤ÂÈ Ì ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·Û‹ ÙÔ˘˜75. À¿Ú¯Ô˘Ó fï˜ Î·È ¿ÏϘ ÈÛ¯˘Ú¤˜ ÂӉ›ÍÂȘ, fiˆ˜ ÔÈ ·Ó·Î·ÈÓ›ÛÂȘ Î·È ·ÓÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ÛÂȘ Ó·ÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ··ÈÙÔ‡Û·Ó ÛÔ‚·Ú¿ ÔÛ¿ fi¯È ÌfiÓÔÓ ÁÈ· ÙȘ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÙÔ˘ ··Ú·›ÙËÙÔ˘ ÊÂÚÌ·ÓÈÔ‡ Î·È ÙËÓ ÂÍ·ÁÔÚ¿ Ù˘ ·ÓÔ¯‹˜ ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ. ∆Ô 1802 ·Ó·Î·ÈÓ›˙ÂÙ·È Ë ¶·Ó·Á›· ÙÔ˘ §·ÁÔ˘‰È¿ÙË, ÙÔ 1806 Ô ÕÁÈÔ˜ ªËÓ¿˜76. ¶Ú¤ÂÈ Ó· ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛ·Ó Î·È ¿ÏϘ ·Ó·Î·ÈÓ›ÛÂȘ, Ô˘ Ì·˜ ‰È·Ê‡ÁÔ˘Ó, ‰ÈfiÙÈ Ô ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ Ù˘ ÌÔÓ‹˜ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÙÔ 1815 Î·È ÁÚ¿ÊÂÈ: «È‰ÒÓ fiÙÈ Î·È ¿ÏÏ·˜ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ·ÓÂÁ›ÚÔ˘Ó, ÂÚfiÛÙ·Í· ÂȘ ÙÔ ¤ÏÂÔ˜ ÙÔ˘ ¢Û‚ÂÛÙ¿ÙÔ˘ ¿Ú¯ÔÓÙÔ˜ ËÌÒÓ Î˘Ú πˆ¿ÓÓÔ˘ °Ô‡Ù· ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘ Î·È ÂȘ ÙÔÓ ¶·Ó·ÁÈÒÙ·ÙÔÓ ËÌÒÓ ¢¤ÛÔÙ· Î˘Ú πˆÛ‹Ê ¿ÁÈÔÓ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ‰È· Ó· Ï˘ËıÔ‡Ó Î·È Ó· ·Û¯›ÛÔ˘Ó Î·È ‰È· ÙËÓ ¿‰ÂÈ·Ó Î·È ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜…Î·È ·Ó‹ÁÂÈÚ· ·˘Ù‹Ó ÂÎ ‚¿ıÚÔ˘ Î·È ÂȘ ÌÂÁ¿-
73. ∞‚Ú. ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘, fi.., 423. 74. Bat Ye’or, Islam and Dhimmitude. Where Civilizations Collide, Fairleigh Dickinson Press 2002, ÛÛ. 96-97. 75. Lascaris, fi.., 158-159. 76. ∞. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È Ë EÏÏËÓÈ΋ E·Ó¿ÛÙ·ÛË», fi.., Û. 77.
25
ÏËÓ ¤ÎÙ·ÛÈÓ»77. ∞ÎfiÌË, ÙÔ 1818 Á›ÓÂÙ·È Ë ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜ Î·È ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘78. ÕÏÏË ÈÛ¯˘Ú‹ ¤Ó‰ÂÈÍË Â›Ó·È Ë ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı¤ÓÙÔ˜ πˆ¿ÓÓÔ˘ °Ô‡Ù· ∫·˘Ù·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘. ∆· ÌÂÙÚËÙ¿ Ô˘ ÎÏËÚÔ‰fiÙËÛ Ì ÙË ‰È·ı‹ÎË ÙÔ˘ ÙÔ 1815 ÛÙÔ˘˜ ·ÔÁfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ Î·È Û ‰È¿ÊÔÚ· ÎÔÈÓÔÙÈο ȉڇ̷ٷ ·ÓÙÈÛÙÔÈ¯Ô‡Û·Ó Û 657 ÎÈÏ¿ ¯Ú˘ÛÔ‡. ∂› ϤÔÓ, ÛÙËÓ ·Î›ÓËÙË ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó Ë Î·ÙÔÈΛ· ÙÔ˘ –ÌÂٷ͇ ªËÙÚfiÔÏ˘ Î·È ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜–, Ë Î·ÙÔÈΛ· ÙˆÓ ÕÌÔÙ, ÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ ™·ÚÓfi, ÙÔ Û›ÙÈ ÙˆÓ ºÂÚfi, ÙÔ Û›ÙÈ ÙˆÓ ƒÔ˘Ê¤Ó Î·È ÙÔ ·Ú·Î›ÌÂÓÔ Û˘ÁÎÚfiÙËÌ· ηÙÔÈÎÈÒÓ Ù˘ ¯ÈÒÙÈ΢ ·ÚÔÈΛ·˜, ÛÙË Û˘ÓÔÈΛ· ÙˆÓ ºÚ¿ÁΈÓ. ∞ÎfiÌË, ¤ÓÙÂη ηٷÛÙ‹Ì·Ù· ÛÙËÓ ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ÙÂȯÒÓ ·Ú·ı·Ï¿ÛÛÈ· ÂÌÔÚÈ΋ Û˘ÓÔÈΛ· Î·È ‰‡Ô ηٷÛÙ‹Ì·Ù· ÛÙÔ ªÂ˙ÂÛÙ¤ÓÈ79. √ ∫·˘Ù·Ù˙ÈfiÁÏÔ˘ ‹Ù·Ó ‚¤‚·È· Ô ÏÔ˘ÛÈfiÙÂÚÔ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi˜, ·ÏÏ¿ Î·È ¿ÏÏÔÈ ‰È¤ıÂÙ·Ó Û˘ÁÎÚ›ÛÈ̘ ÂÚÈÔ˘Û›Â˜80, fiˆ˜ ÔÈ ·‰ÂÏÊÔ› ∫˘ÚÈ·ÎÔ‡81. ∆¤ÏÔ˜, ÌÈ· ·ÎfiÌË ¤Ó‰ÂÈÍË ÁÈ· ÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù˘ ı¤Û˘ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ‹Ù·Ó fiÙÈ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË Ë Â‚Ú·˚΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ›¯Â ÂÈÙ‡¯ÂÈ Ô ÊfiÚÔ˜ Ô˘ η٤‚·Ï·Ó ÔÈ ÌË ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ (70.000 ÁÚfiÛÈ· ÂÙËÛ›ˆ˜) Ó· ηٷÓÂÌËı› ηٿ Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Î·È Î·Ù¿ ÙÔ ¤Ó· ÙÚ›ÙÔ ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ ÙˆÓ E‚Ú·›ˆÓ82, ·Ú¿ ÙËÓ ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙË ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ˘ÂÚÔ¯‹ ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ.
∆Ô ¯ÚÔÓÈÎfi ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ 1821-1835 £· ˘ÂÓı˘Ì›Ûˆ ÌfiÓÔÓ ÌÂÚÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· ·fi ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹83, ¯¿ÚÈÓ Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘. 77. µ·ÚÏ·¿Ì ∞ÁÁÂÏ¿ÎÔ˜, «∆Ô ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÌÂÙfi¯ÈÔÓ ÕÁÈÔ˜ °ÂÒÚÁÈÔ˜», °ÚËÁfiÚÈÔ˜ Ô ¶·Ï·Ì¿˜ 6 (1922) 379. 78. ∏ ¶·Ó·ÁÔ‡‰· οËΠÙËÓ 1Ë ª·ÚÙ›Ô˘ 1817, Ë̤ڷ ∆ÂÙ¿ÚÙË, Ì›· ÒÚ· ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ fiÚıÚÔ. ∆· ÂÁη›ÓÈ· ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ Ó·Ô‡ ÙÂϤÛıËÎ·Ó ÛÙȘ 2 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1818 (™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «√ ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 390-392). ∆ÔÓ √ÎÙÒ‚ÚÈÔ ÙÔ˘ 1818 ÂÚ·ÙÒıËÎ·Ó Î·È ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛ˘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ Ô˘ ›¯Â ›Û˘ η› ÙÔ 1817 (™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, ∏ ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ªÔÓ‹, fi.., Û. 287. ¶Ú‚Ï. °ÂÒÚÁÈÔ˜ °Î·‚·Ú‰›Ó·˜, «√ Ó·fi˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ ˆ˜ ÌÂÙfi¯ÈÔÓ Ù˘ πÂÚ¿˜ ªÔÓ‹˜ µÏ·Ù¿‰ˆÓ», ∫ÏËÚÔÓÔÌÈ¿ Ù. 29 Ù¯. ∞-µã (1998) 18-19. 79. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «πˆ¿ÓÓ˘ °Ô‡Ù· ∫·˘Ù·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘», fi.., 436-440. 80. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ¯ӛ˜», fi.., Û. 127. 81. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «H ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜», fi.., ÛÛ. 171-173. 82. πˆ¿ÓÓ˘ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., ÛÛ. 426-428 Î·È 433-435. 83. ∞Ó ‰ÂÓ ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ËÁ‹, Ù· ÛÙÔȯ›· ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi: ∫ˆÓ. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›·, fi.., ÛÛ. 49-96Ø ™Ô‡Ï˘, fi..Ø
26
Œˆ˜ 12.6.1821 ›¯·Ó ÂÎÙÂÏÂÛı› 10 ÈÂڈ̤ÓÔÈ Ô˘ Ô ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Â›¯Â Û˘ÏÏ¿‚ÂÈ ˆ˜ ÔÌ‹ÚÔ˘˜. √ ›ÛÎÔÔ˜ Î·È ÔÈ ¿Ú¯ÔÓÙ˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Â›¯·Ó ÂÚÈÔÚÈÛÙ› ÛÙÔ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ÚÈÔ. ™ÙȘ 13.6.1821 Ì·ı‡ÙËÎÂ Ë Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙÔÓ ¶ÔχÁ˘ÚÔ Î·È ÙËÓ ∫·Ï·Ì·ÚÈ¿. ™ÙȘ 14.6.1821 ÔÈ ÎÚ·ÙÔ‡ÌÂÓÔÈ, ›ÛÎÔÔ˜ Î·È ÚfiÎÚÈÙÔÈ, ÛȉËÚÔ‰¤ıËηÓ. ™ÙȘ 15.6.1821 fiÏÔÈ ÔÈ ¿ÚÚÂÓ˜ ŒÏÏËÓ˜ ÂÁÎÏ›ÛıËÎ·Ó ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ Ù˘ ÌËÙÚfiÔÏ˘. √ ·ÚÈıÌfi˜ ÙÔ˘˜ ˘ÔÏÔÁ›˙ÂÙ·È ·fi 1.700 ˆ˜ 2.000. ™ÙȘ 16.6.1821 ·Ê¤ıËÎ·Ó ÂχıÂÚÔÈ 400 ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› (ÎÚÂÔÒϘ, ·ÚÙÔÔÈÔ› Î.Ï.). ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ ÚfiÛÊ˘Á˜ ·fi ÙȘ ·ӷÛÙ·ÙË̤Ó˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ ηٷÛÎ‹ÓˆÛ·Ó ¤ÚÈÍ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. √ ∞¯Ì¤Ó٠̤˘ ÎÈÓ‹ıËΠηٿ ÙˆÓ Â·Ó·ÛÙ·ÙÒÓ Î·È Â·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ˘ÚfiÏËÛË ¯ˆÚÈÒÓ. ™ÙȘ 19.6.1821 ÛËÌÂÈÒıËΠ˘ÚfiÏËÛË ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ ¯ˆÚÈÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ ·ӷÛٿ٘. √ ∞¯Ì¤Ó٠̤˘ ¤Î·„ ٷ µ·ÛÈÏÈο. ™ÙȘ 24.6.1821 ¤ÁÈÓ·Ó Â¯ıÚÔڷ͛˜ ÎÔÓÙ¿ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∫·Ú·ÌÔ˘ÚÓÔ‡, ∂·ÓÔÌ‹ Î·È ªÂÛË̤ÚÈ. ™ÙȘ 28.6.1821 Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÂȉÚÔÌ‹ ÛÙË °·Ï¿ÙÈÛÙ·, ÙÔ ∑·ÁÎÏÈ‚¤ÚÈ Î·È ÙË ÌÔÓ‹ ∞Á›·˜ ∞Ó·ÛÙ·Û›·˜. 1-5.7.1821. ∫·Ù’ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ ÛÔ˘ÏÙ·ÓÈ΋˜ ‰È·Ù·Á‹˜, ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ ·˘Ù¿ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ı·Ó¿ÙˆÛË ÙˆÓ Û˘ÏÏËÊı¤ÓÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ, ‰È·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ ÙÔ˘˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ, ˘ÚfiÏËÛË ÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ Î·È ÒÏËÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ ˆ˜ ‰Ô‡ÏˆÓ. ŒÙÛÈ, 150 Á˘Ó·ÈÎfi·È‰· –Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ÛÊ·¯Ù›– ·fi ÙË °·Ï¿ÙÈÛÙ· Î·È Ù· ƒ·‚Ó¿ Ô˘Ï‹ıËÎ·Ó ˆ˜ ‰Ô‡ÏÔÈ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. √È ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ·Ó‹Î ÙÔ ÂÈÛfi‰ËÌ· ÙˆÓ ˘ÚÔÏËı¤ÓÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú‹ıËÎ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ·ÒÏÂÈ· ÙˆÓ ÂÛfi‰ˆÓ ÙÔ˘˜. 10.7.1821. √ ª·˚Ú¿Ì ·Û¿˜ ÛÙ¿ÏıËΠÛÙËÓ ∫·ÛÛ¿Ó‰Ú· (ηÙ¯fiÌÂÓË ·fi ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜). 21.7.1821. ∂ÎÙÂϤÛıËÎ·Ó Ì ‚¿Ú‚·ÚÔ ÙÚfiÔ Ô Â›ÛÎÔÔ˜ Î·È ‰‡Ô ÎÔÚ˘Ê·›ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› (Ô Â›ÛÎÔÔ˜ ∫›ÙÚÔ˘˜ ª·Î¿ÚÈÔ˜84, Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ Î·È Ô ªÂÓÂͤ˜, ÂÚ› ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ‚Ï. ηو٤ڈ). πˆ¿ÓÓ˘ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ· Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1964 (ÂÊÂÍ‹˜: H £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·)Ø Ô ›‰ÈÔ˜, π∞ª, fi.. 84. ◊Ù·Ó ÙÔÔÙËÚËÙ‹˜ ÙÔ˘ ıÚfiÓÔ˘ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ‰ÈfiÙÈ Ô ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ πˆÛ‹Ê ‹Ù·Ó ·fi ÙÔ 1819 Û˘ÓÔ‰ÈÎfi˜ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, fiÔ˘ Î·È Ì·ÚÙ‡ÚË-
27
29.7.1821. ∂ÎÙÂϤÛıËÎ·Ó 5 ·ÎfiÌË ÚfiÎÚÈÙÔÈ, Û‡Ìʈӷ Ì ̷ÚÙ˘Ú›· ‚ÚÂÙ·ÓÔ‡ ÂÈÛΤÙË. ∏ ·Ú¿‰ÔÛË ‰È·Ù‹ÚËÛ ÙË ÌÓ‹ÌË ÛÊ·ÁÒÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ fi¯ÏÔ˘ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ̤۷ Û ÌÈ· ÂÎÎÏËÛ›·, ÙÔÓ ÕÁÈÔ ∞ı·Ó¿ÛÈÔ85. ∏ ·Ú¿‰ÔÛË ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È Û·ÊÒ˜ ·fi ÙÔÓ Ã·˚ÚÔ˘ÏÏ¿¯, Ô˘ οÓÂÈ ÏfiÁÔ ÁÈ· ÂÎÙÂٷ̤Ó˜ ÛÊ·Á¤˜ ÙÔ Î·ÏÔη›ÚÈ ÙÔ˘ 1821. ∏ ÂΉԯ‹ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ Â›Ó·È Ôχ Èı·Ó‹, fi¯È ÌfiÓÔÓ ‰ÈfiÙÈ ‹Ù·Ó Ë ÔÏ˘·ÓıÚˆfiÙÂÚË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Û˘ÓÔÈΛ·, ·ÏÏ¿ Î·È ‰ÈfiÙÈ ÁÂÈÙÓ›·˙ Ì ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋. ∫˘Ú›ˆ˜ fï˜ fiÙÈ Î¿ÙÈ ÛÔ‚·Úfi Û˘Ó¤‚Ë ÛÙËÓ ÂÓÔÚ›· ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi ÙË ÛȈ‹ ÙÔ˘ ‰È·Ûˆ˙fiÌÂÓÔ˘ ÎÒ‰Èη ÙÔ˘ Ó·Ô‡, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÓ ·ÓÙÈı¤ÛÂÈ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÎÒ‰Èη Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜, ‰ÂÓ Ê¤ÚÂÈ Î·Ì›· ÂÁÁÚ·Ê‹ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ 1821 Î·È 1822, ÏËÓ ÌÈ·˜ ¯ÚˆÛÙÈ΋˜ ÂÁÁÚ·Ê‹˜ ÔÛÔ‡ 14.400 ÁÚÔÛÈÒÓ Ì ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· 31.12.1822, ˆ˜ ÂÍ‹˜: «∂å˜ ÙeÓ ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌeÓ Î·ÈÙ·Ï›Ô˘ Ùɘ âÎÎÏËÛ›·˜, ÙfiÛÔÓ ôÊËÛ·Ó Ùa àÛËÌÈÎa Ôf â‰fiıËÛ·Ó ‰Èa ¯Ú¤Ë ÙÔÜ ÎÔÈÓÔÜ Î·Ùa ÙeÓ \IÔ‡ÓÈÔÓ Ì‹Ó· ÙÔÜ öÙÔ˘˜ 1821 ùÓÙˆÓ âÓ Ù·Ö˜ Ê˘Ï·Î·Ö˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ÔÏÈÙáÓ Î·d Âå˜ âÍÔ˘Û›·Ó ÙÔÜ â‰á \IÛÔ‡Ê Ì¤Ë àʤÓÙÔ˘ Ì·˜, ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ â‰fiıËÛ·Ó Ìb ÎÔÈÓcÓ ÙáÓ ÔÏÈÙáÓ ÁÓÒÌËÓ Î·d Ìb àfiÊ·ÛÈÓ ÙÔÜ ÙfiÙ âÈÙÚfiÔ˘ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ΢ڛԢ ªÂÏÂÙ›Ô˘ êÁ›Ô˘ ∫›ÙÚÔ˘˜ ηd âÍÒÊÏËÛ·Ó…»86. ∏ ›‰ËÛË ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ fiÙÈ ÙÔÓ πÔ‡ÓÈÔ 1821 ÔÈ «Ôϛ٘» (=̤ÏË ÙÔ˘ ∫ÔÈÓÔ‡ Ù˘ ¶ÔÏÈÙ›·˜) ‹Ù·Ó Ê˘Ï·ÎÈṲ̂ÓÔÈ Î·È fiÙÈ Ë ÂÎÎÏËÛ›· Ô‡ÏËÛ ٷ ·ÛËÌÈο Ù˘ ηٿ ‰È·Ù·Á‹ ÙÔ˘ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Ì¤Ë, Ì «ÎÔÈÓ‹ ÙˆÓ [Ê˘Ï·ÎÈṲ̂ӈÓ] ÔÏÈÙÒÓ ÁÓÒÌË» Î·È «·fiÊ·ÛË» ÙÔ˘ [ÛȉËÚÔ‰¤ÛÌÈÔ˘] ·Ú¯ÈÂÚ¤·. ™ÙȘ 31.7.1821 ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· ÎÚ·ÙÔ‡ÓÙ·È. ∫·Ù¿ ÙËÓ ·ÓÒÓ˘ÌË ‚ÚÂÙ·ÓÈ΋ ËÁ‹ ›¯·Ó ηٷ‚¿ÏÂÈ ÛÙÔÓ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Ì¤Ë 440.000 ÁÚfiÛÈ·. Ÿˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ÔıˆÌ·ÓÈο ¤ÁÁÚ·Ê·, Ô °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Î·Ù¤‚·Ï ÚÔÛˆÈÎÒ˜ Ù· ¤ÍÔ‰· Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ ÛÙË Ã·ÏÎȉÈ΋, Ô˘ ·Ó‹Ïı·Ó ·Ú¯ÈÎÒ˜ Û 800.000 ÁÚfiÛÈ·. ∆Ô ÔÛfi ·˘Ùfi ı· ¤Ú ӷ ÂÈ‚·Ú˘ÓıÔ‡Ó ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ Ù˘ £ÂÛÛÂ. ∆¿ÛÔ˜ ∞ı. °ÚÈÙÛfiÔ˘ÏÔ˜, «√ ÂıÓÔÌ¿ÚÙ˘˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ πˆÛ‹Ê ¢·ÏÈ‚‹Ú˘ Ô ·fi ¢Ú¿Ì·˜», ª·Î‰ÔÓÈο 4 (1955-1960) 470-494 Î·È ™Ù¿ı˘ ∫ÂÎÚ›‰Ë˜, «√ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ πˆÛ‹Ê Î·È “Ô ™˘Ó·Í·ÚÈÛÙ‹˜” ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¡ÈÎÔ‰‹ÌÔ˘ ÙÔ˘ ∞ÁÈÔÚ›ÙË» °ÚËÁfiÚÈÔ˜ Ô ¶·Ï·Ì¿˜ 772 (ª¿ÚÙÈÔ˜-∞ڛϛԘ 1998) 251-268, fiÔ˘ Î·È Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË Ù˘ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·˜. 85. ∞. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «H £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È Ë EÏÏËÓÈ΋ E·Ó¿ÛÙ·ÛË», fi.., Û. 88. 86. ∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, Ê. 12·.
28
Û·ÏÔӛ΢ Î·È ÙˆÓ Á‡Úˆ ¯ˆÚÈÒÓ. ∫·Ù¿ ÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, Ô °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê ·¤Û·Û ˘fi Ù‡ÔÓ ‰·Ó›Ԣ ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· 319.000 ÁÚfiÛÈ·, ÂÓ ·Ó·ÌÔÓ‹ ÌÂÏÏÔÓÙÈÎÔ‡ ‰È·Î·ÓÔÓÈÛÌÔ‡. ŒÏ·‚ ›Û˘ ¤Ó· ÁÚ·ÌÌ¿ÙÈÔ 100.000 ÁÚÔÛÈÒÓ, ‰ÈfiÙÈ ‰ÂÓ Â·ÚÎÔ‡Û·Ó Ù· ÌÂÙÚËÙ¿87. ŒÙÛÈ, ÔÈ ËÁ¤˜ Ì·˜ Û˘ÁÎÏ›ÓÔ˘Ó ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÔÛfi ·ÏÏ¿ Î·È ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Ì¤ÛÔ Ì ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÈÙ‡¯ıËÎÂ Ë Â›ÛÚ·Í‹ ÙÔ˘: º˘Ï¿ÎÈÛË Î·È ÂÎÙ¤ÏÂÛË ÙˆÓ ËÁÂÙÒÓ, ÂÚÈÔÚÈÛÌfi˜ fiÏˆÓ ÙˆÓ ·ÚÚ¤ÓˆÓ ÛÙËÓ ·˘Ï‹ Ù˘ ÌËÙÚfiÔÏ˘, ›ÂÛË ÁÈ· ÂÎÔ›ËÛË ÂÚÈÔ˘ÛÈ·ÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Î·È ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ ÛÊ·Á‹ ÛÙË Û˘ÓÔÈΛ· ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘. ∆Ș ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Û˘Ó·ÏÏ·Á¤˜ ÙÔ˘ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Î·ÓfiÓÈ˙ οÔÈÔ˜ ªÔ˘ÛÙ·Ê¿, Ô ÔÔ›Ô˜ ηÙ›¯Â ÙÔ ·Í›ˆÌ· ÙÔ˘ ÂÈÌÂÏËÙ‹ Ù˘ ÙÛfi¯·˜, ÂfiÙ¢ ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ˘Ê¿ÛÌ·ÙÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÙˆÓ ÂÓ‰˘Ì·ÛÈÒÓ ÙÔ˘ ÔıˆÌ·ÓÈÎÔ‡ ÛÙÚ·ÙÔ‡. ¢ÂÓ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì Ì ÔÈÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÂΉËÏÒıËÎÂ Ë ›ÂÛË ÁÈ· ÌÂÙÚËÙ¿, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ›¯Â ¿ÌÂÛË ·Ó¿ÁÎË Ô °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê. ¶¿ÓÙˆ˜, Ô ÕÁÁÏÔ˜ Î·È Ô √ÏÏ·Ó‰fi˜ ÚfiÍÂÓÔ˜ ˙‹ÙËÛ·Ó Ó· ÛÙ·ÏÔ‡Ó ÔÏÂÌÈο ÏÔ›· ÁÈ· Ó· ÚÔÛٷهÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ˘ËÎfiÔ˘˜ ÙÔ˘˜. ™Ù· Ù¤ÏË ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1821 Ô °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê ÂÎÛÙÚ¿Ù¢Û ÛÙËÓ ·ÓıÈÛÙ¿ÌÂÓË ∫·ÛÛ¿Ó‰Ú·. √È Û˘ÓÔÏÈΤ˜ ‰·¿Ó˜ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ ›¯·Ó ÊÙ¿ÛÂÈ Ù· 4 ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÁÚfiÛÈ·. ∂È‚Ï‹ıËÎ·Ó Ó¤ÔÈ ÊfiÚÔÈ ÂÈÏÂÎÙÈο Û ‡ÔÚÔ˘˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜ Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÏËÚÒÛÔ˘Ó. ªÂ ÁÚ·Ùfi ‰È¿‚ËÌ¿ ÙÔ˘˜ ÔÈ ÏÔ˘ÛÈfiÙÂÚÔÈ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ Ù˘ fiÏ˘ ··›ÙËÛ·Ó Ó· ÏËÚÒÛÔ˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÔÈ ∂‚Ú·›ÔÈ. ∂›Û˘ ÛËÌÂÈÒıËΠ‰È¿ıÂÛË ÙˆÓ Â˘Úˆ·›ˆÓ ˘ËÎfiˆÓ Ó· ÂÁηٷÏ›„Ô˘Ó ÙËÓ fiÏË, ·fi Êfi‚Ô ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘˜. ∆·˘ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜ ΢ÎÏÔÊfiÚËÛ·Ó Ê‹Ì˜ ÁÈ· ·ÔÊ˘Ï¿ÎÈÛË ÙˆÓ ·ÚÚ¤ÓˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ë Ì·˙È΋ Ê˘Ï¿ÎÈÛ‹ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ·¤‰È‰Â ϤÔÓ ˆ˜ ̤ÛÔ ›ÂÛ˘, ‰ÈfiÙÈ Â›¯·Ó ÂÍ·ÓÙÏËı› Ù· ‰È·ı¤ÛÈÌ¿ ÙÔ˘˜. ™Ù· Ù¤ÏË ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1821 Ô ÚÒÛÔ˜ ÚfiÍÂÓÔ˜ ÂÁη٤ÏÂÈ„Â ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ∫·Ù¿ Ù˘ ÷ÏÎȉÈ΋˜ ÎÈÓ‹ıËΠÙÒÚ· Ô ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó, ·Û¿˜ Ì ÙÚÂȘ Ô˘Ú¤˜. ∞ÓÙÈη٤ÛÙËÛ ÙÔÓ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Ì¤Ë, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤Ê˘Á ¯Úˆ̤ÓÔ˜ ÁÈ· ÙË Ó¤· ÙÔ˘ ı¤ÛË. √ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó ‹Ù·Ó ÂÍÈÛÏ·ÌÈṲ̂ÓÔ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi˜ ·fi ÙË °ÂˆÚÁ›·88, ›‰ËÛË Ô˘ ‰È·ÛÒ˙ÂÈ Ô Pouqueville (ÚÔÊ·ÓÒ˜ ηٿ ÏËÚÔÊÔÚ›· ÙÔ˘ Bottu) ·ÏÏ¿ Û˘ÌʈÓ› Î·È ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙË ÁˆÚÁÈ·Ó‹ ËÁ‹89. √ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó Â›¯Â ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ 87. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 505. 88. Pouqueville, fi.., Ù. 3, ÛÛ. 167-168. 89 1985 (πÂÚÔÌfiÓ·¯Ô˜ A-
29
ÙË ÛÙ·‰ÈÔ‰ÚÔÌ›· ÙÔ˘ ˆ˜ ‰Ô‡ÏÔ˜ ÙÔ˘ ∆ÛÂ˙¿Ú ·Û¿ Ù˘ ÕÎÚ·˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ ÙÔÓ Á·ÏÏÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi. §fiÁˆ ÙÔ˘ ı¿ÚÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ·¤Û·Û ÙËÓ ÂÌÈÛÙÔÛ‡ÓË ÙÔ˘ ·Ê¤ÓÙË ÙÔ˘ Î·È ¤ÁÈÓ ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ Ù˘ °È¿Ê·˜90. ∂Λ ¤‚·Ï ηٷıÏÈÙÈΤ˜ ÊÔÚÔÏÔÁ›Â˜ Î·È ·ÁÁ·Ú›˜. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ ˘Ô¯Ú¤ˆÛ ÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ÚÔÛ΢ÓËÙ¤˜ ÙˆÓ ∞Á›ˆÓ ∆fiˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜ ÚÔÛ΢ÓËÙ¤˜ Ù˘ ª¤Îη˜, Ó· ÎÔ˘‚·ÏÔ‡Ó ¤ÙÚ˜ ·fi ÙȘ ·ÎÙ¤˜ Ù˘ ™˘Ú›·˜, ‰‹ıÂÓ ÁÈ· ÎÚ·ÙÈο ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù·, ·ÏÏ¿ Ì ڷÁÌ·ÙÈÎfi ÛÎÔfi Ó· Û˘Áηχ„ÂÈ ÙȘ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘. ∞Ô¤ÌÊıËΠ·fi ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ Î·È ‰È·Ù¿¯ıËÎÂ Ë ı·Ó¿ÙˆÛ‹ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·Ù¤Ê˘Á ÛÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ, fiÔ˘ ‚ڋΠηٷʇÁÈÔ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔÓ ªÂ¯Ì¤ÓÙ ∞Ï‹. ÿÚË ÛÙË Û˘ÓËÁÔÚ›· ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘ Ô ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó ¤Ï·‚ ¯¿ÚË Î·È ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠ۠˘Â‡ı˘ÓË ı¤ÛË ÛÙÔ ªÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ91. ™ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ô ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ÂÂÈÁfiÓÙˆ˜ ¯Ú‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙËÓ ÂÎÛÙÚ·Ù›· ηٿ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Î·È ÁÈ· ÙȘ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ ·Ó¿ÁΘ. ¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Ù· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÂÈ ÂÚfiÎÂÈÙÔ Ó· ÛÙÚ·Ê› ηٿ ÙˆÓ Î·ÙԛΈÓ. ™ÙȘ 4.10.1821 ·ÂÏ¢ıÂÚÒıËÎ·Ó ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ·fi ÙË ÌËÙÚfiÔÏË. ∞fi ÊÔÚÔÏÔÁÈ΋˜ ·fi„ˆ˜, ·Ó ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó ı· ‹Ù·Ó ÈÔ ¯Ú‹ÛÈÌÔÈ ÛÙÔÓ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó. ∂›Ó·È fï˜ ·ÌÊ›‚ÔÏÔ ·Ó ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÔÌ·ÏÔÔÈËı› Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË, ηıÒ˜ Ì›·-Ì›· ηٷÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·Ó ÔÈ ÎˆÌÔfiÏÂȘ: ∑·ÁÎÏÈ‚¤ÚÈ, ƒÂÛÓ›ÎÈ· Î·È ∞ÚÓ·›·. ™Ù· Ù¤ÏË ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ ÔÈ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ËÁ¤˜ ηٷÁÚ¿ÊÔ˘Ó fiÙÈ ‰È·ÎfiËÎÂ Ô ÙÚÔÊÔ‰ÔÛ›· Ù˘ fiÏ˘. ŸÙ·Ó Ô ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó Â¤ÛÙÚ„ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÛÙ· Ù¤ÏË ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ 1822, Ë ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· ÌÂÙÚËÙ¿ Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó ·ÊfiÚËÙË, ÂÓ fi„ÂÈ Î·È Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ ÙÔ˘ ηٿ Ù˘ ¡¿Ô˘Û·˜. ™ÙȘ 22.3.1822 ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È Ë Û‡ÏÏË„Ë ÙÔ˘ ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï ∫˘ÚÈ·ÎÔ‡ ‹ ∆˙·ÓfiÁÏÔ˘92, Ô ÂÌÔÚÈÎfi˜ Ô›ÎÔ˜ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙȘ ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ÂÎı¤ÛÂȘ ˆ˜ ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ¤ÓÙ ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÓÙÒÓÈÔ˜ ∞ÁÈÔÚ›Ù˘, ¢ÔΛÌÈÔ ˙ˆ‹˜ Î·È ¿ıÏˆÓ ÙÔ˘ °¤ÚÔÓÙ· ÈÂÚÔÌÔÓ¿¯Ô˘ πÏ·Ú›ˆÓ· ÙÔ˘ °ÂˆÚÁÈ·ÓÔ‡). 90. Pouqueville, fi.., Ù. 3, Û. 167Ø Raffenel, fi.., Û. 266 ÛËÌ. 1 (ÛËÌ›ˆÛË ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹): «√ ∞‚‰Ô˘ÏÔ˘‚Ô‡‰ ÁÓˆÛÙfi˜ ˘fi ÙÔ ÎÔÈÓfiÓ fiÓÔÌ· µ·Ï·‚Ô‡Ù, ËÓ ·ÚÓËÛ›ıÚËÛÎÔ˜ °ÂˆÚÁÈ·Ófi˜ ÙËÓ Î·Ù·ÁˆÁ‹Ó, Ô›ÔÓ ¤Á ÓˆÓ ·˘ÙfiÓ ÂÓ πfiË Ù Ë˜ ¶·Ï·ÈÛ Ù›Ó Ë˜ ÙÔ 1815, fiÓÙ· ÙfiÙ ˘Ô‰ÈÔÈÎËÙ‹Ó, ¿ÓıÚˆÔ˜ ˆÌfiÙ·ÙÔ˜…». 91. Pouqueville, fi.., Ù. 3, ÛÛ. 167-169. 92. ∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ π∏ã Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ π£ã ·ÈÒÓ·. ∂ȉ‹ÛÂȘ ·fi Ù· Á·ÏÏÈο ·Ú¯Â›·», ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, √ıˆÌ·ÓÈ΋ ¶ÂÚ›Ô‰Ô˜ 1430-1912 ∞ã, ÛÛ. 50-51 (ÂÊÂÍ‹˜: «H £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ IH′ Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ I£′ ·ÈÒÓ·»). µÏ. Î·È ÛËÌ. 72.
30
΢. √ ÂȯÂÈÚËÌ·Ù›·˜ ·˘Ùfi˜ Ê˘Ï·Î›ÛıËÎÂ Î·È ÂÎÙÂϤÛıËΠ·fi ÙÔÓ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó, Ì ÚÔÎÏËÙÈ΋ ÂÚÈÊÚfiÓËÛË Ù˘ ȉÈfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘ ˆ˜ ˘ÔÚÔͤÓÔ˘ Ù˘ ¢·Ó›·˜93. √ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ÌÂıfi‰Â˘Û ÙË Ê˘Ï¿ÎÈÛË, ÙËÓ Î·ı·›ÚÂÛË Î·È ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ·Ê·›Ì·ÍË ÙÔ˘ ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï, ÒÛÙ fi¯È ÌfiÓÔÓ Ó· ÙÔÓ ·Ô„ÈÏÒÛÂÈ ·fi οı ÎÈÓËÙfi ÂÚÈÔ˘ÛÈ·Îfi ÛÙÔȯ›Ô, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ȤÛÂÈ „˘¯ÔÏÔÁÈο fiÛÔ˘˜ ıÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜ ÂȯÂÈÚË̷ٛ˜ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ·ÔÛÙÚ·ÁÁÈÛÙ› ÂÓÙÂÏÒ˜ ·fi ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘˜. ∞Ó¿ÏÔÁË ÔÏÈÙÈ΋ ÂÊ·ÚÌfiÛÙËÎÂ Î·È ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË94. ªÂÙ¿ ÙÔÓ ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï Û˘ÓÂÏ‹ÊıËÛ·Ó Î·È ‚·Û·Ó›ÛıËÎ·Ó fi¯È ÌfiÓÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› –fiˆ˜ Ô ™·Ó‰ˆÓ‹˜, Á·ÌÚfi˜ Î·È ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙ‹˜ Ù˘ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜ ÙÔ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘95– ·ÏÏ¿ Î·È Â‚Ú·›ÔÈ Î·È ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ ÙÚ·Â˙›Ù˜96. ŒÓ·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó ·Ó·˙ËÙÔ‡Û Ì ÙȘ ÌÂıfi‰Ô˘˜ ·˘Ù¤˜ ¯Ú‹Ì·Ù·, ‹Ù·Ó Ë ·Ó˘ÔÏfiÁÈÛÙË Û·Ù¿ÏË Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ÛÙÚ·ÙÔÎÚ·Ù›·˜. «§›ÁÔ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·Û‹ ÌÔ˘ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË», ‰ÈËÁÂ›Ù·È ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ ¤ÙÔ˜ 1822 ¤Ó·˜ ∞ÈÁ‡ÙÈÔ˜ Ù˘¯Ô‰ÈÒÎÙ˘, Ô˘ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ÙÔÓ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó, «‰ÈÔÚ›ÛÙËη ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ ÙÔ˘ ÏÈ̤ÓÔ˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Î·È Ì¤Û· Û ÌÂÚÈÎÔ‡˜ Ì‹Ó˜ ÔÈ ˘ËÚÂۛ˜ ÌÔ˘ ÂÎÙÈÌ‹ıËÎ·Ó ÙfiÛÔ Ôχ, ÒÛÙ ·Ó·‰Â›¯ıËη Û ÛÙÂÓfi Û˘ÓÂÚÁ¿ÙË ÙÔ˘ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. §¤ÁÂÙ·È fiÙÈ fiÙ·Ó ÎÂÚ‰›˙ÂÈ Î·Ó›˜ ÙËÓ Â‡ÓÔÈ· ÂÓfi˜ ·Û¿ Â›Ó·È Û·Ó Ó· ÎÂÚ‰›˙ÂÈ ÌÈ· ÂÚÈÔ˘Û›·. ∆Ô˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ Â̤ӷ, ·˘Ùfi Û˘Ó¤‚Ë. ¢ÈfiÙÈ ÌfiÏȘ Ì·ı‡ÙËΠfiÙÈ Â›¯· ÙËÓ Â‡ÓÔÈ· ÙÔ˘ ∞ÌÔ‡Ï §Ô˘ÌÔ‡Ù (‰ËÏ·‰‹ ÙÔ˘ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó), Ë Ù‡¯Ë ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÌÔ˘ οÓÂÈ ¯¿Ú˜ Î·È Ó· ÌÔ˘ ¯·ÌÔÁÂÏ¿. ÃÚ‹Ì·, ÏÔ‡ÙÔ˜ Î·È ı·˘Ì¿ÛÈ· fiÏ·, fiÌÔÚʘ ÛÎÏ¿‚˜ Î·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¿ÏÔÁ·, ‹Ù·Ó fiÏ· ‰Èο ÌÔ˘. ∆· ÙÚ·ÁÔ‡‰È· ÙˆÓ ÂÏÏËÓ›‰ˆÓ ÛÎÏ¿‚ˆÓ Î·È Ù· ¯ÏÈÌÈÓÙÚ›ÛÌ·Ù· Ô˘ ¿ÊËÓ·Ó Ù· Ó¢ÚÒ‰Ë ·Ú·‚Èο ¿ÏÔÁ· ˙ˆÓÙ¿Ó¢·Ó ÙÔ ¯·Ú¤ÌÈ Î·È ÙÔ ÛÙ¿‚ÏÔ ÌÔ˘. ŸÏ· Ù· fiÓÂÈÚ¿ ÌÔ˘ ÁÈ· Â˘Ù˘¯›· Î·È ‰fiÍ· ›¯·Ó Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı›…»97.
93. Pouqueville, fi.., Ù. 3, ÛÛ. 326-331Ø µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., ÛÛ. 22-26. 94. Ÿˆ˜ ÙÔÓ ÙÚ·Â˙›ÙË ¢·Ó¤˙Ë, Ô˘ ÙÂÏÔ‡Û ˘fi ÚˆÛÈ΋ ÚÔÛÙ·Û›·. µÏ. Raffenel, fi.., ÛÛ. 258-259. 95. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «H ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜», fi.., ÛÛ. 245-246. 96. fi.., Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÊËÁÂ›Ù·È Ò˜ Ô °ÂˆÚÁÈ·Ófi˜ ÌÔÓ·¯fi˜ πÏ·Ú›ˆÓ ÂÚÈÔÈ‹ıËΠ·Ï˘ÛÔ‰Â̤ÓÔ˘˜ ÂÌfiÚÔ˘˜, ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜ Î·È Â‚Ú·›Ô˘˜, Û ̛· ·Ú·ı·Ï¿ÛÛÈ· Ê˘Ï·Î‹, ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ·Ó·ÙÔÏÈÎÒÓ ÙÂȯÒÓ (Èı·Ófiٷٷ ÙÔ ·ÓÔ˘ÎÏfiÛÈÙÔ). 97. G. A. Perdikaris, The Greece and the Greeks, Ù. ∞ã, New York, Paine & Burgess, 1845, ÛÛ. 218-219.
31
∏ Ù˘Ú·ÓÓ›· ÙÔ˘ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ ∂Ì›Ó ‰È‹ÚÎÂÛ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ ÙÔ˘ 1823, ÔfiÙ ÌÂٷ٤ıËΠÛÙËÓ ∫·Ú·Ì·Ó›·, ›Ûˆ˜ ‰ÈfiÙÈ ÔÈ Ì¤ıÔ‰Ô› ÙÔ˘ ‰ÂÓ ÎÚ›ÓÔÓÙ·Ó Ï¤ÔÓ ·Ô‰ÔÙÈΤ˜. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÔÈ È¤ÛÂȘ Û˘Ó¯›ÛıËηÓ, ·Ó ÎÚ›ÓÔ˘Ì ·fi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÌfiÏȘ Ô ™·Ó‰ˆÓ‹˜ ·ÔÊ˘Ï·Î›ÛÙËΠ·fi ÙÔÓ ‰È¿‰Ô¯Ô ÙÔ˘ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ, ÂÎÔ›ËÛ ·fi Û˘ÌÊÒÓÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÚÔÎÚ›ÙÔ˘˜, ÙÔ Ó¤Ô ÎÔÈÓÔÙÈÎfi ÓÔÛÔÎÔÌ›Ô98. ∂Ӊ›ÍÂȘ ÁÈ· Û¯ÂÙÈ΋ ·Ó·ÎÔ‡ÊÈÛË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ·È ÛÙ· 1825, fiÙ·Ó ÂÎÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ¤ÚÁ· ÛÙÔ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô99 Î·È ÂΉ›‰ÂÙ·È ÊÂÚÌ¿ÓÈ Ì ÙÔ ÔÔ›Ô ÌÂÈÒÓÂÙ·È ÙÔ ÊÔÚÔÏÔÁÈÎfi ÌÂÚ›‰ÈÔ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Î·È ·˘Í¿ÓÂÈ ÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÙˆÓ E‚Ú·›ˆÓ100. ∆ÔÓ πÔ‡ÓÈÔ ÙÔ˘ 1826 Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ Ë ÚÔÌÂÏÂÙË̤ÓË ÛÊ·Á‹ ÙˆÓ ÁÂÓÈÙÛ¿ÚˆÓ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ·fi ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ ÈÛÙ¿ ÛÙÔÓ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ ª·¯ÌÔ‡ÓÙ101. ∆ÔÓ ÂfiÌÂÓÔ Ì‹Ó· ÛËÌÂÈÒıËΠÂͤÁÂÚÛË ÙˆÓ ÁÂÓÈÙÛ¿ÚˆÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ΢ڛˆ˜ ‚˘ÚÛԉ„ÒÓ Î·È Î·ÓÂÚÁ·ÙÒÓ, ÙËÓ ÔÔ›· Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Î·Ù¤ÛÙÂÈÏ Ì ¢ÎÔÏ›· Ô ÙfiÙ ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ √Ì¤Ú µÚ˘ÒÓ˘102. √ ·ÓÙÈηٷÛÙ¿Ù˘ ÙÔ˘ ™·Ï‹ ·Û¿˜ ¤ıÂÛ ÂÎ Ó¤Ô˘ ˙‹ÙËÌ· ÏËڈ̋˜ ·Ó·‰ÚÔÌÈÎÒÓ ¯ÚÂÒÓ103. √È Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Á‡Úˆ ·fi ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ˘¤ÛÙËÛ·Ó Ôχ ÛÎÏËÚfiÙÂÚ· ‰ÂÈÓ¿ ·fi ÙÔ˘˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ Ù˘ fiÏ˘, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ –·ÎfiÌË Î·È ·Ó ÂÈ‚›ˆÓ·Ó ·fi ÙËÓ Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ ÙÔ˘˜– ηٿ ÙÔ ÈÛÏ·ÌÈÎfi ÈÂÚfi ‰›Î·ÈÔ ‰È¤ÙÚ¯·Ó ¿ÌÂÛÔ Î›Ó‰˘ÓÔ Ó· Û˘ÏÏËÊıÔ‡Ó Î·È Ó· Ô˘ÏËıÔ‡Ó ˆ˜ ‰Ô‡ÏÔÈ. √ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÂÍÈÛÏ·ÌÈÛÌÒÓ Ô˘ ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È104 –·ÛÊ·ÏÒ˜ ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈÎfi˜– ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¿Û¯ÂÙÔ˜ Ì ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ ·˘Ùfi. ∆ÔÓ ™Â٤̂ÚÈÔ ÙÔ˘ 1830 ÂΉfiıËΠ‚Â98. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., ÛÛ. 476-477Ø µ·Û›Ï˘ ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ë˜, ∆ÔÔÁÚ·Ê›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ (1430-1912), £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1983, ÛÛ. 467-469Ø ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∆· ÂÏÏËÓÈο ÓÔÛÔÎÔÌ›·», fi..Ø °Î·Ï¿°ÂˆÚÁÈÏ¿ – ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, fi.. 99. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 513. 100. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 35. 101. ™·ÚÚ‹˜, fi.., Û. 508Ø Weissmann, fi.., Û. 97Ø E. S. Creasy, History of the Ottoman Turks from the Beginning of their Empire to the Present Time, vol. II, London 1856, ÛÛ. 408-412Ø Godfrey Goodwin, The Janissairies (√È °ÂÓ›ÙÛ·ÚÔÈ, ÂÏÏËÓÈ΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ∆ÚÈÛ‡ÁÂÓ˘ ¶··˚ˆ¿ÓÓÔ˘), ∞ı‹Ó· 1994, ÛÛ. 287-302. 102. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «¶Ò˜ ›‰·Ó ÔÈ ∂˘Úˆ·›ÔÈ ¶ÚfiÍÂÓÔÈ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›· ÙÔÓ ÂÚ·Ṳ̂ÓÔ ·ÈÒÓ·», ª·Î‰ÔÓÈο 20 (1980) 79-80. 103. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 513. 104. Iˆ¿ÓÓ˘ B·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, √È ª·Î‰fiÓ˜ ÂȘ ÙÔ˘˜ ˘¤Ú Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ ·ÁÒÓ·˜ 1796-1832, ‚㠤ΉÔÛË, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1950, Û. 336 (ÂÊÂÍ‹˜: OÈ M·Î‰fiÓ˜).
32
˙˘ÚÈ΋ ‰È·Ù·Á‹ ÁÈ· ÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Ô˘ ›¯·Ó ÂÍ·Ó‰Ú·Ô‰ÈÛÙ›. √ ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÙËÓ ·¤ÎÚ˘„Â Î·È ÔÈ Â˘Úˆ·›ÔÈ ÚfiÍÂÓÔÈ ¤Ì·ı·Ó ÙËÓ ‡·ÚÍ‹ Ù˘ ·fi ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘ ÛÙË ™Ì‡ÚÓË! ¢ÂÓ ˘‹Ú¯Â η̛· ÚfiıÂÛË ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ Ó· ÙËÓ ÂÊ·ÚÌfiÛÔ˘Ó. √ ·Ó·ÏËÚˆÙ‹˜ ÙÔ˘ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ ‰È·ÙËÚÔ‡Û ¯ÚÈÛÙÈ·Ó¤˜ ‰Ô‡Ï˜, ÙȘ Ôԛ˜ ·ÚÓÔ‡ÓÙ·Ó Ó· ·ÂÏ¢ıÂÚÒÛÂÈ105. ∞ÎfiÌË Î·È ÛÙ· 1831 ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û·Ó Ó· ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó Û ÂÚÂÈÈÒ‰Ë Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ù· ¯ˆÚÈ¿ Ô˘ ›¯·Ó ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘, ÂÓÒ ÂÏ·ÙÙˆÓfiÙ·Ó Û˘Ó¯Ҙ Ë ·ÁÚÔÙÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹. √È È‰ÈÔÎً٘ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ, Ô˘ ‹Ù·Ó ΢ڛˆ˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ, ›¯·Ó ηٷÛÙÚ·Ê› ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒ˜. ∂Í·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡ÛÂ Ë Ê˘Á‹ ÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÁ·ÏÂÌfiÚˆÓ106, ÙËÓ ÔÔ›· ÂÈÙ¿¯˘ÓÂ Ë ¤Î‰ÔÛË ÊÂÚÌ·Ó›Ô˘ Ô˘ Ú·ÎÙÈÎÒ˜ ·Î‡ÚˆÓ ÙÔ˘˜ ‰ÈÔÚÈÛÌÔ‡˜ Ú·ÁÈ¿‰ˆÓ ˆ˜ ÚÔÍÂÓÈÎÒÓ ˘·ÏÏ‹ÏˆÓ Î·È ˘Ô¯Ú¤ˆÓ ÙÔ˘˜ ηٷÁfiÌÂÓÔ˘˜ ·fi Ù· ‰¿ÊË ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Ó· ÂÎÔÈ‹ÛÔ˘Ó ‚È·ÛÙÈο ÙȘ ÂÚÈÔ˘Û›Â˜ ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ·Ô¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ó107.
¢ËÌÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ £· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ÙÒÚ· Û˘ÓÔÙÈÎÒ˜ ÔȘ ‹Ù·Ó ÔÈ ‰ËÌÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ 1821-1835. ∆Ô 1835 ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ÔıˆÌ·ÓÔ› ˘‹ÎÔÔÈ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ‹Ù·Ó ÙÔ Ôχ 7.000, ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜, ÙÔ ¤Ó· ÙÚ›ÙÔ ÓÂÔÊÂṲ́ÓÔÈ ÛÙËÓ fiÏË. √È ·Ï·ÈfiÙÂÚÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ, ‰ËÏ·‰‹, Î·È ÔÈ ·fiÁÔÓÔ› ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó ÂÚ›Ô˘ 4.500108. ™’ ·˘ÙÔ‡˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÚÔÛı¤ÛÔ˘Ì 250 ÚÔÛٷ٢fiÌÂÓÔ˘˜ –ÂÚ› ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ οÓÔ˘Ó ÏfiÁÔ ÔÈ ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ËÁ¤˜109. ª·˙› Ì ÙȘ Á˘Ó·›Î˜, Ù· ·È‰È¿ Î·È ÙÔ˘˜ Á¤ÚÔÓÙ˜ ‰ÂÓ ı· ÍÂÂÚÓÔ‡Û·Ó ÙÔ˘˜ 1.000. ŒÙÛÈ, Û˘ÓÔÏÈÎÒ˜, Ô ÂÁ¯ÒÚÈÔ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜ ÏËı˘ÛÌfi˜ ¯ˆÚ›˜ ÙÔ˘˜ ÓÂÔÊÂṲ́ÓÔ˘˜ ‹Ù·Ó 5.500 „˘¯¤˜. ∆Ô 1792, ‹Ù·Ó, fiˆ˜ ›‰·Ì ›Û˘ 5.500 „˘¯¤˜. ∂›Ù ÏÔÈfiÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ‰Â¯Ùԇ̠fiÙÈ Û ÂÚ›Ô‰Ô ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ Â˘Ì¿ÚÂÈ·˜ 30 ÂÙÒÓ ‰ÂÓ ˘‹ÚÍ ‰ËÌÔÁÚ·ÊÈ΋ ·‡ÍËÛË, ›Ù ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ì ÙËÓ ÏËı˘ÛÌȷ΋ Ì›ˆÛË. √ µ·Û›Ï˘ ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ë˜ ·¤‰ÂÈÍ fiÙÈ ˘‹ÚÍ ‰ËÌÔÁÚ·ÊÈ΋ ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ‰˘ÛÌÂÓ‹ ÂÚ›Ô105. ∫ˆÓ. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «∆Ô ÂÌfiÚÈÔ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, 1796-1840», fi.., ÛÛ. 106-107. 106. °ÂˆÚÁ›· πˆ·ÓÓ›‰Ô˘-ªÈÙÛÈ¿‰Ô˘, «ÕÁÓˆÛÙ˜ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Âȉ‹ÛÂȘ ÁÈ· ÙË ª·Î‰ÔÓ›· ·fi ÙȘ ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ÂÎı¤ÛÂȘ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢» (18321840)», ª·Î‰ÔÓÈο 20 (1980) 351-352. 107. ¢È¿Ù·ÁÌ· Ù˘ 12˘ ∞ÚÈÏ›Ô˘ 1831, ÛÙÔ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 507. 108. ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ë˜, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù˘ ·Ú·ÎÌ‹˜, fi.., Û. 31. 109. πˆ·ÓÓ›‰Ô˘-ªÈÙÛÈ¿‰Ô˘, fi..
33
‰Ô 1831-1835110. ÕÚ·, ηٿ Ì›˙ÔÓ· ÏfiÁÔ ı· ¤Ú ӷ ¤¯ÂÈ ˘¿ÚÍÂÈ Î·È ÛÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ¢ËÌÂÚ›·˜. ∏ ‰È·ÊÔÚ¿ ÌÔÚ› Ó· ÂÚÌËÓ¢Ù› ÌfiÓÔÓ ·fi Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ÙÚÈÂÙ›·˜ 1821-1823. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÌÂÙ·ӷÛÙ·ÙÈÎÒ˜ ˘‹ÚÍ Ì›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Û ۇÁÎÚÈÛË Ì ÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ÈÛÙÔÔÈÂ›Ù·È ·fi ÊÂÚÌ¿ÓÈ ÙÔ˘ 1825, Ì ÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ÚËÙÒ˜ «Ë ÂÏ¿ÙÙˆÛË ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ Ú·ÁÈ¿‰ˆÓ Î·È Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ η¯ÂÍ›· ÙÔ˘˜», ¤ÓÂη Ù˘ ÔÔ›·˜ ÂÚÈÔÚ›ÛıËΠÙÔ ÊÔÚÔÏÔÁÈÎfi ÌÂÚ›‰ÈÔ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ111. ŒÓ·˜ ÏfiÁÔ˜ Ù˘ ÏËı˘ÛÌȷ΋˜ ÂÏ¿ÙÙˆÛ˘ Â›Ó·È Ë ÌÂÁ¿ÏË ‚ÚÂÊÈ΋ ıÓËÛÈÌfiÙËÙ· ÙˆÓ ÂÙÒÓ 1821-1823, Ë ÔÔ›· ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È ·fi ÙÔ Î·Ù¿ÛÙÈ¯Ô ÙÔ˘ 1835, fiÔ˘ ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È fiÏÔÈ ÔÈ ¿ÚÚÂÓ˜ Ú·ÁÈ¿‰Â˜, ·fi Ù· ÓÂÔÁ¤ÓÓËÙ· ̤¯ÚÈ ÙÔ˘˜ ˘ÂÚ‹ÏÈΘ. ∂Λ ··ÓÙÔ‡Ó ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ‚Ú¤ÊË ÁÂÓÓË̤ӷ ηٿ ÙËÓ ·ÓˆÙ¤Úˆ ÂÚ›Ô‰Ô Î·È ·˘Ùfi –ÂȉÈÎÒ˜ ÁÈ· ÙÔ 1821112– ÛËÌ·›ÓÂÈ ÛÊ·Á¤˜. ∞ÏÏ¿ ‚¤‚·È· ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‹Ù·Ó ·˘Ùfi˜ Ô ÏfiÁÔ˜ Ô˘ Ô ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˜ ·Ú·‰¤¯ıËΠ«ÂÏ¿ÙÙˆÛË ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ Ú·ÁÈ¿‰ˆÓ». √‡ÙÂ Î·È Ë ÂÏ¿ÙÙˆÛË ‹Ù·Ó ÔÚȷ΋, ‰ÈfiÙÈ ÙfiÙ ‰ÂÓ ı· ¤ÊÂÚ ÛÔ‚·Ú‹ ·Ó·Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙÔ˘ ÊÔÚÔÏÔÁÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜. ¶fiÛË ‹Ù·Ó ÏÔÈfiÓ Ë ÏËı˘ÛÌȷ΋ ÂÏ¿ÙÙˆÛË; √ ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÙÚfiÔ˜ Ó· ÙËÓ ˘ÔÏÔÁ›ÛÔ˘ÌÂ Â›Ó·È Ó· ÚÔ‚¿ÏÔ˘Ì ÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi ÙˆÓ 5.500 „˘¯ÒÓ ÙÔ˘ 1792 Û ÙÂÛÛ·Ú·ÎÔÓÙ·ÂÙ¤˜ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· Î·È Ó· ·Ê·ÈÚ¤ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi ÙÔ˘ 1835. ªÂ ÂÙ‹ÛÈÔ Ú˘ıÌfi ·‡ÍËÛ˘ 1% ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ı· ¤Ú ӷ ‹Ù·Ó ÂÚ›Ô˘ 9.000. ªÂ ÂÙ‹ÛÈÔ Ú˘ıÌfi ·‡ÍËÛ˘ 2% ı· ¤Ú ӷ ‹Ù·Ó ÂÚ›Ô˘ 13.000. √ «ÂÏÏ›ˆÓ» ÏËı˘ÛÌfi˜ ‹Ù·Ó ÌÂٷ͇ 3.500 Î·È 7.500 „˘¯ÒÓ. ¢ËÏ·‰‹ ·ÒÏÂȘ ÌÂٷ͇ 40 Î·È 60%. ∞Ó Î·È, fiˆ˜ ›‰·ÌÂ, Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó¤‚ËÛ·Ó ÛÊ·Á¤˜, ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ 110. ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ë˜, H £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù˘ ·Ú·ÎÌ‹˜, fi.., Û. 34. ∏ ·‡ÍËÛË ‹Ù·Ó Ù˘ Ù¿Í˘ ÙÔ˘ 7,8% ÂÙËÛ›ˆ˜. 111. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 487. µÏ. ›Û˘ ›Ó·Î· ˘fi¯ÚÂˆÓ ÛÙËÓ ÏËڈ̋ ÎÂÊ·ÏÈÎÔ‡ ÊfiÚÔ˘ ÛÙËÓ fiÏË Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡ÌÂÓÔ ÛÙ· 18341835, ·˘ÙfiıÈ, Û. 526, fiÔ˘ Ë ·Ó·ÏÔÁ›· Â›Ó·È 3,7 ∂‚Ú·›ÔÈ ÚÔ˜ 2,2 ƒˆÌÈÔ›. 112. ∫·È ·Ó ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì ¢ÏfiÁˆ˜ fiÙÈ ÔÈ ÁÂÓÓ‹ÛÂȘ ÌÂÈÒıËÎ·Ó ÂÎÔ‡ÛÈ· ÙÔ 1822 Î·È 1823, ·˘Ùfi ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ¤¯ÂÈ Û˘Ì‚Â› ÁÈ· ÙȘ ÁÂÓÓ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ 1821. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ·È‰È¿ ÁÂÓÓË̤ӷ ÙÔ ¤ÙÔ˜ ÂΛÓÔ ··ÓÙÔ‡Ó ÛÙÔÓ ÎÒ‰Èη ÙÔ˘ 1835, ÌfiÓÔÓ Ì ̷˙ÈΤ˜ ÛÊ·Á¤˜ ÌÔÚ› Ó· ÂÚÌËÓ¢Ù›. ∏ ÊÚ¿ÛË ÙÔ˘ Pouqueville fiÙÈ Ë «£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ‹Ù·Ó ı¤·ÙÚÔ ‚·Û¿ÓˆÓ Î·È ÛÊ·ÁÒÓ» (fi.., Û. 331) ¤¯ÂÈ ‚¤‚·È· ÁÂÓÈ΋ ÈÛ¯‡, ·ÏÏ¿ ÔÈ ı·Ó·ÙÒÛÂȘ ÓË›ˆÓ ÙÔ 1821 Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯Ô˘Ó ˘ÔÙÈÌËı› ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ¤Ú¢ӷ.
34
ÙÔ˘ «ÂÏÏ›ÔÓÙÔ˜» ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Â›Ó·È Ôχ ÌÂÁ¿ÏÔ ÁÈ· Ó· ÂÚÌËÓ¢Ù› ÌfiÓÔÓ ·fi ‚È·ÈÔÚ·Á›Â˜ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ·Ì¿¯ˆÓ. µ¤‚·È·, Ú¤ÂÈ Ó· ›̷ÛÙ ÚÔÛÂÎÙÈÎÔ› Ì ÙÔ˘˜ ·ÚÈıÌÔ‡˜ ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ËÁÒÓ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ì ÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∆Ô 1835 Û˘Ó·ÓÙԇ̠5.500 ·Ï·ÈÔ‡˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜, 5.500 Î·È ÙÔ 1792. ∞ÏÏ¿ Î·È ÛÙË ÊÔÚÔÏÔÁÈ΋ ·ÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ 1530 ¿ÏÈ 5.500 ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ηٷÁÚ¿ÊÙËηÓ113! ∂›Ó·È ÙfiÛ· ÔÏÏ¿ Ù· ÎÂÓ¿ Î·È ÔÈ ·Û˘Ó¤¯ÂȘ ÒÛÙ ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ Ï¿‚Ô˘Ì ÙÔȘ ÌÂÙÚËÙÔ›˜ ·˘Ù¿ Ù· ÛÙÔȯ›·. ¶Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó˘ÔÏÔÁ›ÛÔ˘Ì ÙÔ˘˜ ÔÈΛÏÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ì›ˆÛ˘ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡, fiˆ˜ Ë ˘„ËÏ‹ ÓÔÛËÚfiÙËÙ·, Ë ‚ÚÂÊÈ΋ ıÓËÛÈÌfiÙËÙ·, ÔÈ Û˘¯Ó¤˜ ÂȉË̛˜ ·ÓÔ‡ÎÏ·˜ Î·È ¯ÔϤڷ˜, ÔÈ ÛÂÈÛÌÔ›, ÔÈ ˘ÚηÁȤ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÌÂÙ·ÎÈÓ‹ÛÂȘ Î·È ÌÂÙ·Ó·ÛÙ‡ÛÂȘ.
ª·˙È΋ ·Ô‰ËÌ›· ·Ú¯fiÓÙˆÓ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ∞Ó ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ Ù· ›¯ÓË ÙˆÓ ÏÔ˘Û›ˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Ù˘ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘, ‰ÂÓ ı· ÙÔ˘˜ ‚ÚÂÈ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ∞ÔÁfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘ (Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ Ã·Ú›ÛË Î·È ÙÔ˘˜ ¶Ú·Û·Î¿ÎË) ı· ‚Úԇ̠ÛÙË °·ÏÏ›· Î·È ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ‚·Û›ÏÂÈÔ114. ∆Ô ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ƒÔÁÎfiÙË115. ¶Ôχ ·ÚÁfiÙÂÚ· ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÁfiÓÔÈ Ù˘ ı· ÂÈÛÙÚ¤„Ô˘Ó ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ‹ ı· ÚÔ‚Ô‡Ó Û ‰ˆÚ¤˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ·. √ Á·ÌÚfi˜ ÙÔ˘ ∫·˘Ù·ÓÙ˙fiÁÏÔ˘, Ô ™·Ó‰ˆÓ‹˜, Ê˘Ï·Î›ÛıËÎÂ. √ ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘, Ô ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ ™·Ó‰ˆÓ‹, ‰ÂÓ ·¤ÎÙËÛ ÔÙ¤ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· Û˘ÁÎÚ›ÛÈÌË ÚÔ˜ ÂΛÓË ÙÔ˘ ˙¿ÏÔ˘ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¿ÌÏÔ˘ÙÔ˘ ·Ô‡ ÙÔ˘116. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Â›Ó·È ¿ÌÏÔ˘Ù˜ ÔÈÎÔ113. µ¿ÛÂÈ ÙÔ˘ Tahrir Defter TT #403, ηٷÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó 899 ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ Ì ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ·ÚÛÂÓÈÎfi ̤ÏÔ˜, 148 Ì ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ¯‹Ú· Î·È 156 ¿Á·ÌÔÈ (Heath Lowry, «When Did the Sephardim Arrive in Salonica? The Testimony of the Ottoman TaxRegisters, 1478-1613», The Jews of the Ottoman Empire, Princeton 1994, Û. 210). √È Î·Ù·Áڷʤ˜ ·˘Ù¤˜ (Tahrir Defter) ¤¯Ô˘Ó ÊÔÚÔÏÔÁÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Î·È ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó fiÛÔ˘˜ Â›Ó·È ˘fi¯ÚÂÔÈ ÊfiÚÔ˘. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÏËı˘ÛÌȷΤ˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈΤ˜. °È· Ó· ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ó ¯ÔÓ‰ÚÈο ÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi Ì ‚¿ÛË Ù· Tahrir Defter, ÔÈ ÙÔ˘ÚÎÔÏfiÁÔÈ ˘ÔÏÔÁ›˙Ô˘Ó fiÙÈ Ù· ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ Ì ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ¿ÚÚÂÓ· ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó 5 ¿ÙÔÌ·, Ù· ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ Ì ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ¯‹Ú· 4 ¿ÙÔÌ· Î·È ÚÔÛÌÂÙÚÔ‡Ó Î¿ı ¿Á·ÌÔ ˆ˜ ¤Ó· ¿ÙÔÌÔ. ŒÙÛÈ, Ô ·ÚÈıÌfi˜ Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ ÁÈ· ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÙÔ˘ 1529 ›ӷÈ: [(899 ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ × 5) + (148 ¯‹Ú˜ × 4) + 156 ¿Á·ÌÔÈ] = 4.495 + 740 + 156 = 5.391 „˘¯¤˜. 114. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «H ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜», fi.., ÛÛ. 240-243. 115. Ÿ.., ÛÛ. 188-194. 116. Ÿ.., ÛÛ. 245-246.
35
Á¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ¯¿ıËÎ·Ó ·ÓÙÂÏÒ˜ Ù· ›¯ÓË. √ ª·ÓfiÏ˘ ƒ›˙Ô˜ ÂÍ·Ê·Ó›˙ÂÙ·È ÂÓÙÂÏÒ˜ ·fi ÙȘ ËÁ¤˜, ·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ 1822 ˘‹Ú¯Â ·ÎfiÌË ÙÔ Ì¤Á·Úfi ÙÔ˘ ÛÙËÓ fiÏË117. ∂Ï¿¯ÈÛÙÔÈ Â›Ó·È ÔÈ ÏÔ‡ÛÈÔÈ Ô˘ ··ÓÙÔ‡Ó ÌÂÙ¿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË Î·È Û¯Â‰fiÓ Î·Ó¤Ó·˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ 1830. ŒÙÛÈ ÂȂ‚·ÈÒÓÔÓÙ·È ÔÈ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ËÁ¤˜ Ô˘ ÛËÌ›ˆÓ·Ó ÙfiÙ fiÙÈ Û˘Ó¯È˙fiÙ·Ó Ë Ê˘Á‹ ÙˆÓ Â˘fiÚˆÓ.
∏ ÙÂÏÈ΋ Ú¿ÍË ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ¿ÏÂÈ„Ë ÙˆÓ Â˘fiÚˆÓ ∆Ô 1834 Ô Á¿ÏÏÔ˜ ÚfiÍÂÓÔ˜ ·¤‰È‰Â ÙËÓ ·Ú·ÎÌ‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Û ÙÚÂȘ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜: ™ÙË Ê˘Á‹ ÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÁ·ÏÂÌfiÚˆÓ, ÙË Û˘Ó¯‹ ·‡ÍËÛË ÙˆÓ ÊfiÚˆÓ Î·È ÙË Û˘Ó¯‹ ÙÒÛË Ù˘ ÁˆÚÁÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜. ∆ÔÓ ™Â٤̂ÚÈÔ ÙÔ˘ 1836, ηٿ ÙÔÓ ·ÌÂÚÈηÓfi ÚfiÍÂÓÔ, ÙÔ ÔıˆÌ·ÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ ÂÍ·Ó¿ÁηÛ ÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ˘ËÎfiÔ˘˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ›Ù ӷ ÂÁηٷÏ›„Ô˘Ó ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙÂÈ· ›Ù ӷ ·Ú·Ì›ÓÔ˘Ó Ì ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ú·ÁÈ¿. ªfiÓÔÓ 19 ¤ÌÂÈÓ·Ó, ÂÓÒ ÔÈ 250 ÚÔÙ›ÌËÛ·Ó Ó· ʇÁÔ˘Ó118. ∏ ÚÔÛˆÔÁÚ·ÊÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ Ó¤ÔÈ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ› ËÁ¤Ù˜ ‹Ù·Ó ÂȯÂÈÚË̷ٛ˜ Ô˘ ‹Úı·Ó ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ·fi ¿ÏϘ ̷ΉÔÓÈΤ˜ fiÏÂȘ. ∂Ï¿¯ÈÛÙÔÈ Â›¯·Ó ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· Û˘ÁÎÚ›ÛÈÌË ÚÔ˜ ÂΛÓË ÙˆÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈÎÒÓ ıÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆÓ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÒÓ. Ÿˆ˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Ù· ÙÂÎÌ‹ÚÈ·, ÙÔ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi Û¯‹Ì· ÙˆÓ ÎÔÈÓÔÙÈÎÒÓ ÂÈÙÚfiˆÓ ‰È·ÙËÚ‹ıËÎÂ Î·È ÌÂÙ·ӷÛÙ·ÙÈÎÒ˜. °È· ÌÂÚÈο ¯ÚfiÓÈ· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ‰È·Ù‹ÚËÛ·Ó ÙË ‰ÈÔ›ÎËÛË Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ï·ÈÔ‡˜ ¿Ú¯ÔÓÙ˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·ÚÁfiÙÂÚ· Ù· ›¯ÓË ¯¿ÓÔÓÙ·È119. ŒÓ· ¿ÏÏÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙËÓ ·ÓÙÈ·Ú·‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ηٿÛÙÈ¯Ô˘ ÙÔ˘ 1835 ÚÔ˜ ÂΛÓÔ ÙÔ˘ 1792 Â›Ó·È Ë ÂÍ¿ÏÂÈ„Ë ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ·fi Ù· ‚·ÛÈο ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈο ·ÁÁ¤ÏÌ·Ù· Î·È Ë ·Ô‰˘Ó¿ÌˆÛË ¿ÏψÓ. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÔÈ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈΤ˜ ÔÌ¿‰Â˜ ÙˆÓ Î·Ù·Û΢·ÛÙÒÓ Î¿·˜ (ÎÂÂÙ˙‹‰ˆÓ) Î·È ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Ù˘ ∞ÈÁ˘Ùȷ΋˜ ∞ÁÔÚ¿˜ ÂͤÏÂÈ·Ó ÙÂÏ›ˆ˜, ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÏfiÁˆ Ù˘ Ì›ˆÛ˘ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ì·ÏÏÈÔ‡ ·ÊÂÓfi˜ Î·È Ù˘ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛ˘ ÙÔ˘ ÂÌÔÚ›Ô˘ ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘. ∂ȉÈÎÒ˜ ÔÈ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰Â˜, ÙË ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ‹‰Ë ÙÔÓ›Û·ÌÂ, ›¯·Ó Û˘ÚÚÈÎÓˆı› ÙÔ ‹ÌÈÛ˘. 117. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 461. 118. πˆ·ÓÓ›‰Ô˘-ªÈÙÛÈ¿‰Ô˘, fi.. 119. ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ∆ÚÈÎԇ˻, ÛÙÔ ∫. ∞ÚÒÓË ∆Û›¯ÏË – §‡ÓÙÈ· ∆Ú›¯· (ÂÈÌ.), √ ÷ڛϷԘ ∆ÚÈÎԇ˘ Î·È Ë ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ∞ı‹Ó· 2000, ÛÛ. 547-568.
36
ª¿ÏÈÛÙ·, ›¯·Ó ÏÈÁfiÙÂÚ· ·È‰È¿ ·Ó·ÏÔÁÈÎÒ˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ˘fiÏÔÈÔ ÏËı˘ÛÌfi. ∫·Ó›˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÓ·ÔÌ›ӷÓÙ˜ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰Â˜ ‰ÂÓ ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈ˙ ϤÔÓ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ÎÔÈÓÔÙÈ΋ ‰ÈÔ›ÎËÛË. ∏ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓË ÙÂÙÚ¿ÌËÓË Ê˘Ï¿ÎÈÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÒÓ, Ë ·ÔÛÙÚ¿ÁÁÈÛË Ù˘ fiÏ˘ ·fi ¯ÚËÌ·ÙÈο ‰È·ı¤ÛÈÌ·, ÔÈ ÛÊ·Á¤˜, ÔÈ ‚È·ÈÔÚ·Á›Â˜ ÁÂÓÈÙÛ¿ÚˆÓ Î·È ·Ù¿ÎÙˆÓ, ÔÈ ·ÏÏ¿ÏÏËϘ ÊÔÚÔÏÔÁ›Â˜, Ë Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ Ù˘ ÁˆÚÁÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ‹Ù·Ó ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ Û˘Ó¤‰Ú·Ì·Ó ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ηٷÛÙÚÔÊ‹ Î·È ÙË Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ıË ÏËı˘ÛÌȷ΋ ÂÏ¿ÙÙˆÛË ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. ¢ÂÓ Ú¤ÂÈ fï˜ Ó· ͯÓԇ̠fiÙÈ ÙÔ ÌfiÓÔ Ù˘¯·›Ô ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ·˘Ù‹Ó ‹Ù·Ó fiÙÈ ·˘ÙÔ› ÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ¤‰Ú·Û·Ó Ù·˘ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜. ¢ÈfiÙÈ Î¿ı ¤Ó·˜ ͯˆÚÈÛÙ¿ ‹Ù·Ó ÂÁÁÂÓ‹˜ ÛÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. °È’ ·˘Ùfi ·ÎÚÈ‚Ò˜ Î·È ÚÔ·ÙÂÈ Ë ÏËı˘ÛÌȷ΋ ÛÙ·ÛÈÌfiÙËÙ· ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ ˘ËÎfiˆÓ › Ù¤ÛÛÂÚȘ Û˘Ó·ÙÔ‡˜ ·ÈÒÓ˜.
™˘Ì¤Ú·ÛÌ· ªÂ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ Ô˘ Û˘ÛÛˆÚ‡ÙËÎ·Ó ·fi ÙÔ 1940 ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·, ÌÔÚԇ̠ӷ ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ٷ Û˘Ì‚¿ÓÙ· ÌÂ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfi ÙÚfiÔ. §Â›Ô˘Ó fï˜ ÔÏÏ¿ ·ÎfiÌË ÛÙÔȯ›· Î·È ı· ··ÈÙËı› ¤Ú¢ӷ ÁÈ· ÙË Û˘ÌÏ‹ÚˆÛ‹ ÙÔ˘˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ËÁ¤˜. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÔÚıfi fiÙÈ ÔÈ ‰ÈˆÁÌÔ› ˘‹ÚÍ·Ó ·ÚÔ‰ÈÎÔ›, ¤Ó· ›‰Ô˜ Ï¿ıÔ˘˜ Ô˘ ‰ÂÓ ÂËÚ¤·Û ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, Î·È fiÙÈ ÙÔ ÔıˆÌ·ÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ «‰ÂÓ Â›¯Â Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌÔ Û˘ÌʤÚÔÓ Ó· ·ÔÛÙÚ·ÁÁ›ÛÂÈ ÙÔ˘˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜». ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ÔÈ √ıˆÌ·ÓÔ› ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ÔÈ Î·Ù¤‚·Ï·Ó οı ‰˘Ó·Ù‹ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ÂÙ‡¯Ô˘Ó ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ·ÔÛÙÚ¿ÁÁÈÛË Î·Ù·Ú¯¿˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· fiÏˆÓ ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ˆ˜ ̤ÛÔ Î·È ÙË Ê˘ÛÈ΋ ÂÍfiÓÙˆÛË. ¢˘ÛÙ˘¯Ò˜ ‰ÂÓ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÙÈ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘Ó¤‚Ë ÛÙȘ ¿ÏϘ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ¶¿ÓÙˆ˜, ÔÈ ÏfiÁÔÈ Ù˘ ηٷÛÙÚÔÊ‹˜ Ù˘ ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈ΋˜ ·ÛÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ‹Ù·Ó ÔÚÁ·ÓÈÎÔ›, ÔÊÂÈÏfiÌÂÓÔÈ ÛÙË Ê‡ÛË Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Î·È fi¯È ÂÚÈÛÙ·ÛÈ·ÎÔ›. ∏ ‰Â‡ÙÂÚË –ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË– ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË fiÏË ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ηٷ‰ÈοÛÙËΠ۠·Ú·ÎÌ‹, Û ÌÈ· ÂÔ¯‹ Ô˘ Ë ·ÓıÚˆfiÙËÙ· ‚›ˆÓ ÙÔ ı·‡Ì· ÈÏÈÁÁȈ‰ÒÓ Ù¯ÓÔÏÔÁÈÎÒÓ Î·È ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÌÂÙ·‚ÔÏÒÓ. ∞˘Ùfi ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ӿÛÙ·Û˘, ·ÏÏ¿ ÙÔ˘ ÊÂÔ˘‰·ÏÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ √ıˆÌ·ÓÈ΋˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ◊Ù·Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ·˘Ùfi˜ Ô ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ô˘ Ë Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1821 Âȯ›ÚËÛ ӷ ηٷÚÁ‹ÛÂÈ.
37
¶∞ƒ∞ƒ∆∏ª∞ ¶ƒ√™ø¶√°ƒ∞ºπ∫∞ ∂£¡√ª∞ƒ∆Àƒø¡. ∫À¢ø¡π∞∆∏™, µ§∞§∏™, ª∂¡∂•∂™, ª¶∞§∞¡√™, ∞°∞£√¡π∫√™, ¶∞π∫√™
∫˘‰ˆÓÈ¿Ù˘ ªÂٷ͇ ÙˆÓ ı˘Ì¿ÙˆÓ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ 1821, ‰ÈÂÛÒıË ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ∞Ó·ÛÙ·Û›Ô˘ ∫˘‰ˆÓÈ¿ÙË120. ™‡Ìʈӷ Ì ·ÔÁfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘, Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ∞Ó·ÛÙ·Û›Ô˘ ÔÓÔÌ·˙fiÙ·Ó ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜. √ ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜, ηٿ ÙËÓ ›‰È· ËÁ‹, ÁÂÓÓ‹ıËΠÂÚ› ÙÔ 1770, ‹Ù·Ó ÏÔ‡ÛÈÔ˜ ÁÔ˘Ó·Ú¿˜ Î·È Ù·Í›‰Â˘Â ÛÙËÓ ∆ÂÚÁ¤ÛÙË, ÛÙË §ÂÈ„›· Î·È ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË121. ªÂٷ͇ ÙˆÓ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰ˆÓ ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1792 (fiÙ·Ó ‰ËÏ·‰‹ Ô ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ˜ ∫˘‰ˆÓÈ¿Ù˘ ı· ‹Ù·Ó ÂÚ›Ô˘ 22 ÂÙÒÓ), ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ‰‡Ô ÚfiÛˆ· Ì ÙÔ ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ «∫˘‰ˆÓ›Ù˘» (·fi ÙȘ ∫˘‰ˆÓȤ˜), Ô ∞ÚÁ‡Ú˘ Î·È Ô ∞ı·Ó¿Û˘, Î·È ÔÈ ‰‡Ô ÙÔ˘˜ ÊÙˆ¯Ô›. ∞ӷʤÚÔÓÙ·È, ›Û˘, ÔÎÙÒ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰Â˜ Ì ÙÔ fiÓÔÌ· ∞Ó·ÛÙ¿Û˘, ·ÏÏ¿ ηӤӷ ‰ÂÓ Ù·ÈÚÈ¿˙ÂÈ ÛÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ô˘ ‰fiıËÎÂ, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔÓ ÁÔ˘Ó·Ú¿ ∞Ó·ÛÙ¿ÛË, Ô˘ ‹Ù·Ó Û˘ÓÂÙ·›ÚÔ˜ οÔÈÔ˘ ª·ÓfiÏË ·fi ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË122. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ fï˜ ηӤӷ ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ Ô˘ Ó· Ì·˜ ÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÈ Ó· Ù·˘Ù›ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ∫˘‰ˆÓÈ¿ÙË Ì ÙÔÓ Û˘Ó¤Ù·ÈÚÔ ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘ÔÏ›ÙË ª·ÓfiÏË, ¤Ú·Ó Ù˘ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋˜ ·Ú·‰fiÛˆ˜ fiÙÈ Ô ÚÒÙÔ˜ Ù·Í›‰Â˘Â ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. øÛÙfiÛÔ, ÙÔ ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ «∫˘‰ˆÓÈ¿Ù˘», Ô˘ ˯› Â͈ڷÁÌ·ÙÈο ÏfiÁÈÔ ÛÙËÓ Î·ıÔÌÈÏÔ˘Ì¤ÓË ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi π. ºÈÏ‹ÌÔÓ· Î·È fi¯È Û ÙÔÈ΋ ËÁ‹. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ÛÙ· 120. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 16. 121. ∞ÓÙÒÓ˘ £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜, H ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ÛÙÔÓ ·ÁÒÓ· ÙÔ˘ 1821, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1940, Û. 66. 122. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÔ˘˜: ∞Ó·ÛÙ¿ÛË °Èfi‚ÈÙ˙·, ∆¿ÛÈÔ, ∞Ó·ÛÙ¿ÛË, Û‡ÓÙÚÔÊÔ ÙÔ˘ ª¿ÏÔ˘ ÛÙ·ÌÔÏÔ‡, ∆¿ÛÈÔ ªÂÙ˙Ô‚›ÙË, ∞Ó·ÛÙ¿ÛË, ÁÈÔ ÙÔ˘ ·ÏÙ¿Î (ÎÔ˘ÙÛÔ‡) ª·ÓfiÏË, ∞Ó·ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ °ÈÒÚÁÔ˘, ∞Ó·ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ÷Ù˙‹ ¡ÈÎfiÏ· Î·È ‚¤‚·È· ÙÔÓ *∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ πˆ¿ÓÓÔ˘. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, ÛÛ. 68-78. ¶Ú‚Ï. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ÁÔ˘Ó·Ú¿‰ˆÓ», fi..
38
ÙÔ˘ÚÎÈο ¤ÁÁÚ·Ê· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ı˘Ì¿ÙˆÓ Ù˘ ∂·Ó¿ÛÙ·Û˘ Ô ÁÔ˘Ó·Ú¿˜ ∞Ó·ÛÙ¿Û˘, Ô˘ ηÙ›¯Â ÌÈÎÚ‹ ÂÚÈÔ˘Û›·123. ∫·Ù¿ ¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ·, Ô ÁÔ˘Ó·Ú¿˜ ∞Ó·ÛÙ¿Û˘ Î·È Ô ÁÔ˘Ó·Ú¿˜ ∞Ó·ÛÙ¿Û˘ ∫˘‰ˆÓÈ¿Ù˘, Ô˘ ʤÚÔÓÙ·È Ó· ··Á¯ÔÓ›ÛıËÎ·Ó ·ÌÊfiÙÂÚÔÈ ÙÔ 1821, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤Ó· Î·È ÙÔ ·˘Ùfi ÚfiÛˆÔ.
°ÂÒÚÁÈÔ˜ µÏ¿Ï˘ √ °ÂÒÚÁÈÔ˜ µÏ¿Ï˘ ‹Ù·Ó ¤ÌÔÚÔ˜. ∫·Ù·ÁfiÙ·Ó ·fi Ù· ÕÁÚ·Ê·124. ¶Ú¤ÂÈ Ó· ÂÁηٷÛÙ¿ıËΠÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ∏ ·‰ÂÏÊ‹ ÙÔ˘ ·ÓÙÚ‡ÙËΠÙÔÓ £ˆÌ¿ ∫·Ó¤ÏÏË, Ô˘ ÂÌÔÚ¢fiÙ·Ó ÛÙËÓ ∞ÁÁÏ›·125. √ °ÂÒÚÁÈÔ˜ µÏ¿Ï˘ ·ÓÙÚ‡ÙËΠÙË ¢fiÌÓ·, ·‰ÂÏÊ‹ ÙÔ˘ ÃÚ‹ÛÙÔ˘ ªÂÓÂͤ126. ∫·Ù¿ ¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ·, ‹Ù·Ó ºÈÏÈÎfi˜127.
ªÂÓÂͤ˜ √ ¤ÌÔÚÔ˜ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ ˘Èfi˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘, Ô ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ˜ ªÂÓÂͤ˜, ˘‹ÚÍ ›Ûˆ˜ ÙÔ ÚÒÙÔ Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ ºÈÏÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ÛÙËÓ fiÏË128. ∏ ηٷÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó ·fi Ù· ÕÁÚ·Ê·129. √ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ ªÂÓÂͤ˜ ¯ÚËÌ·123. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 15. 124. £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜, fi.., Û. 74. 125. Ÿ.. √ £ˆÌ¿˜ ∫·Ó¤ÏÏ˘ ‹Ù·Ó Ô ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ ¢ËÌ‹ÙÚË ∫·Ó¤ÏÏË Î·È Ù˘ ÎfiÚ˘ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ¡ÈÓÓ‹ Î·È fi¯È Ô £ˆÌ¿˜ ∫·Ó¤ÏÏ˘ Ô˘ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÙÔ 1782 ÛÙÔÓ ÎÒ‰Èη Ù˘ ÌÔÓ‹˜ µÏ·Ù¿‰ˆÓ. 126. Ÿ.. °È· ÙÔ ‚·ÙÈÛÙÈÎfi fiÓÔÌ· Ù˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ ÙÔ˘, ‚Ï. π. æ·ÚÚ¿˜, ∞fi ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÛÙË µÂÓÂÙ›·. πÛÙÔÚ›· Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ¡ÈÓÓ‹, 17Ô˜-20fi˜ ·ÈÒÓ·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1997, Û. 85. 127. £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜, fi.. √ µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 16, ‰ÂÓ ‚ڋΠοÙÈ Û¯ÂÙÈÎfi ÚÔ˜ ÙÔÓ µÏ¿ÏË ÛÙ· ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ӷ ÙÔ˘ÚÎÈο ¤ÁÁÚ·Ê· Î·È ÂͤÊÚ·Û ÙËÓ ˘fiÓÔÈ· fiÙÈ ÌÔÚ› Ó· ‰È¤Ê˘ÁÂ. (µ¤‚·È· ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ÌÂÁ¿ÏË Ê·ÓÙ·Û›· ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·Ô‰ÒÛÂÈ Ô ÙÔ‡ÚÎÔ˜ Áڷʤ·˜ ÙÔ fiÓÔÌ· µÏ¿Ï˘). ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ô £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜ ‰È·‚‚·ÈÒÓÂÈ, ÂÈηÏÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÙÔ «·Ú¯Â›Ô Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ∆¿ÙÙË», fiÙÈ Ô µÏ¿Ï˘ ÂÎÙÂϤÛıËÎÂ Î·È fiÙÈ Î·Ù¿ ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Ù˘ ÂÎÙ¤ÏÂÛ‹˜ ÙÔ˘ Ë Á˘Ó·›Î· ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Û ÂӉȷʤÚÔ˘Û·. °¤ÓÓËÛ ¤Ó· ÁÈÔ, Ô˘ ¤Ï·‚ ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ «ÂÚÁ·Ûı›˜ ÌÂÙ¿ ˙‹ÏÔ˘ ÂȘ ÙËÓ ∫ÔÈÓfiÙËÙ· £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢» (Ë ÊÚ¿ÛË Â›Ó·È Û ÂÈÛ·ÁˆÁÈο Î·È Èı·ÓfiÓ Ó· ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ∞ÁÁÂÏÈ΋ ªÂÙ·ÏÏÈÓÔ‡). ¢ÂÓ ¤¯Ô˘Ì ÂÓÙÔ›ÛÂÈ Ù¤ÙÔÈÔ ÚfiÛˆÔ. 128. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 9. 129. ™ÙËÓ ›Ûˆ ÛÂÏ›‰· ÙÔ˘ ÂۈʇÏÏÔ˘ ÂÓfi˜ ·ÓÙÈÙ‡Ô˘ ÙÔ˘ «¶Úԯ›ÚÔ˘» ÙÔ˘ ∫. ∞ÚÌÂÓÔÔ‡ÏÔ˘, Ô˘ ÂΉfiıËΠÛÙË µÂÓÂÙ›· ÙÔ 1793 Î·È ·Ó‹Î ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ∆¿ÙÙË, ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È ÙÔ ÂÍ‹˜: «1802: ÔÎÙˆ‚Ú›Ô˘: 27: ÂÁηÈÓÈ¿ÛıË Ô ¡·fi˜ Ù˘ ∫˘Ú›·˜ ËÌÒÓ £ÂÔÙfiÎÔ˘ Î·È ·Â› ·Úı¤ÓÔ˘ ª·Ú›·˜ Â’ ÔÓÔÌ·˙Ô̤Ó˘ §·Áˆ‰È·Ó‹˜ ÂȘ ÌÂÁ·ÏfiÔÏÈÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎËÓ Î·È ‹ÙÔÓ ÎÙ‹ÙˆÚ Ô ∫˘Ú ¯Ú›ÛÙÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘, Â’ ÔÓÔÌ·-
39
ÙÔ‰fiÙËÛ ÙÔ 1802 ÙËÓ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË Ù˘ ¶·Ó·Á›·˜ ÙÔ˘ §·ÁÔ˘‰È¿ÙË (§·ÁÔ˘‰È·Ó‹)130, ÌÂÙÔ¯›Ô˘ Ù˘ ªÔÓ‹˜ ÙˆÓ µÏ·Ù¿‰ˆÓ, Î·È ·ÁfiÚ·Û ¤Ó· ÛÙ·Û›‰È ÛÙËÓ ›‰È· ÂÎÎÏËÛ›·131. √È ÏËÚÔÊÔڛ˜ ·˘Ù¤˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ Ô ªÂÓÂͤ˜ ›¯Â ·ÓıËÚ‹ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. µÔ‹ıËÛ ÙËÓ ·Ó·ÛًψÛË Ù˘ §·ÁÔ˘‰È·Ó‹˜, fi¯È ÂÂȉ‹ ηÙÔÈÎÔ‡Û ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹132, ·ÏÏ¿ Ì¿ÏÏÔÓ ‰ÈfiÙÈ Â›¯Â ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙË ªÔÓ‹ ÙˆÓ µÏ·Ù¿‰ˆÓ. √ ›‰ÈÔ˜ ‹Ù·Ó ÂÓÔÚ›Ù˘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘133. ∏ ›‰ËÛË Ù˘ ‰ÔÏÔÊÔÓ›·˜ ÙÔ˘ ªÂÓÂͤ ‰È·ÛÒıËÎÂ Î·È Û ·ÁÈÔÚÂÈÙÈΤ˜ ÂÓı˘Ì‹ÛÂȘ134. °Ú·Ù‹ ÂȂ‚·›ˆÛË ÙÔ˘ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜ ›¯·Ì ·fi ÙËÓ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÚÔͤÓÔ˘ Ù˘ √ÏÏ·Ó‰›·˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÙÔ˘ Mattatia d’Abram, Ô ÔÔ›Ô˜ Û ¤ÁÁÚ·Êfi ÙÔ˘ Ì ËÌÂÚÔÌËÓ›· 23 πÔ˘Ï›Ô˘ 1821 ÏËÚÔÊfiÚËÛ ÙÔ˘˜ ÚÔ˚Ûٷ̤ÓÔ˘˜ ÙÔ˘ fiÙÈ Ô ªÂÓÂͤ˜ ·ÔÎÂÊ·Ï›ÛıËÎÂ, Ì·˙› Ì ÙÔÓ Â›ÛÎÔÔ ∫›ÙÚÔ˘˜ ªÂϤÙÈÔ Î·È ÙÔÓ ¤ÌÔÚÔ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ ª·Ï¿ÓÔ135. ∏ ÂÎÙ¤ÏÂÛË ¤ÁÈÓ ÙËÓ ›‰È· ̤ڷ, ·ÏÏ¿ fi¯È ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙfiÔ. √ ªÂϤÙÈÔ˜ Î·È Ô ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˜ ª·Ï¿ÓÔ˜ ·Ú·‰fiıËÎ·Ó ÛÙÔÓ ÈÛÏ·ÌÈÎfi fi¯ÏÔ, Ô˘ ‹Ù·Ó ÂÍ·ÁÚȈ̤ÓÔ˜ ÌÂÙ¿ ÙȘ Ì¿¯Â˜ ÛÙË Ã·ÏÎȉÈ΋, Î·È Î·Ù·ÎÚÂÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ Ï·Ù›· Ù˘ ·Ï¢ڷÁÔÚ¿˜, ÙÔ ÏÂÁfiÌÂÓÔ ∫·¿ÓÈ. √ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ ªÂÓÂͤ˜ ÎÚÂÌ¿ÛÙËΠ–›Û˘ ·fi ÙÔÓ fi¯ÏÔ– Û ¤Ó· Ï·Ù¿ÓÈ ‰›Ï· ÛÙË ƒÔÙfiÓÙ·136. °È· ÙÔÓ ‚›Ô ÙÔ˘ ÃÚ‹ÛÙÔ˘ ªÂÓÂͤ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ٷ ÂÍ‹˜: ∂›¯Â ¤ÍÈ ·È‰È¿137. ™‡¯Ó·˙ Û ¤Ó· ηÊÂÓ›Ô, Ô˘ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ‰›Ï· ÛÙÔ ∫·˙·ÓÙ˙ÈÏ¿Ú Ù˙·Ì›138, ÙÔÓ ¿ÁÓˆÛÙÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi Ó·fi Ô˘ ÙÈÌԇ̠ÛÙËÓ ¶·Ó·Á›· ÙˆÓ Ã·ÏΤˆÓ. ◊Ù·Ó ·ÎÙ¿Ú˘ (=Ì˘ÚÔÒÏ˘). ™ÙÔ Î·Ù¿ÛÙÈ¯Ô ÙˆÓ ·ÎÙ¿ÚˉˆÓ ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ 1792, Ô ÏÔ˘ÛÈfiÙÂÚÔ˜ ‹Ù·Ó Ô «ÃÚÈÛÙÔ˘Ï¿ÎÔ˜ °Ô˘Ó·ÚfiÔÁÏÔ˘»139. ∆ËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·Û˘Ó‹ıÈÛÙÔ ˙ˆÌ¤Óˆ Ì˘ÓÈͤ ÂÎ Ù˘ ˘·Ú¯›·˜ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ º·Ó·Ú›Ô˘ Î·È ∞Óˆ¯ˆÚ›Ô˘, ÂίˆÚ›ÔÓ ÌÂÁ¿Ï· µÚ·ÓÈ·Ó¿ ‰È· ÌÓËÌfiÛ˘ÓÔÓ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÙÔ˘». ∞. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «H £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È Ë EÏÏËÓÈ΋ E·Ó¿ÛÙ·ÛË», fi.., Û. 77. 130. µÏ. fi.. 131 ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, H ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ªÔÓ‹, fi.., Û. 280. 132. ∏ §·ÁÔ˘‰È·Ó‹, ˆ˜ ÌÂÙfi¯È Ù˘ ÌÔÓ‹˜ µÏ·Ù¿‰ˆÓ, ‰ÂÓ ‰È¤ıÂÙ ÂÓÔÚ›·, Ì ÙË ‰ÈÔÈÎËÙÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘ fiÚÔ˘. 133. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 14. 134. °ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ™Ì˘ÚÓ¿Î˘, ∆Ô ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜, ∫·Ú˘¤˜ 1988, Û. 173. 135. ∫ˆÓ. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›·, fi.., Û. 69. 136. ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘, fi.., Û. 428. 137. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 14. 138. ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘, fi.. °È· ÙÔ Î·ÊÂÓ›Ô, ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘, fi.., Û. 425. 139. ∫·Ù¿ÛÙȯÔ, Û. 88.
40
Ó· ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ÙÔ ›‰ÈÔ ÚfiÛˆÔ Ì ¿ÏÏÔ ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÂÔ¯¤˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘. ªÔÚ› ‰ËÏ·‰‹ Ô «ÃÚ‹ÛÙÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘» ÙÔ˘ 1802 Ó· Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙÔÓ «ÃÚËÛÙÔ˘Ï¿ÎÔ °Ô˘Ó·ÚfiÔÁÏÔ˘» (=ÁÈÔ˘ ÙÔ˘ ÁÔ˘Ó·Ú¿) ÙÔ˘ 1792. °È· ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘, ÏËÚÔÊÔÚԇ̷ÛÙ ·fi Ù· ÛËÌÂÈÒÌ·Ù· ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ140. ∆Ô 1821 Ô ªÂÓÂͤ˜ ‹Ù·Ó ȉÈÔÎÙ‹Ù˘ ‰ÂηÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ·ÎÈÓ‹ÙˆÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ fiÙÈ Ë ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÛÙËÓ fiÏË ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÚfiÛÊ·ÙË. ∂Í›ÛÔ˘ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‹Ù·Ó ÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ô˘ ›¯Â ÂÂÓ‰‡ÛÂÈ ÛÙ· ÂÌÔÚ‡̷ٿ ÙÔ˘. ŸÌˆ˜, ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ›¯Â ηٷÛÙ› ÂÈÛʷϤ˜, ‰ÈfiÙÈ ‹Ù·Ó ÙÔÔıÂÙË̤ÓÔ Û ÂÌÔÚÈΤ˜ ÈÛÙÒÛÂȘ ÚÔ˜ ÂȯÂÈÚË̷ٛ˜ Ô˘ ›¯·Ó ‹‰Ë Ùˆ¯Â‡ÛÂÈ ‹ ÂÍ·Ê·ÓÈÛÙ› ÁÈ· Ó· ·ÔʇÁÔ˘Ó ÙË Û‡ÏÏË„Ë. ∞ÏÏ¿ Î·È Ô ı¿Ó·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ªÂÓÂͤ ÌÂÙ·Î‡Ï˘Û ÛÙÔ˘˜ ÈÛو٤˜ ÙÔ˘ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‚¿ÚÔ˜, ·fi Ù· ÔÛ¿ Ô˘ ÙÔ˘˜ fiÊÂÈÏÂ Ô ›‰ÈÔ˜. ªÂ ÙÔÓ ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠ̛· ÔÌ¿‰· ÈÛÙˆÙÒÓ Ô˘ ÂÚ›ÌÂÓ ӷ ‰ÒÛÂÈ Ë À„ËÏ‹ ¶‡ÏË ÙËÓ ¿‰ÂÈ¿ Ù˘ Ó· ÂÎÔÈËıÔ‡Ó Ù· ·Î›ÓËÙ· Î·È Ó· ÈηÓÔÔÈËıÔ‡Ó ÔÈ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜141. ∆Ô ÂÌÔÚÈÎfi ηٿÛÙËÌ¿ ÙÔ˘, ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ô˘ÏÔ‡Û ·ÚÒÌ·Ù·, ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ·¤Ó·ÓÙÈ ·fi ÙÔ ÙÂψÓÂ›Ô Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ Ï·Ù›· ∂ÌÔÚ›Ô˘142, ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔÓ Ó·fi ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ªËÓ¿. √ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ‹Ù·Ó ›ÙÚÔÔ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ó·Ô‡143, ·ӷÛÙ·ÙÈÎÔ‡ ΤÓÙÚÔ˘ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù˘ ÂÔ¯‹˜144. °ÈÔ˜ ÙÔ˘ Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ªÂÓÂͤ˜, Ô˘ ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È ÛÙ· ÔıˆÌ·ÓÈο ηٿÛÙȯ· ÛÙ· 1840 ˆ˜ ÁËÁÂÓ‹˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈÎÈfi˜ Ì ηÙÔÈΛ· ÛÙÔÓ ÕÁÈÔ ¡ÈÎfiÏ·Ô. ◊Ù·Ó ¤ÌÔÚÔ˜ Î·È Â›¯Â ÂÏÏËÓÈ΋ ˘ËÎÔfiÙËÙ·145. °ÈÔ˜ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ‹Ù·Ó Ô ∞ÚÈÛÙ›‰Ë˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ªÂÓÂͤ˜146, Ô ÔÔ›Ô˜ ‹Ù·Ó Ó·˘ÙÈÏÈ·Îfi˜ Ú¿ÎÙˆÚ Î·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·ÓÙÈÚÔÛÒ¢ ÙËÓ «∫˘ÎÏ·‰È΋ ∞ÙÌÔ-
140. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 14. 141. Ÿ.. 142. Ÿ..: «ÂÌÔÚ‡̷ٷ ÙÔ˘ ηٷÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ¢ÚÈÛÎÔ̤ÓÔ˘ ¤Ó·ÓÙÈ ÙÔ˘ ÙÂψÓ›Ԣ». °È· ÙË ‰È·ÚÚ‡ıÌÈÛË Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ÙÂψÓ›Ԣ, ‚Ï. ∂. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, ∆· ª˘ÛÙ‹ÚÈ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2001, ÛÛ. 149, 152, 157. 143. ™Ì˘ÚÓ¿Î˘, fi.. 144. ™‡Ìʈӷ Ì ÛËÌ›ˆÛË ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‰ÈηÛÙ‹ ÷˚ÚÔ˘Ï¿¯, fiÙÈ ÔÈ ÚfiÎÚÈÙÔÈ Ì·˙‡ÔÓÙ·Ó Î¿Ùˆ ·fi ÙȘ η̿Ú˜ ÙÔ˘ Ó·Ô‡ Î·È Û˘˙ËÙÔ‡Û·Ó «ÁÈ· ÙÔ ªÔÚÈ¿». ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘, fi.. 145. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 536. 146. ∞fi ÙÔ˘˜ ÚÒÙÔ˘˜ Ô˘ ˘¤ÁÚ·„·Ó ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú›· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ηٿ ‰ËÌÔÛȇ̷ÙÔ˜ ͤÓ˘ ÂÊËÌÂÚ›‰·˜ ÙÔ 1880.
41
ÏÔ˝·»147, ηıÒ˜ Î·È È‰ÈÔÎÙ‹Ù˘ ·ÎÈÓ‹ÙÔ˘ ÛÙËÓ Ô‰fi ∂ÁÓ·Ù›·, ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ Ì ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜148. √ ∞ÚÈÛÙ›‰Ë˜ ‰ÈÂÙ¤ÏÂÛ ¤ÊÔÚÔ˜ ÙˆÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ ÙÔ 1878149. √È ÁÈÔÈ ÙÔ˘, Ô˘ ˙Ô‡Û·Ó Ï¤ÔÓ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ·, ‹Ù·Ó Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜, Ô ¢ËÌÔÛı¤Ó˘ Î·È Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ªÂÓÂͤ150.
ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˜ ª·Ï¿ÓÔ˜ √ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˜ ª·Ï¿ÓÔ˜, ˘Èfi˜ ¶·Ó·ÁÈÒÙË, ηٷÁfiÙ·Ó ·fi ÙȘ ™¤ÚÚ˜151. ◊Ù·Ó ¤ÌÔÚÔ˜ ‚·Ì‚·ÎÈÔ‡ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÁˆÚÁÈÎÒÓ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ. ™Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., ÔÈ ™¤ÚÚ˜ ‹Ù·Ó ÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÌÔÚ›Ô˘ ÙÔ˘ ‚¿Ì‚·ÎÔ˜. ∆ÂÚ¿ÛÙȘ ÔÛfiÙËÙ˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·Ó ÂΛ Î·È ÂÍ¿ÁÔÓÙ·Ó Û «Ì¿147. πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜, ∞Ú¯Â›Ô ∆Ú·¤˙˘ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, Ê¿ÎÂÏÔ˜ 1740. 148. ª·ÓÙÔÔ‡ÏÔ˘-¶·Ó·ÁȈÙÔÔ‡ÏÔ˘ – ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, fi.., Û. 294. 149. ¡›ÎÔ˜ °Î·ÚÔÏ¿˜, ¶Ò˜ Ë M·Î‰ÔÓ›· ·Ú¤ÌÂÈÓ ÂÏÏËÓÈ΋. IÛÙÔÚÈη› ÛÂÏ›‰Â˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1933, Û. 101. 150. ª·ÓÙÔÔ‡ÏÔ˘-¶·Ó·ÁȈÙÔÔ‡ÏÔ˘ – ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, fi., Û. 364. 151. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 549. √ ·‰ÂÏÊfi˜ ÙÔ˘ ÏÂÁfiÙ·Ó µ¿˘ÏÔ˜, ‹ ¤ÙÛÈ ·Ô‰fiıËΠÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘ ηٿ ÙË ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ Û¯ÂÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘ÚÎÈÎÔ‡ ÂÁÁÚ¿ÊÔ˘. ¶Èı·ÓfiÙÂÚÔ Ê·›ÓÂÙ·È ÙÔ «ª¿ÈÏÔ˜» ‹ Î·È «ª¿ÏÈÔ˜», Ô˘ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ›‰È· Ú›˙· Ì ÙÔÓ ª·Ï¿ÓÔ (Î·È ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ì ÙÔ fiÓÔÌ· µÏ¿Ï˘). ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ ÛÙ· 1810 Î·È 1811 ηÙÔÈÎÔ‡Û ÛÙËÓ ÂÓÔÚ›· Ì›· Á˘Ó·›Î·, Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ «ÃÚÈÛÙÈ·Ó‹ ª¿ÏÈÔ˘» Î·È ˆ˜ «¶·Ó·ÁÈÒÙÈÓ·». ∏ ÏËÚÔÊÔÚ›· ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ¤ÁÁÚ·Ê· ÌÂÙ·‚›‚·Û˘ ·ÎÈÓ‹ÙÔ˘, Ô˘ Û˘ÓfiÚ¢ Ì ÙÔÓ Ó·fi Ù˘ «¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜» (™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 362-363). ∆Ô ÌÂÓ ÚÒÙÔ fiÓÔÌ· Ù˘ ·Ô‰›‰ÂÙ·È ·fi ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ Áڷʤ· (ÎÈ ¤ÙÛÈ ÂÍËÁÂ›Ù·È ÙÔ «ÃÚÈÛÙÈ·Ó‹»), ÙÔ ‰Â ‰Â‡ÙÂÚÔ ·fi ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi, Ô˘ ÙË ÁÓÒÚÈ˙Â Î·È ÙÔ˘ ·ÚÎÔ‡Û ÙÔ «¶·Ó·ÁÈÒÙÈÓ·». ∞Ó ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙË Á˘Ó·›Î· ·˘Ù‹ ˆ˜ ¯‹Ú· οÔÈÔ˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙË ª¿ÏÈÔ˘, ›Ûˆ˜ ¤¯Ô˘Ì ÙË ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˘ ÙÔ˘ ÂÈÎÂÎÏË̤ÓÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘, ÁÈÔ˘ ÙÔ˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙË. ∆Ô ÂÚ›ÂÚÁÔ Â›Ó·È fiÙÈ Û ηÙÔÈÓfi Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ, ·ÓÙ› Ù˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙÈÓ·˜, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È È‰ÈÔÎÙËÛ›· ÙÔ˘ ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘ ƒÔÁÎfiÙË (™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, fi.., 352), ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÙÔ ·ÙÚÒÓ˘ÌÔ ‹Ù·Ó ›Û˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘! ∏ ȉÈÔÎÙËÛ›·, ‰ËÏ·‰‹, Ù˘ ¯‹Ú·˜ ÙÔ˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙË ª¿ÏÈÔ˘ ¤Ú·Û ÛÙÔÓ ¡ÈÎfiÏ·Ô ƒÔÁÎfiÙË. ∏ ÂÚ›ÙˆÛË Ó· ·ÁfiÚ·ÛÂ Ô ƒÔÁÎfiÙ˘ ÙÔ Û›ÙÈ ·fi ÙË ¯‹Ú· Â›Ó·È Ìˉ·ÌÈÓ‹, ‰ÈfiÙÈ ÙÚ›· ÌfiÏȘ ¯ÚfiÓÈ· ·fi ÙfiÙ Ԣ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Ë ¯‹Ú· ˆ˜ ȉÈÔÎÙ‹ÙÚÈ· (Î·È fi¯È Ô ƒÔÁÎfiÙ˘) Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ‰È·Ù¤ÏÂÛ ›ÙÚÔÔ˜ ÙÔ˘ Ó·Ô‡. ∂›Ó·È ·›ı·ÓÔ Ó· ÂÎÏÂÁfiÙ·Ó Â›ÙÚÔÔ˜ ÙÔ˘ Ó·Ô‡ ÙfiÛÔ Ó¤Ô˜ οÙÔÈÎÔ˜ Ù˘ ÂÓÔÚ›·˜. ∏ ÏËıÒÚ· ÙˆÓ ÂӉ¯ÔÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ÌÂÁ¿ÏË Î·È ÌfiÓÔÓ ÂÈηۛ˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰È·Ù˘ˆıÔ‡Ó, Ì›· ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ Â›Ó·È fiÙÈ Ô ƒÔÁÎfiÙ˘ Î·È Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ ‹Ù·Ó ·‰¤ÏÊÈ· ‹ ¤ÛÙˆ ÂÍ·‰¤ÏÊÈ·. ∞ÏÏ¿, Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ ‹Ù·Ó ™ÂÚÚ·›Ô˜, ÂÓÒ Ô ƒÔÁÎfiÙ˘ ∏ÂÈÚÒÙ˘.
42
Ϙ»152, ¤ÎÊÚ·ÛË Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ›Ûˆ˜ ¿Û¯ÂÙË Ì ÙÔ ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ «ª·Ï¿ÓÔ˜». ™ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, Ô˘ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ÂÍ‹Á·Á 22.500 ̿Ϙ ‚·Ì‚·ÎÈÔ‡ Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ‹Ù·Ó ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ‰È·ÓÔÌ‹˜ ÂÈϤÔÓ 15.000 ÁÈ· ÙÔÈ΋ ¯Ú‹ÛË153, Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ ·Ó·‰Â›¯ıËΠ۠¤Ó·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ΢ÚÈfiÙÂÚÔ˘˜ ÂȯÂÈÚË̷ٛ˜. ¶·ÓÙÚ‡ÙËΠÙËÓ ÕÓÓ·, ÎfiÚË ÙÔ˘ °È·ÎÔ˘Ì‹ ¶¿ÈÎÔ˘154. ™Ù· 1812-1813 ÔÈ Á·ÏÏÈΤ˜ ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ÂÎı¤ÛÂȘ ÙÔÔıÂÙÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ª·Ï¿ÓÔ ÛÙÔ ›‰ÈÔ Â›Â‰Ô Ì ÙÔ˘˜ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘, ™·Ó‰ˆÓ‹, ∫˘ÚÈ·ÎÔ‡, ¶¿ÈÎÔ Î·È ƒÔÁÎfiÙË. √È Ô›ÎÔÈ ·˘ÙÔ› ¤ÏÂÁ¯·Ó ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ Ì ÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi. √È Á¿ÏÏÔÈ ÚfiÍÂÓÔÈ ¤ÓÂ·Ó Ì¤Ó· ηٿ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ Ô›ÎˆÓ, ‰ÈfiÙÈ ÚÔÙÈÌÔ‡Û·Ó Ó· Û˘ÓÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È Ì ·˘ÛÙÚÈ·ÎÔ‡˜ Î·È ¿ÁÁÏÔ˘˜ ÂÌfiÚÔ˘˜, ÚÔ˜ ‚Ï¿‚Ë ÙÔ˘ Á·ÏÏÈÎÔ‡ ÂÌÔÚ›Ô˘155. √ ª·Ï¿ÓÔ˜ ‰È·Ù¤ÏÂÛ ›ÙÚÔÔ˜ ÙˆÓ ·ÁÈÔÚÂÈÙÈÎÒÓ ÌÔÓÒÓ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ·fi ÙËÓ 1Ë ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1810 ̤¯ÚÈ ÙȘ 30 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1813156. ∏ ÙÚÈÂÙ›· ·˘Ù‹ Â›Ó·È Ë ÌÔÓ·‰È΋ ÂÚ›Ô‰Ô˜, ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÈÂÎfiË Ë 30ÂÙ‹˜ ıËÙ›· ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘ ˆ˜ ÂÈÙÚfiÔ˘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ŸÚÔ˘˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË157. À‹ÚÍ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ÛËÌ·ÓÙÈ΋, ·ÊÔ‡ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ¿ Ù˘ ‰È·Ù˘ÒıËÎÂ Ó¤Ô Ù˘ÈÎfi ÁÈ· ÙȘ ·ÁÈÔÚÂÈÙÈΤ˜ ÌÔÓ¤˜, ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÈ΢ÚÒıËΠÛÙÔ 1811 ·fi ÙÔÓ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê Ì¤Ë158. ªÂ ÙÔÓ Ì¤Ë ·˘ÙfiÓ –Ô˘ ÚÔÂÚ¯fiÙ·Ó Â›Û˘ ·fi ÙȘ ™¤ÚÚ˜– Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ›¯Â ηϤ˜ Û¯¤ÛÂȘ. ¢ÈÔÈÎËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ŸÚÔ˘˜ ‹Ù·Ó Ô Ã·Ï›Ï, ÂÍ¿‰ÂÏÊÔ˜ ÙÔ˘ °ÈÔ˘152. º. ªˆ˙Ô‡Ú, ¶›Ó·Î·˜ ÂÌÔÚ›Ô˘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ ÛÙËÓ ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·, ∞ı‹Ó· 1974, ÛÛ. 59-62. ∏ ‰ȿ‰· ÙˆÓ ™ÂÚÚÒÓ ·Ú‹Á·Á 70.000 ̿Ϙ ÙˆÓ 100 Ôο‰ˆÓ Ë Ì›·. 153. D. Quataert, Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution, Cambridge 1993, Û. 27. ™Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., Ë ª·Î‰ÔÓ›· ·Ú‹Á·Á ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·fi 10.000 ̿Ϙ, ÂÓÒ Ë ªÈÎÚ¿ ∞Û›· 50.000. Ÿ.. 154. ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 385-386. √ Á¿ÌÔ˜ ¤ÁÈÓ ÚÔ ÙÔ˘ 1813, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi ÙȘ ·Ú·ÁÁÂϛ˜ ‚È‚Ï›ˆÓ ÙÔ˘ ˙‡ÁÔ˜. ∏ Úԛη Ù˘ ÕÓÓ·˜ Ú¤ÂÈ Ó· ¤ÊÙ·Ó ٷ 113.282 ÁÚfiÛÈ·, ‰ÈfiÙÈ Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ ÂʤÚÂÙÔ ¯ÚÂÒÛÙ˘ ÙÔ˘ ÔÛÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ÛÙË Û‡˙˘Áfi ÙÔ˘. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 14. 155. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ π∏ã Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ π£ã ·ÈÒÓ·», fi.., ÛÛ. 50-51. 156. Ã. °¿Û·Ú˘, ∞ıˆÓÈο ™‡ÌÌÂÈÎÙ·, ∞Ú¯Â›Ô ¶ÚˆÙ¿ÙÔ˘, ∞ı‹Ó· 1991, Û. 207. 157. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «πˆ¿ÓÓ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘», fi.., ÛÛ. 425-427. 158. ∞ϤͷӉÚÔ˜ §·˘ÚÈÒÙ˘ (§·˙·Ú›‰Ë˜), ∆Ô ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎ‹Ó Î·Ù¿ÎÙËÛÈÓ, ∞ı‹Ó·È 1963, ÛÛ. 20-21.
43
ÛÔ‡Ê159. ™ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ËÁÂÌÔÓ›·˜ ÙˆÓ ‰‡Ô ·˘ÙÒÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ, ÔÈ ÌÔÓ¤˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ fiÚÔ˘˜ ‚Ú‹Î·Ó Î¿ÔÈ· ËÛ˘¯›· ·fi ÙȘ ·ÊfiÚËÙ˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ȤÛÂȘ ÙˆÓ ÚÔÁÂÓÂÛÙ¤ÚˆÓ Î·È ÙˆÓ ÂfiÌÂÓˆÓ ‰ÈÔÈÎËÙÒÓ. °È’ ·˘Ùfi, Ì ·ÚfiÙÚ˘ÓÛË ÙÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘, ÙÔ 1813, fiÙ·Ó ÙÂÏ›ˆÛÂ Ë ıËÙ›· ÙÔ˘ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê, Ë πÂÚ¿ ∫ÔÈÓfiÙËÙ· ¤ÛÙÂÈÏ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ˙ËÙÒÓÙ·˜ Ó· ·Ú·Ì›ÓÂÈ ÛÙË ı¤ÛË ÙÔ˘160. ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ Ô ª·Ï¿ÓÔ˜ Î·È Ë Û‡˙˘Áfi˜ ÙÔ˘ ‰¿ÓÂÈÛ·Ó Î·Ù’ ·ӿÏË„Ë ÛËÌ·ÓÙÈο ÔÛ¿ ÛÙȘ ·ÁÈÔÚÂÈÙÈΤ˜ ÌÔÓ¤˜. √ ª·Ï¿ÓÔ˜ ‹Ù·Ó ÊÈÏÔÌ·ı‹˜. ∆Ô 1813 ÂÁÁÚ¿ÊËÎÂ Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ‹˜ ÁÈ· ‰‡Ô ·ÓÙ›Ù˘· ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ¡ÂfiÊ˘ÙÔ˘ ¢Ô‡Î· «§fiÁÔÈ ÙˆÓ ∞ÙÙÈÎÒÓ ÚËÙfiÚˆÓ», Ô˘ ÂΉfiıËΠÛÙË µÈ¤ÓÓË ÙÔ ›‰ÈÔ ¤ÙÔ˜161. ∞ÁfiÚ·ÛÂ, ›Û˘, ‚È‚Ï›· ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ŸÚÔ˘˜ Î·È Ù˘ ÌÔÓ‹˜ Ù˘ ∞Á›·˜ ∞Ó·ÛÙ·Û›·˜, Ù˘ ÔÔ›·˜ ‹Ù·Ó ›Û˘ ›ÙÚÔÔ˜. °È· ¤Ó· ÂÈϤÔÓ ·ÓÙ›Ù˘Ô ÂÓÂÁÚ¿ÊË Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ÙÚÈ· Î·È Ë Û‡˙˘Áfi˜ ÙÔ˘ ÕÓÓ·162. ∆Ô 1817 ÂÓÂÁÚ¿ÊË ˆ˜ Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ‹˜ ÁÈ· ¤ÓÙ ·ÓÙ›Ù˘· ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô «¶ÚÔ‰ÈÔ›ÎËÛȘ ÂȘ ÙÔÓ ∂ÚÌ‹ÏÔÓ ‹ ¢ËÌÔÎÚÈıËÚ¿ÎÏÂÈÙÔÓ» ªÈ¯·‹ÏÔ˘ ÙÔ˘ ¶ÂÚ‰ÈοÚÈ. °È· ¿ÏÏ· ¤ÓÙ ·ÓÙ›Ù˘· ÂÓÂÁÚ¿ÊË Ë Û‡˙˘Áfi˜ ÙÔ˘163. ÿ¯ÓË ÙÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û ¤ÁÁÚ·Ê· ÙˆÓ ÂÓÔÚÈÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ∆Ô 1813 Î·È ÙÔ 1819 ˘¤ÁÚ·„ ˆ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú·˜ Û ·ÁÔÚ¤˜ ·ÎÈÓ‹ÙˆÓ ·fi ÙÔÓ Ó·fi Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜164. ∆Ô 1818 ›¯Â ‰·Ó›ÛÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÔÛfi ÛÙÔÓ Ó·fi ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘165, ÂÓÒ ÙÔ ÂfiÌÂÓÔ ¤ÙÔ˜ «·ÁfiÚ·Û» ¤Ó· ÛÙ·Û›‰È ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ Ó·fi ·ÓÙ› ÙÔ˘ ˘¤ÚÔÁÎÔ˘ ÔÛÔ‡ ÙˆÓ 600 ÁÚÔÛ›ˆÓ166. ¶ÚÔÊ·ÓÒ˜, ˘‹ÚÍ ÂÓÔÚ›Ù˘ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜. ∞fi ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ¤Ú¢Ó˜ ÚÔ·ÙÂÈ fiÙÈ Ô ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˜ ª·Ï¿ÓÔ˜ Ì˘‹ıËΠÛÙË ÊÈÏÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ÙÔ ¢ÂΤ̂ÚÈÔ ÙÔ˘ 1820, ·fi ÙÔÓ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ ⁄·ÙÚÔ167. À‹ÚÍ ¤Ó· ·fi Ù· ÙÚ›· ÁÓˆÛÙ¿ ̤ÏË Ù˘ ºÈÏÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË168 Î·È Ë Û¯¤ÛË ÙÔ˘ Ì ÙȘ ™¤ÚÚ˜ Î·È 159. §·˘ÚÈÒÙ˘, fi.., Û. 43. 160. °¿Û·Ú˘, fi..Ø §·˘ÚÈÒÙ˘, fi.., ÛÛ. 23, 34. 161. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎÂÈ·, fi.., Û. 100. 162. Ÿ.. 163. Ÿ.., Û. 112. 164. ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 362 Î·È 353-354 ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜. 165. ∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, Ê. 2. 166. Ÿ.., Ê. 7. 167. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, OÈ M·Î‰fiÓ˜ 1796-1832, fi.., ÛÛ. 73 Î·È 97. 168. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 9.
44
ÙÔÓ ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï ¶·¿ Ú¤ÂÈ Ó· ¤·ÈÍ ›Ûˆ˜ οÔÈÔÓ ÚfiÏÔ Û’ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÙÈÌËÙÈ΋ ȉÈfiÙËÙ·. ∂ÎÙÂϤÛıËΠ̷˙› Ì ÙÔÓ Â›ÛÎÔÔ ∫›ÙÚÔ˘˜ Î·È ÙÔÓ ¤ÌÔÚÔ *ªÂÓÂͤ ÛÙËÓ Ï·Ù›· Ù˘ ·Ï¢ڷÁÔÚ¿˜, ÛÙȘ 21 πÔ˘Ï›Ô˘ 1821169, ÌÂÙ¿ ·fi ‰›ÌËÓË ·Ú·ÌÔÓ‹ ÛÙË Ê˘Ï·Î‹. ∏ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘ ηٷۯ¤ıËÎÂ. ∆ÚÂȘ Ì‹Ó˜ ÌÂÙ¿ ·fi ÙË ‰ÔÏÔÊÔÓ›· Î·È ÙËÓ Î·Ù¿Û¯ÂÛË Ù˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘, Û˘ÓÙ¿¯ıËΠ‰ÈηÛÙÈ΋ Ú¿ÍË Ô˘ η٤ÁÚ·„ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓfi Ù˘: ŒÓ· ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ (620.000 ÁÚfiÛÈ·) ‹Ù·Ó ÂÂÓ‰˘Ì¤ÓÔ Û ‚·Ì‚¿ÎÈ·, Ù· ÔÔ›· ›¯·Ó Ô˘ÏËı›170. ∞fi ¿ÏÏÔ ¤ÁÁÚ·ÊÔ Ì·ı·›ÓÔ˘Ì fiÙÈ Â›¯·Ó ‰È·ÙÂı› ÛÙË ª·ÛÛ·Ï›·. ∏ ¯‹Ú· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˘ ¤Î·Ó ÂÓ¤ÚÁÂȘ Ó· ÂÈÛÚ¿ÍÂÈ ÙÔ ·ÓÙ›ÙÈÌÔ, ‰ÈfiÙÈ ÛÙ· 1822 ÎÈÓ‰‡Ó¢ ӷ Ô˘ÏËı› ˆ˜ ÛÎÏ¿‚·171. ∏ ÔÈΛ· ª·Ï¿ÓÔ˘ ÛÙËÓ ÂÓÔÚ›· ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ ‹Ù·Ó ÏÔ‡ÛÈ· ÂÈψ̤ÓË Î·È ‰È¤ıÂÙ ÔÏÏ¿ ÎÔÌ„ÔÙ¯Ӌ̷ٷ, Ù· ÔÔ›· «·ÁÔÚ¿ÛÙËηӻ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛ‹ ÙÔ˘ ·fi ÙÔ˘˜ ¯ÔÙ˙¿‰Â˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ¯ˆÚ›˜ Ó· ηٷÁÚ·Ê› Ë ÙÈÌ‹ ·ÁÔÚ¿˜. ∆Ô ›‰ÈÔ Û˘Ó¤‚Ë Î·È Ì ٷ ¯Ú˘Û·ÊÈο. ∆· ·ÛË̤ÓÈ· ›‰Ë ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ ˙‡ÁÈ˙·Ó ÔÎÙÒ Ôο‰Â˜. ∆· ÂÌÔÚ‡̷ٷ Ô˘ ηٷۯ¤ıËηÓ, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ηӿ Î·È ÁÔ˘Ó·ÚÈο, ÂÎÔÈ‹ıËÎ·Ó (ÚÔÊ·ÓÒ˜ Ôχ οو ·fi ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ·Í›· ÙÔ˘˜) ÁÈ· ÂÚ›Ô˘ 100.000 ÁÚfiÛÈ·, ÔÛfi Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯԇÛ Û 50.000 ˆ˜ 70.000 ËÌÂÚÔÌ›ÛıÈ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜. ∏ ›ψۋ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ ÙÔ˘ ¿ÍÈ˙ fiÛ· ¯Ú‹Ì·Ù· ı· ΤډÈ˙ ¤Ó·˜ ηÏfi˜ Ì·Ú·ÁÎfi˜ Û 12 ¯ÚfiÓÈ·. ∏ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ‰È¤ıÂÙÂ, ›Û˘, ÌÂÁ¿Ï˘ ·Í›·˜ ÎÔÛÌ‹Ì·Ù·. ŸÏ· ·˘Ù¿ ηٷۯ¤ıËηÓ172. ∏ ·Î›ÓËÙË ÂÚÈÔ˘Û›· ηٷϋÊıËΠ·fi ÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ. ™ÙÔ˘˜ ÎÏËÚÔÓfiÌÔ˘˜ ·¤ÌÂÈÓ·Ó Ë Î·ÙÔÈΛ· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˘ Î·È Ù˘ ÕÓÓ·˜ ÛÙËÓ ÂÓÔÚ›· ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘ Î·È ‰‡Ô ÌÂÁ¿Ï· ·Î›ÓËÙ· ÛÙË Û˘ÓÔÈΛ· Ù˘ ª¿ÏÙ·˜, ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ173. ∆Ô ¤Ó· ·Î›ÓËÙÔ ÙÔ˘ ÏÈÌ·ÓÈÔ‡ οËΠÙÔ 1825174 Î·È ·¤ÌÂÈÓ ÌfiÓÔ ÙÔ ÔÈÎfi‰Ô175. ∆Ô ¿ÏÏÔ ·ÔÙÂ169. ∏ ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· ·˘Ù‹ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi Ù· ÔÏÏ·Ó‰Èο ·Ú¯Â›· Î·È Â›Ó·È ÈÔ ·ÏËıÔÊ·Ó‹˜ ·fi ÙȘ 18 ª·˝Ô˘, Ô˘ ÓÔÌ›˙·Ì ·Ï·ÈfiÙÂÚ·. ∫ˆÓ. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ӤΉÔÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÛÙÔȯ›·, fi.., ÛÛ. 69-70. 170. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., Û. 14. 171. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È ª·Î‰ÔÓ›· 1800-1825, fi.., ÛÛ. 29-30. 172. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·, fi.., ÛÛ. 14-15. 173. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., ÛÛ. 549-550. 174. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·Ù¿ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ π∏ã Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ π£ã ·ÈÒÓ·», fi.., Û. 53. 175. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., ÛÛ. 549-550: «ÔÈÎfi‰ÔÓ ÂÓ ÙË Û˘ÓÔÈΛ· ª¿Ï-
45
ÏÔ‡ÓÙ·Ó ·fi Ù¤ÛÛÂÚ· Ì·Á·˙È¿ Î·È ‰¤Î· ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ·. ∫ÏËÚÔÓfiÌÔÈ ‹Ù·Ó Ë ¯‹Ú· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˘, ÕÓÓ· ¶¿ÈÎÔ˘, ηٿ ÙÔ ¤Ó· ÙÚ›ÙÔ Î·È Ô ·‰ÂÏÊfi˜ ÙÔ˘ µ¿ÈÏÔ˜ ηٿ Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù·. ∏ ˘fiıÂÛË Ù˘ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜ ·Ú¤ÌÂÓ ÂÎÎÚÂÌ‹˜ fiÙ·Ó ¤ı·ÓÂ Ô µ¿ÈÏÔ˜, ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1841, Î·È ÂÓ Û˘Ó¯›· Ë ÕÓÓ·, ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1857. ∫ÏËÚÔÓfiÌÔÈ ÙÔ˘ µ¿ÈÏÔ˘ ‹Ù·Ó Ë Û‡˙˘Áfi˜ ÙÔ˘ ™Ô˘ÏÙ¿Ó· Î·È Ô ÁÈÔ˜ Ù˘ ™ˆÙ‹ÚÈÔ˜, ÂÓÒ Ù˘ ÕÓÓ·˜ Ë Û˘ÓÒÓ˘ÌË ·ÓÈ„È¿ Ù˘, ı˘Á·Ù¤Ú· Ù˘ ª·Ú›·˜176 ¶¿ÈÎÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘ ƒÔÁÎfiÙË. ªfiÏȘ ÙÔ 1862, Ë ÕÓÓ· ƒÔÁÎfiÙË, ÂÎÚÔÛˆÔ‡ÌÂÓË ·fi ÙÔÓ ·‰ÂÏÊfi Ù˘ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ, ‹ÁÂÈÚ ·ÁˆÁ‹ ÚÔ˜ ÂÍ·ÁÔÚ¿ ÙˆÓ ÌÂÚȉ›ˆÓ ÙˆÓ Û˘ÁÎÏËÚÔÓfïÓ, Ë ÔÔ›· ·ÔÚÚ›ÊıËΠÏfiÁˆ ·Ú·ÁÚ·Ê‹˜177.
ÕÓÓ· ¯‹Ú· ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘ °È· ÙËÓ ÕÓÓ·, ¯‹Ú· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘, η٤¯Ô˘Ì ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈΤ˜ Âȉ‹ÛÂȘ. ◊Ù·Ó ÎfiÚË ÙÔ˘ °È·ÎÔ˘Ì‹ ¶¿ÈÎÔ˘, ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ¤ÌÔÚÔ˘ Ù˘ fiÏ˘. ∆Ô 1845 ‰¿ÓÂÈÛ ÛÙÔ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎfi ÔÚÊ·ÓÔÙÚÔÊÂ›Ô Ù˘ ªfiÛ¯·˜ 3.000 ¯¿ÚÙÈÓ· ÚÔ‡‚ÏÈ· Î·È ·ÊȤڈÛ ÙÔÓ ÌÈÛfi ÙfiÎÔ ÛÙ· Û¯ÔÏ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢178. ÿÛˆ˜ ˙Ô‡Û ÛÙË ªfiÛ¯·. ¶¤ı·Ó ÙÔ 1857. ∆Ô 1875, ÔÈ ÂÎÙÂÏÂÛÙ¤˜ Ù˘ ‰È·ı‹Î˘ Ù˘, ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ ·ÓÈ„ÈÔ› Ù˘ π¿Îˆ‚Ô˜ Î·È ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ ƒÔÁÎfiÙ˘, ÁÓˆÛÙÔÔ›ËÛ·Ó ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ fiÙÈ179 «‰È· Ù˘ ‰È·ı‹Î˘ ηٷÏ›ÂÈ 120.000 ÁÚfiÛÈ· ÂȘ ÙÔ ÂÓ ªfiÛ¯· ÔÚÊ·ÓÔÙÚÔÊ›ÔÓ, ÙˆÓ ÙfiÎˆÓ ÌÂÚÈ˙ÔÌ¤ÓˆÓ ˆ˜ ÂÍ‹˜: ÂÓ ÙÚ›ÙÔÓ ÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌ›ÔÓ, ÂÓ ÙÚ›ÙÔÓ Ë ÂÓÔÚ›· Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜ Î·È ÂÓ ÙÚ›ÙÔÓ Ô πˆ¿ÓÓ˘ ƒÔÁÎfiÙ˘, ·ÓÈ„Èfi˜ Ù˘ ·Ô‚ȈۿÛ˘, ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔÓ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÂȘ ÙÔÓ Â›ÙÚÔÔÓ Ù˘ Ê˘Ï·Î‹˜». √ πˆ¿ÓÓ˘ ƒÔÁÎfiÙ˘ ›¯Â ÛÙÔ ÌÂٷ͇ Âı¿ÓÂÈ ÛÙ· 1869180. ŒÙÛÈ, ÔÈ ÙfiÎÔÈ fiÏÔ˘ ÙÔ˘ ÔÛÔ‡ ÂÚÈ‹Ïı·Ó ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ·. ∂›Û˘, Ë ÕÓÓ· ¶¿ÈÎÔ˘ Î·È ÔÈ ·ÓÈ„ÈÔ› Ù˘ ·ÊÈ¤ÚˆÛ·Ó ÛÙËÓ ÂÓÔÚ›· Ù˘ ¶·Ó·Ù·˜ (ºÚ·ÁÎÔÌ·¯·Ï¿) Î·È ·Ú·Ï‡ڈ˜ ·˘ÙÔ‡ Ù¤ÛÛÂÚ· Ì·Á·˙›· Î·È Û˘Ó¯fiÌÂÓ· ‰¤Î· ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ·». 176. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., ÛÛ. 549-550. 177. Ÿ.., Û. 550. ∆ÂÏÈÎÒ˜ ÔÈ ·‰ÂÏÊÔ› ƒÔÁÎfiÙË ÎÏËÚÔÓfiÌËÛ·Ó ·fi ÙËÓ ∞ÓÓ¤Ù· ÌÂÚ›‰ÈÔ ·fi ÙÔ ¯¿ÓÈ ÙÔ˘ ª·Ï¿ÓÔ˘. ∆Ô Èı·ÓfiÙÂÚÔ Â›Ó·È fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÔÈÎÔ¤‰Ô˘ ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÛËÌÂÚÈÓÒÓ Ô‰ÒÓ ºÚ¿ÁΈÓ, µ·ÛÈϤˆ˜ ∏Ú·ÎÏ›Ԣ Î·È ∂ÚÌÔ‡, ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·ÁfiÚ·Û ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ô Â˘ÂÚÁ¤Ù˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ ∫·ÙÔ‡Ó˘ Î·È ÙÔ ·ÊȤڈÛ ÛÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌÂ›Ô Ù˘. 178. ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 385-386. 179. πÛÙÔÚÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ª·Î‰ÔÓ›·˜, π. ª. £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ∫Ò‰Èη˜ ¢ËÌÔÁÂÚÔÓÙ›·˜ 14, 115. 180. ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 397-398.
46
ÁÔ‡‰·˜ ¤Ó· ·Î›ÓËÙÔ, «·¯Ù·ÚÈÎfi ÈÙ˙·Ú¤»181, ‰ËÏ·‰‹ ηٿÛÙËÌ· Ì˘Úˆ‰ÈÎÒÓ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ›¯Â ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›·ÛË, ÂÓÒ Ë „ÈÏ‹ ΢ÚÈfiÙËÙ· ·Ó‹Î Û οÔÈÔ ‚·ÎÔ‡ÊÈ.
∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ & °ÂÒÚÁÈÔ˜ ¶¿ÈÎÔ˜: ∞ÔηٿÛÙ·ÛË Û˘Á¯‡ÛÂˆÓ ∏ ·Ú¿‰ÔÛË ‰È¤ÛˆÛ ÙËÓ Â›‰ËÛË fiÙÈ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÚÔÎÚ›ÙˆÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, Ô˘ ÚÔÛ¯ÒÚËÛ·Ó ÛÙË ºÈÏÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· Î·È ÂÎÙÂϤÛıËÎ·Ó Î·Ù¿ ÙËÓ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó ¤Ó· ̤ÏÔ˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ¶¿ÈÎÔ˘182 οÔÈÔ˜ ªÈÏÙÈ¿‰Ë˜ ÷Ù˙‹ ¡¿ÓÔ˘, Ô ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ˜ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜. ∆Ô 1820 ˙Ô‡Û ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î¿ÔÈÔ˜ ¤ÌÔÚÔ˜, ÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ˜ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·Ê·ÈÚ¤ıËÎÂ Ë Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙ ‰Èψ̷ÙÈ΋ ÚÔÛÙ·Û›· Î·È Â·Ó‹Ïı ÛÙËÓ Ù¿ÍË ÙÔ˘ Ú·ÁÈ¿183. °È· Ó· ‰È·ı¤ÙÂÈ ˆ˜ ÙfiÙ ‰Èψ̷ÙÈ΋ ÚÔÛÙ·Û›·, ‹Ù·Ó ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· Ôχ ‡ÔÚÔ˜. ªÂÚÈÎÔ‡˜ Ì‹Ó˜ ÚÈÓ, οÔÈÔ˜ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ›¯Â ηٷ‚¿ÏÂÈ ÙÔ Û‚·ÛÙfi ÔÛfi ÙˆÓ 510 ÁÚÔÛ›ˆÓ ÁÈ· Ó· ·ÁÔÚ¿ÛÂÈ ¤Ó· ÛÙ·Û›‰È ÛÙÔÓ Ó·fi ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘184, ¤Ó‰ÂÈÍË ÌÂÁ¿Ï˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ¿ÓÂÛ˘. §·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë ÙË Û·ÓÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÔÓfiÌ·ÙÔ˜ Î·È ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Â˘Ì¿ÚÂÈ· ·ÌÊÔÙ¤ÚˆÓ ÙˆÓ ÂÚÈÙÒÛˆÓ, ηٷϋÁÔ˘Ì ÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ ÚfiÛˆÔ. √ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ›¯Â Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙË µÈ¤ÓÓË, ‰ÈfiÙÈ Ì ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ηÙÔ›ÎÔ˘ Ù˘ fiÏ˘ ·˘Ù‹˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ‹˜ ‰‡Ô ÂΉfiÛÂˆÓ ÛÙ· 1812 Î·È 1816185. ™Â ‰‡Ô ¿ÏϘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ηٿ Ù· ¤ÙË 1806 Î·È 1813, ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ˆ˜ Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ‹˜ Ì·˙› Ì ÙÔÓ ·‰ÂÏÊfi ÙÔ˘, ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ °ÂˆÚÁ›Ô˘186. √ ÙÂ181. ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 365-368. ∆Ô ·Î›ÓËÙÔ ‹Ù·Ó ·Ó··ÏÏÔÙÚ›ˆÙÔ Î·È Ë ÂÎÎÏËÛ›· ›¯Â ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ó· ÙÔ ·ÓÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ÛÂÈ, ·Ó Ù˘¯fiÓ Î·Ù¤ÚÚÂÂ. µÚÈÛÎfiÙ·Ó ‰›Ï· ÛÙÔÓ «ÙÂΤ», ‰ËÏ·‰‹ ÛÙÔ Ù¤ÌÂÓÔ˜ ÙÔ˘ ™Ô˘ÏÔ‡ ¶·Û¿, Ô˘ ÂÓÙÔ›˙ÂÙ·È ¯·ÚÙÔÁÚ·ÊÈÎÒ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ÛËÌÂÚÈÓ¤˜ Ô‰Ô‡˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘ Î·È ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ πˆ·Î›Ì, ÛÙÔ ÙfiÙ ‡„Ô˜ Ù˘ ∂ÁÓ·Ù›·˜. ™Â ·ÓÙÈÛÙ¿ıÌÈÛÌ· ÚÔ˜ ÙË ‰ˆÚ¿, Ë ÂÓÔÚ›· ·Ó¤Ï·‚ ӷ ÙÂÏ› οı ¯ÚfiÓÔ, ÙËÓ Ë̤ڷ Ù˘ ÂÔÚÙ‹˜ ÙÔ˘ ™Ù·˘ÚÔ‡, ÌÓËÌfiÛ˘ÓÔ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. ∏ ·Ó¿ÌÓËÛË Ù˘ ˘Ô¯Ú¤ˆÛ˘ ‰È·ÙËÚ‹ıËΠ̤¯ÚÈ ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜. 182. µÏ. fi.., ÛÛ. 382-383. 183. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏ˘, π∞ª, fi.., Û. 425. 184. ∫Ò‰Èη˜ ∞Á›Ô˘ ∞ı·Ó·Û›Ô˘, º. 7. 185. ™ËÌÂÈÒÓÂÙ·È ˆ˜ «∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ £ÂÛ·ÏÔÓÈ·˜» Î·È ˆ˜ «∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈ·˜». µÏ. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎÂÈ·, fi.., ÛÛ. 96 Î·È 106. 186. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎÂÈ·, fi.., ÛÛ. 86 Î·È 101.
47
ÏÂ˘Ù·›Ô˜, Ô ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜, ‰ÈfiÙÈ ˘‹ÚÍÂ Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ‹˜ ÂΉfiÛÂˆÓ ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ ·‰ÂÏÊfi ÙÔ˘, Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ηٿ Ù· ¤ÙË 1802 Î·È 1804187. ∏ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˘ ·Ó·‰‡ÂÙ·È Î·È ·fi Ì›· ÊÚ¿ÛË Ù˘ ‰È·ı‹Î˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË °Ô‡Ù· ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘, Ë ÔÔ›· Û˘ÓÙ¿¯ıËΠÙÔ 1815: «…∞ʛӈ ÂÈÙÚfiÔ˘˜ ÌÔ˘ ÙÔ˘˜ ‰‡Ô Á·Ì‚ÚÔ‡˜ ÌÔ˘, °ÂÒÚÁÈÔÓ Î·È ™·Ó‰ˆÓ‹Ó, Î·È ÙÔÓ Î˘Ú ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔÓ. ∆ÔÓ ÔÚΛ˙ˆ ÂȘ ÙÔÓ £ÂfiÓ, ‰È· Ó· ÂÈÛٷً Î·È ·˘Ùfi˜, Ó· ÂÓı˘ÌËı‹ Ù· fiÛ· ÂÁÒ ¤Î·Ì· ‰È’ ·˘ÙfiÓ, Ó· οÌË Î·È ·˘Ùfi˜ ÂȘ Ù· ÂÁÁfiÓÈ· ÌÔ˘188». °È· Ó· Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚ÂÈ Ô πˆ¿ÓÓ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘ ÙÔÓ ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ ÛÙÔ˘˜ ÂÎÙÂÏÂÛÙ¤˜ Ù˘ ‰È·ı‹Î˘ ÙÔ˘, ı· ¤Ú ӷ ÙÔÓ Â›¯Â Û ÌÂÁ¿ÏË ˘fiÏË„Ë, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÙÔÓ ıˆÚ› ÈηÓfi Ó· Û˘Ì‚È‚¿ÛÂÈ ÙȘ ‰È·Ê·ÈÓfiÌÂÓ˜ ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Á·ÌÚÒÓ ÙÔ˘189. ∞Ó·˙ËÙÔ‡ÌÂ, Û˘ÓÂÒ˜, ¤Ó· ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ ÙÔ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘. ∞fi ÙȘ ‡ÔÚ˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ÙÔ fiÓÔÌ· ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ ··ÓÙ¿ ÌfiÓÔÓ ÛÙÔ˘˜ ¶¿ÈÎÔ˘˜. ∫·Ù¿ ¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ·, ÏÔÈfiÓ, Ô ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ Î·È Ô ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ‹Ù·Ó ÔÈ ÁÈÔÈ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ (˘ÈÔ‡ ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˘) ¶¿ÈÎÔ˘. ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ Â·Ó¿ÏË„Ë ÙˆÓ ÔÓÔÌ¿ÙˆÓ ÛÙË ‰È·‰Ô¯‹ ÙˆÓ ÁÂÓÂÒÓ Ì¤Û· ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ÙˆÓ ¶¿ÈÎˆÓ (∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜-°ÂÒÚÁÈÔ˜ ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˘-∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘), ¿ÏÏÔ˜ ÛÔ‚·Úfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· Ó· ηٷϋÍÔ˘Ì ÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· ·˘Ùfi Â›Ó·È Ô ÏÔ‡ÙÔ˜ ÙÔ˘ °ÂÒÚÁÈÔ˘ ¶¿ÈÎÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È Ë ‚È‚ÏÈÔÊÈÏ›· ÙÔ˘, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ Ï›ÁÔ˘˜ ÂȯÂÈÚË̷ٛ˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ Ô˘ ÁÚ·ÊfiÙ·Ó Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ‹˜ Û ÂΉfiÛÂȘ ‹ ÙȘ ˘ÔÛÙ‹ÚÈ˙ ˘ÏÈÎÒ˜190. ªÂٷ͇ ÙˆÓ ºÈÏÈÎÒÓ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, Ë ·Ú¿‰ÔÛË ‰È¤ÛˆÛÂ, ¯ˆÚ›˜ ¿ÏÏ· ÛÙÔȯ›·, ÙÔ fiÓÔÌ· «ªÈÏÙÈ¿‰Ë˜ ÷Ù˙‹ ¡¿ÓÔ˘, Ô ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ˜ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜»191. ∏ ‡·ÚÍË ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ·˘ÙÔ‡ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÂȂ‚·Èˆı›. ∂›Û˘, ‰È¤ÛˆÛ ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˘ ÷Ù˙‹ °Ô‡ÛË ‹ ªÈÏÙÈ¿‰Ë ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ʤÚÂÙ·È ˆ˜ ıÂÛÛ·ÏÔÓÈ·˜ ÓÔÌÈÎfi˜, Ô˘ ÛÔ‡‰·Û ÛÙËÓ π¤Ó· Î·È ÔϤÌËÛ ÛÙË ¡fiÙÈ· ∂ÏÏ¿‰·, 187. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎÂÈ·, fi.., ÛÛ. 78 Î·È 81. 188. °. ∞ÁÁÂÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∆· ηٿ ÙÔÓ ·Ô›‰ËÌÔÓ ÚˆÙ·ıÏËÙ‹Ó ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‡ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ·ÁÒÓÔ˜ ÙÔÓ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯ËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ °ÚËÁfiÚÈÔÓ ÙÔÓ ∂′, ÙfiÌ. ∞′, ∞ı‹Ó·È 1866, Û. 429. ¶Ú‚Ï. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «πˆ¿ÓÓ˘ ∫·ÊÙ·ÓÙ˙ÈfiÁÏÔ˘», fi.., Û. 439. 189. µÏ. ÙË Û¯ÂÙÈ΋ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ Á¿ÏÏÔ˘ ÚÔͤÓÔ˘ ÛÙÔ ∞. ∫·Ú·ı·Ó¿Û˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È ª·Î‰ÔÓ›· 1800-1825, fi.., Û. 26. 190. ÃÂΛÌÔÁÏÔ˘, «∏ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜», fi.., ÛÛ. 128-129. 191. ∞. µ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ˜, «∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË», fi.., Û. 77.
48
ÂÓÒ ·ÚÁfiÙÂÚ· ¤ÁÈÓ ‰Èψ̿Ù˘ ÛÙÔ ÂχıÂÚÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜192. ¶ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÚfiÎÂÈÙ·È ÂÚ› Û˘Á¯‡Ûˆ˜, fiˆ˜ ı· Ê·Ó› ·Ì¤Ûˆ˜. ™‡Ìʈӷ Ì ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ¤Ú¢ӷ Ô ıÂÛÛ·ÏÔÓÈ·˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ªÈÏÙÈ¿‰Ë˜ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˘ ‰È·Ù¤ÏÂÛ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi Û¯ÔÏÂ›Ô ÙÔ˘ Brasov (1814;), ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ∑·ÁÔÚ¿˜, ÙÔ˘ Novi-Sad (1812-1816), ÙÔ˘ ∆›ÚÓ·‚Ô˘ (1819) Î·È Ù˘ §¿ÚÈÛ·˜ (1820) Î·È ÙÔ 1825-1826 ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ ÙÔ˘ ¡·˘Ï›Ô˘ Î·È ÁÂÓÈÎfi˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù¤·˜ ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ ¶·È‰Â›·˜ Î·È ¢ÈηÈÔÛ‡Ó˘193. √ ÁÈÔ˜ ÙÔ˘, Ô ∞¯ÈÏχ˜ ∞Á·ıÔÓ›ÎÔ˘ (1832-1892), ÁÂÓÓ‹ıËΠÛÙË Ã·ÏΛ‰· (fiÔ˘ ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎÂ Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘) Î·È ˘‹ÚÍ ·ÓÒÙ·ÙÔ˜ ‰ÈηÛÙÈÎfi˜. √ ÂÁÁÔÓfi˜ ÙÔ˘ ªÈÏÙÈ¿‰Ë˜ ∞¯. ∞Á·ıÔÓ›ÎÔ˘ (1876-1938) ÁÂÓÓ‹ıËΠ›Û˘ ÛÙË Ã·ÏΛ‰· Î·È ˘‹ÚÍ ·ÓÒÙ·ÙÔ˜ ‰ÈηÛÙÈÎfi˜, fiˆ˜ Î·È Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘194. ∞Ó Û˘Ó‰˘¿ÛÔ˘Ì fiϘ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÏËÚÔÊÔڛ˜, ÚÔ·ÙÂÈ fiÙÈ Ë ·Ú¿‰ÔÛË ¤Î·Ó ۇÁ¯˘ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰‡Ô ÚfiÛˆ·, ÌfiÓÔ Î·È ÌfiÓÔ ÁÈ·Ù› ¤ÊÂÚ·Ó ÙÔ ·Û˘Ó‹ıÈÛÙÔ fiÓÔÌ· ‹ ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ «∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜». √ ¤Ó·˜ ‹Ù·Ó Ô ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ (Î·È fi¯È ÓÔÌÈÎfi˜) Ô˘ ηٷÁfiÙ·Ó ÌÂÓ ·fi ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ ¤‰Ú·Û ے ·˘Ù‹Ó ηٿ ÙËÓ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1821 Î·È ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÚfiÎÚÈÙÔ˜ Ù˘ fiÏ˘ (‰ËÏ·‰‹ Ô ªÈÏÙÈ¿‰Ë˜ ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˘). √ ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ‹Ù·Ó Ô ∞Á·ıfiÓÈÎÔ˜ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ¶¿ÈÎÔ˘, Ô˘ ˙Ô‡Û ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ‹Ù·Ó ‡ÔÚÔ˜ Î·È ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ Â›Ó·È ÚfiÎÚÈÙÔ˜. ∞˘Ùfi˜ ‹Ù·Ó Û˘ÓÂÒ˜ Ô ¿ÁÓˆÛÙÔ˜, ηٿ Ù· ¿ÏÏ·, ¶¿ÈÎÔ˜, Ô˘ ·Ó·˙ËÙ› Ë ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›· Î·È ·˘Ùfi˜ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÎÙÂϤÛıËΠÙÔ 1821195.
192. £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë˜, fi.., ÛÛ. 18 Î·È 76. 193. A. Karathanasis, L’Hellenisme en Transylvanie, Thessalonique 1989, ÛÛ. 120-121 Î·È 210. 194. ∂Á΢ÎÏԷȉ›· ¶¿˘ÚÔ˜-Larousse, Ù. 1, Û. 62. 195. ∫·È fi¯È Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ¶¿ÈÎÔ˜ Ô˘ ›¯Â Âı¿ÓÂÈ ÙÔ 1815. µÏ. ™ÙÔÁÈfiÁÏÔ˘, «O ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ó·fi˜ Ù˘ ¶·Ó·ÁÔ‡‰·˜», fi.., 373.
¢HMO™IEYMATA TH™ ETAIPEIA™ MAKE¢ONIKøN ™¶OY¢øN ∂£¡π∫∏ µπµ§π√£∏∫∏
18. ∞ı. π. ÃÚ˘ÛÔ¯fiÔ˘, ∏ ηÙÔ¯‹ ÂÓ ª·Î‰ÔÓ›·. µÈ‚Ï›ÔÓ ¢ã, √È BÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ ÂÓ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋ ª·Î‰ÔÓ›· Î·È £Ú¿ÎË, Ù‡¯. µã, 1943 Î·È 1944, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1951, 8Ô, ÛÂÏ. 308. 19. ∂ Ì Ì . £ . °Ú Ë ÁÔ Ú › Ô ˘ , ŒÏÏËÓ˜ Î·È µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ, ¤Î‰ÔÛȘ 2·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1954, 8Ô, ÛÂÏ. Ëã+662. 20. ¶·ÓËÁ˘ÚÈÎfiÓ Ï‡Έ̷ †°ÂÚÌ·ÓÔ‡ ∫·Ú·‚·ÁÁ¤ÏË, ÌËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∫·ÛÙÔÚ›·˜, ÂÈÌÂÏ›· ∞ÏÂÍ. §¤ÙÛ·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1959, 4Ô, ÛÂÏ. 80 (92 ÂÈÎfiÓ˜). 21. ∞ . ¡ . § ¤ Ù Û · , ¢‡Ô ‰È·Ï¤ÍÂȘ: ∞ã, ∆· ÂÏ·Ù‹ÚÈ·, ¿ÙÈÓ· ÒıËÛ·Ó ÙÔÓ ∫¿ÛÛ·Ó‰ÚÔÓ Ó· ȉڇÛË ÙËÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎËÓ. µã, ∏ ÂͤÏÈÍȘ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ηٿ ÙËÓ Ì·Î‰ÔÓÈ΋Ó, ڈ̷˚Î‹Ó Î·È ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹Ó ÂÚ›Ô‰ÔÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1964, 8Ô, ÛÂÏ. 72. 22. ∆ . ª . ∫ · Ù Û Ô ˘ Á È ¿ Ó Ó Ë , ¶ÂÚ› ÙˆÓ µÏ¿¯ˆÓ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ¯ˆÚÒÓ. ∞ã, ™˘Ì‚ÔÏ‹ ÂȘ ÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó·Ó ÂÚ› Ù˘ ηٷÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ ∫Ô˘ÙÛÔ‚Ï¿¯ˆÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1964, 8Ô, ÛÂÏ. 96+1 ¯¿ÚÙ˘. 23. ∆ . ª . ∫ · Ù Û Ô ˘ Á È ¿ Ó Ó Ë , ¶ÂÚ› ÙˆÓ µÏ¿¯ˆÓ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ¯ˆÚÒÓ. µã, ∂Î ÙÔ˘ ‚›Ô˘ Î·È Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ ∫Ô˘ÙÛÔ‚Ï¿¯ˆÓ › ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1966, 8Ô, ÛÂÏ. 120. 24. π ˆ Ó . ™ Ù . ¢ Ú · ÁÔ ‡ Ì Ë , ∫ÔÈÓfiÙ˘, ŒıÓÔ˜ Î·È ∫Ú¿ÙÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1967, 8Ô, ÛÂÏ. 194. 25. π . ∫ . µ · Û ‰ Ú · ‚ ¤ Ï ÏË , ∏ ºÈÏÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›·, Ô ∫·Ô‰›ÛÙÚÈ·˜ Î·È Ë ÚˆÛÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1968, 8Ô, ÛÂÏ. 20. 26. ¢ Ë Ì . à · Ù ˙ Ë Á È ¿ Ó Ó Ë , ∞ÈÓ›ÁÌ·Ù· Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜. ∆Ô ÕÎÙÈÔÓ Î·È Ë ∫ÏÂÔ¿ÙÚ·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1968, 8Ô, ÛÂÏ. 24. 27. µ . £ . µ Ô Á È · Ù ˙ ‹ , ∏ ÁˆÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÛÔ˘‰·ÈfiÙ˘ ‰È¿ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ˘ ̷ΉÔÓÔıÚ·ÎÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1968, 8Ô, ÛÂÏ. 24. 28. ¶ · Ó . ∫ . °˘ È fi Î · , ∏ Û˘ÌÌ·¯›· ÙÔ˘ ºÈÏ›Ô˘ ÙÔ˘ ∂ã ÌÂÙ¿ ÙÔ˘ ∞ÓÓ›‚· ηٿ Ù˘ ƒÒÌ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1969, 8Ô, ÛÂÏ. 62. 29. ∫ ˆ Ó . ∞ . µ · ‚ Ô ‡ Û Î Ô ˜ , ∏ ªÂÁ¿ÏË π‰¤· ˆ˜ ȉ¤· Î·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1970, 8Ô, ÛÂÏ. 43. 30. µ · Û . § · Ô ‡ Ú ‰ · , ∏ ÚÔÛˆÈÎfiÙ˘ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘ ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÚÈ·ÓfiÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1971, 8Ô, ÛÂÏ. 30. 31. ∞ÊȤڈ̷ ÂȘ Ù· 150 ¯ÚfiÓÈ· ·fi Ù˘ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔ˘ 1821 (‰È·Ï¤ÍÂȘ ˘fi ÙˆÓ Î.Î. ∞. µ·Î·ÏÔÔ‡ÏÔ˘, ÷Ú. ºÚ·ÁΛÛÙ·, ÃÚ. §·ÌÚÈÓÔ‡, °. ª·Ì¤ÏË, °. ÃÈÔÓ›‰Ë, πˆ. µ·Û‰Ú·‚¤ÏÏË, ∂ÌÌ. ¶ÚˆÙÔ„¿ÏÙË, ∂Ï. ¶Ú‚ÂÏ¿ÎË, ∞. ¢·ÛηϿÎË), £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1971, 8Ô, ÛÂÏ. 240. 32. °Â Ò Ú Á È Ô ˘ ª fi ‰ Ë , Ô ‰ÈËÁËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ ÙÔ˘ ª·Î‰ÔÓÈÎÔ‡ ∞ÁÒÓÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1972, 8Ô, ÛÂÏ. 28. 33. π . ∫ . µ · Û ‰ Ú · ‚ ¤ Ï ÏË , √ ÊÈÏÈÎfi˜ Î·È ·ÁˆÓÈÛÙ‹˜ °È¿ÓÓ˘ º·ÚÌ¿Î˘. ∏ ËÚˆÈ΋ ¿Ì˘Ó· ÛÙË ªÔω·‚›·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1972, 8Ô, ÛÂÏ. 62. 34. ™ Ù . • ‡ ‰ Ë , æ˘¯ÔÏÔÁÈÎÔ› ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ÂȘ ÙËÓ ÚÔ·Ú·Û΢‹Ó ÙÔ˘ ∂ÈÎÔÛȤӷ, ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÚˆÙÔÂıÓÈÎÈÛÌfi˜ Î·È ÂıÓÈÎÈÛÌfi˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1972, 8Ô, ÛÂÏ. 44. 35. π . ∫ . µ · Û ‰ Ú · ‚ ¤ Ï ÏË , ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÙˆÓ ªÂÁ¿ÏˆÓ ¢˘Ó¿ÌÂˆÓ Î·È Ë Ó·˘Ì·¯›· ÙÔ˘ ¡·˘·Ú›ÓÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1973, 8Ô, ÛÂÏ. 31.
¢HMO™IEYMATA TH™ ETAIPEIA™ MAKE¢ONIKøN ™¶OY¢øN ∂£¡π∫∏ µπµ§π√£∏∫∏
36. ¡ È Î . ¶ . ∞ Ó ‰ Ú È Ò Ù Ë , ∫Ú˘ÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ΛÌÂÓ·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1974, 8Ô, ÛÂÏ. 246. 37. π . ∫ . µ · Û ‰ Ú · ‚ ¤ Ï ÏË , ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ·ӿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1821 Î·È Ù· Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ÙˆÓ ªÂÁ¿ÏˆÓ ¢˘Ó¿ÌˆÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1975, 8Ô, ÛÂÏ. 35. 38. π . ™ . ¡ fi Ù· Ú Ë , √ ·ÙÚȈÙÈÎfi˜ ·ÁÒÓ·˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·‹ ÚÈÓ Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1821, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1976, 8Ô, ÛÂÏ. 37. 39. ∞ Ô Û Ù . E . µ · Î · Ï fi Ô ˘ Ï Ô ˘ , √È ŒÏÏËÓ˜ ÛÔ˘‰·ÛÙ¤˜ ÛÙ· 1821, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1978, 8Ô ÌÈÎÚfi, ÛÂÏ. 59. 40. ¢ Ë Ì . ∫ · Ó · Ù Û Ô ‡ ÏË , H £Ú¿ÎË Î·Ù¿ ÙÔ˘˜ ڈ̷˚ÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ (Provincia Thracia), £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1979, 8Ô ÌÈÎÚfi, ÛÂÏ. 20. 41. ∫ ˆ Ó . ™ ‚ Ô Ï fi Ô ˘ Ï Ô ˘ , ∏ ·fiÊ·ÛË ÁÈ· ÙËÓ ˘Ô¯ÚˆÙÈ΋ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ÙˆÓ ÏËı˘ÛÌÒÓ ÌÂٷ͇ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ Î·È ∆Ô˘ÚΛ·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1981, 8Ô, ÛÂÏ. 27. 42. Ã Ú . § · Ì Ú È Ó Ô ‡ , √ ∆‡Ô˜ ÛÙÔÓ ∞ÁÒÓ·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1982, 8Ô ÌÈÎÚfi, ÛÂÏ. 26. 43. ∞ Ô Û Ù . E . µ · Î · Ï fi Ô ˘ Ï Ô ˘ , ∆Ô Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ŒıÓÔ˘˜ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, fiˆ˜ ÙÔ ÛΤÙÔÓÙ·Ó Î·È ÙÔ Û˘˙ËÙÔ‡Û·Ó ÔÈ ËÁ¤Ù˜ ÙÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1986, 8Ô ÌÈÎÚfi, ÛÂÏ. 29. 44. TÂ Ú ¤ ˙· ¶ Â Ó Ù ˙Ô Ô ‡ Ï Ô ˘ - B · Ï · Ï ¿ , √ ÛÙÚ·ÙËÁfi˜ ª·ÎÚ˘ÁÈ¿ÓÓ˘ fiˆ˜ ÊÈÏÔÛfiÊËÛ ¿Óˆ ÛÙÔÓ ·ÁÒÓ· ÙÔ˘ \21, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1987, 8Ô, ÛÂÏ. 28. 45. ¶ . Ã Ô Ó ‰ Ú Ô Á È ¿ Ó Ó Ë , ∂ÚÁÔÁÚ·Ê›·, ‹ÙÔÈ ‰Â›ÎÙ˘ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÙÔ˘ ηıËÁËÙÔ‡ ∞. ∂. µ·Î·ÏÔÔ‡ÏÔ˘ Î·È ÌÓ›· ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÎÚÈÛÈÒÓ ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο Î·È ¿ÏÏ· ÂÚÈÔ‰Èο ηıÒ˜ Î·È ÛÙÔÓ ËÌÂÚ‹ÛÈÔ Ù‡Ô, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1988, 8Ô ÌÈÎÚfi, ÛÂÏ. 53. 46. ªÓ‹ÌË ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘ À„ËÏ¿ÓÙË, 200 ¯ÚfiÓÈ· ·fi ÙË Á¤ÓÓËÛ‹ ÙÔ˘ (17921992), £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1995, 8Ô, ÛÂÏ. 88. 47. ¶ . Ã Ô Ó ‰ Ú Ô Á È ¿ Ó Ó Ë , ∂ÚÁÔÁÚ·Ê›·, ‹ÙÔÈ ‰Â›ÎÙ˘ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÙÔ˘ ηıËÁËÙÔ‡ ∞. ∂. µ·Î·ÏÔÔ‡ÏÔ˘ Î·È ÌÓ›· ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÎÚÈÛÈÒÓ ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο Î·È ¿ÏÏ· ÂÚÈÔ‰Èο ηıÒ˜ Î·È ÛÙÔÓ ËÌÂÚ‹ÛÈÔ Ù‡Ô, µã ¤Î‰ÔÛË Â·˘ÍË̤ÓË Î·È ‚ÂÏÙȈ̤ÓË, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1997, 8Ô ÌÈÎÚfi, ÛÂÏ. 54. 48. ¡ . π . ª ¤ Ú Ù ˙Ô ˘ , ∆Ô °¤ÓÔ˜ ÚÈÓ Î·È ÌÂÙ¿ ÙÔ \21, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2003, 8Ô, ÛÂÏ. 21. 49. ∫ ˆ Ó . Ã È Ò Ï Ô ˘ , ∆Ô ÔÏ˘ıÚ‡ÏËÙÔ ªÂϤÓÈÎÔ Î·È Ô ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ ¶ÔÏ˘˙ˆ˝‰Ë˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2004, 8Ô, ÛÂÏ. 36. 50. TÂ Ú ¤ ˙· ¶ Â Ó Ù ˙Ô Ô ‡ Ï Ô ˘ - B · Ï · Ï ¿ , ∏ 25Ë ª·ÚÙ›Ô˘ Î·È Ô ·ÙÚȈÙÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2005, 8Ô, ÛÂÏ. 20. 51. ∫ ˆ Ó Û Ù· Ó Ù › Ó Ô ˘ ∞ Ó . µ · ‚ Ô ‡ Û Î Ô ˘ , ∏ ·ӿÛÙ·ÛȘ ÙÔ˘ 1821 Î·È ÙÔ ª·Î‰ÔÓÈÎfiÓ ∑‹ÙËÌ·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2007, 8Ô, ÛÂÏ. 13. 52. ¡ . ∫ . ª Ô ˘ Ù Û fi Ô ˘ Ï Ô ˘ , ∏ «∫fiÎÎÈÓË ∂ÎÎÏËÛÈ¿» (Kızıl Kilise) ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ Sivri Hisar Ù˘ ∫··‰ÔΛ·˜. ¶·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ Î·È ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ›, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2007, 8Ô, ÛÂÏ. 55. 53. ∏ ·Ô‰fiÌËÛË ÙÔ˘ ∂ıÓÈÎÔ‡ ∫Ú¿ÙÔ˘˜ Î·È Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘. ∂ÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ∏ÌÂÚ›‰·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 29 ∞ÚÈÏ›Ô˘ 2007, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2007, 8Ô, ÛÂÏ. 97.
ISBN 978-960-7265-92-0