17. maí – 29. júní 2008
facing china
AUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
May 17 – June 29, 2008
facing china Verk úr einkasafni Fu Ruide
„Listaheimurinn í Peking hefur rokið upp úr öllu valdi, bæði hvað snertir fjölda atvinnulistamanna og þá fjármuni sem er varið til kaupa á verkum þeirra innanlands sem um allan heim...“ Hannes Sigurðsson 汉纳斯·司格德森
„...endurspegla afar sára og sálrænt þjakandi reynslu fjölskyldu hennar á tímum menningarbyltingarinnar...“ bls. 9
„...hið einkennilega er að hin ríkjandi rósemi í málverkinu veldur dálitlum kvíða...“ bls. 8
„...Í flestum verka hans birtist listamaðurinn sem barn á sögusviði sem er ævintýri líkast...“ bls. 9
„Það var torræður blær á því og öll góð list (einsog ég hef komist að í millitíðinni) hefur einhvers konar ráðgátu að geyma. Ráðgátan örvar huga manns og hvetur mann til að leggja upp í leit að hinu ókunna.... “
„...[í Kína smeygja stjórnvöldin sér] inn í alla kima lífsins...“ bls. 9
„...vísa óbeint til fyrirbrigða af ætt menningarlegrar blóðskammar og blendingseiginleika...“ bls. 9
„...tilefni til að velta fyrir sér fjölskyldutengslum í konfúsískri og maóískri hugmyndafræði...“ bls. 8
„...leiða hugan að fáránleika þeirrar hetjuhugmyndafræði sem hefur skollið á nokkrum kynslóðum í Kína...“ bls. 9
„...írónískar athugasemdir um andlegan tómleika í Kína á okkar dögum..“ bls. 9
„...þakið lagi af efni sem ekki má anda að sér, sem ýtir undir hinn þurra, óljósa og kæfandi anda...“ bls. 9
SÝNINGARSTJÓRI
„Á tímabili breytinga, óvissu og sundrungar sneru þessir listamenn sér frá djarfhuga framsetningu og stórbrotnum félagslegum hugsýnum og að hvunndagslífinu.... “ Li xianting 栗宪庭
„Lifandi eiginleikar listaverka ljúka upp töfraheimi þar sem sjónræn og tilfinningaleg áhrif geta á augabragði leitt saman einstaklinga af ólíkum uppruna og bundið þá böndum þess mannlega.... “ Vigdís finnbogadóttir 维格迪斯·芬博阿多蒂尔
Hannes Sigurðsson
Útgefandi: art.is/Listasafnið á Akureyri Þýðingar: Uggi Jónsson Prófarkalestur: Helena Isaksen Prentun: Ásprent ISBN 978-9979-9829-4-4
Í tengslum við sýninguna hefur verið gefin út 270 síðna bók í hörðu bandi á kínversku og ensku. Greinarhöfundar eru Hannes Sigurðsson, Fu Ruide, Robert C. Morgan, Li Xianting, Vigdís Finnbogadóttir og Christoph Fein. Bókin er fáanleg í Listasafninu á Akureyri.
„Listamennirnir voru allir með vinnustofur sem voru í grundvallaratriðum mjög líkar stúdíóinu mínu – penslar og litir í staðinn fyrir myndavélar og linsur, hátíðlegt teborðið í staðinn fyrir espressovélina.... “ Christoph fein 克里斯托夫·芬
– er aðalstyrktaraðili sýningarinnar
Forsíða: Wei Dong, Rauði leikurinn, 2005. Olía á striga, 142 x 100 sm / Baksíða: Yang Shaobin, Nr. 5, 1997–1998. Olía á striga, 230 x 180 sm
FU RUIDE 福瑞德
Afstæði tímans í ofsahröðum heimi eftir: Hvernig ætli Vesturlandabúa, sem
ingu og neysluhyggju sem eru fylgifiskar hins rót-
kemur í heimsókn til Kína í fyrsta
lausa túrbókapítalíska samfélags. Tæknilega er
sinn, komi kínversk samtímalist og
Kína meðal fremstu ríkja í heiminum, og í mörgu
menning fyrir sjónir? Sýningin Facing
tilliti eru framleiðsluvörurnar og nýjungarnar þeg-
China (Augliti til auglitis við Kína), sem er
ar skrefi á undan því sem gerist á Vesturlöndum. Á
skipulögð af Listasafninu á Akureyri, gefur áhorf-
nýliðnum áratugum hefur samfélagið gengið í
endum færi á að leggja þessa spurningu fyrir sjálfa
gegnum svo gagngerar breytingar að engu er lík-
sig og bera svörin saman við væntingar sínar.
ara en tíminn hafi tekið undir sig stökk.
Heiti sýningarinnar endurspeglar meginstef
Rétt einsog ég var agndofa þegar ég virti fyrst
hennar, manninn og andlitið, sem sjá má í málverk-
fyrir mér kínverska borgarmenningu samtímans,
um og skúlptúrum eftir níu kínverska samtímalista-
varð ég ekki síður gáttaður þegar ég kynntist lista-
menn sem vakið hafa alþjóðlega athygli og sett
heiminum í Peking. Það er ekki nóg með að ágeng
hvert sölumetið á fætur öðru í uppboðshúsum
sölumennska margra kínverskra listamanna stingi í
heimsins: Chen Qing Qing, Fang Lijun, Liu
stúf við hinn dæmigerða vestræna bóhem, heldur
Ye, Tang Zhigang, Wei Dong, Yang Shaobin, Yue Minjun, Zhang Xiaogang og Zhao Nengzhi.
mætir manni einnig viðhorf sem er laust við gáfu-
Öll verkin á sýningunni koma úr fórum hol-
partinn einsog ég væri að blaða í kennslubók um
lenska listaverkasafnarans Fu Ruide. Hann hef-
listasögu Vesturlanda þegar ég leit í fyrsta sinn á
ur reynst Listasafninu á Akureyri mikill haukur í
viss málverk og tók eftir því að áhrif frá helstu mál-
horni við mótun og undirbúning sýningarinnar og
urum og listastefnum blönduðust stundum saman í
bætti mörgum nýjum verkum í safn sitt til að gera
einu og sama verkinu. En listamennirnir sem ég
hana sem best úr garði. Af þessu tilefni hefur verið
kynntist búa yfir slíkri snilld og tæknilegri færni að
gefin út glæsileg 270 síðna bók í hörðu bandi á
samtvinnun þeirra á stílum og stefnum höfðar ekki
ensku og kínverskum sem í rita auk forstöðumanns
aðeins til augans heldur er líka frumleg svo af ber.
Listasafnsins og eiganda verkanna, Vigdís Finn-
mannatilgerð og andstöðu við ríkjandi ástand. Hvað sjálfri listinni viðvíkur, þá fannst mér hálf-
verk eftir Liu Ye á sýningunni Facing China til
bandaríski listfræðingur Robert C. Morgan og virt-
að sjá dæmi um það af hve mikilli kostgæfni vissir
asti gagnrýnandi kínverskrar myndlistar, Li
kínverskir listamenn hafa lagt sig eftir því að kynna
Xianting, sem stundum er kallaður guðfaðir sam-
sér þekktustu listamenn Evrópu og Bandaríkjanna.
tímalistarinnar þar í landi. Þá hefur Listasafnið gef-
Liu vitnar hvað eftir annað til rúðustrikaverka Piets
ið út dagblað sem hefur að geyma valda texta á ís-
Mondrian, og á veggnum í bakgrunni myndar hans
lensku og myndir í áðurnefndri bók. Sýningin er
Der Rote Apfel (1991) hangir mynd af Port-
sett upp í tengslum við Listahátíð í Reykjavík, sem
rettinu af Arnolfini, meistarastykki Jans van
árið 2008 er að miklu leyti helguð alþjóðlegri mynd-
Eyck frá 15. öld. Der Rote Apfel er gott dæmi
list. Frá Akureyri ferðast sýningin víða um lönd og
um það hvernig list í Kína, einsog margt annað í
verður hún meðal annars sett upp í söfnum í
kínversku þjóðlífi, hefur á síðustu tuttugu árum
Austurríki, Noregi, Finnlandi og Svíþjóð. „Skandi-
framþróast á ofurhraða í samþjappaðri endurtekn-
navíuför“ hennar lýkur árið 2010, en þetta er í
ingu á vestrænni list liðinna alda. hefur skilað mögnuðum niðurstöðum. Lista-
ari stærðargráðu.
heimurinn í Peking hefur rokið upp úr öllu valdi,
• hannes sigurðsson
bæði hvað snertir fjölda atvinnulistamanna og þá
að hitta þá listamenn sem taka myndu þátt í sýn-
fjármuni sem er varið til kaupa á verkum þeirra
ingunni vorið eftir. Þar sem ég stóð á Torgi hins
innanlands sem um allan heim. Einsog gildir um
himneska friðar við hliðin næst Borginni for-
flesta þátttakendurna í Facing China, er meiri
boðnu, var ég furðu lostinn yfir fyrirframgefnum
eftirspurn eftir verkum þessara listamanna en
hugmyndum mínum. Hvar er Austrið, hugsaði ég
framboð. Jafnvel „ofursafnarar“ í alþjóðalistaheim-
með mér. Í fyrstu orkaði Kína á mig líkt og það
inum virðast ekki vera í aðstöðu til að koma hönd-
hefði orðið fyrir holskeflu vestrænna áhrifa. Heilu
um yfir öll þau verk sem þeir kysu að kaupa. Að
úthverfin litu út einsog þau hefðu verið byggð á
auki virðast flest samtímalistasöfn í Kína nú vera í
síðasta áratug í sama alþjóðlega skókassastílnum
einkaeigu og starfrækt með fjármagni sem streymir
og þekkist frá Boston eða Berlín, að því frátöldu
að frá fasteignafjárfestum. Hvernig sem á það er lit-
að á auglýsingaskiltunum voru kínversk tákn.
ið, blómstra sjónrænar listir og stórviðskipti.
Eftir að menningarbyltingunni í Kína (1966–1976)
„Þegar útlendingar standa frammi fyrir verkunum, knýja þessi andlit augu hinna vestrænu gesta til að horfast í augu við sjálf sig“
Sambræðsla erlendra áhrifa við kínverska list
skipulagningu alþjóðlegrar farandsýningar af þess-
Í apríl árið 2007 fór ég til Kína í fyrsta sinn til
forstöðumann Listasafnsins á Akureyri
Maður þarf ekki annað en að líta á fáein mál-
bogadóttir fyrrverandi forseti Íslands, hinn þekkti
fyrsta sinn sem íslenskt listasafn á frumkvæðið að
Hannes Sigurðsson
En hvað sem líður þessum glæsilega og fram-
lauk, hafa fornar hefðir, sem höfðu áður verið
úrskarandi árangri, stendur eftir hið sérkennilega
hafðar í heiðri, vikið hratt fyrir vörumerkjavæð-
samband milli listar í Kína og þeirrar listar í Evrópu
Chen Qing Qing Endurholdgun, 2007 Blönduð tækni, 20 x 34 x 24 sm
AUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
.3
og Bandaríkjunum sem sú austurlenska hefur tekið sér til fyrirmyndar. Hröðun tímans, ef svo má segja, hefur leitt til þess að samtímalist í Kína hefur þotið gegnum sínar eigin hefðir, sem og þróun vestrænnar listar, og sleppt mörgum áföngum í heilu lagi. Hin tæknilega færni margra listamanna í því að „kópera“ frá áhrifavöldum sínum leiðir í ljós allt öðruvísi forgangsröð í sköpunarferlinu, og ungir listamenn geta orðið „fullskapaðir meistarar“ nánast undireins og þeir hefja ferilinn. Það er ekki aðeins í Kína sem kaupin gerast svona á eyrinni, því ungir listamenn á Vesturlöndum hafa líka breyst í menningarlegar súperstjörnur á einni nóttu. Þetta hófst fyrir alvöru með hreyfingu „Ungra breskra listamanna“ (YBA) sem ruddist líkust stormsveip inn í listaheiminn á tíunda áratugnum. Með ungu stjörnunum þyrlaðist einnig upp mikið af peningum. Ef til vill er það þessi andstæðukennda skynjun tímans sem við sjáum í mannverunum sem mæna á okkur úr verkunum. Svipbrigði þeirra sýna breitt róf mannlegra tilfinninga, frá ánægju og sorg til skelfingar, sælu, sársauka og leiðinda. Og þó er það svo að mörg þessara andlita, jafnvel þau sem í fyrstu virðast augljóslega lukkuleg eða hrygg, endurspegla margræðni, stundum jafnvel tómleika, sem nístir áhorfandann á óvæntan máta. Það er engu líkara en þessar máluðu verur skilji fáránleikann og flækjurnar að baki undarlegri sköpun þeirra upp úr endurreisn tímans. Þegar útlendingar standa frammi fyrir verkunum, knýja þessi andlit augu hinna vestrænu gesta til að horfast í augu við sjálf sig. Þau hvetja okkur að endurskoða okkar eigið gildismat, rugla stolt okkar yfir eigin „andspyrnumenningu“, hugsa upp á nýtt hvaða merkingu það hefur fyrir list að vera yfirgangssöm og draga í efa meinta þörf okkar fyrir að vera í andstöðu við fortíðina í viðleitninni til að skapa eitthvað „nýtt“. Listamennirnir níu sem taka þátt í sýningunni Facing China hafa með þessum hætti sýnt fram á snilldartök sín á að nýmynda stíl sem er að öllu leyti þeirra eiginn, stíl sem býr yfir einstæðri, óræðri sálrænni dýpt.
Verkin úr safni Fu Ruide voru ekki einvörð-
ungu valin vegna verðleika sinna, heldur einnig til að þau væru í samræmi við stef sýningarinnar, sem er manneskjan, fas hennar og fés, og þar af sprettur heitið Facing China. En þótt líta megi á sýninguna harla bókstaflega í þessu tilliti, er heitið einnig margrætt með ráðnum hug, jafnvel eilítið ógnvænlegt, þar eð það að standa „augliti til auglitis við eitthvað“ þýðir að takast á við veruleikann. Sýningin býður því birginn að mögulega kvikni einhverjar væntingar til kínverskrar listar um að hún sé annaðhvort sprottin af eintómri pólitík eða seiðandi „exótík“ og öðrum hefðbundnum grillum. Málverkin og skúlptúrarnir á sýningunni eru ekki til marks um „Kínverjaskap“ þessara listamanna. Þess í stað afhjúpa þau stereótýpur, beina sjónum okkar frá hinu dálítið kunnuglega að djúpri sjálfhygli þegar við leiðum augun um andlitin og líkamana sem bregður fyrir í verkunum. Þau afhjúpa persónulegar og andlegar sneiðmyndir af fólkinu sem þau sýna, og mannlega eiginleika sem eru almennari en áhorfandinn kann að gera sér í hugarlund við fyrstu sýn.
.4
2000.11.19, 2000. Olía á striga, 180 x 80 sm
facing china
Fang Lijun
Um listsöfnun Það gerist sjaldnast að fólk vakni að morgni dags
staðist þá freistingu að kaupa með eyranu. List
og hugsi með sér: „Ég ætla að fara að safna lista-
skyldi maður ekki safna með það að leiðarljósi að
verkum!“ Það kom allavega ekki fyrir mig. Fyrir
gera sjóði sína gildari.
rétt rúmlega tíu árum var þekking mín á samtíma-
eftir:
Fu Ruide
Annað sem ég hef forðast er að safna öllu sem
list nánast ekki nein, hvað þá að ég vissi nokkuð
nöfnum tjáir að nefna. Það er trú mín að lista-
fyrr búið að ljúka einhverjum tvíæringnum þegar
um kínverska samtímalist. Það var hreinasta tilvilj-
verkasafn eigi að hafa skýr viðmið. Í mínum huga
komið er að næstu kaupstefnu eða uppboði. Líkt
un að dag einn átti ég leið framhjá galleríi þar sem
verða listaverkin sem ég kaupi að eiga það skylt
og engisprettufaraldur hefja safnarar sig á loft og
ég sá málverk eftir Fang Lijun. Ég man ekki
að þau segi sögu – persónulega sögu. Það er ná-
steypa sér yfir enn einn skika jarðarinnar til að
hvort mér fannst það „fallegt“, en það heillaði mig. Í
kvæmlega þetta sem gerir listaverkasöfnun að jafn
rífa í sig hvert snitti á ökrum listarinnar. Þessi þró-
sannleika sagt gat ég ekki hætt að hugsa um það.
ánægjulegri áskorun og hún er.
un truflar mig.
Það var torræður blær á því, en öll góð list (einsog
Á árum áður var listaverkasöfnun mun róman-
Eigendur gallería og safnarar fínkemba listahá-
ég hef komist að í millitíðinni) hefur einhvers konar
tískari en hún er nú á dögum. Maður gat rölt í ró-
skólana einsog útsendarar fótboltafélaga í meist-
ráðgátu að geyma. Ráðgátan örvar huga manns, og
legheitum um galleríin í leit að einhverju merki-
aradeild, ákveðnir í að ráða til sín hæfileikaríka
hvetur mann til að leggja upp í leit að hinu ókunna.
legu, og sæi maður athyglisvert verk gat maður oft
unglinga áður en einhver keppinautanna kemur
Málverkin á þessari sýningu voru
og einatt fengið að taka það með sér heim í nokkrar
auga á þá. Hvert tímaritið á eftir öðru birtir línurit
eingöngu keypt á forsendum innsæis.
vikur til skoðunar og reynslu. Jafnvel stórhrífandi
sem gefa til kynna hvernig listaverk hafa vaxið að
Sýningin er ekki úrval verka; það má
verk einsog Rómeó eftir Liu Ye hékk langan
verðgildi. Listamenn eru flokkaðir eftir ágóðanum
segja að hér sé nokkurn veginn allt
tíma uppi á vegg í galleríi áður en það var loks selt.
af uppboðunum, og listar yfir þá sem rísa hraðast og efnilegustu ungu listamennina eru nú viðteknir
mitt listaverkasafn. Vitaskuld eru margir
Margt hefur breyst á nýliðnum árum, aðallega
aðrir góðir listamenn í Kína, en ég hef einungis
vegna hnattvæðingar listaverkamarkaðarins með
hlutir. Ef þig langar til að safna listaverkum, þá
keypt verk sem ég hef getað fengið vissa „tilfinn-
tilkomu internetsins, uppboðshúsa sem starfa á
mundi ég ráðleggja þér að elta ekki „hitasækin
ingu“ fyrir. Ég er listaverkasafnari sem kaupir með
heimsvísu, og aukins fjölda listaverkakaupstefna
flugskeyti“ markaðarins heldur þróir með þér
auganu og hjartanu. Ég er stoltur af því að hafa
og tvíæringa. Maður verður ringlaður; það er ekki
þinn eigin stíl!
Rómeó, 2002. Akrýl og olía á striga, 65 x 80 sm
AUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
liu ye .5
Augliti til auglitis við Kína, augliti til auglitis við mig Um listamenn, list og athugandann
eftir:
Fu Ruide
Það er einlæg trú mín að dýpstu tilfinningar
að orði að þau væru „hjartnæm, ljóðræn og dul“.
mannanna séu sprottnar af reynslu þeirra á
Tang Zhigang leit á hinn bóginn svo á að
barnsaldri. Um það bera verk listamannanna á
„húmor“ væri máttarstoð sýningarinnar. Aðrir
þessari sýningu vitni. Myndirnar sem hér gefur
lýstu listaverkunum með því að tala um einsemd,
að líta draga fram tilfinningar og kenndir sem
sársauka og óöryggi, tilfinningar sem eru mér
eiga sér rætur í æskunni og námsárunum. Þessir
ekki ókunnar úr minni eigin tilveru. Á árunum eftir byltinguna 1989 ólst upp og
listamenn ólust upp á tímum menningarbyltingarinnar (1966–1976) og þeir voru við nám þegar
blómstraði einstök kynslóð listamanna. Enda
stúdentauppreisnin var barin niður á Torgi hins
þótt hver og einn þeirra listamanna sem sýna á
himneska friðar árið 1989.
þessari sýningu hafi farið sína eigin leið, eiga
Á sama tíma ólst ég upp á friðsælum útkjálka
þau öll sameiginleg tengsl — hvort heldur bein
í Hollandi. Ég hjólaði í skólann og fékk mér te-
eða óbein — við fortíðina. List þeirra tjáir þetta
bolla og kexköku þegar ég kom heim. Ég var oft
með margvíslegum hætti. Yue Minjun setur
einn í herberginu mínu og eyddi miklu af tíma
upp grímu hláturs, en einsog Tang Zhigang
mínum í að safna steinum og steingervingum,
orðar það: „Að baki hlátrinum býr sársauki. Fólk
lesa og læra. Ég vissi ekki hætis hót um það sem
hlær að hlutum vegna þess að það tengir þá við
kínversk börn á aldur við mig máttu þola, í 5000
sig sjálft; það sem kemur einhverjum til að hlæja
mílna fjarlægð. Þau vissu ekkert um mig, og ég
er líka uppspretta sársauka hans.“ Fang Lijun
vissi ekkert um þau. Og þó er það svo að hvar-
tjáir sig með háði og sjálfsháði, og með vissum
vetna þar sem fólk vex úr grasi — og án tillits til
gáska. Enda þótt háð sé einnig mikilvægt í list-
aðstæðnanna sem móta persónulegt líf þess og
sköpuninni hjá Liu Ye, er hann fyrst og síðast
samfélögin sem það býr í — á fólk margt sameig-
upptekinn af draumum og hugarórum um
inlegt, það deilir áþekkum tilfinningum. Það er
Sæludalinn sinn, þennan ímyndaða stað sakleys-
það sem tengir okkur öll. Listaverk er annað og mun meira en visst magn af blandaðri málningu eða einhverju öðru efni, litur og formgerð. Það er okkur gluggi að innri veröld listamannsins.
is og hamingju bernskunnar. Hann og Tang Zhigang draga báðir upp mynd af hinum „saklausa“ heimi sem börn skynja, en einnig má sjá vísanir til hins harðdræga veruleika fullorðinna sem leika sér í stríði og öðrum fullorðinsleikjum. Yang Shaobin fékk útrás fyrir tilfinningar
Sambandið sem kviknar milli listaverksins og áhorfanda — rétt einsog með tónlist — er að
sínar með því að draga upp myndir af blóðugum
miklu leyti myndað af tilfinningu, innsæi. Það
árásum, Zhao Nengzhi með því að sýna mann-
hefur fátt eitt með dómgreind og tjáskipti að
legar þjáningar. Chen Qing Qing prjónar vesti
gera. Ef til vill skýrir það hvers vegna lista-
úr vírneti utan um ljósmyndirnar úr æsku sinni,
menn eru oft tregir til að túlka verk sín eða
og í verkinu Endurholdgun nýtir hún sér þá
setja merkimiða á þau. Að líta á listaverk sem
tíma þegar Rauðu varðliðastelpurnar sem Wei
stað, þar sem hugsanir og tilfinningar lista-
Dong málaði voru enn í siðsamlegum búningi
mannsins koma saman og kristallast, kveikir
og virtust vera að marsera til einhverrar útópíu.
nýjar hugsanir og tilfinningar hjá áhorfand-
Á málverkum Zhang Xiaogang má einnig sjá
anum. Í listinni finna allir eitthvað sem er full-
línur sem liggja til fortíðarinnar, harla bókstaf-
komlega persónulegt fyrir þá, einstætt í
lega í formi litaðra þráða sem tengja ættingja og
reynsluheimi þeirra. Í þeim skilningi er lista-
annað fólk, og samfélagið allt. Heiti sýningarinnar, Facing China
verk spegill. Í október árið 2007 fór ég til Kína ásamt ljós-
liu ye H. C. Andersen, 2001 Akrýl og olía á striga, 30 x 20 sm
(Augliti til auglitis við Kína), vísar bæði til
myndaranum Christoph Fein, sem ég hafði beðið
andlits mannsins og til árekstra við Kína. Það
að ljósmynda listamennina og vinnuaðstæður
segir líka sitthvað um innra líf listamannanna
þeirra fyrir sýningarskrána. Þegar við heimsótt-
sem þátt taka. En sýninguna hefði allteins mátt
um Zhang Xiaogang á vinnustofu hans og
kalla Augliti til auglitis við þig, þar sem hún
sýndum honum kynninguna á verkunum sem
snýst einnig um hugsanir og tilfinningar sem allir
áttu að vera með á sýningunni, komst hann svo
gætu búið yfir, hver sem er, hvar sem er.
„Að líta á listaverk sem stað, þar sem hugsanir og tilfinningar listamannsins koma saman og kristallast, kveikir nýjar hugsanir og tilfinningar hjá áhorfandanum“ Fu Ruide .6
facing china
Hver er ég? Þegar sagt er á kínversku: „Hver er ég?“, á það fátt eitt skylt við hina spaklegu spurn Pauls Gauguin: „Hvað erum við?“ „Hver er ég?“ er ekki einu sinni talin spurning í raun og veru. Þess í stað er hún sjálfhæðin yfirlýsing um mannkynið og hefur þessa aukamerkingu: „Er ég eitthvað?“ „Hver er ég?“ er einnig hægt að nota til að gera kaldhæðnislega athugasemd um mann sjálfan og tengsl manns við samfélagið. Þessi spurning er einna helst viðbragð við vissum aðstæðum í lífinu þar sem maður er al-
innihaldi til áróðurskenndur, er því samansetning-
veg ráðalaus. Í meira en heila öld hefur hugmyndin um menn-
ur úr sovéska sósíalrealismanum og kínverskri alþýðulist. Kína lokaði sig af frá umheiminum í sjö áratugi. Það var einmitt á því tímabili sem mód-
eftir:
Li Xianting
gagnrýnandi og „guðfaðir“ kínveskrar samtímalistar
ernisminn í hinum vestræna heimi hafnaði hinni frásagnarlegu listhefð og tók til við að gera til-
súrrealisma (1979–1983); dada, súrrealisma,
raunir með alls kyns ný listform og hugmyndir.
Joseph Beuys, og flúxusstefnuna (1984–1989); og
Þegar upplýsingaöldin gekk í garð og hnattvæð-
popplist frá því í lok níunda áratugarins til miðs tí-
ingin hóf að ganga æ hraðar fyrir sig á stjórnmála-
unda áratugarins. Það var einnig á því sama tíma-
lega, hagræna og menningarlega sviðinu, neyddist
bili sem kynslóð yngri listamanna — og meðal
Kína til að ljúka upp dyrum sínum á nýjan leik seint
þeirra eru Fang Lijun, Yue Minjun, Liu Ye
á áttunda áratugnum. Að átta sig á þeim ógnarlega
og Zhang Xiaogang — hófu að sýna realism-
mun sem var á Kína og öðrum löndum heimsins
anum mikinn áhuga sem leiddi til þess að hann
varð Kínverjum sannkallað áfall. Kínverskir lista-
gekk í endurnýjun lífdaga. Á listsýningunni sem ber yfirskriftina Facing
ingarlega sjálfsmynd legið þungt á kínversku þjóð-
menn komust að því að verk þeirra voru fullkom-
inni, ekki síst menntamönnum sem hafa linnulaust
lega fjarri listumræðunni í heiminum. Sér í lagi
China (Augliti til auglitis við Kína) er að finna
mátt þola að glata gömlum menningarlegum gild-
urðu hinir yngri í þeirra hópi vonsviknir vegna
verk eftir hóp listamanna sem sýndu verk sín á al-
um jafnframt því sem þrýst hefur verið á þá að
þeirrar raunsæishefðar sem Kína hafði fylgt í
þjóðavettvangi og urðu skjótt þekktir eftir at-
móta nýjar hefðir meðan hinar fornu glötuðu
nærri öld. Þegar kínversk nútímalist varð til árið
burðina á Torgi hins himneska friðar árið 1989.
mætti sínum og ný áhrif streymdu að. Undir lok
1979, blasti við fólki brotakennt menningarlands-
Þessir listamenn eru fæddir á sjöunda áratugnum
nítjándu aldar höfðu vestræn öfl knúið Kína til að
lag, rétt einsog gerðist snemma á tuttugustu öld-
og hafa flestir búið í umhverfi hraðfara breytinga.
opna dyr sínar. Fjórða-maí-hreyfingin árið 1919
inni. Á síðustu þrjátíu árum eða svo hefur kínversk
Frá því þeir gengu í grunnskóla á áttunda áratugn-
leiddi af sér frekari hnignun og höfnun á hinum
list og menning, engu síður en allt samfélagið, geng-
um og allar götur síðan hafa þeir stöðugt lifað í
hefðbundna kínverska menningararfi. Allmargir
ið í gegnum róttækar breytingar. Enda þótt kín-
spennunni milli nýrra og gamalla hugmyndaheima
framfarasinnaðir hugsuðir og listamenn lögðu til
versk nútímalist hafi orðið til og dafnað í fram-
í þjóðfélaginu. Enda þótt menningarbyltingin heyri
altæka innleiðingu vestrænnar menningar til að
haldi af því að Kína opnaði dyrnar að umheiminum,
undir hluta af æskuminningum þeirra, þá ólust
bæta upp hnignun hinnar kínversku. Á listræna
er það vert athygli að frá því í lok áttunda áratug-
þau upp meðan Kína var að opna dyr sínar að um-
sviðinu aflögðu Kínverjar sínar eigin hefðir og
arins og fram á miðjan þann tíunda sóttu kínverskir
heiminum. Eftir að þau komust til fullorðinsára
tóku vestræna menningu upp á arma sína til að
listamenn einna helst innblástur í sögufrægar frá-
urðu þau vitni að hinum hörmulegu atburðum á
ganga til liðs við alþjóðasamfélagið. Þar kusu þeir
sagnir af vestrænni módernískri og nútímalegri
Torgi hins himneska friðar, sem bundu enda á þau
að fylgja þeirri sígildu vestrænu hefð sem hefur
list á síðastliðnum hundrað árum. Þessar aðstæð-
háleitu markmið að kínverskt stjórnmálalíf tæki
frásagnarlist í hávegum. Eftir að hafa gengið til
ur eru gjörólíkar þeim sem ríkja í dag þegar kín-
framförum í anda vestrænna lýðræðishefða. Í kjöl-
liðs við Sovétblokkina árið 1949 einangraðist Kína
versk samtímalist er í beinu sambandi við það sem
far þessara atburða fann öll þjóðin sárlega til
enn og aftur frá Vesturlöndum vegna kalda stríðs-
er að gerast á viðlíka listsenum um heim allan. Frá
missis, örvæntingar og andlegs tómleika, sem
ins. Samvinna og árekstrar Kína við Sovétríkin
því undir lok áttunda áratugarins og fram á miðjan
hafði áhrif á þessa listamenn.
leiddu til þess að til varð Maóstíllinn, eða bylting-
þann tíunda fengust kínverskir listamenn við nær
arrealisminn, undir styrkri leiðsögn Maó Zedong.
allar stefnur í sögu vestrænnar listar, þar á meðal
grundvallaðist á vestrænni list á undangengnum
Þessi stíll, sem að formi til er frásagnarlegur og að
impressjónisma, abstrakt-impressjónisma, og
hundrað árum, reis hæst með tímamótasýningunni
Kínversk nútímalist á níunda áratugnum, sem
Mitt eigið andlit ,nr. 1,2 og 3, 1995. Olía á striga, 123 x 108 sm hvert verk
AUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
Zhao Nengzhi .7
ZHANG XIAOGANG Faðir og dóttir, 2006-2007. Olía á striga, 120 x 150 sm
Kína / Framúrstefna í Þjóðarlistasafni Kína.
lítinn tíma varð mér smám saman ljóst að auk
maðurinn sjálfur eða vinir hans og þannig verða
Sýningin sem var opnuð árið 1989, sama ár og at-
sögulegs gildis þessara stöðluðu fjölskyldumynda
málverkin af þrjótunum nokkurs konar sjálfsádeila
burðirnir á Torgi hins himneska friðar gerðust, leið
hreifst ég af vandaðri og stílfærðri útfærslunni,
og léttir. Oft beitir listamaðurinn því bragði að hafa
fyrir hörkulegar aðgerðir stjórnvalda hálfu ári áður
sem endurspeglar hina fornhelgu, einstæðu fag-
bláan himininn, hvít ský og hafið í bakgrunninum
en hörmungaratburðirnir gerðust. Alla tíð upp frá
urfræði í kínverskri alþýðulist, svo sem einsog að
til að losa um sína innri togstreitu, sem minnir á
því hafa margir efast um það háleita markmið að
afmá persónuleika einstaklingsins og ljá hinum lát-
kínverska málsháttinn: „Stígðu skref aftur á bak,
skapa nýja gerð kínverskrar listar með því að fá að
lausu hlutum ljóðrænan blæ. Ennfremur voru þær
hafið er gríðarstórt, og himinninn er tómið eitt.“
láni vestrænar nútímalisthefðir og hugmyndir.
áhugaverðar fyrir það að fjölskyldumyndir, sem
Þar sem Fang er ákafur sundmaður heldur hann
Draumurinn um að bjarga kínversku samfélagi og
voru hafðar uppi í einkahíbýlum, höfðu verið staðl-
því fram að það að lifa í samfélagi sé afar áþekkt
listalífi var í molum. Á tímabili breytinga, óvissu og
aðar samkvæmt gefinni hugmyndafræði í Kína. Við
því að synda. Í myndaröðinni Sundgarpar not-
sundrungar sneru þessir listamenn sér frá djarf-
erum vissulega í „stórfjölskyldu“ þar sem við verð-
ar listamaðurinn einfalda liti, oft afar djúpblá lit-
huga framsetningu og stórbrotnum félagslegum
um að læra að takast á við alls konar tengsl, ætt-
brigði, til að minna á tærleika hins dökkbláa vatns.
hugsýnum og að hvunndagslífinu. Þeir gerðu mynd-
artengsl, tilfinningatengsl, félagsleg tengsl og
Þessi nálgun ljær verkum hans skæra og ferska
ir af hinu lágkúrulega, tilviljunarkennda og jafnvel
sömuleiðis menningarleg. Sameignarstefnan hefur
áferð sem og einstæða kyrrð.
fáránlega sem gerðist dagsdaglega. Þessir lista-
verið greypt í vitund okkar kynslóð eftir kynslóð,
menn lögðu til hliðar vestrænar fyrirmyndir mód-
einsog erfðaefni. Það er erfitt fyrir okkur að losa
sem dylur pensilstrokurnar, en upp á þetta lag
ernismans og hófu að kanna nýja möguleika í
okkur við þennan hugsunarhátt. Ég notfærði mér
komst hann snemma á ferli sínum. Flöturinn sem
gamla realismanum sem hafði drottnað yfir listahá-
tækni og fagurfræði kínverskra mannamynda, sem
hann málar á stafar frá sér rósemd og jafnlyndi.
skólum í Kína svo áratugum skipti, frá því að hann
gaf málverkum mínum sögulega merkingu. Hlut-
Hið einkennilega er að hin ríkjandi rósemi í mál-
var fluttur inn frá Vesturlöndum.
lausir og stífir andlitsdrættir fólksins, sléttur og
verkinu veldur dálitlum kvíða. Þessi spenna er, að
dempaður yfirborðsflötur málverksins, sem og
mínu viti, að miklu leyti sprottin af tvíræðri hreyf-
sem tekur þátt í þessari sýningu. Verk hans frá ní-
notkun hlutlausra lita, allt gerði þetta að verkum
ingu mannanna, en hún bendir til þess að þá reki
unda áratugnum hafa á sér súrrelískan blæ. Frá því
að myndaröðin Ættbogi: Stórfjölskyldan
eða þeir fljóti í makindum fremur en að þeir séu á
snemma á tíunda áratugnum og eftir það hefur hann
varð að táknmynd fyrir kínversku þjóðina. Enda
sundi. Þar sem þeir eru í svona tvíræðum stelling-
helgað sig verkefni sem ber heitið Ættbogi: Stór-
þótt hún hafi oft þjáðst vegna sviptinga forlaganna
um í ómælisvíddum hafsins, virðast sumir þessara
fjölskyldan og samanstendur af málverkum sem
og stjórnmálalegs umróts, lifði kínverska þjóðin
manna vera við það að drukkna. Sumir sýna nánast
eru innblásin af gömlum fjölskylduljósmyndum af
engu að síður ánægjulegu og friðsælu lífi.“
alls engin svipbrigði. Sumir eru með lokuð augun
Zhang Xiaogang er elsti listamaðurinn
ættingjum hans. Það er táknrænt fyrir félagsleg
Fang Lijun er víðfrægur fyrir auðkenni sitt,
Í vinnu sinni kýs Fang Lijun slétt yfirborð
og sökkva sér niður í vatnið. Sundgarpar Fang
tengsl og ættartengsl milli manna að á þessum fjöl-
sköllótta menn í syrpu mynda. Það er eftirtekt-
minna mig oft á köfun. Þegar maður heyrir ekki
skylduljósmyndum er oft fólk sem er alvarlegt á svip
arvert að sjálfur er listamaðurinn með nauðrakað
neitt, hneigist maður til að verða meðvitaðri um
og snyrtilegt til fara og því er stillt upp í frekar stífu
höfuð. Fólk tengir oft myndir af sköllóttum mönn-
sjálfan sig og vatnið, og maður veit ekki hvað gerist
stigveldi. Notkun Zhang Xiaogang á þessu myn-
um við illmenni í raunveruleikanum, svo sem
í næstu andrá. Í vatninu finnur maður fyrir sama
dasniði og fólkið sem hann dregur upp klætt jökk-
þrjóta og uppreisnarseggi. Andlitssvipur mann-
bjargarleysi og óvissu og maður finnur fyrir í sam-
um í Maó-stílnum gefur áhorfandanum tilefni til að
anna á myndum Fang gefur til kynna að þeir séu
félaginu. Það virðist frjálslegt og frítt, en óvissan
velta fyrir sér fjölskyldutengslum í konfúsískri og
týndir eða þeim leiðist, eða hlæjandi, geispandi,
og hættur sem búa undir niðri eru alltaf til staðar.
maóískri hugmyndafræði.
eða uppteknir við eitthvað álíka tilgangslaust. Á
Eftir 2004 hefur Fang búið til marga skúlptúra. Á
sumum mynda hans er engan andlitssvip að sjá
þessari sýningu má sjá Gullhausa-röðina sem
inni árið 1993 vegna þess að ég hreifst af þessum
þar sem einungis sést aftan á mennina. Þessar
hann hefur unnið að á allra síðustu árum. Líkneski
gömlu ljósmyndum. Ég get ekki útskýrt hvaða
bjánalegu myndir hafa sálræn áhrif á áhorfandann.
af hausum úr gulli vísa óbeint til grófrar efn-
þættir í þessum snilldarlega gerðu gömlu ljósmynd-
Listamaðurinn gegnsýrir þessa sköllóttu menn
ishyggju og peningadýrkunar. Skínandi og glæsileg-
um snerta streng í brjósti mínu. En þær blésu í mig
kaldhæðnislegu niðurrifsafli til að bregðast við
ir hausarnir eru bundnir við jörðina með grönnum
svo miklu ímyndarafli. Þær heilluðu mig. Eftir dá-
umræðunni um þá. Oft eru fyrirmyndirnar lista-
stálþræði og hreyfast eftir því sem vindarnir blása,
Zhang segir: „Ég byrjaði á fjölskyldumyndaröð-
.8
facing china
og fyrir vikið virðast þeir nokkuð óstöðugir. Einsog
til að gráta … Þegar fólk er óþyrmilega kúgað, grípur
önnur verk Fang tjá Gullhausarnir djúpar
það til öfgakenndra og óskynsamlegra … ráða. Við
áhyggjur listamannsins af mannkyninu nú á tímum.
erum sjúklingar með líkamlega og sálræna áverka. Ef
Yue Minjun hefur hvað eftir annað haft sjálfan sig að viðfangi í málverkum sínum. Hið gróteska og kómíska látæði og skælbrosandi andlitin eru ekki að-
þú ert viðkvæm sál með næmt hjarta, þá mun þér finnast veruleiki okkar grátlegur.“ Málverkin sem Zhao Nengzhi gerði á tíunda
eins kaldhæðnislegar sjálfsmyndir listamannsins
áratugnum hafa mörg hver að geyma bjagaðar og
heldur einnig írónískar athugasemdir um andlegan
kræklóttar myndir sem eru dregnar fram með þurr-
tómleika í Kína á okkar dögum. Málverk hans ein-
legum pensilstrokum. Þessi verk endurspegla flækt,
kennast af einfaldri myndbyggingu og pensilstrokum
taugatrekkt og niðurdregið hugarástand listamanns-
að hætti auglýsingamiðla, en ekki síður af æpandi og
ins. Eftir árið 1997 verða myndir hans meira einsog í
tilbreytingarlausum litum. Það hvernig stíll hans hef-
móðu. Þær minna á ljósmynd sem er ekki í fókus, og
ur þróast tengist listmenntahefðinni í kínverskum
líta má á verk hans sem tákn um þann tóma innri
listaháskólum. Frá því snemma á sjötta áratugnum
heim sem býr í flestum Kínverjum á okkar tímum.
og áfram tók Kína upp sovéska sósíalrealismann. Þar
Verk hans á þessari sýningu sameina þessar tvær
eð um einfaldaða útgáfu af nýklassisma er að ræða,
nálganir. Annars vegar eru augu skelfdrar mannveru
er í sósíalrealismanum notast við nokkur stig til að
í brennidepli; hins vegar virðast andlit hennar og
skilgreina form og gerð viðfangsefnisins. Af hrein-
bakgrunnur málverksins í móðu, aflöguð, eða af-
skilni beitir Yue þessum stíl til að miðla tilfinningu
skræmd. Meginhluti andlitsins er gerður úr blettum
um yfirborðskennd, kímni og leiðindi.
af þurrum, næstum duftkenndum litum. Áhrifin sem
Liu Ye ólst upp undir ofurverndarvæng móður
þetta hefur eru þau að andlitið virðist þakið lagi af
sinnar og kemur sú reynsla glöggt fram í list hans. Ég
efni sem ekki má anda að sér, sem ýtir undir hinn
lít gjarna þannig á verk hans að í þeim sé hann að tjá
þurra, óljósa, og kæfandi anda í verkum hans.
þrá sína eftir móðurást. Í flestum verka hans birtist
af hauslausri brjóstmynd af Maó í kassa sem líkist
líkast. Með þessu er listamaðurinn hugsanlega að
bálfararkistu eða altari. Visnuðu trjágreinarnar upp
fela sig fyrir áhyggjuefnum raunveruleikans. Inn-
af brjóstmyndinni og mýsnar í kassanum eru til
blásinn af skærum litum og einfaldri myndbyggingu
marks um endalok Maó-tímabilsins. Chen, sem er
Piet Mondrian notar Liu æpandi gulan, rauðan og
komin af háttsettum embættismanni, skapar verk
bláan lit til að skapa veröld þar sem gleði og draum-
sem endurspegla afar sára og sálrænt þjakandi
órar æskunnar blómstra.
reynslu fjölskyldu hennar á tímum menningarbyltingarinnar. Annað verk eftir Chen, vesti í kínverskum
annars kyns; pólitískar uppákomur verða að ein-
stíl með fjölskylduljósmyndum, er sláandi dæmi. Röð
hvers konar leikjum barna. Það sem fyrir augu ber á
kínverskra hnýttra hnappa vekur upp í huganum
málverkum hans er ekki með öllu óhugsandi í landi
mynd af stóru sári sem er saumað saman.
þar sem stjórnmálin smeygja sér inn í alla kima lífs-
Í fyrri verkum Wei Dong eru manneskjur
ins. Verk Tang vísa óbeint til bæði þess sálræna tjóns
klæddar í búninga sem skírskota til neyslumenningar
sem stjórnmál valda börnum og þeirrar hugmyndar
okkar tíma eða menningarbyltingarinnar. Þetta fólk
um stjórnmál að þau séu barnaleikir.
er í sviðsmynd sem líkist kínversku landslagi hinna
Fyrstu verk Yang Shaobin leiða hugan að fá-
Án titils, 1996. Olía á striga, 73 x 60 sm
Skúlptúrverk Chen Qing Qing samanstendur
listamaðurinn sem barn á sögusviði sem er ævintýri
Myndir Tang Zhigang af börnum eru allt
Yue minjun
bóklærðu. Verkin eftir Wei á þessari sýningu vísa til
ránleika þeirrar hetjuhugmyndafræði sem hefur
persóna úr vissum klassískum meistaraverkum hins
skollið á nokkrum kynslóðum í Kína. Í verkum hans
vestræna heims. Í stað upprunalegu persónanna eru
birtast hetjurnar sem hugsunarlausar og hlægilegar.
hins vegar komnar austurlenskar konur í búningum
Undir þessa íróníu er ýtt með byltingartáknmyndum
frá Mansjúríu, eða úr menningarbyltingunni, jafnvel
á borð við sólblóm í bakgrunninum. Frá því um miðj-
í þjóðbúningum, til að skapa tilfinningu fyrir óreiðu
an tíunda áratuginn hefur Yang beint sjónum sínum
og uppflosnun. Kjarninn í listrænni tjáningu Weis
að sálrænum áföllum og ofbeldi. Risavaxið höfuðið í
felst í munúðinni sem sjá má í því hvernig hann
málverkum hans er oft sýnt sem fórnarlamb ofbeldis,
málar þessar hálfnöktu og þriflegu konur. Málverk
með brotið nef, aflöguð augu og bólgið, marið hör-
hans vísa óbeint til fyrirbrigða af ætt menningar-
und. Yang hefur þróað einstaka tækni, sem gerir ferl-
legrar blóðskammar og blendingseiginleika. Látæði
ið við að mála framúrskarandi eðlilegt og mergjað.
persónanna, búningarnir, ekki síður en leikmunirnir
Minnugur blekskvettutækninnar í hefðbundnu kín-
og baktjald málverksins, minna á brot úr sundur-
versku málverki, notar Yang útþynnta liti í breiðum
mölvuðu landslagi, sem er viðurstyggilegt, hlálegt
pensilstrokum til að skapa ólgu á yfirborði málverks-
og fáránlegt í senn.
ins, þar sem rauðu og hvítu litirnir „drjúpa og rjúka“
Hinn frægi kínverski rokksöngvari Cui Jian skrif-
einsog blóð og tár. Í raun er þetta þýðingarmikið at-
aði í einum texta sinna: „Þetta er ekki af því að ég er
riði í sérstæðum listrænum tjáningarmáta Yang.
treggáfaður. Þetta er bara af því að heimurinn breyt-
Mynd af manneskju sem hefur rétt í þessu verið lam-
ist of hratt.“ Einsog risavaxin maskína hefur kín-
in duglega er bæði holdtekja og tjáning listamanns-
verskt samfélag á sínu hraða breytingaskeiði ánetjað
ins á sársaukafullri reynslu sinni, einsog hann segir:
næstum hvern einasta einstakling, og um leið fyllt
„Upphafspunkturinn í list minni er óttinn við valdið
okkur þeirri tilfinningu að við höfum flosnað upp,
… valdið er einsog blind og heyrnarlaus risamaskína
villst, fyllst leiða og afskiptaleysi, séum að köfnun
sem er á brjálæðislegri ferð. Þessi valdamaskína
komin, eða særð. Ég veit hver ég er og hvað þetta
skapar kerfi til að stjórna okkur og þjóðfélagi okkar.
eru vonlausar aðstæður. En það er ekkert sem ég get
Þegar þessi kerfi starfa óeðlilega, fyllist ég ofsa-
gert. Þetta er sú sjálfsmynd þjóðar sem er tjáð af kín-
hræðslu, verð taugaveiklaður og kvíðinn; mig langar
versku auglitunum á þessari sýningu.
AUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
„Á síðustu þrjátíu árum eða svo hefur kínversk list og menning, engu síður en allt samfélagið, gengið í gegnum róttækar breytingar“
• li xianting
FANG LIJUN Blýantsteikning nr. 5, 1989-90. 76 x 110 sm
.9
Listin að leyfa öðrum að njóta eftir:
Vigdísi finnbogadóttur
Forseti Íslands 1980-1996
Arfleifð og hefðir eru máttarstólpar allrar menningar, en menningarlíf hvers tíma er umfangsmeira,
þær hvergi gleymt mikilvægi þess að varðveita og
greiðir fyrir skilningi á öðrum þjóðum og ýtir undir
auðga menningararfleifð sína. Og með rótfestu í
hæfileika til að meta að verðleikum líf og lífsskoð-
þessari menningararfleifð hafa þær tileinkað sér
anir þeirra, hversu fjarlægar sem þær eru. Lifandi
ást á lærdómi, ræktarsemi og sköpunargleði, sem
eiginleikar listaverka ljúka upp töfraheimi þar sem
stuðlar að friðsælu lífi þegnanna.
sjónræn og tilfinningaleg áhrif geta á augabragði
Á undanförnum árum hefur á mörgum sviðum
leitt saman einstaklinga af ólíkum uppruna og bund-
því það endurnýjar sig sjálft með því að breyta
tekist vel að stuðla að samstarfi Kínverja og
ið þá böndum þess mannlega, sem býr í okkur öll-
stöðugt um afstöðu til einstakra augnablika í fortíð
Íslendinga og gagnkvæmum skilningi milli þjóð-
um. Þannig geta sjónræn samskipti yfirstigið þrösk-
sinni og verða fyrir vissum áhrifum að utan. Þá
anna. Tengsl á sviði stjórnmála og viðskipta hafa
ulda tungumálsins og tjáð þá merkingu sem það
stórkostlegu samfellu sem sjá má í kínverskri
dafnað, og menningarsamskipti hafa blómstrað á
hefur fyrir mannkynið og örlög þess. Ef við höfum
menningu kann að mega rekja til þess að hún býr
báða bóga. Á Íslandi hafa verið haldnar athyglis-
hugrekki til að mæta listinni með opnum huga, knýr
yfir einstæðum mætti til að færa sér í nyt margvís-
verðar sýningar og menningarhátíðir til að kynna
hún okkur til að leggja við hlustir. Og enda þótt það
lega strauma og stefnur í hugsun og háttum, ytri
kínverska sögu, arfleið, heimspeki, kvikmyndagerð
virðist þversagnakennt þá er það vegna þess hve
ekki síður en innri, og laga að aðstæðum síbreyti-
og þjóðlega list. Kínverskunámskeiðum og námi í
listin er tilkomumikil og augljós, þar sem hún skap-
legrar nútíðar og yfirvofandi framtíðar. Samtímalist
kínversku á háskólastigi hefur verið komið á fót, og
ar ósýnileg tengsl milli menningarheima sem annars
Kínverja er engin undantekning í þessu efni. Hún
þetta framtak nær nýjum hæðum í maí árið 2008
virðast aðskildir í veröldinni.
rís upp af kirfilega lögðum grunni þjóðlegrar arf-
þegar sett verður á fót Konfúsíusarstofnunin
leifðar en greinilega má þó sjá að listamennirnir
Norðurljós við Háskóla Íslands.
kunna vel að meta stílbrögð og efnistök sem þróast hafa annars staðar í heiminum.
Eftir því sem þjóðsagan segir mun kínverski spekingurinn og listmálarinn Wu Daozi, sem uppi
Nú ber svo við, þökk sé velvild hollenska lista-
var á tímum hins mikla Tang-keisaraveldis, hafa
verkasafnarans Fu Ruide og eldmóði Hannesar
málað svo raunverulegar myndir að eftir að hann
Sigurðssonar, forstöðumanns Listasafnsins á
lauk við stórfenglega landslagsveggmynd að boði
Kína og Íslands í landfræðilegum
Akureyri, að Íslendingum gefst tækifæri til að sjá
keisarans gekk hann út um leynidyr á veggmynd-
skilningi og jafnvel enn lengra virð-
verk níu framúrskarandi listamanna frá Kína á sýn-
inni og sást aldrei upp frá því. Wu Daozi og verk
ist vera milli menningarheima Kín-
ingu sem leggur upp í ferð til fjölda landa frá
hans urðu eitt.
verja og Íslendinga, kemur á óvart
Akureyri, þeim bæ á Íslandi þar sem listræn starf-
hve margt þeir eiga sameiginlegt.
semi stendur með einna mestum blóma.
Enda þótt býsna langt sé á milli
Á liðnum öldum hefur hvor þjóð um sig veitt
Þegar við nú göngum inn í heillandi verk á þessari sýningu, í öllu óeiginlegri skilningi þó, kann að
Listaverk er ekki síður skilgetið afkvæmi menn-
vera að við sjáum djarfa fyrir því menningarlífi sem
mannsandanum þroskavænlegt skjól þrátt fyrir oft
ingarviðhorfa en vitnisburður um persónulega skoð-
dafnar í Kína okkar daga – og jafnvel sameinumst
á tíðum óblíð náttúruöflin. Í þessari viðleitni hafa
un. Það er djúpsær miðill manna, tungumál sem
því eitt andartak.
„Ef við höfum hugrekki til að mæta listinni með opnum huga, knýr hún okkur til að leggja við hlustir“
• vigdís finnbogadóttir
tang zhigang Án titils, 2005. Olía á striga, 67 x 64 sm
.10
facing china
2003 – Nr. 1, 2003. Olía á striga, 99 x 135 sm
yang shaobin
Kínverskir listamenn – borðtennisupplifun Ein minna fyrstu ljósmynda var 9 x 9 sm, blá með
þess stöðugt að teknar séu ákvarðanir um það
ljósbrúnan sjóndeildarhring þvert yfir miðjuna og
hvort eitthvað eigi eða eigi ekki heima á myndinni.
hún olli mér miklum vonbrigðum. Þreytulegar
Það verkefni að gera portrett-
ásjónur selanna í sandrifinu voru óþekkjanlegar
myndasyrpu fyrir Facing China
— í raun var ekki einu sinni hægt að sjá neina seli.
(Augliti til auglitis við Kína) var
Ég var tíu ára gamall og vonaði að vasamynda-
sannkallaður happafengur fyrir mig,
eftir:
Christoph Fein Ljósmyndara
Það er yfirleitt mjög erfitt að taka portrettmynd
vélin mín markaði ekki endalok tækniþróunarinn-
hvernig sem á það er litið: um nokkurra
af einhverjum ef maður skilur ekki málið sem
ar í ljósmyndun.
ára skeið hef ég haft tengsl við Kína — ókei, hún
hann talar en í þessu tilviki — þökk sé unnustu
heitir Li Yue, hún er unnusta mín og án hennar
minni — var það auðvelt.
Núna, 35 árum og háskólagráðu síðar, er ég enn að fást við sama vandamálið: hvernig ég fer að því að taka ljósmynd sem fangar minn veruleika.
hjálpar hefði myndasyrpan aldrei orðið svona góð!
Ég reyni alltaf að fá fólkið á hinni fyrirhuguðu
En það er alltaf spennandi og framandi að taka
mynd til að setjast. Það getur þá stillt sér upp eða
portrettmynd — hvernig hún lítur út, hvað ég hef
bara haldið um sætisbrúnina — aðalatriðið er að
mínu. Þar lærist manni margt um nákvæmni í ljós-
mikinn tíma og hvernig mér mun lynda við fólkið
ég nái að fanga augnablikið þegar allt stemmir.
myndun, konseptpælingar, fjarvíddaráhrif og um
eru þau spursmál sem valda manni mestum
Það var mjög auðvelt þar sem ég gat haft sam-
birtu. Þegar allt kemur til alls er stúdíó tómt her-
áhyggjum. En allar reyndust þær tilefnislausar.
skipti við manneskjuna gegnum Yue og skjáinn á
Ég hef reynt að leysa það, aðallega í stúdíóinu
bergi og það verður að bera allt inn í það og stilla
Þetta var næstum því einsog ég væri á „heima-
myndavélinni minni. Í það minnsta fannst mér allt
því upp fyrir framan myndavélina — það er ekkert
velli“. Listamennirnir voru allir með vinnustofur
koma heim og saman og ég mun minnast þess að
annað þar, ekki einu sinni baktjald.
sem voru í grundvallaratriðum mjög líkar stúd-
við komumst í kynni við skemmtilegt fólk og að
íóinu mínu — penslar og litir í staðinn fyrir
bakhöndin hefði mátt vera betri hjá mér og að nú
aðra hluti, þar á meðal portrettljósmyndun.
myndavélar og linsur, hátíðlegt teborðið í staðinn
get ég séð selina í gegnum linsuna mína.
Reynslan úr stúdíóinu kemur manni alltaf að
fyrir espressovélina. Í einni eða tveimur þeirra var
gagni, vinnan þar kallar á mikinn aga og krefst
meira að segja borðtennisborð að auki.
Auk stúdíóvinnunnar hef ég farið að fást við
AUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
.11