Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Eindhoven
WIJ ZIJN DE COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT
De gemeenteraad heeft aan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) de opdracht gegeven voor een integrale advisering over bouwinitiatieven. Ook haar rol als klankbord voor supervisors, beleidsmakers en ambtelijke adviseurs is daarbij vastgelegd. Bij de meeste plannen die de CRK onder ogen krijgt zal het architectonische aspect uiteraard het meest intensief worden besproken. Daarnaast spelen stedenbouwkundige randvoorwaarden evenzeer een belangrijke rol. Landschap wordt door de CRK opgevat in de meest brede zin van het woord en betreft dan ook altijd de ruimte rondom een bouwinitiatief. Ontwerpers en opdrachtgevers zal daarom worden gevraagd naar de inrichting van en de relatie met zowel het eigen terrein als de openbare ruimte er omheen.
Eindhoven Skyline / foto Norbert van Onna
De cultuurhistorie van Eindhoven vormt een belangrijke onderlegger voor de CRK. Niet alleen de historie van de specifieke plek, maar ook die van de structuur van de stad. De Ring, de radialen en de kernen van de verschillende dorpen van weleer, vormen het mentale geheugen van de stad. Ook de natuurlijke elementen als de Tongelreep, Genneperparken en Dommelvallei, zijn bepalend voor het beeld van de stad. De CRK staat pal voor het erfgoed in de stad en zal steeds aandringen op een zorgvuldige benadering daarvan. Tegelijkertijd is zij zich bewust van het feit dat veel erfgoed, ook dat uit de wederopbouwperiode, slechts is te behouden door middel van herontwikkeling, ook al ligt die oplossing soms minder voor de hand.
Blob / foto Norbert van Onna
De gemeente Eindhoven heeft het concept van The Natural Step als uitgangspunt onderschreven. Dit is een wetenschappelijk onderbouwde methodiek om organisaties of projecten duurzaam vorm te geven. De CRK is altijd op zoek naar mogelijkheden voor energiebesparing, circulair bouwen, cradle to cradle en co-housing. De commissie is zich bewust van maatschappelijke ontwikkelingen. Mensen zijn mondiger geworden en nemen vaker het initiatief, alleen of in groepen. Toekomstige huurders en eigenaren kunnen een belangrijke rol spelen in ontwerpprocessen. Kwetsbare groepen vinden steeds vaker een eigen plek binnen de woonomgeving.
Eindhoven WD / foto Norbert van Onna
TU Atlas / foto Norbert van Onna
De begrippen Techniek, Design en Kennis zijn kenmerkend voor Eindhoven. En dat mag ook best terug te zien zijn in de openbare ruimte van de stad. Waar dat kan, zal de CRK daar dan ook proberen richting aan te geven door te stimuleren en enthousiasmeren. Er staan veel plannen op stapel, waarvan het doel is een hoog niveau te halen. De ontwikkelingen op Strijp S aan snel, de eerste plannen voor stevige verdichting rond het station zijn gepresenteerd. Ook andere ontwikkelingen zoals die op en rond het Stadhuisplein en de Deken van Somerenstraat krijgt de CRK voorgelegd. De commissie kijkt dan ook verwachtingsvol vooruit.
Kanaal / foto Norbert van Onna
EVEN VOORSTELLEN
Onze commissie bestaat uit zes leden. Een voorzitter, een landschapsarchitect, een erfgoedspecialist, een restauratiearchitect, een architect en een burgerlid. Wij worden ondersteund door drie secretarissen.
VOORZITTER
EVELIEN VAN VEEN Het wordt een spannende tijd voor de stad Eindhoven. Er staan veel bouwplannen op stapel. Het is nu tijd dat de stad zich in hoog tempo verder ontwikkelt en zich daarbij opnieuw kan uitvinden. Het is dan ook een geweldige kans om als voorzitter en architectenlid van deze commissie een bijdrage te kunnen leveren aan het inhoudelijke architectuurdebat. Een consequente ontwerpaanpak, zowel op stedelijk-, gebouw- als detailniveau, staat voor mij voorop.
ARCHITECT
EMILE VAN VUGT Eindhoven bevindt zich momenteel in een groeifase die een mooie dynamiek geeft aan ons werk. In deze tijdgeest proberen wij de samenhang te benadrukken tussen de separate aanvragen, door deze ook te beschouwen als onderdeel van een groter geheel. Van de kleine verbouwing rondom de particuliere woning tot de grote toonaangevende projecten proberen wij ons in te leven in het gedachtengoed van de architect en de aanvrager en dit op een positieve wijze te verbinden met het publieke belang.
LANDSCHAPSARCHITECT
BERDIE OLTHOF De Dommel, het Eindhovens kanaal, de Brabantse bossen en landgoederen: samen vormen zij de landschappelijke context van Eindhoven. Vanuit een landschappelijk perspectief wil ik kansen benoemen voor de plannen in Eindhoven. Denken vanuit het landschap, vanuit de buitenruimtes van de stad legt verbanden bloot en geeft zicht op gedeelde belangen. Aandacht en ambitie voor de buitenruimte zijn voorwaarden voor aansprekende architectuur!
Eindhoven Park / foto Norbert van Onna
ERFGOEDSPECIALIST
TEUN VAN DEN ENDE Ik ben erg geboeid door de huidige transformatie die Eindhoven doormaakt. Er liggen nu kansen om de stad te versterken. Dat betaalt zich op korte termijn uit, maar dient hopelijk ook voor komende generaties. Ik zie in de commissie dat architecten en stedebouwers onderzoek doen naar de tijdlagen van gebouwen, straten en wijken. Het Eindhovens erfgoed komt op deze manier in nieuwe plannen tot uitdrukking.
RESTAURATIEARCHITECT
WIM BEELEN Eindhoven is een stad waar relatief weinig gebouwen als monument beschermd zijn. In het streven van deze stad staat dan ook het optimale behoud van monumenten voorop. Graag werk ik daaraan mee, maar tevens wil ik aan de bestaande (cultuurhistorische, architectonische en bouwhistorische) waarden, nieuwe kwaliteiten verbinden.
BURGERLID
LEONNE CUPPEN Architecten en stedenbouwers staan aan het begin van processen en kunnen daardoor een doorslaggevende rol spelen bij de keuze van leefbaarheid, kwaliteit van gebouwen en haar omgeving en duurzaam materiaalgebruik. Daarvoor is kennis en kunde nodig. Door samen te sparren kunnen we in gezamenlijkheid plannen naar een hoger niveau brengen, waarbij ik als burgerlid het welzijn, gezondheid, interactie en communicatie tussen Eindhovenaren en haar bezoekers centraal stel.
NRE / foto Norbert van Onna
SECRETARIS
ANGELIQUE PHILIPS De komende jaren gaat er veel veranderen. Naast de vele bouwinitiatieven die onze stad ingrijpend doen veranderen, wordt de omgevingswet ingevoerd. Die biedt gemeenten kansen voor modernisering van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid. Eindhoven kan zelf de verantwoordelijkheid nemen om van de commissie ruimtelijke kwaliteit een nog bredere commissie van omgevingskwaliteit te maken, die naast aspecten van cultuurhistorie en welstand ook landschap, stedenbouw en infrastructuur behandelt.
SECRETARIS
HAN VAN DIJK Eindhoven is niet wat het is: ‘Kijk maar, er staat niet wat er staat!’. Natuurlijk heeft de stad haar tastbare architectuur. Maar dit betreft slechts één optiek. De stad reikt met haar historische gelaagdheid een tweede aan. Niet alleen kunnen wij de schijnwerpers op afzonderlijke gebouwen richten, maar ook kunnen we al deze gebouwen bezien in het licht van Eindhoven als stad in ontwikkeling. In een schouwspel dat zowel de stad als haar architectuur interessanter en verleidelijker maakt dan menigeen misschien had verwacht.
SECRETARIS
JELLE GROOT Als secretaris ben ik een spin in het web tussen de stad, de gemeente en de commissie. Aangezien die verhoudingen veranderen, verandert ook mijn rol, gestaag maar onomkeerbaar. In een inclusieve stad zijn het tenslotte de bewoners die aan de knoppen draaien en het auteurschap over de dagelijkse leefomgeving steeds nadrukkelijker zullen claimen. Organiseren wij in de geest van de omgevingswet straks vooral open gesprekken over collectieve ruimtes en waardes? Of blijven we toch ook gewoon beoordelingsgesprekken organiseren op het niveau van het object?
Piazza / foto Norbert van Onna
HOE WERKT DE CRK?
De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit staat altijd open voor toelichting op bouwplannen, het liefst zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces en, als dat nodig is, soms op de bouwlocatie. Dit bevordert een collegiaal gesprek over het ontwerp. De CRK heeft plezier in samenwerken. Een bevoogdende toets op een laat moment ziet zij als een gemiste kans. Afhankelijk van de situatie ziet de commissie zichzelf als collega, coach of uitdager en houdt de betrokkenen graag een spiegel voor. Altijd in een verbindende rol, maar wel onafhankelijk. De kracht van de CRK schuilt daarbij in het denken over een project vanuit verschillende invalshoeken. Zij heeft ruim ervaring met het concreet maken van ruimtelijke kwaliteit en heeft van daaruit een frisse kijk op de opgave.
Nu zij op de helft van haar benoemingstermijn is gekomen, kijkt de CRK terug op alles wat er is gepasseerd. Heeft zij optimaal kunnen functioneren in het speelveld van de stedelijke onwikkeling? Wat viel op en waar kon zij het verschil maken?
Strijp Blok 63 / foto Norbert van Onna
SPILCENTRUM HERAULTLAAN Bij het ontwerp van dit onderwijsgebouw speelde de architectuur de grootste rol in de besprekingen. In collegiaal overleg met de architect zocht de CRK naar de optimale oplossing binnen de gegeven opdracht. Bij het eerste ontwerp voor de school was er volgens de CRK sprake van een zekere schaalloosheid en een gebrek aan nuance.
INPASSING IN DE BUURT
Daardoor was de architectuur niet goed leesbaar en sloot het ontwerp onvoldoende aan bij de buurt. De architect wist het ontwerp zodanig rond de verschillende functies te plooien waardoor die van buiten te herkennen zijn. Door meer ruimte rondom het gebouw te creĂŤren is de gebruikswaarde toegenomen en sluit het ontwerp goed aan bij het schoolsysteem. Ook de oversteek over het aanliggende fietspad is minder gevaarlijk geworden.
HERONTWIKKELING PASTORIE OUDE BOSSCHEBAAN De restauratie en herontwikkeling van de monumentale pastorie was alleen haalbaar door nieuwbouw toe te voegen. Een lange zoektocht, met de beginselen van de Bossche School als uitgangspunt, leverde een aantal oplossingen op met evenzovele beperkingen.
RESTAURATIE EN HERONTWIKKELING
Uiteindelijk is gekozen voor een positie van de nieuwbouw in lijn met de gevel van de achtergelegen pastorie. De toepassing en uitvoering van de erkers was aanleiding tot discussie. Dit soort details kunnen van eminent belang zijn in een monumentale context.
GOEDEREN DISTRIBUTIE CENTRUM NOORD Eindhoven kent een behoorlijk aantal beeldkwaliteitplannen die soms tot in detail beschrijven langs welke lat de CRK een plan moet leggen. Dat schept weliswaar duidelijkheid vooraf, maar kan in sommige gevallen ook knellend zijn. Argumenten om af te wijken van de heersende regels zijn dan ook bespreekbaar.
COLLEGIAAL ADVIES
Dit datacentre op GDC Noord paste niet helemaal in de regels van het beeldkwaliteitplan. De CRK adviseerde desondanks positief over het ontwerp. De CRK staat altijd open voor een uitwisseling van standpunten. Een eerste advies van de commissie is dan ook niet in beton gegoten. In collegiale sfeer laat zij zich graag overtuigen. Door een heldere argumentatie kan dat leiden tot een gewijzigd advies.
GELDROPSEWEG Vertegenwoordigers van de twee buurten aan weerskanten van de Geldropseweg hebben het initiatief genomen om deze straat te verbeteren toen bleek dat er budget voor beschikbaar was. Zij presenteerden hun ideeĂŤn aan de CRK . De commissie was aangenaam verrast door deze verfrissende aanpak en fungeert met plezier als klankbord voor de buurt.
BUURT NEEMT INITIATIEF
Aan de hand van een vergelijkbaar project in Gent stimuleert de CRK het buurtinitiatief tot experimenten en tests, met en in de buurt, om de participatie door bewoners te vergroten.
NRE / foto Norbert van Onna
TRAININGSCOMPLEX DE HERDGANG Bij dit plan zat de opgave zowel in de architectuur van de noodzakelijke uitbreiding van de gebouwen als in de inpassing in het landschap. De CRK riep de opdrachtgever op om, nu de kans zich voordeed, de gedateerde architectuur van het jeugdcomplex niet te herhalen, maar een nieuwe beeldtaal te kiezen die aansluit bij de ambitie van PSV.
INPASSING IN HET LANDSCHAP
Ook vroeg zij om een totaalvisie op het gehele complex. Binnen enkele weken toonden de ontwerpers een samenhangende visie op het complex. De oude en nieuwe bebouwing was zorgvuldiger in het landschap ingepast, daarbij rekening houdend met de noodzakelijke verkeersbewegingen. Ook de architectuur werd naar een hoger niveau getild.
STRATUMSEDIJK CKE-LOCATIE De cultuurhistorie van Eindhoven vormt een belangrijke onderlegger voor beoordeling van plannen door de CRK. De commissie heeft zich hard gemaakt voor onderzoek naar behoud en hergebruik van delen van het eerste golfslagbad van Nederland. Het plan transformeert het zwembad tot appartementen maar houdt de collectieve herinnering van deze plek in ere.
CULTUURHISTORIE
Helaas bleek in laatste instantie het behoud van de oost- en westgevel toch niet mogelijk vanwege de eis om te voldoen aan de duurzaamheidsdoelstellingen (The Natural Step). De gevels worden nu opnieuw opgetrokken met dezelfde architectonische expressie als het bestaande gebouw.
ONGELIJKVLOERSE KRUISING VELD. MONTGOMERYLAAN In het oorspronkelijke plan was een smalle strook onder het plafond van de tunnel gereserveerd voor een lichtelement. In een stad die Techniek, Design en Kennis als marketingstrategie hanteert, heeft de CRK steeds gepleit voor een geïntegreerd lichtkunstwerk van hoge kwaliteit.
TECHNIEK, DESIGN EN KENNIS
Designer Frank Tjepkema heeft een lichtkunstwerk ontworpen op basis van de metafoor van een zwerm vogels. Omdat de zwerm zich bovengronds doorzet bij de twee tunnelmonden, is het mogelijk vanuit alle rijrichtingen van dit interactieve kunstwerk te genieten.
BOUWEN BIJ DE BUNKER Wanneer nieuwe elementen worden toegevoegd aan cultuurhistorisch waardevolle gebouwen, speelt de architectuurhistorische betekenis een belangrijke rol in de overwegingen of zoiets haalbaar is. Dit aspect zou de architect in het onderzoek naar de context moeten betrekken.
ARCHITECTUURHISTORIE
De architectuur van de nieuwbouw bovenop de bunker, het voormalig studentencentrum aan de John F. Kennedylaan, is in zijn detaillering geĂŻnspireerd door het brutalistische gebouw van Maaskant.
ONTWIKKELINGSVISIE EINDHOVEN CENTRAAL Eindhoven moet zich bewijzen in een nationaal en internationaal krachtenveld. Dat vraagt om een visie op het centrumgebied. Belangrijke aspecten daarin zijn het streven naar meer wonen, meer menselijke interactie, een stedelijk knooppunt, design en een gezonde groene omgeving.
De CRK treedt in dit verband op als klankbord voor de opstellers van de visie. De volgende stap in de visievorming is de uitwerking in stedebouwkundige kaders. Een eerste stap daarin is het plan rond het station.
ONTWIKKELINGSVISIE EINDHOVEN CENTRAAL In de ontwikkeling van een visie voor het binnenstedelijke gebied komen alle aspecten van het werkgebied van de CRK aan bod. Het onderzoek naar de toekomst van het gebied bouwt voort op de unieke stedelijke structuur van Eindhoven en de cultuurhistorische aspecten.
Daartoe behoort ook de erfenis van de meer recente ontwikkelingen op het gebied van Techniek, Design en Kennis. Ook de landschappelijke structuur van de Dommel zal een hoofdrol gaan spelen in deze nieuwe ontwikkeling.
C&A 18 SEPTEMBERPLEIN Al geruime tijd voltrekken zich veranderingen in het winkelgebied van de binnenstad. Grote panden als V&D raken leeg, terwijl de kleinere winkels aan de Demer en Rechtestraat worden samengevoegd. Het pand van C&A aan het 18 Septemberplein wordt juist opgesplitst.
VERANDERINGEN IN DE BINNENSTAD
Dit soort aanpassingen zijn door de snel veranderende markt ingegeven en vergen een zorgvuldige afweging tussen cultuurhistorische aspecten van de wederopbouwperiode, een aantrekkelijk vestigingsklimaat en een aangenaam winkelgebied. In het geval van C&A leidt dat tot relatief ingetogen verbeteringen als een groen dak en een begroeide achtergevel.
KAPEL GROTE BEEK Eindhoven kent relatief vrij weinig beschermde monumenten. Dit vraagt om een respectvolle en zorgvuldige houding van ontwerpers en eigemaren. Een cultuurof architectuurhistorisch onderzoek is vaak de basis van de planontwikkeling. Na een bezoek aan de kapel, stemde de CRK in met sloop van bestaande foyer.
MONUMENTEN & NIEUWBOUW
Tegelijkertijd pleitte zij voor een paviljoen dat meer afstand houdt tot de kapel om de monumentaliteit van de oude bebouwing beter tot uitdrukking te brengen. Dit is in het ontwerp met een hoekverdraaiing beantwoord, gemotiveerd vanuit bestaande zichtlijnen binnen het complex.
AANBOUW POIRTERSLAAN De commissie ziet niet alleen grote plannen. Plannen van kleinere omvang bespreekt zij in twee subcommissies. Deze plannen hebben doorgaans minder gevolgen voor de ruimtelijke kwaliteit van de stad. Maar een optelsom van kleine aanpassingen kan wel veel veranderen aan een wijk. Zeker wanneer een wijk de status van beschermd stadsgezicht heeft, is zorgvuldigheid geboden.
BESCHERMD STADSGEZICHT
In Den Elzent is, behalve de architectuur, de open ruimte tussen de bestaande bebouwing van belang voor de samenhang. Het doorzicht vanaf de weg naar het achterliggende groen is een kenmerkende kwaliteit van Den Elzent.
WONING SCHUTTERSBOSCH Plannen voor vrijstaande woningen worden vrijwel altijd besproken in de subcommissie nieuwbouw. De CRK stelt het op prijs als behalve de architect ook de opdrachtgever een toelichting geeft. De bouw van een eigen woning is een heel bijzondere en spannende gebeurtenis voor opdrachtgevers. Het werkt vaak goed als zij in hun eigen woorden het gesprek aangaan met de CRK.
OPGESTELD DOOR DE BEWONERS
Juist bij dit type plannen speelt de CRK haar rol als coach en uitdager, door opdrachtgevers een spiegel voor te houden en hun motieven te bevragen. Onderstaand ontwerp paste volgens de CRK binnen de context van de wijk . Bijzonder is dat in Schuttersbosch het beeldkwaliteitplan is opgesteld door de bewoners van het gebied nadat de gemeenteraad dit in 2016 mogelijk heeft gemaakt.
SUPERVISOR BINNENSTAD Er zijn verschillende supervisors actief in Eindhoven, zoals bijvoorbeeld voor de binnenstad en Strijp-S. Meestal namens de gemeente, maar in enkele gevallen ook namens de opdrachtgevende partij. De supervisor houdt de CRK op de hoogte van recente ontwikkelingen en toetst zijn bevindingen aan die van de commissie.
De supervisor komt niet in de plaats van de CRK, maar hij bewaakt de vooraf gemaakte afspraken over het gebied en begeleidt het ontwerpproces van de plannen. De supervisor geeft advies aan de CRK die het plan vervolgens beoordeelt aan de hand van de welstandsnota.
SUPERVISOR STRIJP-S Het overleg met de supervisor voor Strijp S, Adriaan Geuze, is gezien het bouwtempo en de hoge ambities, intensief. Zonder zijn inbreng zou het gebied niet zijn wat het nu is. Koerswijzigingen ten opzichte van het oorspronkelijke stedenbouwkundige plan bespreekt Geuze met de CRK. Ook de inrichting van de openbare ruimte is onderwerp van gesprek.
Strijp S-Veem / foto Norbert van Onna
De uitgangspunten van elke grotere nieuwe ontwikkeling in het gebied bespreekt de supervisor vooraf met de CRK. Na bespreking met de betrokken architecten, toetst hij zijn bevindingen aan die van de commissie. Over elk definitief ontwerp schrijft de supervisor een advies waarna de CRK het plan bespreekt. Een dergelijke werkwijze is niet alleen effectief maar ook heel inspirerend. Met een prachtige wijk als resultaat.
Strijp S / foto Norbert van Onna
Colofon: Coรถrdinatie Leonne Cuppen Grafisch ontwerp Daria Biryukova Tekst Ton Langenberg Eindredactie Teun van den Ende Beeld: West 8 Oscar Vinck RoosRos Architecten PR Architectuur SATIJNplus architecten Quadrant4 Tjep Pauwert Architectuur Buurtinitiatief Geldropseweg Houben Van Mierlo Architecten Powerhouse Company Urhahn Powerhouse Company UN Studio Tarra architectuur en stedenbouw Van der Sande architecten Spierings & Swart Architectenbureau