ffi ffireww#wffiffiffiffiffiffi ww wffiWffiffiffi Tn oυζtiτnonγΠτo 1821αvαζωπ6ριυoαvδιio ββλfα μεαtπiΘετεqαπιiιpεlq πoυ εκδιiΘnκαvπρ6οφατα, <<Tα καπ6κlα>> τoυ K.Πqπαμιbργn καt To <<Δ:αβ6ζovτοq τov Mακρυμιiwn>r τoυ Γ.ΓEvoυλ6πoυλoυ. To εvδnφ€ρov τoU ευριiτερoυ κovo6 μ'ouτ6 μαq κ6vεl vα ρiξoυμε μα 6λλn μαπd οτnv EΜnvlκtfi Eποvdατoon.
l(ll ΣTH
o μεγdλo ογκdθl oτnv υn6Θεon τoυ 1821 δεvε[vqlnlα ol <<μιiΘol>> τoυ_ου-
oro Παvεπlcπliμlo, μετoE0 τωv loroρlκιilv, εlvαt 6τl Δlαφωπoμ6( (εκεivol πou μεταλoμπιiδευoαv πq δ€ε( τoυ) <<ελευΘ€ρωoε>> τnv EMιiδα. o oυγγραφ€α( Kωατf( Παπαγlιiρvn( δαφωvεiρlζlκιi. Kαl με τo ββλiα τoυ φλoδoξεivα απoδεiξεl 6τl με 6λε( τoU τr( qιπlφιioεl( κql Tη αvτlvoμiε( τo vr6πlo ιπoιxεio -καl 6x ol lδ6ε(- tiταv αυτ6 πoυ κριiτnoε τov τ6πo. Tα <<καπιiκlα>> π.x., ol μuoπκ6q oυμφωviε( H κuρiαρxn ιiπoι}n
n.x. οπoδεxθε[
o
nlq, εnειδfi μελετιioαμε το <<Anoμvnμovειiμοτα>> τoυ Koλoκoτριi.lvn κοl
dλλε( πn-
γιi(, 6τι τo '2]. δεv ιioφαζαv μ6vo ol dnloτot Τoιiρκol oλλd καr ot ntoτo['Eλλnvεq. Δεv βρioκετql λotn6vεκεiτo πρ6βλnμο. Τo ογκdθl εi1vοι
τιrlv oπλoρxnγιbv με τoυ( To6ρκoυq, ιiταv €vo ownΘlομ€vo
ατρατfiγnμo orn Po6μελn, vα επlτεuxΘεi αvακωxti καl vo oωΘo6v ol ελλnvlκoi πλnΘυoμoi oπιi oφαγ€( καl λεnλαoiε(. Στo oμ6πτλo ββλio τoυ o Παπαγlιilργn( υnoατnρΓ(εl 6τl o Mαυρoκoρδιiτo( το εκμεταMειiτnKε γlα vo βγιiλεl oπ6 τo δρ6μo τn( εξouoiα( 6oouq τov εμπ6δζαv, κατnγoριilvτo( τoυ( γlq πρoδooio. Yπfiρxε, με ιiλλα λ6γlα, μlq κqλfi ζιiμn qvΘριirπιrrv noυ πoδoποτιiΘnκε απ6 τoυq <<φωπoμ6voυ(>>.'H, ψα vα τραβfiξoυμε μ€xρl πq
n ερμnvεio τωv δldφoρωv κεφαλο[ωvτoυ ' 21,
πρoκεtμ€voυ
n oπo[o €xεt οvoiξεl τov ooκ6 τoυ Α16λoυ on6
τ6τε noυ n ουζιiτnon ξdφυγε οn6 ToU( ΙσΓoρF κoιiq κοl πρoxιbρnoε αroυ( λoγoτ€xvε(, ολλn-
θωρ(ovrο( oυxvd nρo( τo λoikloμ6 κοl κoλοκε0owοq το εMnvlκd oιivδρoμο. Σε μlα εnox6 γεμdτn ομφlβoλ[εq κοt αvοκοτοτdξεl(, 6noυ ol
μ6ρε( μα(αυτfivτnλoψκi, n πoλmκfiεφαρμoμiτωvιδειilvτoυ ΓαMlκoιiΔlαφωτtoμoιi, 6πω( 6γlvε oτnv Επqvdσrαon, ευvoιixloε τl( δwατ6τnτε( ouτιi( τn( xιδρα(.
€τol
rδεoλoγ[εq δεv nρooφfρoυv κqλoιjπlα, n επl-
αrρoφ6 oro €vδo(o noρελΘ6v μοq εivοl κol μlο αvr[δραοn orlq qvqoφdλεr€( μo(... To εvδlαφ6ρov γlο μlα <<dλλn> μoτld αrnv Eλλnvlκfi Enαvdαrοon Θ€ρrει!ε 6μωq τoυq τελευτoioυq μιivεq με τnv dκδoon διjo βιβλiωv <αvr[Θετωv> θεμoτlκd, rδεoλoγrκd, μεθoδoλoγlκd, το onoiο nρoκdλεoαv μεγdλεq αιrrdιλογ€q
nυ-
ρωv, βριiκαv cnιixnon oε ιivο ευριlτερo κolv6 κqI οvαζωπιjρωoοv τn oυζ6τnon γα τo L82L
]ΙΛΠ Λ] l ll pt1l Σ
ol vr6Πlol κρdτnσοV ΤoV τ6πo
τoιj( dxεl αvολdβεl vq ToU( οnoμυθonolfioεl n v€α lαroρloγρoφ[ο εδιil καl μiο εlκoooετ[ο.'Exoυμε
Σ
1 /
0 nριiτoq το dβαλε με τov Aλ€ξαvδρo Mουρoκoρδοτo' KεWρlKn μoρφn oτnv tδρυon τoυ μovrdρvoυ d'λnvlκoι] κρdτoυ(, υnoornρi(ovrαq 6τl μοζi με dMoυq δυτlκ6φρovεq <<καπ€λωoε>> τnv εξ6γερon. o δειiτερoqτα dβολε με τoυ( μεγdλoυ( τnq γεvrdq τoυ ' 30 -Bλοxoγldvvn, Θεoτoκd, Σεφ€ρn κοl Λoρεvτζdτo_ noυ
κql τn σXdon ToU με To oriμερο. Eivαl, κατd τn xρoνoλoγtκf oεrρd €κδoo6q τoυq, <<Tα καnd-
δldβοoοvλoγoτεxvlκd τov Mακρυγιdwn κοl υ-
Klο)) τoU Kωoτri Ποnογlωργn (Kοαrοvlωτn()
VoU vα UΠoστnρlξoυv 6τl ουτ6q οnoκολιinτεl
κal τo <<Δlαβd(ovτα( ToV Mοκρυγldwn>> τoυ Γrιi_lργoυ
1 /
Γιqwoυλ6noυλoυ (<<Π6λ(>).
o nρωτoq Θιlλnoε vq οvοδε(εl τo ψriolo ελλnvlκ6λoik6 αrolxεio
κqt vq
οnoμυΘonolιioεl
τn oυμβoλfi τωv λoγiωv τoυ Δrαφωτloμoιi
αrnv
nερτ6vloov τnv nρooωntκ6τnτd τoυ nρoκεtμ€τnv oλ6Θεlo γla τnv oυoiο τoυ ελλnvloμoιi.
1 Ζ
o nρωτoq εixε ω( οξovο τn oυvωμooiο τnq lαroρiοq κolεnrδlωξε vο qnoκqτcσΓnoεt nο-
\ / 1 Ζ
o Πρωτo( εκαvε ΘροJοn oro ευριi κolv6, o δειirrρoqanu ruρεlo Kolvoτnτο Tωv δlοvooυμεvωv.
o nριiτoq κοτnγoρ6Θnκε αn6 τoυq εlδlκoυq
γlο λοikloμ6' oιrrl-lαroρlκ6τnTQ Kql αVqΠορογωγιi μιjθωv, o δειjτερo( γlο onoμυθoπoιn-
τlκ6 nυρετ6 (o B. Kρεμμυδd( n.x. υnoαrnρΙGl 6τl o Bαρvοκιιilτnq, o oπofoq
-κcτd τov Πqπq-
ψωργn- δoιiλει!ε μ€oα αroυ( Toιjρκoυ( υndρ τnq Enοvdoτοon(, δεv ιiτοv fiρωοq 6nωq τov θ€λεl o oυψραφ6αq, ολλd oδ6γnοε τoυq ToιiρΚoU( σtnv noλloρκiο τoυ Mεooλoψioυ εnεrδ6 δεvτoυ €δωoε οξrωμοτο n Enαvdαrοon). Kοlor διjo, ωα16oo, μfλnoov-οπ6 δlοφoρετlκri oκonld_ γlο lδεoλoγlκ€( xρfioεl( τn(
ρεξnγnμιjvoυ( onλορxnγoιiη, 6πω( o Bqρvo-
ο κqθ€vq(
κlιbτnq, o Kαροi'oκdκnq κοr o AvδρoUτooq, πoυ
lαroρΙαq, γlο τnv ελλnvlκ6τnτο KαlYlο τl( KοKoδοrμoviεq τnq oι1μρovnq Eλλdδοq. Mdλαrα, με
Eλλnvικιi Eπαvdαroon. o δειiτερoq, noυ πlαrειi-
κοτnγoρ6θnκοv 6τr nρ6δωoοv. o δε0τερoq
εl 6τl ol δlovooιiμεvor ιiβoλov τo θεμ€λtο
τoυ
xε ω( dξovo τnv lαroρ[ο τnq lαroρioq κol εnl-
τtq αvτtδρdoειq noυ
oιiγxρovου κρdτoυq, qnoκqθιiλωoε 6vαv nορολiγo <<εΘvlκ6 dγlo> oαv τov αrρατnγ6 Mοκρυγldwn, κοταδεlκv6ovrαq nωq κοτooκευd-
δ[ω(ε vα φωτ(oεl γlοτiδnμloυργoιivrol κol πιbq
φω( dλλo dvο πρ6βλnμο: τnv dλλεlιln εv6( ευoιivonτoυ, ειixρnαroυ, εκλoikευτlκo0 lαroρlκoιi
αrnκε o μιiΘoq τoυ κql nω( αυτ6q εvορμovfαrnκε με τo ελλnvoxρlαrlοvtκ6 ιδεoλ6γnμα.
εi.-
λεtτoυργoιiv ol μιiΘol αrnv κolvωv[α. o noιi_tτoc nrioε lαroolκn ιjλn καl τn δlοxεlοi-
)-
αrnκε oοv λoγoτεxνn(, o δειiτερoq nfiρε λo-
γoτεxvlκιi 0λn κol τn δtοxεlρEαrnκε oαv lαroρlκ6q.
nρoκdλεoοv fφεροv oτo
εγxεlρlδioυ γlα τo 1821. Αλλd κοl ουτ6 oφελετol orα
ψωαrd
πdτεlo o
<<Τ>>
μοq <<ογκdθtc>>. Γlα τn φετlv6 εαvlxvειjεt το oκτιi_l μεγολιiτερο.
Ι_
]l ll pt0Σ tl
Λ}l il
0γΛ0
Ιl
0γΛ0Σ
Ynoτlμdμε τo ρ6λo ΤωV λoγi,ωv
κuvnγoιiv ακ6μα ol nρωlκ€q τolxoγραφiεq πoυ €φτlαΕαv γlα τo'21 ol Bαυαρoi>>, λ€εl oτov <<Tαxυδρ6μo>> o Γlιirργoq Γlαwoυλ6noυλoη. <<Γlα τouq loτoρlκoσ( εivql αuτov6nτo 6τl τo '21 δεv εixε μ6vo ουτf τnv nρωIκι{ δlιioταon, αλλιi κιiτl τ€τolo δεv nερv6 ει!κoλg πρo( τα €tω, δ16τl αvατρ€πεl τl( Iδ€ε( με τlq oπoiεq μεγαλιioαμε. EξακoλouΘoιiμε π.x. vα <<Mοq
κoυβαλιiμε τo Ξεvoφoβlκ6 αioΘnμα τωv.,παραδoσlακd}v', πou ευvoυxiζovταl qn6 τoU( vεωτερlκoιiq. Kαl γl,αuτ6 υπoτrμιiμε oυoτnματlκιi τo ριiλo τωv λoγiωv κql 6οωv δlαμ6ρφωoαv του1 Θεoμoιi1 τoυ vε6τερoυ κριiτoυq 6πω( o Mquρoκoρδιiτoq, o Καπoδioτρlαη, ol Bαυαρoi. Toυ( βαΘμoλoγoιiμε με πoλιi μlκρ6τερo βαΘμ6 απ,6,τl Θα €πρεπε, με 6λα τα ελαττιilματιi τoυ(. ΕξακoλouΘoιiμε επionq vα nρooεγγiζouμε τo '21 nερloo6τερo μεταφuσlκιi παριi κρlτlκιi - τo qΠo-
δεlκvιiεl καl n κυρiαρxn vεoελλnvlκfi lδεoλoγiα. Aκ6μο κqr n λ€ξn "επαvdσTαon,, εivαι φoρτloμ€vn. ol Ιδlol ol συμμετ€xovτεq o'quτfi τn δlαδlκαoiq μετοβoλriq xρnσlμoΠoloιjoαv τnv λ€(n ,,αγιilvαq,,. Kαl ιiταv, επi 'oΘωvα, επlκρατεi n λ6ξn "επgvιioTασn", αυτ6 γivεταl Yrα vα τovlσTεf ιiτl τo γ6vo( ξιiπvnoε, .,αvαoτfiΘnκε", ιiρα καl γlα vα εnlβεβolωΘεi n oυv€xεlα τou €Θvouq, τo oπoio ,,δεv δnμlouργιiΘnκεr', αλλιi υπ6ρxε απ6 τnv αρxαlιiτnτα. Στo βlβλio μoυ αοxoλoιiμαt με τn γεvlιi τou ,30 πou καΘl€ρωoε τo μ6Θo τnq ελλnvlκ6τnταq με 6xnμα τov Mακρυγlιiwn. "oμωq, 6oo καl vo δlαφωvεf καvεiq μαζi τnq, πρ€πεl vα Tn( αvαγvωρioεl 6τl n ελλnvoκεvτρlκri oιjvΘεon nou πρo6κuι}ε εixε μlα πol6τnτα, εvιil τιilρα βλ€πoυμε vσ εlllκρατεi μlα επlφαvεlακli αvιiγvωσn ToU '21, πoυ laonεδιilvεl τα πιivτα xtiρlv, uπoτiΘεταl, τnq απoμuΘoπofnonq>.
Ψw ffi
α<wryw#tffirxmbb
wffiξ ffimww#,trwffiffixeff
A( ξεxdooυιlε ti( εpωrιdυεl( toυ τ0noυ ι<οωoτδ ιd λdΘo1;>, <ιμιiΘοc li αλfiΘεlα;>> γlο τo 1811 -εivαl noλιi αnλoυοτευπκd1_ καt α( βιiλoυμε €vα εpωτnματlκ6 oτl1Yvιiroεl( μαc. Tα μεγιiλα lοτoρlκιi oυμβ6vtα, n οπoτiμnon τωv nρωταγωvtoτιbv τnq Enαvιioταcn( fi tωv μεγιf,λωv lcτoρtκιirv εniloγιirv δεv ιrnκιilvoυv μοvοaliμαvτ€( αnαvτtiοεIq. Tα npιiγμαr{ με to'1Ι tivul noλιΙ nlo ovltφut:κi αn' 6co Θα Θ€λαμε κol, 6ταv τα ξαvακolτdζoυμε, οφεiλουμε vα εiμαυtε υnoι}lαoμ€vol. Mlo aυζfτnon με τov εκλεκτιi loτoρIκ6 Eαciλn l1αvαμωτ6noυλo, oυwovloτti.εnlμcλnτιi τnq δεκiτoμn1 <ιΙοτopiα1τoυ Ιιl€oυ EλλnvlαμοιiΣ noυ κυκλoφopε1με τα ι<ΙιlEAr>, Φωtiζεl8 μεγιiλα ωμφ:λεγιiμεvα ζnτliματα tn( Eλλnvlκιdt Enαvdoτuοn(.
'Ητοv nρdγμoτl δlωκ6μεvn n εMnvlκfi nqtδεio σrq nρoεnovoαrοτtκd xρ6vlο τnq τoυρκoκρoτ[ιlq ri μιinωq οvθoιjoο; Δεv xρεtdζεταl vα εivοt καvε( εlδlκ6q γlα vο γvωρ(εl τn Mεγdλn τoυ Γ6voυq Σxoλ6, τnv Ακαδnμ[ο τωv Kυδωvlιilv, τo Γυμvdolo τn( XΙoυ, τl( Mεγdλε( Σxoλ6( τωv lωαwi1vωv... H oΘωμοvlκ6 Αυτoκροτoρ[o δεv εμπ6δloε καvdvα κεφα_
λoxωρt vo dxεl τo oxoλεt6 τoυ κοl δεv αnαγ6ρειpε oε κοv€vοv Θαi1yεl
εMnuκd.'0λn
n εnlαrnμoνlκri κolv6τnτo
vο μα-
Yvωρ(εl μdλlαrα nωq
οn6 το μ€oο τoυ 18oυ orιi:vο ουξdvεταl o αρlθμ6q τωv Eλλιivωv δqoκdλωv κql τωv μoθnτιilv, εvιb εκδΙδεταl 6λo καl μεγαλιiτερoq ορlθμ6q εMnvlκιbv βrβλιυv.'Evqv οtωvα oxεδ6v nρν (εoπdoεl n Enαvdαrqon, n Dλdδο βρloκ6ταv oε δtqδlκαoιο nvευματlκ6η οvdπτυξn( κ 6μω( οκ6μα κοt o6μερο τo oυΜoγlκ6 υnooυvε[δnτo εfvol αrotxεlωμ{vo on6 τnv lδdq τoυ <<κρυφoσ oxoλεloιj> 6nω( οπoτυnιilθnκε τo 1886 αrov
nοoiψωαro nivακα τoυ Nlκ6λαoυ Γιjζn. Eκεfun τnv εnox6, αrο μ€oο τoυ 19oυ αlωvq, κοταoκευdαrnκοv 6λol oxεδ6v ol tαroρlκoi μ6θol γlα τnv ελλnuκ6τnτα Kοl γlα τnv tκqv6τnτο τoυ nερtoιioloυ λαo( τωv Eλλfivωv vο οvrlαr€κετοl
αrnv oΘωμαvlκri κυρlαρx[ο κοl vo βρioκεl, με_ τοξιj dλλωv, δlqιjλoυ( αυτoμ6ρφωon(. <<'Enρεnε>> λoln6v n εΜnvlκ6 γλιbooο κql ποtδεrο vο δlαoωθoιjv <<xdρn ornv Eκκλno[q>, noυ δnμtoιiργnoε καl λεtτoUργnoε κρυφd εMnvlκd oxoλεld κdτω οπ6 τn μιiτn τωv Toιiρκωv. Kοl ουτ6 μοθοΙvομε oro oxoλε(o, δ16τl ol μιjΘot oυvrn-
ρoσvτnvο[oθno'n τnq μovoδtκ6τnτoq. M6λqτo L983, εnΙΓrιilργoυ Σoυφλd, μnιiκε αrnv ιjλn τnq Γ Γυμvαoioυ τo nρωτo βlβλio lαroρfαη noυ δεv dλεγε λd(n γlο τo <<κρυφ6 oxoλεl6>>. 'Hτοv τo βlβλio ε_
v6( εξdxovro( αρlαrερoιj(!) lαroρlκoιi, τoυ
Booλn Kρεμμυδd, τo ono(o 6μωq οργ6τε_ ρο αvrlκοτοαrdΘnκε. Kol εnεtδιi τo nρdγμοTο ToU ' 2]. εivol nlo περ[nλoκο qn'6oo οvr€xoυμε,
ofiμερο τq nοtδld μoq μαθα[-
voυv 6τl τo <<κρυφ6 oxoλεl6>> κοτ' υnflρxε κοl κοτ' dMoυq 6xl!
dMoυ(
H Enοvdαrqon 6τqv €vο oυΘ6ρμnτo ποτρlωτlκ6 γεγov6( 6 oργοvιbθnκε κqι oοv noλιτlκ6 γεγov6(, 6πω( 6λε( ol εnοvοαrdoεlq εκεΙvnq τnq εnoxfiq; H lαroρroγροφ[q γVωρ(εl με τo 6voμο κοl τn δρdσn ToU( 1.000 μελn τn( Φlλlκri( Εταlρε[οq κοt υnoλoγ(εl 6τr υnιiρxοv dMο 500 noυ το i'xvn τoυq εivοl θoλd. Tη nαρoμov€( τn( Εnα-
vdαrοon( 1.000 οκ6μο βρioκovrov oε ετoιμ6τnτα (6nωq o lερ6q Λ6xoq), noρ6τl δεvεixοvγivεl μfλn μετnvτελετoυργlκfi €wolο.'oλol αυτo[ oυγκρoτoUoqv dvο oυvωμoτlκ6 δ[κτυo πoυ δlqKλoδdθnκε ωq τo τελευτο[o xωρl6 τnq Dιλdδοq κol nρoετo[μοoε τnv εξ€γερon.
Mα( oρι1oεl, ωα16oo, vo nlαrειioυμε 6τl εn[400 xρ6vlο ol 'EMnvε( 6τov €τolμol vο εξεγερΘoιiv καl τo μ6vo noυ nερ[μεvοv ιiτοv fvq oιivθnμο (<<noυ τo €δωoοv ol εκκλnolqσrlκo(nγεrεq>>). Mαθοiivoυμε oro oxoλεio γlο τn δρdon τnq Φιλlκfiq Ετοlρε[ο(, ολλd υπoτlμdμε τn onμoo[α τnq. Η Φlλlκιi ΕτοlρεΙο, noυ lδριiΘnκε τo 1814 εκr6q Ελ-
λdδοq (αrnv oδnoo6) αn6 αvΘριinoυq πoυ δεv riταv oιjτε nλo6olot
oιiτε μεγdλol δlαvooιjμεvoι, d\λd οvΙlκοv αrο μεoο[α κolvωvlκd orριilμoτο (Σκoυφdq, Ξdvθoq, Toοκdλωφ), λεrτorjργnoε εξqρx6( ωq εΘvlκo-αnελευθερωτlκfi oργdvωon, oυλλαμβdvovro(, oxεδld-
ζovroq κol κοτευθιivovrοq τnv Eπqvdσrαon. Πορdδεlγμο, n εξ€γερ_ on orlq Hγεμovkq oτιq22/2/t82L 6 n dvορξn τoυ Aγιilvο αrnv Πε-
λon6wnoo με τnv οπ6φoon noυ nfiρε n nγεo[α τn( Eτolρεio( τov oκrιilβρlo τoυ 1820, αrn μυorlκri oυvdλεUσn τoU loμαnλ(oυ κ.d.
.f
rιi..
l::::i,
Εkε εθvlκ6 fi τonlκ6 xαροκτriρα n Enοvdαrοon; ol noλλd( τonlκιi( εξεγf ρoεl( ΠoU ξ€σΠοσαV τo l\4dρτlo τoU 182]. οnoτελoljσqv dραγε μιjρo( τn( iδlοq κεvrρlκriq oιjλλnΦnq μlo( εΠαVdσrοσn( ri 6xl; Eivοlψωα16 6τl o Πετρ6μnεnq lVαυρoμrxdλnq κιiρυξε τnv 6vορξn τoυ ογι.i.lvο αιnv Kαλομdτα αnq 23 Mορτioυ 6nωq εfvαl nlο ψωα16 (αn6 το <Anoμvnμovειjμοτd> τoυ) 6τl o Πολοlι.δv Πoτρωv Γερμοv6q δεv βρloκ6ταv αrnvΑγiο Λαιiρο αrlq 25 Mαρτioυ ολλd αrnv Πdτρο κol 6xl με τo εκκλnolοαrrκ6 λdβορo ολλd με τn σnμoiο τn( Φlλlκ6q Eτοlρεiaq. Δεv εivοl, nορ' 6λα ουτd, τ6oo διoδετo 6τr βρdθnκε εκε[ ωq υπειiθυvoq τnq Εφoρiο( τn( Φλκri( Ετοιρεio( Πελonowιiooυ... or τonrκ€q εξεγιjρoεl( riτqv v€ ο φοlv6μεvo πoυ ο-
δoμ€vo
noτελoιjoε εφορμoγri ToU γεVlK6τερoυ oxεδloυ τnq Εnαvdαrαonq, ολλd ιiτov φυolκ6 vο μnv oυμn€ooυv, αφoιi ol μετοκtvrioεlq (κοl ol εnlκolvι.ιl viεq) εκεivα το xρ6vlο δεv γΙvovιοv ουθnμερ6v... Ωα16oo nρoτιμdμε vο τo ξεXVdμε ουτ6 καl vα κoλoκεdoυμε τov τonlκtoμ6 μο( _Π.Χ. αrnv Αρε6 noλn γloρτdζoυν τnv ιivορξn τnq Enοvdαrαonq αrlq 17 l\4ορτioυ-, δlεκδlκωvrοq οv6nτε( nρωτldq noυ μετοτρ€noυv τnV εθVlKri εnοvdαrοon oε τα πIκιi εξdγερon, qvalριδVΓο( aτσt τo xοροκτfiρο τnq.
'Hτov ορvnτlκri n ordon τoυ Ποτρldρxn Γρnγoρioυ 6 6xl; Η ορlαrερri loroρloγροφfo αrdΘnκε lδlαιπρo αιov αφoρloμ6 τoυ Aλdξοvδρoυ Y$nλdvrn κοt τnq Enovdαrοonq οπ6 τov Γρnγ6ριoΕ' (23/3/1821), θεωριδvroq 6τl ουτ6 οnoδεrκvιiεl τn oυμβlβοαιlκ6τnτα τnq Eκκλnoiοq κοt τo oυvrnρnτlκ6 xορoκτιiρo τoυ naτρlαρxlκoιi θεoμoιi. Η oυμβoτlκri εθvtκfi tδεoλoγ[ο, qwiθετο, nρoτlμd vο εorldζεταl αro μορτυρlκ6 θdvqτo τoυ Γρnγoρioυ E' πoυ oπομoviαrnκε (l0/4/182L) oε μtα δrαδlκoo[ο οyrlnoivωv κοτd τnq εξdγερonq.'Ετot κοl αro oxoλεio n οnoκιiρυξn τnq Εnαvdαraonq μdMov onoolαr ndτql κol nρoβdλλετοι n εlκ6vα τnq θυoioq. o ρ6λoq, ωα16oo, τoυ Γρnγoρloυ Ε' fiτqv noλιj nlo oιivΘετoq: Ωq εκnρ6oωnοq τoυ olκoυμεvlκoJ Ποτρtαρxε[oυ, εv6q θεoμoιi τnq oθωμοvlκfiq Aυτoκρoτoρioq, κοr υnεUθυvo( γlο τn Voμlμoφρooιjvn τωv υn6δoυλωv Eλλrivωv, ιiτοv κοταδrκαoμ€voq vα... κqτοδlκdoεtτnv Enovdαrοon, nρdγμα noυ 6ταv οvαμεv6μεvo. Kαl με αuτ6vτnv ιiwolq πρooλομβαv6τov οn6 τoυq nlαroι.j( ω( μrα nρdξn κqτqvαγκοoμoιi καl 6xl ωq μlο oυotoαrlκf κοτοδ[κn τnq Enαvdαrοonq. Γl' αυτ6 κοι o αφoρloμ6q αndβn ovοπoτελεoμοτlκ6q. Αn6 τnv dMn, 6nωq εnlonμοfvεl o B. Ποvoγlωτ6noυλoq, n ιiρευvo €xεl onoδεiξεl 6τl κοt o iδloq κοιτo περlβdλλovτoυ ιiταv κolvωvoiτoυ <<μυαrlκoιi>> τnq Φlλlκfiq EταlρεΙοq. Γvιiι ρlζοv 6τ εξελ[ooετοl μtα oυvωμooiο ψο εξ6γερon, 6μω( oιjτε τnv κqτdδωoov oιjτε nρoxιiρnoοv oε εv€ργεlεq γlο vα τnv οvααrελoυv (δεv τoυ( dnοlρvε; Δεv 6θελov vο qvqκqτευτoιiv). Αρo o ρ6λoq τoυ δεv 6τov oιjτε μ6vo μοιjρoq oιiτε μ6vo doπρoq. Kοι, πdvrω(, o onομovloμ6q τoυ λεlτoιiρ
γnoε Θετlκd Ylq τnv εξ€λιξn τoυ ογιbvo, oφoιi γολβdvloε τlq oυvεlδfioεlq, τ6vloε τnv αyrlnολ6τnτα αroυρoU καl nμloελrivoυ κοl εvΘdρρυvε τnv εμπλoκ6 τnq Pωoio(. Θεωρωyro( 6τl nοραβtdαrnκε n ρωσo-ΤoUρKIKri oυvθιiκn, n Pωo[ο αrρdφnκε αιnv υπερdonton τωv oρθ6δoξωv xρlorlovlκωv (dρο κοlελλnvlκωv) oυμφερ6vrωv, nρdγμα noυ onμο[vεl 6τl, nρoτoιi κοv nαρoυoldoεl αrρατlωτlκd εnlτειiγμοτα, n Enοvdαrοon εi'xε εξοoφολΙoεl oε ευρωnαik6 εn[nεδo τn ρωolκιi διnλωμοτlκfi αrιiρlξn. I
Αρoγε τo μ6vo noυ εvδtfφερε τoυq ογωvloτ€q ιiτοv vq onελευθερωθoιiv οπ6 τoυq Toιiρκoυq 6 μ6nωq εnrζn_ τo6oαv vo οπελευθερωΘoιjv κol οπ6 τq κolvωvlκd δεoμd τoυq; To ερωτnμο τ€θnκε
με €μφoon αn6 τo μεoon6λεμo κl 6πεlτο, 6ταv ol ορloτερoi κυρ[ωq toτoρlκo[ dρxroοv vq υnooτnρiζoυv 6τl o λο6q εξεγ6ρΘnκε 6xι μ6vo γlo vα aπολλoγεΙ οπ6 τov oθωμovlκ6 ζυγ6, ολλd Kαl γΙq Vo oλλdξεl τιq oxfoεlq ε(oυoiοq (n.x. με τlq τonrκ6( ελ(τ, 6πωq ol κoτζqμndonδεq 6 ol κοnετοvα[ot, με
τnv Eκκλno[o κ.o.κ.). H εn[onμn loτoρloγροφ[o oυvfxt-
ζε, ωoτ6oo, vq εσrιdζει oτov εθvtκ6 xoροκτfiρο τn( Enovdoταonq. Kοι oτo oxoλε[o μdλλovτoviζετοl τo 6τl ol 'Eλλnvεq €δlωξοv τoυq Toιiρκoυq, πoρd τo 6τl με τo, 21 εlodγετο l, 6nω( τovfζεl o Booiλnq Παvογlωτ6noυλoq, n 6wolq τoυ oιiγxρovoυ κρdτoυq, εlodγετcl v6ο κρατlκti oργdvωon, εlodγετοι n €wolο τoυ noλ[τn κqt n Eλλdδq oυvτdooετοl με τo ευρωnαTκ6 κΙvnμο κolvωvικιiq xεlροφdτnonq. H v€ο loτoρroγρoφiο μlλd γlα xορoκτriρο τ6oo εθvlκ6 6oo κοl κolvωvlκ6. Πaρ6τl 6μωq εivql δεδoμdvo 6τι n Εnοvdoτqon dvoιξε τo δρ6μo γlo τn δnμloυργio εv6q vεωτερlκoιi οαrlκoU κρdτoυq, οκoιiγovταl o6μερο φωv€q (oυvriθωq 6xl εlδlκιΔv) noυ κoταδlκdζoυv oυτ6 τo oxriμo ω( ξεv6φερTo Kqt βεβlooμ€vo, Θε-
ωριilvτοq 6τι δεv ιiτov κοτ6ρΘωμα τoυ αγιilvo, oλλd nλ6γμo για τov ψriolo λοTκ6 dvΘρωno. Tq (KoΠdKlq))
τoυ Kωοτιi Ποπoγlωργn Π.X. Πρo( oυτ6v τnv κοτειjθυvon κolτdζoυv.
'Ητοv oρvnτlκ6( ri θετlκ6(, τελlκd, o ρ6λoη ουτoιi τoυ δυτlκoonουδαγμf_ voυ ευnοτρiδn με τn ρεvτlvγκ6τα, o onoioq ε[xε μlα μεγdλn διαδρoμιi oτnv
πoMf( δlομdxεq κοr €γlvε τo μοιiρo nρ6βοτo τ6oo τnq δεξId( 6oo Kοl Tn( qρlστεριiq ιoτoρloγροφ[q(; o MqυΠoλΙτlKιi ζωri τoυ τ6noυ, εvεnλdκn oε
ρoκoρδdτo( fiτοv o dvΘρωnoq noυ εn€λε(ε δα nρoq τoυq ΑγYλoυ(. Kdτl πoυ εξ€φρoζε
Vq ΠρoσοVοτoλfoεl τnv Eλλdπρooδευτlκ€q
τdoεl( εκεivn τnv
εnoxfi, οφoιi n Αψλ[ο 6τov μtα ovερx6μεvn κοnlτολloτlκfi διivομn (oε οvτ(Θεon με τn Pωofο, noυ ε[xε μlα ελεγx6μεvn olκovoμiq), oΜd noυ τoυ δπ-
μιoιiργnoε εxΘρoJ( μ€oo oτnv Εnqvdoτοon, 6ταv ξεκqΘqρ[oTnι(aV ol Td_ oεlq πρ6oδεoti( τn( στl( Mεγdλεq Δυvdμει( - ol onofεq €δωoοv dλλωαrε κqιτnv τελlκEi λιjon. oμω( κοt n κqτoπtv6 lαroρloγρaφlο ε[δε o' ουτ6v τnv επlλoγri τnv αnορx6 τnq oταθερfiq ω € ( οoφυκτlκιi( qγγλlκΙi( πορoυo[ο( oτnv Ελλdδq, τnv οnορxfi τελrκd τnq εξdρτnon( τnq Eλλdδαq οn6 μlο αnoIκtoκρατlκ6 υnερδιivαμn. lδlο[τερα oτo xρ6vlα τoυ Γιdwn Koρδdτoυ (o onoioq τo L924 <<δldβοoε> τnv
Enοvdoταon υn6 τo nρioμα τnq εnlΘυμ[οq γlq oooιqλtoτlκιi
εnavdoταon) n Aρloτερd €-
βλεπε τov Mουρoκoρδdτo oαv μαιiρo πρ6βατo. Kol oriμερο 6vοq oυγγραφ6οq, 6xl εnογγελ-
μοτiοq toτoρtκ6(, o Kωoτ6( Ποnογr6ργnη, κdvεl μlα
<<εnt-
τυxiο> (8.000 nωλ6oεrq) με dvο βιβλΙo πoυ oτfivεl τov Mου-
ρoκoρδοτo σrov τo[Χo, εΠεlδn noδondτnoε τo vτ6πto σTo]-xεΙo nρoκεtμdvoυ vο υnnρετιiσεl Tο σUμφερovτd τoυ. To μ6vo ΠoU ToU αvοψωρi(εl εi1vql 6τl εKεrVo( εEaoφdλloε qn6 τo ΛovδΙvo Τo ΠριbTo δdvεlo , τnq οvε(ορτno[αq. Δdvεto με δυoβdoτοκτoυ( 6ρoυ(' τo oπoio 6τοv 6μωq
μιο μεγdλn δlπλωματlκti viκn τoυ αγιilvα, πoυ κοτ6ρθωoε vο βρεr μrο onμαvτlκri Πrστωσn γlο τn xιilρα nρoτoιi κοv n Eλλdδο (lδρυθε[κol) οVογVωI I I Ι I I Ι Ι I Ι I
ι i I
t
ι I I I I I I I I I
I I
! I
ρlσTεiω( εθvlκ6 κρdτo(. Σε (ρlζlκ6) αvτ[Θεon με τov Πonαγlωργn ολλd κοr με τoU( nαλloιjq oρloτερoιiq, n oιiγxρovn loτoρloγραφiο 6xεr μdλλov οno-
κοταoτιioεl τov Mαυρoκoρδdτo, οvοψωρ(ζovτ6q τoυ dvq Θετlκ6 ρ6λo: Δι6τl dβλεnε κοΘορd ωq oκoπ6 τnq Enοvdoτoonq τnv fδρυon σιjγXρoVoU κρdτoυq, δ16τι ε(vαl o oυolοoτlκ6q εlonγnτιiq τnq δnμoκροτlκ6q λεtτoυργΙoq τoυ (v6oυ) noλτειiμοτoq (με τo Σιivτoγμο τnq Eπlδοιjρoυ κ'd.), δl6τl εξαoφdλloε τlq nρooβ6oεlq τnq Ελλdδοq oτnv Ευρωnn. Kοl κdτl oκ6μα
-oυμβoλlκ6- πoυ δεv εivοt noλιi ψωoτ6: o Mουρoκoρδdτo( 6τqv εκε[vo( noυ εvdnvευoε oτov ΣιjλεTτo nερφnμo no[nμο <Ελλdδο>, εκεfvoq noυ €αrεtλε τov ΤρικoιjΠn Vα Πε[σεl τoV Σoλωμ6 va γρdι|εl μrα μεγdλn oιjvΘεon γlα τnv nοτρfδα τoυ: τov <<'Yμvo εlq τnv ελευΘερ[οv>>, noυ εκδΙδετql oτo no-
λloρκoιiμεvo Mεooλ6γγι τo ]"823.
oφελovrοl oε ελdτrωμο τnq φυλιiη ol οlμοτnρof εvδo-εποvqαrοτlκoi n6λεμot ιi μ6nωq oυvloroι]v 6vo oυτov6nτo εΠοVqστοTtκ6 φoν6μεvo;Tnv nερfoδo ουτ6, αrnv Πελon6wnoo (κυρ[ωq), ol κoτζαμπdonδεq πoλεμoιiv εvοvriov τωv onλορxnγιbv, ol noλlτlκoΙεvovriov τωv αrρoτlωτtκιbv, ol Poυμελlωτε( εvqw[ovτωv Πελonowriotωv, ol Πελonowfiolol εvqvΓ[ov τωvYδρoΙωv, ol Yδροi_ ol εvαvrΙov 6λωv... Tα nαροδε[γμoτο εΙVοl noλλd καl ol εμφιiλlol υnovoμειioυv τn orρoτlωτlκri lox6 τoυ ογιilvα. Ε[vαl o Koλoκoτριi_lvn( δlεκδlκεiκεvrρlκ6
σUγKρoιjετol με τnv κυβ€ρvnon
n
αιlγμri πoυ
θ€on αιnv noλlτlκ6 oκnvri κoι
Koυvroυρlιi.lTn, n oΠofq ΤoV VlKd
xρnolμonolιbvro( εξω-ΠελoΠoννnσlαKd αrροτtωτlκd oιbμοτο. EΙvαl n αnγμri ΠoU o ΓKoιjρο(, επlκεφολιiq ρoUμελlωTΙKωV σrρατlωτlκιbv oωμdτωv noυ λεlτoυργoιiv μloθoφoρlκd, μnαiivεr αrnv υπnρεo[ο τnq κυβ€ρvnonq
Koυvroυρtιilτn, xrυn6εl τoυq κoτ(ο-
μπdonδεq τnq Πελoπowιioou κοl αn6 μtoΘoφ6ρoq μετατρdnετοr σε εΘVlK6 σΓροτnγ6. Το αrρατ6nεδα εivαl αoοφti 6oo αooφε( εiVol Kοl oι σUγKρoυ6μεvεq τdoεrq, 6oo αδ6μnτn εiyol Kql n KolVωv[ο τnq εnoxιiq. No κdτl noυ δεv
μοθαivoυμε oιiτε σro σXoλεΙo oι]-
τε στο ΠοVεΓ|Iστ6μtο, δ16τl ol οnoxριi.loεlq ε[vql λεnτ6(...'Hδn 6μω( qρx(εl vο δlομoρφιbvετοl μlο λtγ6τερo qπλoΙk6 ειK6Vο γlq
τouq εμφ6λoυ(
-
Kl
o( εnιμdvεl o oυψροφ€αq
Kωαr6( Παπο-
γrωργnq αrnv τoξlκιi διdαrοon τoυ αγιbva (<Τα κοndκlo> κol <<KοvιiMoq Δελnγldwnq>>). Evω n noλql6τερn lαroρloγρoφ[ο δ[Vεl μlο μεTqφUσlκιi εξfiγnon γla ToU( εμφι]λroυ(, αnoδlδovrd( ToU( στl( αδυvαμiεq τoυ Περloιjσlou λαoιj τωv EM6vωv, n v6ο l-
oroρloγροφ[ο τo6( εξnYεΙρεολlαrlκd: ωq oπ6ρρoιq Tn( KolVωVlκ6q αvοταραxιiq κοl ωq Θεμελωδε(γVιΔρlσμο μlοq εnοvdαroonq.
Αραγε o nρωτoq'Eλλnvαq κυβερvfiτnq oργdvωoε κoλd 6 6xr τo vεooιiαroτo κρdτoq; Tnv ωρα π.x. noυ oι Αψλor δnμloυργoιjoοv nοvεnlαrιiμlα αrnv Kdρκυρo, εKεΙvo( δnμlouργoιioε δnμoτlκd oxoλεΙq αrnv EMdδο. Αvoryε ιi dκλεvε €Tσl TΙ( ΠρoonTlK€q τnq xιiροq; Kαl 6τov unoαrriρl(ε τo ρωσΙK6 μovr€λo κρατlκ6q oργdvωσn(, rlou τ6vlζε κqt τnv oρΘ6δoξn τqυτ6τnτq τoυ dΘvoυ(, μriπωq οnoμoκρυv6τοv οn6 τnV εWolα τoυ μovr€ρvoυ κρdτoυ(; H oυζriτnon κρoτdεl διio οlωvεq, oλλd n v6ο lαroρloγρoφ[ο κλfvεl nρoqτo Θετlκ6 ρ6λo τoυ Kαnoδ[αrριο, δ16τl ουτ6q εivοl noυ €βoλε ταξn αrα nρdγμοτο. oργdvωoε τn δlo[κnοn, τnv κqτιiJτερn εκnο[δευon, τo αrροτ6, τo εμn6ρlo, n6ρε το nριi;το oργαvωτlκd μdτρο γrα τn γεωργ[ο _ dorω κol
με ρωolκ6q ρετofτεq. Στn oυλλoγlκ6 oυvεiδnon, ωσΓ6σo, n εlκ6vo τoυ οvεβoκoτ€βονε (κοl ακ6μο nορομιivεl ooθεvri(),6vrοq dMoτε θετlκιi, dλλoτε ορvnτlκri, αvdλoγo με τo oxιiμο nρ6oδεonq τnq εMnvlκ6( noλπκ6( αrr( ξ6vεq εnlρρodq. Σ6μερο' ε[vαl εvδloφ€ρov, 6nωq λ€εt o B. Πqvoγlωτ6noυλo(, τo 6τl, εvιb o Kοπoδ[αrρlοq 6xεl ntα εvoωμοτωθε( αro εΘvlκ6 ndvθεov, or δoλoφ6vol τoυ, oι Mουρoμxdλnδε(; δεv dxoυv qnoκοθnλωθε[. Aυτoiol Mοvldτεq oρxnγof, ol ooβορo(oυwελεαr€q τoU oγιbvq, δεv noροκoλoιiθnoαv -6nωq θο λ€γαμε με onμερlv6 oρoλoγ[α_ τιq εξελiξεl(,
on6τε δεv μπoρoιioοv vο 6xoυv αro o6αrnμο nlο τnv [δlq θ€on
oκεlοq,oδnγriθnκοvornδoλoφoviατoυκυβερvriτn
noυ εi'xαv πρlv κol κqτd τn δldρκεlα τoυ αγιbvα. 'Ετol, μ6oα oε €vο κλiμο δυoορ€_
(27/9/1,83!),oono[oq6δn,εξοlτioqτnqρωolκ6qτoυoυvdφεlοq,εkεδnμloυργlioεl
ovrlnqλ6τoυ'oΘωvα, ndyrω(, 6λεq αυτ€q ol εθvoτonlκd( ovιlnολ6τnτεq κoι ol δtεκδlκιioεlq Θο υnoτογoιjv αro μεoolovlκ6 6ρομα τoυ βαorλεloυ καtτ6τε θα ορxΙoεl vο πογlι.bvετοl n εθvlκfi εMnvlκfi oυvεiδnon noυ δlομoρφιbvεTαΙ σε σUvdρτnon με τo <<εΘvlκ6 ζfiτnμo>. Zιiτnμο τo ono[o εΙvql οκ6μο ovoιxr6, 6nωq onoδεlκv6ετοl με τo Kυnρlοκ6, με τn βολκαvlκιi κρ[on, με τt( εMnvoτoυρκtκdq ox6oεlq, με τn δldαrοon Ποτρldρxn BoρΘoλoμo[oυ _ Aρxlεnloκ6noυ Xρlα16δoυλoυ κ.λn.(.ι τnτεq (Koυvroυρlωτnq, Koροfiq, Mrooιiλnq κ.d.). Mε τnv €λευon