HET VERHAAL VAN HEERENVEEN

HET VERHAAL VAN HEERENVEEN HET SMAKSCHIP ‘DE JONGE JANNA’

Wijken, vaarten en sloten waren nog geen 250 jaar geleden de snelwegen waarlangs mens, dier en materialen werden verplaatst. De bok of de praam was de VW Caddy van de scheepsvaart en het smakschip of de tjalk de Scania R serie.

BOVEN: Hardzeildag in Grouw in 1900. Ook toen leverde dit spectaculaire plaatjes op! LINKS: Tekening van een 18e eeuws smakschip. Bron: Zuiderzeemuseum.

“Deftig en welbezeild” Op 13 april 1763 wordt in de Leeuwarder Courant van die dag een “deftig en welbezeild SMAK-SCHIP” aangeboden door de Procureur Fiscaal A.H. Pommerol. Het schip De Jonge Janna was gebouwd in 1759 en ongeveer 23 meter lang en zes meter breed. Schipper Gaele Jans van ’t Heerenveen had het schip bevaren en het lag binnen de sluis bij Lemmer voor het pakhuis van Jouwert Sybrens. Wie “gadinge” maakte was op 16 en 23 april welkom in De Jonge Prins van kastelein Jacob Kisjes.

Het smakschip staat in een lange traditie van Friese scheepsbouw. Dit type schip dook op halverwege de 17e eeuw en was zeer geschikt voor de kusthandel. Dit schip kende overeenkomsten met het kofschip en de tjalk. Waarbij de verschillen soms moeilijk te duiden zijn. Het smakschip was bedoeld voor de binnenvaart, maar werd ingezet voor de kustvaart naar onder andere Duitsland en Denemarken. Onze ‘Jonge Janna’ zal gezien de ligplaats en haar lengte veel ingezet zijn voor de afvoer van turf en mest over de Zuiderzee.

De smakschepen voerden aan weerszijden een zwaard. Het schip had twee masten: een grote mast in het midden van het schip en een kleine op het achterschip. De twee dwarszeilen aan de grote mast doen denken aan tuigage die we kennen van vroegere VOC-schepen. Het gaffelzeil aan de grote mast werd niet volledig omhoog gehezen, zoals we dat nu kennen van de skûtsjes. Schipper Geale Jans woont in 1763 in Heerenveen als hem grote rampspoed treft door het overlijden van zijn vrouw Akke Doytses, waar hij in 1747 mee was getrouwd. Dochter Janke overlijdt bij haar geboorte in 1749. Op 30 december 1763 staat Geale inschreven bij het nedergerecht als “fugitief en zeer slecht leven leidend”.

Koopman Jouwert Sijbrens neemt later de achternaam Stapert aan. Jouwert huwt met Tetje Nannes Muskulus. Hij wordt dan zwager van Dirk Beernts Drijfhout. In 1769 zullen beide zwagers samen met Jan Poppe Andreae van Canter, secretaris van de grietenij Weststellingwerf, en nog een aantal leden in een combinatie octrooi krijgen om de vaart van Heerenveen naar het Tjeukemeer opnieuw te graven.

Bekende Heerenveense namen Bij de verkoop van een schip kwam heel wat kijken. In de eerder genoemde komen we een aantal bekende Heerenveense namen tegen. Op 31 maart 1760 woont Anthonie Hendriks Pommerol in Heerenveen, hij is procureur fiscaal (officier van Justitie) van Haskerland.

RECHTS: Het schip De Eendracht IV van de firma Drijfhout op pad met de geheelonthoudersbond in 1919. Op de achtergrond de oliefabriek van Woltman aan de Fok.

Een tekening van het Scheltingahuis, dat werd afgebroken in 1836. Met op de voorgrond een schipper of schippersknecht die met de vaarboom het vaartuig voortduwt. Moeder de vrouw heeft het stuur in handen. Het schip passeert het Herenwalsterbrugje. Op de achtergrond de Kruiskerk die in 1969 werd afgebroken. Jacob Kisjes wordt genoemd als de eigenaar van herberg De Jonge Prins. Jacob was een vermogend man die in 1749 werd aangeslagen voor een bedrag van fl 57-13-0 carolus gulden voor een gezin van vier personen boven de twaalf jaar. Het was niet ongebruikelijk om in De Jonge Prins de finale palmslag (definitieve verkoop) van een schip te houden. Zo is er bijvoorbeeld een finale palmslag voor het “KOFFE-SCHIP ‘De Twee Gebroeders’ op 22 april dat jaar.

Rondom de turfvaart was een hele economie ontstaan. Vele schippersgezinnen leefden hiervan en een verkoop van een schip gaf de herbergier en de procureur fiscaal een mooie bijverdienste.

Het skûtsje Gerben van Manen in 1975. Het laaggevoerde gaffelzeil van het smakschip is al lange tijd niet meer te zien op de huidige skûtsjes.

‘Het verhaal van Heerenveen”is mogelijk gemaakt door: