Les 1 – Van koffieboon tot pakje koffie
VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk. (communicatief vermogen) De leerlingen kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren. (creativiteit) De leerlingen zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken. (kritisch denken) De leerlingen dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander. (zorgzaamheid) Kennis De leerlingen kunnen met een voorbeeld aantonen dat een kaart of afbeelding een gecodeerde voorstelling is van de werkelijkheid. (Aardrijkskunde) De leerlingen kunnen productie en consumptie van voedsel en hulpbronnen in relatie brengen met demografische evolutie en welvaartsniveau in het kader van een duurzame ontwikkeling. (Aardrijkskunde) De leerlingen kunnen zelfstandig de essentie van een probleem vatten en omschrijven. (PAV) De leerlingen kunnen opvattingen over de mens en over de gelijkwaardigheid van mensen in historisch en cultureel perspectief plaatsen en deze opvattingen met actuele wereldbeelden verbinden. (Humane Wetenschappen) Vaardigheden De leerlingen kunnen uit diverse tekstsoorten relevante informatie selecteren. (PAV) De leerlingen kunnen uit tabellen, grafieken, diagrammen of kaarten relevante informatie selecteren. (PAV)
De leerlingen kunnen zich oriënteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie te verzamelen, te ordenen en te bewerken. (Humane Wetenschappen) Attitude De leerlingen zijn kritisch tegenover aangeboden informatie zoals die m.b.t. ontwikkelings-, welvaarts- en milieuproblemen. (Aardrijkskunde) De leerlingen zijn bereid om lokale problemen van milieu en samenleving in een globale context te plaatsen. (Aardrijkskunde) METHODIEK Bespreken en analyseren van artikels (klasgesprek) Vergelijken grafieken Ontleden tabel
LESVERLOOP De bedoeling van deze les is om de leerlingen vertrouwd te maken met het productieproces van koffie. Ze komen te weten hoe koffie geteeld en verspreid wordt. De les kaart ook problemen aan die zich hierbij voordoen, en mogelijke oplossingen.
DEEL 1 (10 MIN) De les kan op verschillende manieren ingezet worden. Je kan bijvoorbeeld één van de volgende (of beide) filmpjes laten zien: HTTP://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=5MRN3XB2YJK (koffieweetjes) of HTTP://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=OTVE5IPMKLG (Why coffee is great) Deze filmpjes bevatten leuke weetjes en informatie omtrent koffie. Start een kort gesprek over koffie. Mogelijke vragen zijn: Drink je zelf koffie? Weet je waar onze koffie vandaan komt? Vind je het normaal dat we elke dag koffie kunnen drinken? Wat als onze koffie 25 euro zou kosten? Zou je er dan ook nog voor betalen?*
*Deze vraag dient als inleiding voor het volgende deel van de les. Ze laat de leerlingen beseffen dat koffie een product is dat gemakkelijk meer kan gaan kosten in de toekomst. De klimaatsverandering zorgt ervoor dat er op steeds minder plaatsen koffie geteeld kan worden. Met de verschuiving van economische machten staat China ook steeds sterker. Vroeger dronken zij thee, nu meer en meer koffie. De vraagt stijgt, het aanbod daalt.
Ondertussen gaat er ook iets mis in de productieketen. De (koffie)boer krijgt vaak niet genoeg voor hetgeen hij produceert. We gaan hier deze les verder op in.
DEEL 2 (30 MIN) Het productieproces Deel de foto’s uit van het productieproces en toon het proces in woorden op bord/powerpoint. De leerlingen hangen de foto’s dan op aan het bord in de volgorde van het productieproces. Elke foto komt overeen met één stukje tekst. Wanneer alle foto’s op het bord hangen, overloop je ze en verbeter je waar nodig. Als alles op zijn plaats hangt overloop je nogmaals het productieproces met uitleg waar nodig. De foto’s en tekst kunt u terugvinden in bijlage 1
Waar gaat het mis? De leerkracht toont de grafiek over de prijs per pond van koffie Robusta. (Robusta koffie wordt aangewend voor minderwaardige mengsels en oploskoffie, de tegenhanger hiervan is Arabica koffie) De leerlingen leiden hieruit af wat de laagste en de hoogste prijs per pond was over de afgelopen 20 jaar. Wanneer je weet dat één pond ongeveer 500 gram bedraagt, is de prijs per kilo snel gemaakt. De grafiek kan u terugvinden in bijlage 2.
Dit is ook een ideaal moment om de leerlingen thuis te brengen in het ontleden van
grafieken (waarover gaat de grafiek? Wat is de x-as? Wat is de y-as?). Waar gaat het nu precies mis? Hoe komt het dat een Peruaanse boer zo weinig verdient? Waarom krijgt hij zo’n kleine prijs voor zijn koffie? Na een kleine brainstorm met de klas leg je uit dat deze boeren weinig of niets weten over de wereldmarktprijzen. 87% van de verkoopprijs in de supermarkt is in handen van de importeurs, branders en supermarktketens zelf. De boer als producent ziet maar 7% van de totaalprijs terug. Door gebrek aan communicatie weten ze niet aan welke prijs ze hun koffie moeten verkopen. Ook wonen ze te afgelegen en hebben ze moeilijke toegang tot transport. De boeren willen dus zo snel mogelijk van hun product af om te kunnen overleven, ook al is dit voor weinig geld. Wat kunnen wij hier aan veranderen? Vraag aan de leerlingen of zij oplossingen zien voor dit probleem? Kennen zijn organisaties die hierrond werken? Zet deze op het bord ter visualisatie. Wanneer Vredeseilanden op het bord komt te staan ga je hierop in door uit te leggen dat “Vredeseilanden kleinschalige boeren wil helpen aan een beter inkomen en een betere positie op de markt. Op die manier krijgen boeren en boerinnen eindelijk de kansen die ze verdienen. Net zoals wij het normaal vinden om lekker en betrouwbaar voedsel op ons bord te krijgen en zorg willen dragen voor de natuur, voor de volgende generaties. Zo willen boeren in het Zuiden én bij ons een leefbaar inkomen verdienen met hun werk op het land.” Wanneer Max Havelaar op het bord komt te staan ga je hier verder op in door aan te geven dat dit een label is. Deze geven info over de milieukenmerken van het product of over de sociale omstandigheden waarin het gemaakt is. De labels zijn gebaseerd op criteria die strenger zijn dan de geldende wetgeving en die controleerbaar zijn. De drie meest gebruikte labels voor koffie zijn Fairtrade Max Havelaar Rainforest Alliance Utz Certified Eventueel kan je een product met dit label als voorbeeld meebrengen naar de klas. Deel het blad uit met de samenvatting van de drie labels (bijlage 3). Aan de hand van dit blad kunnen de volgende vragen opgelost worden. Welk label focust zich vooral op de bescherming van de boeren? (Fairtrade en UTZ) Welk label houdt zich meer bezig met het milieu? (Rainforest Alliance) Welk label is meer gefocust op de kwaliteit van het product? (UTZ) Bij welk label kan je als kleine boer gaan aankloppen voor hulp? (Fairtrade en UTZ) Hoeveel moet ik scoren op de verplichte criteria als ik hulp wil krijgen van Rainforest Alliance? (80%) Hoeveel tijd krijg ik om te voldoen aan de criteria van UTZ Certified? (1-4 jaar)
DEEL 3 (10 MIN) Klasgesprek Artikel: Uitgestelde koffie HTTP://WWW.DEMORGEN.BE/DM/NL/5403/INTERNET/ARTICLE/DETAIL/1605793/ 2013/03/29/IDEE-VAN-UITGESTELDE-KOFFIE-IS-JONGSTE-FACEBOOKHYPE.DHTML De leerkracht laat de leerlingen het artikel lezen over de uitgestelde koffie. Het wordt samen overlopen en besproken. De leerkracht probeert aan de hand van gerichte vragen een kort klasgesprek op te starten omtrent koffie om de les op een leuke toon af te sluiten. Wat vind je van dit initiatief? Zou je er zelf aan meedoen? Denk je dat het zal aanslaan?
LESMODULES Aanbevolen
Optioneel
Artikel 1: Uitgestelde koffie Artikel 2: Colombiaanse koffietelers staken
Inleiding
Het productieproces Waar gaat het mis (grafieken bijlage 2) Informatief
Wat kunnen wij doen (tabel labels bijlage 3)
Foto’s en teksten productieproces (bijlage 1)
Artikel 1: Uitgestelde koffie Artikel 2: Colombiaanse koffietelers staken Interactief
Filmpje weetjes over koffie Filmpje why coffee is great