Smart Cities ή Εναλλακτικές Κοινότητες;

1. Ταμέρα, μια ουτοπία στην Πορτογαλία

Των αλλήλων οι κοινότητες

SMART CITIES Ή ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ;

Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη

Ενώ οι περισσότεροι αναζητούν το «δεξιό» ή το «αριστερό» σχέδιο που θα φέρει και πάλι, νέα, ανάπτυξη, υποσχόμενοι τα κέρδη στους λίγους ή στους περισσότερους, μια νέα τάση στη θεωρία, αλλά που ήδη δοκιμάζεται στην πράξη, αρνείται το στόχο της ανάπτυξης, της παγκόσμιας κλίμακας και της ανταγωνιστικότητας και αντιπαραθέτει μικρότερα μεγέθη και τοπικές κλίμακες που διαπνέονται από τις αρχές της ισοτιμίας, του συνεργατισμού και της εκούσιας ολιγάρκειας.

Μοιάζει απλό, ίσως απλοϊκό, ουτοπικό, μπορεί κι ονειροπαρμένο. Η αλήθεια είναι πάντως ότι η οικονομία δεν είναι δυνατό να αυξάνεται επ’ αόριστον σε έναν πλανήτη με φυσικά όρια. Μπορούμε να παίρνουμε ό,τι δάνεια θέλουμε από το μέλλον και να βάζουμε ό,τι επιτόκια θέλουμε, αυτό δεν σημαίνει ότι ο πλανήτης θα υπακούσει στις φαντασίες μας, όπως λένε οι θεωρητικοί της αποανάπτυξης. Και δεν είναι η μόνη αλήθεια που τους αναγνωρίζεις…

Το να φτιάξουμε έναν κόσμο που θα έχει αυτόνομες, αυτοθεσμιζόμενες κοινότητες που αλληλεπιδρούν, έναν κόσμο που να μην παράγει αλλά να δημιουργεί, δίχως σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας, αυτό δεν είναι ουτοπία, είναι διαδρομή, εξέλιξη. Ίσως και η μόνη διέξοδος.

2: Matavenero, ένα απομακρυσμένο οικοχωριό στη βορειοδυτική Ισπανία

3: Matavenero, ένα απομακρυσμένο οικοχωριό στη βορειοδυτική Ισπανία

MΕΜΟΝΩΜΕΝΑ ΑΤΟΜΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ, ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΠΤΥΧΘΕΙ ΠΑΝΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΥΙΟΘΕΤΩΝΤΑΣ ΑΛΛΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ

«ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ» Ή ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ;

Σύμφωνα με τις προβλέψεις των Ηνωμένων Εθνών, μέχρι το 2050 το 70% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές. Ο αυξανόμενος πληθυσμός, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η αειφόρος ανάπτυξη αποτελούν μεταξύ άλλων τις προκλήσεις, που αντιμετωπίζουν οι μικρές και μεγάλες πόλεις σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, το κλειδί για να αντέξουν οι πόλεις και να αποτελούν βιώσιμα μέρη, όπου οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν τη ζωή και την εργασία είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός τους. Έτσι, οι λεγόμενες έξυπνες πόλεις, οι smart cities, είναι σήμερα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και η αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών προβάλλεται ως η απάντηση για την παροχή καλύτερων υπηρεσιών προς τους πολίτες, για τη μείωση των δαπανών καθώς και την αύξηση των εσόδων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Η παράλληλη ανάπτυξη των δύο τεχνολογιών FTTH και 5G αναμένεται να αλλάξει την καθημερινότητα των πολιτών μέσω της δυνατότητας συνδεσιμότητας σε τεράστιο αριθμό συσκευών όπως οικιακές συσκευές, αυτοκίνητα, συσκευές υγείας, κάμερες κλειστού κυκλώματος, θυροτηλέφωνα κ.ά. Οι έξυπνες πόλεις υψηλής τεχνολογίας υπόσχονται επίσης αποτελεσματικότητα, παρακολουθώντας τα πάντα από παντού. H Julia Watson, λέκτορας αστικού σχεδιασμού στα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ και της Columbia, παρουσίασε το βιβλίο «Lo-Tek: Design by Radical Indigenism», αποτέλεσμα των περισσότερων από 20 ετών ταξιδιών της για την έρευνα των αρχαίων έξυπνων οικισμών, μέσα από το φακό μιας αρχιτεκτόνισσας.

4. Damanhur, μία μυστικιστική οικοκοινότητα στην Β. Ιταλία

ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΜΕ ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ, ΑΥΤΟΘΕΣΜΙΖΟΜΕΝΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΕΙ ΑΛΛΑ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ, ΔΙΧΩΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΥΤΟΠΙΑ, ΕΙΝΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ. ΙΣΩΣ ΚΑΙ Η ΜΟΝΗ ΔΙΕΞΟΔΟΣ

5. Πελίτι, η μεγαλύτερη ελληνική εναλλακτική κοινότητα

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ, ΜΕ ΓΕΩΡΓΙΑ ΧΩΡΙΣ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ, ΜΕ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΤΟΜΕΑ, ΜΕ ΠΑΡΑΓΩΓΉ – ΚΑΙ ΟΧΙ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ – ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

«Η ζωή στη γη βασίζεται στη συμβίωση» λέει και προτείνει να αντικαταστήσουμε τη φράση «επιβίωση του ικανότερου» με την «επιβίωση του πιο συμβιωτικού». Όχι τόσο πιασάρικη, ίσως. Αλλά πιο έξυπνη.

Από την άλλη «όχθη» και κόντρα στο ρου των κυρίαρχων, με κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα, τα τελευταία χρόνια, μεμονωμένα άτομα αλλά και ομάδες, συλλογικότητες και κινήματα έχουν αναπτυχθεί παντού στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, υιοθετώντας άλλες φιλοσοφίες και άλλους τρόπους προσωπικής και συλλογικής διαβίωσης.

Πρωτοβουλίες σε κάθε πτυχή της παραγωγής, όπως δίκτυα διανομής παραδοσιακών σπόρων, συνεταιρισμοί αγροτών και οικοκοινότητες, οριζόντια δίκτυα αλληλεγγύης για την παροχή τροφής και αγορές χωρίς μεσάζοντες, συνεταιριστικές μονάδες παραγωγής ενέργειας, καθώς και κινήματα υπεράσπισης και επέκτασης των κοινών αγαθών αναπτύσσονται στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας (δίκτυο ΠΕΛΙΤΙ Τοπικοποίηση, Από Κοινού, Το δέντρο, Οικοκοινότητα Κύτταρο Νέας Γης, Κοινότητα Ουτοπία, κ.ά).

Η πρόταση μοιάζει απλή. Μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα χωρίς να χρειάζεται να παράγουμε και να καταναλώνουμε όλο και περισσότερο, να γυρίσουμε στις κοινότητες και να ξαναρχίσουμε τις τοπικές παραγωγικές δραστηριότητες, με μια γεωργία χωρίς φυτοφάρμακα και χωρίς μεταλλαγμένα, με αναδιάρθρωση εκ βάθρων του ενεργειακού τομέα, με παραγωγή – και όχι υπερπαραγωγή – που βασίζεται στις πραγματικές ανάγκες, στη βάση της δίκαιης αναδιανοµής του πλούτου.

Αντιπροτείνει τις μικρές κλίμακες, τις οριζόντιες και όχι ιεραρχικές συνδέσεις, τις άμεσες και ισότιμες σχέσεις, χωρίς ενδιάμεσους και γραφειοκρατία, τα κοινωνικά αγαθά απέναντι στη λογική της ιδιοκτησίας, τον ελεύθερο χρόνο κόντρα στην ψυχαναγκαστική εργασία, το τοπικό έναντι του παγκόσμιου.

Για μια κοινωνία στην οποία η ποιότητα βαραίνει περισσότερο από την ποσότητα και η συνεργασία επιβάλλεται στον ανταγωνισμό. Υπάρχουν παραδείγματα τέτοιου τύπου. Αγροοικολογικοί συνεταιρισμοί παραγωγών και καταναλωτών, συλλογική στέγαση, συστήματα άμεσης ανταλλαγής και εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, εναλλακτικά νομίσματα. Στην Καταλονία, στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Αργεντινή, στο Μεξικό, στην Κολομβία, υπάρχουν παρόμοιες πρωτοβουλίες, οι οποίες αναπτύσσονται στο πλαίσιο της νέας οικονομικοκοινωνικής κρίσης και απαντούν στην αδυναμία της οικονομίας της αγοράς να καλύψει βασικές ανθρώπινες ανάγκες.