Yekrangi – Shāpur Bakhtiār by Zagros

‫ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘ ٌﻪ ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر‬ ‫ﺗﺮﺟﻤ ٌﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ اﻣﻴﺮﺷﺎهﯽ‬

‫‪1‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎری ﺑﺮای ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‬ ‫درﺑﺎر ٌﻩ ﺗﺮﺟﻤ ٌﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﮐﻠﻴﺸ ٌﻪ دﺳﺘﺨﻂ ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫ﺳﺮﺁﻏﺎز‬ ‫ﺑﺨﺶ اول )ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ رﻳﺸﻪهﺎ(‬ ‫ﻣﻦ در ﮐﻮهﺴﺘﺎﻧﯽ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩام‬ ‫داﻧﺸﺠﻮی اﻳﺮاﻧﯽ داوﻃﻠﺐ ﺟﻨﮓ در ارﺗﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫درس ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫ﻓﻨﺠﺎﻧﯽ ﻗﻬﻮﻩ ﺑﺎ ﭘﻞ واﻟﺮی‬ ‫از ﺗﻬﺮان هﻴﺘﻠﺮ ﭼﻨﺪان هﻢ وﺣﺸﺘﻨﺎک ﻧﻤﯽﻧﻤﻮد‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻳﺎ درس دﻣﮑﺮاﺳﯽ‬ ‫روزی ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‬ ‫ﺷﺒﯽ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﺎﻧﮏهﺎﻳﺶ را ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺖ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم )ﭘﺎﻳﻤﺮدی در ﻋﻘﺎﻳﺪ(‬ ‫ﭼﺸﻴﺪن ﻣﺰ ٌﻩ زﻧﺪانهﺎی ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺳﺎواک ﻓﺮاﺗﺮ از دوﻟﺖ‬ ‫ﺗﺮدﺳﺘﯽهﺎی ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺟﺎذﺑﻪ ﺣﺰب واﺣﺪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ »ﺑﻠﻪ ﻗﺮﺑﺎن« ﮔﻮ‬ ‫ﺁﻣﺪ و ﺷﺪ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪهﺎ‬ ‫دﮔﺮدﻳﺴﯽ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻳﮑﯽ از درﺑﺎرﻳﺎن‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺑﺎ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻣﯽﻻﺳﺪ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم )اﺧﻼص در ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ(‬ ‫ﻋﺠﻠﻪ ﮐﻨﻴﺪ! ﺑﺮای ﻣﻦ دوﻟﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻴﺪ!‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮ ﺗﺮﮐﺶ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﻟﺰاﻣ ًﺎ ﺿﺎﻣﻦ ﺳﻌﺎدت ﻳﮏ ﻣﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ای ﮐﺎش ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﻣﺎﻩ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ!‬

‫‪3‬‬

‫وداع ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬ ‫ﮐﺎرﺗﺮ‪ :‬ﻣﺮدی ﺑﺎ ﺣﺴﻦﻧﻴﺖ وﻟﯽ ﺑﯽارادﻩ‬ ‫ﺷﻮروی ﺷﺎﻩ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽداد‬ ‫ﭼﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺮدد‬ ‫ﺷﻴﺎدی ﺁﻳﺖاﷲ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻩ ﺗﻠﻔﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم )ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﺮان(‬ ‫ﻟﻄﻔ ًﺎ ﺑﻠﻴﻄﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﭘﺎرﻳﺲ‬ ‫ﮔﻨﺎﻩ ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﯽ ﺑﻨﯽﺻﺪر‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ هﻤﻴﺸﻪ ﺷﻮروی اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮای ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ‬ ‫ﺗﺸﻴﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‬ ‫ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺳﺎدات‬ ‫ﺻﺪای ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﺳﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎد ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﯽرﺳﺪ‬ ‫ﮐﺎر ﺑﺮای هﻤﻪ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺿﻤﻴﺮی ﺁﮔﺎﻩ‬ ‫اﻳﺮان در ﻣﻴﺎن ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ‬

‫‪4‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎری ﺑﺮای ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺗﺮﺟﻤ ٌﻪ ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ ] ‪ [ Ma fidélité‬را ﻣﻦ در ﺳﺎل ‪ 1982‬ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻓﺮاوان و در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬ﺷﺘﺎب داﺷﺘﻢ ﭼﻮن ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺣﺘﻤٌﺎ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدان ﻋﺮﺑﯽ و اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺁن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮد ﭼﻮن در ﺁن زﻣﺎن وﺳﺎﺋﻠﯽ از ﻧﻮع راﻳﺎﻧﻪ و‬ ‫ﻧﺮم اﻓﺰار در ﮐﺎر ﻧﺒﻮد هﻴﭻ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت ﭼﺎپ ﻣﺘﻌﺎرف هﻢ در ﻏﺮﺑﺖ و در ﺑﻪ دری وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎﺷﻴﻦ‬ ‫س‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﺮی داﺷﺘﻴﻢ و ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪٌ ﺗﺮﺟﻤﻪ را از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دﻳﮑﺘﻪ ﮐﻨﻢ ر ّ‬ ‫هﺮ دو ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬از ﺑﺨﺖ ﺧﻮش هﻢ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺑﺮای ﺁن زﻣﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻮد و هﻢ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻮﻳﺲ در‬ ‫ﻧﻈﻢ و ﭘﺸﺘﮑﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪) .‬اﺳﻢ او را اﮔﺮ ﻧﻤﯽ ﺁورم از اﻳﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزﻩ ای در ﮔﺬﺷﺘﻪ از او ﮐﺴﺐ‬ ‫ﻧﮑﺮدﻩ ام و اﻣﺮوز هﻢ از ﻣﻨﺰل و ﻣﺄواﻳﺶ ﺑﯽ ﺧﺒﺮم(‪.‬‬ ‫ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺳﻪ ﭼﺎپ ﭘﻴﺎﭘﯽ ﺷﺪ – زﻣﺎﻧﯽ ﭼﻨﺎن ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﺪاد اﺷﺘﺒﺎهﺎت‬ ‫ﺗﺎﻳﭙﯽ ﻣﺘﻦ را ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮐﻨﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﻃﺎهﺮ ﺟﺎم ﺑﺮﺳﻨﮓ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ راﻩ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﺎرﻧﻤﺎی ﻣﻦ ﺑﺮای ﺧﻮد دردﺳﺮ ﺧﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ ﮐﺮد ﻓﺼﻠﯽ ﭼﻨﺪ از اﻳﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮ‬ ‫»ﺳﺎﻳﺖ« ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻃﺒﻌًﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در ﺗﺮﺟﻤﻪ را اﻳﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ اﺻﺮار و ﺗﺸﻮﻳﻖ او‬ ‫ﮐﻞ ﻣﺘﻦ را ﺑﺎزﺑﻴﻦ ﮐﺮدم – اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﻤﺎم و ﻓﺮاغ ﺑﺎل‪ .‬ﺣﺮوف ﭼﻴﻨﯽ ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮی هﻢ ﺑﻪ هﻤﺖ ﻃﺎهﺮ و‬ ‫دوﺳﺖ ﻧﺎزﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮی‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻬﮕﺮ‪ ،‬ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻳﺎری‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ هﻢ از ﺁﻗﺎی‬ ‫ﺑﻬﮕﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﻧﻮﺷﺘ ٌﻪ دوﻟﺘﻤﺮدی ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ اش هﻤﻮارﻩ ﻣﺪاﻓﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﻮد و ﻧﺠﺎت ﻣﻠﮏ را در اﺣﻴﺎی اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎ و ﺣﺘﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬ ‫ﺻﺪﻣﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ در دﺳﺘﺮس هﻤﻮﻃﻨﺎن ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد – ﮐﺘﺎب ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﻳﺎب ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﺑﺎ ﺑﻬﻤﻦ اﻣﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺲ اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﺎوران در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ از ﺁن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫هﻤﺪﻟﯽ و هﻤﺮاهﯽ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﮐﺘﺎب ] ‪ [ Ma fidélité‬در واﻗﻊ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ و هﺪف از ﺁن ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن‬ ‫هﺮ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮد ﺑﺨﺘﻴﺎر و ﻣﺸﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ اش ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺸﻮری ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺑﻪ ﺁن دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ داﺷﺖ و‬ ‫دوران ﺟﻮاﻧﯽ و ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ را در ﺁن ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﻟﺤﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر از ﻻ ﺑﻪ ﻻی ﺳﻄﻮر ﺁن ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ – ﺑﻪ وﻳﮋﻩ اﻳﻦ ﺑﺎر ﮐﻪ او دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ – ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﻣﺘﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اش‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤ ٌﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺻﺪای او را در ﮔﻮش داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺗﺴﻠﻂ او ﺑﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن دوم ﮐﻪ از ورای ﻃﻨﺰ ﺑﺮّاﻳﺶ‬ ‫هﻮﻳﺪاﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﺴﻠﻂ او ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻢ ﻧﺪارد‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﺑﺮﮔﺮدان هﻢ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ ام ﺗﺎ ﺟﺎی ﻣﻤﮑﻦ ﮐﻠﻤﺎت و‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎص وی را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﻳﺎدﺁور ﺁهﻨﮓ ﮐﻼم او در زﺑﺎن ﻣﺎدرﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 24‬ﺳﺎل از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﯽ ﮔﺬرد و ‪ 15‬ﺳﺎل از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺁن رادﻣﺮد‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن ﺳﻨﺠﻴﺪ ٌﻩ او در‬ ‫اراﺋ ٌﻪ ارزش هﺎی دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﻻﺋﻴﮏ در ﮐﺸﺎﮐﺶ اﻧﻘﻼب ﮔﻮش ﺷﻨﻮاﻳﯽ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﮐﺘﺎب هﻢ‬ ‫ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ ﭘﺲ از ﻓﺎﺟﻌ ٌﻪ اﻧﻘﻼب واﻗﻊ ﺷﺪ ﺧﺮﻳﺪاراﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﮑﺮد ﭼﻮن هﻨﻮز ﻟﺮزی از‬ ‫ﺗﺐ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺮ ﺟﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮوز اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮف هﺎی او در ﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻری و ﺟﺪاﻳﯽ دﻳﻦ از دوﻟﺖ ﺳﮑﻪ‬ ‫راﻳﺞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ورد زﺑﺎن هﻤﮕﺎن ﭼﻪ در ﺑﺮون و ﭼﻪ در درون ﻣﺮزهﺎی اﻳﺮان‪ .‬هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺎم ﻣﺼﺪق‬ ‫اﻋﺘﺒﺎری روز اﻓﺰون دارد ﻧﺎم ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی و ﻓﺪاﮐﺎری راﻩ وی را اداﻣﻪ داد‪ ،‬روز ﺑﻪ روز‬ ‫ارزﺷﯽ واﻻﺗﺮ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻧﺎن ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﺑﺎ ﮐﻮر دﻟﯽ او را ﺁﻣﺎج ﺗﻬﻤﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫اﻣﺮوز ﺑﻪ درﺳﺘﯽ راﻩ او اﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻧﺎﺧﺠﺴﺘ ٌﻪ ﻣﺎ ﻗﺪر اﻳﻦ ﺑﺰرگ ﻣﺮد هﻢ ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺘﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺮف ﺣﻖ ﺑﺴﺎ‬ ‫اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻧﮑﻪ ارج ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد ﺷﻌﻠ ٌﻪ ﮐﻴﻨﻪ را در دل ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﯽ اﻓﺮوزد و ﮔﺎﻩ ﻓﻘﻂ ﻣﺮگ‬

‫‪5‬‬

‫ﺻﺤﺒﺖ از ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﺪ – ﻣﻦ ﻗﺪر ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺗﻠﻘﯽ ﺧﻮاهﻢ ﺷﺪ اﮔﺮ از ﮐﻤﮏ هﺎی ﻣﺪاوم و ﺑﯽ درﻳﻎ‬ ‫و هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒ ٌﻪ راﻣﻴﻦ ﮐﺎﻣﺮان در ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ و ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﻧﮑﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺸﻴﺪ اﻣﻴﺮﺷﺎهﯽ‬ ‫‪ 5‬ژوﺋﻴ ٌﻪ ‪2006‬‬

‫‪6‬‬

‫درﺑﺎر ٌﻩ ﺗﺮﺟﻤ ٌﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺑﺮای ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪-‬‬ ‫زﺑﺎﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺁن ﺣﺪ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﺮ ﮐﺘﺎب از ﻓﺮوش ﺁن اﻇﻬﺎر‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن هﻢﻣﻴﻬﻨﺎن از ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط دﻧﻴﺎ زﺑﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﮔﺸﻮدﻧﺪ‬ ‫و ﻣﺼﺮًا ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺁن ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺳﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻻزم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻼوﻩ ﺳﻌﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ هﺮ‬ ‫ﭼﻪ زودﺗﺮ و ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺸﺎر ﺁن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ هﻢﻣﻴﻬﻨﺎن‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪ Ma fidélité‬ﻳﻌﻨﯽ »وﻓﺎداری« ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲﮐﻨﻨﺪﻩ ﺁﻧﭽﻪ روح و ﺁهﻨﮓ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ و‬ ‫از اﮐﺜﺮ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﻟﻐﺘﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺮا ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬واژ ٌﻩ »ﻳﮏرﻧﮕﯽ« ﺑﺎ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺤﺘﻮای ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﻘﺮون ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺑﻮد و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ‬ ‫هﻤﻴﻦ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ دو دﻟﯽهﺎ ﭘﺎﻳﺎن داد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﺪﻳﻮن هﻤﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﻬﺸﻴﺪ اﻣﻴﺮﺷﺎهﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ دﻳﻦ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬در زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺟﻨﻮن دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ اﻳﺮاﻧﯽ را از ﺑﻐﺾ ﻓﺴﺎد‬ ‫رژﻳﻢ ﺳﺎﺑﻖ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﻮد – و ﻓﻘﻂ او – ﮐﻪ در ﺁن ﺑﺤﺒﻮﺣﻪ در ﻣﻴﺎن »اهﻞ ﻗﻠﻢ« ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮد را روﺷﻨﻔﮑﺮ و ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮأت ﮐﺮد و ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﮐﺴﯽ از ﺑﺨﺘﻴﺎر دﻓﺎع ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫ﮐﻨﺪ؟« ﻣﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﻬﺸﻴﺪ اﻣﻴﺮﺷﺎهﯽ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و هﺮﮔﺰ او را ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﺬﮐﻮر را هﻢ ﻳﮏ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺧﻮاﻧﺪم‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ او ﺗﺎﺋﻴﺪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽهﺎی ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺁن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﺄﺳﻒ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز دور از وﻃﻦ و ﺷﺎهﺪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽهﺎی ﮐﺸﻮر و اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫ﺧﻮنﺁﺷﺎم رژﻳﻢ ﻣﻼهﺎ هﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاهﺶ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻗﺒﻮل اﻳﻦ زﺣﻤﺖ را ﺑﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ هﻢ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﯽ و هﻢ‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻮﻃﻨﺎن ﺧﺪﻣﺘﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﻧﻤﯽداﻧﻢ روﺷﻦ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﭼﻪ رﻏﺒﺖ و ﺷﻮﻗﯽ‬ ‫ﮐﺎر ﺧﺴﺘﻪﮐﻨﻨﺪ ٌﻩ ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺷﻮر و هﻴﺠﺎﻧﯽ و ﺑﺪون ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ﮐﺎر را‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﯽاﻣﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﻳﺮان ﺑﺮای روﺷﻦ ﮐﺮدن‬ ‫ذهﻦ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻧﺎﻣﻪهﺎﻳﯽ ﮐﻪ از ﺁنهﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﺮدم ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ذﮐﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪» :‬ﻣﻦ در ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﺘﺮاﮐﻢ دﻳﺪم‪«.‬‬ ‫ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ‬ ‫‪ 25‬ﺁﺑﺎن ‪1361‬‬

‫‪7‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺪتهﺎ دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮدم‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ‬ ‫و ﻧﻪ ﺧﺎﻃﺮاﺗﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺮﻧﯽ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺣﻮادﺛﯽ ﺑﺎورﻧﮑﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﺪﻩ اﺳﺖ و اﻟﺰاﻣ ًﺎ‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ ﺗﺼﺎدم اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞهﺎی ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽ دوران ﺧﻮد را – ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً دردﻧﺎک‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ – ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪﻩام‪ .‬دﻳﺪﻩام ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﮐﺸﻮرهﺎ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪﻩاﻧﺪ و دﮔﺮﮔﻮن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻩاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﮔﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮﻧﻤﯽﺧﺎﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ "ﺧﻮدم" ﺑﻤﺎﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﺪاری در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺳﻮﺳﻪهﺎ و ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن راﻩهﺎی ﺳﻬﻞ ﻣﺮا ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﮐﻪ هﺴﺘﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﺮ ﮔﺎم ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﻔﻆ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻗﺪرت ﺣﻔﻆ اﻳﻦ ﻳﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﯽﺷﮏ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺮد ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ ﻓﻘﻂ ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدهﺪ ﺧﻮد را در ﺗﻤﺎم دﻗﺎﻳﻖ ﺑﺎز ﻳﺎﺑﻴﻢ و ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ‪ ،‬اﻓﺴﻮس‪ ،‬در ﺧﺰان ﻋﻤﺮ ﻓﺮدی هﺴﺘﻢ ﺳﺨﺖ درﮔﻴﺮ و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫و از ﺑﺪ ﺣﺎدﺛﻪ در اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدﻩام ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﺶ در اﻧﺤﺼﺎر ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﺁن ﭼﻴﺰی درک ﻧﻤﯽﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻦ از اﻧﺴﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﺧﻮد ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪم‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﻦ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد اﻣﮑﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﺋﯽ اﻧﺴﺎن‪ ،‬از هﻤﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺸﺄت‬ ‫ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬رهﺒﺮان ﮐﺸﻮر اﻳﺮان اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﺎدﻩ را ﻣﺮدود ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ ﺗﺎرﻳﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﺸﻮرم ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ و‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻ ًﺎ ﺁراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮی دارد ﮐﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ روزهﺎ از هﺮ دو ﺑﯽﻧﺼﻴﺒﻢ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ و ﻋﻼﺋﻢ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮدﻩ ام و اﻧﺠﺎم ﺁن ﮐﺎر‬ ‫وﻗﺖﮔﻴﺮ را ﺑﻪ روزهﺎی روﺷﻦﺗﺮی واﮔﺬاﺷﺘﻪام‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻴﺶ از دو ﺳﺎل ذهﻦ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁن‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪزﺑﺎﻧﺎن ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺁن دﺳﺘﻪ از ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﮐﻪ ﺗﻌﺼﺒﯽ ﺧﺎص ﻧﺪارﻧﺪ و‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ از ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز در ﺳﺮزﻣﻴﻦ زﻳﺒﺎی اﻳﺮان ﻣﯽﮔﺬرد ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ دادﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﺎدﻩﻟﻮﺣﺎﻧﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻐﻠﻮط روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران و ﻣﺒﻠﻐﺎن را ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدم‪،‬‬ ‫از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد داری ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬درک واﻗﻌﻴﺖهﺎ ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ ﺑﺮای ﺧﺎرﺟﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺬری‬ ‫ﮐﻮﺗﺎﻩ در اﻳﺮان داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻪ در رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺁﺳﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻧﻪ در هﺮج و ﻣﺮج اﻣﺮوز‪.‬‬ ‫ﺟﻬﻞﮔﺮاﺋﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﻌﺾ اذهﺎن ﺑﺼﻴﺮ و ژرفﺑﻴﻦ را هﻢ ﻣﻐﺸﻮش ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺪﻋﯽ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻮﺷﻪهﺎی ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺎرﻳﮏ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﻴﺰ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‬ ‫را ﻣﺨﺘﺼﺮی روﺷﻦ ﮐﺮدﻩام‪.‬‬ ‫ﻓﻘﻂ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ هﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩام ﮐﻪ در ﻗﻀﺎوت‪-‬‬ ‫هﺎﻳﻢ ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺼﺎف را ﻧﮕﻬﺪارم‪ .‬ﭼﻘﺪر در اﻳﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدﻩام‪ ،‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل‬ ‫ﻗﻀﺎوت ﻧﻬﺎﺋﯽ را ﺑﻪ ﻳﮏ ﻳﮏ ﺷﻤﺎ وا ﻣﯽﮔﺬارم‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ﺳﺮﺁﻏﺎز‬ ‫»ﺷﻤﺎ را از ﮐﯽ ﻧﺪﻳﺪﻩام؟«‬ ‫»از ‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗًﺎ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻃﺮﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫»در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻴﭻ ﭘﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩاﻳﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺮ ﺷﺪﻩام‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺁﺛﺎری ﮐﻪ ﮔﺬر زﻣﺎن ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ رژﻳﻢ ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽهﺎی ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺪرت ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل ﺗﺎرﻳﺦ در اﻳﻦ ‪ 25‬ﺳﺎﻟﻪ راﻩ درازی‬ ‫ﭘﻴﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺁن ﻏﺮوب اواﺧﺮ دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1978‬اﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﺮف هﺮج و ﻣﺮج ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﺟﻠﻮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻪ ﺑﮑﻮﺷﻢ اﻳﺮان را در ﺳﺮاﺷﻴﺒﯽ ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﻣﮑﺮر ﺑﻮد‪ ،‬از ﻟﻐﺰش ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ هﺮج و ﻣﺮج ﺑﺎز دارم‪ .‬دوﻟﺖهﺎ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﻪ‬ ‫ﻣﺎﻩ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ هﻢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﺷﺮﻳﻒاﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ازهﺎری‪ ...‬ﺁﻳﺎ دوﻟﺘﯽ هﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ ﺑﺎﻳﺪ اوﺿﺎع ﺳﺨﺖ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ‬ ‫ﭘﻬﻠﻮی ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﮑﺮ دور از ذهﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﺧﻄﻮر ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﺻﻨﺪﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﺎرف ﮐﺮد و ﻣﺎ رو در روی هﻢ در ﺳﮑﻮﺗﯽ ﮐﻪ در ﺁن دﻳﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮ‬ ‫ﮐﺎخ ﻧﻴﺎوران ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭼﻪ ﺻﻴﻐﻪای اﺳﺖ؟«‬ ‫»اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬واﮐﻨﺸﯽ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دوﻟﺖهﺎی ﭘﻴﺎﭘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ از ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪«.‬‬ ‫»ﭼﻄﻮر؟«‬ ‫»ﭼﻮن اﮔﺮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻧﺒﻮد‪ ،‬هﻴﭻﮐﺲ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪«.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻳﻦ ﺣﺮف ﺳﮑﻮﺗﯽ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺰان زﻧﺪﮔﯽ رﺳﻴﺪﻩام‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺎﻻر ﺣﺮفهﺎی ﺁﻟﻮدﻩ ﺑﻪ دروغ‬ ‫زﻳﺎد زدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ هﻢ ﺑﻪ هﻤﺎن روال اداﻣﻪ دهﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزﻩ‬ ‫ﻣﯽدهﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﮕﻮﻳﻢ؟«‬ ‫وﻗﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﭘﺮﺗﻮ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮐﻮرﺳﻮی اﺧﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻴﺶ‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ ﻓﺎل ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻦ زد‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ زدم‪ .‬اﻣﺮوز هﻢ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﻴﻞ ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫ﮐﺮدن ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎلهﺎی اﺧﻴﺮ اﻳﺮان را از ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﺎهﺪ ﺑﻮدﻩام و ﺑﺎ ﺁن‬ ‫زﻳﺴﺘﻪام‪ .‬اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻮادث را ﻣﺤﺾ ﺧﻮشﺁﻳﻨﺪ ﻓﻼن ﻳﺎ ﺑﻬﻤﺎن ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺧﻮدم‪،‬‬ ‫ﺷﺮح دهﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ دردﺳﺮ ﮐﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﯽدادم‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪم اﻳﺮان را در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺗﺮک ﮐﻨﻢ – ﮐﻪ ﺷﺮح ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺁن‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ – ﺑﯽﺷﮏ ﺑﺮای ﻧﺠﺎت ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮی هﻢ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ اهﻤﻴﺘﺶ‬ ‫هﻴﭻ ﮐﻢ از اوﻟﯽ ﻧﻴﺴﺖ و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﻴﺎﺑﻢ ﺗﺎ ﺣﺮفهﺎﻳﻢ را ﺑﺰﻧﻢ و ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩام اداﻣﻪ‬ ‫دهﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻳﮏ ﺻﻔﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮم‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ در ﻋﻘﺎﻳﺪی ﮐﻪ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ را درﺳﺖ ﻣﯽﭘﻨﺪارم‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪاری و ﺛﺒﺎت ﻗﺪم ﻧﺸﺎن دادﻩام و اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ در وﻃﻨﻢ‪ ،‬هﻢوﻃﻨﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ را ﺑﺮای ﻣﻦ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁزادی‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﺁﻣﺪ ﻣﻮهﺒﺎت‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺮﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﻻزﻣﻪ ﺗﺸﺨﺺ ﺑﺸﺮی اﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ هﺮ دوﻟﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ دو اﺻﻞ‬

‫‪13‬‬

‫را در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر رﻋﺎﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ اﻣﮑﺎن رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﺋﯽ را ﺑﺮای هﻤﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﺶ‬ ‫ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺎﺳﺪار دﻣﮑﺮاﺳﯽ و از اﻳﻦ رهﮕﺬر ﭘﺎﺳﺪار ﺁزادی اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﮏ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻳﺎ ورای ﺁن ﻗﺮار ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻦ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﮐﻪ رﺳﻮم و ﺁداب ﻳﮏ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺑﻬﺎﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﺮاث ﺁن ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮای رواج و ﺣﻔﻆ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﺑﻬﺎﻳﯽ ﮔﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪام‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺟﺎﻧﻢ را ﺑﺮای‬ ‫ﺁنهﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪام‪ .‬در ﺗﻤﺎم دورﻩهﺎ ﺑﺮای ﺳﺮ ﻣﻦ ﻗﻴﻤﺘﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮاﻧﮑﻮ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ هﻴﺘﻠﺮ ﻣﯽﺟﻨﮕﻴﺪم‪ ،‬در ﻋﻘﺎﻳﺪم ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم‬ ‫ﺑﻮدﻩام‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1940‬ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖ در ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺁن را ﺑﺮﺣﻖ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ در ارﺗﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﻧﺎمﻧﻮﻳﺴﯽ ﮐﺮدم‪ .‬ﺳﺎلهﺎ ﺑﻌﺪ وارث اﻓﮑﺎر ﻣﺼﺪق ﺷﺪم و ﺑﻪ ﭘﻴﺮوی از ﺳﺮﻣﺸﻖ او ﺑﺎ‬ ‫دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺷﺨﺼﻴﻢ‪ ،‬از هﺮﮔﻮﻧﻪ هﻤﮑﺎری ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺪرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮنﺷﮑﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺎز زدم‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﺮدم و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را – ﮐﻪ در‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ – ﺗﺎ ﺷﺮطهﺎﻳﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ در‬ ‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪم ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩام ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺧﻮاهﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺎﺑ ٌﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻪ هﻴﭻ ﻧﻴﺎزی دارم و ﻧﻪ هﻴﭻ ﺗﻮﻗﻌﯽ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻳﮏ‬ ‫ﭼﻴﺰ‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﺮا ﺑﺮای ﺣﺮف زدن درﺑﺎر ٌﻩ ﮐﺸﻮر در ﺗﺐ و ﺗﺎﺑﻢ‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺪازﻩای ﺑﺮای ﺣﺮف زدن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ رﻳﺸﻪهﺎ‬

‫‪15‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻣﻦ در ﮐﻮهﺴﺘﺎﻧﯽ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩام‬ ‫ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﻦ ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪای از اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪای ﮐﻮهﺴﺘﺎﻧﯽ و‬ ‫ﺳﺮﺳﺨﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ داﻣﻨ ٌﻪ ﮐﻮﻩهﺎی زاﮔﺮس در ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ ﮐﺸﻮر ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن دور‬ ‫از دﺳﺘﺮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ از هﺠﻮم اﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﯽ ﻧﻴﺰ در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﺳﮑﻨﺪر ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ داد ﺗﻤﺎم اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﮐﻮﻩهﺎ را دور ﺑﺰﻧﺪ وﻟﯽ ﻧﻴﺮوهﺎﻳﺶ را در ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ ﻧﻴﺎﻧﺪازد‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن هﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎری‪ ،‬ﮐﻪ اﻓﺮادش ﺳﺎﮐﻨﻴﻦ ﻣﺤﻞ را‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺘﻴﺎریهﺎ از ﻧﮋاد ﻟﺮﻧﺪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺣﺪودًا ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن و‬ ‫ﻧﻴﻢ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻳﮑﯽ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻳﺮان را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽدهﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻦ ﻳﮑﯽ از ﻗﺪﻳﻤﯽﺗﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮﻩهﺎی ﺑﺨﺘﻴﺎری اﺳﺖ‪ .‬هﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪی‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻮﺳﺘﺎن در ﺣﮑﺎﻳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺖ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ اﺧﺘﺮی ﻧﺎم او ﺑﺨﺘﻴﺎر‪/‬‬ ‫ﻗﻮی دﺳﺘﮕﻪ ﺑﻮد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدار ﺁﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻪ اﻳﻞ ﻣﺎ اﺷﺎرﻩ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ در ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻴﺎن دو ﮐﻮﻩ ﮐﻼر و ﺳﺒﺰﻩ ﮐﻮﻩ‪ ،‬ﮐﻪ هﺮ ﮐﺪام ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر هﺰار ﻣﺘﺮ‬ ‫ارﺗﻔﺎع دارد‪ ،‬در داﻣﺎن ﻃﺒﻴﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁدﻣﯽ ﭼﻴﺮﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮ ﺑﺮف و ﺑﺎران و ﺑﺎد ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ‪-‬‬ ‫ام‪ .‬ﺁب و هﻮای ﺁﻧﺠﺎ ﺁب و هﻮای ﺻﺤﺮاﻳﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺁﻧﺠﺎ ﺁدﻣﯽ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨ ٌﻪ ﺁﺳﻤﺎن اﺳﺖ و‬ ‫هﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﺳﺘﺎرﻩهﺎ را ﺑﺮ ﭘﻠﮏ ﭼﺸﻢهﺎی ﺧﻮد ﺣﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ از ﭼﻬﺎر ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻓﺮﻣﺎن و ﻋﻨﻮان اﻓﺘﺨﺎری ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﺳﺘﺎن را دارﻳﻢ‪ .‬ﻧﻴﺎﮐﺎن ﻣﻦ‬ ‫هﻤﺮاﻩ ﻧﺎدر ﺷﺎﻩ ﮐﻪ در ﺳﻨﻪ ‪ 1736‬ﻣﻴﻼدی – ﻳﻌﻨﯽ ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ دادن ﺗﺮﮐﺎن در هﻤﺪان و‬ ‫ﺑﻴﺮون راﻧﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻓﻐﺎﻧﻴﺎن – ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬وﻟﺘﺮ‪ 1‬از ﻧﺎدرﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ‬ ‫درﺷﺖ و ﻧﺎﻣﻼﻳﻢ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در اواﺧﺮ ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺣﮑﻤﺮواﻳﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﺨﺘﻴﺎر« ﻧﺸﺎن از ﺑﻠﻨﺪی ﺳﺘﺎرﻩ ﺑﺨﺖ دارد و ﻳﺎری اﻗﺒﺎل‪ .‬اﺟﺪاد ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزی‪-‬‬ ‫هﺎی ﻣﮑﺮر در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و هﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺴﻤﺎ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﺎم را ﺑﻪ ﻣﺤﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ زدﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ هﺮ دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬هﻨﻮز ﻋﺪﻩای ﺑﺎ ﻧﺎم ﺑﺨﺘﻴﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﻨﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ در ﻣﻤﺎﻟﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن ﻓﺎﺗﺢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل و ﻣﺤﺾ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ و‬ ‫وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ زﺑﺮدﺳﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﻮﺗﻮ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺳﺎﺑﻖ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬هﺮ دو از ﻳﮏ رﻳﺸﻪاﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﻣﻦ ﺑﺪون هﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻠﻴﺎﺗﯽ و ﻓﺌﻮداﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺗﺎ هﻤﻴﻦ‬ ‫اواﺧﺮ از ﺳﻠﻄﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰی ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دور ﺑﻮد و ﺧﺎﻧﻮاد ٌﻩ ﻣﺎ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫‪ ،1906‬ﺑﺪون وﻗﻔﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﺑﻮد و از ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎر )از ‪ 1794‬ﺗﺎ ‪ ،(1925‬رﺳﻮم ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ و اﺟﺮا ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪ ﺑﺰرگ ﻣﻦ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻠﺶ ﺑﺮ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎن او‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وی از دو ﺳﻮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﭘﺮداﺧﺖ؛ ﻳﮑﯽ از ﻃﺮف ﺷﻤﺎل‬ ‫ﺷﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن و دﻳﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ در ﺟﻬﺖ اهﻮاز‪.‬‬ ‫وﻟﯽ او در ﻋﻴﻦ ﺗﻮﺳﻌ ٌﻪ ﻣﻴﺮاث ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻓﮑﺮ ﮔﺸﻮدن راﻩ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮی‬ ‫دﻧﻴﺎی ﺧﺎرج‪ .‬ﺑﺮای ﺁن ﻋﺼﺮ ﻓﮑﺮی ﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷﺖ – و ﺁن ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اروﭘﺎﺋﻴﺎﻧﯽ‬ ‫‪16‬‬

‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﯽﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺼﺎدف اﺳﺖ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺳﻔﺎرت ﮐﻨﺖ دو ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ‪ 2‬از‬ ‫ﻃﺮف ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ٌﻩ ﻣﺸﻬﻮر »رﺳﺎﻟﻪای درﺑﺎرﻩ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮیهﺎی ﻧﮋادهﺎی ﺑﺸﺮی«‪ ،‬ﻃﯽ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﻮﺿﻮع رﺳﺎﻟﻪاش ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﺮان ﻳﻌﻨﯽ »ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺁرﻳﺎﺋﻴﺎن‪«.‬‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬در ﺁﻏﺎز ﻗﺮن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر دو ﻧﻴﺮو ﺑﻮد‪ :‬روسهﺎ در ﺷﻤﺎل ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﯽهﺎی ﭘﺘﺮ ﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺁبهﺎی ﮔﺮم ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪) ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎزﻩ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎﺑﻘ ٌﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺎرﻳﺨﯽ دارد(‪ ،‬و اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ در‬ ‫ﺟﻨﻮب ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﺎهﺮاﻩ ﺷﺒﻪ ﻗﺎر ٌﻩ هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺎت‪ ،‬ﺣﺮص دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و دﻳﮕﺮ ﺛﺮوتهﺎی اﻳﺮان هﻢ اﻓﺰودﻩ ﺷﺪ و روز ﺑﻪ روز‬ ‫ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺪر ﺑﺰرگ ﻣﻦ‪ ،‬ﺻﻤﺼﺎماﻟﺴﻄﻨﻪ ﮐﻪ دو ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪ‪ ،‬در‬ ‫دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﯽ اﻳﻦ ﻗﺪرتهﺎ ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻔﺎ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای‬ ‫ﻣﻦ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ و ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻋﺰﻳﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻤﺼﺎم‪ ،‬ﺑﺎر اول ﺑﺮای دﻓﺎع از ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ از ﺣﺼﺎر ﮐﻮﻩﭘﺎﻳﻪهﺎﻳﺶ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺟﺮای ﻣﻔﺎد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ،1906‬ﺑﻪ اﻣﻀﺎی ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻩ رﺳﻴﺪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ اﻏﺘﺸﺎشهﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای در ﮐﺸﻮر ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﻢزﻣﺎن ﺑﺎ ﺁزادﻳﺨﻮاهﺎن ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮای ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ ﺷﮑﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﻠﺢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻤﺼﺎم ﻧﻴﺰ ﻗﺸﻮﻧﯽ ﺁﻣﺎدﻩ ﮐﺮد و‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺮف اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎد و اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﻳﻦ‬ ‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ را اﻣﻀﺎ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﺟﺮای ﺁن ﻧﺸﺪ‪،‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺒﺎرزان ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺗﻬﺮان رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ را ﻓﺘﺢ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ ازﺧﻠﻊ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﻩ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دو ﻧﻔﺮ ادارﻩ ﻣﯽﺷﺪ –‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﺁن دو‪ ،‬ﺳﺮدار اﺳﻌﺪ ﺑﺨﺘﻴﺎری‪ ،‬ﻋﻤﻮی ﻣﺎدر ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻤﺼﺎماﻟﺴﻄﻨﻪ ﺑﺎر اول در‬ ‫ﺳﺎل ‪ ،1912‬و ﺑﻌﺪ در ﺳﺎل ‪ 1918‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻄﺎل »ﮐﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮن« را ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ او ﻣﺪﻳﻮﻧﻴﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮن ﻗﻀﺎوت درﺑﺎرﻩ هﺮ اﺧﺘﻼف و دﻋﻮاﻳﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﻳﮏ‬ ‫اﻳﺮاﻧﯽ و ﻳﮑﯽ از اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ در ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮐﻨﺴﻮﻟﮕﺮی ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻐﻮ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻗﺪام ﺻﻤﺼﺎم اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﺎز هﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در هﺮ ﺣﺎل ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ او ﻗﺪﻣﯽ اﺳﺎﺳﯽ در راﻩ اﺛﺒﺎت اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻠﯽ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ دوران‪ ،‬اﻳﺮان ﺷﺎهﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﮐﺸﻮر‬ ‫ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﻧﻮﻳﻦ و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ ﻣﯽداد و ﺧﺎﻧﻮاد ٌﻩ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﺳﻬﻴﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدﺁوری اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮﻩ هﻢ ﺑﺮای ﻣﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺟﻮان‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺻﻤﺼﺎم را از ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻣﻌﺰول ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ وزرای ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﺰرگ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ از ﻣﻘﺎم ﺧﻮد ﮐﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮی ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ او در اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار‬ ‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ او را از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺻﻤﺼﺎم ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺮﻳﺢ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺁن هﻢ ﺑﻌﺪ از دﻓﺎع ﮐﺮدن از اﻳﻦ اﺻﻞ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ دوﻟﺖ را ﺗﺮک ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺻﻮرت اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ دﻣﮑﺮات و ﺁزادﻩ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫ﮐﺸﻮرش ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ دﻋﻮت ﺷﺪ و از ﻃﺮف دوﻟﺖ ژرژ ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار‬

‫‪17‬‬

‫ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﺠﻠﺲ را وادار ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻌﺎهﺪﻩای ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺁن اﻳﺮان ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﻳﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺮان اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ زﻳﺒﺎ را ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن داد‪» :‬ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻣﯽدهﻢ ﮐﻪ در ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺳﺒﺰیﻓﺮوﺷﯽ ﮐﻨﻢ وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﮕﺬارم‪ «.‬ﺁن ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻧﻪ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ و ﻧﻪ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﺟﺮا در ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺪرم ﻧﻴﺰ در ﺣﺪود ﺳﻦ ‪ 26‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺷﺎﻩ و ﺑﺮای‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪر‪ ،‬هﻢ ﻣﺮد رزم ﺑﻮد و هﻢ اهﻞ ﺗﻔﮑﺮ‪ .‬ﺧﻮد ﻓﺮﺻﺖ و‬ ‫اﻣﮑﺎن درس ﺧﻮاﻧﺪن در اروﭘﺎ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﮐﻤﺒﻮد ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﻨﻈﻢ را ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﺣﺪ ﺟﺒﺮان ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻗﺪﻳﻤﯽﺗﺮﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮات ﮐﻮدﮐﯽ ﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ 55‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪرم در ﺁن ﺑﺪون وﻗﻔﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﮐﺘﺎبهﺎﻳﺶ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻴﻮل‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺌﻮدال ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻋﺸﻖ ﻣﯽورزﻳﺪ‪ .‬زﺑﺎن ادﺑﯽ و ﻣﺤﺎور ٌﻩ ﻋﺮب و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﻃﺒﻌًﺎ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎبهﺎی هﻤﻴﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ را در روزهﺎی اول‬ ‫ﻓﺘﻨ ٌﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ »اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن اﺳﻼﻣﯽ« در اﺳﺘﺨﺮ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ در هﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﺎدرم را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎری ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﯽ‬ ‫ﻣﺪاواﻳﺶ را در ﺁن زﻣﺎن ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ دادم‪ .‬از او ﺧﺎﻃﺮاﺗﯽ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و زﻧﺪﻩ‬ ‫دارم و هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﻣﯽﮔﺬارم ﺗﺼﻮﻳﺮش ﺁﺷﮑﺎرﺗﺮ در ذهﻨﻢ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻴﺶ از‬ ‫هﻤ ٌﻪ ﻧﺰدﻳﮑﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻴﺶ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ‪ ،‬اﺷﺘﻴﺎق دﻳﺪار دوﺑﺎرﻩ ﺑﺎ او را دارم‪.‬‬ ‫در دهﮑﺪ ٌﻩ ﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﻌﻠﻢ ﺳﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ و ﭼﻬﺎر ﻋﻤﻞ‬ ‫اﺻﻠﯽ و ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺁﻣﻮﺧﺘﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻋﻤﺪ ٌﻩ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺷﻬﺮ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮ ﮐﺮد ﺷﻬﺮﮐﯽ اﺳﺖ واﻗﻊ در ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮی اﺻﻔﻬﺎن‪ .‬ﮐﺘﺎبهﺎﻳﯽ ﮐﻪ‬ ‫در ﮐﻮدﮐﯽ ﻣﺮا اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ اﺛﺮی ﻋﻤﻴﻖ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻗﺪرت ﺣﺎﻓﻈﻪام را ﺑﻪ ﭘﺪرم‬ ‫ﻣﺪﻳﻮﻧﻢ‪ .‬اﺳﺐ ﺳﻮاری را دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ و ﭘﺪر در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎز ٌﻩ ﺳﻮاری ﻣﯽداد ﮐﻪ هﺮ‬ ‫روز ﺑﺮاﻳﺶ ﺳﯽ ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺷﺼﺖ ﻣﺼﺮاع‪ ،‬ﺷﻌﺮ از ﺑﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ از ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻣﯽداﻧﻢ ﺑﻪ هﻤﺎن دوران ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻮن از ﺁن ﭘﺲ اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﻦ در ﺧﺎرج ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﻨﻮز‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ در زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﻄﻮر‪ ،‬هﻢ ﺣﺪود دﻩ هﺰار ﺑﻴﺖ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ از‬ ‫ﺣﻔﻆ دارم‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1926‬ﮐﻪ ﻣﻦ ﻳﺎزدﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﺤﺼﻴﻼت دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺘﻢ‪.‬‬ ‫زﻣﺎن اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺼﺎدف اﺳﺖ ﺑﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽهﺎی ﻋﻤﺪﻩای در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪ .‬در اﮐﺘﺒﺮ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺁن‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠ ٌﻪ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺑﺮﭼﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻏﺎز اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﻳﺎن واﻗﻌﻪ ﺑﺎز ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ هﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻗﺮوﺿﯽ را ﮐﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاری داﺷﺖ ﺑﺨﺸﻮد و در ﻋﻮض‬ ‫اﻣﻀﺎی ﻗﺮارداد دوﺳﺘﺎﻧﻪای را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻳﺪﻩ ﺳﻮءﻇﻦ ﺑﻪ ﺁن ﻣﯽﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎد ٌﻩ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﻳﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫)اﻳﺮان ﻣﯽﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ( »در ﺻﻮرت ﺣﻤﻠﻪ ﻳﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎک ﻳﺎ دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﻳﺎ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎک ﻳﺎ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ ﺷﻮروی در اﻳﺮان ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺬاﻟﮏ دوﻟﺖ ﺷﻮروی‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪن ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺮوهﺎی ﺧﻮد را از ﺧﺎک اﻳﺮان ﺧﺎرج‬ ‫ﺳﺎزد«‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪای اﻟﺤﺎﻗﯽ هﻢ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽداد‪ ،‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﻮای اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻳﺮان را‬ ‫ﺗﺮک ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺾ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﺒﻮدن ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻔﺲ‬ ‫اﻣﻀﺎی ﻗﺮارداد‪ ،‬رواﺑﻂ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروی را ﺑﺎ اﻳﺮان رواﺑﻄﯽ ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﮐﻤﻴﺘ ٌﻪ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد – ﻧﻈﺮ او اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻌﻬﺪاﺗﯽ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﺁﻧﯽ دارد وﻟﯽ اﺟﺮای ﻃﺮح ﭘﻴﺸﺮوی ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮف ﺁبهﺎی ﮔﺮم را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﯽاﻧﺪازد‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ در اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺁدﻣﯽ ﻣﻘﺘﺪر را ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻳﺮان ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ او ﮐﻨﺎر ﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذﺷﺎن ﻣﺪاوﻣًﺎ در ﮔﺮو ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ رؤﺳﺎی ﻗﺒﺎﺋﻞ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮهﻨﮕﯽ اهﻞ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ‬ ‫ﻗﺰاﻗﺎن اﻳﺮان ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪ و او را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺠﯽ و راﻩ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ رﺿﺎ ﺧﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﺮدﺑﺎم ﺗﺮﻗﯽ را ﭘﻴﻤﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫وزارت ﺟﻨﮓ ﻣﻨﺼﻮب ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺪای ﺟﻤﻬﻮری ﺧﻮاهﯽ ﺳﺮ داد‪ ،‬و وﻗﺘﯽ زﻣﺎن ﺁن رﺳﻴﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺎج ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺗﻌﺎرف و ﺗﮑﻠﻒ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﮔﻮﻳﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺿﺮب »اﺳﺘﺪﻋﺎی‬ ‫ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ« ﻣﻘﺎم ﭘﺎدﺷﺎهﯽ را ﺧﻮاهﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﻬﻠﻮی ﺷﺪ و ﻧﺎم رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺁن‬ ‫هﻨﮕﺎم ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻨﯽ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدم ﮐﻪ وﻗﺎﻳﻌﯽ از اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻮﺟﻬﻢ را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ و ﺑﻔﻬﻤﻢ ﮐﻪ‬ ‫اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺟﺪﻳﺪ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﻣﺮدی ﻋﺎﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻦ را درﺳﺖ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬در ﻋﻮض ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﺻﻔﺎت دﻳﮕﺮی ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺮدﺑﺎری ﺧﺎص‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪاری ﺧﺎص و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦداری ﺧﺎص داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺎدر ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻪ ﻃﺮحهﺎ و اﻓﮑﺎرش را ﺳﺎلهﺎ از هﻤﮕﺎن ﭘﻨﻬﺎن دارد‪.‬‬ ‫ﭘﺪرم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ او دو ﻋﻴﺐ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ .‬اوﻟﯽ ﻋﻠﯽرﻏﻢ هﻮش ذاﺗﯽ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﻧﮑﺎرش ﺟﻬﻞ او ﺑﻮد‪ :‬رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ ﮐﺸﻮر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻣﺠﺴﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎداﻧﯽهﺎﻳﯽ از‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺮای رهﺒﺮی ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺤﺮی ﺑﺴﺘﮕﯽهﺎی ﻣﺘﻌﺪد داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاوان اﻳﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻋﻴﺐ دوم او ﺣﺮﺻﺶ ﺑﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻦ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ‬ ‫دو ﻧﮑﺘﻪ را ﻣﮑﺮر از ﭘﺪرم ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدم و ﻗﻀﺎوﺗﺶ را درﺳﺖ ﻣﯽداﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﺎ ﻣﺘﻨﻔﺬان در اﻓﺘﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺁزادیهﺎ را اﺑﺘﺪا ﻣﺤﺪود ﮐﺮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬ ‫از ﻣﺮﺣﻠﻪ دور اﻓﺘﺎدم‪ ،‬ﻗﺼﺪم ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﺒﻮد‪ .‬در اﺻﻔﻬﺎن وﻇﻴﻔ ٌﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﮔﺬراﻧﺪن دورﻩ ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮای ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﻮم‪ .‬در ﺁن دوران‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﻩهﺎی‬ ‫اﻳﺮان ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﺋﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎی ﮐﺒﻴﺮ و ﻳﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻨﻮز ﺻﺤﺒﺖ از ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻦ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﻴﺮوت و ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺁﻧﺠﺎ‪،‬‬ ‫ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﮔﺮوهﯽ ﻻﺋﻴﮏ ادارﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻢ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدم ﮐﻪ در ﺁن واﺣﺪ‪ ،‬هﻢ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮای ﮔﺬراﻧﺪن اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﻣﺪرﺳﻪ ﺁﻣﺎدﻩ ﮐﻨﻢ و هﻢ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻴﺎﻣﻮزم‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺁن زﺑﺎن را ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺮا ﮔﻴﺮم‪ .‬ﺗﺎ ﺣﺪی ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫را ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻢ و ﻗﺮﺁن را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ و ﻧﻪ ﺑﻴﺶ‪ .‬در ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن دوم‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدم ﮐﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ درﺳﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻓﺰودﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ را ﺑﺎ دﻳﭙﻠﻢ رﻳﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬اﺣﺴﺎس ﻏﺮور ﻣﯽﮐﺮدم‬ ‫زﻳﺮا ﺑﺮای ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در اﻳﻦ اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﻧﻮﻋﯽ ﭘﻴﺮوزی ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﮐﻪ در ﺑﻴﺮوت ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻢ از ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪم و اﻧﻀﺒﺎﻃﯽ ﺁهﻨﻴﻦ ﺑﺮای ﮐﺎرم داﺷﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﻟﺒﻨﺎن ﺁن ﺳﺎلهﺎی ﺧﻮش را هﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ – ﺁن ﻣﻤﻠﮑﺖ زﻳﺒﺎ و ﺁرام را ﮐﻪ در ﺁن هﻢزﻳﺴﺘﯽ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻓﺮﻗﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺬاهﺐ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎلهﺎی اﺧﻴﺮ دل ﻣﺮا از ﻏﻢ ﻣﯽﻓﺸﺮد‪،‬‬ ‫‪19‬‬

‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺑﻴﺮوت وﻳﺮان ﺷﺪﻩ و ﺟﻨﮓهﺎی ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﯽ‪ ،3‬در ذهﻨﻢ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻤﺸﺪﻩای را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم ﮐﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ام در ﻳﮏ روز واﺣﺪ هﻢ اﺳﮑﯽ ﺑﮑﻨﻢ و هﻢ ﺷﻨﺎ –‬ ‫ﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﻧﺰدﻳﮑﯽ ﮐﻮﻩ و ﺳﺎﺣﻞ در ﺁن ﻣﻠﮏ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻃﻮل ﺁن‬ ‫ﮐﻮﻩهﺎ را‪ ،‬از ﻣﺮز ﺗﺮﮐﻴﻪ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎدﻩ ﭘﻴﻤﻮدﻩام‪ .‬ﺁن ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﮐﺎر ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﻮأم ﺑﺎ‬ ‫رؤﻳﺎ در ﺧﺎﻃﺮات ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ وﻟﺘﺮ ‪ (1778-1694) Voltaire‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﺎﻳﺪش ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺮک ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺎرهﺎﻳﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺁزادﻳﺨﻮاﻩ و ﺿﺪﻣﺬهﺒﻴﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺎﻧﻮﻳﺲهﺎ از ﻣﺘﺮﺟﻢ‬ ‫اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﮐﻠﻤ ٌﻪ »ﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬ ‫‪2‬ـ ﮐﻨﺖ ژوزف ﺁرﺗﻮر دو ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ ‪ (1882-1816) Comte de Gobineau‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و دﻳﭙﻠﻤﺎت ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻃﯽ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖهﺎﻳﺶ‬ ‫در اﻳﺮان و ﺑﺮزﻳﻞ و ﻳﻮﻧﺎن ﮐﺘﺐ زﻳﺎدی ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ در ﺁورد ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ‪» :‬رﺳﺎﻟ ٌﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮی ﻧﮋادهﺎی‬ ‫اﻧﺴﺎن« اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ در اﻳﻦ اﺛﺮ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳ ٌﻪ ﺑﺮﺗﺮی ﻧﮋاد ﻧﻮردﻳﮏ و ژرﻣﻨﻴﮏ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻋﻴﻨﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب در‬ ‫ﻓﺎﺻﻠ ٌﻪ ﺳﺎلهﺎی ‪ 1853‬ﺗﺎ ‪ 1855‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﺷﺎرﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻮادث ژوﺋﻦ ‪ ،1982‬ﻳﻌﻨﯽ ﺣﻤﻠ ٌﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻟﺒﻨﺎن‪) .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ(‬

‫‪20‬‬

‫‪2‬‬ ‫داﻧﺸﺠﻮی اﻳﺮاﻧﯽ داوﻃﻠﺐ ﺟﻨﮓ در ارﺗﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺁرزوی ﻣﻦ ورود ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﺪارس ﻋﺎﻟﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺒﻨﺎن ﮐﻪ ﺳﺮﺷﺎر از‬ ‫ﻓﺮهﻨﮓ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻮد ﺑﺮای ﻣﻦ ﺣﮑﻢ اﻃﺎق اﻧﺘﻈﺎر ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﻣﺪارس را داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻮار‬ ‫ﮐﺸﺘﯽ ﺷﺪم و ﺳﻔﺮم ﺑﻪ ﻣﺎرﺳﯽ ﻳﮏ هﻔﺘﻪای ﺑﻪ درازا ﮐﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﮐﺸﺘﯽ در ﺑﻨﺪر ﭘﻬﻠﻮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺷﻮر و ﺷﻌﻔﯽ در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺪت داﺷﺘﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻣﺮگ ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﭘﺪرم در رهﺒﺮی ﺷﻮرﺷﯽ ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ زﻳﺎدﻩ رویهﺎی دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰی و دﺧﺎﻟﺖ هﺎﻳﺶ در اﻣﻮر اﻳﻠﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻮرش ﺑﺎ اﻋﻼن ﻋﻔﻮ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﺘﻢ ﺷﺪ و ﭘﺪرم وﻋﺪﻩای از هﻤﺮاهﺎﻧﺶ در‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻧﺎﮔﻬﺎن رﺿﺎ ﺷﺎﻩ دﺳﺘﻮر ﺗﻴﺮﺑﺎران‬ ‫هﻤﮕﯽ ﺁﻧﻬﺎ را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﻢ را ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﮐﻮل ﮐﺮدم و ﺑﯽ درﻧﮓ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ .‬در‬ ‫اﺑﺘﺪای ﺳﻔﺮ و ﺑﺮای رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮز ﻟﻬﺴﺘﺎن دو روز ﺑﺎ ﻗﻄﺎر در راﻩ ﺑﻮدم و ﺑﻌﺪ ﺑﺮای ﻋﺒﻮر‬ ‫از ﺧﺎک اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروی‪ ،‬ﺳﻔﺮی ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﭘﻨﺞ روزﻩ را ﻃﯽ ﮐﺮدم ﺗﺎ وارد ﺑﺎﮐﻮ‪،‬‬ ‫واﻗﻊ در ﮐﺮاﻧﻪهﺎی درﻳﺎی ﺧﺰر‪ ،‬ﺷﺪم‪ .‬ﺣﻮادث راﻩ ﻏﻢ و درد و ﻧﮕﺮاﻧﯽهﺎﻳﻢ را ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫داد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠ ٌﻪ ﺑﻴﻦ رﻳﻞهﺎی راﻩ ﺁهﻦ ﻟﻬﺴﺘﺎن و روﺳﻴﻪ ﺷﻮروی ﺑﻪ ﻳﮏ اﻧﺪازﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮای ﻋﻮض ﮐﺮدن ﻗﻄﺎرﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻳﻢ ﻻاﻗﻞ ﻳﮏ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﭘﻴﺎدﻩ راﻩ ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ واﮔﻦ‪-‬‬ ‫هﺎی ﻗﺪﻳﻤﯽ ﻳﺎدﮔﺎر دوران ﺗﺰاری ﻗﻄﺎرهﺎی ﺷﻮروی رﺳﻴﺪ – ﻣﻨﺪرس ﺑﺎ ﺗﺰﺋﻴﻦهﺎی ﭘﺮ زرق و‬ ‫ﺑﺮق و ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﻔﺮ در ﻗﻄﺎر ﺁب ﻧﺒﻮد و ﻋﺒﻮر از ﻣﻴﺎن زﻳﻨﺖ‪-‬‬ ‫هﺎی دﺳﺖ و ﭘﺎ ﮔﻴﺮ ﺳﺒﮏ »روﮐﻮﮐﻮ« ‪ Rococo‬و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺁب ﺑﺮای ﺷﺴﺘﺸﻮی‬ ‫ﺻﺒﺤﮕﺎهﯽ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺮدﺳﺘﯽ ﺑﻨﺪﺑﺎزان داﺷﺖ‪ .‬ﻗﻄﺎر دارای ﭼﻨﺪﻳﻦ واﮔﻦ ﭼﻮﺑﯽ هﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻈﺎﻳﺮش در ﺁن زﻣﺎن در ﻓﺮاﻧﺴﻪ هﻢ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ واﮔﻦهﺎ ﻣﺨﺼﻮص اﺗﺒﺎع روﺳﻴﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻔﺮهﺎی ﮐﻮﺗﺎﻩﺗﺮی از ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﺷﻬﺮ دﻳﮕﺮ در ﭘﻴﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﺿﻊ اﻳﻦهﺎ هﻢ ﻃﺒﻌًﺎ از‬ ‫دﻳﮕﺮ واﮔﻦهﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻏﺬای رﺳﺘﻮران ﻗﻄﺎر ﮐﻪ ﻣﺎﻳﻪ اﺻﻠﯽاش هﻤﻴﺸﻪ »ﺑﻮرش« ﺑﻮد‪،‬‬ ‫اﺷﺘﻬﺎﻳﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺁن روز هﻢ ﭼﻮن اﻣﺮوز دﻟﻴﻠﯽ ﻧﻤﯽدﻳﺪم ﮐﻪ ﺣﺴﺮت ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ را ﺑﺨﻮرم ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن رژﻳﻢ ﺷﻮراﻳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﺮدﻳﺪ دارم ﮐﻪ اروﭘﺎی‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻴﺶ از ﺷﺼﺖ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺷﻮروی هﻨﻮز اﻣﻴﺪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺁن رژﻳﻢ ﺑﻬﺮﻩای ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ دو ﺳﺎل اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪازم‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدم ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺎﻟﯽ را ﺣﻞ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ هﻢ ﻧﻪ ﻣﺎﻩ در اﻧﺘﻈﺎر ﺻﺪور ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺪت دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ دﻳﮕﺮ ﺁن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻓﮑﺮ را ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﮐﻪ در‬ ‫ﭘﯽ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﺪارس ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﺧﻠﻮت ﮐﺮدم و ﮐﻼهﻢ را ﻗﺎﺿﯽ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از رﺷﺘﻪهﺎ‪ ،‬ﭼﻮن هﻨﺪﺳﻪ و رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬ذهﻦ ﺁﻣﺎدﻩای‬ ‫ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺷﺒﯽ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﺣﻘﻮق را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﻢ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻓﻠﺴﻔ ٌﻪ ﺣﻘﻮق ﮐﺸﺶ داﺷﺘﻢ‪ .‬اول ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ دﻳﭙﻠﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ )ﺑﺎﮐﺎﻟﻮرﻩﺁ( را ﺑﮕﻴﺮم و‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎر را در ﻣﺪرﺳ ٌﻪ ﻟﻮﺋﯽ ﻟﻮﮔﺮان ‪ Louis-le-Grand‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬ﺁن دﻳﭙﻠﻢ ﻳﮑﯽ از‬

‫‪21‬‬

‫ﻳﺎدﮔﺎرهﺎی ﻧﺎدری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف اوراق و اﻣﻮال دﻳﮕﺮم در ﻃﻮﻓﺎن اﻧﻘﻼب از ﻏﺮق ﺷﺪن‬ ‫در ﺁب ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ و هﻨﻮز هﻤﺮاهﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺮات ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﺪرک ﻧﻤﺮات ﻧﺴﺒﺘﺎ ًﺧﻮﺑﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ را ﺑﺎز ﻣﯽﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬در ﺁن واﺣﺪ در داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ ﺣﻘﻮق و در رﺷﺘ ٌﻪ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔ ٌﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺳﻮرﺑﻦ ﻧﺎمﻧﻮﻳﺴﯽ ﮐﺮدم‪ .‬در ﮐﻮﭼ ٌﻪ ﺁﺳﻮﻣﭙﺴﻴﻮن ‪ Assomption‬در ﻣﺤﻠ ٌﻪ ﭘﺎﺳﯽ‬ ‫‪ Passy‬ﻣﻨﺰل داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻳﺎزدﻩ ﺳﺎل اﻗﺎﻣﺘﻢ در ﭘﺎرﻳﺲ در هﻤﺎن ﮐﻮی و هﻤﺎن ﺑﺮزن ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و اﺧﻼق‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔ ٌﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﻠﺴﻔ ٌﻪ ﻋﻠﻮم‬ ‫را در ﺳﻮرﺑﻦ ﮔﺬراﻧﺪم‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺪرک ﭼﻬﺎرﻣﻢ اﻣﺘﺤﺎن زﺑﺎن ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ هﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎل دوم‬ ‫در رﺷﺘ ٌﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﯽ هﻢ ﻧﺎمﻧﻮﻳﺴﯽ ﮐﺮدم‪ .‬درسهﺎ در اﻳﻦ داﻧﺸﮑﺪﻩ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺳﻬﻞ و ﺳﺎدﻩ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻓﻀﺎی ﺁﻧﺠﺎ ﺳﺒﮏﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﻃﺒﻘ ٌﻪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﻴﺮاهﻦ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﺁﮐﺴﻔﻮرد«ی ﻣﯽﭘﻮﺷﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺳﻮرﺑﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻴﺮاهﻦ ﺳﻔﻴﺪ و ﮐﺮاوات ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎهﯽ ﻣﻦ اﺧﻼص و ﺷﺮف ﻓﮑﺮی را ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻟﻴﻮﻳﻪ ﻣﺎرﺗﻦ ‪ O. Martin‬ﺳﻠﻄﻨﺖﻃﻠﺐ ﺗﺎ ﺁﻟﺒﻮاﮐﺲ ‪ ،Halbwacks‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ اهﻞ ﺁﻟﺰاس ﮐﻪ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁﻟﻤﺎنهﺎ ﺗﻴﺮﺑﺎران ﺷﺪ‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن ﻣﺎ از ﻓﻀﺎی‬ ‫»ﺗﺠﻤﻊ ﻣﺪاوم« ﺳﺎل ‪ 19681‬ﺷﻬﺮک ﻧﺎﻧﺘﺮ ‪ Nanterre‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دور ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻳﮏ اﺳﺘﺎد ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‬ ‫هﺮﮔﺰ در ﮐﻼس درس ﺑﻪ ﻣﺪح ﻣﻮرﻳﺲ ﺗﻮرز‪ M. Thorez2‬ﻧﻤﯽﭘﺮداﺧﺖ و اﻟﻴﻮﻳﻪ ﻣﺎرﺗﻦ ﺛﻨﺎی‬ ‫ﻓﺘﺢﻧﺎﻣ ٌﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﻧﻤﯽﺳﺮود‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺘﺎدان و ﻣﻌﻠﻤﺎن در واﻗﻊ در ﻣﺘﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﺁن روز ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ – ﻳﻌﻨﯽ رادﻳﮑﺎل ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ و ﻣﻴﺎﻧﻪرو ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮای ﻳﮏ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻧﻔﺮ رﻳﺎﺿﯽدان ﺳﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﻟﻮدﻩ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺜ ً‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺁﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻦ ﺳﺮ ﮐﻼس و در‬ ‫ﺳﺎﻋﺎت درس هﺮﮔﺰ ﺷﺎهﺪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﺸﺎﺟﺮﻩ ﻧﺒﻮدﻩام‪ .‬در راهﺮوهﺎی داﻧﺸﮑﺪﻩ ﻃﺒﻌًﺎ وﺿﻊ ﺟﺰ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺁﻧﺠﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﮔﺎﻩ در ﻧﻘﺶ ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﺎن »ﺷﺎﻩ« و ﮔﺎﻩ در ﻟﺒﺎس اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن‬ ‫»ﻃﺮﻓﺪار ﮐﻤﻮن« ﺑﻪ ﺟﺎن هﻢ ﻣﯽاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺎ ﻳﮏ دﺳﺖ ﺳﻪ هﻨﺪواﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدم! ﺳﻪ ﺳﺎل دور ٌﻩ ﺗﺤﺼﻴﻼت‬ ‫ﻋﺎﻟﻴﻪ را ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﺪرک ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪم‪ :‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎ دﻳﭙﻠﻢ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻟﻴﺴﺎﻧﺲهﺎی ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬ ‫ﺣﻘﻮق‪.‬‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1939‬ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻗﺸﻨﮕﯽ در ﭘﯽ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﺟﻨﮓ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ!‬ ‫هﻴﺘﻠﺮ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬در ﻃﯽ ﺳﺎلهﺎی ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎنهﺎ را ﺑﺮای ﺗﻤﺮﻳﻦ زﺑﺎن در‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪم‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1938‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ دوﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺪرش ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﯽ »ﻓﻮﻟﮑﻴﺸﺮ‬ ‫ﺑﺌﻮﺑﺎﺧﺘﺮ«‪ Völkischer Beobachter3‬ﺑﻮد‪ ،‬در ﮔﺮدهﻤﺎﻳﯽ ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ‪ Nurenberg‬ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﺟﺴﺘﻢ – از ﺁن ﻧﻮع ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﮑﻮهﻤﻨﺪی ﮐﻪ ﻓﻮت و ﻓﻨﺶ را ﻓﻘﻂ ﻧﺎزیهﺎ ﺑﻠﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ در ﺳﯽ‬ ‫ﻣﺘﺮی هﻴﺘﻠﺮ ﺑﻮدم‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻇﺎهﺮ و ﻗﻴﺎﻓﻪاش ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﮔﻴﺮا ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﻣﻦ‬ ‫ﭼﻬﺮﻩای ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺮا ﻣﯽرﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻋﺘﻘﺎد دارم ﮐﻪ او‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ و ﻣﺜﻞ دوﭼﻪ‪ Duce 4‬ﻧﻘﺶ ﺑﺎزی ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ در ﻳﮑﯽ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽهﺎی ﭘﺮهﻴﺎهﻮﻳﺶ ﻧﻌﺮﻩ ﻣﯽﮐﺸﻴﺪ‪» :‬ﺧﻮن ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ« ﺻﻮرﺗﺶ ﭼﻨﺎن ﻣﻨﻘﻠﺐ و ﺁﺷﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮ ﺁن ﻧﺎم ﺟﻨﻮن ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬارم‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﺷﻐﺎل ﭼﮑﺴﻠﻮاﮐﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﻓﮑﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮف هﺎﻳﺶ ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ از ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺁﻏﺎز ﺷﺪ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮری ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﺎ‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺷﺎهﺪ ﺑﻮدم ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ رﻧﺎﻧﯽ‪ Rhénanie 5‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن را ﺁﺷﻔﺘﻪ ﻧﮑﺮد‪ ،‬و در ﻣﻮرد‬ ‫ﺁﻧﺸﻠﻮس‪ Anschluss 6‬هﻢ ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺮار ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن اﻃﺮﻳﺸﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻴﻢ هﻴﺘﻠﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮد‪.‬‬ ‫در ﺁن ﻃﺮف ﺁﻟﭗ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﯽ در ﻟﺒﺎس ﺑﺎزﻳﮕﺮی ﻣﺎهﺮ ﻋﺮض اﻧﺪام ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻟﮑﻦ‬ ‫ﮐﻴﺮﻳﻨﺎل‪ Quirinal7‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺤﻨ ٌﻪ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ و از راﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﭗ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻮدش را در ﺳﺎﻳ ٌﻪ اﻃﺎق ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﻤﻠﻪای زﻳﺒﺎ‬ ‫و ﻧﻤﺎﻳﺸﯽ ﻧﺜﺎر ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﻴﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻮع اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪای ﮐﻪ در ذهﻦ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻳﮏ ﺷﺎﺧ ٌﻪ زﻳﺘﻮن هﺪﻳﻪ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ دﻧﻴﺎ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪ از ﺟﻨﮕﻠﯽ ﭼﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ در ﺁن‬ ‫هﺸﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺮﻧﻴﺰﻩ روﺋﻴﺪﻩ اﺳﺖ!«‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺟﻨﮓ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ ﻣﻦ در ژوانﻟﻪﭘﻦ ‪ Juan-les-Pins‬ﺑﻮدم‪ .‬در ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ درﺧﺖ‬ ‫زﻳﺘﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺮﻧﻴﺰﻩ‪ ،‬ﻣﻊهﺬا ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻓﮑﺮ ﺁﻧﺪرﻩ ژﻳﺪ را ﮐﻪ ﺣﺪود ﻳﮏ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در دﻓﺘﺮ ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ازﺁن ﺁﻧﺮوز ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﻢ‪» :‬اﻣﺮوز‪ ،‬از ﻟﺤﻈ ٌﻪ ﺳﺮ‬ ‫زدن ﺁﻓﺘﺎب‪ ،‬از ﻓﮑﺮ اﺑﺮ اﻧﺒﻮﻩ و ﺳﻴﺎهﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮزی دهﺸﺘﻨﺎک ﺑﺮ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎل ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و اﺿﻄﺮاب ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ...‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻧﺰدﻳﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﺪﻳﺪن و ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻮر ﺑﻮد‪ «.‬ﻣﺪتهﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁﻳﻨﺪ ٌﻩ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻓﮑﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاهﺎن اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﮑﻮ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﻪ ﺁﻧﻘﺪر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ هﻤﺪﻟﯽ و هﻤﻔﮑﺮی ﺑﺎ دﻳﺪ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاهﺎن )ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﺸﺎن »ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﺧﻠﻘﯽ« ‪ Frente Popular‬ﺑﻮد( ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ وﺿﻮح‬ ‫ﻗﺎﻧﻮنﺷﮑﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮم ﮐﻪ ﺁدﻣﯽ ﭼﻮن ﻓﺮاﻧﮑﻮ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﮐﻪ دﻟﻢ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﮔﺬارم‪ «.‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ رﻳﺎﺳﺖ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد را ﻣﻨﺸﺎء و ﺳﺮﭼﺸﻤ ٌﻪ ﺣﻖ و ﻗﺎﻧﻮن هﻢ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﮑﺘﻪ را در اﻳﻨﺠﺎ روﺷﻦ ﮐﻨﻢ‪ :‬ﻣﻦ هﺮﮔﺰ در »ﺑﺮﻳﮕﺎدهﺎی ﺑﻴﻦ‪-‬‬ ‫اﻟﻤﻠﻠﯽ« ﻧﺎمﻧﻮﻳﺴﯽ ﻧﮑﺮدم‪ .‬ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎی ﻓﺮاﻧﮑﻮ ﺳﺎزﻣﺎنهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁوری اﻋﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺨﺶ اﻋﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮدن ﺗﺠﻤﻌﺎت و ﺗﻈﺎهﺮات ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاهﺎن و ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮاﻧﮑﻮ ﮐﻤﺮ‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖهﺎ ﺑﺎرهﺎ هﻢ دﭼﺎر ﮔﺮﻓﺘﺎری و دردﺳﺮ ﺷﺪم‬ ‫وﻟﯽ در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎ درﮔﻴﺮ اﻧﻔﺠﺎری ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ در ﭘﺎﻳﺎﻧﺶ‪ ،‬دﻧﻴﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﯽ در ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎ اروﭘﺎ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺁﺷﻨﺎ و ﻣﺄﻧﻮس ﺑﻮدم ﺗﺎ هﻴﺠﺎﻧﺎت ﺟﻮاﻧﺎن هﻢ ﺳﻦ ﺧﻮد را درک ﮐﻨﻢ‪ .‬و ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ اﺣﺴﺎس‬ ‫ﮐﺮدم اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ در ﺁﻏﺎز ﺑﺴﻴﺎری از ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﺎ هﻴﺘﻠﺮ هﻤﺪﻟﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺘﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎری ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮدﻧﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺟﻮانهﺎ را ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﺟﺬب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‬ ‫و ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻓﺠﺎﻳﻌﯽ را ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﮏ ﻓﮑﺮی در ﭘﯽ داﺷﺖ ﻣﺠﺴﻢ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری در ﮔﺮوﻩ »ﺻﻠﻴﺐ ﺁﺗﺸﻴﻦ« ‪ Croix de feu‬ﻳﺎ »اﮐﺴﻴﻮن ﻓﺮاﻧﺴﺰ«‪ Action française‬ﻳﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮ دﺳﺘﻪهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﺪروی‪ ،‬ﺟﻮهﺮ ﺟﻮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺪام از ﻣﺎ ﻧﻴﺮوﻳﯽ دارد‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ را ﻋﻮض ﮐﺮد و ﺷﮑﺴﺖ ﺁﻟﻤﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻧﻤﻮد و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺷﻮروی ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎری از ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ﭼﻮن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮف ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ رو ﺁورد‪ .‬ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل‬ ‫ذهﻦ ﺑﺸﺮی ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪﻩای اﻣﺮوز ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭘﺎد زهﺮ ﺗﺮورﻳﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺳﻨﺎک ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﯽ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدم ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺪ ﺗﻌﺎدل را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯽﺷﮏ‬ ‫اﻓﺮاط و زﻳﺎدﻩ رویهﺎی ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارم – و اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻳﮏ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎی ﺑﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ – ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻓﻬﻢ ﻧﺤﻮ ٌﻩ رﻓﺘﺎر ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﻮﺷﺸﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﻼ ﻣﻌﺎهﺪ ٌﻩ ورﺳﺎی ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪای رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﺁﻏﺎز ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻃﺒﻖ ﺁن ﺁﻟﻤﺎن ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 88‬هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ از ﺧﺎک و ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﺶ‬ ‫را از دﺳﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺎدن ﺳﺎر ‪ Sarre‬را هﻢ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ واﮔﺬار ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺒﺎت اﺷﻐﺎل رﻧﺎﻧﯽ را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪.8‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1933‬هﻴﺘﻠﺮ از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻧﺰد ﻣﺮدم‬ ‫ﺧﻮدش ﺣﺮﻣﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدﻩ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ راهﻨﻤﺎﺋﯽ و ﺷﺒﺎﻧﯽ او اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎﻧﺶ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﺑﻴﮑﺎری را رﻳﺸﻪﮐﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦاش ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﺎهﺮاﻩهﺎﻳﯽ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﺎزﻩ اﻣﺮوز ﺑﺮای هﻤﻪ ﻋﺎدی ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻗﻀﺎوﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از واﻗﻌﻪ از هﻴﺘﻠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﮏ ﺿﺪ ﻳﻬﻮد او ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩای را‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎز ﺳﻴﺎﺳﺖ »راﻩ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﯽ«‪ ،9‬ﻧﻈﺮات هﻴﺘﻠﺮ ﻓﻘﻂ اداﻣ ٌﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩای‬ ‫ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﺎص در ﻳﻬﻮدﻳﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺁن‬ ‫ﻗﻮم اﺳﺖ و از ﺟﺎی دﻳﮕﺮ و ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻧﻤﯽﺧﻴﺰد‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺳﻮاﺣﻞ ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ و‬ ‫ﻗﻮم ﻻﺗﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻬﻮدﻳﺎناﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻗﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﮑﺮی ﻳﻬﻮدی اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل دوﮔﻞ »ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻄﻤﺌﻨﻨﺪ و ﺳﻠﻄﻪﺟﻮ«‪ ،‬ﻗﺮنهﺎ ﺳﺘﻢ دﻳﺪﻩاﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺳﻮدای‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﭘﺮوس ﻳﮑﺴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺤﺘﺎج‬ ‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺴﺎدت ورزﻳﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎی اروﭘﺎﺋﯽ ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻗﻠﻴﺖهﺎی ﺑﺴﻴﺎر هﻤﺒﺴﺘﻪای را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽدادﻩاﻧﺪ‬ ‫و اﺟﺒﺎرًا در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺳﺨﺖ ﮐﺎرﺁﻣﺪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ و از‬ ‫ﻻ در هﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮﻩ را ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻤﻮ ً‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺴﺮت ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﺮت ﺁنهﺎ را‪.‬‬ ‫درﺑﺎر ٌﻩ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺬهﺐ ﺑﺮﮔﺴﻮن ‪ 10H. Bergson‬در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮش‪ ،‬زﻳﺎد ﺣﺮف زدﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از ﺁﻧﭽﻪ او در اﻳﻦﺑﺎرﻩ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺻﺤﺒﺖ در ﻣﻴﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘ ٌﻪ او را از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﺲ از ﺗﻔﮑﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻴﺶ ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ را ﺷﮑﻮﻓﺎﺋﯽ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﻬﻮدﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪام‪ .‬اﮔﺮ در ﭘﻬﻨ ٌﻪ اﻓﻖ ﻣﻮج ﺿﺪ ﻳﻬﻮدی را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺎدﺑﺎن‬ ‫ﺧﻮاهﺪ اﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽدﻳﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺬهﺐ ﻣﯽدادم‪ .‬ﻳﮑﯽ از دﻻﺋﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪن اﻳﻦ ﻣﻮج وﺟﻮد‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻋﺎری از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﮐﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﻳﮏ ﮐﺸﻴﺶ‬ ‫ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ ﺑﺮاﻳﻢ ﻃﻠﺐ ﺁﻣﺮزش ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ ﭘﺎرﻳﺲ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺁن وﻗﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮاغ ﺧﺎﺧﺎم ﺑﺰرگ ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﺪون ﺁﻧﮑﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﺮا از او ﭘﻨﻬﺎن دارﻳﺪ‪«.‬‬ ‫در ﺳﻮم ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1939‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎی ﮐﺒﻴﺮ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ اﻳﻦ دو دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻋﻼن ﺟﻨﮓ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم – ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺧﺎرج اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻤﺎﻧﻢ و هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ راهﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ دﻧﺒﺎل ﮐﻨﻢ‪ :‬ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داوﻃﻠﺐ وارد ارﺗﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻧﻴﺲ رﻓﺘﻢ‪ .‬در ﺁﻧﺠﺎ از‬ ‫‪24‬‬

‫هﻤﻪ ﺟﻮاب ﺳﺮﺑﺎﻻ ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﭘﺎرﻳﺴﻴﺪ در هﻤﺎﻧﺠﺎ هﻢ اﻗﺪام ﮐﻨﻴﺪ!«‬ ‫ﺣﻴﺮتﺁور ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻠﮏ ﺑﺪهﺪ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ!‬ ‫وﻟﯽ ﻣﻦ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪم ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪم‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ روزی از ﻃﺮف دﻓﺎﺗﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺟﻮاب ﺁﻣﺪ ﮐﻪ‪» :‬در ﻟﮋﻳﻮن ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻢﻧﻮﻳﺴﯽ‬ ‫ﮐﻨﻴﺪ‪«.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻮاب ﺑﺮای ﻣﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﺳﺎل ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﺴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی‬ ‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدم‪ .‬ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ داﻧﺸﮕﺎﻩهﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻮی‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدم ﺣﻖ ﻣﯽدادم دوﺷﺎدوش ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﺑﺠﻨﮕﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻦ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ؛ وﻟﯽ ﻣﺎﻩهﺎ ﺑﻼﺗﮑﻠﻴﻒ‬ ‫ﺑﻮدم ﺗﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﺮای ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﻃﺒﯽ اﺣﻀﺎر ﺷﺪم‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن ‪ 26‬ﺳﺎل داﺷﺘﻢ‪ .‬ورزﺷﮑﺎر هﻢ‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮا ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠ ٌﻪ اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﺗﺎ ﻣﺎﻩ ﻣﻪ ‪ 1940‬را در ﺗﺎرﻳﺦ »ﺟﻨﮓ ﻗﻼﺑﯽ« ﺧﻮاﻧﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ هﻢ‬ ‫ﺟﻨﮕﯽ ﻗﻼﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪم ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﻪ اورﻟﺌﺎن و ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ هﻨﮓ ﺳﯽام ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎﻩ ﻣﺎرس ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻢ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ داوﻃﻠﺐ ﺑﻮدم ﺣﻖ داﺷﺘﻢ رﺳﺘﻪام را ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺧﺎﻃﺮم‬ ‫هﺴﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ واﺣﺪ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧ ٌﻪ ﻧﻮد و هﺸﺘﻢ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ واﺣﺪ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧ ٌﻪ ﻧﻮد و ﻧﻬﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪم‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﻪ دهﮑﺪﻩای ﮐﻮﭼﮏ در ﻧﺰدﻳﮑﯽ ﺁﺳﻴﺎﺑﯽ ﮐﻬﻨﻪ در روﺳﺘﺎﻳﯽ دور اﻓﺘﺎدﻩ رﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﻳﻦهﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ هﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﻮد – ﺑﺲ ﭘﻴﺎدﻩ راهﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺁرزوﻣﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﭘﻮﺗﻴﻦهﺎی ﺳﻨﮕﻴﻦ را در ﺁورﻳﻢ و ﭘﺎی ﺑﺮهﻨﻪ ﺑﻪ راﻩ اداﻣﻪ دهﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﭘﺨﺎﻧ ٌﻪ ﻣﺎ ﻇﺎهﺮًا» ﻣﮑﺎﻧﻴﺰﻩ« ﺑﻮد‪ .‬در زﻣﺎن ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺮوان – ﮐﻪ او‬ ‫هﻢ ﺑﯽﺷﮏ از دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ هﻨﮓ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﺮد – ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻳﻢ ﺳﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ را‪ ،‬ﮐﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫از ﺣﻴﺰ اﻧﺘﻔﺎع اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻮزاﻧﻴﻢ‪ .‬هﺮ ﺳﻪ ﻣﺪلهﺎی ﺳﺎل ‪ 1915‬و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وردن‬ ‫‪ 11Verdun‬ﺑﻮد – ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺰدﻳﮏ ﺳﯽ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮﺷﺎن ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ادار ٌﻩ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت رﺳﻤﺶ ﻧﺒﻮد‬ ‫ﮐﻪ هﻴﭻ وﺳﻴﻠ ٌﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪای را‪ ،‬از ﮐﺎر اﻓﺘﺎدﻩ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ هﻨﮓ ﻣﺎ هﻨﮓ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﻧﻤﯽﺁﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ هﻨﮓ ﻧﺨﺒﮕﺎن هﻢ وﺿﻌﯽ ﭼﻨﺪان ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ‬ ‫و ﻳﺎ ﺟﻨﮓ اﻓﺰار ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﻗﻴﺎس ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﻨﻈﻢ ﺷﺪﻳﻢ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻮای ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﻂ »ﻣﺎژﻳﻨﻮ« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ دور ٌﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﻓﺴﺮی را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ راﻧﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ٌﻩ ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ و ﻗﺮار ﺷﺪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ درﺟﻪ دادﻩ ﺷﻮد – در هﺮ ﺣﺎل درﺟﻪ اهﻤﻴﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﺣﺪود ﻳﮏ ﻣﺎﻩ در ﺣﺎل ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻮدﻳﻢ و ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ و در‬ ‫ﺑﻼﺗﮑﻠﻴﻔﯽ ﮐﻼﻓﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ای ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﻃﺮف راﺳﺘﻤﺎن ﺧﻂ ﻣﺎژﻳﻨﻮ ﻗﺮار داﺷﺖ و در‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭙﻤﺎن ارﺗﺶ ژﻧﺮال هﻮﻧﺘﺰﻳﮕﺮ‪ Huntziger 13‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺻﺤﺒﺖ ﺣﻤﻠﻪ و ﻧﻔﻮذی‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ و در ﺻﻒ دﺷﻤﻦ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬روزی هﻢ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ در ﺟﺒﻬﻪای‬ ‫درﺳﺖ در اﻧﺘﻬﺎی دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ وارد ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ‪ :‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ هﻢ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫اﻋﻼن ﺟﻨﮓ دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر هﻢ دﻳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬واﺣﺪهﺎی زرهﯽ هﻴﺘﻠﺮ ﺟﺒﻬﻪ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺣﺪ و‬ ‫ﻣﺮز ﻣﻴﺎن ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﯽ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﮑﯽ و ﮔﺮﻳﺰ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ و روﺷﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻦ هﻨﻮز ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﮐﺖ ﭼﻪ ﻣﻌﺠﺰﻩای ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ از ﭼﻨﮓ ﺁﻟﻤﺎنهﺎ ﻓﺮار ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺷﺐ در ﺟﻨﮕﻞ اﻧﺒﻮﻩ و ﺗﻴﺮﻩای‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ واﺣﺪ دﺷﻤﻦ ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻳﻢ و ﺧﻮد را ﺑﻪ دام اﻓﺘﺎدﻩ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ‪ ،‬وﻟﯽ از‬ ‫ﻋﺠﺎﻳﺐ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﮐﺴﯽ در اﻃﺮاف ﻣﺎ ﻧﺒﻮد‪ .‬واﺣﺪ ﻣﺎ را ﺑﯽاهﻤﻴﺖ‬ ‫‪25‬‬

‫ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ؟ و ﻳﺎ ﮐﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮی از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ داﺷﺘﻨﺪ؟ دﻟﻴﻞ هﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪.‬‬ ‫دوﮔﻞ در ﺧﺎﻃﺮات ﺟﻨﮕﺶ ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻟﺸﮑﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﮑﻪ اﻓﺮاد‬ ‫ﻟﺸﮑﺮ ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ هﻢ ﻣﺜﻞ ﺑﻘﻴﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻨﻮب راﻩ ﺑﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺪارﻳﻢ‪ «.‬ﺷﺎﻳﺪ وﺿﻊ ﻣﺎ هﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺁن ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺣﻮﺻﻠ ٌﻪ ﻗﻮای دﺷﻤﻦ در ﻣﻮرد ﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﺗﻨﮓﺗﺮ هﻢ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻓﺮﺻﺖ ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﺷﻨﻮد هﻢ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻠﺮﻣﻮنﻓﺮان ‪ Clermont-Ferrand‬ﮐﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ راﻩ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻏﺮب ﮐﺞ ﮐﺮدﻳﻢ ﺗﺎ‬ ‫ﺣﻮاﻟﯽ ﮐﺎرﮐﺎﺳﻮن ‪ Carcassonne‬رﻓﺘﻴﻢ و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺳﺮ از ﺷﺒﮑ ٌﻪ ﮔﺎر ﻻنﻣﺰان ‪Lannemezan‬‬ ‫در ﺁوردﻳﻢ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺧﻄﻮط ﺁهﻨﯽ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﮔﺎر ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﻣﺎ را در ﺗﺮی ﺳﻮرﺑﺎﺋﻴﺰ ‪Tri-‬‬ ‫‪ sur-Baïse‬در ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ ﭘﻴﺮﻩ ﻧﻪ ‪ Pyrénée‬ﭘﻴﺎدﻩ ﮐﺮد‪ .‬از اﻳﻦ دورﺗﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪ رﻓﺖ – ﺁن ﻃﺮف‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﻋﻘﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ و ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻂ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴ ٌﻪ ﺁزاد و ﻓﺮاﻧﺴ ٌﻪ اﺷﻐﺎﻟﯽ‪ ،‬در ﺁن‬ ‫دهﮑﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬دو ﻣﺎﻩ ﺗﻤﺎم‪ ،‬دو ﻣﺎﻩ ﭘﺮﻣﻼل‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺣﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎرهﺎ ﺑﻪ ذهﻨﻢ‬ ‫رﺳﻴﺪ ﮐﻪ از ﻣﺮز ﺑﮕﺬرم و ﺟﻨﮓ را در ﺟﺎی دﻳﮕﺮی اداﻣﻪ دهﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻴﻘًﺎ‬ ‫ﺁﻣﺎد ٌﻩ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻧﺒﻮدم‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺣﺎل ﻳﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻦ ﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﻳﮏ ﻟﺤﻈﻪ هﻢ در ﻣﻮرد‬ ‫‪14‬‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ ﺁﻟﻤﺎن ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد راﻩ ﻧﺪادم‪ .‬هﻤﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﻔﺘ ٌﻪ ﭘﻞ رﻧﻮ‬ ‫‪P.‬‬ ‫‪ Raynaud‬را ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﻧﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﺎ ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﻮیﺗﺮﻳﻢ«‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺎ او ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﺮ هﻤﻪ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﻣﻦ ﺑﺎ زﻧﺪان در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و‬ ‫در ﻟﺒﺎس ﻧﻈﺎم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ رﻓﻴﻘﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻘﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ روﺣﻴ ٌﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و‬ ‫اﺷﻐﺎل داﺋﻤﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ هﻴﺘﻠﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ درﺳﺖ ﺧﻼف‬ ‫او ﺑﻮد‪ .‬هﺮ ﮐﺪام ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻩ روز ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺷﻮرش داﺷﺠﻮﻳﺎن درﻣﺎ ﻣﻪ ‪ 1968‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻮرﻳﺲ ﺗﻮرز )‪ .(1964-1900‬اﻳﻦ ﮐﺎرﮔﺮ ﻣﻌﺪن از ﺳﺎل ‪) 1920‬ﮐﻨﮕﺮﻩ »ﺗﻮر«( هﻤﺮاﻩ دﻳﮕﺮ اﻧﺸﻌﺎﺑﻴﻮن ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ از‬ ‫»واﺣﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﺎرﮔﺮی« ﺟﺪا ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1930‬ﺑﻪ دﺑﻴﺮﮐﻠﯽ ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺗﻮرز در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ‬ ‫دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﺟﺒﻬﻪ ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮد‪ .‬وی ﭘﺲ از ﺁزادی ﻓﺮاﻧﺴﻪ از ﻗﻴﺪ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ﺑﺨﺸﻮدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ و ﻣﺪﺗﯽ ﻧﻴﺰ وزﻳﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻌﺎون ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﺎم روزﻧﺎﻣ ٌﻪ ارﮔﺎن ﺣﺰب ﻧﺎزی ﺁﻟﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -4‬دوﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی راهﻨﻤﺎﺳﺖ و ﻟﻘﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﯽ )‪ (1945-1883‬دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬رﻧﺎﻧﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪای اﺳﺖ در ﺁﻟﻤﺎن ﮐﻪ در دو ﻃﺮف رود رن ﻗﺮار دارد و در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر دارای اهﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﺋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻮرد ﻧﺰاع ﺑﻴﻦ ﺁﻟﻤﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ ﻗﺮارداد‬ ‫ورﺳﺎی و ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎدن ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺎت ﺟﻨﮕﯽ ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎک ﺧﻮد ﻣﻠﺤﻖ ﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ و در ﺳﺎل ‪1925‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد ﻟﻮﮐﺎرﻧﻮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮐﺮد‪ .‬هﻴﺘﻠﺮ در ﺳﺎل ‪ 1936‬ﻣﻌﺎهﺪ ٌﻩ ﺑﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﻴﻪ را دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻗﺮار داد و ﻧﻴﺮوهﺎی‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن را وارد اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺮد و ﻗﺮاردادهﺎی ورﺳﺎی و ﻟﻮﮐﺎرﻧﻮ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬رﻧﺎﻧﯽ از ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴ ٌﻪ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﺁﻧﺸﻠﻮس ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﺗﺤﺎد و هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺤﺎق اﻃﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن در ‪ 15‬ﻣﺎرس ‪ 1938‬اﻋﻼم ﺷﺪ اﻣﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﻻﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدی از وﺣﺪت اﻳﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻟﻤﺎﻧﻴﻬﺎ ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن ﺷﺲ اﻳﻨﮑﻮﺁرت‪ ،‬در رأس دوﻟﺖ اﻃﺮﻳﺶ‪،‬‬ ‫اﻃﺮﻳﺶ را اﺷﻐﺎل ﮐﺮدﻧﺪ و در رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ ﮐﻪ در ‪ 10‬ﺁورﻳﻞ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻃﺮﻳﺶ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﻳﺖ ‪ %99.73‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬ ‫اﻟﺤﺎق ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن اﺑﺮاز داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﮐﻴﺮﻳﻨﺎل ﻧﺎم ﻗﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدهﻢ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺗﺎ ‪ 1870‬اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﭘﺎپ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ وﻟﯽ از ﺁن‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺷﺪ و اﮐﻨﻮن ﮐﺎخ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -8‬ژ‪ .‬ام‪ .‬ژﻳﻠﺒﺮ ‪ G. M. Gilbert‬در روزﻧﺎﻣﻪ »ﻧﻮرﻧﺒﺮگ«‪» :‬ﺑﺪون ﻣﻌﺎهﺪ ٌﻩ ورﺳﺎی‪ ،‬هﻴﺘﻠﺮی وﺟﻮد ﻧﻤﯽداﺷﺖ«‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﺁﻧﺪرﻩ ژﻳﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ راﻩ را ﺑﺮای هﻴﺘﻠﺮ هﻤﻮار ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ هﻴﺘﻠﺮ را ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻣﺮدم را ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر هﻴﺘﻠﺮ و او را ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﺳﺎزﻳﺪ‪.«..‬‬ ‫‪» -9‬راﻩ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﯽ« اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ راﻩ ﺣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎزﻳﻬﺎ ﺑﺮای از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻓﺮاد »ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب« )ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﮐﻮﻟﯽهﺎ‪ ،‬هﻤﺠﻨﺲ‪-‬‬ ‫ﺑﺎزان‪ (...‬ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﺑﻪ اردوﮔﺎﻩهﺎی ﮐﺎر اﺟﺒﺎری ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎری را رواﻧ ٌﻪ اﻃﺎقهﺎی ﮔﺎز و ﮐﻮرﻩهﺎی‬ ‫ﺁدمﺳﻮزی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﺑﺮﮔﺴﻮن )هﺎﻧﺮی( )‪ (1941-1839‬ﻳﮑﯽ از ﻓﻼﺳﻔ ٌﻪ ﺑﺰرگ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1900‬وارد ﮐﻠﮋ دو ﻓﺮاﻧﺲ ﺷﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1914‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺁﮐﺎدﻣﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺁﻣﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1927‬ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬او ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪاش »ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ‬ ‫و ﻧﻘﺎداﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪهﺎی ﻏﺮﻳﺰی و اﺣﺴﺎﺳﯽ )‪ «(intuition‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -11‬وردن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ اﺳﺖ از اﺳﺘﺎن »ﻣﻮز« در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﻣﺤﻞ ﻧﺒﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﻧﻴﻨﯽ ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوهﺎی‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻮد و ﺟﻤﻌًﺎ ‪ 695000‬ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزی ﻧﻴﺮوهﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻧﻴﺮوهﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺤﻞ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﭘﺘﻦ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻧﻴﻮل ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -12‬ﻧﺎم اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎلهﺎی ‪ 1936-1927‬در ﻣﺮزهﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و از اﺳﻢ ﺁﻧﺪرﻩ ﻣﺎژﻳﻨﻮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎژﻳﻨﻮ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد اﻳﻦ اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت در ﻃﻮل ﻣﺮز ﺑﻠﮋﻳﮏ ﻧﻴﺰ اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫‪ -13‬هﻮﻧﺘﺰﻳﮕﺮ )ﺷﺎرل( )‪ (1941-1880‬ژﻧﺮال ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ارﺗﺶ دوم را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ ﺁﻟﻤﺎن اﻣﻀﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬وی ﺗﺎ هﻨﮕﺎم ﻣﺮگ وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ ﻣﺎرﺷﺎل ﭘﺘﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪14‬ـ رﻧﻮ)ﭘﻞ( )‪ (1966-1878‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1919‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ و از ﺳﺎل‬ ‫‪ 1928‬ﺗﺎ ‪ 1940‬ﻣﺮﺗﺒًﺎ ﮐﺮﺳﯽ وﮐﺎﻟﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮد‪ .‬در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ادارﻩ وزارﺗﺨﺎﻧﻪهﺎی داراﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات و دادﮔﺴﺘﺮی را‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1940‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺷﺪ‪ .‬رﻧﻮ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﻟﻤﺎن اداﻣﻪ دهﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن اﻃﺮاﻓﻴﺎن وی از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﭘﺘﻦ)ﻣﻌﺎوﻧﺶ( ﺑﺎ اداﻣ ٌﻪ ﻧﺒﺮد ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ‪ 16‬ژوﺋﻦ هﻤﺎﻧﺴﺎل اﺳﺘﻌﻔﺎ داد‪ .‬وی در دوران ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻳﺸﯽ ﻣﺪﺗﯽ زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮد و ﭘﺲ‬ ‫از ﺁن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻞ رﻧﻮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺁزادی ﻓﺮاﻧﺴﻪ از ﺳﺎل ‪ 1946‬ﺗﺎ ‪ 1962‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪3‬‬ ‫درس ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫ﻣﺮور اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮات ﻧﻤﯽﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از اﻳﺮان و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫اﻣﺮوزیاش ﺑﻪ دور اﻓﺘﺎدﻩاﻳﻢ‪ .‬ﭼﻮن داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮری ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢهﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد دﻧﻴﺎهﺎی ﻣﻮازی ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‬ ‫درهﻴﭻ ﻧﻘﻄﻪای ﺗﻼﻗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﺮان در اﻧﺘﻬﺎی ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎرﮐﻮﭘﻮﻟﻮ در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ اش‪ ،‬ﮐﺘﺎب »ﻋﺠﺎﻳﺐ«‪ ،‬ﺑﺮای هﻢ ﻋﺼﺮان ﺧﻮد از ﺁداب و‬ ‫رﺳﻮم ﻏﺮﻳﺐ ﮐﺸﻮری ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ در ﺁﺧﺮ دﻧﻴﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ رﻧﮕﯽ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪای‬ ‫ﺗﺎﺗﺎرهﺎ دارد‪ .‬وﻟﯽ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ دﻧﻴﺎ دﻳﮕﺮ اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎﻳﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫از ﺁن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪام ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﻞ ﻏﺮب ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ و ﺧﻮد ﻣﻦ‪ ،‬هﻢ در ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﺎ ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭘﺮوردﻩ ﺷﺪﻩام و هﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا در ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪﻩام‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ 1946‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﻣﺮا در ﮐﺎخ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽاش‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺮﻓﻴﺎﺑﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺪتهﺎی ﻣﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﺗﮑﺮار ﻧﺸﺪ‪ .‬هﻨﻮز‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ او در ﻣﻴﺎن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاش‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰی ﺑﺰرگ ﺗﮑﻴﻪ دارد‪ ،‬در ذهﻨﻢ زﻧﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺳﺎل هﺎ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭼﻪ رﺷﺘﻪای ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ؟‬‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺮدﻩام و ﭼﻪ ﻣﺪارﮐﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد دارم‪.‬‬ ‫ ﺷﻨﻴﺪﻩام ﮐﻪ در ارﺗﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻪ هﻢ ﺟﻨﮕﻴﺪﻩاﻳﺪ؟‬‫ ﺑﻠﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐﺸﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺳﻌﺖ ﻣﺸﺮب دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬‫ﺷﻌﻠ ٌﻪ ﺟﻨﮓ در ﺁن ﮐﺸﻮر زﺑﺎﻧﻪ ﮐﺸﻴﺪ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﺁﺗﺶ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻢ –‬ ‫ﮐﺎری ﮐﻪ هﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﺁﺗﺶ ﺳﻮزی ﺧﺎﻧ ٌﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪاش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻼ« و ﺑﻌﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺣﺮف ﻣﺮا ﺗﺄﺋﻴﺪ ﮐﺮد‪» :‬ﮐﺎﻣﻼً‪ ،‬ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ اﻳﺮان ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاوان دارد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬هﻢ ﺑﺎ‬‫ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﯽ ﮐﻪ دارﻳﺪ و هﻢ ﭼﻮن ﻣﺮد ﻣﺒﺎرزی هﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺖ ﺑﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮﺧﻴﺰم‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤ ٌﻪ ﺧﺪﻣﺖ در ارﺗﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را دادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎز ﮔﺮدم و‬ ‫دوﺑﺎرﻩ در ﺳﻮرﺑﻦ و داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ ﺣﻘﻮق ﺑﺮای ﮔﺬراﻧﺪن دو رﺳﺎﻟ ٌﻪ دﮐﺘﺮا ﻧﺎمﻧﻮﻳﺴﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻳﮑﯽ از‬ ‫اﻳﻦ دو رﺳﺎﻟﻪ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ »اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺎﻟﻘﻮ ٌﻩ ﺗﻔﮑﺮ« ‪ Le potentiel de l´intellect‬ﺑﻮد‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ ﻣﻦ وﻗﻒ رﺳﺎﻟ ٌﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »راﺑﻄ ٌﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻣﺬهﺐ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‪«.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ هﻴﺄت ﻣﻤﺘﺤﻨﻴﻦ ﻣﻦ ژرژ ﺳﻞ ‪ G. Scelle‬ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻞ‪ ،‬از ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖهﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪرو‬ ‫و اﺳﺘﺎدی ﻣﺒﺮز ﺑﻮد و در دﻋﻮاﺋﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫ﻼ ذﮐﺮش ﺁﻣﺪ‪ ،‬و ﻟﻮی ﺑﺮول ‪Lévy-‬‬ ‫ﻗﺮار داد ﻣﺸﺎور ﻗﻀﺎﺋﯽ اﻳﺮان ﺷﺪ‪ .‬اﻟﻴﻮﻳﻪ ﻣﺎرﺗﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫‪ ،Bruhl‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او هﻤﮑﺎری ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ در ﺁن زﻣﺎن ﻣﻴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ و ﺑﺮوﺗﺎﻧﯽ ‪ Bretagne‬ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1939‬ﺑﺎ زﻧﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ازدواج ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ .‬در ﺁﻏﺎز اﺷﻐﺎل ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺻﺎﺣﺐ دو ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫‪28‬‬

‫ﻣﻦ ﮐﻮﺷﺶ داﺷﺘﻢ ﺁنهﺎ را‪ ،‬هﻢ از ﺷﺮ ﺑﻤﺒﺎرانهﺎ و هﻢ ﮐﻤﺒﻮد و ﺟﻴﺮﻩ ﺑﻨﺪی ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﯽ در‬ ‫اﻣﺎن دارم‪ .‬در ﺷﻬﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﻦ ﻧﻴﮑﻼ دو ﭘﻠﻢ ‪ Saint-Nicolas-du-Pélem‬واﻗﻊ در ﮐﻨﺎر ﺟﺎدﻩ‪-‬‬ ‫ای ﮐﻪ از ﺳﻦ ﺑﺮی ﻳﻮ ‪ Saint-Brieuc‬ﺑﻪ روﺳﺘﺮﻧﻦ ‪ Rostrenen‬ﻣﯽرود اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫واﻟﺮی ‪ P. Valéry‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ »ﻣﺪرک دﺷﻤﻦ ﺟﺎن ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﺖ«‪ .‬و ﻣﺎﺣﺼﻞ ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن اﻧﺠﺎم دادﻩ ﺑﻮدم ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺐ ﻣﺪرک ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ هﻢ ﭼﻮن ﺑﺴﻴﺎری دﻳﮕﺮ و ﺑﺮای‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﺪﻓﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﻣﺸﺨﺼﯽ را دﻧﺒﺎل و ﺧﻮد را در اﻧﻀﺒﺎﻃﯽ ﺳﺨﺖ ﻣﺤﺪود‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﺁﮔﺎهﯽهﺎی ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﺁﻣﺎدﻩ ﮐﺮدن رﺳﺎﻟ ٌﻪ دﮐﺘﺮا ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دورﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ داد ﮐﻪ ﺁزﻣﻮدﻩ ﺷﻮم و ﺁﻧﭽﻪ درﺑﺎر ٌﻩ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺷﻌﺮ و ﺣﺘﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﯽداﻧﻢ – اﮔﺮ ﭼﻴﺰی‬ ‫ﺑﺪاﻧﻢ – در هﻤﺎن ﺳﺎلهﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪام‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺒًﺎ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌ ٌﻪ ﺁﺛﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﭙﺮدازم‪ ،‬و در اﻳﻦ رﻓﺖ و ﺁﻣﺪهﺎ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻠﻴﮑﺲ ﮔﺎﻳﺎر‪ ،F. Gaillard 2‬ﻳﮑﯽ از رﻓﻘﺎ و هﻢ دورﻩهﺎی ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﯽ و داﻧﺸﮑﺪﻩ‬ ‫ﺣﻘﻮق را دوﺑﺎرﻩ دﻳﺪم‪ .‬او اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ .‬ﻓﻠﻴﮑﺲ ﮔﺎﻳﺎر‬ ‫ﻣﺮا ﺳﺨﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬در ﮐﻼس ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﯽ او ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ و رواﻧﯽ و ﺳﻼﺳﺘﯽ‬ ‫ﮐﻪ در ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺼﻮدش داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ هﻤﻪ ﺳﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ در اﻳﺮاد ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑ ٌﻪ ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻠﯽ‬ ‫اﺟﺎزﻩ داﺷﺘﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺘﻮن را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﻣﺤﻮل ﮐﻨﻴﻢ و ﻣﻦ ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر ﮔﺎﻳﺎر را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﺎﻳﺎر ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻧﻮﺷﺘ ٌﻪ ﺁﻧﺎﺗﻮل ﻓﺮاﻧﺲ‪ 3‬را ﺑﺎ روال و ﻟﺤﻨﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘ ٌﻪ‬ ‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان »ﮐﻤﺪی ﻓﺮاﻧﺴﺰ«‪ 4‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪ .‬از رﺳﻴﺪن او ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی در ﺳﻦ‬ ‫‪ 37‬ﺳﺎﻟﮕﯽ هﻴﭻ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﮑﺮدم و از ﻣﺮگ ﭘﻴﺸﺮﺳﺶ در ﺁﻏﺎز ‪ 50‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪم‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن دﻳﺪار دوﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻳﺎر در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﻌﺎل ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق‪ ،‬ﺳﻦ‬ ‫ﻧﻴﮑﻼ دو ﭘﻠﻢ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ هﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪی ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁورد‪ .‬ﮔﺎﻳﺎر از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻳﮑﯽ دو ﺁﭘﺎرﺗﻤﺎن ﺧﺎﻟﯽ و‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ در ﭘﺎرﻳﺲ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﮏ ﺁﭘﺎرﺗﻤﺎن را ﮐﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮی ﺧﻮاﺳﺖ او ﺑﻮد ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدم‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺁﭘﺎرﺗﻤﺎن ﺧﻮدم واﻗﻊ در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺁﺳﻮﻣﭙﺴﻴﻮن ﺑﻮد‪ .‬او را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻳﺪار ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ دوﺳﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺪارد و ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‬ ‫هﻢ ﺧﺎرج از ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ اﺷﻐﺎﻟﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮔﺎﻩ ﭼﻨﺪ روزی را در ﺁﭘﺎرﺗﻤﺎن ﻣﻦ ﺧﻮاهﻨﺪ‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻳﺎر ﺑﺎزرس ﻋﺎﻟﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﮐﺎر ادارﻳﺶ ﺑﻪ او اﺟﺎزﻩ ﻣﯽداد ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺮز ﺧﻂ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ هﻢ ﺁزاداﻧﻪ ﺳﻔﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫او ﺳﺌﻮال و ﺗﻘﺎﺿﺎی دوﻣﯽ هﻢ از ﻣﻦ داﺷﺖ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﺁﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮم ﻧﻘﺶ راﺑﻂ‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ و ﺷﺒﮑ ٌﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮوﺗﺎﻧﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮم؟ از ﺁن روز ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪرﺳﺎن او ﺷﺪم‪ .‬ﻣﻦ از‬ ‫او ﻳﺎ ﻓﻮﻧﺘﻦ ‪ Fontaine‬ﮐﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد او ﺑﻮد ﻧﺎﻣﻪهﺎ و ﺑﺴﺘﻪهﺎ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮدم و ﺑﻪ‬ ‫ﻼ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف ﮐﺸﻒ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺑﺎزرس ﻋﺎﻟﯽ ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﺑﺮدم و روزی هﻢ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫دﻳﮕﺮی ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺒﺎن ‪ Chaban‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت دﻟﻤﺎس ‪ Delmas‬هﻢ ﺻﺪاﻳﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎرهﺎﺋﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺎ اﺷﺘﻐﺎل دارد‪.‬‬ ‫ﻳﮏ روز ﺻﺒﺢ وﻗﺘﯽ ﮐﺮﮐﺮﻩهﺎی ﭘﻨﺠﺮﻩ را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﺮدم ﭼﺸﻤﻢ ﺑﻪ ﮐﻼﻩهﺎی ﻓﻠﺰی و‬ ‫ﻟﻮﻟﻪهﺎی ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺳﺮﺑﺎزان ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ زﻳﺮ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺻﺒﺤﮕﺎهﯽ ﺑﺮق ﻣﯽزد‪ .‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎن دهﻢ ﮐﻪ ﭼﻴﺰی دﻳﺪﻩام ﺑﻪ اﻃﺎق ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و از زﻧﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﮐﺎﻏﺬهﺎ را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫هﻤ ٌﻪ ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺎزرﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪ و ﻣﺮدان از ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 60‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬هﻤﮕﯽ را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﺣﻮﺿﭽﻪ و ﻓﻮارﻩای ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻴﮑﻼی ﻗﺪﻳﺲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد اﺣﻀﺎر‬ ‫‪29‬‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ اوراق ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻴﻤﺎن را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ و ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮﺳﯽهﺎ ﺟﻮاب ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﻃﺒﻌًﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ اﻳﺮاﻧﯽ هﺴﺘﻴﺪ؟ اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ؟‬‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺁﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﺮای اﻳﻦ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ﺑﺪ ﮔﻤﺎن‪ :‬در‬ ‫ﻳﮏ دهﮑﺪﻩ ﺑﺮوﺗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗًﺎ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ اهﻞ ﻣﺤﻞ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻳﮑﯽ دو‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی از اﺳﺘﺎنهﺎی دﻳﮕﺮ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻳﮑﯽ از اﺗﺒﺎع ﻣﻤﺎﻟﮏ‬ ‫ﻣﺤﺮوﺳﻪ!‬ ‫ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ‪ Kommandantur‬اﻃﻼع دهﻴﺪ‪.‬‬‫در ﮔﺮوﻩ ﻣﺎ ﮐﺲ دﻳﮕﺮی هﻢ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺁﻗﺎی ﺑﺮﺗﺮان ‪ Bertrand‬ﮐﻪ ﻣﺪﻳﺮ هﺘﻠﯽ ﺑﻮد و‬ ‫ﻣﻦ ﮔﺎهﯽ ﻧﺎﻣﻪهﺎﺋﯽ را ﮐﻪ از ﮔﺎﻳﺎر ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻢ ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﯽدادم‪ .‬اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﺣﺮف وا‬ ‫ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻣﻦ هﻢ روﺷﻦ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از او ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﮐﻠﻤﻪ هﻢ ﺑﻴﺮون ﺑﮑﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺗﺮان و ﭘﺴﺮ ‪ 17‬ﺳﺎﻟﻪاش هﻤﺮاﻩ ‪ 12‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪﮔﺎﻩ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﺁن ﭘﺲ‬ ‫هﻴﭻ ﮐﺲ ﺁﻧﻬﺎ را دوﺑﺎرﻩ ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬ﻇﺎهﺮًا ﺟﻮان ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪای ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻧﺎﻟﺪ ‪ Donald‬ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺒﻌ ٌﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖهﺎی ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ را در ﺳﻦ ﻧﻴﮑﻼ دو ﭘﻠﻢ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎنهﺎ ﮔﺰارش‬ ‫ﻼ ﻳﮏ ﺑﺎر ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭼﺘﺮﺑﺎز ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ‬ ‫دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖهﺎ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫را ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻓﺮود ﺁﻣﺪن ﺑﻪ زﻧﮓ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺁوﻳﺰان ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻴﻢ رﺳﻮاﻳﯽ ﻣﯽرﻓﺖ‬ ‫ﭼﻮن ﭼﺘﺮﺑﺎز از ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺳﺘﺎن ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻮد و او را ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ هﻤﺮﻧﮓ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮐﺮد!‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻳﮑﯽ از ﺗﻤﺎسهﺎی ﻣﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺸﺘﺎﭘﻮ اﻓﺘﺎد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او اﺳﻢ ﻣﺮا‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ وﻟﯽ دادن ﻧﺸﺎﻧﯽهﺎی ﻣﻦ ﮐﺎر ﺳﺎدﻩای ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎری ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد هﺮﮔﺰ ﻧﮑﺮد‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺸﺘﺎﭘﻮ ﻣﯽاﻓﺘﺎدم اﻟﺰاﻣًﺎ ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻧﻤﯽﺷﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﮏ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﺁﻗﺎی ﺑﺮﺗﺮان‬ ‫ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از اردوﮔﺎﻩهﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدن در ﮐﺎرهﺎی زﻳﺮزﻣﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎزی ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪم – ﻗﻮاﻋﺪی ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ در اﻳﺮان و ﺣﺘﯽ در زﻣﺎن دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرم‬ ‫ﺁﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﺁﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر ﮔﺸﺘﺎﭘﻮ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺷﺮف‬ ‫ﻼ اﮔﺮ ﻳﮑﯽ از اﻋﻀﺎی ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻣﯽﺷﺪ دﻳﮕﺮ ﻻاﻗﻞ ﺑﺮادرش ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض‬ ‫داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ در اﻳﻦ ﺣﺪ هﻢ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزات‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﯽ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻃﺮﻓﺪار ﭘﺘﻦ‪ 5‬ﺑﺎﺷﻢ ﭼﻮن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻟﻤﺎن را ﻣﺴﺠﻞ‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ دارم ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﭘﺘﻦ را ﺧﺎﺋﻦ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺼﺪ او ﻧﺠﺎت‬ ‫ﭼﻴﺰهﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎوت درﺑﺎر ٌﻩ او ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﺎوت ﺷﺨﺺ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘًﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻨﺠﻴﺪﮔﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﺮد دﻳﮕﺮی را درﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﻨﺶ از ‪ 80‬ﻣﺘﺠﺎوز‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﺑﺪاع ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮای ﻣﻤﻠﮑﺘﺶ ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از هﻤﺴﺎﻳﻪهﺎی‬ ‫ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن َاﺳﻮﻣﭙﺴﻴﻮن ﻣﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎرﺗﻦ ﻧﺎﻣﯽ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻣﺎرﺷﺎل ﻣﯽﮔﻔﺖ »ﭘﺘﻦ ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺮ ﺳﺎﻟﺨﻮردﻩای اﺳﺖ!« ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎرﺗﻦ در ﺁن زﻣﺎن ‪ 75‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬ ‫در اواﺧﺮ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖهﺎی ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺳﻦ ﻧﻴﮑﻼ دو ﭘﻠﻢ اﺑﻌﺎدی ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از روزهﺎﻳﯽ ﮐﻪ از ﺳﻦ ﺑﺮی ﻳﻮ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ 80‬ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﭘﻴﺎدﻩروی‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪای ﺑﺮاﻳﻢ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدم ﻋﻤﺮم ﺑﻪ ﺳﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﮑﯽ‬ ‫از ﻗﻬﻮﻩ ﺧﺎﻧﻪهﺎی ﺳﺮ راﻩ ﻳﮏ ﭘﻴﺎﻟﻪ ﺁب ﺳﻴﺐ ﺧﻮردﻩ ﺑﻮدم و ﺑﻌﺪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮدم اﻣﺎ‬ ‫هﻨﻮز ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺳﺮ و ﮐﻠ ٌﻪ ﻣﺮدی از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﮐﺮﻳﺰی ﭘﻴﺪا ﺷﺪ ﮐﻪ ﻇﺎهﺮًا ﻗﺼﺪش ﮐﺸﺘﻦ ﻣﻦ‬ ‫‪30‬‬

‫ﺑﻮد – هﻤﺎﻧﺠﺎ و ﻓﯽاﻟﻤﺠﻠﺲ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﻣﺮا دﻳﺪﻩاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻗﻬﻮﻩ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎرﻳﺶ ﺷﮏ و ﺣﺘﯽ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻩام و ﻣﯽﮔﻔﺖ اﮔﺮ اﺳﻢ او را ﻧﮕﻮﻳﻢ‬ ‫ﺧﻮﻧﻢ ﭘﺎی ﺧﻮدم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺣﺮﻓﯽ زدﻩ ﺑﻮدم و ﻧﻪ ﺣﺘﯽ از ﮔﻮﺷ ٌﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﮑﯽ از‬ ‫زﻳﺒﺎروﻳﺎن اهﻞ ﺑﺮوﺗﺎﻧﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬و هﻴﭻ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺧﻮد را از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺧﻼص ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در هﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از رﻓﻘﺎی او‪ ،‬ﮐﻪ از اﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮان‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ ﻣﺴﻦﺗﺮ ﺑﻮد از ﻣﻴﺎن ﺑﻮﺗﻪهﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و دﺳﺘﻮر داد‪:‬‬ ‫ ﺑﻴﺎ ﺟﻠﻮ‪.‬‬‫اﺳﺘﻨﻄﺎق ﺑﯽﭘﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ هﻤﻪ ﺳﺌﻮالهﺎ ﺟﻮاب دادم‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺁﻧﻬﺎ »ﺑﺨﺘﻴﺎر«‬ ‫اﺳﻤﯽ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻇﺎهﺮًا ﻣﺮا ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﭼﻤﺪاﻧﻢ ﭘﺮ از‬ ‫ﺟﻮراب هﺎی ﭘﺸﻤﯽ ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ ﺑﻮد )ﮐﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺟﺪﻳﺪی ﺑﺮﺳﺪ(‬ ‫ﮔﻨﺎهﻢ از ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻮدﻧﯽ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺎﮔﻬﺎن »ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎر« ﺑﺪل ﺑﻪ »ﭘﺪر ﺧﺎﻧﻮادﻩای«‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺼﺪش ﻓﻘﻂ ﮔﺬران زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ! وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ در ﻣﺤﻴﻄﯽ‬ ‫ﺁرامﺗﺮ ﺑﺎ هﻢ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻴﻢ و ﻣﻦ ﺗﺎزﻩ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﻗﺒﻠﯽام ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ از ﭼﺮﻳﮏهﺎی »وﻳﺸﯽ« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ از اﻓﺮاد ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از‬ ‫ﭼﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﭘﻮ ﺧﻼص ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﭼﻴﺰی ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺿﺮب ﮔﻠﻮﻟ ٌﻪ هﻤﺮزﻣﺎن از ﭘﺎ در ﺁﻳﻢ‪.‬‬ ‫ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب‪ ،‬راﻩ ﺑﻴﻔﺖ ﺑﺮو‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﮑﯽ از ﮐﺴﺎن ﻣﺎ ﺟﻠﻮﻳﺖ را ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮕﻮ‬‫»ﻣﺤﺼﻮل ‪.«43‬‬ ‫ ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟‬‫ اﺳﻢ ﺷﺐ‪.‬‬‫اﻳﻦ اﺳﻢ ﺷﺐ ﺑﺮای هﻤﻴﺸﻪ در ذهﻨﻢ ﺣﮏ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎﻩ در ﻟﺤﻈﺎت ﻣﺸﮑﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاﻳﻢ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﺮای رﻣﺎﻧﺪن ﻓﮑﺮهﺎی ﺗﻴﺮﻩ زﻳﺮ ﻟﺐ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﻳﻢ‪» :‬ﻣﺤﺼﻮل ‪.«43‬‬ ‫‪1‬ـ واﻟﺮی )ﭘﻞ( )‪ (1945-1871‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی از ‪ 1937‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲهﺎﻳﯽ درﺑﺎر ٌﻩ ادب و هﻨﺮ در »ﮐﻠﮋ دو ﻓﺮاﻧﺲ«‬ ‫اﻳﺮاد ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﮔﺎﻳﺎر )ﻓﻠﻴﮑﺲ( )‪ (1970-1919‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮی از اﻋﻀﺎء ﻓﻌﺎل ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﯽ‪ .‬وی در ‪ 27‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ در ﺟﻤﻬﻮری ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ وزارت و در ﺳﻦ ‪ 38‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﺎﻳﺎر در ‪ 1970‬ﺑﺎ ﻗﺎﻳﻘﯽ ﺗﻔﺮﻳﺤﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻔﺮی رﻓﺖ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ هﺮﮔﺰ از ﺁن ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻓﺮاﻧﺲ )ﺁﻧﺎﺗﻮل ﻓﺮاﻧﺴﻮﺁ ﺗﻴﺒﻮ( )‪ (1924-1844‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻧﺎﻣﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ در ﺳﺎل ‪.1921‬‬ ‫‪4‬ـ ﮐﻤﺪی ﻓﺮاﻧﺴﺰ ﻧﺎم ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻣﻠﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1680‬ﺑﻪ هﻤﺖ ﻟﻮﺋﯽ ﭼﻬﺎردهﻢ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاری ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﭘﺘﻦ )ﻓﻴﻠﻴﭗ( )‪ (1951-1856‬ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﻓﺎﺗﺢ »وردن« ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ در ژوﺋﻦ ‪ 1940‬دوﻟﺖ وﻳﺸﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ‬ ‫داد و ﻗﺮارداد ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن را اﻣﻀﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺘﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺁزاد ﺷﺪن ﻓﺮاﻧﺴﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﻳﮏ‬ ‫درﺟﻪ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﻣﺤﮑﻮم ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫‪4‬‬ ‫ﻓﻨﺠﺎﻧﯽ ﻗﻬﻮﻩ ﺑﺎ ﭘﻞ واﻟﺮی‬ ‫ﮐﻢ ﮐﻢ وﻗﺖ ﺁن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺗﺮک ﮐﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻠﮏ را ﺑﺎ ﺁراﻣﺸﯽ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﺗﺮک ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺮی از روح ﺁن را ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺮاﻩ ﻣﯽﺑﺮدم‪ :‬ﻳﻌﻨﯽ ﺷﻌﺮ و ادﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺷﻮﻗﯽ ﺁوردﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻨﻮز هﻢ در ﻣﻦ زﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺤﺮک ﻣﻦ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬ﺁﻧﺎﺗﻮل ﻓﺮاﻧﺲ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﺮوت ﻃﺒﻖ ﺗﻮﺻﻴ ٌﻪ ﻳﮑﯽ از اﺳﺘﺎدان ﮐﺘﺎب »ﺟﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﺳﻴﻠﻮﺳﺘﺮﺑﻮﻧﺎر« ‪ Le Crime de Sylvestre Bonnard‬را ﺧﺮﻳﺪم‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰدﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺧﻮد را در ﺁن‬ ‫ﻣﺮد ﭘﻴﺮ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﯽ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﮐﺮدم ﮐﻪ در ﻣﻦ هﻤﭽﻮن او‪ ،‬ﻃﻨﺰ و وﻗﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﻻزﻣ ٌﻪ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدات ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ ﺗﻮأﻣﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﮐﻴﺐ را ﻧﺰد واﻟﺮی هﻢ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬از ﺁن‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺁﺛﺎر ﺁﻧﺎﺗﻮل ﻓﺮاﻧﺲ اداﻣﻪ دادم‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﻣﺠﻠﺪ از ﮐﺎرهﺎی او در ﻗﻄﻊ‬ ‫وزﻳﺮی و ﭼﺎپ ﮐﻠﻤﺎن ﻟﻮی ‪ Calmann-Lévy‬در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪام وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪام ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ‬ ‫رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺴﻮن در ﺳﺎل ‪ 1940‬ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﺎ هﻢ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬او در ﺑﻠﻮار ﺑﻮ ﺳﻪ‬ ‫ژور ‪ Beauséjour‬ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪ .‬روزی ﺑﻪ او ﺗﻠﻔﻦ ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ داﻧﺸﺠﻮﻳﯽ اﻳﺮاﻧﯽ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮای ﺁﺛﺎر او ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻓﺮاوان دارم و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮدم ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺮا رﺑﻊ ﺳﺎﻋﺘﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﻣﺮا در ﻳﮏ اﻃﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﯽ ﺑﺰرگ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺻﻨﺪﻟﯽ راﺣﺘﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬ ‫و ﭘﺘﻮﻳﯽ ﭼﻬﺎرﺧﺎﻧﻪ روی زاﻧﻮهﺎﻳﺶ ﭘﻬﻦ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن ﺑﻴﺶ از هﺸﺘﺎد ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻬﻠﻮﻳﺶ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﭼﺮﺧﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ از ﺟﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد – ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﮐﺎری دﺷﻮار ﺑﻮد –‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ هﻤ ٌﻪ ﮐﺘﺎبهﺎ را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﮐﻨﺎر دﺳﺘﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺰ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺟﺬب ﻋﻤﻖ ﭼﺸﻢهﺎﻳﺶ ﺷﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺁﺑﯽ ﺗﻴﺮﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮی ﺑﺰرگ داﺷﺖ و‬ ‫ﺑﺪﻧﺶ از ﺑﻴﻤﺎری رﻣﺎﺗﻴﺴﻢ ﻧﺤﻴﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺣﺮف ﻣﯽزد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﮐﻪ‬ ‫ورای ﺣﻮاس ﭘﺒﺠﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪای ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ذهﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﺮای دﻳﺪارش ﺗﻀﺎدی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮدم در »ﺗﺤﻮل ﺧﻼق«‬ ‫‪ L´évolution Créatrice‬او ﻳﺎﻓﺘﻪام‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن رﺑﻊ ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻋﺎزم رﻓﺘﻦ ﺷﺪم وﻟﯽ او ﻣﺮا از رﻓﺘﻦ ﺑﺎز داﺷﺖ و درﺑﺎر ٌﻩ ﻋﻼﺋﻖ دﻳﮕﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﻮای ﻓﻠﺴﻔﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﺌﻮال ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﺷﻌﺮ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ روزی ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻳﺪ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ‪ ،‬از ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﺑﻪ‬‫اﺧﻼق ﺑﺮﺳﻴﺪ ﺁن روز ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮهﻨﮓ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﻓﮑﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ راﻩهﺎی‬ ‫درﺳﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺗﺎن ﮐﺎری ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﺮا‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺘﻦ ﻳﮏ ﮐﻤﺪی ﻣﻮﻟﻴﺮ‪ Molière 1‬ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻳﮑﯽ از ﺁﺛﺎر ﮐﺎﻧﺖ‬ ‫‪ Kant‬رﺟﻮع ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬در ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻳﮕﺎﻧﮕﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬راﻩ را ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬راهﯽ هﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬هﺮ ﮐﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدش ﺁن را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.3‬‬ ‫واﻟﺮی در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮدرﮔﻤﯽ ﻣﻦ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ در ﺑﻴﺮوت در ﮐﻼس دهﻢ ﺑﻮدم‪ ،‬در‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮهﺎی ﺳﻮزان ﻣﺎﻩ ژوﺋﻦ اﺳﺘﺎد ﻣﺎ ﺑﺮای رﻓﻊ ﻣﻼل ﺷﺎﮔﺮدان ﺷﻌﺮ‬ ‫»ﮔﻮرﺳﺘﺎن درﻳﺎﻳﯽ«‪ Le cimetière marin‬را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن رﻓﻊ ﻣﻼﻟﯽ از ﻣﺎ ﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫‪32‬‬

‫هﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻴﻢ! ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ هﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻈﺎهﺮ ﮐﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دهﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ اﺳﺘﻮار‬ ‫ﭼﻨﮕﯽ ﺑﻪ دل ﻣﺎ ﻧﺰدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻬﺪ ﮐﺮدم ﮐﻪ هﺮﮔﺰ ﮔﺮد ﺁﺛﺎر واﻟﺮی‬ ‫ﻧﮕﺮدم‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻬﺪ را در ﺳﺎل ‪ 1940‬ﺑﺎ ﮔﺸﻮدن ﮐﺘﺎب »ﺷﺐﻧﺸﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﺁﻗﺎی ﺗﺴﺖ« ‪Soirée avec‬‬ ‫‪ Monsieur Teste‬ﺷﮑﺴﺘﻢ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺁن ﻧﺜﺮ را هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻢ ﮐﻪ ﺁدم ﻣﺘﻨﯽ را از‬ ‫زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﻗﺖ و ﻇﺮاﻓﺖ اﻳﻦ ﻧﺜﺮ ﻣﺮا ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اول‬ ‫ﺗﻀﺎدهﺎی ﻣﺪاوم را ﻣﻀﻤﻀﻪ ﻣﯽﮐﺮدم و ﺑﻌﺪ در ﺁﺧﺮ ﮐﺎر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪم ﮐﻪ ﺗﻀﺎدی وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﮑﯽ از ﻣﻮارد را از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪:‬‬ ‫»ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪ هﻨﺮ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺮدم از دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮری ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ...‬و ﺑﻌﺪ هﻨﺮ ﻣﺸﺎورﻩ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺪ درﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ از ﺁن ﺳﺮ در ﻧﻤﯽﺁورﻧﺪ‪ «.‬ﭘﺎﻳﻪ و‬ ‫ﺑﻨﻴﺎد دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮف ﻣﻮرد ﺷﮏ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺪوی ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﺳﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻼ‪ ،‬ﻳﺎ اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺷﻤﺎ و در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﻣﺮوز هﻢ اﮔﺮ در ﻣﻮرد ﭘﺎﺋﻴﻦ‬ ‫ﺁوردن ارزش ﻓﺮاﻧﮏ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺸﻮرت ﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ؟ ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺪاد اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎری از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﺟﻮاب دهﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ هﻤﮕﯽ رأی و ﻧﻈﺮﺷﺎن را اﺑﺮاز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ دﻣﮑﺮاﺳﯽ هﻨﻮز‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ رژﻳﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‪!..‬‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ »ﮔﻮرﺳﺘﺎن درﻳﺎﻳﯽ« را ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﻮاب و ﺧﻤﻴﺎزﻩ ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺷﺒﯽ در ﺳﺎل ‪ 1941‬وﻗﺘﯽ هﻮا ﺗﺎرﻳﮏ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺻﺪای اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺐهﺎ در ﻧﺰدﻳﮑﯽ‬ ‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اوﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ ‪ A. Comte‬و ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎهﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫رﻓﺘﻢ ﮐﻪ روﺑﺮوی ﺳﻮرﺑﻦ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﭼﻪ از ﮐﺎرهﺎی واﻟﺮی ﭘﻴﺪا ﻣﯽﺷﺪ ﺧﺮﻳﺪم و ﺧﻮاﻧﺪم‪.‬‬ ‫رازﮔﺸﺎﻳﯽ ﮐﺮدم‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻣﻴﻮﻩای ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدن از ﻋﻄﺮ و ﻃﻌﻤﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﮑﻼت‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ ﮐﻨﺪن و ﻗﺎچ ﮐﺮدن ﺁن را ﺑﻪ ﺧﻮد هﻤﻮار ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﻟﺬت ﺑﺮدن از‬ ‫واﻟﺮی ﮔﺬاﺷﺘﻢ ﺑﻴﺶ از – ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻴﺶ از – زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺮف ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﻳﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‬ ‫ﮐﺮدم‪ .‬واﻟﺮی ﺑﺎ ﺁن ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﺁﮐﺎدﻣﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در هﻤ ٌﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﯽﻟﻄﻔﯽ دﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪» .‬ﮐﺎﻧﺎر‬ ‫ﺁﻧﺸﻨﻪ«‪ 4‬درﺑﺎرﻩاش ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺰودی ﺑﺮای ﺗﺪرﻳﺲ زﺑﺎن ﭼﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﭘﮑﻦ ﺧﻮاهﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد!« وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯽاش ﺧﺮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل هﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل راﻩ ﺣﻞ ﺳﻬﻞ ﻧﻤﯽرﻓﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻼ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر رﻣﺎن ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋ ٌﻪ ﺷﻌﺮی ﭘﺮ ﻓﺮوش ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜ ً‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﻢ دوﻟﺖ »ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻠﻘﯽ« ﺑﻮد ﻳﺎ دوﻟﺖ ﺑﻌﺪی ﮐﻪ ﮐﺮﺳﯽ ﺷﻌﺮ را در »ﮐﻮﻟﮋ دو‬ ‫ﻓﺮاﻧﺲ«‪ 6‬اﻳﺠﺎد ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﻦ و دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﺁﻗﺎی واﻟﺮی اﻳﻦ درس را اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺮ دوﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﺤﻔﻞ ﺑﺎغ وﺣﺶ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از دوﺷﺲ و ﮐﻨﺘﺲ و اﺷﺮاف و اﻋﻴﺎن‪،‬‬ ‫ﮐﺎﺳﺒﮑﺎر و راﻧﻨﺪﻩ و داﻧﺸﺠﻮ‪ ...‬ﻣﺎ هﻤﻪ در ﺑﺎﻻی ﺁﻣﻔﯽﺗﺌﺎﺗﺮ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ را از ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﯽدﻳﺪم‪ .‬ﺣﺪود ‪ 66‬ﺳﺎل داﺷﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮد‬ ‫ﮐﻮﭼﮏاﻧﺪاﻣﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻮهﺎی ﻧﻘﺮﻩای ﮐﻪ ﻓﺮﻗﯽ در وﺳﻂ داﺷﺖ و ﺳﺒﻴﻠﯽ ﺳﻔﻴﺪ و ﭘﺮﭘﺸﺖ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪاش را ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم‪:‬‬ ‫»ﺧﺎﻧﻢهﺎ‪ ،‬ﺁﻗﺎﻳﺎن اوﻟﻴﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻦ در اﻳﻦ راﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺟﺎی ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ و ﺷﺎﻋﺮی را از ﺳﺮ راهﻢ دور ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻌﺮ و ﺷﺎﻋﺮی ﺑﺮﺳﻢ‪«.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻟﻄﻔًﺎ ﺗﺸﺮﻳﻔﺘﺎن را ﺑﺒﺮﻳﺪ! ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ او از ﻣﻌﻠﻤﯽ ﺳﺮرﺷﺘﻪ‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن درس ﻣﻦ هﻤﺮاﻩ دوﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺎرر ‪ ،Charaire‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻘﺎش‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ از ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ واﻟﺮی ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺁدﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮدی ﮐﻪ از دور ﺧﺸﮏ و‬ ‫ﺳﺨﺖ و دور از دﺳﺘﺮس ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﯽﺗﮑﻠﻔﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎ او را در ﻣﺘﺮو ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪاش هﻤﺮاهﯽ ﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﻳﺪ ﺣﺮف زدن او ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ٌﻩ ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫ﮐﺮدن ﺷﺎرر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻦ‪ .‬از ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘًﺎ اﺑﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ دﻳﺪار واﻟﺮی ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ دوﺳﺘﯽ ﻗﻬﻮﻩ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺗﻬﻴﻪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ در زﻣﺎن اﺷﻐﺎل ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﯽ‬ ‫ﮐﻤﻴﺎب ﺑﻮد‪ .‬واﻟﺮی ﻣﯽﺁﻣﺪ و ﻗﻬﻮﻩ را ﺑﺎ ﻟﺬﺗﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽﻧﻮﺷﻴﺪ‪ .‬روزی ﻧﻈﺮش را درﺑﺎرﻩ‬ ‫ﺁﻧﺪرﻩ ژﻳﺪ‪ 7‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ﭼﻮن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و‬ ‫ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎل ﺧﺎﻃﺮات ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎ هﻢ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫واﻟﺮی ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ ﺑﺮای ژﻳﺪ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر دارم وﻟﯽ او ﺟﻨﺒﻪهﺎی زﻧﻨﺪﻩ هﻢ دارد‪.‬‬‫ژﻳﺪ ﻧﻈﺮش را درﺑﺎرﻩ واﻟﺮی ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﺪاری ﮐﻤﺘﺮی ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»هﻮش او ﻣﺮا ﺧﺮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻴﺮﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ هﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﻧﺸﻴﻨﻴﻢ ﻣﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارم‪ ،‬ﮔﻮﻳﯽ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺣﻠﻘﻢ را ﻣﯽﻓﺸﺮد و ﻣﻦ ﭼﻮن ﮔﻨﺠﺸﮏ ﭘﺮ ﺷﮑﺴﺘﻪای ﺑﺎل‬ ‫ﺑﺎل ﻣﯽزﻧﻢ‪«.‬‬ ‫ﻣﻦ هﻤ ٌﻪ ﺁن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ را ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرﻳﺎک‪ 8‬ﮐﻪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦهﺎﺳﺖ‪ ،‬رژﻩ ﻣﺎرﺗﻦ دوﮔﺎر‪ 9‬ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن و ﻣﻮراس‪ 10‬ﮐﻪ از ﻏﻮل‪-‬‬ ‫هﺎی ادب اﺳﺖ )ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺁدم ﺑﺎ ﻧﻈﺮاﺗﺶ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺳﺎرﺗﺮ‪ ،11‬ﮐﺎﻣﻮ‪ ...12‬اﻣﺎ در‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت ﺳﺨﺖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬در ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻢ ﺧﻮد را از ﺷﺮ ﻓﮑﺮ ﺧﻤﻴﻨﯽ و ﻳﺎ دﻳﮕﺮ وﻗﺎﻳﻊ‬ ‫ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع ﺑﺮهﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻪ واﻟﺮی ﭘﻨﺎﻩ ﻣﯽﺑﺮم‪.‬‬ ‫روح ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ ﻃﺒﻌًﺎ ﻓﻘﻂ در ﺷﻌﺮا و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻦ در ﮐﻮﻟﻪ ﺑﺎر‬ ‫ﺳﻔﺮم ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﯽ را ﮐﻪ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﺮ ﻣﺎﻳ ٌﻪ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ﻧﻴﺰ هﻤﺮاﻩ ﻣﯽﺑﺮدم‪ .‬ﻣﻦ ﻋﻤﺮم‬ ‫ﻓﻘﻂ وﻗﻒ ﺷﻌﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺐزد ٌﻩ ﺳﻴﺎﺳﺘﻢ‪ .‬ﺑﻠﻮم‪ ،13‬ژورس‪ ،14‬دوﮔﻞ‪ ...‬ﻣﻦ هﻤﺪﻟﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺎ‬ ‫ژورس دارم‪ .‬او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ ﻓﺮاﻧﺴﻪای ﮔﺸﺎدﻩ دﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴ ٌﻪ روﺷﻨﮕﺮی اﺳﺖ‪ .‬ژورس ﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺑﺮﻗﺮاری ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻮد ﺑﺪون ﮐﻴﻨﻪ و ﺑﺪون ﺁزار‪ .‬ﺑﻠﻮم ﺗﺠﺴﻢ اﻧﺴﺎﻧﻴﺘﯽ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﮔﯽ ﻣﻮﻟﻪ‪ 15‬ﻧﺎﻣﯽ ﻧﻤﯽﺑﺮم ﭼﻮن ﺑﻪ او ﻣﻄﻠﻘًﺎ ارادﺗﯽ ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﻠﻮم ﻧﺠﻴﺐزادﻩای ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻤﺘﺎز‪ ،‬دوﺳﺖ ژﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮرﻳﺎک و واﻟﺮی‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻦ او ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﺎﻣﻠﯽ از اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺳﺮاﭘﺎ ﻇﺮاﻓﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ روﺣﻴ ٌﻪ ﺻﻠﺢ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪاش درﺳﺖ ﻧﻘﻄ ٌﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ژورس ﻣﺒﺎرزﻩ ﺟﻮ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی اهﺎﻟﯽ ﻻﻧﮓ دوک ‪ Languedoc‬را داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻠﻮم هﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺁزادﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻮن در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ وﺑﺎل ﮔﺮدﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮم ﺑﮕﻮﻳﻢ از ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻨﮏ ﻣﺎﻳﻪﺗﺮ در دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﮕﺮ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎی اﻳﺮان‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔﺮ از ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ﺷﺨﺼﻴﺘﯽ ﮐﻪ در ﻧﻴﻤ ٌﻪ دوم اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﻴﺶ از هﺮ ﮐﺴﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و‬ ‫ﻳﺎ دﻧﻴﺎ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻴﺴﺖ ﺧﻮاهﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬دوﮔﻞ‪ .‬ﻧﺤﻮ ٌﻩ رﻓﺘﺎر و ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮرد او را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﯽﺗﻮان ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺗﺤﺴﻴﻨﯽ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺮاﻳﺶ اﺣﺴﺎس ﻧﮑﻨﻴﻢ ﻗﺼﻮر ﮐﺮدﻩاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺟﺰ‬ ‫او هﻴﭻ ﺳﺮﺑﺎز دﻳﮕﺮی را ﻧﺪﻳﺪﻩام ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن هﻢ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﮐﻪ‬ ‫ارادﻩ و هﻮﺷﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ داﺷﺖ‪ ،‬از ﻗﻮ ٌﻩ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﯽ هﻢ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫‪34‬‬

‫ﮐﺮدن ﻧﻬﺎدهﺎی ﺟﻤﻬﻮری ﭘﻨﺠﻢ هﻢ ازﺁن اوﺳﺖ‪ .‬اﺳﺒﺎب ﺳﺮاﻓﺮازی اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺎﺳﯽ ارزاﻧﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﮔﺬر از دوﻟﺖ ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ راﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﺘﺮان ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرﺗﺶ ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪ .‬اﮔﺮ ژرژ ﻣﺎرﺷﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻳﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫هﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻮن ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺶ ﻣﯽﭘﻴﭽﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻮﻟﻴﺮ )‪ (1673-1622‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺲ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺮﺷﺒﺎﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﺗﺌﺎﺗﺮ رو ﺁورد‪ .‬از ﺁﺛﺎرش‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان »زﻧﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪ«‪» ،‬ﺗﺎرﺗﻮف« و »ﻣﺮﻳﺾ ﺧﻴﺎﻟﯽ« را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﮐﺎﻧﺖ )‪ (1804-1724‬ﻳﮑﯽ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬از ﭘﻴﺮوان ﻣﮑﺘﺐ اﻳﺪﻩﺁﻟﻴﺴﻢ و ﻧﻘﺪﮔﺮا ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺛﺎرش »ﻧﻘﺎدی ﻋﻘﻞ‬ ‫ﻣﺤﺾ« و »ﻧﻘﺎدی ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﯽ«‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪی اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺁﺧﺮ ای ﮐﻌﺒﻪ ﺁﻣﺎل ﭼﻪ دور اﻓﺘﺎدی‪ /‬ﮐﻪ ﺧﻮد از هﻴﭻ ﻃﺮف ﺣﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫‪3‬ـ ﮐﺎﻧﺎر ﺁﻧﺸﻨﻪ ﻳﮑﯽ از ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻓﮑﺎهﯽ‪-‬ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1915‬ﺗﺎ اﻣﺮوز در اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻧﺸﺮﻳﺎت اﻳﺮان ﻣﯽﺗﻮان ﺁن را ﻣﻌﺎدل ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺷﻤﺮد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ )ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻠﻘﯽ( ‪ .Front populaire‬اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﭘﻴﺮوی از »ﻓﺮﻧﺘﻪ ﭘﻮﭘﻮﻻر« اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﺋﺘﻼف اﺣﺰاب ﭼﭗ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1936‬دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺋﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ رهﺒﺮی ﻣﻮرﻳﺲ ﺗﻮرز‪» ،‬ﺑﺨﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﺎرﮔﺮی« ﺑﻪ رهﺒﺮی ﻟﺌﻮن‬ ‫ﺑﻠﻮم‪» ،‬اﺗﺤﺎد ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖهﺎی ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻩ« ﺑﻪ رهﺒﺮی راﻣﺎدﻳﻪ و ﺣﺰب رادﻳﮑﺎل ﺑﻪ رهﺒﺮی داﻻدﻳﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ و ﭘﺲ از ﮐﺴﺐ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖهﺎی اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ و ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ اﺋﺘﻼﻓﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی زد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﺑﺤﺮان ﺣﺎﮐﻢ و اﺧﺘﻼﻓﺎت‬ ‫ﺑﻴﻦ اﺣﺰاب ﻣﻮﺗﻠﻒ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد و ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺳﻘﻮط ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﮐﻮﻟﮋ دو ﻓﺮاﻧﺲ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻗﺪﻳﻤﯽﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺁﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1530‬ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮاﻧﺴﻮای اول ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاری‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎدان ﭘﻨﺠﺎﻩ ﮐﺮﺳﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﮔﺴﻮن‪ ،‬ﺷﺎﻣﭙﻮﻟﻴﻮن و ﮐﻠﻮد‬ ‫ﺑﺮﻧﺎر را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ژﻳﺪ )ﺁﻧﺪرﻩ( )‪ (1951-1869‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1947‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ رﺑﻮدن ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺪ‪ -‬از ﺁﺛﺎر او‪» :‬ﻣﺎﺋﺪﻩهﺎی‬ ‫زﻣﻴﻨﯽ«‪» ،‬ﺳﮑﻪﺳﺎزان ﻗﻠﺐ« و »ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺷﻮروی«‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﻣﻮرﻳﺎک )ﻓﺮاﻧﺴﻮﺁ( )‪ (1970-1885‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی از ﮐﻮدﮐﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺬهﺒﯽ ﻗﺮار‬ ‫داﺷﺖ و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺗﻤﺎم ﺁﺛﺎرش هﻮﻳﺪاﺳﺖ‪ .‬وی از اﻋﻀﺎء ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد و ﺧﺎﻃﺮات اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزات را ﺑﺎ ﻧﺎم‬ ‫»دﻓﺘﺮﭼ ٌﻪ ﺳﻴﺎﻩ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرﻳﺎک ﻋﻀﻮ ﺁﮐﺎدﻣﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد و در ﺳﺎل ‪ 1952‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﻣﺎرﺗﻦ دوﮔﺎر )روژﻩ( )‪ (1958-1868‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻓﺮاﻧﺴﻮی و ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ در ﺳﺎل ‪.1937‬‬ ‫‪9‬ـ ﻣﻮراس )ﺷﺎرل( )‪ (1952-1868‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار ﺟﻨﺒﺶ »اﮐﺴﻴﻮن ﻓﺮاﻧﺴﺰ« ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳﺎل‬ ‫‪ 1908‬ﺗﺎ ‪ 1944‬ﺑﺮﭘﺎ ﺑﻮد‪ .‬وی ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺖﮔﺮاﺋﯽ و ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻃﺮﻓﺪار ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﮑﻮ و ﭘﺘﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﺲ از‬ ‫ﭘﻴﺮوزی ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ و ﺁزادی ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ زﻧﺪان ﮔﺮدﻳﺪ وﻟﯽ ﮐﻤﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ﺑﺨﺸﻮدﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮراس از ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﺳﺎرﺗﺮ )ژان ﭘﻞ( )‪ (1979-1905‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮی اﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار ﻣﮑﺘﺐ اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‪ .‬ﺑﻪ او در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1964‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﮐﺎﻣﻮ )ﺁﻟﺒﺮ( )‪ (1960-1913‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻣﺸﻬﻮر و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی در اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد ﮔﺬاﺷﺖ و در ﻳﮏ‬ ‫ﺣﺎدﺛﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﭼﺸﻢ از ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮیهﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺶ ﺑﺎرهﺎ او را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ژان ﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ ﻗﺮار‬ ‫داد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﮕﺮاﺋﯽ و ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺑﺎﻓﺖ ﺁﺛﺎرش را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﺁﻟﺒﺮ ﮐﺎﻣﻮ در ﺳﺎل ‪ 1957‬ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰﻩ ادﺑﯽ‬ ‫ﻧﻮﺑﻞ ﻧﺎﺋﻞ ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﺑﻠﻮم )ﻟﺌﻮن( )‪ (1950-1872‬ﻳﮑﯽ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻓﺮاﻧﺴﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻘﺎﻻت ادﺑﯽاش‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ .‬او در ﺳﺎل ‪ 1902‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ در ﺁﻣﺪ و رهﺒﺮ »ﺑﺨﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﺎرﮔﺮی« ﺑﻮد‪ .‬وی ﻗﺒﻞ‬ ‫از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ژورس )ژان( )‪ (1914-1859‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻣﻮرخ ﻓﺮاﻧﺴﻮی اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺟﻤﻬﻮری دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ژورس ﺑﺎ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1914‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم وﻳﻠﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪14‬ـ ﻣﻮﻟﻪ )ﮔﯽ( )‪ (1975-1905‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﮐﻪ در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺖ و در ﺳﺎل ‪ 1945‬ﺑﻪ وﮐﺎﻟﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪ و در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻤﻬﻮری ﭼﻬﺎرم وزﻳﺮ ﺑﻮد‪ .‬وی در ﺳﺎل ‪ 1956‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪ و ﭘﺲ از روی ﮐﺎر ﺁﻣﺪن‬ ‫دوﺑﺎرﻩ دوﮔﻞ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از اﻋﻀﺎء ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ او ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫‪5‬‬ ‫ﻧﻤﻮد از ﺗﻬﺮان‪ ،‬هﻴﺘﻠﺮ ﭼﻨﺪان هﻢ وﺣﺸﺘﻨﺎک ﻧﻤﯽ‬ ‫روز اول ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺮای ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠ ٌﻪ ﺟﺪﻳﺪی از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺒﺪأ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اول‬ ‫ژاﻧﻮﻳ ٌﻪ ‪ 1946‬وارد ﺗﻮﻟﻮن ‪ Toulon‬ﺷﺪم و اﻳﻦ ﺳﺮﺁﻏﺎز ﻧﻮﻳﻨﯽ در زﻧﺪﮔﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﺮان را ﻳﺎزدﻩ‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻮد ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدم و ﺧﻮد ﺳﯽ و ﻳﮏ ﺳﺎل داﺷﺘﻢ‪ .‬ﮔﺬر از ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ هﻨﻮز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﺸﺘﯽ ﻣﺎ ﺑﯽﺁﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ اﺳﮑﻨﺪرﻳﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﮑﯽ دو‬ ‫روز را ﺻﺮف ﺑﺎزدﻳﺪ از ﻗﺎهﺮﻩ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺷﻬﺮی ﮐﻪ ﺳﺎلهﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﺮای دﻳﺪار ﺑﺎ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ اﻧﻮر‬ ‫ﺳﺎدات ﺑﻪ ﺁن ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ .‬از ﻣﺼﺮ ﺗﺎ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﺷﻬﺮی ﮐﻪ هﻨﻮز ﭘﺮ از ﺧﺎﻃﺮاﺗﯽ زﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻗﻄﺎر ﻃﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺮوت اﺗﻮﺑﻮﺳﯽ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺒﻮد ﻣﻦ و هﻢﺳﻔﺮان را‬ ‫ﻳﮑﺴﺮﻩ ﺗﺎ ﺑﻐﺪاد ﺑﺮد – راهﯽ ﺧﺴﺘﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻃﻮل هﻔﺘﺼﺪ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮐﺮاﻳﻪای ﻣﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺘﻢ را ﺑﺎ ﻧﮕﺎهﯽ ﻧﻮ ﻣﯽﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻈﺮ ٌﻩ ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ و ﺑﻨﺎهﺎی ﻳﺎدﺑﻮدی ﮐﻪ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺟﻬﻢ را ﺟﻠﺐ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد ﺣﺎﻻ ﺑﺮاﻳﻢ ﭘﺮ از ﺟﺬﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز وﻗﺘﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻢ را ﺑﺮای دوﺳﺘﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻪ ﻧﺎم ﺁﻗﺎی ﺑﺮوﺁر ‪ Béroard‬ﺷﺮح دهﻢ‪ ،‬هﻤﻪ را در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫»در اﻳﺮان دو ﭼﻴﺰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻮق ﻣﯽﺁورد‪ :‬اول ﺷﻌﺮ ﮐﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﻣﯽﺳﺎﻳﺪ و ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﻪ در ﺁﻣﺪن از اﺣﻮاﻻت ﺷﻴﻔﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﻴﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻢ اهﻤﻴﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﺁن‬ ‫زﻣﺎن ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدم ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ زودی ﻓﻬﻤﻴﺪم ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل را‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺪت دﻩ ﺳﺎل ﺑﺪون ﭘﺪر و ﺑﺪون ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ رهﺎ ﮐﺮد و ﺗﺎواﻧﯽ ﭘﺲ ﻧﺪاد‪ ،‬ﺁن هﻢ در‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭼﻮن ﻧﻈﺎم رﺿﺎ ﺷﺎهﯽ ﮐﻪ هﺪﻓﺶ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻮادﻩهﺎ و ﻣﺘﺸﺨﺼﻴﻨﯽ ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮی از ﻃﺮف ﺁنهﺎ ﺑﺮای ﺗﺪاوم ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان‬ ‫ﺑﺮای ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺗﻔﺮج ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻮدم وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺴﺎبهﺎ دﻳﺪم ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون ﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫در ﻓﮑﺮ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدن ﮐﺎری ﺑﺮ ﺁﻳﻢ‪.‬‬ ‫در دوران ﻏﻴﺒﺖ ﻣﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد او هﻢ ﻳﮏ ﺳﺎﻟﯽ‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ در ﺗﺒﻌﻴﺪﮔﺎهﺶ ژوهﺎﻧﺴﺒﻮرگ ﻣﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮش ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪1941‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺪر ﺷﺪﻩ ﺑﻮد اوﺿﺎﻋﯽ ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﻐﺮﻧﺞ را از ﭘﺪر ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﻣﺮدی ﭘﺮ از ﺗﻀﺎد ﺑﻮد‪ .‬از ﻳﮑﻄﺮف در ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﺁن زﻣﺎن ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻗﺪرﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ .‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﺁن دوران را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮای روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﺧﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫و ﺁزادﻳﺨﻮاهﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖهﺎ و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺗﻬﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺟﻨﮓ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬رﺿﺎ ﺷﺎﻩ اﻳﺮان را ﺑﯽﻃﺮف اﻋﻼم ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻃﻮﻟﯽ ﻧﮑﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻔﻮذ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان ﻳﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮐﺸﺸﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن و ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫هﻴﺘﻠﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺷﮑﺎری ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺪراﻋﻈﻢ راﻳﺶ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬ ‫دﻳﮑﺘﺎﺗﻮرهﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط ﺁﻧﮑﻪ از هﻢ دور ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻢ ارادت دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ او ﭘﻴﺮوزی ﺁﻟﻤﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزی ﺷﻮروی ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽداد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﮐﻪ دوﻣﯽ در هﻤﺴﺎﻳﮕﯽ اﻳﺮان ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1939‬ﻣﻌﺎهﺪﻩای ﻣﻴﺎن ﺁﻟﻤﺎن و ﺷﻮروی ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ هﻴﭻ وﻗﺖ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎنهﺎ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻇﺎهﺮ ﺁن ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺪف ﻧﻬﺎﻳﯽ هﻴﺘﻠﺮ‬ ‫ﻏﺎرت ﮐﺮدن اﻧﺒﺎرهﺎی اوﮐﺮاﻳﻦ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﺑﻠﺸﻮﻳﮏهﺎ ﺑﻮد‪ .‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ هﻴﺘﻠﺮ »ورق‬ ‫ﭘﺎرﻩ« را ﺑﻪ دور اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروی ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﮐﺸﻮرهﺎی ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺣﺘﻴﺎط ﭘﻴﺸﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺮﮐﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮد‪ ،‬دو‬ ‫دوزﻩ ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎ ﺁﻟﻤﺎنهﺎ هﻢ ﻣﯽﻻﺳﻴﺪ ﺑﯽﺁﻧﮑﻪ در ﻗﺒﺎل ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻌﻬﺪی ﺑﺮ ذﻣﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺁﻟﻤﺎنهﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ دوﻳﺴﺖ و هﻔﺘﺎد ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮی و دم ﮔﻮش اﻳﺮان‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺘﺮﺑﺎزان ﺑﺮای ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت و ﭘﻮل در ﺧﺎک ﻣﺎ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﺮان‬ ‫ﻃﺮﻓﺪار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﯽهﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ ﺣﺮارت از هﻴﺘﻠﺮ ﺟﺎﻧﺒﺪاری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل‬ ‫اﺳﭙﻴﻨﻮزا ‪» :1 Spinoza‬وﻗﺘﯽ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را درﻳﺎﻓﺘﻴﺪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﯽﺑﺨﺸﻴﺪ«‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺳﺎدﻩ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬هﻤﻮﻃﻨﺎن ﻣﺎ ﮐﻪ هﻢ ﻣﻈﺎﻟﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ را ﻣﺘﺤﻤﻞ‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و هﻢ از ﻓﺠﺎﻳﻊ روﺳﻴ ٌﻪ اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﯽ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ هﺮ دو‬ ‫ﻗﺪرت را در هﻢ ﺷﮑﻨﺪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ ﻃﺒﻌًﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﻣﺸﺎورﻳﻦ ﻓﻨﯽ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ در‬ ‫راﻩﺁهﻦ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪهﺎی اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﺿﺮباﻻﺟﻠﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﺎ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽهﺎ را از ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺧﺮاج‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﻀﻮر ﺁنهﺎ را ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﯽ ﮐﻪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ‬ ‫داﺷﺖ هﻴﭻ ﮐﺲ از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎری از ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ و ﺑﺴﻴﺎری‬ ‫ﻧﮑﺎت ﻗﻀﻴﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز هﻢ ﺗﺎرﻳﮏ و ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ را هﻤﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ارﺗﺶ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺮزهﺎی اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻣﺮدم ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت رادﻳﻮﻳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﺁﻣﺪن ﻳﮏ ﺟﺮﻳﺎن ﺿﺪاﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و هﻮادار ﺁﻟﻤﺎن و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ در ‪ 1941‬ﺑﺮای‬ ‫وارد ﮐﺮدن ﺿﺮﺑﻪای ﮐﺎری‪ .‬رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻃﺮﻓﺪاری از ﺁﻟﻤﺎنهﺎ از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن ﺻﺤﺒﺖ از ﺟﻤﻬﻮری هﻢ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ وﻟﯽ ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن رﻧﺪ ﺳﻮم هﻢ وارد ﻣﻴﺪان ﺑﺎزی ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪.‬‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎل ﺗﺤﺖ اﺷﻐﺎل ارﺗﺶ ﺷﻮروی‪ ،‬ﺟﻨﻮب و ﻏﺮب‬ ‫ﺗﺤﺖ اﺷﻐﺎل ﻧﻴﺮوی ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﺗﻬﺮان و ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﺖ اﺷﻐﺎل ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽهﺎ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺮدم اﺷﻐﺎل‬ ‫ﺷﻮروی ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ و زورﮔﻮﻳﯽ روسهﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﻮد‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ هﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﺟﻤﻊﺁوری ﻏﻠﻪ ﺑﺮای ارﺗﺶ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ را ﮐﻪ ﺗﺤﺖ اﺷﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮز‬ ‫ﻗﺤﻄﯽ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽهﺎ رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺠﺎوز و ﻏﺎرت ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺣﺘﯽ دوا‬ ‫و دارو هﻢ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺁنهﺎ ﭘﺪﻳﺪ ٌﻩ ﺗﺎزﻩای ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁورد‪ :‬ﮔﺮاﻳﺶ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪.‬‬ ‫در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﻬﺮان ﮐﻪ در اواﺧﺮ ‪ 1943‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮﭼﻴﻞ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ هﺮ دو ﺑﺎ ﻧﻈﺮ‬ ‫روزوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ اﻳﺮان را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﻮای ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺳﻪ ارﺗﺸﯽ ﮐﻪ از ﺁنهﺎ ﻧﺎم ﺑﺮدم‪ ،‬ﺧﺎک اﻳﺮان را‬ ‫ﻇﺮف ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاری ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺗﺮک ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽهﺎ اﻳﻦ ﺷﺮط را رﻋﺎﻳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬هﺮ دو ﺁﺧﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﻮد را‬ ‫ﺣﺘﯽ دو ﻣﺎﻩ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ اﻧﻘﻀﺎی ﻣﺪت ﻣﻘﺮر ﺳﻮار ﮐﺸﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺧﺮوج روسهﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻗﺼﺪ ﺁنهﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯽﺁﻧﮑﻪ در اﻳﺮان ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ در اﻳﻦ ﻣﻠﮏ‬

‫‪37‬‬

‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺨﺸﯽ از اﻳﺮان را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺨﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ هﻢ اﺳﺘﺎن ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ اﻳﺮان در اﻳﻦ زﻣﺎن ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1941‬ﺑﺮ ﺟﺎی ﭘﺪر ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻮان ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺸﯽ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﯽ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮر‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﻮﻓﺎﻳﯽ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯽﺷﮏ ﺑﺮای‬ ‫هﻤﻪ ﺗﺎزﮔﯽ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺰاب ﺑﺎ هﺮج و ﻣﺮج ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒًﺎ ﮔﺮوهﮏهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ ﺁن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽﺷﺪ ﻧﺎم ﺣﺰب ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺣﺰاﺑﯽ ﭼﻮن »اراد ٌﻩ ﻣﻠﯽ«‪» ،‬ﻣﺮدم«‪» ،‬ﻋﺪاﻟﺖ« ﻃﻠﻮﻋﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ و اﻓﻮﻟﯽ ﺳﺮﻳﻊ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬دو ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ از اﻳﻦ ﻣﻮج ﭘﺮﺗﻼﻃﻢ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ رﺳﻴﺪ‪ :‬ﻳﮑﯽ ﺣﺰب اﻳﺮان ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات‬ ‫ﻣﻠﯽ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺳﻮﺳﻴﺎلدﻣﮑﺮاﺳﯽ و دﻳﮕﺮی ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧ ٌﻪ ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺗﺤﺎد‬ ‫ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروی‪.‬‬ ‫اﻳﺮان در ﺁن زﻣﺎن در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاری ﮐﻬﻨﺴﺎل ﺑﻪ ﻧﺎم اﺣﻤﺪ ﻗﻮاماﻟﺴﻄﻨﻪ‬ ‫ﮐﻪ هﻔﺘﺎد و ﻳﮏ ﺳﺎل داﺷﺖ ادارﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬او در دوران ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ و ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﻴﺪن‬ ‫رﺿﺎ ﺷﺎﻩ هﻢ ﺻﺪراﻋﻈﻢ اﻳﺮان ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و هﻤﻮ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪاش ﺑﻪ رﺿﺎ ﺧﺎن ﭘﺴﺖ‬ ‫وزارت ﺟﻨﮓ را داد‪ .‬ﻗﻮام ﺁدﻣﯽ ﺑﻮد زﻳﺮک و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻋﻮام ﮐﻠﮏ‪ ،‬اهﻞ ﺑﺪﻩ ﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪان درﺳﺘﮑﺎر و ﺑﺪون ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ دﻣﮑﺮاﺳﯽ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻓﮑﺮی و هﻤﺪﻟﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺎ‬ ‫او ﻧﺪارم وﻟﯽ اﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ او ﻣﺮدی ﺑﺴﻴﺎر ﻻﻳﻖ ﺑﻮد و ﻗﺎدر ﺑﻮد در وﻗﺖ ﻟﺰوم ﺑﮕﻮﻳﺪ‬ ‫»ﺧﻴﺮ!«‪ .‬در زﻣﺎن ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ روسهﺎ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻗﻮاماﻟﺴﻄﻨﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﻮرهﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﺮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺷﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺘﺶ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻗﻮاماﻟﺴﻄﻨﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺳﺮ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ را ﺷﻴﺮﻩ ﺑﻤﺎﻟﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ارﺗﺶ ﺷﻮروی ﺧﺎک اﻳﺮان را ﺗﺮک ﮔﻔﺖ‪ ،‬روسهﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد‬ ‫از ورود ﻧﻴﺮوهﺎی ﻣﺎ ﺑﻪ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮام ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺘﺶ‬ ‫ﭼﻨﺪ وزﻳﺮ ﺗﻮدﻩای را وارد ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر هﻢ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد و هﻢ ﺗﻬﻮرﺁﻣﻴﺰ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﻗﻮام در ﻋﻮض ﺗﺨﻠﻴ ٌﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺎک اﻳﺮان ﺑﻪ روسهﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺼﻔﻴ ٌﻪ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎل و ﻣﻨﻄﻘﻪ درﻳﺎی ﺧﺰر را داد‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ ﺧﻮد در رأس هﻴﺌﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﮑﻮ رﻓﺖ و ﻳﮏ هﻔﺘﻪ هﻢ ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر اﺷﻐﺎل ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﺶ ﺻﺎدر ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻗﻮام ﻃﺮح ﺁن را ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺮد و ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﺻﺪ و دو رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ دو رأی ﻣﻮاﻓﻖ )دو ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ ﺗﻮدﻩای( رد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻋﺬر وزرای ﺗﻮدﻩای را هﻢ از ﮐﺎﺑﻴﻨﻪاش ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪای ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن درﺑﺎر ٌﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺟﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺟﻠﻮدار ﻧﻴﺮوهﺎی اﻳﺮان و ﻣﻨﺠﯽ اﺳﺘﺎنهﺎی از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ‪ ،‬دو ﮐﻠﻤﻪای ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ وارد ﺷﺪ اهﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮ از ﺷﻬﺮﻳﺎری ﺑﯽﮔﻨﺎﻩ ﮐﻪ ﻧﻤﺎد اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮد‬ ‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺒﺮﻳﺰ و دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮهﺎی اﺳﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﮔﺮوهﺎن ارﺗﺶ‪ ،‬ﮐﻪ در واﻗﻊ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒ ٌﻪ ﺳﻤﺒﻠﻴﮏ داﺷﺖ ﺗﺎ زورﺁزﻣﺎﻳﯽ ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺁزاد ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮام‪-‬‬ ‫اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺎﺳﯽ و دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺣﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد – ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪای ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ هﻤﻮارﻩ‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﯽﻣﻬﺮی و هﺪف ﺑﯽاﻧﺼﺎﻓﯽ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ واﻗﻊ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺷﺎﻩ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد‬ ‫ﻧﺎم ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺠﺎت ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻤﺎم اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺮوزی ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺟﻮش و ﺧﺮوش ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﺮان وارد ﺷﺪم‪.‬‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدم‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺎ او هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻢ‪ .‬او ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن از اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﺶ اﺳﺘﻔﺎدﻩای ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ و ﺿﺪ‬ ‫دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻪ ﻗﺪرﺗﺶ را داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻓﺮﺻﺘﺶ را ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﻃﺮ ٌﻩ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣ ٌﻪ ﭘﺪرش هﻨﻮز زﻧﺪﻩﺗﺮ از ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ هﻤﺎن ﻃﺮﻳﻖ را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺣﻮاﻟﯽ ﺳﺎلهﺎی ‪ 1948‬و ‪ 1950‬ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻦ در راﻩ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری را ﺁﻏﺎز ﮐﺮد و ﺑﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻓﺮاﻧﺴﻮیهﺎ هﺮ ﭼﻪ از اﻳﻦ ﻏﺬا ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﺸﻴﺪ اﺷﺘﻬﺎﻳﺶ ﺗﻴﺰﺗﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫هﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﺮان ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﺮد ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﺶ در ﺑﺎﻻ ﺁﻣﺪ؛‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻴﺰ ﺑﺰرﮔﯽ در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاش ﺗﮑﻴﻪ داﺷﺖ و ﻣﺮا از ﺑﺎﺑﺖ ﺷﺮﮐﺘﻢ در ﺟﻨﮓ دوﺷﺎدوش ارﺗﺶ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﯽﮐﺮد و از وﻳﮑﺘﻮر هﻮﮔﻮ‪ V. Hugo 2‬و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن رﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺣﺮف ﻣﯽزد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ او از ﻋﻼﻗﻪ و ﺑﺴﺘﮕﯽام ﺑﻪ واﻟﺮی و ﺑﻪ ﻣﺎﻻرﻣﻪ‪ Mallarmé 3‬ﮔﻔﺘﻢ و او اذﻋﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻤﺒﻠﻴﺴﺖهﺎ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮح را ﺗﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻌﺪی او ﻧﻴﻤﻪ ﮐﺎرﻩ رهﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻋﺸﻖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﻋﻮض ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽاش‬ ‫ﻣﯽرﺳﻴﺪ – هﺮ روز دو ﺳﺎﻋﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﯽ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺨﺼًﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺳﻒ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻮاد و ﻓﺮهﻨﮓ دﻳﮕﺮان ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻠﻖﺗﻨﮕﯽ او ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫درﺟﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﻓﻴﺎب ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎ او ﺣﺮف‬ ‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﻋﻤﺪًا ﭼﻨﺪ ﻏﻠﻂ دﺳﺘﻮری در ﺣﺮفهﺎ ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺴﺎدت او ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻧﺸﻮد‪ .‬در ﺳﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺮی ﺗﺎب هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮی از هﻴﭻ ﮐﺲ را ﻧﻤﯽﺁورد‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻬﻨﺪس اﻣﻮر ﻓﻨﯽ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﮐﻤﺎل و ﺑﯽﻧﻘﺼﯽ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻏﺮﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮ‬ ‫ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرﺗﯽ راﻩ ﻣﯽداد و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ هﻢ از ﻧﺼﻴﺤﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ او ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ و ﻣﻨﺰوی ﺳﺎﺧﺖ ﻋﻨﺎن را ﺁزاداﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ رؤﻳﺎهﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬ ‫رهﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﻗﻮلهﺎﻳﯽ ﻣﯽداد از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻳﺮان را ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻳﺎ هﻔﺘﻤﻴﻦ ﻗﺪرت دﻧﻴﺎﻳﯽ ﺧﻮاهﺪ‬ ‫ﮐﺮد و ﻳﺎ رهﺒﺮ ﺑﺎزار ﻣﺸﺘﺮک اﻗﻴﺎﻧﻮس هﻨﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ اﺳﭙﻴﻨﻮزا )‪ (1632-1677‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﯽ هﻠﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﺮت ﺟﻬﺎﻧﯽ دارد‪ .‬در اﺛﺮ ﻣﺸﻬﻮرش ‪Tractatus Theologico‬‬ ‫‪ ،Politicus‬روال ﻧﻘﺎدی ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس و ﻣﺬهﺒﯽ را ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ وﻳﮑﺘﻮر هﻮﮔﻮ ‪ (1898-1802)V. Hugo‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﮑﯽ از ژﻧﺮالهﺎی ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن ﺑﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﮏ ﮐﻼﺳﻴﮏ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ رﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻢ ﮔﺮاﺋﻴﺪ‪ .‬از ﺁﺛﺎر ﻣﺸﻬﻮر او ﻣﯽﺗﻮان »ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن« و »ﮔﻮژﭘﺸﺖ ﻧﺘﺮدام« را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﺎﻻرﻣﻪ ‪) Mallarmé‬اﺗﻴﻦ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎن( )‪ (1898-1842‬ﻳﮑﯽ از ﺷﺎﻋﺮان ﻧﺎﻣﺪار ﻣﮑﺘﺐ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﺴﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻮی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫‪6‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻳﺎ درس دﻣﮑﺮاﺳﯽ‬ ‫ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﻳﺮان درﮔﻴﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ«‪ .‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺪاﻧﻢ از ﭼﻪ ﻃﺮﻳﻖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ راهﻢ را‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬در ﺳﺎلهﺎی ﺗﺤﺼﻴﻠﯽ ﺳﺨﺖ ﺷﻴﻔﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪهﺎ و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺼﺪق ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺣﺰﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺸﯽ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺰب اﻳﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺁن ﮐﻪ ﺗﺮدﻳﺪی ﺑﻪ ﺧﻮد راﻩ دهﻢ ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﺣﺰب ﺷﺪم‪ .‬ﺳﯽ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل از ﺁن روز‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬هﻨﻮز ﻋﻀﻮ ﺁن ﺣﺰﺑﻢ‪ ،‬و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاهﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاهﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻦ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬از‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻠﮑ ٌﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺰدﻳﮏ داﺷﺘﻢ راﻩ ﺗﺮﻗﯽ ﺑﻪ روﻳﻢ ﺑﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮدم اﻳﻦ راﻩ را در‬ ‫ﺁﻏﺎز و از ﺁن ﭘﺲ ﻣﺴﺪود ﮐﺮدم‪ .‬هﻴﭽﮕﺎﻩ ﻧﮑﻮﺷﻴﺪم رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﺎ درﺑﺎر ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻢ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻨﮑﻪ هﺮﮔﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ و درﺑﺎر ﮐﻴﻨﻪ و ﺑﻐﻀﯽ ﺑﻪ دل ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺣﺘﯽ اﺣﺴﺎس ﺑﯽﻣﻬﺮی ﻧﻤﯽﮐﺮدم – ﺑﺎ اﻋﻤﺎل او ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدم در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق او را ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺸﻤﺎرم‪ .‬ﺁﺷﮑﺎرا در ﭘﯽ رؤﻳﺎ و در ﻓﮑﺮ ﻇﻮاهﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن از‬ ‫درک ﺟﻮهﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻦ ﻣﯽزد‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﯽداﺷﺖ ﺗﮑﻴﻪ ﮔﺎهﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺖ در اﻳﺮان ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﺧﺎرج ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻩ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻢ روﺷﻦ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن او را رهﺎ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﮐﺸﻮری ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﭘﻨﺎﻩ‬ ‫ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻠﺦ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ از ﺧﻮد اوﺳﺖ‪» :‬ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻢ ﭼﺮا ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽهﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻃﺒﻖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم«‪.‬‬ ‫ﻣﻦ هﻨﻮز در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﺷﻐﻞ ﺑﻮدم‪ .‬دو اﻣﮑﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﺗﺪرﻳﺲ در داﻧﺸﮕﺎﻩ و‬ ‫ﻳﺎ اﺳﺘﺨﺪام در وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ .‬از ﺧﻮش ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﭘﺪرم ﺑﺮﺧﻮردم‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع داد‪» :‬وزارﺗﺨﺎﻧ ٌﻪ ﺟﺪﻳﺪی ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم وزارت ﮐﺎر‪ .‬در‬ ‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪهﺎی ﺳﻨﺘﯽ و ﻗﺪﻳﻤﯽ‪ ،‬هﻤﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪهﺎﺷﺎن ﺟﺎ اﻓﺘﺎدﻩاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻮانهﺎ راﻩ ﻧﻤﯽدهﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ در وزارت ﮐﺎر ﭼﺸﻢ و هﻤﭽﺸﻤﯽ ﭼﻨﺪاﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮای ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫هﻤﻴﻨﻄﻮر هﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﭼﻬﺎر ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺪﻳﺮ ﮐﻠﯽ رﺳﻴﺪم و در‬ ‫ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ دوم ﻣﺼﺪق ﭘﺴﺖ ﻣﻌﺎوﻧﺖ اﻳﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺤﻮل ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪم‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺧﺎﻧﻮادﻩام را از ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎ‬ ‫در ﺁﺑﺎدان ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ – دﺧﺘﺮی ﮐﻪ اﺳﻤﺶ را ﻓﺮاﻧﺲ ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﻳﺎد ﺁن ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﺁن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ‪-‬‬ ‫ای ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم را ﺑﺮ ﺧﻮد دارد هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁﺑﺎدان ﺳﻪ ﺗﺸﮑﻴﻼت اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ :‬ﻳﮑﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺎرﮔﺮان را اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬دوﻣﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﮐﻪ ﮔﻮش ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ از اﺳﺘﺜﻤﺎر‬ ‫ﮐﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮی ﻋﻨﺎﺻﺮ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺳﻌ ٌﻪ‬ ‫ﺁزادیهﺎی ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﻳﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﺪﺧﺪا را داﺷﺘﻢ‪ .‬ﻋﻤﺪﻩﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻐﻠ ٌﻪ ﻓﮑﺮی ﻣﻦ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﮐﺮدن ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرهﺎی ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﮑﺮاﺳﯽ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺣﺪودًا ﻳﮏ‬ ‫ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﺑﻪ درازا ﮐﺸﻴﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺁن ﮐﻪ ﻣﻴﺎن ﮐﺎرﮔﺮان ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺘﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردم و‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﺁﻧﺎن را ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﺟﻠﺐ ﮐﺮدم‪ ،‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺮﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﺪ ﻣﯽروی‬

‫‪40‬‬

‫و ﺑﺎ ﮐﺴﺐ هﻤﺪﻟﯽ ﮐﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻓﺘﺎدﻩای ﮐﻪ ﮐﺎری اﺳﺖ‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎک‪ .‬ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ ﺳﺮهﻨﮕﯽ ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ دﺳﺘﺒﻨﺪم ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺗﺎ ﻓﺮودﮔﺎﻩ‬ ‫هﻤﺮاهﯽ ﮐﺮد و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺮک ﺁﺑﺎدان ﺷﺪم‪ .‬در ﻓﺮودﮔﺎﻩ‪ ،‬ﺷﺶ هﺰار ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﺪرﻗﻪام ﺁﻣﺪﻩ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﻄﻒ ﺁنهﺎ راﺑﻄ ٌﻪ دوﻟﺖ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﻴﺮﻩﺗﺮ ﮐﺮد وﻟﯽ ﭘﺸﺘﮕﺮﻣﯽ و ﻗﻮت ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ دﻳﺪم ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان رﺳﻴﺪم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻈﺮی ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ‬ ‫ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎهﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﮐﻪ دﻳﮕﺮ هﻴﭻ! اﻓﺴﺮاﻧﯽ ﮐﻪ در رأس ﮐﺎرهﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻳﮏ ﻋﻀﻮ ﻓﻌﺎل ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ و‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺗﻮدﻩای ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪ .‬ﮐﺎرم ﺑﺎ وزﻳﺮ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺟﺮﻩ ﮐﺸﻴﺪ و در ﺣﻴﻦ ﻣﺸﺎﺟﺮﻩ‬ ‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ و دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ دارﻧﺪ‬‫ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد و ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺑﺎد ﺧﻮاهﺪ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ در ﺟﺮﮔ ٌﻪ ﺑﻴﮑﺎران ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﮑﺎری ﺑﻪ‬ ‫درازا ﻧﮑﺸﻴﺪ‪ .‬دوران ﺟﺪﻳﺪی از ﺁزادﻳﺨﻮاهﯽ و واﮐﻨﺶهﺎی ﺿﺪاﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺷﺮوع ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫هﻔﺖ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ ﻣﺮا دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﺴﺖ ﻣﺪﻳﺮﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺼﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﻞ ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺁن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﺁﻣﻮزی ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﺒﻞ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﻣﺼﺪق‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪای دﻳﮕﺮ هﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردم‪ :‬ادار ٌﻩ دو ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺻﻨﻌﺘﯽ در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﺁﺷﻮب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ٌﻩ ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺁﺑﺎدان ﺑﻮدم ه ّﻢ ﻣﻦ‬ ‫ﺻﺮف اﻳﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ روال ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ روش ﻟﻨﻴﻨﻴﺴﺘﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﮐﻮﺷﺸﻢ‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁزادیهﺎی ﻓﺮدی و ﺟﻤﻌﯽ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدم ﺁزادی‬ ‫ﻋﻀﻮﻳﺖ در اﺣﺰاب‪ ،‬ﮔﺮوﻩهﺎ و ﺳﻨﺪﻳﮑﺎهﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‬ ‫ﻼ ﺗﺠﻤﻌﺎت و ﺗﻈﺎهﺮات‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖهﺎ و ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﻳﯽ و ﺣﺰﺑﯽ را ﻧﻴﺰ ﻳﺎدﺁور ﻣﯽﺷﺪم‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫در زﻣﺎن ﮐﺎر و ﺣﺘﯽ ﺷﻌﺎرﻧﻮﻳﺴﯽ ﺑﺮ دﻳﻮار ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪهﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮد‪ .‬رؤﺳﺎی ﻣﺆﺳﺴﻪ را‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ ﮐﺎﻣﻞ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﻴﺎن ﺁزادی و ﺁن ﭼﻴﺰی ﮐﻪ دوﮔﻞ‬ ‫»‪ 1 «Chi-en-lit‬ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪای اﺳﺖ ﺑﻌﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاهﯽ ﻧﺨﻮاهﯽ اوﺿﺎع ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﻮق داد‪ .‬در ﺑﺤﺒﻮﺣ ٌﻪ هﻴﺠﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﻣﯽﮐﻮﺷﻴﺪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﻗﻴﻤﻮﻣﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن رهﺎﻳﯽ ﻳﺎﺑﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ‬ ‫واﻗﻌﯽ ﺧﻮد را در ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺼﺪق رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﺼﺪق ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ ﺑﻮد )در ﺳﺎل ‪ (1947‬ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺎر ﺳﻬﻠﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺷﺎﻩ در ﺻﻨﺪوقهﺎی ﺁراء ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫در ﺗﻬﺮان ﺗﻘﻠﺐ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﺪ ﭼﻮن زﻳﺎد ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .،‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ‪-‬‬ ‫هﺎ هﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻔﻮذﺷﺎن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻔﻮذ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮد را ﺁزادﻩﺗﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻗﺒﻮﻻﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ را ﺁزاد ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺼﺪق و‬ ‫هﻤﻔﮑﺮاﻧﺶ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ‪ 136‬ﮐﺮﺳﯽ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬هﻔﺖ ﮐﺮﺳﯽ را اﺷﻐﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻌًﺎ در اﻗﻠﻴﺖ‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻗﻠﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﻣﺼﺪق در ﺳﺎل ‪ 1951‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﻧﻴﺮوی ﻣﺤﺮﮐ ٌﻪ ﺗﺎزﻩای ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶﺗﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ در دوران ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖهﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ او ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدم‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫زﻣﺎن او را از ﻧﺰدﻳﮏ دﻳﺪم‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩام ﺑﺎ او ﭘﻴﻮﻧﺪهﺎی ﻗﺪﻳﻢ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺼﺪق را ﺗﺎ‬ ‫‪41‬‬

‫ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1921‬ﻳﻌﻨﯽ در زﻣﺎن ﮐﻮدﺗﺎی رﺿﺎ ﺧﺎن و ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء‪ ،‬ﻣﺼﺪق‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻓﺎرس ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﮐﻮدﺗﺎﭼﯽ هﻤﮑﺎری ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺎرس را ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮی ﻣﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارش ﺑﻮد و‬ ‫ﭘﺪرم ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﺟﻮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ او هﻤﮑﺎری ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ورود ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮی ﻣﻦ هﻴﺌﺘﯽ را ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭘﻴﺎم داد‪» :‬دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ وارد‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ و دﺳﺘﻮر ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ ﻣﻦ در ﻣﺤﻈﻮر ﻗﺮار ﺧﻮاهﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ هﻴﭻ ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮐﺎر ﻧﺨﻮاهﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻬﺮان هﻢ ﻧﺮوﻳﺪ ﭼﻮن ﻣﺜﻞ دﻳﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﻧﺸﺎن دادﻩاﻧﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ »دوﻟﺖ ﮐﻮدﺗﺎﭼﯽ« از ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﺳﺖ‪» :‬در ﻣﺤﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬ ‫از ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻠﯽ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ هﺴﺘﻴﺪ«‪ .‬ﻣﺼﺪق ﭼﻮن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺑﻮد اﻳﻦ دﻋﻮت را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫او ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر و ﻳﺎ ﻣﻨﺰل ﮐﺮدن در اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎری ﻳﮑﯽ‬ ‫را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دوم را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و هﺮ ﭘﺎﻧﺰدﻩ روز را ﻧﺰد ﻳﮑﯽ از اﻗﻮام ﻣﻦ‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﮐﻮدﺗﺎ ﺧﻮد را ﻧﺎﻣﺰد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺗﻬﺮان ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن اﻳﻦ ﺣﻮادث هﻔﺖ ﺳﺎل داﺷﺘﻢ و ﺑﻌﺪهﺎ هﻢ ﻧﻪ ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدم از‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺳﻮدی ﺑﺠﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺼﺪق ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع رواﺑﻂ را ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫هﻤﮑﺎراﻧﺶ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮاهﺮزادﻩاش‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ ﻓﻴﺮوز‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﮐﺎری ﻣﺤﻮل ﻧﮑﺮد ﺣﺘﯽ‬ ‫اﺟﺎزﻩ ﻧﺪاد از ﺗﺒﻌﻴﺪش ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻮن او را ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ اﺻﻮل و اﺧﻼق ﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎ او ﺟﺰ دردﺳﺮ ﭼﻴﺰی ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻧﺨﻮاهﺪ ﺁورد‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق از ﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺁﻳﯽ و ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم دوﻟﺘﻤﺮدان زﻣﺎن ﺧﻮد ﺳﺮ ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﻩای اﺷﺮاﻓﯽ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدرش از ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﺪرش از ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم و‬ ‫ﺧﻮدش ﻣﺮدی اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ازدواج و ﭘﻴﺪا ﮐﺮدن دو ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮای ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻴﻪ‬ ‫رهﺴﭙﺎر ﺳﻮﺋﻴﺲ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد – ﮐﺎری ﮐﻪ اﮔﺮ در دور ٌﻩ ﻣﻦ ﮐﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽﺁﻣﺪ‪،‬‬ ‫در دور ٌﻩ او ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﺣﻘﻮﻗﺶ را در دﻳﮋون ‪ Dijon‬و دﮐﺘﺮاﻳﺶ را در ﻧﻮﺷﺎﺗﻞ‬ ‫‪ Neuchâtel‬ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺁﺛﺎر ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﻴﻮ‪ Montesquieu 2‬و دﻳﮕﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن داﻳﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‬ ‫را ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬ ‫روی داﻧﺶ و ﺑﺎ اﺣﺎﻃ ٌﻪ ﮐﺎﻣﻞ از دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬از ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻗﻮا و از‬ ‫ﻧﻘﺶ دﻗﻴﻖ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﻳﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺸﺮوﻃ ٌﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو ﻃﺎﻟﺐ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن او و رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺮﻓﺶ روﺷﻦ و ﺳﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ در‬ ‫ﺁن واﺣﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﻗﻮا‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ و ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰی ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻳﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﻗﻮا ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽهﺎی ﭘﺮ ﺁوازﻩاش‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺁﻣﻮﺧﺖ ﭘﺎﻳ ٌﻪ ﺗﻤﺎم ﮐﺎرهﺎﻳﯽ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻇﺮف ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﻳﺮان ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮ ٌﻩ ﮐﺎر دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ را‬ ‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﯽﮐﺮد و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ از ﭼﻪ ﻟﺤﻈﻪای دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺁﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬هﺮ ﮔﺎﻩ در‬ ‫ﺻﻨﺪوقهﺎ دﺳﺖ ﻧﻤﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺻﺪر ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽرﻓﺖ و ﮐﺴﯽ هﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻋﻠﻴﻪ او ﮐﺎری ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫درﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮐﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﺁن ﺧﻮاهﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ادﻋﺎی روسهﺎ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ اﻧﺤﺼﺎر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻧﻔﺖ ﺟﻨﻮب ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺼﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴ ٌﻪ »ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﯽ«اش را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻼﺻ ٌﻪ ﺣﺮﻓﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از‬ ‫ﻣﺪﻋﻴﺎن دادﻩاﻳﻢ ﺑﺴﺘﺎﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺪﻋﯽ دوم هﻢ ﭼﻴﺰی ﻧﺪهﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺮف ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻇﺮﻳﻒ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻌًﺎ ﻧﻪ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن ﺷﻮروی و ﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺲ هﻴﭽﮑﺪام‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺰﻳﺘﯽ ﺑﻪ رﻗﻴﺐ ﻧﻤﯽداد ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ اﺑﺮاز ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪق در ﺳﻦ ‪ 73‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ادار ٌﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺟﺴﻤﯽ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ اﺑﺘﻼﺋﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ ﺷﻬﺮت دارد‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻮد در ﮐﻤﺎل ﺳﻼﻣﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮب ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﺳﻴﮕﺎر ﻧﻤﯽﮐﺸﻴﺪ و ﻣﺸﺮوب هﻢ ﻧﻤﯽﻧﻮﺷﻴﺪ – ﻧﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﻮﻳﻮرک رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻳﻨ ٌﻪ ﻃﺒﯽ ﮐﺎﻣﻠﯽ هﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁورد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﺰﺷﮑﺎن ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ در ﻋﻴﻦ‬ ‫ﺻﺤﺖ و ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻋﻀﻼت ﭘﺎی او ﺑﺮای ﮐﺸﻴﺪن ﺑﺪن ﻧﺴﺒﺘًﺎ ﺳﻨﮕﻴﻨﺶ‪ ،‬ورزﻳﺪﮔﯽ ﻻزم‬ ‫را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﻋﺼﺎ راﻩ ﻣﯽرﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﮐﻪ درد دارد‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﭘﺎﻳﺶ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ اﺷﺮاف ﻋﺼﺮ او‪ ،‬وﻗﺎر را در راﻩ رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﻃﻤﺄﻧﻴﻨﻪ و ورزش ﻧﮑﺮدن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎﻋﺎت روز را ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و دﻳﮕﺮان در ﺧﺪﻣﺘﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬ ‫ﮐﺎﻟﺴﮑﻪ را ﺗﺎ ﮐﻨﺎر ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺟﻠﻮ ﻣﯽﺁوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق دﺳﺘﯽ ﻗﻮی و ﮔﺮدﻧﯽ اﺳﺘﻮار داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺁراﺳﺘﮕﯽ ﻇﺎهﺮش ﮐﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ‬ ‫دو دﺳﺖ ﮐﺖ و ﺷﻠﻮار داﺷﺖ و هﺮﮔﺰ ﻳﺎد ﻧﮕﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﻩ ﮐﺮاواﺗﺶ را ﺑﺒﻨﺪد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ‬ ‫اﺷﮏ ﻣﯽرﻳﺨﺖ و از اﻳﻦ رو ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ از ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت زود ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫»اﻧﺘﻠﮑﺘﻮﺋﻞ« ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻬﺶ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﻨﺎﻳﺖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮش ﻣﻄﻠﻘًﺎ از روی ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺗﻤﺎم دوران وزارت ﻳﺎ‬ ‫وﮐﺎﻟﺖ ﺣﺘﯽ دﻳﻨﺎری از دوﻟﺖ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر او ﻣﻮاﺟﺒﺶ ﺑﻴﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﮐﻢ ﺑﻀﺎﻋﺖ‬ ‫داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ ﺣﻘﻮق ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ دوﻟﺘﯽ از ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﺪﻳﻤﯽ و ﺷﺨﺼﯽاش اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ و ﮐﺎرﻣﻨﺪاﻧﺶ را از ﺟﻴﺐ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺟﻠﺴ ٌﻪ هﻴﺌﺖ وزراء را در‬ ‫ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺪرت از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺪاوﻣًﺎ ﺑﻴﻢ ﺁن ﻣﯽرﻓﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﮑﯽ از اﻋﻀﺎی ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم – اﻳﻦ ﻟﺠﻦ ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﺑﺸﺮی – ﺗﺮور ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻪاش‬ ‫هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺎﮐﻴﺰﻩ و ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد وﻟﯽ در ﺁن ﻧﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪای دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ ﻧﻪ ﻇﺮف‬ ‫ﮐﺮﻳﺴﺘﺎﻟﯽ و ﻧﻪ ﮔﻠﺪان ﻧﻘﺮﻩای‪ .‬ﻣﺨﺎرج ﻏﺬا و ﻣﺴﮑﻦ ‪ 24‬ﺳﺮﺑﺎزی را ﮐﻪ از او ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻊهﺬا زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻗﺪرت ﮐﻨﺎر رﻓﺖ‬ ‫ﭼﻨﺪان زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺶ را ﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﻗﺮوﺿﺶ را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻳﺎن‬ ‫ﺗﻬﺮان ادا ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﭘﻮل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﺷﺎﻩ دﺳﺖ ﺑﻪ اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎم اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬در زﻣﺎن اﺟﺮای ﺁن ﻗﺎﻧﻮن ﺁنهﺎ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادﻩام دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺧﻮدم ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﮐﺘﺒًﺎ دﻋﻮت ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺪﻳﺪن او ﺑﺮود‪.‬‬ ‫ ﺁﻗﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن وﺿﻊ ﮐﺮدﻩاﻳﺪ ﺗﻤﺎم دﻳﻮﻧﻢ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪام‪،‬‬‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎبهﺎﺗﺎن رﺳﻴﺪﮔﯽ ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺟﻮاب داد‪:‬‬

‫‪43‬‬

‫ ﻗﻄﻌًﺎ ﻣﻘﺼﻮد ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺳﻪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻳﺪ‪.‬‬‫وﻟﯽ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻤﻠﮑﺖ در ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻤﺎن ﻧﺎﺑﺎور اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬از ﺟﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و‬ ‫از ﺻﻨﺪوق اوراق رﺳﻴﺪ ﮐﻞ ﻣﺎﻟﻴﺎتهﺎﺋﯽ را ﮐﻪ در ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﺑﻴﺮون ﺁورد‪ .‬ﺗﻌﺠﺐ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺧﺘﻢ ﻧﺸﺪ‪ :‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺼﺪق دﻳﻦاش را ﺑﻪ دوﻟﺖ‬ ‫ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل ﺗﺎ ﺷﺎهﯽ ﺁﺧﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﯽﺷﮏ ﻳﮑﯽ از ﻋﻤﺪﻩﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎﻟﻴﺎتدهﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮان ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ارزش اﻣﻼﮐﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﺎﻟﻴﺎتهﺎی ﭘﺮداﺧﺘﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬ ‫ﺑﻴﺶ از اﻣﻼک دﻳﮕﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ دوﻟﺖ ﺑﻬﺎﻳﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻘﺮر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫دهﺎت و زﻣﻴﻦهﺎ ﺗﺄدﻳﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﻴﺎز از ﺁن ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺎﺑﻘﯽ را ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت ﺷﻮرای وزﻳﺮان ﺁن دوران در ﺧﺎﻃﺮم هﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ دوم ﻣﺼﺪق‬ ‫ﻣﻌﺎون وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ﺧﻮد ﻣﺼﺪق هﺮﮔﺰ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻠﺴﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﮐﺎر‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻴﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻮل ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﮐﺎﻇﻤﯽ در زﻣﺎن رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‬ ‫هﻢ هﻤﻴﻦ ﭘﺴﺖ را داﺷﺖ‪) .‬ﻋﮑﺴﯽ از ﺁن زﻣﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ او را ﻣﻴﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻩ و ﺁﺗﺎﺗﻮرک‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ (.‬ﮐﺎﻇﻤﯽ ﻣﺮد ﻓﻮقاﻟﻌﺎدﻩای ﺑﻮد و ﻣﺎ ﺑﺎ هﻢ رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﻨﻪای داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﺳﻦ هﺸﺘﺎد و ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﯽ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺎﻇﻤﯽ ﺟﻠﺴﺎت را ادارﻩ ﻣﯽﮐﺮد و هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﻣﻬﻤﯽ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺬاﮐﺮات درﺑﺎر ٌﻩ ﻧﻔﺖ‬ ‫و ﻳﺎ اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ رداﻳﺶ از دری وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ و‬ ‫ﻧﻈﺮش را ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮ دﻳﮕﺮان را ﻣﯽﺷﻨﻴﺪ و ﺑﺮ ﻣﯽﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻗﺖ رﻓﺘﻦ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺁﻗﺎﻳﺎن اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺁﻗﺎی ﮐﺎﻇﻤﯽ داوری ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬‫وﻗﺘﺶ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎی ﻣﻬﻢ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽداد‪ .‬ﻧﻤﯽﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﺼﺎب ﻓﻼن‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪار و ﻳﺎ ﺑﻬﻤﺎن رﺋﻴﺲ هﻢ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺪﻩﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻐﻠ ٌﻪ ذهﻨﯽاش ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺼﺪق را در ﺳﻴﺰدﻩ ﺳﺎل ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮش ﻧﺪﻳﺪم‪ .‬ﺳﻴﺰدﻩ ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﻪ ﺳﺎﻟﺶ در‬ ‫زﻧﺪان ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻘﻴﻪاش در ﻣِﻠﮏ اﺣﻤﺪﺁﺑﺎد‪ .‬هﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﺒﺮﻳﮑﯽ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدم و او ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪای ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮐﺎﻏﺬی ﮐﻪ از او دارم ﺷﺶ‬ ‫روز ﻗﺒﻞ از درﮔﺬﺷﺘﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ او اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎرج ﺳﻔﺮ ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﺼﺪق ﺟﻮاب دادﻩ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﺧﻴﺮ ﻣﻦ هﻤﺎﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩام ﺧﻮاهﻢ ﻣﺮد و هﻴﭻ دﻟﻴﻠﯽ ﻧﻤﯽﺑﻴﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺮدی در‬‫ﺳﻦ و ﺳﺎل ﻣﻦ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻳﮑﯽ دو ﺳﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﻋﻤﺮش اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ از ﻃﺮﻳﻖ دوﺳﺘﺎن ﺧﺒﺮ ﻓﻮﺗﺶ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻢ ﺧﻮد را ﻓﻮرًا‬ ‫ﺑﻪ اﺣﻤﺪﺁﺑﺎد رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ در ﻣﺤﺎﺻﺮ ٌﻩ ﻣﺄﻣﻮران ﺳﺎواک ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﺳﻢ ﻣﯽدادﻳﻢ‪.‬‬ ‫ ﺁﻣﺪﻩاﻳﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻪ ﮐﻨﻴﺪ؟‬‫ ﻣﺼﺪق ﻣﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻤﻞ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ در را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎ هﻢ ﻣﺸﻮرت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وارد ﺷﺪم‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺪ را ﮐﻨﺎر‬ ‫ﻧﻬﺮ ﺁﺑﯽ در ﺁن ﺑﺎغ ﻋﻈﻴﻢ و ﻏﻤﺰدﻩ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺷﺶ ﻣﺎرس ‪ 1967‬ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺣﺪود‬ ‫دوازدﻩ ﻧﻔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻮاز ﺁﻣﺪن ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﻳﻦ ﺟﻮاز را از‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ اﻓﺮاد هﻢ زن ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﺼﺪق‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺷﻬﺪای ﺳﯽ ﺗﻴﺮ دﻓﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮ او اﻳﻦ ﺁﺧﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎی ﭘﺪر را ﺑﺎ هﻮﻳﺪا‪ ،‬ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل‪،‬‬ ‫هﻮﻳﺪا ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷﺮﻓﻌﺮض رﺳﺎﻧﺪ و از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ را رد ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادﻩ‪ ،‬ﻣﺼﺪق در ﺻﺤﻦ اﻃﺎق ﻧﺎهﺎرﺧﻮری ﻣﻠﮏ‬ ‫اﺣﻤﺪﺁﺑﺎد ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻮت او را ﺣﺪود ﺳﻴﺼﺪ ﻣﺘﺮی ﺑﺮ دوش ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻼﺋﯽ ﮐﻪ از‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران ﭘﺮ و ﭘﺎ ﻗﺮص ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺘﻌﺎرف را ﺑﻪ ﺟﺎ ﺁورد‪ .‬در هﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ درهﺎ‬ ‫ﺑﺎز ﺷﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم اهﺎﻟﯽ دﻩ در اﻃﺮاف ﻣﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﻘ ٌﻪ اول ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رﻓﺘﻴﻢ و از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺮای ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ اﻃﺎق ﺁن ﻋﺰﻳﺰ از‬ ‫دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﮕﺎهﯽ ﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻃﺎﻗﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ و ﺑﯽﺗﮑﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺎﻟﯽهﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺒﻠﺶ‬ ‫ﻣﻴﺰ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ روی ﺁن ﭼﻨﺪ روزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻧﻴﻢ ﺗﻨﻪ از ﮔﺎﻧﺪی ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ او‬ ‫هﺪﻳﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺳﻪ داﻧﺸﺠﻮی ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﻈﺎهﺮات ‪ 16‬ﺁذر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﮐﻨﺎر دﻳﻮار ﻗﻔﺴﻪای ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﭘﺮ از ﺷﻴﺸﻪهﺎ و ﺑﺴﺘﻪهﺎی دارو‪ ،‬ﭼﻮن او ﺣﺘﯽ‬ ‫ﭘﺲ از اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ دوای ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اهﻞ دﻩ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫هﺮ ﺟﻤﻌﻪ ﭘﺴﺮش‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺰﺷﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺪاوای روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﭘﺪر ﻣﯽﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻨﺠﮑﺎوی‪ ،‬دری را ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺑﺴﺘﺮ او ﺑﻮد ﺑﺎز ﮐﺮدم‪ .‬ﭘﺸﺖ اﻳﻦ در‪ ،‬ﻳﮑﯽ از‬ ‫ﺁن ﺁﺑﮕﺮﻣﮑﻦهﺎی ﻧﻔﺘﯽ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﮐﻪ در ﻣُﻠﮏ ﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪاران زﻳﺎد دارد‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺁﺑﮕﺮﻣﮑﻦ هﻴﻮﻻ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺎر اﻳﻦ ﻣﺮد ﺳﺎﻟﺨﻮرد ٌﻩ ﺑﻴﻤﺎر ﻣﯽﺁﻣﺪ؟ ﭘﺴﺮش ﺑﺮاﻳﻢ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر رﺳﺎﻧﺪن ﺁب ﮔﺮم ﺑﻪ دهﺎﺗﻴﺎن ﮐﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و رﺧﺘﻬﺎﺷﺎن را‬ ‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺎغ ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻏﻀﺐ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻋﺰای هﺮ‬ ‫ﺑﯽ ﺳﺮ و ﭘﺎﺋﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﻬﺮان ﻟﺒﺮﻳﺰ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق در ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‪ .‬روز ﭘﺮ‬ ‫ﺳﻮز و ﺳﺮدی ﺑﻮد‪ ،‬از ﺁن روزهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎر ﮐﻼﻏﺎن دﻩ دﻟﻤﺮدﻩ از هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬روز‬ ‫هﻔﺖ او ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ ﺳﻨﻦ ﻣﺬهﺒﯽ و ﻣﻠﯽ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺁن ﻣﺤﻞ رﻓﺘﻢ و از ﺁن ﭘﺲ هﻢ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻢ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪم اﻳﻦ زﻳﺎرت ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻘﺼﻮد ﺷﻴﺮ ﺗﻮ ﺷﻴﺮ اﺳﺖ و ﻧﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺻﻮرﺗﮏهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم در روزهﺎی ﮐﺎرﻧﺎوال ﺑﺮ ﭼﻬﺮﻩ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﻴﻮ )‪ (1755-1689‬از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ .‬از ﺁﺛﺎر ﻣﻌﺮوﻓﺶ »ﻧﺎﻣﻪهﺎی اﻳﺮاﻧﯽ« و »روحاﻟﻘﻮاﻧﻴﻦ« را‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ دوﻣﯽ در ‪ 1791‬ﻣﺒﺪأ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫‪7‬‬ ‫روزی ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮر ﺷﺪ؟ در دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺷﺎﻩ ﺟﻮان در ﺳﺎلهﺎی ‪ 1948‬و‪ 50‬و‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻠﺶ ﺑﻪ ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ‪ ،‬اﻃﺮاﻓﻴﺎن – ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ – ﺳﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﺰاﺋﯽ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮنهﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﺮف ﺑﻮدن ﺑﺎ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬ ‫ﺳﻬﻞﺗﺮ از ﻃﺮف ﺷﺪن ﺑﺎ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد‬ ‫ﻧﻈﺮاﺗﺶ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ اراد ٌﻩ ﺷﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ او را ﺗﺮﻏﻴﺐ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺼﺪق – ﮐﻪ ﻣﺸﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽاش را ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩام – اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ و هﻤﮑﺎران اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﮕﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻨﺪ و در‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺑﻪ داوری ﻣﺮدم‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﻗﺪرت‪ ،‬رﺟﻮع‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ رواﺑﻂ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﻗﺪرتهﺎی ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮ ٌﻩ ادار ٌﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻠﺖ را‬ ‫از ﺧﻄﺮ اﺳﺘﺒﺪاد ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ در ﻃﯽ ﺑﻴﺴﺖ و هﺸﺖ ﻣﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺁﻧﭽﻪ در‬ ‫ﺗﻮان داﺷﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد ﺗﺎ او را از ﮔﺮداﻧﺪن ﭼﺮخ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎز دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ رﻗﻴﺐ ﺳﺮﺳﺨﺖ دﻳﮕﺮی ﭼﻮن ﻗﻮاماﻟﺴﻄﻨﻪ ﻧﻴﺰ درﮔﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻮام در ﻋﻴﻦ‬ ‫اﻳﻨﮑﻪ ﺧﻮﻳﺶ دور و در هﺮ ﺣﺎل هﻤﺸﻬﺮی و هﻢﺗﺒﺎر او ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻘﻄ ٌﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﻣﯽﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻮام ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺎﻧﻊ ورود ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﺮﻓﻨﺪهﺎ را ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر در ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﭼﻮن ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﭼﻨﺪان ﻣﺸﮑﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺁﻧﺠﺎ رﻓﺮاﻧﺪم و ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺁراء ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﯽﻓﺎﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﺁن ﺑﺎ ﺗﻘﻠﺐهﺎی ﻣﺘﺪاول هﻤﻴﺸﻪ ‪%99.1‬‬ ‫ﺁراء اﺳﺖ ﮐﻪ هﻢ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورد و هﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻧﻪ در زﻣﺎن ﻃﺮح ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﯽ‬ ‫ﻼ ذﮐﺮش ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد و ﻧﻪ در ﺳﺎلهﺎی ‪ 48-1947‬و ﺗﺠﺪﻳﺪ‬ ‫اﻳﺮان و ﺷﻮروی‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﻧﻈﺮ درﺑﺎر ٌﻩ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1901‬ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮداری از ﻧﻔﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ و اهﻞ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﮐﺲ دارﺳﯽ ‪ Knox d´Arcy‬واﮔﺬار ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﯽرﺳﻴﺪ ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭘﻮل ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﻧﺒﻮد دارﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﻔﺖ در ﻧﻬﺎﻳﺖ از دل زﻣﻴﻦ ﺟﻮﺷﻴﺪ و ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮداری از ﺁن‬ ‫ﺑﺮای اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖ را از دارﺳﯽ ﺧﺮﻳﺪاری ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺁن ﻧﺎم ﺷﺮﮐﺖ اﻳﺮان و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل ﺛﻤﺮﺑﺨﺶﺗﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﺿﻊ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ ،1933‬ﭘﺲ از ﻣﺬاﮐﺮات ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﻣﺪاﺧﻠ ٌﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻗﺮاردادی ﺟﺪﻳﺪ ﮐﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان را اﻧﺪک ﺑﻬﺒﻮدی ﻣﯽﺑﺨﺸﻴﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻗﺮارداد‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﺑﻮد و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪلهﺎی ﺑﯽﭘﺎﻳﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺁن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1949‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎزﻩای را‬ ‫در ﻗﺮاردادی ﻣﮑﻤﻞ ﻗﺮارداد ﻗﺒﻠﯽ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﯽﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ﻗﺮارداد ‪ 1933‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 50‬ﺳﺎل ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و هﻨﻮز ‪ 20‬ﺳﺎل از ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد‬ ‫ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دو ﻧﮑﺘﻪ روﺷﻦ ﺑﻮد‪ :‬اول اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻓﻮقاﻟﻌﺎدﻩ ﮔﺴﺘﺮدﻩ و وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و دوم‬ ‫اﻳﻨﮑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ اﻳﺠﺎدش را داﺷﺘﻴﻢ روز ﺑﻪ روز ﻧﻴﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﻔﺖ دارد‪ .‬ﻣﺼﺎﻟﺢ‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﺳﺎل ‪ 1983‬ﻧﻤﺎﻧﻴﻢ و هﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﺛﺮوتهﺎی ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺧﻮد ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻬﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ اﺑﺘﺪا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪای ﭼﻴﺪﻩ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را‬ ‫اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺰودی اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ را ﺑﻴﺮون ﺧﻮاهﻴﻢ راﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻬﻢ ﻣﺎ از ﻓﺮوش‬ ‫هﺮ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و در ﻋﻮض ‪ 30‬ﺳﺎل ﺑﺮ ﻣﺪت ﻗﺮارداد اﻓﺰودﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﭼﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ دارﻳﻢ و از ﮐﺪام ﻳﮏ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻩاﻳﻢ اواﺧﺮ ‪ 1948‬ﺑﻪ‬ ‫ﺁﻗﺎی ژﻳﺪل ‪ Gidel‬ﻳﮑﯽ از اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ ﺣﻘﻮق ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدﻳﻢ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﺎد‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﻳﺎﻳﯽ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬ژﻳﺪل از ﻃﺮﻓﺪاران ﺁﻟﻤﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ از ﭘﻴﺮوان ﻣﺎرﺷﺎل ﭘﺘﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻳﻦ ﺣﺮف درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬او هﻢ ﻣﺜﻞ ﻣﻮراس‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎر ٌﻩ ﻳﮏ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺁورد‪.‬‬ ‫ﺁﻗﺎی ژﻳﺪل ﺣﺪود ﺳﻪ ﻣﺎﻩ در ﺗﻬﺮان ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩای هﻢ ﺑﺎ او هﻤﮑﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ او ﮔﺰارش ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﯽ او ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺰء ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺰء ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﺑﺎ اﺻﻞ ﻣﻄﺎﺑﻘﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰارش او ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد‬ ‫ﻼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ را ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺼﻮر‬ ‫ادﻋﺎهﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ ادﻋﺎهﺎﻳﻤﺎن ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ ﻣﻄﺮح ﻧﮑﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﭘﯽ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﻴﺎن ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺑﺮای ﺗﻬﻴ ٌﻪ ﻻﻳﺤﻪ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق در ﺗﺐ و ﺗﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ روسهﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ‪ ،‬وﻟﯽ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎم و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ رﺳﻤﯽ ﺑﺮای ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺮاردادی ﮐﻪ ﺑﯽﺷﮏ از اوﻟﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ دﺳﺖ و‬ ‫ﭘﺎی ﻣﺎ را در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﯽﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬دوﻟﺖ ﻻﻳﺤﻪ را دﻩ روز ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﺗﻤﻪ دورﻩ ﺗﻘﻨﻴﻨﻴﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد را اﺑﺮاز دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد از ﺑﻴﺮون ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻻﻳﺤﻪ را ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮد و ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﺁﻧﺎن را ﺑﺮای رد ﻻﻳﺤﻪ ﺟﻠﺐ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮﺣﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان رأی ﻣﻮاﻓﻖ داد‪ .‬ﺑﺮای رهﺒﺮی اﻗﻠﻴﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﻼ ﻓﻠﺞ ﺷﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﮐﺴﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ هﻢ ﻋﺎﻣﯽ ﺑﻮد و هﻢ ﺟﺴﻮر‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻋﻤ ً‬ ‫در ﻣﻌﻴﺖ وزﻳﺮ ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺑﺮای ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺁوردﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﻳﮏ واو از اﻳﻦ ﻗﺮارداد را ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﻣﻮﺿﻊ ﺿﻌﻒ ﻗﺮار دارﻳﻢ و ﭼﺎر ٌﻩ دﻳﮕﺮی ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺟﻠﺴﺎﺗﯽ زد ﮐﻪ هﻤ ٌﻪ ﻣﺎ در ﺁن ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﺟﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫دادن رأی ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ در ﺣﮑﻢ ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎﺳﺎت وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪای ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎﺑﻪهﺎی ﻏﺮا در ﻣﺮدم ﺑﻴﺪار ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد وﮐﻼ را دو دل ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﻋﺪﻩای ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻞ ﻻﻳﺤﻪ ﻳﮏ ﺟﺎ رأی دادﻩ ﺷﻮد و ﻋﺪﻩای دﻳﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺎدﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎد ٌﻩ ﻣﺘﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ ﺁﻧﻘﺪر ﺑﻪ درازا ﮐﺸﻴﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫رﺳﻴﺪ و ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺸﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﯽهﺎ وﻗﺘﯽ ارادﻩ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ زﻳﺮکاﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻢ‬ ‫دارﻧﺪ ﭘﺎﻳﺪاری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﻮرﻳ ٌﻪ ‪ 1950‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدهﻢ ﺁﻏﺎز ﺑﻪ ﮐﺎر ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق هﻤﺮاﻩ هﻔﺖ‬ ‫ﻳﺎ هﺸﺖ ﻧﻔﺮ از ﻳﺎراﻧﺶ از ﺗﻬﺮان اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺮاﮐﺴﻴﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﭼﮑﯽ‬ ‫ﻼ ﺁﺷﮑﺎر ﺑﻮد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در ﻏﻴﺒﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻞ دادﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺮای هﻤﻪ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫‪47‬‬

‫ﺑﺎ ﺣﻀﻮر او ﺑﻪ اﻳﻦ راﺣﺘﯽ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ ﺑﺎرهﺎ ﻏﻠﻴﺎن‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ اﻓﺮاد ﻣﺮدد را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﺣﺴﺎس ﻣﻮﺿﻌﯽ روﺷﻦ و‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬در اﺑﺘﺪا دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ هﻤﻪ‬ ‫ﻳﮑﭙﺎرﭼﻪ در ﮐﻨﺎر رهﺒﺮ اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از روزی ﮐﻪ ﻣﻦ ﺷﺎهﺪ ﺑﻮدﻩ ام در اﻳﺮان ﻣﺠﻠﺴﯽ روی ﮐﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫وﮐﻼﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ٌﻩ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺮوهﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در دور ٌﻩ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﺧﻮد ﻣﻦ‪ .‬اوﻟﻴﻦ اﻗﺪام‬ ‫ﻣﻦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻻﻳﺤﻪ اﻧﺤﻼل ﺳﺎواک ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ رأی اﻋﺘﻤﺎد دادﻩ ﺑﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬ ‫هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ وﺟﻮد ﺳﺎواک ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎن ﺁن‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺤﻼل ﺁن ﺳﺎزﻣﺎن را‬ ‫هﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ وﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﻣﯽﮐﺸﻢ«‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺸﺎر اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ رأی ﻣﻮاﻓﻖ دادﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﻦ اﻣﻮال ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮی را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻧﮑﺎت‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ دوﻟﺖ ﻣﻦ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻃﺮح ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺁن ﮐﺸﻒ ﻣﻌﺎدن و‬ ‫ﺗﺼﻔﻴﻪ و اﺳﺘﺨﺮاج هﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻳﺮاﻧﻴﺎن واﮔﺬار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺗﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ‬ ‫وﻗﺖ و ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﮐﺎرﮔﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴﻦ را در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻠﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ در هﻤﻪ ﮐﺎرهﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﯽ واﺣﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊﺗﺎن را ﻣﻠﯽ ﮐﻨﻴﺪ‬ ‫ﭼﺮا ﻣﺎ در اﻳﺮان ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟« اﺗﻠﯽ ﻣﺮدی ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻣﺘﻮاﺿﻊ و ﻣﻨﺼﻒ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺑﻌﺎدی ﺗﺮﺳﻨﺎک داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻩ ﺟﻬﺎن در ﺁﺑﺎدان واﻗﻊ ﺑﻮد و ﭘﻨﺞ‬ ‫هﺰار اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ و در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻔﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻃﺮح ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ﺟﺎی‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻇﺎهﺮًا ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖهﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺁﻧﺎن ﺗﻮاﻓﻖ داﺷﺖ وﻟﯽ ﺗﻮدﻩای‪-‬‬ ‫هﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﯽ را ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﺟﻨﻮب را‬ ‫ﻟﻐﻮ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﯽ اﻳﻦ ﺣﺮف را درک ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪ ٌﻩ ﺁﺑﺮوﻳﯽ را ﮐﻪ ﭘﺲ از واﻗﻌ ٌﻪ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد از دﺳﺖ داد‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن زﻳﺎدﻩ درﺑﺎری در ﻣﺠﻠﺲ از ﻣﺼﺪق ﺳﺌﻮال ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ هﻢ ﺑﺸﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻃﺮح را اﺟﺮا ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد؟‬‫ﻻ ﻃﯽ‬ ‫ﻼ ﺁﺷﮑﺎر ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮ ً‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﮕﺮاﻧﻪ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در ﺟﻠﺴ ٌﻪ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ و ﺁن هﻢ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺼﯽ ﺳﻮای رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻨﮑﻪ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﮑﻨﻴﺪ و‬ ‫در ﻋﻮض رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق در دام ﻧﻴﺎﻓﺘﺎد و ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاب داد‪:‬‬ ‫ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی را ﻣﯽﭘﺬﻳﺮم ﮐﻪ اول اﻳﻦ ﻃﺮح در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻩ اﻗﻠﻴﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯽراهﻨﻤﺎ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻃﺒﻌًﺎ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﺁن ﺳﻤﺖ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و ﻃﺮح ﻣﻠﯽ‬ ‫ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻣﻌﺮض رد ﺷﺪن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁراء در ﺗﺎرﻳﺦ هﺸﺖ ﻣﺎرس ‪ 1951‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از ﺁن ﻣﺼﺪق ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎ اﺟﺮای ﻣﻮ ﺑﻪ ﻣﻮی‬ ‫ﻼ ﺑﯽ‪-‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ اش ﻃﻠﺒﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫رﻧﮓ و ﺑﻮﻳﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ داد – ﺳﻮای ﻳﮏ ﻳﺎ دو ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق از ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﯽ دارﻧﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل اﺟﺮا ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ وﻟﯽ ﻣﺤﻞ‬ ‫ﻼ ﻣﺼﺪق ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﻧﻔﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﮐﻪ او اﺳﺘﺨﺪام ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎر اداﻣﻪ دهﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪای ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺗﻤﺎم اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ را از اﻳﺮان اﺧﺮاج ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺸﺘﺮی ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽﭘﺬﻳﺮﻳﻢ اﻣﺎ ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺴﺎرت ﻋﺪم‬ ‫اﻟﻨﻔﻊ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻋﻮض ﻣﺎ ﺁﻣﺎدﻩاﻳﻢ ﻣﺨﺎرﺟﯽ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻔﺘﯽ‬ ‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪﻩاﻳﺪ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ«‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﮐﻪ زﻳﺎدﻩ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ »ﮐﺠﺪار و ﻣﺮﻳﺰ« را ﭘﻴﺶ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﮕﺮان ﺑﻮد ﻣﺒﺎد ﺣﻀﻮر اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ در ﻣﺤﻞ اوﺿﺎع را‬ ‫ﺑﻐﺮﻧﺞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺧﻄﺎرﻳﻪای ﺑﺮای ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮﮐﺖ در ﺁﺑﺎدان ﻓﺮﺳﺘﺎد‪:‬‬ ‫»ﻳﮏ هﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﻠﺖ دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬ ‫اﻋﻼم ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎ اﻧﻘﻀﺎی اﻳﻦ ﻣﺪت ﺟﻮاﺑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ورﻗ ٌﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﺷﻤﺎ در اﻳﺮان‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻧﺎو ﺟﻨﮕﯽ را در ﺁبهﺎی اﻳﺮان ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮐﺮد و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﺮداﺷﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺣﻀﺮات ﺗﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﺧﺎک اﻳﺮان را ﺗﺮک ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﺷﺒﯽ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﺎﻧﮏهﺎﻳﺶ را ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺖ‬ ‫اﻳﺮان ﺣﺎﻻ ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﻴﺎر ﺛﺮوتهﺎی ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺧﻮد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج و ﻓﺮوش ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﺪن ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮداری از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ دوﻟﺖ‬ ‫را‪ ،‬ﮐﻪ درﺁﻣﺪش ﻗﻄﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﭘﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪ .‬هﻢ ﺣﻘﻮق ﮐﺎرﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬هﻢ ﭼﻮن ﻣﺎ را در ﻣﺤﺎﺻﺮ ٌﻩ اﻗﺘﺼﺎدی ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ) در ﺻﺪر‬ ‫هﻤﻪ ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ( ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬درﺁﻣﺪی در ﮐﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺎ زﺣﻤﺎت ﻓﺮاوان و ﺑﺮای ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ دﻣﮑﺮاﺳﯽ را ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و هﻮﺷﻤﻨﺪی و‬ ‫ﻓﺮهﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻣﺮوزی اﻳﻦ ﻟﻐﺎت را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮح داد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدﺁوری اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺪت ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﻣﺎ از دﺳﺘﮕﺎﻩ‪-‬‬ ‫هﺎی ﻧﻔﺘﯽ ﭼﻨﺎن ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﮐﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺁنهﺎ ﺷﺪ از ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﮐﻪ در رأس ﺷﺮﮐﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ هﻤﻴﻦ ﻣﻬﺪی ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اوﺿﺎع ﺁن دوران ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺷﺒﻬﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮای ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﺗﺎزﻩای روﺑﺮو ﺷﺪ‪ :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﯽهﺎ ﺑﻪ ﺷﻮرای‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ از ﺧﻮدﻣﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ اﺗﻬﺎم ﻣﺴﺨﺮﻩ و ﻧﺎوارد دﻓﺎع ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻄﻮر وﻗﺘﯽ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧﻮد و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻌﺎدن ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ و ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻴﺰهﺎی دﻳﮕﺮ را ﻣﻠﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺁب‬ ‫از ﺁب ﺗﮑﺎن ﻧﺨﻮرد وﻟﯽ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺎ ﮐﻪ رﺳﻴﺪ ﺻﻠﺢ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ اﻓﺘﺎد! ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻳﻢ هﺮ‬ ‫ﻗﺪر از ﻧﻔﺖ ﻣﺎ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎی ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺨﻔﻴﻔﯽ در ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺁنهﺎ ﺑﻔﺮوﺷﻴﻢ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد در ﺻﻮرت ﻟﺰوم از ﺧﻮد اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺸﺎن دهﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدی ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮن اﺧﺘﻼف ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻻهﻪ ارﺟﺎع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﺣﮑﻢ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺁن ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ«‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد در ﺣﮑﻢ اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺮوزی ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻠﯽ وارد ﻧﺸﺪ ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ هﻴﭻ ﮐﺲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻴﺰی اﺣﺴﺎس ﻧﮑﺮد‪.‬‬ ‫رﻓﺘﺎر روﺳﻴﻪ در ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروی در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت‬ ‫ﻳﮏ ﻧﻮاﺧﺖ ﺑﻮد‪ :‬ﻳﺎ از ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﻪ ﺧﻮد داری ﻣﯽﮐﺮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن رأی ﻣﯽداد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ درﺳﯽ ﺑﺮای ﻣﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬دﻻﺋﻞ ﺷﻮروی از ﺣﮑﻤﺘﯽ ﺁب ﻣﯽﺧﻮرد‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژی ﺁن دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻﻟﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺟﻮان و ﺗﺎزﻩ ﻧﻔﺲ و‬ ‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺟﻮﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ اﻣﭙﺮاﻃﻮری اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺁﺧﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ در اﻳﺮان ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ در ﺁﻧﺠﺎ ﺟﺎ ﺧﻮش ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺴﺎﺑﮕﺮی هﻢ ﺧﺸﮏ‬ ‫ﺑﻮد هﻢ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺎزﮔﺎر‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ در ﺻﺪد ﭘﻴﺪا ﮐﺮدن وﮐﻴﻠﯽ ﺑﺮﺁﻣﺪ ﮐﻪ دﻓﺎع ﻣﺎ را در ﻻهﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از ﭘﺮوﻓﺴﻮر ژرژ ﺳﻞ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﮐﺮدم‪ .‬او ﺟﻮاب داد ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺮای ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوی ﻓﺮاوان ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮ و اﻓﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ در ﻋﻮض ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮوﻓﺴﻮر‬ ‫روﻟﻦ ‪ Rollin‬اﺳﺘﺎد ﺣﻘﻮق و رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎی ﺑﻠﮋﻳﮏ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬ ‫‪50‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ دﻓﺎﻋﻴ ٌﻪ ﭘﺮوﻓﺴﻮر روﻟﻦ‪ ،‬ﮐﻪ از هﺮ ﺟﻬﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬دادﮔﺎﻩ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎً ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‬ ‫اﺟﺎزﻩ داد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻧﻈﺮاﺗﺶ را اﻇﻬﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻧﻄﻖ ﻣﺼﺪق در دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و در واﻗﻊ ﭼﮑﻴﺪ ٌﻩ ﻧﻈﺮاﺗﺶ را در ﺑﺮ داﺷﺖ‪ :‬دادﮔﺎﻩ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮای‬ ‫ﻗﻀﺎوت درﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﻣﻮرد ﻃﺮح ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا دﻋﻮا ﺑﻴﻦ دو ﮐﺸﻮر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻳﮏ ﮐﺸﻮر و ﻳﮏ ﻓﺮد ﺧﺼﻮﺻﯽ – ﻳﻌﻨﯽ ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ – اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺲ اﻳﻦ ﮐﻪ‬ ‫ﻗﺮارداد ‪ 1933‬در ﻣﺠﻤﻊ ﻣﻠﻞ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ در اﺳﺎس ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﻧﻤﯽدهﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺋﻴﺲ دادﮔﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺧﻮد اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان‬ ‫رأی داد و ﺑﺎ اﻧﺼﺎﻓﯽ هﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان رأی ﻣﯽدهﻢ وﻟﯽ ﺑﻪ‬ ‫دﻻﺋﻞ دﻳﮕﺮی‪ .«..‬دادﮔﺎﻩ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ ‪ 9‬رأی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 4‬رأی ﺑﻪ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮد رأی‬ ‫داد و دادرﺳﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻳﺮاﻧﯽ ارﺟﺎع ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺖ هﻤﺎن ﭼﻴﺰی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﺑﺎر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزی ﺑﺰرﮔﯽ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ارﺗﺸﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ﺁﻣﺎدﻩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ را ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﮐﺎرهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬ ‫اﺳﺘﻌﻔﺎی وزﻳﺮ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ ﺑﺮد و ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﻔﺎﻟﺖ وزارت ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﺶ رد ﺷﺪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد را ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﮐﺮد‪» :‬ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮاهﻢ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻣﺎ ﻣﺨﺘﻞ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ را ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﮐﺮد وﻟﯽ دوﻟﺖ ﻗﻮام ﺑﻪ درازا ﻧﮑﺸﻴﺪ ﭼﻮن‬ ‫اﮐﺜﺮﻳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای دادن رأی اﻋﺘﻤﺎد در ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺮد ﺁﻣﺪ ﺑﺮای اداﻣﻪ ﮐﺎر ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد‪ :‬ﺻﺪای‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﻣﻠﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻇﺮف ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﻗﻴﺎم هﻤﮕﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺗﻴﺮاﻧﺪازی ارﺗﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮف ﻣﺮدم ﺗﻤﺎم ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ ﻣﻤﻠﻮ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن هﺮ ﻟﺤﻈﻪ اﻓﺰودﻩ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻋﺘﺼﺎب ﺑﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﺳﺮاﻳﺖ ﮐﺮد‪ ،‬در روزهﺎی ‪ 20‬و ‪ 21‬و ‪ 22‬ژوﺋﻴﻪ هﻴﺠﺎﻧﺎت‬ ‫ﺑﻪ اوج رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻓﺮﻳﺎد ﻣﯽﮐﺸﻴﺪﻧﺪ‪» ،‬دﻳﮕﺮ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺑﺲ اﺳﺖ! ﺑﻪ ﺟﺎن ﺁﻣﺪﻳﻢ!« ﭘﺲ از‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ روز ﺑﺎﺷﮑﻮﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻗﻮام را از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮد و دوﺑﺎرﻩ ﻣﺼﺪق را دﻋﻮت ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﺒﺮ رأی ﻧﻬﺎﻳﯽ دادﮔﺎﻩ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻴﺰ درﺳﺖ در هﻤﺎن روز ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‬ ‫رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﺮای ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ دوﻣﺶ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻓﻘﻂ از ﻣﺮدان ﻣﺼﻤﻢ و ﺧﻮﺷﻨﺎم‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد وزارت ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻧﻴﺮوهﺎی ﻣﺴﻠﺢ را ﺑﻪ اﻓﺴﺮی‬ ‫داد ﮐﻪ هﻢ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻮد و هﻢ او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرﺗﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺎزی را ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮای ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدی وارد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻬﺎی ﻧﻔﺖ را هﻢ ﺗﻨﺰل دهﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ﻗﺼﺪ ﻓﺮوش ﻣﯽﮐﺮد‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺪهﺪ و اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻓﺮﻳﺎد‬ ‫»واﺧﻴﺎﻧﺘﺎ« ﺑﺮدارﻧﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻔﺖ را ﻣﻠﯽ ﮐﺮدﻳﻢ و ﺣﺎﻻ ﻓﻼن درﺻﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﻋﺎﻳﺪﻣﺎن ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﻼ دوﻟﺖ ﮐﺎرﮔﺮ و‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺗﺮوﻣﻦ در ﻧﺎﻣﻪای ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ ﻓﻌ ً‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ ﺗﺮوﻣﻦ را دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻌﺪی در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺟﻤﻬﻮری ﺧﻮاهﺎن روی‬ ‫ﮐﺎر ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و در ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺣﺰب ﮐﺎرﮔﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﻊﺗﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﻦ‬ ‫هﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﭙﺮدازﻳﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﺗﺮوﻣﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳ ٌﻪ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻊهﺬا ﭼﺎﻟﻪ‪-‬‬ ‫ای ﺑﻮد ﮐﻪ از اﻓﺘﺎدن در ﺁن ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮهﻴﺰ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫ﻣﺼﺪق ﺑﺴﻴﺎر زود ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮی‪ ،‬ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﻧﺎم دﻳﮕﺮی داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﻮلهﺎی ﮐﻼﻧﯽ در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﺪﻩای رﺟﺎﻟﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ او ﺷﻌﺎر دهﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﯽ ﭘﺪر ﺷﻤﺎ اﻳﺮان را ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺛﺮوت ﻋﻈﻴﻤﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻋﺪﻩای از اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪ ﺁن را ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ و در‬ ‫ﺷﺄن اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻼک را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﺮد ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ و ﻣﻠﮏ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽداﺷﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﺑﯽﺁﻧﮑﻪ ﺷﻌﺎر ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن زﻣﻴﻦهﺎ را ﺳﺮ دهﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﺗﺪرﻳﺠﯽ اﻣﻼک‬ ‫ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﻣﻠﮏهﺎی ﮐﻮﭼﮏﺗﺮی ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﻣﻮال ﺁن ﺑﻨﻴﺎد ﮐﺬا را ﺑﻪ ﻣﻠﺖ واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دادﻩ ﺑﻮد ﻣﺠﺪدًا ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﻘﻂ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ و ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺴﺘﺮدش ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮﭼﻴﻞ در ﺳﺎل ‪ 1951‬دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪-‬‬ ‫وزﻳﺮی رﺳﻴﺪ و ﺁﻳﺰﻧﻬﺎور ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺁن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﺮوﻣﻦ ﺷﺪ‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن هﻴﺌﺘﯽ از ﻃﺮف‬ ‫ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺁﻣﺪ‪ :‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ دﻋﻮای ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﮐﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺘﻘﺒﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩهﺎی ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫اﻧﺪازد و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاﺟﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮد و ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎر و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ‬ ‫اوﺿﺎع ﺑﻪ وﺿﻊ ﻋﺎدی درﺁﻣﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑﺎﻧﮑﯽ وارﻳﺰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺧﻮب‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﺮط و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻻ ﺑﺮای اﻳﻔﺎی ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﺠﻮزی‬ ‫اﻳﺮان اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﻢ ﺧﻮدﺗﺎن‪ .‬ﭼﻮن ﺷﻤﺎ اﺻﻮ ً‬ ‫ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﺎ ﻣﻠﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟«‬ ‫ﻣﺼﺪق در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﻮد را ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺸﺎن داد و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﺮ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﺴﻴﺎری ﺑﺮ او ﺧﺮدﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﺷﺨﺼًﺎ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺼﺪق در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﺮﺗﮑﺐ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ هﻨﮕﺎم دو ﮐﺸﻮر ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ژاﭘﻦ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ .‬وﻟﯽ هﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺸﺘﯽهﺎی ﻧﻔﺖﮐﺶ اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻳﺮان رواﻧﻪ ﻣﯽﺷﺪ در وﻧﻴﺰ ﻳﺎ ﻋﺪن ﻣﻮرد ﺑﺎزرﺳﯽ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﺁبهﺎی ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﻮﻋﯽ‬ ‫دزدی درﻳﺎﺋﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻳﻢ و هﻴﭻ ﮐﺲ هﻢ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﺤﮑﻮم ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻩ و ﻣﺼﺪق در زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﺗﺎﻩ )ﻳﻌﻨﯽ ﻇﺮف ‪ 28‬ﻣﺎﻩ( ﺑﻪ ﺷﺪت‬ ‫ﺷﮑﺮﺁب ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺣﺮﻣﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﺨﺖ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻳﮑﯽ‬ ‫از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽهﺎی ﺳﺎل ‪1950‬اش ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪار ﭘﺎدﺷﺎهﻴﻢ و وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎری ﮐﻨﻴﻢ ﺗﺎ او ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام ﻣﻠﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد«‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت هﻢ‬ ‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎرهﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬هﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺷﺮﻓﻴﺎب ﻣﯽﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ﮐﻨﻴﺪ«‪ .‬و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺳﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮی ﭘﻴﻤﻮدن ﺣﺪود ‪ 500‬ﻣﺘﺮ‬ ‫ﺳﺮﺑﺎﻻﺋﯽ ﮐﺎخ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﺧﻮد اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اﺻﺮار ﮐﺮد ﮐﻪ‬ ‫او اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ را ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻃﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺴﺎرﺗﯽ ﺑﮑﻨﻢ‪ ،‬از ﻓﺮدا هﺮ‬ ‫ﮐﺲ و ﻧﺎﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﻣﯽدهﺪ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ در ﻣﺤﻮﻃ ٌﻪ ﮐﺎخ ﻗﻴﻘﺎج ﺑﺮود«‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺁﻣﻮﺧﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻗﺼﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺠﺎد ﺁﺷﻮب و ﺑﺮهﻢ زدن ﺁراﻣﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻓﻠﺞ‬ ‫ﮐﺮدن دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁن دو ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدی ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ هﺮ ﭘﻨﺞ‬ ‫‪52‬‬

‫ﻳﺎ ﺷﺶ هﻔﺘﻪ ﻳﮏ ﺑﺎر ﺷﺎﻩ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﮐﺎرهﺎ ﻣﯽزد‪ ،‬اﻳﻦ اﺧﻼﻟﮕﺮیهﺎ ﮔﺎﻩ ﺗﺎ ﻣﺮز ﮐﻮدﺗﺎ‬ ‫هﻢ ﺟﻠﻮ ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎدﺛ ٌﻪ اواﺋﻞ ﻣﺎﻩ ﻣﺎرس را ﻣﯽﺗﻮان از اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺷﻤﺮد‪ .‬ﭼﻨﺪ روزی ﻗﺒﻞ از ﻧﻮروز‪،‬‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق و دﮐﺘﺮ ﺻﺪﻳﻘﯽ‪ ،‬وزﻳﺮ ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﻇﻬﺎر‬ ‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮی ﺑﻪ ﺧﺎرج از اﻳﺮان دارد‪ ،‬هﻢ ﺑﺮای ﻣﻌﺎﻳﻨ ٌﻪ ﭘﺰﺷﮑﯽ و هﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫زﻳﺎرت ﮐﺮﺑﻼ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد و ﺗﺬﮐﺮ داد ﮐﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ در ﺁن ﻟﺤﻈﻪ در اﻳﺮان‬ ‫ﺣﻴﺎﺗﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻓﺰود اﻟﺒﺘﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺨﺘﺎرﻧﺪ و ﺷﺨﺺ او اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اراد ٌﻩ‬ ‫ﺳﻔﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در روز ﻣﻮﻋﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻮرای وزﻳﺮان اﻃﻼع دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻮدﻳﻊ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬در ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ اﮔﺮ ﭼﻪ هﻴﺌﺖ دوﻟﺖ در ﻣﻮرد ﺳﻔﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ راز داری ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻼ در ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺁوردﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺰدوران و ﺟﻴﺮﻩ ﺧﻮاران اﻣﻼک ﭘﻬﻠﻮی هﻤﻪ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺣﺪود ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ در ﺣﻀﻮر اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻮد و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺪود ﭘﻨﺞ‬ ‫هﺰار ﻧﻔﺮ ﮐﺎخ را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺼﺪ ﺗﺮور ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻳﻢ از درهﺎی ﻓﺮﻋﯽ و دور از ﭼﺸﻢ ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﮐﺎخ‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎﺷﻴﻦهﺎی ﭘﺮﭼﻢدار رﺳﻤﯽ را در ﻣﺤﻞ رهﺎ ﮐﺮدﻳﻢ و هﺮ ﮐﺪام ﺑﺎ ﺗﺎﮐﺴﯽ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اراذل و اوﺑﺎش و »ﺑﯽﻣﺦ«هﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و او ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻧﺨﻮاهﻴﻢ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﻮادث ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺻﺮﻳﺢ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺪون ﺷﮏ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﮑﯽ از‬ ‫دﻻﺋﻞ هﻢ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﻪ از ﺳﻔﺮ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪﻧﺪ و دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ رأی را هﻢ »اﺑﺮاز‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋ ٌﻪ ﻣﺮدم« اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻴﺎن ﺁن دو ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق در ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻮروز‬ ‫ﺷﺮﻓﻴﺎب ﻧﺸﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﻌﺎوﻧﺶ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﻃﯽ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ هﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮد – ﻳﻌﻨﯽ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺳﻘﻮﻃﺶ‪.‬‬ ‫ﻓﺸﺎر ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬ ‫ﺁﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﺟﺎن ﻓﺎﺳﺘﺮ داﻟﺲ‪ ،‬ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻘﺎرن‪،‬‬ ‫ﺳﺨﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺮﺳﻨﺪی ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻢ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻮد از اﻳﻦ وﺿﻊ راﺿﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ از ﻃﺮف ﻳﮑﯽ از ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﺎری ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ اﻗﺪام وی را ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺸﻤﺎرﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭘﻴﺶﺁﻣﺪهﺎی ﺑﻌﺪی ﭼﻪ ﺻﻔﺘﯽ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد؟‬ ‫ﺷﺐ ‪ 16‬اوت اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮی ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮔﺎرد ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎﻧﮏ و ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻠﻮ ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﺮﮐﻨﺎری او را از ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی اﺑﻼغ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺟﻮاب‬ ‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﭘﺎﮐﺖ ﺣﮑﻢ ﻋﺰﻟﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﭘﻴﺎم رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﺷﺪ«‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد )ﻳﮑﯽ از ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻼن ﭘﻠﯽﺗﮑﻨﻴﮏ ﻓﺮاﻧﺴﻪ( در ﻣﺤﻞ ﮐﺎرش ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او را‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺼﻴﺮی را ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻓﺮاد ﮔﺎرد ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺪون‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﮐﻮدﺗﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻮدﺗﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻧﺎﻣﻪای ﮐﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﺣﺎﻣﻞ ﺁن ﺑﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻣﻀﺎء ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻴﺮﻳﻢ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اﺟﺎزﻩ و ﻗﺪرت اﺧﺮاج ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ را هﻢ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺗﻠﻔﻦ ﻣﯽﺷﻮد و از او ﻣﯽ‪.‬ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﺮود‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ در ﺳﺎﻋﺖ ﻳﮏ ﺑﻌﺪ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺗﻮپ و ﺗﻔﻨﮓ و ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺑﻪ در‬ ‫ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎﻗﯽ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد ﭼﻪ ﻋﻮاﻗﺒﯽ در‬ ‫ﭘﯽ ﻣﯽداﺷﺖ!‬ ‫ﻗﺼﺪم ﺑﺎزﺳﺎزی ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺲ از ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﻣﺼﺪق‬ ‫درﺧﻮر اﺑﻌﺎد ﺣﺎدﺛﻪ از ﺧﻮد واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد‪ .‬ﺣﻖ ﺑﻮد در هﻤﺎن ﺷﺐ دﺳﺘﻮر ﺗﻴﺮﺑﺎران ﺁن‬ ‫ﻧﺎﮐﺴﺎن‪ ،‬و در رأس ﺁنهﺎ ﻧﺼﻴﺮی‪ ،‬را ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻌﺪ هﻢ در ﭘﻴﺎﻣﯽ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽداد و ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻋﻼم ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ دﻣﮑﺮات و ﻣﻦ ﻗﺎﻧﻮنﺷﻨﺎس اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺑﻮدم‪ ،‬اﻓﺮاد ﮔﺎرد ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ را ﮐﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺘﻨﻪ ﺷﺮﻳﮏ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻮﺧﻪ اﻋﺪام ﻣﯽﺳﭙﺮدم‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮای ﺧﺮوج از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺨﻤﺼﻪای دو راﻩ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﻳﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ رﻓﺘﻦ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪق ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺎﻩ‬ ‫را ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ادﻋﺎ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﺑﻴﺰاری از ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی – ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد –‬ ‫دﻗﻴﻘًﺎ ﺷﺎﮔﺮد ﻣﮑﺘﺐ او هﺴﺘﻢ‪ .‬در ﻣﻮاردی ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ و ﺑﺰرﮔﻮاری ﺧﺪایوار ﺧﻄﺎی ﻣﺤﺾ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺘﯽ را ﺑﻪ ﺗﺒﺎهﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺗﻬﺮان ﻧﺒﻮد‪ ،‬هﻤﺮاﻩ هﻤﺴﺮش ﺛﺮﻳﺎ ﭼﻨﺪ روزی ﺑﻪ ﮐﻨﺎر درﻳﺎی ﺧﺰر رﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد و ﺁﻧﺠﺎ در اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﻮدﺗﺎ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ اول‬ ‫راهﯽ ﺑﻐﺪاد ﺷﺪ و از ﺁﻧﺠﺎ راﻩ رم را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ هﻤﻴﻦ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ وزﻳﺮ ﮐﺸﻮر اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻴﻨﺶ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪی‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ را در ﺟﻴﺐ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﯽ از‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﻧﻘﺸﻪ »اﻟﻒ« ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻧﻮﺑﺖ اﺟﺮای ﻧﻘﺸﻪ »ب« ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ادارات هﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪن ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺷﺎﻩ از دﻳﻮارهﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﮑﯽ از‬ ‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻧﺎدری ﺑﻮدم ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮑﺮدم‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دل ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺧﺎص ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوﻳﺶ را ﺑﺮای ﭘﺎﺋﻴﻦ ﮐﺸﻴﺪن ﻣﺠﺴﻤﻪهﺎی رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪش ﺑﺴﻴﺞ ﮐﺮد‪ .‬ﻓﻀﺎ ﺑﺮای ﺟﻤﻬﻮری ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮد وﻟﯽ ﻣﺼﺪق اهﻞ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫در هﻤﺎن زﻣﺎن ﻣﺤﻠﻪهﺎی ﺟﻨﻮب ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان در ﺟﻮش و ﺧﺮوش دﻳﮕﺮی ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ ﻋﺪﻩای ﺳﺮﮔﺮم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻮل ﺑﯽﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑﻴﻦ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻋﻮام ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻮاﺣﺶ ﺷﻬﺮﻧﻮ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪهﺎ و ﭘﺎاﻧﺪازان و ﺑﻪ هﺮ ﮐﺲ و ﻧﺎﮐﺴﯽ اﺳﮑﻨﺎس دادﻩ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد »ﺟﺎوﻳﺪ ﺷﺎﻩ!« ﺑﺮدارد‬ ‫ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺳﺘﺎد ﺳﺴﺘﯽ و ﺑﯽﻟﻴﺎﻗﺘﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﻣﺘﻔﺮق ﮐﺮدن ﺗﺠﻤﻌﺎت اوﻟﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻌﺪی ﻣﺎﻧﺪ‪ 19 .‬اوت ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10‬ﺻﺒﺢ‬ ‫ﻣﻦ ﺷﺨﺼًﺎ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﺗﻠﻔﻦ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ در ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ ﺷﻠﻮﻏﯽ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻗﺼﺪ دارﻳﺪ ﭼﻪ‬‫ﺑﮑﻨﻴﺪ؟ ﺟﻮاﺑﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪:‬‬ ‫ ﻣﺎ ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻄﻴﻢ‪.‬‬‫ﺳﺎﻋﺖ ﻳﺎزدﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴﺘﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﺧﻮد را ﺁﻣﺎد ٌﻩ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ٌﻪ‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫زاهﺪی هﻢ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻳﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن در ﺷﻤﺎل ﺗﻬﺮان ﻣﺨﻔﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮهﺎ را‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁب ﺧﻮب ﮔﻞﺁﻟﻮد ﺷﻮد ﺗﺎ او ﻣﺎهﯽاش را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺣﻮاﻟﯽ ﻇﻬﺮ‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ از ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ رهﺒﺮی ﭼﻨﺪ ﻣﻼ و ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎز ﺷﺴﺖهﺎی ﮐﻼن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻈﺎهﺮات ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻌﯽ داﺷﺘﻢ ﻣﺼﺪق را‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوهﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻢ و ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﯽﺷﺪم‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﺳﺮی ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪهﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺰﻧﻢ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ادار ٌﻩ اوﺿﺎع ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از دﺳﺖ دوﻟﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﯽﮐﻮﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ‪ .‬هﻴﺌﺘﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ﭘﻨﺞ‬ ‫ﻧﻔﺮ از ﺷﺨﺼﻴﺖهﺎی ﻃﺮاز اول ﻣﻤﻠﮑﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮای ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ او ﺑﻪ رم‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ وﻟﯽ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﯽ ﺳﺮﺳﺎم ﺁور ﭘﻴﺶ ﻣﯽرﻓﺖ و اﻳﻦ هﻴﺌﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم‬ ‫دهﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﮐﺮات دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺸﻮرتهﺎﻳﯽ هﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺷﺎﻩ در »ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ«‬ ‫ﻣﻨﮑﺮ اﻳﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺸﺎورﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺸﺎورات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺟﻤﻬﻮری اﻋﻼم ﮐﻨﺪ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺒﺢ ﺁن روز ﻋﺪﻩای ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻣﺮا ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﻳﻢ ﻓﺮا رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺮا هﻢ ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺼﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺁداب هﻤﻪ‬ ‫را از اﻃﺎﻗﻢ ﺑﻴﺮون ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ اﻳﻨﺠﺎ ﻃﻮﻳﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮐﺎرهﺎ ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب دارد و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و ﺁﻧﭽﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‬‫اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارﻳﻢ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ از ﮔﺸﺘﯽ ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ زدم ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را داﺷﺘﻢ ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ از‬ ‫دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی ﺳﺎﻋﺖ دو ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر ﮔﻮش ﻣﯽ‪.‬دادم‪ ،‬در اﻃﺎق‬ ‫ﻣﺮا زدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ ﭼﻄﻮر هﻨﻮز در وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪﻩاﻳﺪ؟ هﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺗﮑﻪ‬‫ﺗﮑﻪ ﮐﻨﻨﺪ!‬ ‫ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در وزارﺗﺨﺎﻧﻪ هﻢ دﻳﮕﺮ ﮐﺎری ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدم‪.‬‬ ‫رادﻳﻮ در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺨﺶ ﭘﻴﺎمهﺎی ﺁن ﻋﺪ ٌﻩ ﮐﺜﻴﻒ و ﺁﻟﻮدﻩای ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ در‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت ﺣﺴﺎس رﻧﮓ ﻋﻮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻬﺠﺖ ﺧﻮد را از ﺣﻮادث ﺁن روز ﺑﺎ ﺟﻤﻼﺗﯽ از اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺒﻴﻞ اﻇﻬﺎر ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪» :‬دوﻟﺖ ﺧﺎﺋﻦ و ﻓﺎﺳﺪ ﻃﺒﻖ اﻣﻴﺎل ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺘﻘﻼﻟﺶ ﺑﻮد‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖﻃﻠﺒﺎن ﭘﺴﺖ هﻨﻮز هﻢ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎﺗﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫اﻋﺪام ﺷﺪ و ﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮم ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ هﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮوز دو ﻧﻔﺮ از ﺁﻧﻬﺎ در‬ ‫ﺗﻬﺮان ﻋﻤﺮ ﻣﯽﮔﺬراﻧﻨﺪ و ﺑﻘﻴﻪ هﻢ در ﺧﺎرج ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺟﺎﺋﯽ ﻣﺨﻔﯽ ﺷﻮم و ﺑﺮای ﻣﺪت ﺳﻪ روز در ﺧﺎﻧ ٌﻪ دوﺳﺘﺎن‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬روز ﺳﻮم زاهﺪی ﻳﮑﯽ از ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺳﻨﺎﺗﻮر ﻣﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻧﺰدم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎ هﻴﭻ ﻋﻤﻞ ﺧﻼﻓﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻩاﻳﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺑﻌﺪی ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬روز‬ ‫ﻳﮑﺸﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﺑﻴﺂﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻳﺮ ﮐﺎر ﺑﺎ ﺑﻘﻴ ٌﻪ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ هﻤﮑﺎری هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺟﻮاب دادم‪:‬‬ ‫روزی ﻣﻦ ﻧﻪ اﻣﺮوز و ﻧﻪ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻮاﻟﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬ ‫ﭘﺎﻳﻤﺮدی در ﻋﻘﺎﻳﺪ‬

‫‪56‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﭼﺸﻴﺪن ﻣﺰ ٌﻩ زﻧﺪانهﺎی ﺷﺎﻩ‬ ‫ﮐﻮدﺗﺎی ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 19) 32‬اوت ‪ ،(1953‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻴﺎم ﻣﻠﯽ ﺑﺎ‬ ‫هﻤﺮاهﯽ دﺳﺘ ٌﻪ هﻮراﮐﺸﺎن ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﻧﺪادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﻳﺮادی ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن ﻣﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪای ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﮐﺮدم ﮐﻪ در ﺁن ﮐﻮدﺗﺎی ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻧﻨﮕﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻩام‪ .‬ﺑﺎ ﺁن ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺁن زﻣﺎن از در‬ ‫ﺁﺷﺘﯽ در ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد از اﻳﻦ اﻣﺮ ﭼﻨﺪان ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺪﻩای ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫ﻻ ﺣﺮﻓﺶ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯽزﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﺑﺨﺘﻴﺎر اﺻﻮ ً‬ ‫ﻣﺎ ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺁن »ﻗﻴﺎم ﻣﻠﯽ« ﮐﺬا از ﻗﺒﻞ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻨﺎدی ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻃﯽ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺗﺶ ﭼﮑﯽ را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﮏ ﻣﻠﻴﻮن دﻻر ﮐﻪ‬ ‫ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ﺑﻨﺎم ﺑﺎرﻧﺮ در ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻠﯽ وارﻳﺰ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﮏهﺎی دﻳﮕﺮی‬ ‫هﻢ ﺑﻮد‪ .1‬اﺳﮑﻨﺎسهﺎی اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ و ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﯽ دﻻرهﺎی‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﻼن و ﺑﻬﻤﺎن رد ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻊهﺬا ﻃﺒﻖ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ در دﺳﺖ دارﻳﻢ‬ ‫ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺰدهﺎ و ﻣﻘﺎمهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﻮدﺗﺎ رﺳﻴﺪ و ﻣﻴﻠﻴﻮنهﺎ ﺗﻮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠ ٌﻪ‬ ‫ﺑﺎزار و ﺟﻨﻮب ﺗﻬﺮان ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮای ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ ارزان ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .1‬ﮐﻮدﺗﺎهﺎی‬ ‫ﺑﻌﺪی »ﺳﻴﺎ« در اﻳﻨﺠﺎ و ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺁب ﺧﻮرد‪ .‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﺖ وارد ﮐﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻬﺎی ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ ‪ 40‬درﺻﺪ از‬ ‫ﺳﻬﺎم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺎ واﮔﺬار ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ارﺗﺶ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ وﻟﯽ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ارﺗﺶ ﺧﻮد را از ﻣﻌﺮﮐﻪ دور ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‪ ،‬در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻋﺎت ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮدی ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﺁن هﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ هﻢ ﺑﻮدﻳﻢ«‪ .‬ﺑﺴﻴﺎری ﮐﻪ ﺧﻮد را‬ ‫در ﺧﺎﻧﻪهﺎﺷﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ دم ﺁﺧﺮ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ رﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻌﺮ ٌﻩ »ﺟﺎوﻳﺪ ﺷﺎﻩ« ﺳﺮ ﺑﺪهﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻓﺴﺮاﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺴﺎد ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و هﻤﺮاهﯽ‬ ‫رﺟﺎﻟﻪهﺎی ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺷﻬﺮ و ﮐﻤﮏ اﻓﺮادی ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮ و ﺳﺮّﺷﺎن ﺑﺎ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ – ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻧﮕﻠﻴﺲ – از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺘﺶ‬ ‫اﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬او ﻃﯽ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ادﻋﺎ ﻧﺎﻣ ٌﻪ دادﺳﺘﺎن را ﻧﻴﺰ ﺣﻼﺟﯽ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ را ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﺮﮔﺰ ﺑﺮ او ﻧﺒﺨﺸﻮد‪.‬‬ ‫دادﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ دادﮔﺎﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل رواﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺼﺪق ﺗﻘﺎﺿﺎی اﻋﺪام ﮐﺮد‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﻗﻀﺎت رأی ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل زﻧﺪان دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد او ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬او‬ ‫هﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺣﺰﺑﯽ ﻗﻮی ﺑﺴﺎزد ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻟﺰوم ﺑﺘﻮاﻧﺪ از او ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺘﺶ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ درﺳﺘﮑﺎری و ﻧﻴﮏﻧﺎﻣﯽ از هﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ارزﻧﺪﻩﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽداد ﮐﻪ ﺷﻬﻴﺪ و ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫ﺷﺮاﻓﺖ و درﺳﺘﯽ او در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﻬﺮ ٌﻩ ﺧﺎص و ﻋﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽهﺎ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮیهﺎﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺶ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺁﻧﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﯽرﺳﻴﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﺮدا ﻣﻮ ﺑﻪ ﻣﻮ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎزﺷﯽ‬ ‫را ﻧﻤﯽﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻴﺎﺳﺖ واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ« ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻴﺎﻧﻪای ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ را درﺳﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﺑﺎزار ﻣﺸﺘﺮک اروﭘﺎ ﺷﺪ درک ﻧﮑﺮد و ﺗﺼﻮر ﻧﺰدﻳﮑﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺁﻟﻤﺎن ﺣﺘﯽ ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺠﺴﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻬﺮو ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻧﺒﻮد و او را »ﻣﻬﺮ ٌﻩ اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽﺁورد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻣﺼﺪق را ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدﺁور ﺷﺪ وﻟﯽ از ﻳﺎد ﻧﺒﺮﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻗﺪرتهﺎی ﺑﺰرﮔﯽ‬ ‫در اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد و ﺷﺮاﻳﻂ هﻢ ﮐﺎرهﺎ را ﺑﺮ او ﺁﺳﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺣﺘﯽ ﻣﺮگ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ در اوﺿﺎع ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮای اﻳﺮان ﻣﺼﻴﺒﺘﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺶ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻨﮑﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺘﯽ در‬ ‫ﺧﻮر ﻣﻘﺎﻣﺶ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﻣﺼﻴﺒﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﺮﭼﻴﻞ در ﺁن زﻣﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻔﻮذ و‬ ‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ را در ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس اﺣﻴﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ هﻢ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از‬ ‫ﺧﻸﻳﯽ ﮐﻪ ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ ﺷﻮروی ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁوردﻩ ﺑﻮد رهﺒﺮی ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺰﻧﻬﺎور در ﺗﻮﺿﻴﺢ دﺧﺎﻟﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در ﺁن ﺑﺨﺶ از دﻧﻴﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬هﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﭘﺎ‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرز ٌﻩ ﻣﺎﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻠﮏ ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻃﺮف ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﺎ اﺷﺮاف زادﻩای ﺑﻪ ﻧﺎم دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق ﻃﺮف ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺰﻧﻬﺎور اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬هﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﻧﻔﺖ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﺎﺳﺖ« ﮔﻔﺘﻪاش ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل در اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬در ‪ 6‬ﺷﻬﺮﻳﻮر )‪ 28‬اوت(‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ ﻓﻘﻂ ‪ 9‬روز ﭘﺲ از وﻗﺎﻳﻌﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬زاهﺪی اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺬاﮐﺮات درﺑﺎرﻩ‬ ‫ﮐﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺁﻏﺎز ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﯽ ﮐﻪ در ﻓﻮرﻳ ٌﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ و ﻣﻦ ﺷﺮﺣﺶ را وﻗﺘﯽ‬ ‫در ﺳﻠﻮل ﺗﻴﺮﻩ و ﺗﺎر زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدم ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﻓﺎﺗﺤﻴﻦ ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ %40‬اﻧﮕﻠﻴﺲهﺎ‪ %40 ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽهﺎ‪ %14 ،‬هﻠﻨﺪیهﺎ و ‪ %6‬ﻓﺮاﻧﺴﻮیهﺎ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺮان هﻢ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﭼﻴﺰﮐﯽ ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ :‬ﻧﻴﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺷﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﺎ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺮارداد از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ از ﺷﺮاﺋﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺗﺎزﻩ او رد‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺮﮐﺎی ﻣﺎ ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻗﻴﺎم ﻣﺼﺪق ﻋﻠﻴﻪ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬ ‫ﮐﺎر ﻏﻠﻄﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و او ﺑﻪ ﻋﺒﺚ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺮ ﻗﺪرﺗﯽ را ﮐﻪ ﺣﺪود دو ﻳﺎ ﺳﻪ‬ ‫ﻗﺮن ﺑﺮ ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺮوری ﮐﺮدﻩ ﺷﮑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدی و ﻋﺮاق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺑﺪی‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺼﺮ ﻳﺎ ﺳﻮرﻳﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪) .‬ﮐﻤﺎ اﻳﻨﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ 1956‬دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﺻﺮ هﻨﮕﺎم ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن‬ ‫ﺗﺮﻋﻪ ﺳﻮﺋﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﮐﺎر را از ﻣﺼﺪق ﺁﻣﻮﺧﺘﻢ«‪(.‬‬ ‫دو ﻳﺎ ﺳﻪ هﻔﺘﻪ ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺮوان ﻣﺼﺪق ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻈﺮ ﻣﺮا درﺑﺎر ٌﻩ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ هﺴﺘ ٌﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺮاﻩ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از دوﺳﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﮐﻤﻴﺘﻪای ﺳﺮّی ﺗﺸﮑﻴﻞ دادﻳﻢ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ وﻗﺖ هﻨﻮز ﺗﺸﮑﻴﻼﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺁن ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ارث‬ ‫ﻼ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺳﻔﺮ ﮐﻨﻴﻢ و‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺁزادی ﻋﻤﻞ ﻧﺴﺒﯽ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﭘﻠﯽ ﮐﭙﯽ ﺑﺮای ﺗﮑﺜﻴﺮ اﻋﻼﻣﻴﻪ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﯽ ﺑﺮای اﻧﺘﺸﺎر روزﻧﺎﻣﻪ‪-‬‬ ‫هﺎﺋﯽ ﺑﺎ اﺳﺎﻣﯽ »راﻩ ﻣﺼﺪق« و »ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﯽ« ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﻘﺎﺿﺎی اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫‪58‬‬

‫)ﭼﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد( ﺣﻖ ﻧﺎﻣﺰد ﺷﺪن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺪﻩای‬ ‫از ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از ﻃﺮف دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺒﺎرزات اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖهﺎ را ﺗﻬﻴﻪ ﮐﻨﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺠﻤﻌﺎت ﮐﻮﭼﮏ را ﺑﺪهﻢ و ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا را هﻢ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭼﻮن در ﺁن زﻣﺎن هﻨﻮز ‪ 40‬ﺳﺎل ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﺷﻮرا ﻧﺎﻣﺰد ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای هﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬اﺻﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ هﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻌﺎﻣﻠ ٌﻪ ﻧﻔﺖ را اﻓﺸﺎ ﮐﻨﺪ ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ راﻩ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺧﻴﻠﯽ دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در زﻣﺎن ﻣﺼﺪق‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻳﮑﯽ دﺳﺖ ﺑﻘﻴﻪ را از ﭘﺸﺖ ﻣﯽﺑﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺮا ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت از ﮔﻮد ﺧﺎرج ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﮐﺴﺎزی و ﺗﺼﻔﻴﻪ اﻋﻀﺎء‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و ﻣﻠﻴﻮن ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺣﺪت هﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺼﺪق ﺁﻏﺎز ﺷﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم »اﺧﻼﻟﮕﺮی و ﺗﻮهﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ« ﺑﺎزداﺷﺖ و‬ ‫زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪم‪ .‬ﺳﺮهﻨﮓ ﮐﻢ ﺳﻮادی در ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺻﻔﺤ ٌﻪ ﮐﺎﻏﺬی اﻳﻦ ﺟﻤﻼت را دﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫»ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺣﻖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺮدن و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن را در ﺁن واﺣﺪ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﯽ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ«‪ .‬اﻋﺘﺮاض ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻠ ٌﻪ اول اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺣﻖ ﻧﺪارد؟ ﻳﻌﻨﯽ‬ ‫ﭼﻪ؟ ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻤﻪ ﺣﻘﯽ دارد!« ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﺘﯽ ﻓﺮﺻﺖ رﻓﻊ اﺗﻬﺎم دادﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد و ﻃﺒﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 5‬ﺁن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً هﺮ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﺷﺪ زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻪ هﺮ‬ ‫ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﺎ هﻤﮑﺎری‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ)!( ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪم‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﺗﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ هﺮ ﮐﺲ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﻣﯽداﻧﺪ ﭼﻘﺪر از واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ‬ ‫دور اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در رﺑﻊ ﻗﺮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺁن ﺣﻮادث ﺁﻣﺪ ﻣﻦ در ﻣﺠﻤﻮع ﭘﻨﺞ ﺳﺎل و هﺸﺖ ﻣﺎﻩ در‬ ‫زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدم‪ .‬ﻳﮏ دور ٌﻩ هﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ هﻢ ﻣﻤﻨﻮعاﻟﺨﺮوج ﺑﻮدم‪ .‬ﻃﺒﻌًﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﮑﻼت‬ ‫دﻳﮕﺮی را هﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای ورود ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺮوﺗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫دوﺳﺘﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩام ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫راهﯽ ﺟﻠﻮ ﭘﺎی ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ از اﻳﻦ درد ﺳﺮهﺎ ﺧﻼص ﺷﻮم‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﺪادﺷﺎن هﻢ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺰﻳّﺖ را داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻦ ﻣﻠﮑﻪ‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻢ ﻧﻔﻮذی ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر دﻋﻮت ﺑﻪ هﻤﮑﺎری ﺷﺪم‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺮای ﻣﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﺌﺖ دوﻟﺖ وارد ﺷﻮم ﻳﺎ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪن‬ ‫از اﻳﺮان را دارم ﺳﻔﺎرﺗﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻢ‪ .‬از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺬرﻧﺎﻣ ٌﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮدم در ﻋﻮض‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ! وﻟﯽ ﻣﻴﺎن رﻓﺎﻩ و ﭘﺎﻳﻤﺮدی ﻳﮑﯽ را ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬ﺁدﻣﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ وزﻳﺮ ﻳﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﺷﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻦ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺗﻤﺎم رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز واﻻﺣﻀﺮت‬ ‫اﺷﺮف ﺑﻪ ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﺑﺮوم و از دم هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﮑﺮﻳﻤﺶ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮم‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ از‬ ‫ﺗﻮان ﻣﻦ ﺑﻴﺮون ﺑﻮد‪ .‬ﺁدﻣﯽ ﻳﺎ ﺑﺎ هﻤ ٌﻪ دل و ﺟﺎن ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ را ﻣﯽﭘﺬﻳﺮد و ﻳﺎ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ!‬ ‫‪1‬ـ ﻣﺨﺎرج ﮐﻮدﺗﺎی ‪ 28‬ﻣﺮداد هﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻴﻔﻦ ﮐﻴﻨﺰر در ﮐﺘﺎب »هﻤﻪ ﻣﺮدان‬ ‫ﺷﺎﻩ« ﮐﻪ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺗﺎزﻩ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ٌﻩ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ ارزﻳﺎﺑﯽ هﺎ ﺑﻴﻦ ﺻﺪ هﺰار ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻧﻮﺳﺎن‬ ‫دارد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در روﺷﻦ ﻧﺒﻮدن ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺨﺎرج اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻗﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﻴﺎﻳﺪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬

‫‪59‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮت ﮐﻢ ﺧﺮﺟﯽ اﻳﻦ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻘﻂ ﭘﻮلهﺎﻳﯽ را ﮐﻪ در روز ﮐﻮدﺗﺎ در ﺑﻴﻦ ﻟﺸﻮش‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺁوردﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﺳﺎواک ﻓﺮاﺗﺮ از دوﻟﺖ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ از ﺳﺎلهﺎی زﻧﺪان ﺑﺤﺚ را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺴﺎﺳﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻳﮏ‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ در اذهﺎن زﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪای ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺁﺷﻨﺎﺳﺖ‪ :‬ﺳﺎواک‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎی ﺟﻬﺎن دﺳﺘﮕﺎﻩ ﭘﻠﻴﺲ ﺳﻴﺎﺳﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮﻳﻢ ﻳﺎ ﺟﺎهﻠﻴﻢ ﻳﺎ ﺗﺠﺎهﻞ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﻟﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﺮای روﺳﻴﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﺁرزوﻳﯽ دارد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬دوﻟﺘﯽ ﺑﺪون ارﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﻠﻴﺲ‪ ،‬و ﺑﺪون ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺎزی اداری«‪ .‬و هﻤﻪ‬ ‫ﻣﯽداﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺁن ﮐﺸﻮر ﭼﻪ از ﺁب در ﺁﻣﺪ! روﺳﻴﻪ ﺷﻮروی اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ارﺗﺶ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﻠﻴﺲ و ﻧﻪ‬ ‫ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺎزی اداری!‬ ‫اﻳﻦ را ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺣﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺳﺎواک ﭘﻠﻴﺲ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫رﻓﺘﻦ ﻣﺼﺪق‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ادارﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﻠﺖ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ وادار ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺷﺪ و اﻳﻦ ﮐﺎر هﻢ اﺑﺰار ﺧﻮدش را ﻣﯽﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﺳﺎواک ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻴﻤﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد رﻳﺎﺳﺖ ﺁن را ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1961‬ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و ‪ 6‬ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﮑﯽ از ﻣﺰدوران هﻤﻴﻦ ﺳﺎواک ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ را دارم ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻣﻨﻔﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺨﺘﻴﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮی ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﻳﮑﯽ از اوﻟﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ ﻣﻦ اﻧﺤﻼل اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ هﺮ دوﻟﺘﯽ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺮ ﺑﻪ راﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺎز را‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺁنهﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺳﺨﺖ زﻧﻨﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرﺗﯽ ﺧﻮد ﺳﺮ و ﺧﻮد‬ ‫رأی ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﺎﮐﻢ ﺷﻮد و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎواک هﺮ ﮐﻪ را ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﻮع‬ ‫ﺧﻄﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﺤﻮﻳﻞ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺖ ﺁن ﭼﻴﺰی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺪق‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬او دادﮔﺎﻩ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮای رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ وﺿﻊ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن اﺧﺘﻼس ﻧﻴﺰ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ از او‪،‬‬ ‫هﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺟﺮم »اﺧﻼﻟﮕﺮی«‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪای ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻈﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ در ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﮔﺬرد وﺣﺸﺘﻨﺎک اﺳﺖ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺳﺎواک روشهﺎ‬ ‫ﻇﺮﻳﻒﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻸ در ﮔﻮش ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﮔﻮﺷﯽهﺎﻳﯽ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺻﺪا را در ﺁن ﺑﻪ ﺣﺪی ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻣﺘﻬﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ هﺮ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ اﻗﺮار ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ رواﻟﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﮑﻨﺠﻪهﺎی ﻧﺎزیهﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس اﺳﺖ‪ :‬ﺷُﮏ اﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ‪ ،‬ﺳﻮزاﻧﺪن ﺑﺎ ﺳﻴﮕﺎر و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬وﻟﯽ هﻤ ٌﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ ﺑﺎ روشهﺎﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ از ﺧﺎرج وارد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫در ﺁﻏﺎز ﺳﺎواک ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺸﺎور ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ هﻢ ﺑﻮد وﻟﯽ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ از وﺟﻮد ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﯽﻧﻴﺎز ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺮای ﺧﻮدﮐﻔﺎ ﺷﺪن ﻓﺮاهﻢ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد! ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ‬ ‫ﺗﺎ هﻤﻴﻦ اواﺧﺮ هﻢ راﻳﺞ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد و ﻓﺴﺎد ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮی ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﺎ ﺁن ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎز داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ زﻣﻴﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﯽﺷﺪ و ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﻮهﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ – ﻳﺎ اﺗﻬﺎم‬ ‫دﻳﮕﺮی از اﻳﻦ ﻧﻮع‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺗﻮهﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل زﻧﺪان‬ ‫‪61‬‬

‫ﻣﺤﮑﻮﻣﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﺳﺎل ﺁن را در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺒﺮدم‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ‬ ‫ﻣﺤﮑﻮﻣﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎواک در دل هﻤﻪ وﺣﺸﺖ اﻳﺠﺎد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺷﻴﻮﻩهﺎی ﺧﺎص ﺳﺎواک اﻳﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ را در ﻳﮏ اﻃﺎق ﺳﺎﻋﺖهﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و ﭘﺲ از ﺁن ﺳﺌﻮالهﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﮐﺘﺒﯽ از ﺑﻴﺮون ﺑﻪ داﺧﻞ اﻃﺎق ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﻓﻀﺎ اﻳﺠﺎد دﻟﻬﺮﻩ و اﺿﻄﺮاب ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻼ ﭘﺲ ﻓﺮدا ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8‬ﺻﺒﺢ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺁن ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺮود و ﻣﺜ ً‬ ‫ﺳﺎواک ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر ‪ 48‬ﺳﺎﻋﺘﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮی ﺑﺮ او ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎزﭘﺮﺳﯽ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪای ﻧﺮم و رام ﺑﺪل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻢ درﺧﻮر ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و دﺳﺘﮕﺎﻩ اداری ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫هﺮ ﻗﺪر ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻣﻮازی ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر وزارای ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺁﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﮐﻞ دﺳﺘﮕﺎﻩ اداری در ﻣﺮﺣﻠ ٌﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺳﺎواک و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﺶ را‬ ‫ﺳﺎواک دوم ﮔﺬاﺷﺘﻪام‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺼﻮدم از ﺳﺎواک دوم ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻃﺮحهﺎ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﮑﺎﻳﺎت رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد و از وزراء ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮد‬ ‫و هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ٌﻩ رﺋﻴﺲ دﻓﺘﺮ درﺑﺎر ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﯽﺷﺪ و از ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻋﺮوﺳﮏ ﺧﻴﻤﻪ ﺷﺐ‬ ‫ﺑﺎزی اﺳﺖ!‬ ‫ﺳﺎواک ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ رژﻳﻢ ﺁنهﺎ را ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﯽداد روشهﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1978‬ﻣﺎ در ﻳﮏ روز ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﺬهﺒﯽ در ﻣﻨﺰل‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎغ ﺑﺰرﮔﯽ در ﮐﺎرواﻧﺴﺮا ﺳﻨﮕﯽ داﺷﺖ ﺿﻴﺎﻓﺘﯽ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬از ﺗﻤﺎم ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺁﻧﻬﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺪﻋﻮﻳﻦ ﻳﮏ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ و ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﻳﮏ »ﺳﻤﭙﺎﺗﻴﺰان« هﻢ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺎ هﻤﻪ در ﻗﺎﻧﻮﻧﯽﺗﺮﻳﻦ وﺿﻊ ﻣﻤﮑﻦ دور هﻢ ﺟﻤﻊ ﺑﻮدﻳﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺳﺮ و ﮐﻠ ٌﻪ ‪ 400‬ﻧﻔﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻟﺒﺎسهﺎی ﻣﺘﺤﺪاﻟﺸﮑﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﭼﻤﺎقهﺎی ﻋﻈﻴﻢ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﺪر‬ ‫واﻗﻊ ﮐﺘﮑﻤﺎن زدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را »ﺧﻮدﻓﺮوﺧﺘﻪ«‪» ،‬ﺧﺎﺋﻦ«‪» ،‬ﻧﻮﮐﺮ اﺟﻨﺒﯽ« ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺮاب ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻣﺎ ﺣﺪود ‪ 1500‬زن و ﻣﺮد را ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎ اﺗﻮﺑﻮس و‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎ ﺑﻨﺰ ‪ 450‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ هﻤﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﭘﺎی ﺑﺮهﻨﻪ و ﭘﻴﺎدﻩ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ از ﮔﻮﺷﻪای ﺧﻮدم را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﺳﺮ راهﻢ ﺻﺪهﺎ ﺟﻔﺖ ﮐﻔﺶ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﻳﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن دﭼﺎر ﺧﻮن رﻳﺰی ﺷﺪﻳﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﯽﺣﺮﮐﺖ و ﺑﯽﺣﺎل در‬ ‫ﺑﺎغ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﻮاﻟﯽ ‪ 9‬و ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﺐ از ﻣﺨﻔﯽﮔﺎﻩ ﮐﻮﭼﮑﻤﺎن ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدم و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﮐﺴﯽ و دﺳﺘﯽ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪام رﺳﻴﺪم ﺳﺎﻋﺖ ﻳﮏ ﺑﻌﺪ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻮد‪.‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪم ﻓﻬﻤﻴﺪم ژﻧﺮاﻟﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت را رهﺒﺮی ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﭼﻪ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺳﺎواک ﺑﺎ هﻠﯽﮐﻮﭘﺘﺮ ﻣﺤﻞ را ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺻﻒﺁراﺋﯽ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬ ‫در ﺧﻮر ﻳﮏ ﺟﻨﮓ واﻗﻌﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺮان ﺳﺎواک ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن در ﺁن ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺰاﻳﺎی ﻣﺎﻟﯽ و‬ ‫اﺧﺘﻴﺎراﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ وزرا از ﺁن ﻣﺤﺮوم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮًا ﺁدمهﺎی ﻣﻨﻔﻮری ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﺰ‬ ‫ﭘﺎﮐﺮوان ﮐﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ در ﺁن ﺳﻪ‬

‫‪62‬‬

‫ﺳﺎل ﺷﮑﻨﺠﻪ در ﺳﺎواک ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺸﺖ و ﮐﺘﮏ ﺣﺘﻤًﺎ راﻳﺞ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺷﮑﻨﺠﻪهﺎی ﻣﺘﺸﮑﻞ‬ ‫و ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺪاوم وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺼﻴﺮی‪ ،‬هﻤﺎن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و ‪ 14‬ﺳﺎل در رأس‬ ‫ﺳﺎواک ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﺷﻌﻮر و اﺧﻼق ﻓﺮد ﭘﺴﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﮐﺮوان اﻧﺴﺎندوﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻌﻮر‬ ‫و ﻓﺮهﻨﮕﺶ ﺑﯽﺷﮏ از ﺳﻄﺢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ زﺑﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﻣﺜﻞ ﻓﺎرﺳﯽ و ﺑﻞ ﺑﻬﺘﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادﻩ‪-‬‬ ‫اش ﺑﺎ اﻳﻦ زﺑﺎن ﺣﺮف ﻣﯽزد‪ .‬وﻗﺘﯽ دوﮔﻞ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﺎﮐﺮوان ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ اﻓﺴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ؟« و ﭘﺎﮐﺮوان ﺟﻮاب دادﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪» :‬ژﻧﺮال ﻣﻦ اﻓﺴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻧﻴﺴﺘﻢ«‪.‬‬ ‫ﭘﺎﮐﺮوان هﺮ ﭼﻪ از دﺳﺘﺶ ﺑﺮ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﺑﺮای ﻧﺮم ﮐﺮدن روشهﺎی ﺧﺸﻦ ﺳﺎواک و‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻧﻈﻢ در ﮐﺎرهﺎی ﺁن دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪ وﻟﯽ ﻧﻈﺮش را هﻢ ﺑﺎ ادب و‬ ‫ﺗﻮاﺿﻊ هﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از دﻻﺋﻞ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و اﺻﺮار‬ ‫ﭘﺎﮐﺮوان ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﻴﺮو ﻣﺼﺪق ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺎرهﺎی ﺣﺴﺎس ﺑﻮد‪ .‬او‬ ‫ﺣﺘﯽ اﺳﻢ ﻣﺮا هﻢ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺳﺎلهﺎ ﺑﻌﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪم‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﻦ اﻧﺤﻼل ﺳﺎواک را ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدم و ﻻﻳﺤ ٌﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺁن را ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ رﺳﻴﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮدم ﺑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻇﺮف ‪ 25‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ اﻋﻀﺎی‬ ‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ و ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ وارد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدم‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻻﻳﺤﻪ وﺟﻮد دﺳﺘﮕﺎﻩ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ را ﺑﺮای ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻄﻠﻘًﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﺗﺸﮑﻴﻼﺗﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻣﮑﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اوﺿﺎع را ﻣﯽداد‪،‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﯽرﻓﺖ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻔﻘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺮح واﻗﻌﻪای ﮐﻪ در ﻳﮑﯽ از ﺟﺮاﻳﺪ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ اﺟﺤﺎﻓﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﺟﻮاﻧﯽ هﻤﺮاﻩ ﻧﺎﻣﺰدش ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﻐﺎزﻩهﺎی ﺷﻴﮏ ﺗﻬﺮان ﻣﯽرود ﮐﻪ‬ ‫هﺪﻳﻪای ﺑﺨﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎون ﻧﺼﻴﺮی‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ رﺋﻴﺲ ﺑﺨﺶ ﺷﮑﻨﺠﻪ هﻢ ﺳﺮ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻗﺒﻞ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﮐﺎر او ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﺟﻮان ﺑﻪ او ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺖ او ﻧﻴﺴﺖ و از او‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎی دادن ﺟﻮاﺑﯽ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺷﮑﻨﺠﻪﮔﺮ ﺳﺎواک در ﻣﻘﺎﺑﻞ هﻤ ٌﻪ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﺮد ﺟﻮان دﺳﺘﻮر ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ از ﻣﻐﺎزﻩ ﺧﺎرج ﺷﻮد و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺟﻮان ﻧﻤﯽﭘﺬﻳﺮد‬ ‫هﻔﺖﺗﻴﺮش را ﻣﯽﮐﺸﺪ و او را ﻣﯽﮐﺸﺪ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﯽﺁﻳﺪ؟ ﭘﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ واﻗﻌﻪ ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﮔﺰارﺷﺶ را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬ ‫ﮐﺎر ﺑﻪ دادﮔﺴﺘﺮی ﺣﻮاﻟﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺮدای ﺁن روز‪ ،‬ﺳﺎواک ﮐﺎخ دادﮔﺴﺘﺮی را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﺮوﻧﺪﻩ را ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ هﻢ ﭘﺲ از ﺁن ﻣﺰاﺣﻢ ﻗﺎﺗﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ از اﻳﻦ ﺣﻮادث ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯽهﻴﭻ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط از اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻃﺮﻓﺪاری ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﻦ ﭼﻴﺰهﺎ را ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮدش هﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ هﻴﭻ ﮐﺲ درﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺣﻖ‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ او را ﻧﻤﯽﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ از ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ او ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن ﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد ﭘﻴﺸﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺪاﻟﺖ را هﻢ ﺧﻮد اﺟﺮا ﻣﯽﮐﺮد و ﺟﻮاﺑﮕﻮی اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻠﯽ ﻋﺮب ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺪون ﻣﺬهﺐ دوام ﻣﯽﺁورد وﻟﯽ ﺑﺪون ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪ -1‬اﻟﻤﻠﮏ ﻳﺒﻘﯽ ﻣﻊ اﻟﮑﻔﺮ و ﻻ ﻳﺒﻘﯽ ﻣﻊ اﻟﻈﻠﻢ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫‪3‬‬ ‫ﺗﺮدﺳﺘﯽهﺎی ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﺮر ﻣﺮﺗﮑﺐ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻴﺐ وﻧﻘﺺ ﻓﺮاوان دارد در ﺻﻮرﺗﯽ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺖ و ﮐﺎرهﺎی ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﻮب ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﺎی ﮐﺎرهﺎی اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهﺎی ﻇﺎهﺮ ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺮدم را اﻏﻔﺎل ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻋﻨﻮان اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪی هﻢ ﮐﻪ در ‪ 1963‬ﺑﻪ‬ ‫راﻩ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮔﻮل زﻧﻨﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد اﻧﻘﻼب ﮐﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﻘﻼﺑﺶ را ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻌﻔﺎی از ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺁﻏﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل‪ ،‬اﻋﻢ از ﺳﻄﺤﯽ ﻳﺎ ﻋﻤﻘﯽ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ‬ ‫ﻗﺒﻮل‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪش‪ ،‬ﺧﻴﺮ!‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺎﻩ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن او‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻤﯽﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ رﺳﻢ و ﻋﺎدت ﺗﻤﺎم هﻤّﺶ را ﺻﺮف ﻇﻮاهﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻩام ﮐﻪ ژﻳﺴﮑﺎردﻳﺴﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬وﻗﺘﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر از اﻳﺮان دﻳﺪن‬ ‫ﮐﺮدم هﺮﮔﺰ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ از ﺟﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﯽ ﻧﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬داﺋﻢ ﺳﻮار هﻠﯽﮐﻮﭘﺘﺮ ﺑﻮدﻳﻢ و اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‬ ‫اﺳﺒﺎب ﺣﻴﺮت ﻣﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬از ﭘﻨﻴﺎﺗﻮﻓﺴﮑﯽ ‪ Poniatowski‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺮود و در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺳﺮ و ﮔﻮﺷﯽ ﺁب ﺑﺪهﺪ«‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﭘﻨﻴﺎﺗﻮﻓﺴﮑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺴﺎد ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺗﺼﻮری ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪1974‬‬ ‫ﺑﺮ هﻤﻪ ﺟﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻮل ﺑﯽﺣﺴﺎب ﻧﻔﺖ ﭼﻨﺎن ﺟﺎری ﺑﻮد ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﺑﺎ‬ ‫دﻻرهﺎ ﭼﻪ ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻮﮐﻴﺴﻪﮔﺎن وﻟﺨﺮﺟﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺛﺮوﺗﺸﺎن را ﺑﻪ رخ دﻳﮕﺮان ﺑﮑﺸﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﺘﻤﻌﯽ ﻋﻈﻴﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺮﻳﺤﮕﺎﻩ زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﺷﻴﻮخ ﻋﺮب ﺷﻮد‪ ،‬ﻃﻴﺎر ٌﻩ ﮐﻨﮑﻮرد‬ ‫ﺳﻔﺎرش ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﮔﺎﻩ اﺗﻤﯽ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﻳﯽ ﭘﻮل وام ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﻣﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯽ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪم ﻧﺎﺁﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ارﺗﺶ ﻣﻮﺷﮏ هﺎرﭘﻮن ‪Harpoon‬‬ ‫ﻣﯽﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻳﮏ دورﻩ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺁﺟﺮ ﺑﻪ اﻧﺪا ٌز ﮐﺎﻓﯽ در ﮐﺸﻮر‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺒﺎبﺑﺎزی ﻣﯽﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﭘﻮل از هﻤﺎن راهﯽ ﮐﻪ وارد اﻳﺮان ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﺎز‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺮی از ﺁن ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺷﻮﻩ در ﺟﻴﺐ ﮐﺎرﻣﻨﺪان و وزارء ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﮐﺸﻮری ﮐﻪ دﭼﺎر هﻤﻪ ﻧﻮع ﮐﻤﺒﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺸﻢ و هﻢﭼﺸﻤﯽ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﺋﯽ راﻳﺞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و اﻳﻦ‬ ‫ﺁﻣﺪ و رﻓﺖ دﻻر ﺧﺎﺻﻴﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺮف ﮐﺴﯽ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬اﻓﺮاد اﺳﺘﺨﻮاندار ﻣﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﮑﻨﻮﮐﺮاتهﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫ﮐﺸﻮر را ﺑﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ادارﻩ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﮐﺮات ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ ادارﻩ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺴﺎوی ﻣﺮدان ﺑﺪهﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدان هﻢ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﺴﺎوی در ﺣﺪ ﺣﺮف و ﺳﺨﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬رأی زﻧﺎن ﺑﻴﺶ از رأی‬ ‫ﻣﺮدان ارزش ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ هﺮ ﮔﺎﻩ در ﺻﻨﺪوق ﺑﺎز ﻣﯽﺷﺪ هﻤﻴﺸﻪ ‪%99.1‬د ﺁراء ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁن‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺁن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﺷﻌﺒﺪﻩﺑﺎزی در ﻣﻮرد ﺣﻖ زن ﺑﺮای ﻗﻀﺎوت‪ ،‬ﺑﺮای‬ ‫وﮐﻴﻞ ﺷﺪن و ﺑﺮای وزﻳﺮ ﺷﺪن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬وﺿﻊ زﻧﺎن در ﻣﻮاردی ﭼﻮن ﻃﻼق و‬

‫‪64‬‬

‫ﺟﺪاﺋﯽ از هﻤﺴﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ از دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن ﺧﺎرج ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ در‬ ‫ﻼ از ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐ ً‬ ‫ﺑﯽﺷﮏ از ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﺮﻳﺐﺗﺮ اﻳﺠﺎد »ﺳﭙﺎهﻴﺎن اﻧﻘﻼب« ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺎﻩ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ‬ ‫داﻧﺶ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ ﺗﺮوﻳﺞ و ﺁﺑﺎداﻧﯽ داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ اﺑﺘﺪاﺋﯽ و ﻟﺒﺎسهﺎﻳﯽ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪاﻟﺸﮑﻞ ﮐﻪ روزهﺎی ﺳﺎن رژﻩ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ در واﻗﻊ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد‬ ‫را ﺑﻪ دهﺎت ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن ﻧﺤﻮ ٌﻩ ﮐﺸﺎورزی را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ وﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ در ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫وﻗﺖﮔﺬراﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺁﺧﺮ ﺳﺮ هﻢ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺿﺪﺳﻠﻄﻨﺘﯽ دﺳﺖ ﻣﯽزدﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫درﺳﺖ ﻋﮑﺲ ﻣﻨﻈﻮری ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ از اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺳﭙﺎهﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﺎﻩ ﺟﻠﻮ‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران در ﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﺑﺪﻳﻊ ﮐﻪ ﺳﻪ اﺻﻞ از ﻧﻮزدﻩ اﺻﻞ »اﻧﻘﻼب ﺷﺎﻩ و ﻣﻠﺖ«‬ ‫را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽداد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﺨﺘﺮی ﮐﻪ اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺧﺼﻴﺼ ٌﻪ اﺻﻠﯽاش ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻻف ﻣﯽزد‪.‬‬ ‫ﻇﺎهﺮ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪ ٌﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎر ﺁن را ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ‬ ‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬اﺟﺮای ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮﺣﯽ اﺣﻴﺎﻧًﺎ ﻇﺮف ‪ 20‬ﺳﺎل و ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫و رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺘﺎب و ﺁن هﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ هﺪف ﮐﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮ ﺁورﻧﺪ‪» :‬اﻧﻘﻼب ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ«‪ .‬ﻣﺎ در ﭘﯽ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرهﺎی ﺳﻬﻞ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻓﮑﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﯽ و ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﻳﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ هﻢ زدن در هﻢ رﻳﺨﺖ‪.‬‬ ‫ﻻ ﺑﻪ وﻇﺎﺋﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد در‬ ‫ﻣﻼﮐﺎن ﺑﺰرگ ﻣﻨﻔﻮر ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ اﺻﻮ ً‬ ‫دهﺎت ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﮐﺎرهﺎ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ ﺁﺑﻴﺎری و ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻓﺎت و ﺑﻴﻤﺎری‪-‬‬ ‫هﺎی داﻣﯽ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ در ﺳﻄﺢ روﺳﺘﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁﻧﺎن ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﺠﺎب ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻳﮕﺮان هﻢ از ﺁن ﺑﻬﺮﻩﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺎدﻩ ﻓﺮوﺧﺘﻦ و اﻓﺰودن ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻣﻴﻨﺪاران‪ ،‬زﻣﻴﻦهﺎ را ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﻗﻄﻌﺎت‬ ‫ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﻗﻄﻌﻪای ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن ﭘﺲ‬ ‫از ﻳﮏ ﻳﺎ دو ﺳﺎل ﺷﻮق و ﺷﻌﻒ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ زراﻋﺖ را رهﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮهﺎ روی ﺁوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎذﺑﻪهﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮی را هﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﺑﺮد‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻴﺎن ﻳﮏ ﻧﻔﺮ‬ ‫روﺳﺘﺎﺋﯽ و ﺷﻬﺮی روز ﺑﻪ روز ﺁﺷﮑﺎرﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻣﻴﺰان ﻣﻌﻴﻨﯽ ﮔﻨﺪم ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ‬ ‫‪ 2000‬دﻻر ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬زارع اﻳﺮاﻧﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻓﻘﻂ ‪ 700‬دﻻر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺁورد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺻﺮاﻓﺖ ﮐﺸﺎورزی ﻧﻤﯽاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﯽﺁﻣﺪ و ﺳﻴﮕﺎرﻓﺮوﺷﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﻠﻪای ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از هﻤﻴﻦ ﮐﺎرﮔﺮان ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﯽرﻳﺸﻪ ﮔﺮد‬ ‫ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻩ‪ ،‬هﺰﻳﻨ ٌﻪ واردات ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﯽ اﻳﺮان ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬ ‫دﻻر ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در زﻣﺎن ﻣﺼﺪق ﻣﺎ ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ و ﭘﻨﺒﻪ و ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﺑﻪ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺎﻻ‬ ‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖهﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ازدﻳﺎد ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺳﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺒﮑ ٌﻪ ﺁﺑﻴﺎری ﺑﻨﺎ ﮐﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﺎورزی ﻣﮑﺎﻧﻴﺰﻩ روی ﺁوردﻳﻢ وﻟﯽ هﻴﭻ ﮐﺪام از اﻳﻦ‬ ‫ﻼ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﮐﺎرهﺎ را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺎز اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻳﻢ و درﺁﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺎ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﺧﺮﻳﺪ ﮐﻨﮑﻮرد و ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدن ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻴﺶ ﺑﻪ هﺪر رﻓﺖ‪.‬‬ ‫در ﺁﻏﺎز ﻃﺮح اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ دﻳﮑﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪزﺑﺎﻧﺎن‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ هﺪف ﺁن ﮐﺸﻮر ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁوردن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺸﺎورزی در اﻳﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﺮای ﮔﻨﺪم‪-‬‬ ‫ﻣﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﺸﻮرهﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻮﻟﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫دهﻨﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﭘﺲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫ﺟﺸﻦهﺎی ‪ 2500‬ﺳﺎﻟﻪ اوج ﺧﺎک در ﭼﺸﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪنهﺎ و ﭼﺸﻢﺑﻨﺪی ﮐﺮدنهﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻠﺴﻠ ٌﻪ‬ ‫ﻧﻮﭘﺎی ﭘﻬﻠﻮی ﭼﻪ وﺟﻪ ﺷﺒﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ هﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﺲ‬ ‫از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 2500‬ﺳﺎل اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﺪودًا ﺑﺮ هﻤﺎن ﻗﻠﻤﺮوﺋﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ هﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن در‬ ‫ﺁن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ؟ ﭼﻪ ﺗﺪاوﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮان در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻳﺎﻓﺖ؟ ﺧﺮاﺑﻪهﺎی ﻗﺼﺮهﺎی‬ ‫دارﻳﻮش و ﺧﺸﺎﻳﺎرﺷﺎﻩ در ﺷﺮق ﺷﻴﺮاز اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﮔﻞ‪ ،‬زادﮔﺎﻩ ﺳﻌﺪی‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺸﻖ و‬ ‫ﺷﻌﺮ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺧﻴﺮﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ و درﺧﺸﺎن ﭼﻮن ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﮐﻠﺪﻩ و ﺁﺷﻮر و ﺁﺳﻴﺎی ﺻﻐﻴﺮ وﻣﺼﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﺎ هﻨﺪ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫و از ﭘﻴﺮوزیهﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﺮان ﻧﻮﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮد؟ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻳﺮان‬ ‫دﻳﺮوز و ﻋﻈﻤﺖ دﻳﺮوز‪ ،‬اﻣﺮوز هﻢ ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ و ﻣﺎ در ﻗﻠ ٌﻪ ﺗﻤﺪﻧﻴﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در دو هﺰارﻩ و ﻧﻴﻢ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻳﻢ«‪ .‬ﭼﻪ دل ﺧﻮﺷﮑﻨﮏ ﺑﺎﻃﻠﯽ!‬ ‫ﺧﺮاﺑﻪهﺎی ﺑﺎﻋﻈﻤﺖ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ در ﺳﺎلهﺎی ﺁﺧﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻩ ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ و ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻧﺠﺎ را ﺻﺤﻨ ٌﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﺣﺘﯽ ﻣﺤﻞ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺑﻴﻼن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهﺎی ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺳﺎﻟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ و رﻗﺺ ﺑﺮای ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻓﮑﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ و ﻳﺎ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺷﺪ در ﺁن ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎبهﺎی دﻗﻴﻖ رﺳﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺪر ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن »ﺻﺤﻨ ٌﻪ‬ ‫ﺁراﺳﺘﻪ« ﻣﯽﺷﺪ ﺳﺮ را ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎور ﮐﺮد ﮐﻪ اﻳﺮان در ﺻﻒ ﮐﺸﻮرهﺎی ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻗﺮار‬ ‫دارد‪ :‬ﻳﻌﻨﯽ هﻤﺎن اﻇﻬﺎرات ﺷﺎﻩ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﻣﺎ ﺑﺰودی ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻳﺎ هﻔﺘﻤﻴﻦ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺸﻦهﺎی ﺳﺎل ‪ 1971‬ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ ﻏﺮور ﻓﺮاوان از دﺳﺘﺎوردهﺎی اﻧﺪک را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﺸﻦهﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻻفهﺎﺋﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﻢ و ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻀﺤﮑﻪ ﺷﺪﻧﯽ را ﮐﻪ ﮐﻔﺎرﻩاش ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎدرﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰهﺎ از اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻳﺮان وارد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺤﺎﻧ ٌﻪ ﺗﺎﺟﺪاران ﺳﺎﺑﻖ و ﻻﺣﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﺷﭙﺰان ﻳﮑﯽ از ﮔﺮانﺗﺮﻳﻦ رﺳﺘﻮرانهﺎی ﭘﺎرﻳﺲ‪،‬‬ ‫»ﻣﺎﮐﺴﻴﻢ«‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣﯽﺷﺪ و هﺮ ﺻﺒﺢ ﺑﺎ هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﭼﺎدرهﺎی ﻓﺎﺧﺮی ﮐﻪ در ﺟﺎی‬ ‫ﺧﻮد ﺷﺎهﮑﺎرهﺎﻳﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻳﯽ ﮔﺰاف ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺼﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺧﻴﺎﻃﺎن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﮐﻼﻩ ﮔﻴﺲﺳﺎزان ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺮوارهﺎ رﻳﺶ‬ ‫ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺻﺎدر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزی ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﺑﺎزان را ﺑﺎ رﻳﺶ و ﭘﺸﻢ ﻋﺎرﻳﻪ ﺑﺮ‬ ‫اراﺑﻪهﺎ ﺳﻮار ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از رﻳﺶ »ﺑﺮﺑﺮهﺎ«‪ 1‬ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن را ﺁﻧﭽﻨﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار‬ ‫دادﻩ ﺑﻮد ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪای ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫و در هﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﯽ زﻣﺰﻣ ٌﻪ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ ﺑﻨﺎی ﺁن ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮش ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ دﺑﺪﺑﻪ و ﮐﺒﮑﺒ ٌﻪ رو ﺑﻪ اﻓﻮل‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻌﻴﺘﺶ زﻳﺮ ‪ 20‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﻼﺋﯽ ﺟﻨﻮنزدﻩ از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻀﺤﮑﻪ ﺑﺮای ﺗﻬﻴﻴﺞ ﻓﻘﺮا و ﻣﺤﺮوﻣﻴﻦ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎز ﺷﺎﻩ ﻧﻤﯽرﻗﺼﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪1‬ﮐﻠﻤ ٌﻪ »ﺑﺮﺑﺮ« از رﻳﺸ ٌﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ »ﺑﺎرﺑﺎروس« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻟﻐﺖ »ﺑﺎرب« ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی رﻳﺶ ﻧﻴﺰ از ﺁن ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻧﯽ ﻧﻈﻴﺮ هﻮﻣﺮ و هﺮودوت اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﻢ ﺑﻪ هﻤ ٌﻪ ﻏﻴﺮﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن اﻃﻼق ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ روﻣﻴﺎن ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر اﺧﺺ اﻗﻮام ژرﻣﻦ را ﺑﺮﺑﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫‪4‬‬ ‫ﺟﺎذﺑ ٌﻪ ﺣﺰب واﺣﺪ‬ ‫»ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و دم ﻧﺰﻧﻨﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻌﺎر ﮐﻪ در زﻣﺎن رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﺮ دﻳﻮارهﺎ‬ ‫ﻼ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪم‪ ،‬ﺁﻏﺎز‬ ‫ﻼ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد در زﻣﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او هﻢ ﻋﻤ ً‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﻳﺪ ﻣﯽداد ﮐﻪ اﺣﺰاب ﺁزاد ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد و ﻧﻘﺸﯽ ﻓﻌﺎل در‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻠﯽ اﻳﻔﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ اﺣﺰاب ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ ﭘﺎﻳ ٌﻪ ﻓﮑﺮی ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺴﻠﮏ روﺷﻨﯽ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﮐﺎدرهﺎی ﺣﺰﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﮐﻪ از ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن دﺳﺘﻮر ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﻣﺴﻠﮏ و ﺗﺸﮑﻴﻼت ﺑﻮد‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ اﻳﻦ ﺣﺰب ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ در‬ ‫اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪاش ادﻋﺎی ﺳﻠﻄﻨﺖﻃﻠﺒﯽ ﺑﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺰب در ‪ ،1949‬ﭘﺲ از ﺳﻮء ﻗﺼﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺷﺎﻩ ﺷﺪ ﻣﻨﺤﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬ ‫هﺮﮔﺰ درﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ – ﮐﻪ ﺧﻮد در ﻣﺤﻞ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ – ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﻻﻳﺤﻪای ﮐﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ را ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻋﻼم ﮐﺮد هﺮﮔﺰ ﻟﻐﻮ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1950‬هﻴﭻ ﮐﺪام از اﺣﺰاب‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﺷﺎن‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1934‬از اﻳﺮان ﺧﺎرج ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻋﻮت ﮐﻤﺎل‬ ‫ﺁﺗﺎﺗﻮرک ﺑﻪ ﺗﺮﮐﻴﻪ ﺑﺮود‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺎدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ٌﻩ ﺗﮏﺣﺰﺑﯽ را هﻢ ﮐﺸﻒ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺬر اﻳﻦ ﻓﮑﺮ در ﺁن زﻣﺎن ﮐﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪ و در ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺸﺴﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ در‬ ‫ﺳﺎلهﺎی ‪ 1956-1955‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﻪ ﻳﮏ ﺣﺰب ﺑﻠﮑﻪ دو ﺣﺰب در ﭼﺎرﭼﻮب ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﻪ ﻳﮏ ﻋﺪﻩ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب اول ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺪﻩای‬ ‫دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وارد ﺣﺰب دوم ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻳﻦ دو ﺣﺰب را ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ ﺷﻮﺧﯽ ﮐﻮﮐﺎﮐﻮﻻ و‬ ‫ﭘﭙﺴﯽﮐﻮﻻ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ :‬ﺷﻴﺸﻪهﺎ ﻋﻴﻦ هﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا ﻋﻴﻦ هﻢ و ﻣﺰﻩهﺎ ﻋﻴﻦ هﻢ‪.‬‬ ‫از ‪ 200‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ‪ 150 ،‬ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب »ﻣﻠﻴﻮن« و ‪ 50‬ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب »ﻣﺮدم« ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺰب ﻣﻠﻴﻮن در رأس ﻗﺪرت ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻀﻮ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﻮد‪ .‬اﻗﺒﺎل ﭘﺰﺷﮏ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺗﺨﺼﺼﺶ در ﮔﺮدﺁوری ﻣﻨﺎﺻﺐ رﻳﺎﺳﺖ ﺑﻮد‪ :‬در‬ ‫رأس ﺣﺪود ‪ 70‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ و ‪ 40‬ﺳﺎل ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬراﻧﺪ و ﺗﺎ ﺁﺧﺮ هﻢ‬ ‫ﺑﺨﺖ ﻳﺎرش ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻳﮑﺴﺎل ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب – ﮐﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﺶ ﺑﯽﺷﮏ داﻣﻨﮕﻴﺮ او ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺷﺪ –‬ ‫دار دﻧﻴﺎ را ﺗﺮک ﮔﻔﺖ‪ .‬اﮔﺮ هﺪف ﻧﻬﺎﺋﯽ دوﻟﺖ ﺣﻔﻆ ﺁراﻣﺶ ﺷﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺒﺎل هﻢ ﭼﻮن هﻮﻳﺪا‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺪﻩﺁل ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺣﻮز ٌﻩ اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺰب و ﺁن ﺣﻮزﻩ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺁن ﺣﺰب اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻗﻮاﻋﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺎزی »هﻔﺖ ﺧﺎﻧﻮار«‪ 1‬رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎزﻩ اﻳﻦ هﻢ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺷﺪ از ﺁن ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ روال ﺑﻪ دردی ﻧﻤﯽﺧﻮرد و ﻣﺸﮑﻼت ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺣﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫روزی ورقهﺎ را در هﻢ ﺑﺮ زد و از ﺁن ﺣﺰب »اﻳﺮانﻧﻮﻳﻦ« را ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺨﺺ‬ ‫هﻮﻳﺪا ﻳﮑﯽ از ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاراﻧﺶ ﺑﻮد‪ .‬هﻮﻳﺪا در اواﺧﺮ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮیاش دﺑﻴﺮ ﮐﻠﯽ اﻳﻦ ﺣﺰب را هﻢ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ – ﺣﺰب ﻣﺮدم هﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪67‬‬

‫ﺣﺰب اﻳﺮان ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺪت ‪ 12‬ﺳﺎل ﺑﺮ اﻳﺮان ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺰب‬ ‫وﺳﻴﻠﻪای ﺷﺪ ﺑﺮای اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﺷﺨﺼﯽ‪ .‬دﺑﻴﺮان ﮐﻞ اﻳﻦ ﺣﺰب ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺎم ﺑﯽﻣﺴﻤﺎی‬ ‫»اﻳﺪﺋﻮﻟﻮگ« دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز دوران ﭘﻴﺮی را در ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺲ ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ‬ ‫رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﭼﻨﺎن ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﮑﺮ و ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﺴﺨﺮﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ از راﻩ رﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﯽ هﻴﭻ درد ﺳﺮی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1974‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺧﺎرﺟﯽ را ﺑﺮای اﻧﺘﺸﺎر ﺧﺒﺮی ﻣﻬﻢ و ﺗﺎزﻩ دﻋﻮت‬ ‫ﮐﺮد‪ :‬اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺣﺰب واﺣﺪ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﮐﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻳﺮان را در دل‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺎی دهﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ در اﻳﻦ ﺣﺰب ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪهﺎﻳﺘﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از ﮐﺸﻮر ﺑﺮوﻳﺪ«‪ .‬هﻤﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻣﻌﺪودی‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻦ هﻢ از ﺁن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮی ﮔﺮﻓﺘﻦ ورﻗ ٌﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﮐﺎرت ﺑﺮای اﺳﺘﺨﺪام در‬ ‫ادارات ﻻزم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ اﻋﻀﺎی ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ هﻢ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﻠﺐﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫اوﻟﯽ ﮔﻮاهﯽ ﻣﯽداد ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن ﺑﻪ دوﻣﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬هﻮﻳﺪا ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎری ﮐﻪ ﮐﺮد اﻧﺘﻘﺎل از دﻓﺘﺮ‬ ‫ﺣﺰب اﻳﺮان ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﺣﺰب ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺘﯽ ﻣﺤﻠﺸﺎن هﻢ ﻳﮑﯽ ﺑﻮد – ﻣﻦ در اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎرﻩ ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ ﻧﮑﺮدﻩام‪ .3‬ﻳﻌﻨﯽ دﺑﻴﺮ ﮐﻞ ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از او ﺁﻣﻮزﮔﺎر در هﺮ دو ﭘﺴﺖ‬ ‫)ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی و دﺑﻴﺮﮐﻠﯽ ﺣﺰب( ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎن ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1978‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪ‪ ،‬وﺿﻊ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دورﻩ وﻇﺎﺋﻒ ﻧﺨﺴﺖ‪-‬‬ ‫وزﻳﺮی از رﻳﺎﺳﺖ ﺣﺰﺑﯽ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺗﺸﮑﻴﻼت رﺳﻤﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭼﻪ ﺑﻮد؟ در زﻣﺎن دوﻟﺖ ﮐﻮﺗﺎﻩ اﻣﻴﻨﯽ‬ ‫)‪ (1962-1961‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴ ٌﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻤًﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺣﺰب ﺁزاد ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ هﻴﭻ ﺣﺰﺑﯽ ﺑﺪون ﺁﻧﮑﻪ ﺷﺪﻳﺪًا ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻳﮏ‬ ‫ﺣﺰب ﺳﻠﻄﻨﺖﻃﻠﺐ و ﺳﺮﺳﭙﺮد ٌﻩ ﻣﺸﺮوﻃ ٌﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪن اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪاش‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد ﺗﻦ ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮﺳﯽهﺎی ﺳﺎواک ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬هﻴﭻ ﻣﺠﻤﻌﯽ ﺑﺪون ﺟﻮاز اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﺧﻪهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽداد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺰب اﻳﺮان ﮐﻪ ﻣﻦ ﻋﻀﻮش‬ ‫ﻼ در زﻣﺎن رﻳﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﻟﻨﮓ ﻟﻨﮕﺎن ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬ﮔﺎﻩ در زﻧﺪان ﺑﻮدﻳﻢ و ﮔﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺟﻤﻬﻮری ﮐﻨﺪی‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺁزادی ﭘﻴﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ و از ﺁن ﺑﺮای ﺗﻈﺎهﺮات و اﻇﻬﺎر وﺟﻮد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺣﻖ دادن اﻋﻼﻣﻴﻪ در هﻴﭻ روزﻧﺎﻣﻪای ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﺎواک ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ راهﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﭘﺨﺶ اﻋﻼﻣﻴﻪهﺎی ﺑﯽﻧﺎم و ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻣﻀﺎی ﻳﮑﯽ از ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪهﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﻤﺎن ﻣﯽﺁﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ‪ 1977‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﻓﺮوهﺮ ﻧﺎﻣﻪای ﺳﺮﮔﺸﺎدﻩ درﺑﺎر ٌﻩ ﮔﺮﻓﺘﺎریهﺎی ﺟﺎوداﻧﻪ‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ‪ :‬ﺳﺎواک‪ ،‬ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺁزادیهﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ و رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ .‬در‬ ‫هﻤﺎن روز ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻤﺪاﻧﻢ را هﻢ ﺑﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻤﺪان ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫زﻧﺪاﻧﻢ را ﮐﻪ در ﺁن ﻟﻮازم اوﻟﻴﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﻢ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻋﺎدت داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺶ ﺑﺎر ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺷﺶ ﺑﺎر زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﻴﻤﯽ از ﺳﺎل‬ ‫‪ ،1960‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﺎلهﺎی ‪ 1961‬و ‪ 1962‬و ﻧﻴﻤ ٌﻪ اول ‪ 1963‬را در ﭘﺸﺖ ﻣﻴﻠﻪهﺎ ﺑﺴﺮ ﺑﺮدم‪ .‬ﺑﻘﻴ ٌﻪ‬ ‫ﻣﺪت هﻢ در ﺧﺎﻧﻪام ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ هﻤ ٌﻪ ﻣﺎ را ﺗﻴﺮﺑﺎران ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻻزم را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬ ‫ﻧﮑﺮد؟ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻮاری‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ ﮐﻪ از واﮐﻨﺶ اﻓﮑﺎر‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ دﻧﻴﺎی ﻏﺮب واهﻤﻪ داﺷﺘﻨﺪ او را از ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻨﺼﺮف ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺁن ﺳﺎلهﺎی‬ ‫‪68‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺳﺮد اﻋﺪام ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ و ﺗﺮورﻳﺴﺖهﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻮد وﻟﯽ ﮐﺸﺘﻦ وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻨﺎهﺸﺎن داﺷﺘﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪی ﺳﻮای ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺑﻮد ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﯽاﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺣﺰب واﺣﺪ ﻧﻪ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﮐﺮد و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﺁن ﻓﻘﻂ‬ ‫ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺎﺧﻪهﺎی اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﺘﺎدن ﺁن ﺑﻪ داﻣﻦ ﻣﺬهﺒﻴﻮن و‬ ‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ...‬از اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻩ ﻣﺘﻌﺎدل ﻣﻴﺎﻧﻪرو ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮوﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را در ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺎزی ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻪ ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨﺎن‬ ‫اوﺿﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ هﺮج و ﻣﺮﺟﯽ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺖ ﺁن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﻮط ﭼﻬﺮ ٌﻩ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت را‪ ،‬ﮐﻪ در ﻓﺼﻮل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﺷﺎرﻩ از ﺁن ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﯽﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎری ﺧﻮد ﺑﺰرگﺑﻴﻨﯽ‬ ‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻪ ﻣﺸﮑﻮک ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮐﺴﯽ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ دوﺳﺖ و ﻳﺎری داﺷﺖ؟ اﺳﺒﺎب‬ ‫ﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬دورش را ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺑﻪ ﺧﺎک ﻣﯽ‪-‬‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬از اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﺶ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرش را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ وﻟﯽ دوﺳﺘﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺻﺎﺣﺐ دوﺳﺖ ﺑﻮد و ﺗﺤﺴﻴﻦﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ او را هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﻣﻌﺎﻳﺐ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﻮر ﺳﺎدات ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﺮای ﺁن ﮐﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺘﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ را ﭘﺲ ﻣﯽزد‪،‬‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ ﮐﺲ دﻳﮕﺮی از او ﺑﺎهﻮشﺗﺮ‪ ،‬ﺁراﺳﺘﻪﺗﺮ‪ ،‬ﻗﻮیﺗﺮ‪ ،‬ﺟﺬابﺗﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ از هﺮ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﺮﺗﺮ از هﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻘﻂ ﺁدمهﺎی ﺗﻨﮏﻣﺎﻳﻪ‬ ‫و ﻓﺎﺳﺪ را در اﻃﺮاف ﺧﻮد ﮔﺮد ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻮاﻧﺎن را ﺟﺬب ﮐﻨﺪ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻧﻬﺎ در زﻣﺎن وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ ﺁﻏﻮش ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮی ﮐﻪ از ﺧﻮد داﺷﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﮏ راهﻨﻤﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬در هﻤ ٌﻪ ﮐﺎرهﺎ ﺣﺘﯽ‬ ‫در ﺣﺪ اﻧﺘﺨﺎب رﺋﻴﺲ ﮐﻼﻧﺘﺮی ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺳﻬﺎم و ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﺗﻮﺳﻌ ٌﻪ ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﺗﺠﺎری هﻢ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻔﺘﯽ و اﻧﺮژی ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻴﺎل‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد اﻋﻤﺎل او ﺟﻮاب ﺑﻪ دﻧﻴﺎ و ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﮐﺎرهﺎﻳﺶ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺧﻮر ادﻋﺎهﺎ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽ و ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺣﺘﯽ اﻳﻦ ﮐﺞذوﻗﯽ را هﻢ ﻧﺸﺎن داد و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻓﺮدرﻳﮏ ﮐﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری‬ ‫دﺳﺖ زدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ او را »ﻳﮑﺘﺎ« ﻟﻘﺐ دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺷﺎﻩ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ‬ ‫ﮔﻮﻳﺎﺳﺖ‪» :‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ«‪ .‬ﮐﺪام ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ؟ اﻳﺠﺎد ﺗﻤﺪن ﺑﺰرگ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﻤﺪﻧﯽ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁورد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ 55‬درﺻﺪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ »ﺳﭙﺎﻩ داﻧﺶ« ﺧﻮاﻧﺪن و‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ؟ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪﺗﺮ اﻳﻦ ﻣﯽﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازیهﺎﻳﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺗﺨﻴﻠﯽ‬ ‫رﻳﺨﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮل ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺟﻮانهﺎ را ﺑﺮای ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺰ ٌﻩ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﺁزادی را ﺑﻬﺘﺮ درک ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎش ﺑﻪ ﺟﺎی اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺎر ﭘﻮلهﺎ را واﻗﻌًﺎ ﺻﺮف ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﺑﻴﺴﻮادی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ رﻏﻢ ﻇﻮاهﺮ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﭘﯽ و زﻳﺮﺑﻨﺎ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﺗﻨﺪﺑﺎدی ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻮد در هﻢ رﻳﺨﺖ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮐﻪ ﻏﺮق ﺧﻮدﺧﻮاهﯽهﺎ و ﮐﻮﺗﻪ ﺑﻴﻨﯽهﺎﻳﺶ ﺑﻮد هﺮﮔﺰ از‬ ‫ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ هﻢ ﺣﺎﻣﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ و هﻢ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ او ﺑﺎﺷﻨﺪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ از ﭘﺲ هﻤ ٌﻪ ﮐﺎرهﺎ ﺑﺮ ﻣﯽﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺗﻤﺎم‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮان ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﺮان ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﻧﺨﺴﺖ‪-‬‬ ‫وزﻳﺮی ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﻃﯽ ‪ 37‬ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ دو ﺑﺎر ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎر اول در زﻣﺎن‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻗﻮاماﻟﺴﻄﻨﻪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺠﺎت ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬و ﺑﺎر دوم در زﻣﺎن ﻣﺼﺪق و ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ .‬ﻟﺬت دو ﭘﻴﺮوزی واﻗﻌﯽ را درک ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺎواک ﺳﺎزﻣﺎندهﻨﺪﻩاش‬ ‫ﻧﺒﻮد وﻟﯽ ﮐﺎر ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دو ﻣﻮرد ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از ﻋﺰﻳﻤﺘﺶ از اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ را ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫دﻳﻮارهﺎ ﺷﻌﺎرهﺎی رﮐﻴﮏ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺟﻮاب دادم‪» :‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷﺶ روز ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺪهﻨﺪ اﻳﻦ وﺿﻊ‬ ‫ﻋﻮض ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫هﻤﺎن ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی دوران‬ ‫ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺻﺪارت ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﮐﻪ در اﻳﺮان ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﮐﻪ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﻗﺒﻮل ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖهﺎﻳﺶ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖهﺎ را ﮔﺮدن‬ ‫ﻣﯽﮔﻴﺮم‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻴﺰی را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ در ﭘﺸﺖ هﻴﭻ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺳﻨﮕﺮ‬ ‫ﻧﻤﯽﮔﻴﺮم‪ .‬دوﻟﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﭘﻨﺞ روز ﺑﻌﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻴ ٌﻪ ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰی ﺑﺮ دﻳﻮارهﺎ ﻧﻤﯽﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮب ﻣﯽرﺳﻨﺪ!« ﻣﻦ ﺟﻮاب دادم‪» :‬ﻗﺎﻋﺪﻩ هﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ از اﻳﻦ ﺣﺮفهﺎ ﺑﻪ او زدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ »هﻔﺖ ﺧﺎﻧﻮار« ﻧﺎم ﺑﺎزی ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪای اﺳﺖ ﺑﺎ ورق‪ .‬دﺳﺘ ٌﻪ ورق ﻣﺨﺼﻮص اﻳﻦ ﺑﺎزی ﺷﺎﻣﻞ ‪ 42‬ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 6‬ﻧﻔﺮ از‬ ‫اﻋﻀﺎء ‪ 7‬ﺧﺎﻧﻮادﻩ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﯽ هﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻮادﻩ را از دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬ ‫ﻣﻘﺮرات ﺑﺎزی ﺧﺮﻳﺪاری ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻮاد ٌﻩ ﮐﺎﻣﻞ را ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪﻩ رو ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻓﺮدرﻳﮏ دوم )‪ (1786-1712‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﮐﺒﻴﺮ و ﻳﮑﺘﺎ از ‪ 1740‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺮگ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭘﺮوس ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد و ﺧﻮد را ﭘﻴﺮو ﻓﻼﺳﻔ ٌﻪ ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮی‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ وﻟﺘﺮ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ در واﻗﻊ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﺎزﻩ ﺳﺎز ﺣﺰب اﻳﺮان ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺟﺪﻳﺪ اﻟﺘﺄﺳﻴﺲ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ارث رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫‪5‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ »ﺑﻠﻪﻗﺮﺑﺎن« ﮔﻮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﻣﺼﺎﺋﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﺮان‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺁن‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﮑﺮر اﻳﻦ ﺣﺮف را از زﺑﺎن اﻳﻦ و ﺁن ﺷﻨﻴﺪﻩام وﻟﯽ ﺷﺨﺼًﺎ ﺁن را‬ ‫ﺑﺎور ﻧﺪارم‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻮﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎری از زﻧﺎن ﺟﻮان دﻧﻴﺎ را ﺑﺎ ﺗﺎﺟﺪار ﺷﺪن ﺑﻪ رؤﻳﺎ ﻓﺮو‬ ‫ﺑﺮد‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻏﺮﻳﺒﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ واﻗﻌًﺎ هﻤﺴﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺮان ﺷﺪن ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺣﺴﺮت ﺑﻮد؟‬ ‫ﻓﺮح دﻳﺒﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳ ٌﻪ ژاﻧﺪارک‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن رازی‪ ،‬ﻣﯽرﻓﺖ‬ ‫دﺧﺘﺮی ورزﺷﮑﺎر و ﺳﺮزﻧﺪﻩ و ﻓﻌﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﻻاﻗﻞ اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﻦ وﻳﻮﻳﺎن از‬ ‫او داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او هﻢﻣﺪرﺳﻪ وﻟﯽ از او ﺟﻮانﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮح دﻳﺒﺎ در ﺧﺎﻧﻮادﻩای ﻗﺪﻳﻤﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺪرش ﮐﻪ اﻓﺴﺮ ارﺗﺶ ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻮان در ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺁﻧﭽﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩام اﻳﻦ‬ ‫دﺧﺘﺮ ﺟﻮان ﺑﯽﭘﺪر را ﺷﺎﻩ روزی در ﻳﮏ ﺳﻔﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪن ﻋﺮﻳﻀﻪای از ﻃﺮف‬ ‫ﻻ از او ﺧﻮﺷﺶ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﺶ ﺗﺎ از اﻳﻦ ازدواج ﺳﻮم‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳﺮاﻧﯽ دﻳﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ وﻟﻴﻌﻬﺪی ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺁﻏﺎز ﻓﺮح دﻳﺒﺎ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻔﻮذی ﺑﺮ ﺷﺎﻩ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺛﺮﻳﺎ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺪم‬ ‫از ﺷﺎﻩ ﺟﻠﻮ ﻣﯽاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻓﺮح در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺧﻮد را ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪن‬ ‫وﻟﻴﻌﻬﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎی ﺧﻴﺮﻳﻪ ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪی ﻟﻴﺒﺮال ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ و در هﺮ ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮو داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺼﯽ ﮐﻪ ﻓﺮح دﻳﺒﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻳﻦهﺎی ﻣﮑﺮر ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در ﺧﻮد ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺤﻦ‬ ‫ﻣﺤﺰون ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻًﺎ وﻗﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ و در ادب و ﺷﻌﺮ ﺣﺘﯽ ﺷﻌﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ از ﺧﻮد ذوﻗﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ‬ ‫در ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻬﻠﻮی ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎدر اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﺑﺎر ﮐﺘﺎﺑﯽ از اﺷﻌﺎر اﻟﻮار‪ Eluard 1‬را ﺑﺮای ﻣﻦ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮد ﺧﺎﻧﻮاد ٌﻩ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان ذﺧﻴﺮﻩای دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ اوﻟﻴﻦ ﻗﺪمهﺎ در ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺎزﻩای ﮐﻪ ﻓﺮح دﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﺁن وارد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ ﺳﺎدﻩ‬ ‫و ﺁﺳﺎن ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻬﺎر ﮐﺮدن اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﯽﺷﮏ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﺸﺎر زﻳﺎدی وارد‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ ﺧﻼف رﻓﺘﺎر راﻳﺞ درﺑﺎرﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ در‬ ‫ﻧﺰد او ﻧﻪ ذرﻩای ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﯽ دﻳﺪم و ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪای از ﺑﺪﻃﻴﻨﺘﯽ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺁن رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮد روزاﻧﻪ ﺷﺶ ﺑﺎر از ﺧﺎﻧﺪان‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻧﺎم ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ را ﺁﻟﻮدﻩ ﮐﺮد‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺘﻮان وی را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻘًﺎ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﻘﺶ او را در زﻣﻴﻨﻪهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ او را ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ﻣﺮوّج اروﭘﺎﻳﯽ ﺷﺪن اﻳﺮان داﻧﺴﺖ‪ .‬او ﭘﺎدﺷﺎﻩ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﺮهﻨﮓهﺎی ﺷﺮق و‬ ‫ﻏﺮب ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺳﺎزد و ﭘﺎی ﻋﺪﻩای از هﻨﺮﻣﻨﺪان و ﺷﻌﺮا و ﻓﻼﺳﻔﻪ را ﺑﻪ ﮐﺎخ‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺎز ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر دوﻟﺖ ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺼﺎﺑﻢ ﺑﻪ ﭘﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی او را دﻳﺪم‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻘﺎﻳﺪش ﺑﻪ اﻓﮑﺎر ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﮏ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺳﺎواک ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻦ ﺑﻮدﻩ او را هﻢ ﺁرام ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖهﺎ اﻳﻦ ﻣﺰاﺣﻤﺖهﺎ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ دارد!‬ ‫‪71‬‬

‫در هﺮ ﺣﺎل ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺮای ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎری ﻣﯽزد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ او را ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻘﻮط ﺷﺎﻩ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﭘﺎی‬ ‫ﻓﺮح دﻳﺒﺎ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺁﻏﺎز ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻓﺴﺎد از ﻣﺪتهﺎ ﭘﻴﺶ رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ‬ ‫وﺳﺎﺋﻠﯽ اﺑﺘﺪاﺋﯽ و ﻏﺎﻟﺒًﺎ ﺑﯽاﺛﺮ‪ ،‬ﻣﯽﮐﻮﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ زﺧﻢهﺎ ﻣﺮهﻢ ﺑﮕﺬارد و ﭘﺎدﺷﺎﻩ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ رﻓﺘﺎری ﭘﺪراﻧﻪﺗﺮ و ﻧﻴﮑﺨﻮاهﺎﻧﻪﺗﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺮدم ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮی و ﻓﺮح‬ ‫دﻳﺒﺎ هﻤﻪ را ﺑﻪ ﻳﮏ ﭼﻮب راﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻠﮑﻪ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻔﺮﻳﺒﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ دﻟﻴﻠﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻠﮑﻪ ﮐﻴﻨ ٌﻪ ﻣﻼﻳﺎن را در ﮐﻮﺷﺶهﺎﻳﺶ ﺑﺮای ﺁزادی زﻧﺎن ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد؟ اﺣﺘﻤﺎل دارد‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮای دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪهﺎ ﻧﻴﺎز ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺣﻖ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽهﺎی‬ ‫اﻳﺮان را ﻣﻴﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن ﺣﮑﻤﺮواﺋﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاد ٌﻩ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﺮﻳﺎن اﻣﻮر ﻧﻔﻮذی ﺑﯽﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاهﺮ ﺗﻮأم ﺷﺎﻩ واﻻﺣﻀﺮت اﺷﺮف اﺳﺖ‪ .‬او از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﻮب ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻪ روز ﭘﺲ از اﻧﺘﺼﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ درﺑﺎر‬ ‫رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از ﺣﻀﻮر اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﺗﻘﺎﺿﺎ دارم‪ .‬اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ واﻻﺣﻀﺮت‬ ‫اﺷﺮف را هﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺧﻮد اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺎرج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﯽ را‬ ‫ﻧﺪارم و ﺧﻮد اﻳﺸﺎن هﻢ ﺑﺎ ﭘﺎی ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﺮد«‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺷﺮف از‬ ‫اﻳﺮان اﺧﺮاج ﺷﺪ و از اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ هﻨﻮز ﮐﻴﻨﻪای ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ دل دارد‪ .‬ﻣﻦ او را ﭼﻨﺪی ﭘﻴﺶ در‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ دﻳﺪم‪ .‬ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺎ رد و ﺑﺪل ﺷﺪ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ از ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻴﺪ‪.‬‬‫ از ﻣﺼﺪق ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺣﺮف زد‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻮد ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‬‫اﻳﻦ ﻗﻀﺎوت را درﺑﺎر ٌﻩ او ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﻣﯽداﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻪ ﮐﺮد؟‬‫ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ او ﻣﻴﺎﻧ ٌﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ‪...‬‬‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭼﺸﻢهﺎﻳﺶ از ﺧﺸﻢ ﺑﺮق ﻣﯽزد ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ از ﺁن ﮐﻪ ﺑﺮادرم او را ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮا از ﻣﻤﻠﮑﺘﻢ ﺑﻴﺮون ﮐﺮد!‬‫ﺁدﻣﯽ ﺣﻖ دارد ﺑﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮐﺮدن ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ او ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ ﮐﺸﺎﻧﺪن و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و‬ ‫ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮدﻧﺶ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺗﺮک ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎهﺪﺧﺖ و ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﺮای ﺗﻔﺎهﻢ ﺑﺎ هﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﺎهﺰادﻩ اﺷﺮف هﻴﭻ ﻧﻔﻮذی‬ ‫را ﺟﺰ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد ﺑﺮ دوﻟﺖ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ او ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﮏ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺳﻘﻮط ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ هﻤﺴﺮ ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﺷﺮف را رواﻧ ٌﻪ ﺧﺎرج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎهﺰادﻩ‬ ‫ﺑﺮای ﺑﺎر دوم از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮد اﺧﺮاج ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی رﺳﻴﺪم از وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺳﻔﺮای ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ‬ ‫را از ﭘﺴﺖهﺎﻳﺸﺎن ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و‬ ‫دﻳﮕﺮان ﮐﻨﺎر ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ‪ 12‬ﺳﻔﻴﺮ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺳﻤﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻠﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ :‬ﺳﻔﺮای واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻟﻨﺪن و ﻏﻴﺮﻩ‪ ...‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ هﻤ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺰل ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ‪ 12‬ﻧﻔﺮ ‪ 6‬ﻧﻔﺮﺷﺎن از دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن‬ ‫واﻻﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻩ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺎزی ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻻاﻗﻞ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯽ ﻣﻬﻢ زﻳﺮا رﮐﻮرد ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ‪ ،‬اﻣﻴﺮ‬

‫‪72‬‬

‫ﻋﺒﺎس هﻮﻳﺪا ﺳﺖ‪ .‬او از ژاﻧﻮﻳ ٌﻪ ‪ 1965‬ﺗﺎ اوت ‪ ،1977‬ﻳﻌﻨﯽ ﻗﺮﻳﺐ ‪ 13‬ﺳﺎل‪ ،‬در اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ او را زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻴﺮوت ﺑﻮدم‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬از ﻣﻦ ﺟﻮانﺗﺮ ﺑﻮد و ﺷﺎﮔﺮد هﻤﺎن‬ ‫دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻻﺋﻴﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺁن درس ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ در ذهﻨﻢ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪرش ﮐﻨﺴﻮل‬ ‫اﻳﺮان در دﻣﺸﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮی ﺑﻮد ﭼﺎق و ﭼﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺴﻮر و ﺑﺎ اﺑﺘﮑﺎر‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ در ﮐﻼس دﻳﮕﺮی‬ ‫ﺑﻮد ﻏﺎﻟﺒًﺎ ﺑﻪ ﮐﻼس ﻣﺎ ﻣﯽﺁﻣﺪ و ﺑﺮای ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﻳﺎ ﺷﻴﻄﻨﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدهﺎﺋﯽ ﻣﯽداد‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم ﺑﻌﺪ ﭼﻪ رﺷﺘﻪای را دﻧﺒﺎل ﮐﺮد‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ از ﺑﻴﺮوت ﺑﻪ ﺑﻠﮋﻳﮏ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺁن هﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ در ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﻦ او را ﺳﯽ ﺳﺎل‬ ‫ﭘﺲ از دﻳﺪارهﺎی درﺑﻴﺮوت‪ ،‬در ﺗﺠﻤﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد اﻧﺠﻤﻦ ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ‪-‬ﺁﺳﻴﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫دوﺑﺎرﻩ دﻳﺪم‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖهﺎﻳﯽ ﮐﻪ در ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪهﺎ و ﮐﻨﺴﻮﻟﮕﺮیهﺎ ﺑﻪ او دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﭼﻨﺪ زﺑﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬زﺑﺎنهﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ و ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫را ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﻼﻗﺎت دوﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﺮای دﻳﺪارش ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ و دﻓﺘﺮ او رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺶ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺲ ﮐﺮدم ﮐﻪ او ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﯽﻟﻐﺰد و ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫هﻢ ﮐﺎری ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻴﺮد ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاﻳﺶ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬ ‫ﺟﺬﺑﻪاش‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﻮﻳﺪا ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع دارم ﺑﻪ هﻴﭻ ﮐﺲ‬ ‫ﺁزاری ﻧﺮﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺳﻮای ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ »دوﺳﺘﺎن« ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﻧﻴﮑﯽ ﺧﺎﺻﯽ هﻢ در ﺣﻖ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﻳﮑﯽ از هﻤﻴﻦ »دوﺳﺘﺎن«‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺣﺴﻨﻌﻠﯽ ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻗﺘﺼﺎد‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮐﻤﺘﺮ از ﻳﮏ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺮور ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻮﻳﺪا را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی‬ ‫ﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺎﻩ ﭘﺲ از ﺳﺮﮐﻮب ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ در ﺳﺎلهﺎی‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺎﻣ ً‬ ‫‪ 63-1962‬و ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﮑﺮر ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﺮداﻧﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺪون ﺳﺎﺑﻘﻪای ﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻴﺘﯽ ﺑﺎرز‪ ،‬ﻳﮏ ﻃﺒﻘﻪ دوﻟﺘﻤﺮد و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺷﺨﺼًﺎ اﻧﮕﺸﺖ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬هﻮﻳﺪا و ﺧﺴﺮواﻧﯽ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻣﺼﺪق رﺋﻴﺲ دﻓﺘﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫هﻮﻳﺪا ﺧﻮش ﺑﺮﺧﻮردﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺮ و ﮔﺮمﺗﺮ از ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻮد‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ از دﻓﺘﺮ او‬ ‫ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﻮشروﺋﯽ و ﺧﻨﺪاﻧﯽ او از ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯽﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ‬ ‫ﺁب ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﺑﻮد ﻣﻄﻴﻊ‪ ،‬ﺑﺪون ﺧﻢ ﺑﻪ اﺑﺮو ﺁوردن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺶ ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﺧﻴﺎل ﻓﺎرغ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪش را ﺑﻪ اﺟﺮا در ﺁورد‪،‬‬ ‫ﺑﺎ هﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﮐﻨﺎر ﻣﯽﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ﺑﻮدﺟﻪ را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻴﻔﺶ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎرهﺎ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽرﺳﻢ«‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ هﻢ دﻳﮕﺮ ﮐﺎری ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﻻﻳﺤﻪ‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺷﺨﺺ هﻮﻳﺪا هﻢ در زﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ دﺳﺘﻮر از ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺳﺮ ﺧﻢ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اواﺧﺮ ﻋﺎدت داﺷﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ دﺳﺘﻮر دادﻩ اﺳﺖ«‪ .‬در ﮐﺠﺎی‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻠﻤ ٌﻪ »ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ« را دﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻢ ﺑﺎ ﻧﺼﻴﺮی و هﻢ ﺑﺎ ﻣﻠﮑﻪ رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ؟ در ﺣﻔﻆ ﺁﺷﻨﺎﻳﺎن و دوﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮐﻮﺷﺎ ﺑﻮد‪ .‬دﻓﺘﺮش هﻴﭻ ﮐﺴﺮ و ﮐﻤﺒﻮدی ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎی ﺷﺎﺗﻮﺑﺮﻳﺎن‪ 2‬ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻄﯽ از اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ را‬

‫‪73‬‬

‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻘﺪﻳﻤﺶ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬هﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را در دل ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدی ﺟﺎ ﮐﻨﺪ و هﻢ‬ ‫در ﻗﻠﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽاش ﺑﯽﻧﻘﺺ و ﮐﺎرﺁﻣﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ هﻴﭻوﻗﺖ ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ‬ ‫ﮐﺎرش ﻧﺒﻮد‪ ،‬در اﺗﺎﻗﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﯽﺗﮑﻠﻒ‪ ،‬ﭼﻬﺎرزاﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻮرابهﺎی ﺷﻞ و ول ﻧﺰدﻳﮏ ﺟﺎی‬ ‫ﭘﻴﭙﺶ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ و وﻗﺘﯽ ﮐﺴﯽ وارد ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺎ ذوق و ﺷﻮق او را ﺑﻐﻞ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﺑﻮﺳﻴﺪ و‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﺒﺘﻪ هﺮ ﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ«‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮد از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎﺗﺶ ﺑﺮوم و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﻴﺎز دارﻳﺪ؟« ﻣﻦ ﺟﻮاب دادم ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﯽﺧﻮاهﻢ از ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺻﺤﺒﺘﯽ‬ ‫ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬درﺁﻣﺪی ﮐﺎﻓﯽ دارم و ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻢ زﻳﺮ دﻳﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻮدﺟ ٌﻪ ﺳﺮی ﻋﻈﻴﻤﯽ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ از ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ و ﺁن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻣﻼﻳﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺷﻬﺮت داﺷﺖ ﺑﻬﺎﻳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪرش ﺑﯽﺷﮏ ﺑﻬﺎﻳﯽ ﺑﻮد وﻟﯽ از ﻣﺤﻔﻞ‬ ‫ﺑﻬﺎﻳﻴﺎن اﺧﺮاج ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد او ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻣﺬهﺐ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از روزﻧﺎﻣﻪ‪-‬‬ ‫ﻧﮕﺎران ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﺮای ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﮐﺮد ﮐﻪ روزی ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت هﻮﻳﺪا ﻣﯽرود و هﻮﻳﺪا از‬ ‫او ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﻮل اﺣﺘﻴﺎج دارﻳﺪ؟« و وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻳﮑﻪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬هﻮﻳﺪا ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺸﻮﻳﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ‪ 9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر دارﻳﻢ و ﻧﻤﯽداﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﺁن ﭼﻪ ﮐﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮد‪ ،‬ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁوردن ﻧﺴﻠﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮای‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدن اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻮﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻌﻴﻴﻦﮐﻨﻨﺪ ٌﻩ وﻗﺎﻳﻌﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻳﮑﺴﺎل ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺧﻮد او ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﺎزداﺷﺘﺶ هﻢ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ رﺋﻴﺲ دوﻟﺘﯽ هﺴﺘﯽ ﮐﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﭼﻘﺪر ﺑﺮای ﺗﻮ‬ ‫اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻠﻢ و ﭼﻘﺪر ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪم«‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺸﺎرهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪ از او ﺟﺪا ﺷﻮد ﺑﻪ او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد – ﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻩ ﺷﻨﻴﺪم‬ ‫– ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﻠﮋﻳﮏ ﺑﺮود وﻟﯽ هﻮﻳﺪا ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺳﻔﺎرت در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪،‬‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و ﻳﺎ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ او ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺷﺎﻳﺪ ﻣﯽﭘﺬﻳﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺲ از ‪ 13‬ﺳﺎل‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ﺳﻔﺎرت در ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ از ﮐﺸﻮرهﺎی ردﻳﻒ اول ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﻧﻤﯽﺁﻣﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ هﻮﻳﺪا در اﻳﺮان ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮهﺎ ﺑﺎ ﺷﻠﻮار ﮐﻮﺗﺎﻩ و راﮐﺖ ﺗﻨﻴﺲ از‬ ‫ﺧﺎﻧﻪاش واﻗﻊ در ﺷﻤﺎل ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁﻣﺪ و ﺑﺮای ﺑﺎزی ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از زﻣﻴﻦهﺎی ورزﺷﯽ‬ ‫ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺎ ﻣﺮدم و هﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﮔﺮم و ﻧﺮم ﺳﻼم و ﺗﻌﺎرف ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺳﺎل ‪ 1978‬ﺑﺮای ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪن ﺻﺪای اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﮐﻪ از ﺧﻄﺎهﺎی ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻟﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ او و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ را ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﻬﺒﺪ ﻧﺼﻴﺮی هﻢ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ رﻳﺎﺳﺖ‬ ‫ﺳﺎواک را ﻧﺪاﺷﺖ و ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻬﺮان اﺣﻀﺎر ﺷﺪ ﭼﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﯽ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ هﻮﻳﺪا در اﻧﺘﻈﺎرش ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪﻩ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫درﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﮑﺮدﻩاﻧﺪ و ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮنﺷﮑﻨﯽ ﮐﺮدﻩ‪-‬‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮدار ﺗﻬﺮان ﺁﻗﺎی ﻧﻴﮏﭘﯽ هﻢ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ هﻮﻳﺪا و دﻳﮕﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖهﺎی‬ ‫ﮐﺸﻮری و ﻟﺸﮑﺮی ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﺘﺎد‪ .‬در ﺁن روزهﺎ ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ را ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﮐﺎﺳﻪ و ﮐﻮزﻩ را ﺑﺮ ﺳﺮش ﺑﺸﮑﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﺳﻪ و ﮐﻮزﻩ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮﺷﺎن ﺷﮑﺴﺖ ‪ ،‬ﺳﺰاوارش هﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ارﺗﺸﺒﺪ ازهﺎری ‪ 6‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1978‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ و در ﺁﻏﺎز ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 79‬ﺑﻪ ﻳﮏ‬ ‫رﺷﺘﻪ ﺑﺎزداﺷﺖهﺎی دﻳﮕﺮ اﻗﺪام ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ هﻢ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی را ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﺮدم از ﺟﻤﻠﻪ هﻮﺷﻨﮓ‬

‫‪74‬‬

‫ﻧﻬﺎوﻧﺪی وزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ و رﺋﻴﺲ دﻓﺘﺮ ﻣﻠﮑﻪ را ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﭼﻨﺪﻳﻦ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر در زﻧﺪﮔﯽ رﻧﮓ و‬ ‫ﻗﻴﺎﻓﻪ ﻋﻮض ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎزﮔﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻮن هﻴﭻ ﻳﮏ ﺗﺎ ﺁن روز رﻧﮓ زﻧﺪان ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل زﻧﺪانهﺎی ﺷﺎﻩ ﻣﺎل دﻳﮕﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاهﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬ ‫ﮐﻪ زﻧﺪان رﻓﺘﻦ هﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺑﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮدم ﻓﻘﻂ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺎ اﺑﺪ از هﺮ ﮐﻴﻔﺮی‬ ‫در اﻣﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫»ﻣﺤﺎﮐﻤ ٌﻪ ﺳﺮﻳﻊ ﻏﺎرﺗﮕﺮان و ﻣﺘﺠﺎوزان ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ دادﮔﺎﻩهﺎی‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد و ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺪوﻳﻦ و اراﺋ ٌﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد دادﮔﺎﻩهﺎی ﻣﻠﯽ‬ ‫ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﺎص«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 15‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺁن ﻣﺪت در زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖ دﺧﺎﻟﺘﯽ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻌًﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻣﯽﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﺘﻤﻞ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ روزی ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻮم ﮐﻪ ﮐﺎرهﺎی دوﻟﺘﻢ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ دادﮔﺎﻩهﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺮار ﺑﻮد دادﮔﺎﻩ را ﻣﺮدم ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪ و هﻴﺌﺖ ﻣﻨﺼﻔﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ‪ 40‬ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪15‬‬ ‫ﻧﻔﺮ از ﺁنهﺎ را وزارت دادﮔﺴﺘﺮی ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺁوری در هﻤﻴﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﯽﺷﺪ هﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﭘﺎﻳ ٌﻪ ﮐﺎر ﻗﺮار داد و هﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﯽ را‪ .‬ﺑﺎ اوﻟﯽ ﺳﺨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدم‪ .‬وﻟﯽ اﺟﺮای‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺧﻴﺮ هﻤﻪ در ﺻﻼﺣﻴﺖ دﻳﻮاﻧﻌﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﻀﺎﺗﺶ اﮐﺜﺮًا دﺳﺖﭘﺮورد ٌﻩ ﺳﺎواک‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎر ﺿﺮوری ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ هﻴﭻ ﮐﺲ وﻋﺪﻩهﺎ را ﺑﺎور‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺮای زﻣﺎﻧﯽ ﭼﻨﺎن دراز ﺁزادی ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﺣﺎﻻ‬ ‫دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ وﺟﻮد دارﻳﺪ! ﺁدﻣﻴﺪ! ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻴﺪ و ﺻﺪاﺗﺎن را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻨﻴﺪ!« ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘ ٌﻪ ﻣﻦ اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻨﺪ وﻟﯽ دادﮔﺎﻩ ﺗﺎزﻩ از زﻣﺎن ﺟﻠﻮ ﺑﻮد و ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰی ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﺘﻤﺎد زﻳﺎدی ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫هﻮﻳﺪا در ﻳﮑﯽ از زﻧﺪانهﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻣﻦ دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان‬ ‫را ﺑﻪ دﻳﺪارش ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ از ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪان اﻳﻦ »ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران« ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮم‪.‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪان ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺬاﻳﺸﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﯽﺁوردﻧﺪ و ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادﻩ و‬ ‫دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن در ﺗﻤﺎس ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ را از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﺪا ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪-‬‬ ‫وزﻳﺮ اﺳﺒﻖ روزهﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ از ﺑﺎزﭘﺮس ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزﺟﻮﺋﯽ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺼﻴﺮی و‬ ‫هﻮﻳﺪا را ﺁﻏﺎز ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﺑﻮد ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم ﺗﻀﻤﻴﻦهﺎی ﻻزم را هﻢ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻘﻮط ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﺮضهﺎی‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ دردﻧﺎک ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ .‬ﭘﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺨﺖ ﻳﺎرﺷﺎن ﺑﻮد و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻓﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﮔﻴﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺗﻴﺮﺑﺎران ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد هﻮﻳﺪا ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﺑﺘﻮان از »اﻋﺪام« ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ ،‬او را در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻳ ٌﻪ اﻧﺰﺟﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻤﺎل هﻮﻳﺪا‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺧﻮد او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺮاب ﺑﻮد«‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺴﻦﻧﻴﺖﺗﺮﻳﻦ ﻗﻀﺎت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻓﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻳﺪ ﺁﻗﺎ‪ .‬ﺷﻤﺎﻳﯽ ﮐﻪ‬

‫‪75‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی را ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻳﺪ ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺁن وزﻳﺮ داراﺋﯽ ﺑﻮدﻳﺪ و ﭘﺲ از ﺁن وزارت درﺑﺎر را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﻠﻪ ﻗﺮﺑﺎن ﮔﻮﻳﯽ ﮐﺎری ﺑﻠﺪ ﻧﺒﻮدﻳﺪ«‪.‬‬ ‫هﻮﻳﺪا ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ دﻓﺎﻋﻴﻪاش را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﻨﺪ و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ 30 ،‬ﺻﻔﺤﻪ هﻢ ﮐﻔﺎﻳﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﮐﺘﺎب را ﺑﺮادرش ﻓﺮﻳﺪون ﺑﻪ ﺟﺎی‬ ‫او ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ داﻋﻴ ٌﻪ ﺷﺎﻩﭘﺮﺳﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﯽاﺧﻼق و رﻳﺰﻩﺧﻮار‬ ‫ﺧﻮان اﺷﺮف‪ ،‬ﺷﺎهﺪﺧﺖ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺻﺪ هﺰار دﻻر ﺑﻪ او ﻧﺪهﺪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاهﺪ‬ ‫ﮐﺮد و ﻧﺸﺎن ﺧﻮاهﺪ داد ﮐﻪ ﺑﺮادرش ﺑﯽﮔﻨﺎﻩ اﺳﺖ و ﺷﺎﻩ ﺑﻪ او ﺧﻴﺎﻧﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺬر ﺳﻬﻞﺗﺮ‬ ‫از ﮔﻨﺎﻩ!‬ ‫درﺑﺎرﮔﺎﻩ ﻋﺪل ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻴﭻ ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﮐﺎرﮔﺮ ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران اﻳﺮاﻧﯽ اﻳﻦ ﺷﻬﺎﻣﺖ را داﺷﺖ و ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ‬ ‫هﻮﻳﺪا را اﻋﺪام ﮐﻨﻨﺪ ﭼﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را اﺟﺮا ﻧﮑﺮد و ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺨﺘﻴﺎر را اﻋﺪام ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﭼﻮن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺁن را اﺟﺮا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺴﺨﺮﻩای اﺳﺖ!«‬ ‫ﺁﻣﻮزﮔﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﻳﺮان را ﺗﺮک ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﮐﻪ‬ ‫ﻼ دﻩ ﺳﺎل در ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ هﻮﻳﺪا‬ ‫ﻣﺪت ﻳﮏ ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﮐﺮد )از اوت ‪ 1977‬ﺗﺎ اوت ‪ (1978‬ﻗﺒ ً‬ ‫وزﻳﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺁﻣﻮزﮔﺎر ﻣﺮدی درﺳﺖ و هﻮﺷﻤﻨﺪ ﺑﻮد و ﺣﺎﻓﻈﻪای ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان او را ﻳﮏ ﺗﮑﻨﻮﮐﺮات ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺁورد‪ .‬وﻟﯽ ﻓﻠﺰ دوﻟﺘﻤﺮدان را ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﯽﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣ ٌﻪ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫او ﭘﺲ از ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن رﺷﺘ ٌﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ در داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ رﻓﺖ و در‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪای ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان او را »ﻣﺮد‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻓﺘﺶ هﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮای ﻣﻌﺎش و ﮔﺬران زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮد‬ ‫ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽرﺳﻴﻢ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﺪام در ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮد‪ .‬ﺁﻣﻮزﮔﺎر ﻣﺮد اﻳﻦ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﮐﻮﺷﻴﺪ ﮐﻪ وﺿﻊ را ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﺑﺪهﺪ وﻟﯽ اوﺿﺎع روز ﺑﻪ روز وﺧﻴﻢﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ :‬ﺳﻴﻨﻤﺎهﺎ و‬ ‫ﺑﺎﻧﮏهﺎ را ﺁﺗﺶ ﻣﯽزدﻧﺪ و ﻧﺎاﻣﻨﯽ در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺮﺑﯽهﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺎﻩ دﻳﮕﺮ ﮐﺎر ﺁﻣﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻊهﺬا ﺷﺎﻩ ﺳﺮﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﺮف و ﻃﺒﻴﻌﺘﺶ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ رﺟﻮع ﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪای ﻣﻨﺰﻩ دارد‪ .‬ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن در ﺑﺎزی »هﻔﺖ ﺧﺎﻧﻮار« هﻤﻴﺸﻪ ورقهﺎی ﻣﻌﻤﻮل را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻓﻘﻂ رو ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺁورد ﮐﻪ از اﻧﺠﺎم هﺮ اﻗﺪام ﻣﺜﺒﺘﯽ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﻧﺪ – ﻳﻌﻨﯽ‬ ‫ﻣﺪاوﻣًﺎ ورقهﺎی ﺑﺎزﻧﺪﻩ را ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺰﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ورق ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ را رو ﮐﺮد ﮐﻪ ‪ 17‬ﺳﺎل‬ ‫ﻗﺒﻞ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﺳﻨﺎﺗﻮر اﻧﺘﺼﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻮد اهﻞ ﺑﺪﻩ ﺑﺴﺘﺎن و ﻣﺸﮑﻮک ﮐﻪ‬ ‫در ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺠﺎلهﺎ و ﻃﺮحهﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻬﻢ دﺳﺘﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮد و ﺣﻖ ﺑﻮد‬ ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ذهﻦ ﺷﺎﻩ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺷﺎﻩ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺎﻟﻤًﺎ و ﻋﺎﻣﺪًا ﺗﻴﺸﻪ ﺑﻪ‬ ‫رﻳﺸ ٌﻪ ﺧﻮد ﺑﺰﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ ﮐﺴﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻣﺎﻩ دوام ﻧﻴﺎورد و هﻤﻴﻦ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ هﻢ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ و ﭘﺎ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎز ورقهﺎ را ﺑﺮ زد و از ﺁن ﻣﻴﺎن ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن‬ ‫و ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ارﺗﺸﺒﺪ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ازهﺎری‪ ،‬ژﻧﺮال ﭼﻬﺎر ﺳﺘﺎرﻩ‪،‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک‪ .‬هﻔﺖ وزﻳﺮ ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ او ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺴﺮان در ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮهﺎ ﺷﺮﻳﮏ‬ ‫ﻗﺪرت ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اوﺿﺎع در ﻣﺮز اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت در ﻳﮏ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺻﺪای اﻧﻘﻼب ﻣﺮدﻣﺶ را ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ و وﻋﺪﻩ داد ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﯽ ﺁﻏﺎز ﺧﻮاهﺪ‬

‫‪76‬‬

‫ﺷﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﺑﺎ ﻳﮏ ژﻧﺮال ﭼﻬﺎر ﺳﺘﺎرﻩ؟ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ازهﺎری ﺑﺮای زﻣﺎﻧﯽ دراز در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﮏ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم در ﺣﺎل ﺷﻮرش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ارﺗﺶ ﺧﺮدﻩ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺗﻤﺎم ﺻﺤﻨﻪ را‬ ‫اﺷﻐﺎل ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ازهﺎری ﻓﻘﻂ دو ﻣﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮد و ﻧﻴﻢ اﻳﻦ زﻣﺎن را هﻢ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺣﻘﻴﻘﺖ دوﻟﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و در ﻏﻢ و ﺑﯽ ﺗﺼﻤﻴﻤﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺁن ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‬ ‫ﮐﺬا ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻓﻴﻪ را ﺑﺒﺎزد‪ .‬ﻧﻬﺎوﻧﺪی در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺁن ﻣﺘﻦ ﺑﯽﻣﻌﻨﺎ‬ ‫و ﺑﯽﻣﻐﺰ را ﺑﺮای ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺷﺖ؟« ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻳﺪ؟‬ ‫ﺟﻴﻤﯽ ﮐﺎرﺗﺮ در ‪ 31‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1977‬وارد ﺗﻬﺮان ﺷﺪ‪» :‬اﻳﺮان در ﻳﮑﯽ از ﭘﺮﺁﺷﻮبﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن ﺣﮑﻢ ﺟﺰﻳﺮ ٌﻩ ﺛﺒﺎت و ﺁراﻣﺶ را دارد‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﺮای هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺳﺮان دﻳﮕﺮ دول‬ ‫‪3‬‬ ‫اﺣﺴﺎس اﻣﺘﻨﺎن ﻋﻤﻴﻖ و دوﺳﺘﯽ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدﻩای ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ اﻳﺮان دارم‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬ ‫ﮐﺪام ﺛﺒﺎت؟ در ‪ 7‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،1977‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ اﺳﺒﻖ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺎس هﻮﻳﺪا‪ .‬در ‪8‬‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1978‬هﻔﺘﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﮐﺸﺘﻪ در ﺗﻬﺮان در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻤﻌ ٌﻪ ﺳﻴﺎﻩ‪ .‬در ‪ 16‬اوت ‪ 1977‬ﺗﺎ ‪31‬‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1978‬ﺁﻣﺪ و ﺷﺪ دوﻟﺖهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺷﮑﺴﺖ ارﺗﺸﺒﺪ ازهﺎری‪.‬‬ ‫و هﻤ ٌﻪ اﻳﻦهﺎ‪ ،‬اﻓﺴﻮس‪ ،‬ﺗﺎزﻩ ﺁﻏﺎز ﮐﺎر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ اﻟﻮﺁر )اوژن ﮔﺮﻳﻨﺪل ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﭘﻞ( )‪ (1952-1895‬اﺷﻌﺎر اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫او در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد و از ﺳﺎل ‪ 1926‬ﺗﺎ ‪ 1933‬در ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺖ وﻟﯽ در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫از اﻳﻦ ﺣﺰب اﺧﺮاج ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ دوﺑﺎرﻩ اﻟﻮار را دﻋﻮت ﺑﻪ هﻤﮑﺎری ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﺎﺗﻮﺑﺮﻳﺎن )ﻓﺮاﻧﺴﻮﺁ رﻧﻪ( )‪ (1848-1768‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ٌﻩ ﻓﺮاﻧﺴﻮی و از اﻋﻀﺎی ﺁﮐﺎدﻣﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻧﻄﻖ ﮐﺎرﺗﺮ در ﺷﺐ ﺿﻴﺎﻓﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎر ورودش ﺑﻪ اﻳﺮان در درﺑﺎر دادﻩ ﺷﺪ‬

‫‪77‬‬

‫‪6‬‬ ‫ﺁﻣﺪ و ﺷﺪ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪهﺎ‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻼﺻﻪای از وﻗﺎﻳﻊ ﺳﺎلهﺎی ﭘﺮ ﺟﻨﺠﺎل ﻗﺒﻞ از ﻓﺘﻨ ٌﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﯽﺧﻮاهﻢ ﻣﺨﺘﺼﺮی ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺸﮑﺎﻓﻢ و ﺟﻨﺒﺶهﺎﺋﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻇﺎهﺮ ﻏﻴﺮﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ و ﻣﺒﺪأﺷﺎن دﻗﺖ ﮐﻨﻴﻢ ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺑﻪ‬ ‫واﻗﻌﻴﺘﯽ ﺳﺎدﻩ و اﻧﺪوﻩﺁور ﻣﺮﺗﺒﻄﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺎﻩ اﻧﺰﺟﺎر ﻋﻤﻴﻖ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫روزی ﻓﺮا رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖهﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﻧﺰواﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای‬ ‫ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ اوﺿﺎع ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ هﻮﻳﺪا ﺑﻪ وﻋﺪﻩهﺎی ﺧﻮد‬ ‫وﻓﺎ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻬﺮان ﺣﺘﯽ در وﺳﻂ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺒﻮد ﺑﺮق ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﺎل را از اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﮋدﻩ دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮق ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ‪ %37‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ هﺰﻳﻨﻪای هﻢ در هﻤﺎن ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺮای اﻳﻦ ﻃﺮح در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺮوژﻩهﺎ از ﺣﺪ ﮐﺎﻏﺬ ﻃﺮاﺣﺎن ﻓﺮاﺗﺮ‬ ‫ﻧﺮﻓﺖ‪ .‬از هﺮ ﻃﺮف ﻓﺮﻳﺎد ﻣﺮدم ازﻓﺴﺎد دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﻮش ﺁﻣﺪن اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮی هﻢ داﺷﺖ‪ :‬ﮐﺎرﺗﺮ )ﮐﻪ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﺮ او‬ ‫اﻳﺮادی ﻧﻴﺴﺖ( ﺷﺎﻩ را از رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﺎواک و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﮐﺮدنهﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وی در زﻣﺎن ﻣﺒﺎرزات اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻴﺶ‪ ،‬در ﺣﻀﻮر ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی از دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻴﺶ را ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺑﺮاز ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺎ ﺳﻪ ﮐﺸﻮر ﮐﺮ ٌﻩ ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ و‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ دارﻳﻢ‪ .‬اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺎهﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺁﺳﺎن ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻤﺎری هﻢ ﺑﯽﺷﮏ ﭘﺎدﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﻓﮑﺮ واداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻤﺎری ﺷﺎﻩ وﺧﻴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﺴﯽ‬ ‫از ﺁن اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺰ هﻤﺴﺮ و دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺤﺮﻣﺎن‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺧﻮاهﺮ دوﻗﻠﻮی او اﺷﺮف‬ ‫از ﻣﺎﺟﺮا ﺁﮔﺎﻩ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﺧﻴﺮًا ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪم ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ هﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ اﺷﺎرﻩای‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ هﻤﻴﻦ ﺁﮔﺎهﯽ ژﻳﺴﮑﺎر ﺑﻪ ﺧﻮاهﺶ ﺷﺎﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ را در ﺧﺎک ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ دور ﮐﺮدن اﻳﻦ ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺷﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻔﺴﯽ ﺗﺎزﻩ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ‬ ‫از اﻳﻦ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﭘﺎرﻳﺲ ﻳﺎ ﻧﻮﻓﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ‪ ،‬از ﻋﺮاق ﻳﺎ ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﮏﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ در اوﺿﺎع ﺑﺪهﺪ‪ .‬دوﻟﺖ‬ ‫هﻮﻳﺪا ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﺴﻬﻴﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮاهﻢ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺁراﻣﺶ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ و‬ ‫اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد هﻮﻳﺪا را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﺁﻣﻮزﮔﺎر از ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻌﻘﻮلﺗﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻣﻮزﮔﺎر ﮐﻮﺷﻴﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻧﻈﻤﯽ در اوﺿﺎع اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ و وﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‬ ‫وﻟﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ او هﻢ ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﺮﻩهﺎی رژﻳﻢ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﯽ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻻاﻗﻞ دوازدﻩ ﻳﺎ ﺳﻴﺰدﻩ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﻪ وزارت رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد و ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ در ﺗﻤﺎم ﮐﺎﺑﻴﻨﻪهﺎ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻪ در وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﯽ او‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪی دارم و ﻧﻪ در درﺳﺖﮐﺎری و ﺷﺮاﻓﺘﺶ‪ ،‬ﻣﻊهﺬا ﻣﺮد ﺗﺎزﻩ ﻧﻔﺴﯽ ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻧﺒﻮد و‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺻﺤﺒﺘﺶ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد در ﮐﺴﯽ اﻳﺠﺎد ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻼ ﺑﺮ دوﻟﺖ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ وزرا را ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻻ ﺑﺮای ﺁن ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫اﻓﺰود ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﻌﻤﻮ ً‬ ‫‪78‬‬

‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺣﻖ را ﺑﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺁن ﻣﯽداد و درﺑﺎر ٌﻩ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ داوری‬ ‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ و هﻤﻴﺸﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ در هﻴﺌﺖ وزرا ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﯽ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁﻣﻮزﮔﺎر را ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫هﻮﻳﺪا ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ هﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ؟«‬ ‫ﺗﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ روزهﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺑﺎ هﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﻣﺼﺪق‪ .‬در‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1978‬ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺎهﯽ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﮏ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎر ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫اﻓﺮاد ﺁن ﮔﺮوﻩ از ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ اﺳﺖ هﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ دول ﻏﺮب هﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﺼﻤﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ ﺗﺤﻮﻳﻞ دهﻨﺪ!‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﮐﻴﻨﻪ و ﻧﻔﺮت ﺣﺘﯽ رد اﺑﺘﺪاﺋﯽﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺎدﻩﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖهﺎ‬ ‫را هﻢ از اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ ﻣﯽﭼﻴﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﺮب ﺑﻮدﻳﻢ ﭼﻄﻮر دﺳﺘﻮر داﺷﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ را‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ ﺑﺴﭙﺎرﻳﻢ؟ در ﻧﺤﻮ ٌﻩ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﻀﺎدی ﺁﺷﮑﺎر وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از‬ ‫ﺑﻐﺾ ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق رﻳﺸﻪ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻃﯽ ﻳﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن او را ﻋﻮامﻓﺮﻳﺐ‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﻴﺶ را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﺗﻬﻤﺖهﺎی ﻣﻤﮑﻦ را ﺑﻪ او زد‪ .‬ﺗﺎ ﻟﺤﻈ ٌﻪ ﻣﺮگ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺼﺪق رﻓﺘﺎری ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫در »ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﺮای ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻮﺋﯽ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ‬ ‫ﻧﺎهﻨﺠﺎر ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ – او را‪» :‬ﻣﻮﺟﻮدی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺣﻢ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﭘﺮداز‪ ،‬هﺬﻳﺎن ﮔﻮ‪ ...‬ﺑﯽﮐﻔﺎﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻔﯽ‪ ،‬ﻟﺒﺮﻳﺰ از ﻻف و ﮔﺰاف ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺮّاف‪ ،‬ﺑﺎزﻳﮕﺮ‪ .«..‬ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ وﻗﺎری را ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ وﻗﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭘﺮ ﻃﻤﻄﺮاق دوران ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﯽدهﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺁن ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﻨﻔﻮر ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺶ ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ هﺮﮔﺰ در ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺘﺶ ﻏﻔﻠﺖ‬ ‫ﻧﮑﺮدﻩاﻳﻢ‪.‬‬ ‫هﺮ ﭼﻪ درﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﺑﻐﺾ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﮐﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن دﻟﻴﻞ ﻣﺴﺘﻤﺮ دور ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎﻧﯽ از ﻣﻴﺪان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘ ٌﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و روﺷﻨﻔﮑﺮ اﻳﺮاﻧﯽ رﻳﺸﻪ‬ ‫داﺷﺖ و هﺪﻓﺶ اﺟﺮای دﻗﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺼﺪق واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺁن ﺟﺮﻳﺎن را ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻧﺎﻣﻪای ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﺗﻤﺎم ‪ 18‬ﻣﺎﻩ‬ ‫ﻼ ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺁن ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻗﺒ ً‬ ‫ﮐﺮدم‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ دﻩ زﺑﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و ﺻﺪهﺎ هﺰار ﻧﺴﺨ ٌﻪ ﺁن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﺨﺶ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت دﻧﻴﺎ ﺁن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ در ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ ﺑﻮد ﻣﻨﺘﻬﯽ‬ ‫ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد از ﻣﺎ ﺳﺨﻨﯽ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻮض ﺑﺎ ﻣﻼهﺎ راﺣﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫رواﺑﻄﯽ ﻧﺰدﻳﮏ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﮔﺰاﻓﯽ در ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠ ٌﻪ ﺳﺎواک ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﺁﻧﺎن وارﻳﺰ ﻣﯽﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﺰدهﺎ‪ ،‬ﺳﻮای ﭘﻮلهﺎی ﻣﺮﺗﺒﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ راﻩ را ﺑﺮای ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻤﻮار ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻧﻴﺮوهﺎی ﻓﻌﺎل ﻣﻠﺖ‬ ‫ﮐﻪ راﻩ را ﺑﺮوی ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘ ٌﻪ ﻣﺬهﺒﯽ ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻤﻨﻮع‬ ‫ﺑﻮد و ﮔﺮدهﻤﺎﺋﯽ در ﺳﻠﻮلهﺎی ﺣﺰب واﺣﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ داﻣﻦ‬ ‫ﻣﺬهﺒﻴﻮن اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ :‬راﻩ ﻣّﻠﻴﻮن ﻣﺴﺪود ﺷﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﯽ درواز ٌﻩ ﻣﺬهﺐ ﺑﺎز ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺪﺁﻳﻨﺪ‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ هﻢ ﻧﺒﻮد ﭼﻮن ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺬهﺐ ﺑﯽﺧﻄﺮ اﺳﺖ و ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﯽ ﺁنﮐﻪ‬ ‫ﺁزاری ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﻨﺖ و هﻴﺎهﻮی ﺧﻮد را در ﺁن ﻣﻴﺪان ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ!‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬اﺑﺘﺪاﺋﯽ و ﺧﺎم ﺑﻮد ﭼﻮن ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ ﺑﺎ روشهﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ‬ ‫هﻤﻪ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺎ ﻣﻼهﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ اﻳﻦ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬در ﺁن ﺟﻤﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻩ‬

‫‪79‬‬

‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎﺋﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﻮرﺗﮏ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮ ﭼﻬﺮﻩ دارﻧﺪ و‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺬهﺒﻴﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﻢ ﮔﺮوﻳﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻳﺎن ﮐﻪ در ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل ﺟﺰ ﻣﻮاردی ﻧﺎدر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮرد ﺷﺨﺺ ﺧﻤﻴﻨﯽ در‬ ‫ﺳﺎلهﺎی ‪ 1962‬و ‪ ،1963‬ﺧﻮدی ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺑﺮ ﺷﻤﺎر ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺸﺎن‬ ‫اﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮلهﺎی اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ هﻢ از ﭘﻮل دوﻟﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬ ‫ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﯽﺷﺪ و هﻢ از اﻋﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐﻪ وی از ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﺎرﺟﯽ درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد و ﺟﺰﺋﯽ از ﺁن را ﺑﻴﻦ ﻣﻼﻳﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ هﻮاﻳﺶ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﻮزﮔﺎر ﭘﺲ از ﺁنﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ هﻮﻳﺪا ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از درﺁﻣﺪ ﻣﻼﻳﺎن را ﻗﻄﻊ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻻ ﻣﻘﺮری ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﻴﻢ ﺁن ﺗﻘﻠﻴﻞ داد‪ .‬ﺗﺎزﻩ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪﻩ هﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻮلهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻦ رﺳﻴﺪ دﻳﺪم ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻼهﺎ ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻓﺮاﻧﮏ در ﺳﺎل ﻣﺰد درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬ ‫و وﺟﻪ درﻳﺎﻓﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺠﺎوز از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻟﻎ وﺟﻮهﺎت‬ ‫ﺑﺎزاریهﺎی ﻣﺬهﺒﯽ را هﻢ ﺑﻴﺎﻓﺰاﺋﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽرﺳﻴﻢ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺧﻤﻴﻨﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘًﺎ در ﻣﻀﻴﻘﻪ ﻧﺒﻮد!‬ ‫ﻣﺎ ﺣﺘﯽ اﺟﺎزﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻮد ﮔﺮد هﻢ ﺁﺋﻴﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮای ﺟﻤﻊ‪-‬‬ ‫ﺁوری ﭘﻴﺮواﻧﺶ در هﺮ ﺷﻬﺮی ﺻﺪهﺎ ﻣﺴﺠﺪ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻌﺎر‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪» :‬زﻧﺪﻩ ﺑﺎد اﺳﻼم!« درﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﻓﺮﻳﺎد‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد ﻣﺼﺪق!« ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺳﻼم ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻘﺸ ٌﻪ »اﻧﻘﻼب«‬ ‫و ﻳﺎ زﻳﺮ و زﺑﺮ ﺷﺪن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬هﻢ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﯽ ﮐﺴﺐ ﻧﮑﺮد و هﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺪرﻓﺘﺎرﻳﺶ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻼﻳﺎن و ﻗﻄﻊ روزی ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ و ﺣﺘﯽ اﻃﺮاﻓﻴﺎن او ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻨﺪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ و دوﻟﺖ را ﺷﮑﺮاب ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ در ﺑﻌﻀﯽ روزﻧﺎﻣﻪهﺎ ﻧﺸﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ در ﺷﺄن ﺳﺎزﻣﺎنهﺎی‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﻣﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻮد؟ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﺪرتهﺎی ﺧﺎرﺟﯽ را‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ وﻟﯽ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﻘﻴﺮاﻧﻪای ﺑﻪ هﻤ ٌﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﺘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از او‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮی ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻮهﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬هﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎزش ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮودن اﺷﻌﺎری ﺳﺒﮏ را ﺑﻪ‬ ‫او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽداد‪ .‬از داﺳﺘﺎنهﺎی دوران ﺟﻮاﻧﻴﺶ ﭘﺮدﻩ ﺑﺮﻣﯽداﺷﺖ‪...‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ روش ﻣﺤﺾ ﻣﺒﺎرز ٌﻩ ﻣﻨﻈﻢ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ هﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻻ ﺧﺸﻢ ﻣﻼهﺎی ﻣﺘﻌﺼﺐ را ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺖ و در ﺛﺎﻧﯽ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺪﻓﺶ رﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻮن او ً‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺟﻮش و ﺧﺮوش‪ ،‬ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁن ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻓﻠﺠﺶ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬از ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺁزادی زﻣﺎن ﺁﻣﻮزﮔﺎر هﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻬﺮﻩ ﻻزم را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬ ‫در ﻃﯽ ﺁن ﺳﺎل ﻧﻔﻮذ ﻣﻼﻳﺎن ﺑﻪ ﻃﺮز ﺳﺮﺳﺎمﺁوری ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻧﻬﻀﺖهﺎ و‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻼت‪ ،‬ﻧﻘﺶ رهﺒﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدﻩ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﺨﺖ ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺎ در ﺁن زﻣﺎن و در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم‪،‬‬ ‫ﻣﺮدی را داﺷﺘﻴﻢ ﺿﻌﻴﻒاﻟﻨﻔﺲ‪ ،‬ﻣﺮدد وﻟﯽ ﺧﻮش ﺣﻀﻮر و دﻟﭙﺬﻳﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ در ﺁن‬ ‫ﻼ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﺴﺘﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺣﺘﯽ ﺣﺮﻣﺖ اﺻﻮل را هﻢ ﻧﮕﻪ ﻧﻤﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻻ ﻧﻤﯽﺷﺪ‬ ‫ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﻮدن ﺗﻈﺎهﺮ ﻣﯽﮐﺮد در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﭼﻨﺪان ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻣﺬهﺐ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل اﺻﻮ ً‬ ‫هﻢ ﻋﻀﻮ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﻮد و هﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﺘﻌﺼﺐ‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫در ﮐﻨﺎر ﻣﺎ ﺗﺸﮑﻴﻼت ﺑﺎزرﮔﺎن هﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ رواﺑﻄﯽ داﺷﺖ وﻟﯽ از‬ ‫اﺟﺰاء ﺁن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﺁن ﺷﺎﮔﺮد ﺳﺎﺑﻖ »اﮐﻮل ﺳﺎﻧﺘﺮال«‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ داﻧﺸﮑﺪﻩ ﻓﻨﯽ و‬ ‫ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺒﻖ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﺟﻨﻢ دﻳﮕﺮی ﺑﻮد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻃﺮز دﻳﺪ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑﻮد وﻟﯽ از ﻳﮏ درد ﺑﺰرگ در رﻧﺞ‪ :‬او هﻢ ﺑﻠﺪ ﻧﺒﻮد ﺑﮕﻮﻳﺪ‬ ‫»ﺧﻴﺮ!« ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﻪ هﻮﻳﺪا دادﻩام و ﺑﻌﺪ هﻢ در ﺻﺤﺒﺖ از ﺑﺴﻴﺎری از ﺷﺨﺼﻴﺖهﺎی‬ ‫اﻳﺮان ﻧﻮﻳﻦ اﻳﻦ ﺣﺮف را ﺗﮑﺮار ﮐﺮدﻩام‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪﺑﺨﺘﯽهﺎ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاراﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬ ‫ادﻋﺎی ادارﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ را دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻟﺰوم اﻳﻦ ﻳﮏ ﮐﻠﻤ ٌﻪ ﮐﻮﺗﺎﻩ را ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ زﺑﺎن‬ ‫ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزرﮔﺎن ﻋﻤﻴﻘًﺎ ﻣﺬهﺒﯽ و ذهﻨﺶ ﻣﺪاوﻣًﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در‬ ‫دورﻩای رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻤﻊ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را در اﻳﺮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ هﻢ‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﻓﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺷﻮد هﻢ ﭼﺎدر را ﺑﻪ زﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺮد و هﻢ ﻣﺪاﻓﻊ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻮد‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﻳﺎدﺁوری اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﻧﮑﺮد‪» :‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮی ﮐﻪ ﺷﻤﺎ هﯽ‬ ‫ﺣﺮﻓﺶ را ﻣﯽزﻧﻴﺪ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ هﻤﺎن اﺳﻼم ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺮای هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫در داﺧﻞ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋی اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﻄﺮح ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻳﮏ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ دﻣﻮﮐﺮات ﻻﺋﻴﮏ ﺟﻨﮕﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ادای ﻣﻼﻳﺎن را در ﺁورد و‬ ‫ﻣﻌﻤﻢ ﺷﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﺁن روز ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ را ﺗﺎ ﺣﺪی ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺳﺎل ‪1940‬‬ ‫ﻗﻴﺎس ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎری از ﺷﺨﺼﻴﺖهﺎ از ﺣﻮادث ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﭘﻞ رﻧﻮ ‪ P. Reynaud‬وﻟﯽ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ هﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺪرت را داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻋﺘﻘﺎداﺗﺸﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن دوﮔﻞ‪.‬‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮهﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻘ ٌﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎﻩ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺁزاد داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎزاریهﺎ هﻤﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ دو راهﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩای ﻣﺠﺬوب ﺗﻌﺰﻳﻪﮔﺮداﻧﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺪﻩای‬ ‫ﻣﺮﻋﻮب ﺁن‪ .‬اﺣﺴﺎس اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم را ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪» :‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺳﻴﻞ ﺳﺮازﻳﺮ‬ ‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ هﻤﺮاهﺶ ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﭼﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪﻳﺪﻩای اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺸﺎن دهﻴﻢ؟«‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻧﻬﺎ هﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻣﺎم را در ﻣﺎﻩ دﻳﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪی ﺻﺤﺒﺖ از‬ ‫ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪) 1963‬ﺧﺮداد ‪ (42‬ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ از ﺟﻨﺒﺶ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻧﮑﺮد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﻣﻦ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ هﻴﭻ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﻴﻮ ٌﻩ ﺗﻔﮑﺮی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎزم‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﺴﻴﻨﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ ﻋﻨﺎد داﺷﺖ‪ :‬زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮای ﮐﺸﺎورزان‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮای زﻧﺎن‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر رأی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻪ رأی ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﮐﻪ از ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ هﻴﭻ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻧﮑﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ﺁن ﮐﻪ ﺻﺤﺒﺖ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺁﻣﻮزﮔﺎر را ﺧﺘﻢ ﮐﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﮐﻪ او ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ از زﻣﻴﻦﺧﻮاریهﺎﻳﯽ ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮهﺎی ﺑﺰرگ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁورد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﺖ او ﺑﻬﺎی زﻣﻴﻦ ‪ %50‬ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ دﺳﺘﺎوردهﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺖ‪-‬‬ ‫اﻟﺸﻌﺎع هﻴﺠﺎﻧﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ در ﺁن ﻟﺤﻈﺎت در ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏهﺎ را ﻏﺎرت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺁدﻣﮑﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬در اواﺳﻂ اوت ﺣﺎدﺛ ٌﻪ ﺳﻴﻨﻤﺎ‬ ‫رﮐﺲ ﺁﺑﺎدان ﺑﻪ ﻣﺮگ ‪ 380‬ﻧﻔﺮ زن و ﻣﺮد و ﮐﻮدک ﺑﯽﮔﻨﺎﻩ در ﻣﻴﺎن ﺷﻌﻠﻪهﺎی ﺁﺗﺶ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺁﺗﺶﻧﺸﺎﻧﯽ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ در ﻣﺤﻞ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ درهﺎ را از ﺧﺎرج ﻗﻔﻞ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺁﺗﺶﺳﻮزی ﻓﺎﺟﻌﻪای ﻣﻠﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ و ﻣﻼهﺎ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺎواک ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎواک هﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻴﻢ وﻟﯽ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻬﻤﺖهﺎ دروغ اﺳﺖ و از ﺑﻮﺗ ٌﻪ‬

‫‪81‬‬

‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ هﻢ روﺳﻔﻴﺪ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪ .‬دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ در ﭘﯽ اﻳﺠﺎد ﺁراﻣﺶ اﺳﺖ ﭼﻪ ﻧﻔﻌﯽ از ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﺁوردن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﺋﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺒﺮد؟‬ ‫ﺁﺗﺶﺳﻮزی ﺑﺪون ﺷﮏ ﻋﺎﻣﺪًا اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻼن ﺁن هﻢ ﻣﻼﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫را ﻣﻦ ﻗﻮﻳًﺎ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺮدی ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺎﺟﺮا دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮش ﺁﻣﺪ؟ در ﺁﻏﺎز ﺑﻪ ﻋﺮاق ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزش ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫داﻧﺪ ﺣﺎﻻ ﮐﺠﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﻋﺪل ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻢ دﻳﻮان ﺑﻠﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی او دو ﭘﻠﻴﺲ را اﻋﺪام ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اول ﻣﺮاﺳﻢ ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ و ﺑﻌﺪ ﺷﺐ هﻔﺖ و ﺑﻌﺪ ﭼﻠﻪﮔﺰاران‪...‬اﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﺪ و هﺮ ﮐﺪام ﺑﻬﺎﻧﻪای ﺑﺮای ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﺁﺷﻮبهﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻼﻳﺎن ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺁداب ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺒﺎب و اﺑﺰار ﺑﺮ هﻢ زدن ﺗﻌﺎدل‬ ‫رژﻳﻢ را ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻧﺸﺮﻳ ٌﻪ ‪News Week‬‬

‫‪82‬‬

‫‪7‬‬ ‫دﮔﺮدﻳﺴﯽ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻳﮑﯽ از درﺑﺎرﻳﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺗﻌﺪاد ﺳﻮءﻗﺼﺪهﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺮ دوﻟﺖ ﺁﻣﻮزﮔﺎر هﻢ ﺳﺮ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮدن ﺻﺤﺒﺖ در ﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ‪ ،‬از ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از ﮐﺎرهﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻴﮑﯽ ﻳﺎد‬ ‫ﮐﻨﻴﻢ‪ :‬او ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺼﻴﺮی‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ‪ 13‬ﺳﺎل رﻳﺎﺳﺖ ﺳﺎواک را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و‬ ‫ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺮای هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ زﺷﺘﯽ در ﺧﺎﻃﺮهﺎ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﺪت اﻋﻤﺎل ﺗﺮورﻳﺴﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ راهﻨﻤﺎﻳﯽ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌًﺎ ﻓﺸﺎر و ﺧﻔﻘﺎن‬ ‫را ﺷﺪت ﻣﯽﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮران ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﻀﺎﻋﺖ اﺟﺮای وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ هﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﮑﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬از ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪم‪» :‬در اﻳﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردهﺎ دﻻر ﺑﻪ ﻣﺼﺎرف ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا وﺳﺎﺋﻠﯽ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻠﻴﺲ اﻣﮑﺎن ﺑﺪهﺪ ﺑﺪون ﮐﺸﺘﻦ ﮐﺴﯽ ﻣﺮدم را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح و ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎزد؟ در ﺗﻤﺎم‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺘﻤﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ درﮔﻴﺮیهﺎی ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﯽ از اﻳﻦ ﻧﻮع وﺳﺎﺋﻞ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫ﻻ ﺗﻬﻴﻪاش ﺑﻴﺶ ازﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺧﺮج ﺑﺮ ﻧﻤﯽدارد‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن از اﻳﻦ ﭘﻮلهﺎ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرهﺪر دادﻩاﻳﻢ!«‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﮐﻨﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺟﻮاب دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در رژﻳﻢ اﺧﺘﻨﺎق ﺳﻴﺎق ﮐﺎرهﺎ از اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺮار ﺑﻮد ﮐﻪ ارﻗﺎم ﻧﺠﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﺑﺎزﺳﺎزی ﺟﺰﻳﺮﻩای ﭘﺮت در ﮐﺮاﻧ ٌﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻪ ﻣﺼﺮف‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬از ﺁن ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﻳﮑﯽ از ﺷﻬﺮهﺎی هﺰار و ﻳﮏ ﺷﺐ ﺑﻴﺎراﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺁن ﮔﻴﺎهﺎﻧﯽ‬ ‫ﻧﺎدر از ﭼﻬﺎر ﮔﻮﺷ ٌﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﮑﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪرنﺗﺮﻳﻦ وﺳﺎﺋﻞ ﺗﻬﻮﻳ ٌﻪ هﻮا ﻣﺠﻬﺰش ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺁب‬ ‫ﺁﺷﺎﻣﻴﺪﻧﯽ را ﺑﺎ هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻤﯽ داﻧﻢ ﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﻓﺮاهﻢ ﮐﺮدن وﺳﺎﻳﻞ‬ ‫ﻋﻴﺶ و ﻋﺸﺮت ﺷﻴﻮخ ﺑﺎ ﭘﺎاﻧﺪازان ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺻﺤﺒﺖ از ﺧﺮﻳﺪ‬ ‫وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻈﻢ و ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺻﺪهﺎ ﻧﻔﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻃﺮح را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ!‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺪر ﻧﺸﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ هﻴﺌﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬از ﺁﻏﺎز ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻼﻳﺎن ﺗﻤﺎﻳﻞ‬ ‫ﻧﺸﺎن داد‪ .‬از اﺑﺘﺪا اﻋﻼم ﮐﺮد‪» :‬ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻣﺼﺪﻗﯽهﺎی ﺧﺎﺋﻦ ﮐﻨﺎر ﻧﻤﯽﺁﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ روﺣﺎﻧﻴﻮن‬ ‫از ﻗﻤﺎﺷﯽ دﻳﮕﺮﻧﺪ – ﻧﻮراﻧﯽاﻧﺪ‪ ،‬ﺁﺳﻤﺎﻧﯽاﻧﺪ«‪ .‬از درﻓﺸﺎﻧﯽهﺎی ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻃﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﺗﺎهﺶ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان رﺷﺘ ٌﻪ درازی از ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻴﺮتﺁور را ادا ﻧﻤﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺁن ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ دﻳﺮوز ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺮد ﺟﺪﻳﺪی اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﺳﺖ«‪ .‬ﻋﺠﺐ ﺣﺮف ﻳﺎوﻩای! ﻣﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮد از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﺮدا‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ؟ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1960‬رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﺁن رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎری از‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنهﺎی رﺳﻤﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮی‪ ،‬را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎﻧﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫روزی ﮐﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ ﻃﻨﺰ و ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻨﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﮕﻔﺖﺁور ﺳﻠﻔﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺁﻗﺎﻳﺎن ﻣﻦ هﻤﺎن ﺁدم ﺳﯽ ﺳﺎل ﭘﻴﺸﻢ و دﻗﻴﻘًﺎ هﻢ هﻤﺎن‬ ‫ﺁدم ﺧﻮاهﻢ ﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬ﮔﺎﻩ روﺷﻦ ﮐﺮدن اﻳﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﮔﺬﺷﺘﻪاش ﺷﺮم دارد و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﺪارد‬

‫‪83‬‬

‫ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ هﻢ ﻣﺜﻞ ﺑﺮﮔﺴﻮن ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪» :‬ﮔﺬﺷﺘ ٌﻪ ﻣﺎ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ و ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫دﻧﺒﺎﻟﻤﺎن ﻣﯽﺁﻳﺪ«‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ در ﭘﯽ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ را ﺑﺎ ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﯽ و ﭼﺮبزﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﮑﻮت وا دارد‪ .‬هﻴﺌﺘﯽ را ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﮐﻢ ﮐﻢ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﺷﻌﺎر ﻓﻘﻂ »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ« ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد اﻧﻘﻼب« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ و هﻤﻪ ﮐﺲ ﺗﻮهﻴﻦ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻢ ﮔﺎﻩ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮهﻴﻦهﺎ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در راﻩﭘﻴﻤﺎﻳﯽهﺎ ﺳﻴﺼﺪ اﻟﯽ ﭼﻬﺎرﺻﺪ هﺰار ﻧﻔﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدﺁور ﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺮد ﺁوری اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺗﻈﺎهﺮ ﮐﻨﻨﺪﻩ در ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ از دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺁﺳﺎن‪-‬‬ ‫ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺁﻧﺠﺎ ﮐﺎر ﺟﺪی ﮐﻤﺘﺮ و ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﮑﺎران ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ در ﺁن اواﺧﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺎرهﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻧﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺸﮑﻴﻞ دوﻟﺖ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﯽ ﺣﻮادث ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﯽرود‪ :‬ﺷﻮرش‪ ،‬ﺁﺗﺶ‪-‬‬ ‫ﺳﻮزی‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏهﺎ‪ ...‬اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت در ﺷﻬﺮهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬در اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ...‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺮدی را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎری از دﺳﺘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻋﻼم‬ ‫رﺳﻤﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﮔﺴﻴﻞ ﮐﺮدن ارﺗﺶ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ اﻗﺪاﻣﯽ ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ‬ ‫رو در روﻳﯽ ﺑﻪ درازا ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺳﺮﺑﺎزان و ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻔﺎهﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و‬ ‫ﺷﻴﺮازﻩ ﻧﻈﻢ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از هﻢ ﻣﯽﭘﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺴﺮان ﺑﺮای واداﺷﺘﻦ ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ‬ ‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺎن ﺣﺎد ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺎرهﺎی اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺻﻔﻮف ﺳﺮﺑﺎزهﺎ دهﻦ ﺑﻪ‬ ‫دهﻦ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﮑﺸﺪ ﺑﺮﻗﺮاری ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺳﻴﺮ ﺣﻮادث را‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 7‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ – ﻳﻌﻨﯽ ﺷﺐ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﻋﺪی ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮد‬ ‫را ﺁﻣﺎد ٌﻩ ﺗﻈﺎهﺮات ﮐﺮدﻩاﻧﺪ – دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺗﺠﻤﻌﺎت‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎر ﺧﻄﺎﻳﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اﻣﮑﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﻈﺎهﺮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺁن ﺻﺒﺢ‬ ‫ﺷﺎﻣﮕﻮن ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ از اﻳﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻮادﺛﯽ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﺁن روز ﺑﻪ‬ ‫"ﺟﻤﻌ ٌﻪ ﺳﻴﺎﻩ" ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا اوﻳﺴﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‪ ،‬هﻢ ﻟﻘﺐ "ﻗﺼﺎب ﺗﻬﺮان" ﮔﺮﻓﺖ –‬ ‫ﭼﻮن او ﻓﺮﻣﺎن ﮔﺸﻮدن ﺁﺗﺶ را ﺑﻪ روی ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺻﺎدر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ‬ ‫ﺑﺎ ارﺗﺸﺒﺪ اوﻳﺴﯽ ﻧﺪارم‪ .‬ﻧﻪ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻧﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪم‪ ،‬هﻴﭽﮑﺪام‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﮏ‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ او ﻓﻘﻂ ﻣﺠﺮی دﺳﺘﻮر دوﻟﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی را ﻋﻬﺪﻩدار ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺼﺎﻓًﺎ اﻳﻦ دوﻟﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ اﻋﻼم و اﺟﺮای ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ و ﻧﻴﺎﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬ ‫اوﻳﺴﯽ‪ ،‬ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ٌﻪ ﺳﺮﺑﺎز ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا از اواﻣﺮ ﻣﺎﻓﻮق اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﯽ ﺟﺰ ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ اﻓﺴﺮی ﻗﺪﻳﻤﯽ ﻣﺎ در اﻳﺮان ﻧﺪارد و ﺗﺮﻗﯽاش را ﻣﺪﻳﻮن‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﺑﺎ او رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪام وﻟﯽ اﻧﺼﺎف‬ ‫ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﺎدﺛﻪ "ﺟﻤﻌﻪ ﺳﻴﺎﻩ" را ﺑﻪ ﮔﺮدن او ﻧﻴﺎﻧﺪازم‪ ،‬ﭼﻮن او در ﺁن ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻓﻘﻂ اﺑﺰار ﮐﺎر و ﺁﻟﺖ دﺳﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺁن روز را هﺰاران ﻧﻔﺮ ذﮐﺮ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﺎﻟﻐﻪﺁﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﺣﻤﻞ ‪ 18‬ﻣﺠﺮوح را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنهﺎ ﺑﻪ راﻧﻨﺪﻩام دادم و ﻣﻄﻠﻌﻢ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﻋﺪﻩ‬

‫‪84‬‬

‫‪ 17‬ﻧﻔﺮﺷﺎن ﭘﺲ از ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﺁن زﻣﺎن ﻣﻦ دﻗﻴﻘًﺎ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬ ‫وﻗﺎﻳﻊ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﮔﺰارشهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﻴﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﺘﻪهﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 700‬ﺗﺎ ‪ 800‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد هﻢ ﻣﺼﻴﺒﺘﯽ اﺳﺖ و‬ ‫ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن رﻗﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮ اﺑﻌﺎد اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ دردﻧﺎک ﺑﻴﺎﻓﺰاﺋﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻼهﺎ و دار و دﺳﺘ ٌﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﮐﻤﺎل ﺑﻬﺮﻩﺑﺮداری را ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﻪ ﻧﻌﺮﻩ‬ ‫ﻣﯽﮐﺸﻴﺪﻧﺪ "ﺁدمﮐﺶهﺎ! ﺟﺎﻧﯽهﺎ!" دﺳﺖ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و ﺗﻨﺒﻴﻪ ﮔﻨﺎهﮑﺎران را از‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪﻩ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺨﻦ از اﺣﮑﺎم ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ – هﻤﺎن‬ ‫اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﻨﮓ و ﺗﻮپ ﺷﺪﻧﺪ اﻋﺘﻨﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارﺗﺸﺒﺪ ازهﺎری هﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎب روز وارد ﻣﻴﺪان ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از او اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرﻓﺖ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ زﺑﺎن ﺳﺮﺑﺎزی ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫ﺑﺮد وﻟﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺮفهﺎﻳﺶ ﺑﻮی ﺁﺧﻮﻧﺪی ﻣﯽداد‪" :‬ﺑﺴﻢاﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ" از زﺑﺎﻧﺶ ﻧﻤﯽ‪-‬‬ ‫ﻻ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻃﻮﻟﯽ ﻧﮑﺸﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻟﻘﺐ "ﺁﻳﺖاﷲ ازهﺎری" ﻧﺼﻴﺒﺶ ﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺳﮑﺘ ٌﻪ ﻗﻠﺒﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﻟﺘﻤﺮداﻧﯽ را ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﭼﻨﺪ ﻗﺪﻣﯽ در ﺟﻬﺖ اوﻳﺴﯽ و ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺘﻈﺎم ﺑﺮ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫دارد وﻟﯽ زﻳﺎد ﺟﻠﻮ ﻧﻤﯽرود‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻬﺒﻮدی‬ ‫ﺑﻪ اوﺿﺎع ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺪاوﻣًﺎ ﻧﺎﻻﻳﻘﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﺎﻻﻳﻖ دﻳﮕﺮی ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﻗﺖ‬ ‫ﮔﺮان ﺑﻬﺎ را ﺗﻠﻒ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن رﻓﺘﺎر ﺷﺎﻩ ﻋﻮض ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﭼﺸﻢ اﻣﻴﺪش را ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻣﯽدوزد‪ .‬درک اﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﻗﻄﻌًﺎ ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮔﺮان ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﻪ‬ ‫ﻧﺎم را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎن و ﻣﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ روزی از ﻃﺮف ﺳﭙﻬﺒﺪ ﻣﻘﺪم‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺎواک ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻠﻔﻦ‬ ‫ﺷﺪ‪:‬‬ ‫ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ دﻳﺪن ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻢ؟‬‫ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬‫ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮدش و ﺑﺪون اﺳﮑﻮرت و در روز روﺷﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﺁﻣﺎدﻩام ﺑﺎ هﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺑﺎرﻩ ﺁﻳﻨﺪ ٌﻩ ﻣﻤﻠﮑﺘﻢ ﺑﻪ‬‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪم ﮐﻪ رهﺎﻳﺸﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ از هﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ و ﺑﺎرهﺎ ﺗﮑﺮار ﮐﺮدﻩاﻳﻢ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻮﺿﻌﻢ را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻧﻤﯽدهﻢ‪.‬‬ ‫و اﻓﺰودم‪:‬‬ ‫ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﮐﯽ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻳﺪ ﮐﻪ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﯽﮔﺬرد؟ اﻻن هﻢ دﻳﺮ‬‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ ﮐﺎر اﻣﺮوز را ﺑﻪ ﻓﺮدا ﻣﮕﺬارﻳﺪ‪.‬‬ ‫او ﻣﺮا ﺷﮕﻔﺖزدﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺑﻠﻪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ هﻤﮑﺎری ﻧﮑﻨﻴﺪ‪...‬‬‫ ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻢ؟ اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﺳﺖ ﺣﺎﺿﺮم‪ ،‬وﻟﯽ‬‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و‬ ‫ﺧﻮد اﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎد وﺣﺪت ﻣﻤﻠﮑﺖ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﻦ و‬

‫‪85‬‬

‫ﺑﺲ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ اﻳﺸﺎن ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻳﺎ ﺁن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﺎ ﺁن وزﻳﺮ را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن هﻤﮑﺎری ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ در هﻤﺎن وﺿﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﻃﻼع داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﻘﺪم ﺑﺎ ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ هﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧﻬﺎ هﻢ ﮐﻢ و‬ ‫ﺑﻴﺶ هﻤﻴﻦ ﺟﻮاب را ﺑﻪ او دادﻩاﻧﺪ – ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮی ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﺎ دوﺑﺎرﻩ ﺑﺎ هﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدﻳﻢ ﺧﻮد ﻣﻘﺪم ﺑﻪ زﺑﺎن ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺷﺨﺺ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺷﻤﺎ و ﺑﺎزرﮔﺎن‬‫و ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺟﻤﻠ ٌﻪ ﺑﺮﮔﺴﻮن اﻳﻦ اﺳﺖ‪Notre passé se conserve, il nous suit pas à pas :‬‬ ‫ﭘﻞ واﻟﺮی ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘ ٌﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ دارد ‪ -‬ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﻨﺪ ٌﻩ ﻣﺎ از ﮔﺬﺷﺘﻪﻣﺎن ﺟﺪاﻳﯽ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ا ﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪(Notre avenir est solidaire de notre passé.‬‬

‫‪86‬‬

‫‪8‬‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻮن ﺑﺎ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻣﯽﻻﺳﺪ‬ ‫ﻣﺒﺪأ ﺷﮑﺎﻓﯽ ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن در ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪای ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺨﺮﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻨﻮز هﻴﭻ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺮ اذهﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮار ﺑﻮد ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖهﺎ در ﺳﺎل ‪ 1978‬در ﺷﻬﺮ واﻧﮑﻮور‬ ‫‪ Vancouver‬ﮐﺎﻧﺎدا ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﻮد‪ .‬از ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎﻇﺮی را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ‬ ‫وﺿﻊ اﻳﺮان را ﺑﺮای ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺮح دهﺪ‪ .‬ﭘﺲ از راﻳﺰﻧﯽهﺎی ﻣﮑﺮر ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ را‬ ‫ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﺎت‪ ،‬هﺪف ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ او را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺳﺮ راﻩ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﭘﺎرﻳﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ ﮐﻨﻴﺪ و‬‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ وﻟﯽ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻬﺪی ﻧﺴﭙﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺘﻨﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺮدﻩاﻳﻢ ﺑﺮاﻳﺶ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﻧﻈﺮات ﻣﺎ را درﺑﺎر ٌﻩ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﺗﻮﺿﻴﺢ دهﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻪ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدﻩای ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺧﻮاهﻴﻢ و ﻧﻪ در ﺻﺪد اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻳﻠﻴﻢ ﮐﺸﻮر را ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺑﺮاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ‪ 70‬ﺳﺎل از ﺗﺪوﻳﻨﺶ ﻣﯽﮔﺬرد و‬ ‫ﺗﺎ اﻣﺮوز اﺟﺮا ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻮﻳﺪهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻻ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺁن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﺮان ﻇﺮف ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷﺶ ﺳﺎل ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺳﻮﺋﺪ ﺷﻮد – اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﻴﺎز دارد – وﻟﯽ ﻻاﻗﻞ ﻣﺘﻮﻗﻌﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﺑﻪ ﻃﺮزی ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﺪ و‬ ‫اﻣﮑﺎن ﺑﻬﺮوزی ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﺶ را ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺷﺨﻴﺺ‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻮار و ﻟﺒﺨﻨﺪ ﭘﺮ ﮐﺮﺷﻤ ٌﻪ ﻣﻌﻤﻮل و رﻓﺘﺎر ﭘﺮ ﻧﺎز و ﻧﻴﺎز‬ ‫ﻣﺘﻌﺎرﻓﺶ ﺑﺎ ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮش را ﺧﻮد ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬راهﯽ ﺳﻔﺮ ﺷﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻻﺋﻴﮏهﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻼ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدم در ﺗﻬﻴ ٌﻪ ﺁن ﻣﺘﻦ هﺮ ﮐﻠﻤﻪ را ﺳﺒﮏ و ﺳﻨﮕﻴﻦ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم و ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ ﺑﻮدم – ﭼﻮن ﺁﮔﺎهﻢ ﮐﻪ ﻃﯽ هﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻳﺮان هﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪای رو ﺑﺮو ﺷﺪﻩاﻳﻢ ﻣﻼﻳﯽ از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻦ ﺁﺧﻮﻧﺪ در ﺣﺪوث ﺁن ﻣﺼﻴﺒﺖ‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ رﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﭘﺎدوهﺎی اﻣﺎم‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﻓﺮادی ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫ﺳﻼﻣﺘﻴﺎن – ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﺑﺪ ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎرﺗﻴﻪ ﻻﺗﻦ ﭘﻼﺳﻨﺪ – دورﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ در‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ‪ 40‬و ‪ 50‬ﺳﺎﻟﻪای داﺷﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺘﯽ ﺟﺰ ﮐﺎﻓﻪ ﻧﺸﻴﻨﯽ و ﺑﺤﺚ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺁزادی‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن هﻤﺮاﻩ ﻣﺮﺷﺪﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻳﻢ ﺁزادﻳﺸﺎن از ﭼﻪ‬ ‫ﻗﻤﺎش ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ را ﺑﺎ ﺻﺤﺒﺖهﺎﻳﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﺁﻧﭽﻪ در زﻳﺮ ﻣﯽﺁﻳﺪ درﺳﺖ و‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﯽ ﭘﺨﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ ﻋﺰﻳﺰ ﻣﻦ‪ ،‬ﺟﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻓﻘﻂ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎر ﺷﺎﻩ ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﺑﯽ‪-‬‬‫ﺟﻬﺖ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ ﺳﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ او ﭼﺎﻧﻪ ﺑﺰﻧﻴﺪ؟ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻠﯽ از اﻋﺮاب ﻧﺪارد‬ ‫ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﻳﺴﺖ وارد ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺷﺪ!‬ ‫ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮاری و ﺧﻔﺖ ﻧﺰد ﺧﻤﻴﻨﯽ رﻓﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫او ﺳﻮﮔﻨﺪ وﻓﺎداری ﻳﺎد ﮐﺮد‪ .‬در ﻧﻮﻓﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ ﻣﺪتهﺎ ﺑﺎ ﮔﺮدن ﮐﺞ اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﺎ‬

‫‪87‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم او را وادار ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ و اﻣﻀﺎی ﮐﺎﻏﺬی ﮐﺮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ورﻗﻪ را از دﺳﺘﺶ ﻗﺎﭘﻴﺪ و ﺑﻌﺪ هﻢ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ! ﻣﺮﺧﺼﻴﺪ!‬‫اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ٌﻩ رﻓﺘﺎر ﻳﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻧﺎدر ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ از ﺁن ﺑﺪم ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺖ را ﺑﻪ ﺣﺮف و ﺻﺤﺒﺖ ﺗﻠﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ "ﺑﻮدور ﮐﻪ واردور"! ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻣﺨﺎﻃﺐ هﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺣﻮاﻟﻪ درک ﮐﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻴﻤﺶ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺘﻦ اﻇﻬﺎرات ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ را دﻳﺪم‪ .‬در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻧﻘﺾ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و‬ ‫"ﺷﺮﻋﯽ" ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺎﺿﺮ "اﺳﻼﻣﯽ" و ﻣﻠﯽ اﺳﺖ )ﮐﻠﻤﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﻠﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ و در هﺮ ﺣﺎل ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ دو ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺎ هﻢ در ﺣﺪ ﺁﺳﻤﺎن و رﻳﺴﻤﺎن اﺳﺖ(‪ ،‬و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﺁﻳﻨﺪ ٌﻩ اﻳﺮان ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن از ﮐﻤﻴﻨﮕﺎﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎز ﭘﺎدوهﺎ دورش را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺶ‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ ﺁﻳﺖاﷲ را ﮐﻪ دﻳﺪﻳﺪ؟ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﮑﺮاﺳﯽ‬‫دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﮑﺮ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﺎﻧﺎدا را ﻣﻄﻠﻘًﺎ از ﺳﺮ ﺑﻪ در ﮐﻨﻴﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﻴﭽﺎرﻩ‬ ‫ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺎم ﺑﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﻗﺪم ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ و ﻧﻔﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻳﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﮐﻔﺎر ﺧﻮردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﻴﺎهﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻧﺎدا ﻧﺮﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺁدﻣﯽ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺁﻗﺎ هﻮاﭘﻴﻤﺎی ﺑﻌﺪی را ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺘﺨﺮ از ﺷﺎهﮑﺎرﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز‬ ‫ﮔﺸﺘﻨﺪ!‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ – ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﻨﺪﻩ – ﮐﻤﺘﺮ از او اﺣﺴﺎس ﺳﺮاﻓﺮازی ﻣﯽﮐﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ او را ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب و ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دادم‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﺠﻮزی اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ را اﻣﻀﺎء ﮐﺮدﻳﺪ؟‬‫ ﻣﻦ ﺧﻴﺎل ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺷﻮرا ﻣﺄﻣﻮرم‪.‬‬‫ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺁﻗﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻧﺒﻮد در ﭘﺎرﻳﺲ ﻟﻨﮕﺮ‬‫ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ ﺗﻮﻗﻔﮕﺎﻩ ﺳﺮ راﻩ ﺑﻮد ﻧﻪ ﻣﻘﺼﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺁﻧﺠﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﭼﻨﺪ‬ ‫روزی ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﻳﺎ اﺣﻴﺎﻧًﺎ هﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ هﻤﺎﻧﺠﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ ﻗﺮار‬ ‫ﺑﻮد ﻓﻘﻂ ﺑﺎ او ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺪهﻴﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﭼﻪ در ﺳﺮ دارد – هﻤﻴﻦ و ﺑﺲ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻼ ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻧﺤﻮ ٌﻩ اﺳﺘﺪﻻل و هﺪفهﺎی او ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫اﺑﻠﻴﺲ را ﻗﺒ ً‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ را اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻗﺪام اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﻣﺮا ﻧﮕﺮان ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و هﻤ ٌﻪ ﻣﺎ را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ دﺷﻮار ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﻧﺒﺎﻟ ٌﻪ ﺣﺮف را ﮔﺮﻓﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ اﺑﺪًا اﺟﺎزﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری را ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮم‪.‬‬‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺧﻄﺮ ﺷﺨﺺ ﺧﻤﻴﻨﯽ از هﺮ ﻣﻼی دﻳﮕﺮی ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ – ﺣﺘﯽ از‬ ‫ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ و ﮔﺮوﻩهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺁﺗﺶ زدن و ﺑﻤﺐ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪهﺎی ﻣﻠﯽ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎد ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﺪ ﻣﺎ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻳﮏ ﻣﺸﺖ ﻋﺎﻣﯽ و ﻧﺎدان ﮐﻨﻴﺪ و ﮐﺸﻮر را ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫ﺟﻬﻠﯽ ﺳﺎزﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دوران ﻇﻠﻤﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫هﻤﺎﻧﺠﺎ اﻋﻼم ﮐﺮدم ﮐﻪ دﻳﮕﺮ در ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺌﺖ اﺟﺮاﻳﻴ ٌﻪ ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاهﻢ‬ ‫ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫ﻣﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﺎ دو رأی ﻣﻮاﻓﻖ ﺻﺎﺣﺐ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺷﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻳﻦ دو‬ ‫اﻣﺮوز ﺧﺰﻳﺪن ﺑﻪ ﮐﻨﺞ زﻧﺪان اﺳﺖ و هﺮ ﻟﺤﻈﻪ اﻧﺘﻈﺎر اﻋﺪام را ﮐﺸﻴﺪن‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮﻳﺪم‪:‬‬ ‫ ﻣﺎ ﭘﻴﺮو ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻳﻢ و ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ‬‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻏﺮﺑﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪای ﻳﺎ ﻣﺎدﻩای‬ ‫از ﺁن ﺣﺬف ﻣﯽﮔﺮدد و ﮐﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﻣﺎد ٌﻩ دﻳﮕﺮی ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻣﯽﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ هﻢ‬ ‫ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ ﻃﻮری رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﻳﯽ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن از ﺑﻴﺦ و ﺑﻦ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺿﻌﻒ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬ ‫در ﺣﻀﻮر ﻣﻦ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ رﺋﻴﺲ ﺳﺎواک‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺷﺮﻓﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ را ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت را ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮح ﻣﯽدهﺪ‪:‬‬ ‫"دﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﻮﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺣﺪت وﻓﺎداری ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻦ اﺑﺮاز داﺷﺖ و‬ ‫اﻓﺰود ﺁﻣﺎدﻩ اﺳﺖ دوﻟﺘﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ‪"...‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﮏ دور ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻤﺴﯽ زد‪ :‬از اﻳﻨﺠﺎ راﻧﺪﻩ و از ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﮐﻪ اﻧﮕﺎر ﺗﺎزﻩ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻣﺘﻌﺎرف را ﮐﺸﻒ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻨﻮز ﭼﺸﻢ اﻣﻴﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن‬ ‫دوﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ اﻣﮑﺎﻧﺎت اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﻳﻘﯽ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از‬ ‫وزرای ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﻣﺼﺪق و ﻳﮑﯽ از ﺻﺎﺣﺐﻓﮑﺮان ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺎورﻩ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻻ ﺻﺪﻳﻘﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﺎﻓﯽ هﻤﮑﺎر‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﺎ ﺻﺪﻳﻘﯽ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ :‬او ً‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﺛﺎﻧﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﻳﮑﯽ از ﺷﻬﺮهﺎی ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎی ﺧﺰر و ﻳﺎ‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﻮد – ﻳﻌﻨﯽ در هﺮ ﺣﺎل از ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ دور ﺑﺎﺷﺪ – ﺑﺮای او ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﺷﺮط‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ هﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮﺳﺨﺘﯽ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت در ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮوط ﺻﺪﻳﻘﯽ – ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ – ﻓﻮت ﮔﺮدﻳﺪ‬ ‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ هﻔﺘ ٌﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﯽﺛﻤﺮ از دﺳﺖ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﯽ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﺴﯽ را‬ ‫ﮔﻤﺮاﻩ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻗﻮ ٌﻩ ﺗﺸﺨﻴﺺ را از او ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﺁن ﭘﺲ ﮐﺎرهﺎی ﺑﯽﻗﺎﻋﺪﻩ را ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﯽدهﺪ و ﻧﻴﺎزی ﻧﻴﺴﺖ ﮐﺴﯽ ﭼﻴﺰی در ﮔﻮﺷﺶ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎی ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ ﺗﻠﻒ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻼهﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﯽداد ﮐﻪ ﻧﺎرﻧﺠﮏ‪-‬‬ ‫هﺎی ﺑﻴﺸﺘﺮی در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﮔﺮد ﺁورﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽهﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﯽداد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎمهﺎی ﻣﺴﺘﻌﺎر و‬ ‫ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ وارد ﮐﺸﻮر ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺷﻮروی ﮔﺴﻴﻞ ﻣﯽﺷﺪ ﻣﺠﺎل ﻣﯽداد ﮐﻪ در‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﮐﺰ ﻃﻐﻴﺎنزدﻩ ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﺎی اراذل و اوﺑﺎش ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪89‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬ ‫اﺧﻼص در ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‬

‫‪90‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻋﺠﻠﻪ ﮐﻨﻴﺪ! ﺑﺮای ﻣﻦ دوﻟﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻴﺪ!‬ ‫ﻃﯽ ﺁن دو ﻣﺎهﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎر ﺑﻮد اﻧﻘﻼب هﻤﻪ ﮔﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫ﺧﺒﺮی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺁﺷﻮب در ﺣﻴﻦ ﺗﺪارک ﭘﺮدﻩ ﺑﺮدارد زﻳﺮ ﻓﺸﺎر دوﻟﺖ و ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ دو ﻣﺎﻩ هﻴﭻ روزﻧﺎﻣﻪای در ﺗﻬﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺻﺪﻳﻘﯽ‪ ،‬ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﺮوﺑﯽ ﺑﻮد در ﮐﺎخ ﻧﻴﺎوران‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪای ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﻳﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ‬ ‫ﺁن ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺟﻤﻼت ﺷﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ را از ﮐﯽ ﻧﺪﻳﺪﻩام؟‬‫ﺟﻮاب دادم‪:‬‬ ‫ از ‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗًﺎ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻃﺮﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬‫ﺑﻠﻪ ﺑﺪون ﺷﮏ در ﺧﺎﻃﺮش ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻳﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻳﺎ درﺳﺖﺗﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ دو ﻣﺎﻩ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺑﻊ‬ ‫ﻗﺮن‪ .‬وﻟﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﻮﻻﻧﯽ دو ﻣﺎﻩ ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ ﺟﻮان ﻣﺎﻧﺪﻩاﻳﺪ‪ ،‬در هﺮ ﺣﺎل ﭘﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩاﻳﺪ‪.‬‬‫ﻣﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ادب را ﺑﻪ ﺟﺎ ﺁوردم و در ﮐﻨﺎر ﻳﮏ ﻣﻴﺰ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺑﺮ دو ﺻﻨﺪﻟﯽ روﺑﺮوی‬ ‫هﻢ ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺷﺎﻩ ﺁﻏﺎز ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭼﻪ ﺻﻴﻐﻪای اﺳﺖ؟‬ ‫ اﻳﻦ ٌ‬‫ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻦ از ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺪﻳﺪ در ﺻﺤﻨ ٌﻪ ﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫اﻳﺮان ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ .‬واﮐﻨﺶ ﻣﺮدم اﺳﺖ – ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﻳﮑﯽ از واﮐﻨﺶهﺎی‬‫ﻣﺘﻌﺪد ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ – در ﻣﻘﺎﺑﻞ دوﻟﺖهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎرهﺎ از ﺣﻀﻮر اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‬ ‫از ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟‬‫ ﺑﺪون ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻤﺎ‪ ،‬هﻴﭻ ﮐﺲ اﻳﻦ دوﻟﺖهﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮی‬‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺣﻞ و‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻳﺪ و هﻤﻴﻦ ﭘﺸﺘﻮاﻧ ٌﻪ دوﻟﺖهﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻳﻦ ﺣﺮف ﺳﮑﻮﺗﯽ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮑﺴﺘﻢ‪:‬‬ ‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽدهﻨﺪ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﻋﺮض ﮐﻨﻢ؟ ﻣﻦ اﮔﺮ ﺑﻪ زﻣﺴﺘﺎن‬‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﯽﺷﮏ ﭘﺎﺋﻴﺰ ﻋﻤﺮ را ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩام‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﻻری ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺁن ﺷﺮﻓﻴﺎب‬ ‫ﺷﺪﻩام ﺣﺮفهﺎی ﺳﺮاﺳﺮ دروغ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ هﻢ ﺑﻪ روال‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽدهﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ را‪ ،‬وﻟﻮ ﺗﻠﺦ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﮐﻨﻢ؟ اﮔﺮ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن ﺣﺮفهﺎی ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﻦ ﻣﺮﺧﺺ ﻣﯽﺷﻮم‪ .‬هﺮ وﻗﺖ اﺣﻀﺎرم ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‬ ‫در ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮاهﻢ ﺑﻮد وﻟﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻪ اﻓﮑﺎرم را درﺑﺎر ٌﻩ ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻳﺮان ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ دﺳﺘﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪91‬‬

‫ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ!‬‫ﮔﻔﺘﮕﻮی ﻣﺎ هﻢ ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ ﺑﻮد و هﻢ ﻧﺸﺎنهﺎی ﻓﺮاوان از ﺻﺮاﺣﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ از ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺌﻮال ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺻﺪﻳﻘﯽ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ؟‬‫ ﺻﺪﻳﻘﯽ ﻣﺮدی اﺳﺖ وﻃﻦﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻓﮑﺮ و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺮﻳﻒ‪ .‬ﻣﻦ در دوﻟﺖ‬‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ او هﻤﮑﺎری داﺷﺘﻢ – اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در هﻤﺎن ردﻩ‪ .‬ﺻﺪﻳﻘﯽ اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺧﻮد ﺣﺎﻻ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁزاد اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دوﻟﺘﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم‬ ‫هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻤﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ او ﺑﮑﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﮐﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺮا ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻗﺒﻮل ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ در ﺗﻈﺎهﺮاﺗﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ روزهﺎی اﺧﻴﺮ در ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻳﺪ؟‬‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﮐﻪ ﺁرﻣﺎن و ﻣﺸﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽاش ﺑﺎ ﺁرﻣﺎن و ﻣﺸﯽ‬‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻦ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﻴﺰم و ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ هﻤﺼﺪا ﺷﻮم‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩام ﭘﺎﻳﺒﻨﺪم‪.‬‬ ‫ ﭘﺲ ﭼﺮا ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد؟‬‫ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت از ﺧﻮد او اﻳﻦ ﺳﺌﻮال را ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﻃﺮف او ﻧﻤﯽ‪-‬‬‫ﺗﻮاﻧﻢ ﺟﻮاﺑﯽ ﺑﺪهﻢ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺧﻮدم ﭼﺮا در اﻳﻦ ﺗﻈﺎهﺮات ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدم‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد را‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ‬ ‫ﻓﺸﺎرهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﻣﯽﺷﺪ و ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺣﻀﻮر ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﯽ در ﺁن راﻩ‪-‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫ ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادم در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﻢ‪.‬‬‫ ﮐﺠﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ؟‬‫ زﻳﺎد از اﻳﻨﺠﺎ دور ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﺣﺪود ﻳﮏ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮی ﮐﺎخ‪.‬‬‫ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ وﺟﻮدﺗﺎن ﻧﻴﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻃﻼع ﺧﻮاهﻢ داد‪.‬‬‫ﺁﻳﺎ هﻨﻮز ﻣﯽﺷﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ازهﺎری ﺗﺴﻠﻄﯽ ﺑﺮ اوﺿﺎع دارد؟ ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ ﺳﺮاﻳﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ارﺗﺸﺒﺪ ﺑﺴﺘﺮی ﺑﻮد و ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر ﻣﺮدم ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار‬ ‫ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ دﻓﻊاﻟﻮﻗﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮی ﺑﺮاﻳﺶ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﺳﺎلهﺎ ﻣﺎ را ﻧﺎﻻﻳﻖ و ﻣﺰاﺣﻢ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻻ دﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫ﻣﺎ دراز ﮐﻨﺪ و ﺁﺷﮑﺎرا ﺑﮕﻮﻳﺪ »ﻣﻦ ﺑﻪ ﻳﺎری ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺘﺎﺟﻢ«‪.‬‬ ‫دﻩ روز ﺑﻌﺪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺮا دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻮﺗﺎﻩﺗﺮ از ﻗﺒﻠﯽ‬ ‫ﺑﻮد و ﺣﺪود ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ وﻗﺖ ﺗﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﺁﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ دوﻟﺘﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺑﺪهﻴﺪ؟‬‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً او را ﻧﮕﺮان ﻣﯽدﻳﺪم‪ .‬وﻟﯽ ﺁﻳﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺪهﻢ؟ ﻣﻦ هﻢ در ﺁن زﻣﺎن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻖ داﺷﺘﻢ‪ .‬اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫از دو ﻣﺎﻩ ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮف دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻬﻤﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﻠﯽ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ را‬ ‫از دﺳﺖ دادﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﻓﺸﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ از ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻮادﺛﯽ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ از اﻳﻦهﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺁدﻣﯽ را ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزد و زﻳﺮ ﺑﺎر ﺧﻮد ﺧﺮد ﮐﻨﺪ و دﭼﺎر دوار ﺳﺮ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺷﻨﺎ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﺧﻼف ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺎﻣﺖ ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫را ﮔﺮد ﺁورد – ﺁن هﻢ ﭼﻪ ﺟﺮﻳﺎﻧﯽ! ﭼﻪ ﺳﻴﻼﺑﯽ! ﭼﻪ ﺧﺮوﺷﯽ!‬

‫‪92‬‬

‫ ﻣﻦ در ﺧﺪﻣﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮﺗﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬‫از ﻃﺮﻓﯽ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺮدﻩ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎدات‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻦ درﺑﺎر ٌﻩ ﺷﻴﻮ ٌﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ از ﮐﺎر ﻣﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪای ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد اﻳﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖهﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ هﻢ ﺁﺷﺘﯽﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﮑﺮ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدن هﻤﮑﺎراﻧﯽ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ دوران ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺷﺮﻳﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻮم از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﺪان ﺷﻬﺮﺗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﯽ ﻻاﻗﻞ ﺁﻟﻮدﻩ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﮑﻮک ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫دﻋﻮت ﺑﻪ هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﺮد ﺑﻌﺪ ﺣﺮف ﻣﺮا ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺑﻠﻪ ﻣﺘﻮﺟﻬﻢ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺖ ﺗﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬‫ از اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺗﻘﺎﺿﺎی دﻩ روز ﻓﺮﺻﺖ دارم‪.‬‬‫ زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬‫ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ از اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ – در هﺮ ﺣﺎل ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮐﻮﺷﺸﻢ را ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬‫وﻗﺘﯽ ﮐﺎخ را ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ .‬ﺧﺎﻃﺮم هﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺁﻩ‪ ،‬اﮔﺮ اوﺿﺎع ﺁرام ﺑﻮد و ﭼﺮخهﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻳﺪ ﮐﺠﺎ‬ ‫ﮐﺴﯽ از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﯽ«‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺮدﻩای ﮐﻪ در ﺟﻨﮓهﺎی روﻣﯽ وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫داﺷﺖ ﻣﺪاوﻣُﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻓﺎﺗﺢ ﺧﻮد ﻳﺎدﺁوری ﮐﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﮑﻦ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺸﺮی ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﯽ«‬ ‫ﺻﺪاﺋﯽ در ﮔﻮش ﻣﻦ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺟﻮع ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﺲ دﻳﮕﺮی را‬ ‫ﻧﺪارد«‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ »اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮود و ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ دﻳﮕﺮی از هﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪ ٌﻩ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای را ﺑﻪ ﻣﺤﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ زدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺁن ﻗﺒﻴﻞ هﻨﻮز هﻢ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻳﮑﯽ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮی در ﺑﻮﺗ ٌﻪ ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮارﺷﺎن داد«‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻩ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ هﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ اﻳﺮان ﺑﻮد – ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ و واﻻﺗﺮ از هﻤﻪ ﭼﻴﺰ!‬ ‫ﭘﺲ ﻗﻀﻴﻪ روﺷﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺷﺪم‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺪ روزی در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ‪ 25‬ﺳﺎل ﺳﻨﮓ ﺣﻘﻮق و اﺻﻮل را ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ زدن‪ ،‬در ﻟﺤﻈ ٌﻪ ﺣﺴﺎس ﺟﻮاب‬ ‫ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ »دﻳﮕﺮ ﮐﺎر از ﮐﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ!« ﻃﺒﻴﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﻣﺤﺘﻀﺮی ﻣﯽرود و‬ ‫ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﻧﻔﺲهﺎی واﭘﺴﻴﻦ را ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎز در ﻧﺠﺎت او ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺷﺮار ٌﻩ اﻣﻴﺪ‬ ‫را در او ﻣﯽدﻣﺪ‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺣﺎل ﺟﻮاب ﻣﻦ ﺑﺮای ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺟﺎی ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺁن ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزﻩ ﻣﺮﺧﺼﯽ دهﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺣﺎل ازهﺎری ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮ دارد ﺑﻪ او ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺑﺪهﻴﺪ‪.‬‬‫ ﻣﻦ ﮐﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻴﺎری ﻧﺪارم!‬‫ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬دﻳﮕﺮان هﻢ هﻤﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﻮرات‬‫را ﺗﻠﻔﻨﯽ ﺻﺎدر ﮐﻨﻴﺪ؟ ﻣﻦ هﻢ از اﻳﻦ ﻃﺮف دﺳﺘﻮر ﻻزم را ﻣﯽدهﻢ ﮐﻪ ﭘﺮوﻧﺪﻩهﺎی ﻓﻮری در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺷﻮر ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ .‬هﻨﻮز هﻢ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮم ﻳﺎ رد ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺟﻮاﺑﯽ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ اﮔﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪای ﺣﺎد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺸﺎورﻩ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻈﺮم را ﺧﻮاهﻢ داد‪.‬‬‫‪93‬‬

‫ﺣﺪود ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ و ﻧﻴﻢ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪﺗﺎن را ﭼﻪ روزی ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺁن روز را در ﺗﻘﻮﻳﻢ ﮐﺎرﻳﻢ در‬‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮم‪.‬‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺁن ﻓﺼﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻔﻴﺮی ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﯽرﺳﻴﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻼ ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از دﻩ روز ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﻌﻴﻦ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻋﻤ ً‬‫ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب‪ .‬ﮐﯽ ﻣﯽﺁﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﻳﻄﺘﺎن را ﺑﺮای ﺗﺸﮑﻴﻞ دوﻟﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ دهﻴﺪ‪.‬‬‫ ﻓﺮدا‪.‬‬‫ﺑﺎ ﺷﺘﺎب هﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ دﻩ ﻧﻔﺮی را دﻋﻮت ﮐﺮدم و از ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬ ‫و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻇﺮف ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺗﺠﻤﻌﺎت و ﻣﻴﺘﻴﻨﮓهﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاﻳﻢ ﮔﺮد ﺁوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم ﮐﻪ از زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی‬ ‫ﺁﻣﻮزﮔﺎر ﺗﺎ ﺁن روز از ﮔﺮوﻩ ﭼﭙﯽهﺎی ﺗﻨﺪرو ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖﻃﻠﺒﺎن‪ ،‬هﻤﻪ در ‪ 7‬ﻣﻮرد ﺑﺎ هﻢ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫روال ﺳﺎدﻩای را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ :‬ﺁن ‪ 7‬ﻣﻮرد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت دوﻟﺘﻢ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺎ وﻓﺎداری و اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬اراد ٌﻩ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺟﺮا در‬ ‫ﺁورم‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ‪ 7‬ﻣﻮرد ﺑﻪ ‪ 5‬ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﯽﻳﺎﻓﺖ و دو ﻧﮑﺘﻪ دﻳﮕﺮ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻃﺮز ﮐﺎر دوﻟﺖ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﻓﺰودم‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻳﻦهﺎ ﺑﻮد‪ :‬اول ﺁزادی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﺨﺼﯽ و‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ ﺧﻮد ﻣﻦ هﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮد‪ .‬دوم اﻧﺤﻼل ﺳﺎواک‪ .‬ﺳﻮم ﺁزاد ﮐﺮدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮی ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺣﺬف ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ ﮐﻪ ﭼﻮن دوﻟﺘﯽ در دوﻟﺖ‬ ‫در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫دو ﺷﺮط ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮدم از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻤﺎم وزرا ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﺨﻮاهﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﮑﺎﻧﺶ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺳﻔﺮی ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﻧﮑﺘ ٌﻪ ﺁﺧﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ ﺑﺪهﻢ‪ :‬ﺣﺪود دو ﻣﺎﻩ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﻣﺎﻩ و ﻧﻴﻢ ﻗﺒﻞ از‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﺋﯽ از ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻧﻤﯽﮐﺮدم‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺐ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻓﻀﺎ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ دور ﺷﺪن ﺷﺎﻩ را ﻻزم ﻣﯽدﻳﺪم‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﺻﺮار داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای‬ ‫ادار ٌﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻩام‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺷﺎﻩ ﺑﺪون ﺷﮏ ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮای اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺷﺪم ﻧﻈﻤﯽ ﻧﺴﺒﯽ در ﻣﻤﻠﮑﺖ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ دﺳﻴﺴﻪهﺎی ﻣﺘﻌﺎرف ﺁن را ﺑﺮ هﻢ ﻣﯽزد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻳﺎ ﺁن وزﻳﺮ‬ ‫ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﻧﻈﺎرت ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺠﺮﻳﺎن اﻣﻮر دوﺑﺎرﻩ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎز »ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﺪ«‪ .‬ﮔﺮﻓﺘﺎری اﻳﺮان اﻳﻦ ﺑﻮد و ﮔﺮﻓﺘﺎری ﺷﺨﺺ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻢ هﻤﻴﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺼﻤﻤﻢ ﺟﺰ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را از روی‬ ‫ﻣﻴﻞ و رﺿﺎی ﺑﺎﻃﻦ از ﺷﺎﻩ ﻧﮑﺮدم‪ .‬وﻓﺎداری ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻋﻼﻳﻖ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪم و ﺑﺎ ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ ذاﺗﯽ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ از دﺳﻴﺴﻪهﺎ هﺮاس داﺷﺘﻢ و ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ در هﺮ ﺣﺎل از‬ ‫ﻣﺼﺪق ﻗﻮیﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ و او ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻘﻮﻃﺶ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﮕﺮﻳﺒﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات هﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺎخ ﻧﻴﺎوران رﻓﺘﻢ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺁﺷﮑﺎرا ﺳﺮ ﺳﺎزش‬ ‫داﺷﺖ‪ 5 .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اول ﺑﺪون ﺑﺤﺚ و ﺣﺘﯽ ﺑﺪون اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب وزرا ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﯽ وزرا را ﺑﺪهﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺮم را ﺑﺪهﻢ‪.‬‬‫ﻣﻦ ﺳﺮ ﺧﻢ ﮐﺮدم‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ را ﻧﺸﺎن دادم‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺁدم‬ ‫ﻧﺎﻣﻮﺟﻬﯽ را در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ او ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻼ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺁن ﺣﺮﻓﯽ ﺑﺰﻧﻢ‪.‬‬ ‫ ﻣﻦ در ﻧﻈﺮ دارم ﮐﻪ ﺳﻔﺮی ﺑﮑﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﻌ ً‬‫اﻳﻦ ﮐﺎر را ﻇﺮف دو ﻳﺎ ﺳﻪ روز ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﺮوج از ﮐﺸﻮر از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او هﻤﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ را ﮐﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮای دادن ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﻳﯽ ﻣﻌﻴﻦ‬ ‫ﻻ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﭘﺎدﺷﺎﻩ در »ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ«‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ ﮐﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ هﻢ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ دور ﺷﺪن او از ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺁﺧﺮ هﻤﻴﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽهﺎ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ درﻳﻎ ﻧﮑﺮدم«‪.‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﺁﻧﺎن ﺣﺘﻤًﺎ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻣﻦ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻘﺸﻪای دﻳﮕﺮ در ﺳﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮهﺎﻣﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ هﻢ ﺗﻼﻗﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﻦ اﻳﺮادی ﺑﻪ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪.‬‬

‫‪95‬‬

‫‪2‬‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮ ﺗﺮﮐﺶ‬ ‫ﺣﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ از ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﭼﻨﺪ دوﺳﺖ و‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻗﺪﻳﻢ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁوردم ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺬاﮐﺮﻩ درﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ‬ ‫از ﺧﻮد وﺳﻮاس اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺸﺎن دادم و اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﺮاﻓﺖ را ﺗﺎ ﺣﺪ ﺳﺎدﻩﻟﻮﺣﯽ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ دﻩ ﺳﺎل از ﻣﻦ ﻣﺴﻦﺗﺮﻳﺪ و ﻣﻦ هﻨﻮز ﻓﺮﺻﺖ دارم ﺣﺎﺿﺮم ﮐﻪ ﺟﺎی ﺧﻮد‬‫را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﮔﺬار ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ او ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺪﻳﻘﯽ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ هﻴﭻ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻤﯽﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﮐﺲ دﻳﮕﺮی در ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻊهﺬا ﻣﺜﻞ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﯽ‬ ‫ﭼﺮب و ﻧﺮم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺟﻮاب داد‪:‬‬ ‫ ﺷﺎﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ رﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ او را ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮود ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ‬‫دوﻟﺖ را ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻴﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارم‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺣﻴﻠﻪﮔﺮ ﮐﻮﺷﺶ داﺷﺖ ﺗﻤﺎم ورقهﺎی ﺑﺮﻧﺪﻩ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارد‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺎزی ﺑﻪ ﺁﺧﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﮏﺧﺎلهﺎ روی دﺳﺘﺶ ﺑﺎد ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﺁن هﻨﮕﺎم ﻣﻦ در ﺣﺎل ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرت ﺑﺮای ﺟﻤﻊﺁوری ‪ 12‬هﻤﮑﺎر ﻣﻮﺟﻪ ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ‪ 18‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ‪ 12‬ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر دو دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻻ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ وزارت ﮐﺸﻮر را ﺧﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮم‪ ،‬و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭼﻮن هﻨﻮز‬ ‫داﺷﺘﻢ‪ .‬او ً‬ ‫از ﮐﻨﺎر ﺁﻣﺪن ﺑﺎ ﺑﺎزرﮔﺎن و ﮔﺮوهﺶ ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻧﺒﻮدم‪ ،‬ﺻﻼح در اﻳﻦ دﻳﺪم ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﮐﺮﺳﯽ وزارت‬ ‫را – ﺑﻪ ﺧﺼﻮص وزارﺗﺨﺎﻧﻪهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﮐﺎر ﻓﻨﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ داﺷﺖ – ﺑﺮای ﺁﻧﻬﺎ ﻧﮕﻪ‬ ‫دارم‪ .‬اﻳﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪهﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺁﺑﺎداﻧﯽ و ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻣﻌﺎدن‪ ،‬ﭘﺴﺖ و‬ ‫ﺗﻠﮕﺮاف‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺠﺎل ﺑﻮد ﭘﺲ از اﻗﺪاﻣﺎت اوﻟﻴﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖهﺎی ﺟﺪﻳﺪی را وارد دوﻟﺖ‬ ‫ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و ﻣﻦ ﺑﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺁﻣﺎدﻩام ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ‬ ‫رﻓﺘﻢ‪ .‬اوﻟﻴﻦ اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ او را ﮔﺮﻓﺖ اﺳﻢ وزﻳﺮ دﻓﺎع ارﺗﺸﺒﺪ ﺟﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻢ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺳﻦﺳﻴﺮ‪ Saint-Cyr 1‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدی ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮهﻨﮓ‪ ،‬ﺁﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫زﺑﺎن و اهﻞ ﮐﺘﺎب‪ .‬او درﺳﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮای وزراﻳﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ هﻴﭻ ﻓﺴﺎدی ﺁﻟﻮدﻩ ﻧﺒﻮد و اﻳﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ را هﻢ داﺷﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﺳﺘﺎد‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﻴﺮ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖهﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎرﻳﺶ از ﮐﺎر ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﺳﻮای ﺗﻤﺎم اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺑﺮای دﻋﻮت او ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪام‪ ،‬دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮی هﻢ داﺷﺘﻢ‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدم ﮐﻪ او‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺮهﻨﮕﺎن ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻳﺎ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎی ﺟﻨﻮﺑﯽ ﮐﻮدﺗﺎﭼﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﻃﺮف ﺗﻤﺎم ارﺗﺶ و‬ ‫ﺣﺘﯽ ﺳﺮان ﺁن ﺑﺎ ﺁﻏﻮش ﺑﺎز ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎﻳﺖ و ﻟﻴﺎﻗﺘﯽ ﮐﻪ دارد‬ ‫ﮐﻤﮑﯽ ذﻳﻘﻴﻤﺖ ﺑﺮای ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻢ در دورﻩای هﻤﺴﺮ ﺧﻮاهﺮ ﺷﺎﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮاهﺮ ﺑﺰرگ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻳﻌﻨﯽ واﻻﺣﻀﺮت ﺷﻤﺲ ازدواج ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﭘﺪرش در دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪96‬‬

‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدی ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺟﻢ را ﺷﻤﺎ از ﮐﺠﺎ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻴﺪ؟‬‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻦ او را ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ دﻳﺪﻩام و از ﺁن ﭘﺲ ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﺳﻨﻮات‬‫اﺧﻴﺮ در ﺿﻴﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ او ﺑﺮﺧﻮردم‪ .‬هﻤﻴﻦ‪ .‬ﺑﺎ او هﻴﭻ ﺗﻤﺎس دﻳﮕﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪ .‬ﺣﺘﯽ هﻨﻮز ﺑﺎ او‬ ‫ﺗﻤﺎس ﻧﮕﺮﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﻢ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ وزارت را ﻣﯽﭘﺬﻳﺮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ اﺳﺒﺎب دردﺳﺮﺗﺎن را ﻓﺮاهﻢ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬‫ ﭼﻪ دردﺳﺮی؟ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را ﻣﯽﭘﺬﻳﺮد ﻳﺎ رد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮد وزﻳﺮی ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‬‫ﭼﻮن دﻳﮕﺮ وزرا‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻋﻤﺪﻩ در هﻴﺌﺖ دوﻟﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮاﻳﺶ ﻧﺨﻮاهﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮم را روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از‬ ‫ﺁن ﻧﺎراﺿﯽ اﺳﺖ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﻃﺒﻌًﺎ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﯽ اهﻤﻴﺖ و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺑﻪ ﺣﺪی ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﻦ ﺁن را ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺪر‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را ﺧﻮد اﺷﻐﺎل ﻧﻤﯽﮐﺮدم‪ :‬ازهﺎری در ﻃﻮل ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮﻳﺶ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ‬ ‫ﺳﺘﺎد هﻢ ﺑﻮد و اﺳﺒﺎب رﻳﺸﺨﻨﺪ هﻤﻪ را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪.‬‬ ‫ ﭘﺲ ﺟﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺳﺘﺎد را ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد؟‬‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻦ از اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ‬ ‫واﮔﺬار ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖهﺎی ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺷﺎﻩ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻻﺑﺪ ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ اﻗﺪام ﮐﻨﻨﺪ!« ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ ﺟﻢ‪ ،‬دو ﻳﺎ ﺳﻪ اﻓﺴﺮ ارﺷﺪ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد و از ﻣﻴﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻦ ﻳﮑﯽ را ﺑﺎ‬‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺧﻮد اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم دوﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ واداﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻮد –‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻴﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و درﺧﺸﺎنﺗﺮﻳﻦ دﻳﭙﻠﻤﺎت اﻳﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻇﺮف اﻳﻦ ﺳﯽ ﺳﺎل‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪام‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ و ﺗﺴﻠﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎر زﺑﺎن‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬در ﻳﮑﯽ از ﮐﺎﺑﻴﻨﻪهﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و‬ ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﭘﺴﺘﺶ ﺳﻔﺎرت در ﻣﺴﮑﻮ ﺑﻮد و ﺷﺶ ﺳﺎل هﻢ در اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫او هﻢ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ درﮔﻴﺮیهﺎﻳﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻗﺼﺪ دارم هﻴﺌﺖ دوﻟﺖ را ﻣﻨﺤﺼﺮًا از اﻓﺮادی ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻪ اﻣﺘﻴﺎزﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ روزی در ﻣﻘﺎﺑﻞ او اﻳﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ را داﺷﺘﻨﺪ در هﺮ‬ ‫ﺣﺎل زﻳﺎد ﻧﺒﻮد و در ﺁن روزهﺎ اﻳﻦ وﺟﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺤﮏ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫هﻤﮑﺎران ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ از ذهﻦ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺳﺘﻌﺪاد ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ هﺮ ﮐﺪام دارای اﺳﺘﻘﻼل ﻓﮑﺮی و ﺷﺠﺎﻋﺖ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ هﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻘ ٌﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎریهﺎی ﻣﻴﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺷﺶ روزﻩ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﺷﻮروی از ﺷﺎﻩ‬ ‫اﺟﺎزﻩ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻮاﭘﻴﻤﺎهﺎﻳﺶ در راﻩ رﺳﺎﻧﺪن ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ از ﺑﺨﺸﯽ از‬ ‫ﺣﺮﻳﻢ هﻮاﻳﯽ اﻳﺮان ﺑﮕﺬرد و ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﯽ هﻮاﭘﻴﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺎﻩ از ﺗﺼﻤﻴﻤﺶ ﻋﺪول ﮐﺮد‪:‬‬ ‫‪ -‬هﻤﻴﻨﻘﺪر ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦهﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ هﺴﺘﻨﺪ!‬

‫‪97‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﻢ ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ دو‬ ‫راهﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬هﻢ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ و هﻢ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻟﻄﻒ ﺑﻪ روسهﺎ‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽهﺎ را ﺑﺮﻧﺠﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦهﺎ ﻗﺼﺪ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﻪ هﺪف رﺳﻴﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬‫در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ درد ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﺑﺨﻮرد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺎﻻ اﻳﻦ ﭘﻞ هﻮاﻳﯽ ﺑﺮﻳﺪﻩ‬ ‫ﺷﻮد از ﻳﮏ ﻃﺮف ﺧﺸﻢ روﺳﻴﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺮ از درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺤﺮوم ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺗﺎ ﮐﻨﻮن اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﮐﻤﮏ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺜﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﺣﻀﻮر وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﺣﻀﺎرش ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺁن دو در ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﮐﻴﭙﻮر ‪ Kippour‬ﮐﻮﺗﺎﻩﺗﺮ از ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽرﻓﺖ وﻟﯽ‬ ‫ﻣﻴﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﻴﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ را ﺑﺎ ﺑﯽﻣﻴﻠﯽ ﻗﺒﻮل ﮐﺮد وﻟﯽ از وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و ارﺗﺶ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺎمهﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﮐﺎر را ﺷﺮوع ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺁن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ دﻳﮕﺮی را ﮐﻪ اوﻟﻮﻳﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺮای ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم و ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﺠﺎﻣﺶ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫از ﺳﺮدﺑﻴﺮان ‪ 60‬روزﻧﺎﻣﻪ دﻋﻮت ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻢ ﺑﻴﺂﻳﻨﺪ‪ .‬دو ﻣﺎﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺸﺮﻳﺎت در‬ ‫اﻋﺘﺼﺎب ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد و ﻗﻄﻌًﺎ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن از ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدی ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮑﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﺁﻗﺎﻳﺎن اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از ﻓﺮدا ﮐﺎرﺗﺎن را از ﺳﺮ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﻧﺨﻮاهﻢ‬‫رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﮐﺎر ﺧﻮد از ﺁزادی ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌًﺎ در ﺁﻏﺎز ﻣﺸﮑﻞ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﻪ ﻋﺎدت ﻧﺪارﻳﺪ وﻟﯽ ﺷﺮوع ﮐﻨﻴﺪ و از هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﺮار ﻧﺨﻮاهﺪ داد ﻣﮕﺮ ﺁن ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ –‬ ‫ﮐﻪ ﺁن ﮐﺲ ﻣﻦ ﻧﺨﻮاهﻢ ﺑﻮد – ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم هﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت هﻢ‬ ‫ﻃﺒﻌًﺎ ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﻤﯽروﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ در دادﮔﺎﻩهﺎی ﻋﺎدی ﻣﻄﺮح ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻴﺮ و ﻧﺎﺑﺎوری در ﺻﻮرت ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎور ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در‬ ‫اﻳﺮان ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ واﻗﻌﯽ وﺟﻮد دارد و درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ از ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺌﻮال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ هﻨﻮز ﺑﺮای ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺴﻴﺎر زود اﺳﺖ وﻟﯽ ﺣﺘﻤًﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر را اﺳﺘﺎن‬‫ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل از اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻧﻈﺎرت ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ هﺮ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽهﺎی ﺳﺎواک ﺑﺮای ﺳﺮﮐﺸﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎی ﺷﻤﺎ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر‬ ‫اﮐﻴﺪ ﺧﻮاهﻢ داد ﮐﻪ ﻣﺰاﺣﻢ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻠﻢهﺎﺗﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ازﻳﻦ ﭘﺲ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﮐﺎرﺗﺎن‬ ‫را ﺑﺎ ﺁزادی هﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺣﺮفهﺎی ﻣﺮا ﺑﺎور ﮐﺮدﻧﺪ و روز ﺑﻌﺪ روزﻧﺎﻣﻪهﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و‬ ‫زﻣﻴﻦﻟﺮزﻩای هﻢ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﻼت ﻓﺮاوان هﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ زودی وﺿﻊ‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﯽ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﻬﻴﺪ ﺳﺎزی ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎهﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ روزﻧﺎﻣﻪهﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت ﻣﻌﻘﻮل‬ ‫ﭼﺎپ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﯽﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﻳﺎوﻩﺳﺮاﻳﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫ﻼ اوﻣﺎﻧﻴﺘﻪ‪ (L´Humanité 2‬ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻮد‪،‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﮐﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭼﺎپ روزﻧﺎﻣﻪای )ﻣﺜ ً‬ ‫ﺑﯽﺁﺑﺮوﻳﯽ ﻋﻈﻴﻤﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ هﺮ ﻣﺰﺧﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮﻳﺶ را از ﺑﻴﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺖ ﺁن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﭘﺎدﺷﺎﻩ رﻓﺘﻢ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻮﭼﮏ دﻳﮕﺮی هﻢ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ هﻤﻪ ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺷﺮﻓﻴﺎب‬‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ وﻟﯽ ﻓﺮاک ﻧﺨﻮاهﻴﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪ .‬هﻤﻪ ﮐﺖ ﺳﻴﺎﻩ‪ ،‬ﺷﻠﻮار ﻣﺸﮑﯽ‪ ،‬ﭘﻴﺮاهﻦ ﺳﻔﻴﺪ و ﮐﺮاوات‬ ‫ﺗﻴﺮﻩ ﺧﻮاهﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ درﺑﺎر ٌﻩ ﻧﻄﻖ ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در اﻳﻦ ﻣﻮارد اﻳﺮاد ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا و ﺳﻨﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 3‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ رأی ﺗﻤﺎﻳﻞ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫» ﻣﻦ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮی ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪام و ﻣﺸﮑﻼت ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﻻﻳﻨﺤﻠﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻼ ﺁﮔﺎهﻢ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ روﺑﺮو ﺧﻮاهﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪام ﻓﻘﻂ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺴﺎرت و ﺑﯽﺑﺎﮐﯽ داﺷﺖ«‪.‬‬ ‫ﮐﺎری ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﮑﻨﻢ ﺟﺰ ﺁن ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﺘﻴﺎطهﺎی ﻻزم را ﺑﻪ ﺧﺮج دهﻢ و‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را ﺑﯽﮐﻢ و زﻳﺎد ﺑﺎزی ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫روز اول هﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ‪ 6‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎخ رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪون ﺁن ﺗﻌﻈﻴﻢهﺎی ﻏﺮای‬ ‫ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﮐﺎﻣﻞ اﺣﺘﺮاﻣﺎت‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﺳﻢ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮی‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ – ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ – اﻋﻀﺎی دوﻟﺖ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدم‪ .‬ﺷﺎﻩ ﺣﺮفهﺎﻳﯽ‬ ‫را ﮐﻪ ﺑﺎ هﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ در ﺧﻄﺎﺑﻪاش اﻳﺮاد ﮐﺮد و ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽﮔﻴﺮد و در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ اﺻﻞ ﻋﺪول‬ ‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺰ از زﻣﺎن رﺳﻴﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ اﻳﻦ ﺟﻤﻼت را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ادا ﻧﮑﺮدﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺷﮏ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﺧﻄﻴﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫از ‪ 8‬اوت ‪ 1906‬ﺗﺎ ‪ 6‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1979‬هﻤ ٌﻪ ﺣﺮفهﺎ‪ ،‬هﻤ ٌﻪ ﻣﺒﺎرزات‪ ،‬هﻤ ٌﻪ ﺷﻮرشهﺎ و‬ ‫هﻤﻪ ﺧﻮنهﺎﻳﯽ ﮐﻪ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﺮای ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎﻳﺪﻣﺎن ﺷﻮد!‬ ‫‪1‬ـ ﺳﻦﺳﻴﺮ ‪ Saint-Cyr‬ﺁﻣﻮزﺷﮕﺎهﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1686‬ﺑﻪ هﻤﺖ ﻣﺎدام دوﻣﻨﺘﻮن ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاری ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1808‬ﻃﺒﻖ‬ ‫دﺳﺘﻮر ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن ﺑﻪ ﺁﻣﻮزﺷﮕﺎﻩ ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎی اﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ در ﺳﺎل ‪ 1944‬وﻳﺮان وﻟﯽ ﺑﻌﺪ ﺑﺎزﺳﺎزی ﺷﺪ و اﮐﻨﻮن‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻳﮏ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اوﻣﺎﻧﻴﺘﻪ ‪ L´Humanité‬ﺷﺎﻟﻮد ٌﻩ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ را در ‪ 18‬ﺁورﻳﻞ ‪ 1904‬ژان ژورس رﻳﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﺑﺘﺪا ارﮔﺎن »واﺣﺪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﺎرﮔﺮی« ﺑﻮد وﻟﯽ ﭘﺲ از ﮐﻨﮕﺮﻩ »ﺗﻮر« در ﺳﺎل ‪ ،1920‬ﺑﻪ ارﮔﺎن ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺪل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪99‬‬

‫‪3‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﻟﺰاﻣ ًﺎ ﺿﺎﻣﻦ ﺳﻌﺎدت ﻳﮏ ﻣﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻳﮏ ژﻧﺮال ژاﭘﻮﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬هﺮ ﻣﺮدی ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ ﺑﺎر در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را از‬ ‫ﺑﺎﻻی ﻣﻌﺒﺪ ﮐﻴﻮﻣﻴﺴﻮ ﺑﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﮐﻨﺪ«‪ .‬ﻣﻦ هﺮﮔﺰ در اﻳﻦ ﺣﺪ دﭼﺎر ﻳﺄس و ﻧﻮﻣﻴﺪی ﻧﺸﺪم‬ ‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ دﻗﻴﻘًﺎ ﺑﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻦ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮد‪ .‬دو ﻧﻴﺮو ﻣﺮا در ﮐﺎرم ﻳﺎری ﻣﯽداد‪ .‬اول‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﺮﻓﻢ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬دوم ﺗﺼﻤﻴﻢ راﺳﺦ ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﺑﻪ هﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻦ در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﺣﺮف درﺳﺖ زدﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺧﻄﺮ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮای اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺣﻮادث ﺑﻌﺪی ﻧﺸﺎن داد‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻗﻀﺎوﺗﻢ در ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﻘﺺ هﺎﻳﯽ داﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﺮدم ﻗﺴﺎوت و ﺳﺒﻌﻴﺖ او ﺑﻪ اﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮر اﻳﻦ هﻤﻪ درﻧﺪﻩ ﺧﻮﻳﯽ‪ ،‬ﺁن هﻢ از‬ ‫ﻃﺮف ﻓﺮدی در ﮐﺴﻮت روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﺮاﻳﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺰ ٌﻩ ﺧﻮن ﻗﺎﻋﺪﺗًﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺬاق ﭘﺎپ‬ ‫ﻧﺎﺧﻮش ﺗﺮ از ﻣﺬاق ﻳﮏ ژﻧﺮال اس اس ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﯽ ﺳﯽ و هﻔﺖ روز ﻋﻤﺮ دوﻟﺘﻢ‪ ،‬اﻋﺼﺎب ﻣﻦ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ هﻤﻪ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﺪون اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و ﺿﻌﻒ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺗﺤﻤﻞ‬ ‫ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﺟﺮا در ﺁوردن ﭘﻨﺞ ﺗﻌﻬﺪی ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﺖ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻐﻠ ٌﻪ ذهﻨﯽ ﻣﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺤ ٌﻪ هﺮ ﭘﻨﺞ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻇﺮف ﮐﻤﺘﺮ از ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻔﺲ ﺗﺎزﻩ‬ ‫ﮐﺮدن ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻮن ﭘﺮوﻧﺪﻩ هﺎ ﻳﮑﯽ ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮی ﻣﯽ رﺳﻴﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻮاﻳﺢ را ﺑﻪ رأی ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁزادی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻧﻮﺑﺖ ﺁزادی زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎواک در ﺣﺪود ‪ 900‬زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ در زﻧﺪان هﺎ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ در زﻧﺪان هﺎ را ﮔﺸﻮدم‬ ‫و رﺟﻮی و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .1‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺘﻴﺎزی داد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺎ رﻗﻴﺒﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ وﻓﺎ ﮐﺮدن ﺑﻪ وﻋﺪﻩ هﺎﻳﺶ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺁن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬اهﻤﻴﺖ اﺟﺮای اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫ﺗﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻟﺒ ٌﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎﻩ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺁﻳﺎ دادن ﺁزادی ﮐﺎر‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻦ درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدم؟ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺁﻳﻨﺪﻩ در ﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻗﻀﺎوت ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد وﻟﯽ در اﻳﻨﺠﺎ ﺁﻳﻨﺪﻩ از ﻣﺎ درﻳﻎ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﯽ ﻧﺎﮔﻬﺎن از ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺨﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫اﻓﺘﺎد و زﻣﺎن را از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺣﺎدﺛﻪ ای از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻣﻊ هﺬا ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺟﻨﮓ‬ ‫از ﺁﻏﺎز ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻣﻦ ﺑﺮ دو اﺻﻞ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻳﮑﯽ ﺑﮑﻮﺷﻢ و ﻣﻼهﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺑﺎزی ﺑﺪهﻢ و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮ ارﺗﺶ ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫هﻤﮑﺎری ارﺗﺶ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﺸﺎن را ﻟﻴﺒﺮال ﻣﯽ ﮔﺬارم‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ هﺎی اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﻮاب ﻣﯽ داد‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم ﮐﻪ اﮔﺮ ارﺗﺶ دو ﻳﺎ ﺳﻪ هﻔﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺸﺖ دوﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺑﺮای اﻳﻦ ﺣﺮف ﻣﺪرﮐﯽ هﻢ دارم‪ :‬دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎر اول ﭘﻨﺞ هﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬هﻔﺘ ٌﻪ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﻪ‬ ‫رﻏﻢ ﺣﻀﻮر ﻟﺸﻮش ﺧﻤﻴﻨﯽ و ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ و ﻟﻴﺒﻴﺎﻳﯽ هﺎی وارداﺗﯽ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺁدﻣﮑﺸﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫‪100‬‬

‫ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ را ﻗﺮق ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﻧﻔﺮ ﮔﺮد ﺁﻣﺪﻧﺪ و در ﺗﻈﺎهﺮات ﺳﻮم ﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار‬ ‫ﻧﻔﺮ در راﻩ ﭘﻴﻤﺎﻳﯽ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ هﺎ واﻗﻌﻴﺖ هﺎﻳﯽ اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ وارﺳﯽ و ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت‪.2‬‬ ‫ﻣﺎ در ﻣﺴﺎﺑﻘ ٌﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬دوﻟﺖ ﻣﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﻴﺨﺖ زﻳﺮا‬ ‫هﻴﭽﻴﮏ از اﻋﻀﺎ ﺁن ﺑﺪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻦ در هﻔﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدم ﺗﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰم‪ .‬در ﺁن روزهﺎ از‬ ‫ﻃﺮف ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم از ﺟﻤﻠﻪ از ﻃﺮف ﻋﺪ ٌﻩ ﺑﺴﻴﺎری از ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺟﻮان ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ هﺎی ﺗﺒﺮﻳﮏ وﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻌﺎرﻓ ٌﻪ اﻋﻀﺎی ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ای‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻤﺎﻧﻢ ﺗﺎ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮی ﺑﺎ ﻣﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻗﻮﻟﺶ وﻓﺎ ﮐﺮد ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوﻩ اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﺼﺪ دارد ﺗﻤﺎم داراﻳﯽ ﺧﺎﻧﻮادﻩ اش را در اﻳﺮان ﺑﻪ دوﻟﺖ واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد از ﻃﺮف ﺧﻮد ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺁن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وی را‬ ‫ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﺷﺨﺼًﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪﻩ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﮐﻨﻢ رد ﮐﺮدم ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﺎری هﺎی ﻓﺮاوان دﻳﮕﺮ‬ ‫داﺷﺘﻢ و وﺟﻮد ﮐﺎﻧﻮن هﺎی ﺁﺷﻮب و رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺠﺎ و ﮐﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻮای ﺗﻘﻮﻳﺘﯽ ارﺳﺎل‬ ‫داﺷﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر ﺁدم هﺎی ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺮی هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪﻩ هﺎ ﻳﮏ ﻳﮏ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺁورد ﻗﻴﻤﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺮوﻧﺪﻩ هﺎی ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﯽ را ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪ‪ ،‬هﺮ ﻗﺪر هﻢ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﮐﻨﻴﻢ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮐﺎر ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ درازا ﺧﻮاهﺪ ﮐﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻼ ﻳﮑﯽ از ﻗﻀﺎت را‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ از دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﮐﺎر‬ ‫ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻴﺎزی ﺑﻮد ﻣﻦ هﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻧﻈﺎرت ﮐﺎر را ﻋﻬﺪﻩ دار ﺷﻮم‪ ،‬وﻟﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺶ از‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮاﻳﻢ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب وﻟﯽ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ اﺻﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎر ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﻇﺮف ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷﺶ روز ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ هﻢ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﭼﻮن ﻣﺼﺪق ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺌﺖ دوﻟﺖ را در ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﺧﻮدم ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻢ‪،‬‬ ‫هﻢ ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪم و هﻢ ﺑﺮای ﺑﺮﻳﺪن از ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎهﺪ ﻣﺎﺟﺮاهﺎﻳﯽ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮدم از هﻤ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻮﺿﻮع را ﻋﻨﻮان‬ ‫ﮐﺮدم اﻳﺸﺎن ﻣﺮا ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﻤﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺧﺎﻧﻪ ام ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺎن ﭼﻨﺪ ﺧﻂ ﺗﻠﻔﻨﯽ دارﻳﺪ؟‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻳﮑﯽ ‪ .‬دو ﺧﻂ ﺟﺪﻳﺪ هﻢ ﺑﺮای ﮐﺎرهﺎی ﺟﺎری ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺧﻂ ﺗﻠﻔﻨﯽ ﻧﻴﺎز ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺁدم را ﮐﺠﺎ ﺟﺎ‬ ‫ﻣﯽ دهﻴﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﺪ اﻃﺎق دارﻳﺪ؟‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﻧﺤﻮ ٌﻩ ادار ٌﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮدم ﺗﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن‬ ‫ﺗﺎﻻر ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ و ﻧﺎﭼﺎر رﺿﺎ دادم ﮐﻪ ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺌﺖ وزرا در ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﻮد و‬ ‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ در اﻳﺮان ﺑﻮد ﺑﺎ هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺎخ ﻧﻴﺎوران ﺑﺮوم‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﮔﺮوﻩ هﻤﮑﺎراﻧﻢ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دادم ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻧﻬﺎ دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮدﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدان ﻗﺎﺑﻞ و ﭘﺎﮐﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز هﻢ در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ هﻤﮑﺎری ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ هﺮاس داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان از هﻤ ٌﻪ ﻣﺮدم و در ﺗﻤﺎم ﻣﻮاﻗﻊ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﺛﺒﺎت وﭘﺎﻳﺪاری ﻳﮑﺴﺎن داﺷﺖ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل هﻤ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ هﻤﮑﺎری‬ ‫در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ اﺑﺮاز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﻟﺤﻈ ٌﻪ ﺁﺧﺮ از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺁﻗﺎی‬ ‫‪101‬‬

‫ﺻﺎدق وزﻳﺮی وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮدن او را از زﻳﺮ ﺑﺎر‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺻﺎدق وزﻳﺮی ﮐﺮد ﺑﻮد و ﻳﮑﯽ از ﻗﻀﺎت دﻳﻮان ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻮد‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ و ﺑﺴﻴﺎر ﺁرام و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻴﺒﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮادری داﺷﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮادر‬ ‫را ﭼﻮن ﻣﺪﺗﯽ هﻤﺒﻨﺪ ﻣﻦ در زﻧﺪان ﺑﻮد ﺧﻮب ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺎدق وزﻳﺮی را‬ ‫وادار ﺑﻪ ﺗﺮک ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وﺳﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺟﺎﻳﯽ‬ ‫را ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ اﺷﻐﺎل ﮐﻨﺪ ﺧﻠﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ هﻤﻪ ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬ ‫ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ هﻨﻮز در ﻧﻮﻓﻞ ﻟﻮ ﺷﺎﺗﻮ ﺑﻮد از ﻣﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻓﺮاوان ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮای ﻣﻦ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد ‪ -‬از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬هﻮﺷﻤﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎردان‪ ،‬ﭘﺎک داﻣﻦ‪ ،‬دارای رﻳﺸﻪ هﺎی‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ در ﮐﺸﻮر و ﻏﻴﺮﻩ و ﺑﻪ هﻤ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ اﻣﮑﺎن را داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎم را ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪارم«‪ .‬ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻣﻦ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارم ﺟﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻔﻊ او ﺧﺎﻟﯽ ﮐﻨﻢ زﺑﺎن و ﻟﺤﻨﺶ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺻﺎدق وزﻳﺮی ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻩ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ هﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد و هﻨﻮز‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ در ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺳﻄﻮر را ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﻢ در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻘﻴ ٌﻪ اﻋﻀﺎی ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﻣﻦ هﻤﻪ ﺁزادﻧﺪ‪ .‬ﻇﺎهﺮًا ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﯽ اﺟﺮ ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارم از ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ ﻗﺴﻤﺘﯽ از راﻩ را در‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺁﺳﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﻣﻦ ﺁﻣﺪ ﺧﺮدﻩ ﺑﮕﻴﺮم‪.‬‬ ‫در ﺷﻮرای وزﻳﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دور ﻣﻴﺰی ﺑﺰرگ و ﺑﻴﻀﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﺁﻗﺎﻳﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ ﺧﻄﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺪام ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺑﺮوﻳﺪ ﻳﺎ‬ ‫اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺑﺪهﻴﺪ ﻣﺨﺘﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را درک ﻣﯽ ﮐﻨﻢ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ هﻤﮑﺎری ﻧﮑﺮدن ﺷﻤﺎ‪،‬‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﻣﺎ را ﺧﺪﺷﻪ دار ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ ﺧﻮدم وﻟﻮ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻢ و ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ ام ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎر را دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮان ﮐﻞ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎ را‬ ‫ﻼ ﺑﺎز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ادارﻩ ﮐﻨﻢ‪ .‬دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺮای ﺗﺸﮑﻴﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﯽ ﺑﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺿﻌﻒ داﺧﻠﯽ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم‬ ‫اﻓﺮادی ﮐﻪ دور ﺁن ﻣﻴﺰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﺧﻮد را از دوﻟﺖ ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدای ﺁن روز ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺟﻠﺴ ٌﻪ ﻣﺠﻠﺲ را ﮐﺮدم‪ .‬از ‪ 220‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ‪ 180‬ﻧﻔﺮ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﻣﺤﮑﻢ وﻣﺼﻤﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫هﻤﻪ ﻣﯽ داﻧﻴﺪ ﮐﻪ اﺳﺎس و ﺑﻨﻴﺎد ﮐﺸﻮر در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺁﻣﺪﻩ ام ﮐﻪ ﺗﺤﺖ هﺮ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻗﺪرت دوﻟﺖ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ ﺷﻮﻳﺪ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ دارﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮا در اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار دهﻴﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ و در ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﺮﮔﺰار‬ ‫ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدم ﮐﺴﯽ اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﮐﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ هﻴﭻ ﮐﺲ دم ﻧﺰد‪ .‬ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺎﻻ را دارم‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﻧﺤﻮ ٌﻩ رﻓﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻦ ﺑﺮای ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻏﺮﺑﯽ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪهﻢ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺁﻗﺎی ژﻳﺴﮑﺎر دﺳﺘﻦ ﮐﻠﻤ ٌﻪ »ﻟﻴﺒﺮال« را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮد‬ ‫ﻟﻴﺒﺮال ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬دﻟﻴﻠﺶ هﻢ ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ‪ :‬در ﮐﺸﻮری ﭼﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎز ٌﻩ ﻟﻴﺒﺮال‬ ‫ﺑﻮدن داد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در اﻳﺮان ﮐﺴﯽ ﺣﺘﯽ ﺣﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری را ﻧﺪارد‪ .‬اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم در‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ در ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺑﺎﺷﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ دام اوهﺎم و اﺑﺎﻃﻴﻞ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬در‬ ‫ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ارﺗﺸﺒﺪ ازهﺎری ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻦ داد اﻋﺘﺼﺎب هﻤﻪ ﮔﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات و دادن ﺷﻌﺎر و ﻋﺮﺑﺪﻩ ﺟﻮﻳﯽ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر و راﻩ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻳﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ را ﺣﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﺎزﻩ ﺳﻠﻒ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ او‬ ‫ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ دﺳﺘﻤﺰد هﻢ ﻣﯽ داد‪ .‬ﻣﻦ از هﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬و ﺑﺎ‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻳﺎ دو ﻣﺎﻩ ﻓﺮﺻﺖ ﻻزم ﺑﻮد ﺗﺎ وﺿﻊ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻋﺎدی ﺑﺎزﮔﺮدد‪.‬‬ ‫»ﻣﺰد در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎر« اﺻﻠﯽ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻧﺰدﻩ روز ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻨﻢ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ‬ ‫ای ﺑﻪ ادارات ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﮐﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ در ﺁن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪» :‬هﺮ ﮐﺲ ﺑﻴﺶ از رﺑﻊ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫در هﻔﺘﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎﻋﺎت ﺣﻀﻮرش در ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﺣﻘﻮق درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد«‪ .‬و هﻤﻪ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺷﻮﺧﯽ ﻧﺪارم‪ .‬ﭼﺮخ هﺎی ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺟﺰ ﺑﺎ‬ ‫روﺷﯽ ﻣﺤﮑﻢ و ﺁﻣﺮاﻧﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﮔﺮدش ﻧﻤﯽ اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﻌﺪهﺎ ﻳﮑﯽ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن از ﻣﻦ ﺳﺆال ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دادﻳﺪ ﮐﻪ اوﻟﻴﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺎﻩ؟‬ ‫ﺟﻮاب دادم‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨًﺎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ اوﻟﻴﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ وﻗﺘﯽ ﭼﻬﻞ روز ﺑﻌﺪ ﭘﺴﺘﻢ را ﺗﺮک ﮐﺮدم ﻓﻘﻂ ‪ 6‬زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ داﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﻴﻬﺎن ﻣﻮرخ ‪ 5‬ﺑﻬﻤﻦ ‪) 1357‬ﺑﺎ هﻤ ٌﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺿﺪ دوﻟﺘﯽ ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺁن زﻣﺎن( ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺰارش‬ ‫ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ در ﺗﻈﺎهﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاری از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪ ﺑﻴﻦ ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 150‬هﺰار ﻧﻔﺮ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫‪4‬‬ ‫ای ﮐﺎش ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﻣﺎﻩ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ!‬ ‫اﮔﺮ ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزی اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺒﺎرزات ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﺳﻬﻞ ﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ در ﺁن زﻣﺎن اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ و ﻧﺎﻣﻮزون ﺑﻮد‪ .‬هﺮ ﮔﺮوﻩ‪ ،‬ﺑﯽ ﻧﻈﻢ و ﺣﺮﻳﺺ‪ ،‬ﻣﻴﺨﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را هﺮ‬ ‫ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺷﺎﻩ هﺪف ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﮔﻮﻳﯽ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﻮرد‬ ‫اﻳﺮاد ﺑﻮد ﺑﻠﮑﻪ هﺮ ﮐﺲ در رأس ﮐﺎر ﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻮﺑﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﺪ‪ .‬دار و دﺳﺘ ٌﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن و‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮص هﻮﭼﻴﻬﺎی ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﻓﺮﻳﺎد »وا ﺧﻴﺎﻧﺘﺎ!« ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ هﻨﻮز ﻧﻤﻴﺪاﻧﻢ ﮐﻪ از ﮐﺪام‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺣﺮف ﻣﻴﺰدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ و ﺁن را ﻣﻴﺨﻮاهﻴﻢ و وﻗﺘﯽ ﺁن و اﻳﻦ‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﺎ دادﻧﺪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ هﻨﻮز ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺪای »وا ﺧﻴﺎﻧﺘﺎ!« هﻢ ﺳﺮ ﻣﻴﺪادﻳﻢ‪ .‬ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ دوﻟﺖ ﻣﻦ‪ ،‬روز ‪ 8‬ژاﻧﻮﻳﻪ را روز ﻋﺰای ﻣﻠﯽ اﻋﻼم ﮐﺮد‪ .‬ﺁن‬ ‫روز ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺷﺐ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﺎد ٌﻩ ‪ 2‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻦ از ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮدم ﮐﻪ‬ ‫ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ﺗﺮک ﻣﻤﻠﮑﺖ را دارد ﺷﻮرای ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻮرا درﻣﺠﻤﻮع ‪7‬‬ ‫ﻋﻀﻮ داﺷﺖ – از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺳﻴﺪ ﺟﻼل ﺗﻬﺮاﻧﯽ را هﻢ ﺑﺮای ﻋﻀﻮﻳﺖ درﺷﻮرا دﻋﻮت ﮐﻨﺪ وﺗﻨﻬﺎ‬ ‫دﻟﻴﻠﻢ هﻢ رواﺑﻂ ﻗﺪﻳﻢ او ﺑﺎﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻮد و اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬در زﻣﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ ﺳﺎل ‪ ،1963‬ﺗﻬﺮاﻧﯽ ﺑﺮای ﺁزادی او ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺸﺒﺚ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ دﻻﻳﻞ ﺗﻤﺎﻳﻠﻢ‬ ‫را ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ او در ﺷﻮرا ﺑﺴﻴﺎر ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻴﺎن ﮐﺮدم‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ ﺷﺎﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺟﻮاب ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ روﺷﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﺑﺮﺟﺎی ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ﻣﻨﺘﻬﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﺎج‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻬﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮﻣﺮد ‪ 83‬ﻳﺎ ‪ 84‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ و ﺑﻪ ﻧﻮﻓﻞ‬ ‫ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ ﺁﻣﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺮف را ﺑﻪ ﮔﻮش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻧﺸﺎن دهﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج ﺧﺎﻟﯽ و ﺑﯽ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ از ﻃﺮﻓﺪاران ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ در ﺷﻮراﻳﯽ ﻋﻀﻮﻳﺖ دارد ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن هﻢ هﻤﺎن ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮدﻳﮕﺮان – ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻮن ﭘﺮواﻧﮕﺎن ﺑﻪ اﻣﺎم ﻧﺰدﻳﮏ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮ در اﻳﻦ ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اراد ٌﻩ ﺗﻬﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم اراد ٌﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻃﺮف‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻮارﻳﻮﻧﺶ ﺑﺮای او ﭘﻴﻐﺎم داد‪:‬‬ ‫ اﮔﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎرﮔﺎﻩ وارد ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬اول از ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺷﻮرای ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎ‬‫دهﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭘﺎس ﺧﺪﻣﺎت ﮔﺬﺷﺘ ٌﻪ ﮐﺴﯽ را ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺳﻴﻨﻪ ﮐﺶ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻀﻮراو ﺑﺎر‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻬﺮاﻧﯽ اﺳﺘﻌﻔﺎ داد و ﺁﻧﭽﻪ را از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻣﻀﺎء ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﻗﺒﻞ از او و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از او ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﺟﻠﺴ ٌﻪ ﺷﻮرای ﺳﻠﻄﻨﺖ در ‪ 13‬ژاﻧﻮﻳﻪ در ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬درﺧﺎﺗﻤ ٌﻪ‬ ‫ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ از ﺣﻀﻮر اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اﺳﺘﺪﻋﺎﻳﯽ دارم و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻧﻴﺮوهﺎی ﻣﺴﻠﺢ‬‫ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﻮﻧﺪ ودر ﺣﻀﻮرﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﺎﮐﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت دوﻟﺖ ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ و ﭼﻮن اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺮا ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ هﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ رأی اﻋﺘﻤﺎد دادﻩ اﺳﺖ‬ ‫دﺳﺘﻮرات ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﻌﻠﯽ ارزش ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﻓﻘﻂ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻤ ٌﻪ دورﻩ اش ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﺗﺎ اﻧﻘﻀﺎی دورﻩ ﻧﮕﻬﺶ دارﻳﻢ ﺗﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ را ﺳﺴﺖ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ اوﺿﺎع ﺁرام ﺷﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺟﺪﻳﺪ را ﺁﻏﺎز ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد و‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎ ﻣﺮا ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻔﻢ اداﻣﻪ ﻣﯽ دهﻢ و ﻳﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪم‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﻨﺎر ﻣﯽ روم‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮐﺎر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت ﺑﺎﻣﻦ‬ ‫ارﺗﺸﺒﺪ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﺳﺘﺎد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ هﻢ در ‪ 12‬ﻓﻮرﻳﻪ )‪22‬‬ ‫ﺑﻬﻤﻦ(‪ ،‬روزی ﮐﻪ ارﺗﺶ ﻣﻴﺪان راﺑﺮای ﺁﻳﺖ اﷲ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮد‪ ،‬دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺗﺎﭼﻪ ﺣﺪ ﺷﺎﻩ‬ ‫دوﺳﺖ و ﺗﺎﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻨﺎس اﺳﺖ!‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﮐﯽ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ را ﺗﺮﺗﻴﺐ دهﻴﻢ؟‬ ‫ ﻓﺮدا ﻳﺎ ﭘﺲ ﻓﺮدا‬‫اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ در ﺑﻌﺪ ازﻇﻬﺮی ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻧﻴﺮوهﺎی‬ ‫زﻣﻴﻨﯽ و هﻮاﻳﯽ و درﻳﺎﻳﯽ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﮐﻪ ژﻧﺮاﻟﯽ ﭼﻬﺎرﺳﺘﺎرﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫اﺣﻀﺎر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ هﻤﻪ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ای ﺗﺸﮑﻴﻞ‬‫دهﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ام ﺳﻔﺮی ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﮑﻨﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت او‬ ‫هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﺶ ﻓﻘﻂ درﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ او ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻋﻀﺎی‬ ‫ﺷﻮرای ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﺷﻮر ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻮﺿﻮع را درﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻃﻼع دهﺪ‪ .‬وﻟﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﻳﻞ دوﻟﺘﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺘﻴﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ای ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ا زﭼﺸﻢ هﻤﻪ از ﻗﻮﻃﯽ ﮐﻮﭼﮏ دواﻳﯽ ﭼﻨﺪ ﻗﺮص ﺑﻴﺮون ﺁورد و ﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺣﺎﻻ ﺁﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻳﮑﯽ دو روزی ﺑﺮوﻳﻢ و در اﻃﺮاف ﺗﻬﺮان‬‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺧﻴﺎﻟﻢ ﺁﺳﻮدﻩ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ اﻳﻨﺠﺎﻳﻴﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ هﻢ ﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺟﻮاب دادم‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ ﻣﺮد ﺗﺴﻠﻴﻢ اﮔﺮ ﺑﻮدم ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎم و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ را از اﺑﺘﺪا ﻧﻤﯽ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬‫ اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻓﻮری ﻣﻄﺮح ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﻤﺎس‬‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺮا دارﻳﺪ و وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ هﻢ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ و ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺗﻬﺮان را ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻨﺪ و وﻗﺘﯽ ﻣﻦ دوﺑﺎرﻩ ﭘﺎدﺷﺎﻩ را دﻳﺪم ﺟﻮان ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‬ ‫و اﻋﺼﺎﺑﺶ ﺁرام ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ دوﺳﺎل ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺮاﺣﺘﯽ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮدم‪.‬‬‫ﺑﺰودی زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺘﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮ ﻓﺮا ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻻزم ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ ﺑﻴﻤﺎری ﺟﺴﻤﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺁن راﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد در اواﻳﻞ ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫‪105‬‬

‫ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن اﻳﺮان ﺑﺎ ﺁن روﺑﺮو اﺳﺖ ﺑﯽ ﺷﮏ‬ ‫ﻣﺮا ﺳﺨﺖ ﺧﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ دارم‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺣﺖ درﺧﺎرج ﻣﻤﻠﮑﺖ‬ ‫ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪...‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را‬ ‫ﻣﺤﺘﺮم ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ ﺑﺎ ﺧﺮوج او از ﮐﺸﻮرﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬اﮔﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫وﺧﺎﻣﺖ وﺿﻊ ﻣﺰاﺟﺶ ﺑﺪل ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد از او ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻓﺮزﻧﺪش از ﺳﻠﻄﻨﺖ‬ ‫اﺳﺘﻌﻔﺎ دهﺪ و دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﻤﯽ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﻧﻬﺎدهﺎی ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺛﺒﺎت و ﻗﻮام ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫و ﻣﻦ هﻢ ﭘﺲ از دو‪ ،‬ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻨﺎر ﺑﺮوم واﻳﺮان ﺑﺎ ﻳﮏ رژﻳﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽ ﺷﻤﺮد ﺑﺮﻗﺮار و ﻳﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ هﺮﮔﺰﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺗﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ داد و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫اﻓﺴﻮس! ﮐﺎش ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزی ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻩ ژاﻧﻮﻳﻪ ﻣﻦ در اﻧﺘﻈﺎر ﻋﺰﻳﻤﺘﯽ و در‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ورودی ﺳﭙﺮی ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺰﻳﻤﺘﯽ ﮐﻪ از ﺑﻦ ﮔﻮش ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم و ورودی ﮐﻪ در هﺮ ﺣﺎل‬ ‫از ﺁن ﺑﻴﻤﻨﺎک ﺑﻮدم‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮﮔﯽ ﮐﻪ ازﺟﻨﮕﻞ ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ ﺑﻮد زﻧﺪﻩ و ﻣﺮدﻩ اش ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺑﻮد و‬ ‫ﻣﻦ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻴﺪم ﺷﻮرﺷﯽ در ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد و ﺟﺎن او را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد‪ ،‬اﻳﻦ از ﺁن ﻧﻮع‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ هﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺮﮔﺮدن ﮔﻴﺮم‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ را درﻣﺎﻩ دﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدی ﻣﺎﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺑﻮد‪،‬ﭼﻮن ژوﭘﻴﺘﺮ اﺳﺎﻃﻴﺮی‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺤﺲ و ﭼﺮﮐﻴﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎ و رﻓﺘﺎرش هﻤﻪ‬ ‫رذﻳﻼﻧﻪ ﺑﻮد وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﻼﻳﯽ ﺑﺮﺳﺮش ﻣﯽ ﺁﻣﺪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ! در اﻳﺮان ﻋﺪﻩ ای ﺑﻪ ﻣﻬﺪی‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ روزی ﻇﺎهﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬هﺰارﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎرش را ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ درﮐﺘﺎب »ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ« از او ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ و او را »اﻣﺎم ﻗﺎﺋﻢ« و‬ ‫ﺁﻣﺎد ٌﻩ ﻇﻬﻮر ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻧﮕﺮان ورود ﻣﻬﺪی ﻋﺼﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮاد ٌﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺒﻮدم اﻣﺎ ورود اﻳﻦ ﻣﻼی وﺣﺸﺘﻨﺎک‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮاﻧﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻋﺪل و ﻧﻈﻢ و دوﺳﺘﯽ را‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎزد در ﻣﻮﻗﻊ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺎک اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺮﮔﯽ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﯽ ﻣﯽ ﻣﺮد هﻤﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮ‬ ‫ﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻟﻌﻨﺘﯽ اﻣﺎم ﻧﺎزﻧﻴﻦ ﻣﺎ را ﮐﺸﺖ!« و ﻧﺎم ﻣﻦ در ﺻﺪر ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺷﻘﻴﺎ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻣﻴﺸﺪ – ﻳﻌﻨﯽ ﺁن ﻣﻮﺟﻮدی ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻇﻬﻮر ﻧﺎﺟﯽ زﻣﻴﻦ و زﻣﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎدﺛ ٌﻪ ﻧﺎﺧﻮش ﺁﻳﻨﺪی ﭘﻴﺶ ﺁﻳﺪ هﺮ ﭼﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺑﻬﺘﺮ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ»اﻣﺎم« ﻧﻮﺷﺘﻢ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺳﻔﺮش را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪازد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺳﻔﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی دﻋﻮت ﮐﺮدم وﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ اﻗﺎی ﺳﻔﻴﺮﻟﻄﻔًﺎ ﭘﺲ از ﺗﺮک اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ از ﻃﺮﻳﻖ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ و وزﻳﺮﺗﺎن‬‫)ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮﺁ ﭘﻮﻧﺴﻪ ‪ François-Poncet‬ﮐﺬاﻳﯽ ﺑﻮد( از ﺁﻗﺎی ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﺎری ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻴﻼق ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﺴﺘﻔﻴﺾ ﮔﺮدد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ﻧﻈﺮاﺗﻢ هﻢ ﺁﺷﻨﺎﻳﻴﺪ اﺟﺎزﻩ ﺑﺪهﻴﺪﮐﻪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ ﻧﺪهﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﻔﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﺶ را اﻧﺠﺎم داد و ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ ﺟﻮاب ﮐﺎخ اﻟﻴﺰﻩ‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺎ رﺳﻴﺪ‪ :‬ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ ﭘﻴﺎم ﻣﺎ را رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ در زﻣﺎن اﻧﺘﺼﺎب از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭼﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد؟‬ ‫‪106‬‬

‫ﻵ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﺧﻮاهﺪ ﮔﺸﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‬ ‫ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺣﺘﻤﺎ ً‬‫درﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ او ﮐﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪارم‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺮف‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺑﻔﻬﻤﺪ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻬﻤﻞ ﺑﺒﺎﻓﺪ و دردﺳﺮ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫او ﺧﻮاهﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺎﻣﻪ را ﺑﺮدارﻳﺪ ﻓﮑﻞ وﮐﺮوات ﺑﺮﻧﻴﺪ و وارد ﮔﻮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫درﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ هﻢ ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ هﻢ از ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ‬ ‫ﺁﺧﻮﻧﺪی ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ وهﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎزی ﮐﻨﻴﺪ – ﺁن هﻢ از ﮐﺜﻴﻒ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮﻋﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺁدﻣﮑﺸﯽ و ﺷﻮرش‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺆال را ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران هﻢ درﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ازﻣﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ‬ ‫‪ 150‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺲ ﺧﺎرﺟﯽ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون وﻗﻔﻪ ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ اﮔﺮ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ...‬اﮔﺮ ﻗﺪرﺗﯽ درون ﻗﺪرت ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ‪ ...‬اﮔﺮ‪ ...‬اﮔﺮ‪...‬‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﭘﺮو ﭘﺎی ﻣﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ )واﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ هﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ »ﭘﺎری ﻣﺎرچ« ﺑﻪ ﭼﺎپ هﻢ رﺳﻴﺪ(‪:‬‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم اﻗﺪاﻣﺎت و ﻣﺪاوهﺎی ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ او را ﻋﻼج ﮐﻨﺪ ﺑﻪ او ﺧﻮاهﻢ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫!‪.Merde‬‬ ‫ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ هﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﮔﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد )‪ ،(Chi-en-lit‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﮑﻞ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ژوﭘﻴﺘﺮ رب اﻟﻨﻮع روﻣﯽ و ﻣﺸﺎﺑﻪ » زﺋﻮس« ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ژو ﭘﻴﺘﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺪای »ﭘﺎﻧﺘﺌﻮن« روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‬ ‫وﻧﻮر‪ ،‬اﻋﻢ از اﺷﻌ ٌﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ اﻧﻮار ﺻﺎﻋﻘﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫‪5‬‬ ‫وداع ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬ ‫ﻃﯽ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ و ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﺑﺎ هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ ﺑﻴﺶ ازﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻧﮑﺸﻴﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ذهﻨﻢ دوﺑﺎرﻩ ﺟﻠﺴ ٌﻪ ﻣﺠﻠﺲ را‪ ،‬ﮐﻪ ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ رأی‬ ‫دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮور ﮐﺮدم‪ .‬ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ اﺑﺘﺬال اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﻋﺎدت ﮐﻨﻢ ﮐﻪ هﻤﮕﯽ ﻳﮑﺸﺒﻪ دﻣﻮﮐﺮات و‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺮﺳﯽ وﮐﺎﻟﺘﺸﺎن را ﻣﺪﻳﻮن ﺳﺎواک ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﺳﺎواک ﭼﻪ ﺑﻼهﺎﻳﯽ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﻤﻠﮑﺖ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﺣﺸﺘﻨﺎک اﺳﺖ!‬‫ﺑﺮای رأی دادن ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﺳﺎواک ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺄﻣﻮران وﻓﺎدارش ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺎﻧﺸﺎن را دادﻩ‬ ‫ﺑﻮد ﺳﺮودﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺾ از ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ و ﻧﻴﺲ ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان رهﺒﺮان اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن هﻢ ﺟﺎ زدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺪام اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن؟ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺑﺎ ﮐﯽ؟ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻳﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺎﻩ؟ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﺷﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﺎ هﺮدو!« وهﻴﭻ ﮐﺪاﻣﺸﺎن ﺑﺎ هﻴﭻ ﮐﺲ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻧﮑﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻤﻪ ﺷﺎن ﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﺮخ روز ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬وﻗﺎﺣﺖ در ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺮار‬ ‫ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﺾ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﮔﻮی ﺳﺒﻘﺖ را ای دﻳﮕﺮان رﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ذرﻩ ای‬ ‫اﻧﺼﺎف در وﺟﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ از اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ هﻤﻮﻃﻨﺎن ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ رﻧﺞ‬ ‫ﺑﺮدﻩ ام‪.‬‬ ‫هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ روی ﺑﺎﻧﺪ ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮد ﻓﺮود ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ‬ ‫ﭘﺎﻟﺘﻮﻳﯽ ﺳﺮﻣﻪ ای ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ و دورش را ﻋﺪﻩ ای ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ هﻢ در ﮐﻨﺎرش ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺤﻈ ٌﻪ ﺟﺪاﻳﯽ ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن هﻴﭻ ﮐﺪام ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺘﻴﻢ‬ ‫داﻳﻤﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮا رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻦ ادای اﺣﺘﺮام ﮐﺮدم‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪.‬‬‫ اﻣﻴﺪوارم اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ و در اﻧﺘﻈﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ رأی اﻋﺘﻤﺎد‬‫ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺼﻮدم را درﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺑﻮد ﺟﺰ اﻳﻦ ﭼﺎرﻩ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺼﺮ ﺑﻮدم ﺗﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁﺧﺮﻳﻦ رأی در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻤﺎﻧﻢ و ﻗﺒﻞ از اﻋﻼم ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺁﻧﺠﺎ را‬ ‫ﺗﺮک ﻧﮑﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ اﺻﺮار داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﺗﻤ ٌﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺧﺎک اﻳﺮان را ﺗﺮک‬ ‫ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﺣﺎﺿﺮ و ﺁﻣﺎدﻩ در ﺟﻴﺐ داﺷﺘﻢ و اﮔﺮ در‬ ‫اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬دهﻨ ٌﻪ ﺁن اﻗﺎﻳﺎن را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدم ﻣﺤﮑﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮم‪.‬‬ ‫ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن رأی ﺁوردﻩ اﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮب ﮐﺮدﻳﺪ‬‫ﻣﺘﻈﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎﻧﺪﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮای ﭘﺮواز در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ام‪ .‬ﺑﺮای ﺧﻠﺒﺎﻧﻢ هﻢ‬ ‫ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ دﻳﺮ و زود ﺷﺪن ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺮا ﺑﻪ اﺗﺎق ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﭘﺎوﻳﻮن ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺮد و ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ای در ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺁرام و ﺑﺎ وﻗﺎر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺳﺘﺎن هﺎ ﭼﻪ در ﻧﻈﺮدارﻳﺪ ﺑﮑﻨﻴﺪ؟‬‫ ﻳﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮی ﻟﻐﻮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻬﺮان ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬‫‪108‬‬

‫ اﺳﺘﺎﻧﺪاران را از ﺑﻴﻦ اﻓﺴﺮان اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن؟‬‫ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﻢ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬وﻟﯽ اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﺧﻮﺷﻨﺎم را‬‫ﻼ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ هﻤﮑﺎری دﻋﻮت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫هﻢ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻣﻠﮑﻪ در اﻳﻨﺠﺎ وراد ﻣﺬاﮐﺮات ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺑﺨﺘﻴﺎر از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﺮج دادﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮد‪.‬‬‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ درﺑﺎر ٌﻩ ﺑﻌﺾ ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻳﻢ و ﺑﻌﺪ ﻣﻠﮑﻪ ﺑﺮای‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی ﮐﻪ ﺳﻮء ﺳﻮاﺑﻘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ اﺳﺎﻣﯽ ﺁﻧﻬﺎ را ﻳﺎدداﺷﺖ ﮐﺮدم و ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ اﻃﻤﻴﻨﺎن دادم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮی ﻧﺎراﺣﺘﯽ‬ ‫وﺳﺎﻃﺖ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ راهﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺸﮑﻮک ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد – ﻣﺜﻼ‬ ‫دادﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺼﺪق‪ .‬ﺑﺎ اﺣﺘﺮام هﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﺧﻮاهﺶ اﻳﺸﺎن را رد ﮐﺮدم‪ .‬هﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻓﺮاد ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺑﯽ ﺁﺑﺮوﻳﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ از ﮐﻮﺷﮏ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺧﺎرج ﺷﺪﻳﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺴﺎﻧﯽ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻮدﻳﻊ‬ ‫ﺑﺎ او ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻓﺴﺮان‪ ،‬اﻣﻴﺮان ارﺗﺶ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن ﺷﺨﺼﯽ و ﻧﺰدﻳﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺾ از ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﺣﺪود ﺳﯽ ﺳﺎل ﺑﻮد در ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺶ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ودﺳﺘﺶ را ﺑﻮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬ ‫ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و اﺷﮏ ﻣﯽ رﻳﺨﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ اﺣﺘﺮاﻣﺎت را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎ ﺁوردﻳﻢ ﺣﺪود ‪ 60‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ ادوارد ﺳﺎﺑﻠﻴﻪ درﮐﺘﺎﺑﺶ »اﻳﺮان‪ :‬ﻣﺨﺰن‬ ‫ﺑﺎروت« ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت رﺳﻤﯽ در ﺁن روز ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﺎ ﭘﺎی هﻮاﭘﻴﻤﺎ رﻓﺘﻢ‪ .‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻗﺒﻼ درهﻮاﭘﻴﻤﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻦ دﺳﺖ داد و ﺳﻮار ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺮا دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻋﺪﻩ ای‬ ‫را ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﻠﮑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ دور ﮐﺮدم و وارد هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺷﺪم‪ .‬ﺷﺎﻩ ﭘﺸﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻗﺼﺪ‬ ‫داﺷﺖ ﺧﻮد هﻮاﭘﻴﻤﺎ را هﺪاﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬درﮐﻨﺎر او ﺧﻠﺒﺎﻧﯽ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ اﺳﻤﺶ را ﺑﺎز‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﻦ در ﮐﻨﺎر ﺷﺎﻩ ﻧﺸﺴﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ از اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻩ ام ﮐﻪ ﻣﻘﺼﺪﺷﺎن ﮐﺠﺎﺳﺖ و ﻧﻤﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺠﺎ‬‫ﻣﯽ روﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اوﻟﻴﻦ ﻣﺤﻠﯽ را ﮐﻪ ﻓﺮود ﺧﻮاهﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ‬ ‫در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮم؟‬ ‫ ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺳﺎدات ﻣﯽ روﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪ روزی در ﺁﻧﺠﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬در ﻗﺎهﺮﻩ‬‫ﺣﺘﻤﺎ ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﻮان ﺑﺮوم‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺷﺎﻩ ﭼﻮن زاﻳﺮی ﮐﻪ راهﯽ ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ‬ ‫ﺳﻔﺎرش هﺎ را ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ازﻣﻦ ﺳﻮال ﺗﺎزﻩ ای ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ ﺑﺮای ﺑﻮدﺟ ٌﻪ ﻧﻴﺮوی درﻳﺎﻳﯽ ﭼﻪ ﻓﮑﺮی دارﻳﺪ؟ ﻣﻦ ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ‬‫اﻳﺮان ژاﻧﺪارم ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﺸﺘﯽ هﺎی ﺟﻨﮕﯽ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﻧﺨﻮردﻩ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ ﻣﺎ ﻣﺪاوﻣًﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ‬‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪارم ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﮐﻪ ارﺗﺶ و ﻧﻴﺮوی درﻳﺎﻳﯽ ﺑﺎﻳﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮای دﻓﺎع ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺻﺮف هﺰﻳﻨﻪ هﺎی ﮔﺰاﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﮏ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮای هﻴﭻ‬ ‫ﮐﺲ ﺟﺰ دﻻﻻن و ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ ﮐﺎران ﻧﺪارد ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻊ هﺬا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎرز ٌﻩ ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎق را درﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺗﻘﻮﻳﺖ ﮐﻨﻴﺪ؟‬

‫‪109‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدم‪ .‬در ﺁﻣﺪی ﮐﻪ ﻣﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁوردﻳﻢ‪،‬‬ ‫هﻨﻮز ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ازﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮای ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﭼﺎق ﺑﻴﺶ از ﺧﻮد‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ هﺎورﮐﺮاﻓﺖ ‪ Hovercraft‬داﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﺟﺎز ٌﻩ ﻣﺮﺧﺼﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ و از هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﭘﻴﺎدﻩ ﺷﺪم‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻃﻴﺎرﻩ از ﭘﻴﺴﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪ ﻣﻦ‬ ‫هﻢ ﺳﻮار هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ ﺷﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﺑﺮوم‪ .‬ﺧﻴﺎﻟﻢ ﮐﻤﯽ ﺁﺳﻮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻻ دﺳﺘﻢ‬ ‫ﺑﺮای ادار ٌﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎز ﺑﻮد و اﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎﻩ ﺗﺐ ﺳﻮزاﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان را‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁورد‪ .‬از اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﯽ هﻤﻮﻃﻨﺎن ﺗﮑﻴﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺧﺮوج ﭘﺎدﺷﺎﻩ از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫و ﺑﺪون ﺁن هﻢ ﻣﻦ اﻳﻦ اﻣﮑﺎن را داﺷﺘﻢ ﮐﻪ اوﺿﺎع را ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺪهﻢ‪ .‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ هﻢ در اﻳﻦ زﻣﻨﻴﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻦ هﻢ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ دراواﺧﺮ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻠﮑﻪ در ﻣﺼﺮ ﺑﻪ دﻳﺪار ﺳﺎدات ﺑﻪ ﻗﺎهﺮﻩ رﻓﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ زودﺗﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬هﻤ ٌﻪ ﻣﺎ اﻻن درﺗﻬﺮان ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪110‬‬

‫‪6‬‬ ‫ﮐﺎرﺗﺮ ﻓﺮدی ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ وﻟﯽ ﺑﯽ ارادﻩ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻓﺘﻨﻪ ای در راﻩ اﺳﺖ – و اﻳﻦ ﻓﺘﻨ ٌﻪ ﺧﺎص ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ ﺑﻼﻳﯽ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد – ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺷﮑﺎﻳﺖ از ﺑﺨﺖ ﺑﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم راﻩ هﺎ را ﺑﺮای دﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪ ﺁزﻣﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﮐﻪ اﮔﺮ هﻴﭻ‬ ‫ﻗﺪﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮﻧﺪارم‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮا ﻣﺤﮑﻮم ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭼﺮا ﮐﻮﺷﺶ ﻧﮑﺮد‬ ‫ﺷﺨﺼًﺎ او را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ؟ ﭼﺮا دو ﺑﻪ دو ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻨﺸﺴﺖ؟‬ ‫دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎ ﺑﺎزرﮔﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﺮدم‪ .‬ﺟﻮاﺑﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﻓﮑﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ و وﻟﯽ ﺗﺮﺗﻴﺒﺶ را ﭼﻄﻮر ﺑﺪهﻴﻢ؟ ﭼﻮن ﻗﻄﻌًﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺧﻴﺎل‬‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاﻳﺶ داﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﻳﻢ‪.‬‬ ‫ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎت را درﺳﺖ ﺑﭽﻴﻨﻴﻢ‪.‬‬‫ هﻤﺎن ﮐﺎری را ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اول اﻣﻀﺎء ﮐﻨﻴﺪ‬‫ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ« و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ ﻻی در را ﺑﺎز ﮐﻨﺪ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاهﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﺧﻮد ﻣﺎ ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺎم را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻨﯽ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺗﻦ ﻧﺨﻮاهﻢ‬‫داد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از اﺑﺘﺪا اﻣﮑﺎن اﻳﻨﮑﻪ او ﺷﺮاﻳﻄﺶ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﻨﺪ از او ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫روز ﺟﻤﻌﻪ ای ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺣﺪود ‪ 12‬ﺳﻄﺮی ﻧﻮﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻨﺶ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ هﻨﻮز ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت »اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر‪.«..‬‬ ‫ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﺪ وﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺧﻼﺻﻪ ای از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻢ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ و‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﺣﺘﺮام ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮوم ﺗﺎ در ﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﯽ ﺁﻳﻨﺪ ٌﻩ‬ ‫ﮐﺸﻮر و ﺣﺘﯽ دﻧﻴﺎی اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ او دو ﺑﻪ دو ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از دو ﺑﻪ دو اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﺑﺎ او ﺣﺮف ﺧﻮاهﻢ زد وﻧﻪ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رهﺒﺮ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﻃﺮف ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و اﻓﺰودﻩ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﻇﺮف ‪ 48‬ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﺟﻮاب‪،‬‬ ‫ﻧﺰد او ﺑﺮوم و ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدهﺎی او را درﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺑﺸﻨﻮم‪.‬‬ ‫ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰی ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺮ ﻣﮑﺎر‬‫ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺘﻦ را ﺗﻠﻔﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و او ﻗﺒﻮل ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻏﺮض ورزی‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺛﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ هﺎی ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻣﺎﺟﺮا‬ ‫را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻓﺘﺮ ﺧﻤﻴﻨﯽ رﺳﻤًﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ او را ﺑﻪ ﻣﻦ اﻋﻼم ﮐﺮد‪ .‬از اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ .‬ﺑﺎزرﮔﺎن از ﮔﺮوﻩ اول ﺑﻮد و اﻣﻴﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ‬ ‫رﺷﺘﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺻﺮﻳﺢ وروﺷﻦ اوﺿﺎع را ﺁرام ﮐﻨﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺞ‬ ‫ﭘﺴﺖ در داﺧﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﺑﺮای ﻃﺮﻓﺪاران او درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺸﺘﯽ هﻢ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻳﺰدی هﻢ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮی‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺁﺷﮑﺎرا ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﯽ ﺻﺪر از روی‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﮕﺮی )ﻧﻘﺶ او را در اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاهﻢ داد(‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﻓﺮوهﺮ از روی‬ ‫ﺣﺴﺎدت‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺨﺘﻴﺎر و دوﻟﺖ او را از دﺳﺖ دادﻩ اﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ از اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮف هﻢ ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﺷﻮﻳﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺮای ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ؟« ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ هﻢ ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺶ از اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫هﻢ ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوز اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﮐﺠﺎ هﺴﺘﻨﺪ؟ درﮐﺪام دﺧﻤ ٌﻪ ﺗﻴﺮﻩ ای ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟ هﻴﭻ ﮐﺪام‬ ‫ﺟﺮات ﺁﻓﺘﺎﺑﯽ ﺷﺪن ﻧﺪارﻧﺪ ﭼﻮن هﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻴﻢ ﺁن دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪111‬‬

‫ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ از هﻤﻪ ﻣﺴﺨﺮﻩ ﺗﺮ ﺑﻮد‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻴﺎزی ﻧﺒﻮد و‬ ‫ﮐﺴﯽ ﺑﻪ او ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﯽ ﻧﺪادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﮐﺒﻮس ﺁن ﻣﻼ رﻓﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻦ ﺑﺎ‬ ‫هﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻬﺒﻮدی در وﺿﻊ اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻋﺘﺼﺎب ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر راﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دو هﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﯽ ﭘﺮواز ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﻴﺎرﻩ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﮑﯽ را ﺁﻣﺎدﻩ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻢ و ﺷﺒﺎﻧﻪ‬ ‫دﺳﺘﻮر دادم ﮐﻪ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﺮاﻳﻢ ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﺁور ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻮدم‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﺗﻮﻗﻴﻒ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺪﻩ ای را در دل ﺷﺐ ﺑﻴﺪارﮐﺮدﻳﻢ و ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ای ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوز هﻢ هﻤﻴﻦ ﭘﺎﺳﭙﻮرت را دارم‪ .‬ﺳﺨﺘﯽ هﺎی‬ ‫ﮐﺎر ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ دل ﺧﻮﺷﮑﻨﮏ هﺎ ﺟﺒﺮان ﻣﯽ ﺷﻮد!‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎن ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ داﺷﺖ وﻟﯽ ﻧﮕﺮان ﻧﺤﻮ ٌﻩ ﺳﻔﺮ وﺟﺰﺋﻴﺎت ﺁن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ اﻳﻦ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐﺎرهﺎ را درهﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﯽ دهﻴﻢ و اﮔﺮ ﺗﻮ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﯽ‬‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ دﻳﺪار اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﯽ درﻧﻴﺲ ﭘﻴﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺗﻮ از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از ﭘﺮوازهﺎی‬ ‫داﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮو و ﻣﻦ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻢ‪ .‬هﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﯽ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻣﯽ رﺳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا را از وﺳﻂ ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ وﺣﺘﯽ وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫ﮐﺎر را ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ و ﺻﺒﺢ ﺑﻌﺪ از ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰی ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ‪ 50‬هﺰار ﻓﺮاﻧﮏ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ‬ ‫ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان در ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎی ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺪون ﭘﻮل ﺳﺮﮔﺮدان ﻧﻤﺎﻧﺪ وﺑﻌﺪ هﻢ‬ ‫ﭼﻤﺪان هﺎ را ﺑﺴﺘﻴﻢ و ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺁن روز در ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺎز ٌﻩ ﭘﺮواز هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺁﺳﻤﺎن هﺎی ﮐﺸﻮرهﺎی ﺳﺮ راﻩ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻌﺪ ﺗﻠﻔﻨﯽ از ﻧﻮﻓﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ ﺷﺪ‪ :‬ﺧﻤﻴﻨﯽ از ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ زدﻩ ﻋﺪول ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺮا ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﻌﻔﺎ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﺎر را ﺑﺮهﻢ زدﻩ ﺑﻮد؟ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر داد ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ اﻗﺮار ﮐﺮد ﮐﻪ در اﻳﻦ ﮐﺎر دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ! او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮش را ﻋﻮض ﮐﻨﺪ و اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ وﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺁﻳﺖ اﷲ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﺑﺮﻧﺪﻩ اوﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات او را ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد و ﻣﺎ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را از دﺳﺖ ﻣﯽ دهﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻤﯽ ﭘﺬﻳﺮد وﻟﯽ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر‬ ‫را اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺿﻌﻴﻔﯽ اﺳﺖ و ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﺎﻩ ﮐﻨﺎر‬ ‫ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻠﻮی اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮدش درﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺁرزوﻳﺶ را داﺷﺖ رﺳﻴﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ دوﻟﺘﺶ ﻣﺴﺘﻌﺠﻞ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن هﻴﭻ ﻧﺒﺎﺧﺘﻢ‪ .‬درﻣﻮاﻗﻊ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ اﺗﺨﺎذ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬﻩ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮم‪ ،‬ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﯽ ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن هﻮﭼﻴﺎن ﺑﻨﯽ ﺻﺪر و اﻓﺮادی ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻼﻣﺘﻴﺎن و ﻏﻴﺮﻩ‪ ...‬ﻧﻌﺮﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮر ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﺷﻌﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ درد ﻣﻨﺤﺮف ﮐﺮدن ذهﻦ ﺗﻮدﻩ هﺎ ﻣﯽ ﺧﻮرد‬ ‫وﻟﯽ دروغ ﻣﺤﺾ ﺑﻮد‪ .‬از دوﺳﺎل ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ از‬ ‫اﻓﺮاد ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬از ﺳﻔﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬دﻳﺪاری ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻧﻪ در ﺿﻴﺎﻓﺖ هﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردی داﺷﺘﻢ و ﻧﻪ درﺧﺎﻧ ٌﻪ ﺧﻮدم ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻗﺪم‬ ‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ام‪ .‬ﻳﮑﯽ دوﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺷﻮروی‪ ،‬ﺗﺮﮐﻴﻪ و ﻋﺮاق دﻋﻮت ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم‬ ‫‪112‬‬

‫و در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻠ ٌﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﭘﺬﻳﺮاﻳﯽ هﺎی ﺳﻔﺎرت ﺷﻮروی هﻤﻴﺸﻪ از‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ را ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽ داﻧﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎی ﺧﻮﺷﻮﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺁرﺷﻴﻮهﺎی ﺁن‬ ‫را ﺑﻴﺮون ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎدی ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺪﻧﺎﻣﯽ ورﺳﻮاﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎری ﺑﻮد در ﺁن ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰی داﻣﻦ ﻣﺮا ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ راﺑﻄﻪ ای ﺑﻴﻦ ﻣﻦ وﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن هﺎی ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮﻩ ای ﺑﺮای ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ! وﻟﯽ اﺳﻢ ﻣﻦ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ درهﻴﭻ ﺟﺎ دﻳﺪﻩ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺎب ﺳﺎﻟﻴﻮان را ﻣﻦ وﻗﺘﯽ رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﺷﺪم دﻳﺪم واو هﻢ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت هﺸﺖ روزی ﭘﺲ از ﻣﻼﻗﺎت هﺎی ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﯽ ﺳﻔﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و‬ ‫ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺁن روز ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻔﺶ هﺎی‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻏﺮﻳﺒﯽ ﺑﻪ ﭘﺎ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻳﺎد ﭼﺎرﻟﯽ ﭼﺎﭘﻠﻴﻦ ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺻﻮرﺗﺎ هﻢ ﺑﻪ او ﺧﻴﻠﯽ‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺶ ﺁﺑﯽ ﺑﻮد و ﻣﻮهﺎﻳﯽ ﭼﻮن ﺑﺮف ﺳﻔﻴﺪ و ژوﻟﻴﺪﻩ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ام در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻣﺮدی ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ هﺎی‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﺎ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮی و ﺧﻼﺻﻪ »ﺁﻗﺎﻳﯽ« ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺁﻣﺪﻩ ام‪ .‬از ﻧﻈﺮ او ﺧﻮش ﻟﺒﺎس‬ ‫هﻢ ﺑﻮدﻩ ام ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ در روز ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﺖ و ﺷﻠﻮاری دوﺧﺘﻪ و ﺣﺎﺿﺮی و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺗﺒﺮﻳﮏ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﮐﺎرﺗﺮ را ﺑﺮای ﻣﻦ ﺁوردﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن رﺋﻴﺲ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺑﺴﻴﺎر رﺳﻤﯽ از اﻳﻨﮑﻪ اﻳﺮان ﺻﺎﺣﺐ دوﻟﺘﯽ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪی‬ ‫دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ و ﻣﻠﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻇﻬﺎر ﺧﻮﺷﻮﻗﺘﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻠﮕﺮاف را ﻣﻦ ﺑﻪ وزارت‬ ‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺗﺎ ﺟﻮاﺑﺶ را ﺗﻬﻴﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﻣﻀﺎی ﻣﻦ ارﺳﺎل دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻴﻮان – ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺮدی ﮐﻪ ﻻﺋﻮس راﺑﻪ روز اﻣﺮوزش اﻧﺪاﺧﺖ و ﻣﺪت دوﺳﺎل‬ ‫در اﻳﺮان ﺑﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﺿﻌﻒ ﻧﺎﻇﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ روز ﺑﻪ روز وﺧﻴﻢ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺣﺘﯽ‬ ‫دردﺳﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺪادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از اﻓﺮاد اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺁدﻣﯽ ﭼﻮن ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮد – ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﯽ ﻣﻬﺮی ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و رﻓﺘﻪ ﺑﻮد وﺑﻪ ﮐﺎری‬ ‫هﻢ ﮐﺎری ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ او ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرش را از اوﺿﺎع ﺁﮔﺎﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﺎرﺗﺮ ﺑﺎ هﻤ ٌﻪ‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪهﺎ وﺗﺰﻟﺰل هﺎﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﺎری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻟﻴﻮان و ﺳﺎﻳﺮوس واﻧﺲ ‪ C.Vance‬ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺮژﻳﻨﺴﮑﯽ ‪ Brzezinski‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ »ﺳﻴﺎ« از ﮔﺰارشهﺎی ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪﻩ‬ ‫ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﻮان اﺧﺒﺎر ﺁرام ﺑﺨﺶ ﺑﺮای وﻧﺲ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اوﺿﺎع ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ ﮐﺸﻴﺪﻩ‬ ‫ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺳﻔﻴﺮ ﺣﺘﯽ اﻳﻦ هﻨﺮ راﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮای واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺪا‬ ‫در ﺁورد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﻮان ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎز ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺒﻴﻪ هﻤﺎن ﺳﻮاﻟﯽ را ﮐﻪ از ﺳﻔﺮای‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬از او هﻢ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺗﺒﺎع ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در اﻳﺮان ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ؟ و درﻣﻮرد ﺁن هﺎ ﭼﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬‫اﻳﺪ؟‬ ‫ ﺣﺪود ‪ 7‬هﺰارﻧﻔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬‫ ﺁن هﺎﻳﯽ را ﮐﻪ ﮐﺎرﺷﺎن ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ وﻟﯽ دﻳﮕﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬‫ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ هﺪف او از اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮی ﺑﻮد‪ ،‬زود هﻢ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد راﻋﻨﻮان ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﻨﺎر ﺁﻣﺪن ﺑﺎ ﺑﻬﺸﺘﯽ و دﻳﮕﺮاﻧﯽ ﭼﻮن ﺑﺎزرﮔﺎن و ﻣﻴﻨﺎﭼﯽ را ﻧﺎﻓﻊ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻢ ﻳﺎﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪113‬‬

‫ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ؟‬‫ ﺑﺎزرﮔﺎن را؟ ﭼﻄﻮر ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﻢ؟ ﻣﺎ ﺣﺘﯽ در زﻧﺪان ﺑﺎ هﻢ ﺑﻮدﻩ اﻳﻢ و هﻤﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﺎ‬‫ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻳﺠﺎد ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ از اﻓﺮاد ﻧﺎدری اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺗﻮ« ﺧﻄﺎﺑﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺁﻳﺖ اﷲ ﺑﻬﺸﺘﯽ را هﺮ ﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪﻩ‬ ‫ام وﻟﯽ ﺗﻠﻔﻨﯽ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻩ ام‪ .‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺷﺪ از وﺟﻮد اﻳﻦ راﺳﭙﻮﺗﻴﻦ‪ 1‬ﺧﺒﺮﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﺶ ﺑﺎ ﺳﻠﻒ ﻧﺎﻣﯽ اش اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﻮد ودو زﺑﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺁن ﻧﻮارهﺎی ﮐﺬاﻳﯽ را‬ ‫ﺗﮑﺜﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻴﻨﺎﭼﯽ ﭼﻪ ﺻﻴﻐﻪ ای ﺑﻮد؟ از ﮐﺠﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد؟ ﭼﻪ ﮐﺎرﻩ ﺑﻮد؟ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺣﺮف دوﮔﻞ‬ ‫اﻓﺘﺎدم ﮐﻪ وﻗﺘﯽ در ﻣﻴﺎﻧ ٌﻪ ﺟﻨﮓ وﻳﺘﻨﺎم ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﺒﺮ ﺁوردﻧﺪ ژﻧﺮال »ﮐﯽ« ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻮهﻴﻦ‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ژﻧﺮال دوﮔﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﮐﯽ دﻳﮕﻪ ﮐﻴﻪ؟«‪ 2‬ﻣﻦ ﻣﻴﻨﺎﭼﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﮐﺎری هﻢ ﺑﺎ‬ ‫او ﻧﺪاﺷﺘﻢ و ﺑﻌﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪم )اﺳﻨﺎدی هﻢ ﮐﻪ در اواﺧﺮ ‪ 1979‬اﻓﺸﺎ ﺷﺪ ﻧﺸﺎن داد( ﮐﻪ ﺁدم ﺑﯽارزﺷﯽ‬ ‫اﺳﺖ و راهﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ دارد و راﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺁن ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺠﺐ ﺗﮏ ﺧﺎل هﺎی ﺑﺮﻧﺪﻩ ای ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺑﺮای ﻣﻦ رو ﮐﺮد!‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺟﻮاﺑﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن – اﮔﺮ راﻩ و روش درﺳﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ – ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎن هﻤﻴﺸﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻬﺸﺘﯽ را هﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮑﯽ از روﺣﺎﻧﻴﻮن‬ ‫ﻧﮕﻪ ﻣﻴﺪارم‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ هﻢ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ زﺑﺎن دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ در اﺧﺘﻴﺎر ﺁدم ﻣﯽ ﮔﺬارد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻠﯽ ﺑﭙﺮدازد ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اوﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از ﺁن ﮔﺮﻓﺘﺎری و دردﺳﺮ‬ ‫دارم ﮐﻪ وﻗﺘﻢ راﺻﺮف ﺁدم هﺎﻳﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻴﻨﺎﭼﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺁن هﻢ دﻳﮕﺮ هﺮﮔﺰ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ را ﻧﺪﻳﺪم‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ از ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬ ‫ﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ دورﻩ ای ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫درﻣﺮﺧﺼﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﭼﻪ دردی را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دوا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎی او ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻗﻮی‪ ،‬روﺷﻦ ﺑﻴﻦ و ﭼﺎرﻩ ﻳﺎب ﻗﺮار ﻣﻴﺪاﺷﺖ وﻟﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ‬ ‫ﮐﺎرﺗﺮ هﻴﭻ ﮐﺪام از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را دارا ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪی ﺳﺮاﻏﯽ از اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬ ‫ﺣﺘﯽ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﯽ وﺟﻮد دارد – اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از ﮔﻨﺎهﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺁن هﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ‬ ‫ﻧﻴﺎزهﺎی ان هﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دوﻟﺘﻤﺮداﻧﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ ﻣﻮی دﻣﺎغ او‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻧﻈﺮات ﺁن هﺎ را اﺟﺮا‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺮاد ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﻓﺸﺎن ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ﺑﻪ ﺗﺮﻳﺞ ﻗﺒﺎﺷﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻴﺨﻮرد – ﺁﻳﺰﻧﻬﺎور ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﺑﺎر در ﻳﮏ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﺷﺎﻩ را »ﺧﻴﺮﻩ ﺳﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪،‬‬ ‫درﻣﺠﻤﻌﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ دوﺳﺖ و ﻣﺘﺤﺪی را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪن‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﯽ ﻇﺮاﻓﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺁدﻣﯽ ﺑﻮد ﻋﻤﻴﻘﺎ درﺳﺖ و اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﻦ او را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ درﺟﻪ ﺑﯽ ارادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮی ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﻟﺤﻈ ٌﻪ ﻋﻤﻞ دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮزی ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮﻩ ﻋﻘﺐ ﮔﺮد ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﺴﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮری ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ را ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ دارد و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻧﻴﺎ در ﮐﻠﻴﺘﺶ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارد روزی دﻩ ﺑﺎر ﻧﻈﺮاﺗﺶ را ﻋﻮض ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ هﻤﻪ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﺎرﺗﺮ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺶ را ﺑﺎ اﻋﻼم ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺁﻏﺎز ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ دادن ﺁزادی هﺎی ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ در اﻳﻨﺠﺎ هﻢ ﺁن ﺳﺆال ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﮑﺸﺒﻪ ﺗﺮک ﻋﺎدت ﮐﺮد؟‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ اﺻﻞ ﮐﺎرﺗﺮ ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﺣﻔﻆ رواﺑﻂ ﺑﺎ اﻳﺮان ﮐﺎر ﺳﻬﻠﯽ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﮑﻢ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را داﺷﺖ‪ .‬از ﻳﮏ ﻃﺮف ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻓﺸﺎر ﻣﯽ ﺁورد ﮐﻪ‬ ‫ﺁزادی ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪهﺪ وﻟﯽ اﻳﻦ اﻗﺪام ﺑﺎ ﺑﻘﻴ ٌﻪ ﮐﺎرهﺎ در ﺗﻀﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ و‬ ‫درهﻤﺎن زﻣﺎن‪ ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ از ﻃﺮﻳﻖ راﺑﻂ هﺎی »ﺳﻴﺎ« ﮐﻪ در دل ﺳﺎواک ﺟﺎ دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺷﺎﻩ هﻤﮑﺎری ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ در ﺧﻮاﺳﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺮای دادن ﺁزادی‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن هﻤﺮاﻩ ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎی ﺳﻨﺎ و هﻤﺮاهﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎﺗﻢ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل ﻣﻦ ﺁدﻣﯽ ﻧﺒﻮدم ﮐﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل ﺁن هﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﮔﺮوﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل و دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از اوﺿﺎع اﻳﺮان ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻼهﺎ‪،‬‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎ‪ ،‬و ﻣﻠ ّﻴﻮﻧﯽ ﭼﻮن ﻣﻦ‪ .‬ﻳﮏ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ روﺷﻦ از اوﺿﺎع ﺟﺰو واﺟﺒﺎت ﺑﻮد‬ ‫وﻟﯽ ﻧﺤﻮ ٌﻩ ﮐﺎر دوﻟﺖ ﮐﺎرﺗﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺁﺷﻔﺘﻪ و ﺑﺎ هﺮج و ﻣﺮج ﺗﻤﺎم ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮری ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ :‬ﺑﺮژﻳﻨﺴﮑﯽ ﮔﺰارﺷﺶ را ﺟﺪا ﻣﯽ داد‪ ،‬وﻧﺲ – اﻳﻦ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺣﻢ – ﺟﺪا‪ ،‬هﺎروﻟﺪ ﺑﺮاون در ﭘﻨﺘﺎﮔﻮن‪ ،‬و ﺳﺎزﻣﺎن »ﺳﻴﺎ« هﻢ ﻋﻴﻨًﺎ و اﻳﻀًﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ ﻓﻘﻂ ﻣﻮﺟﺐ دوار ﺳﺮ ﺁن رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺮدد ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻃﺮف هﻢ ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ درهﻤﺎن ﺣﺪ و ﺣﺼﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﺸﻞ ﭘﻮﻧﻴﺎﺗﻮﻓﺴﮑﯽ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺁﺧﺮﻳﻦ روزهﺎی ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻩ روزاﻧﻪ ‪ 5‬ﺗﻠﻔﻦ از ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ :‬ﻳﮑﯽ از‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻳﮑﯽ ازوزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﭘﻨﺘﺎﮔﻮن و‬ ‫ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻳﮑﯽ از »ﺳﻴﺎ« و هﺮﮐﺪام ﻧﻈﺮی ﻣﻐﺎﻳﺮ دﻳﮕﺮی در ﺑﺎر ٌﻩ اوﺿﺎع ﺑﻪ او ﻣﯽ داد و‬ ‫اﻳﻦ هﺎ ﺳﻮای ﺗﻠﻔﻦ هﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ روزاﻟﻴﻦ ﮐﺎرﺗﺮ‪ ،‬هﺮ روز ﺑﻪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠ ٌﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﻘﻮط هﻮﻳﺪا وﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ازهﺎری‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ‬ ‫ﭘﺲ از ﺳﺮدرﮔﻤﯽ هﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ رهﺒﺮی ﻣﻠﯽ و دﻣﻮﮐﺮات ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.3‬‬ ‫‪1‬ـ راﺳﭙﻮﺗﻴﻦ )ﮔﺌﻮرﮔﯽ اﻳﻪ ﻓﻴﻤﻮﻳﭻ ﻧﻮوﻳﺦ( )‪ (1916-1872‬ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ و دهﺎﺗﯽ ﺑﯽ ﺳﻮادی ﺑﻮد اهﻞ روﺳﻴﻪ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﮐﺸﻴﺸﯽ‬ ‫ﺑﺮﺗﻦ ﻧﻤﻮد وم دﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻤﺎران را ﺑﺎ ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن ﺁن هﺎ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﭼﻮن ادﻋﺎی اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺰور ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎری وﺳﭙﺲ‬ ‫درﻣﺎن وﻟﻴﻌﻬﺪ ﻣﺼﺎدف ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﺮ ﻣﻠﮑﻪ روﺳﻴﻪ ﻳﻌﻨﯽ هﺴﻤﺮ ﺗﺰار ﻧﻔﻮذی راوان ﻳﺎﻓﺖ و واﻳﻦ ﻧﻔﻮذ راﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁﻟﻤﺎن و‬ ‫ﭘﻴﺮوان ان ﮐﺸﻮر در روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬راﺳﭙﻮﺗﻴﻦ در ﺳﺎل ‪ 1916‬ﺑﻪ ﺳﺪت ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺷﺮاف روﺳﻴﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ?‪Qui est Ky‬‬ ‫‪3‬ـ در اواﻳﻞ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،1982‬ﻳﻌﻨﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺘﺎب »ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ« ﺑﺮای ﭼﺎپ ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻴﻤﯽ ﮐﺎرﺗﺮ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﺳﺎﺑﻖ‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺣﻮادث دوران رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮر ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﻳﻤﺎن« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ هﺎی ﮐﺎرﺗﺮ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺳﺎﻟﻴﻮان و‬ ‫اﺷﺎرﺗﺶ درﻣﻮرد ﺳﺮدرﮔﻤﯽ هﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﮔﺰارﺷﺎت ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﺾ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ در واﺷﻨﮕﺘﻦ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دﻗﻴﻘًﺎ ﻣﻮﮐﺪ ﻧﻈﺮات و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ هﺎی ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻟﻴﻮن ﺑﻪ رواﻳﺖ ﮐﺎرﺗﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدی اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در ‪ 28‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ 1978‬ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺗﻠﮕﺮاﻓﯽ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪» :‬ﺷﺎﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻳﮏ ﺳﻮ‬ ‫ارﺗﺸﻴﺎن را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل را رهﺒﺮی ﮐﻨﺪ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﺎ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺬاﮐﺮﻩ ای ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ‪) .«..‬از ﮐﺘﺎب »ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﻳﻤﺎن« ص‪(439 .‬‬ ‫در اواﻳﻞ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﻮان‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ رهﺒﺮان »اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن« ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﭽﻪ ﺷﺎﻩ ﺗﻤﺎﻳﻞ‬ ‫دارد‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎرات و اﻣﮑﺎﻧﺎت دﺧﺎﻟﺖ در ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ دادﻩ ﺷﻮد‪) .‬هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ص‪(440 .‬‬ ‫اواﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر را ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاری ﻣﻴﺎﻧﻪ رو و ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮد ٌﻩ ﻏﺮب ﺑﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد و او ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ رهﺒﺮ ﺟﺪﻳﺪ از ﺧﻮد ﻗﺪرت واﺳﺘﻘﻼﻟﯽ ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺗﺤﻴﺮ ﻧﺸﺎن داد‪ ...‬در روزهﺎی اول ﻣﺎﻩ ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1979‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻤﮑﻦ‬

‫‪115‬‬

‫ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎر )ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ هﺮ ﮔﺰ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮد( ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﻳﺮان ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ای ﺗﺸﮑﻴﻞ‬ ‫دهﺪ‪ ...‬وﻟﯽ ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎ ﺳﺎﻟﻴﻮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻧﺘﺨﺎب هﺎی ﺷﺎﻩ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﻴﻢ و ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠ ٌﻪ او را از اﻳﺮان‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﮑﻮﺷﻴﻢ ﻧﻮﻋﯽ دوﺳﺘﯽ و اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻳﻢ‪) ...‬هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ﺻﻔﺤﺎت ‪(443-442‬‬ ‫ﭼﻮن ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت دﻗﻴﻘﯽ از ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪهﺪ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻪ ژﻧﺮال هﻮﻳﺰر دﺳﺘﻮر دادم ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ را در اﻳﺮان اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ ...‬در ‪ 4‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1979‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﮔﻮادوﻟﻮپ رﻓﺘﻢ‪ ...‬دﺳﺘﻮراﺗﻢ دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن دارد‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﺎﻩ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺁن روزهﺎ ﻧﺤﻮ ٌﻩ رﻓﺘﺎر ﺳﻔﻴﺮﻣﺎ ﺳﺎﻟﻴﻮان ﮐﻪ ﻓﮑﺮ و ذﮐﺮش ﻓﻘﻂ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ ذهﻦ ﻣﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻟﻴﻮان اﺣﻮاﻻت ﺟﻨﻮن زدﻩ و ﻋﺼﺒﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ...‬ﻣﻦ هﻨﻮز‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺑﻌﺾ ﮔﺰارش هﺎ او ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ وﻟﯽ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارﺷﺎت ﻧﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﻮدﻩ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺎدل ﻓﮑﺮی‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻟﻴﻮان ﻣﺼﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ از ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﻨﻴﻢ‪ ...‬ﮔﺰارش هﺎی ﺳﺎﻟﻴﻮان در ﻣﻮرد ارﺗﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﮔﺰارﺷﺎت‬ ‫هﻮﻳﺰر ﻣﻐﺎﻳﺮت و ﺗﻀﺎد داﺷﺖ‪ ...‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت هﺎی هﻮﻳﺰر ﻣﯽ ﺷﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮد‪.‬‬ ‫)هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ﺻﻔﺤﺎت ‪(444-443‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺳﺎﻟﻴﻮان ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺑﻪ اﺻﺮارش ﺑﺮای دﻳﺪار ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ و رﻳﺨﺘﻦ ﻃﺮح و ﻧﻘﺸﻪ ای ﺑﺎ او‬ ‫اداﻣﻪ ﻣﯽ داد‪ ...‬ﻇﺎهﺮا ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺑﺮﺧﻮد و ﺗﻌﺎدﻟﺶ را از دﺳﺖ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ودر ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 10‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﺮای وﻧﺲ ﺗﻠﮕﺮاﻓﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬ ‫ﮐﻪ در ﻣﺮز ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﺑﻮد‪ ...‬از ﻋﺮﺿ ٌﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﯽ در ﺑﺎر ٌﻩ اوﺿﺎع ﺑﻐﺮﻧﺞ اﻳﺮان ﮐﺎﻣﻼ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد‪ ...‬در‬ ‫هﻔﺘﻪ هﺎی اﺧﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ دادن هﺎﻳﺶ )از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط از ﺷﺎﻩ ﺗﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺻﺪ در ﺻﺪ ازﺧﻤﻴﻨﯽ(‪ ...‬اﻋﺘﻤﺎد‬ ‫ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺳﺴﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬از وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ از ﺗﻬﺮان اﺣﻀﺎر ش ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‪) ...‬هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ص ‪(446‬‬ ‫در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻦ از هﻮﻳﺰر ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد و ﮔﺰارﺷﯽ ﺣﻀﻮری ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪهﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت‬ ‫ﻓﺎﺣﺸﯽ ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺒﻴﺮ او و ﺳﺎﻟﻴﻮان از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ دردﺳﺮ ﻣﺮا ﻓﺮاهﻢ‬ ‫ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪.‬ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺧﺒﺎر اﻓﺴﺎﻧﻪ وار در واﺷﻨﮕﺘﻦ )از ﻃﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ( ﮔﺮد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪) ...‬هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ص‪(449 .‬‬

‫‪116‬‬

‫‪7‬‬ ‫ﺷﻮروی ﺷﺎﻩ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ داد‬ ‫دراواﻳﻞ ﻣﺎﻩ ژاﻧﻮﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﺪم ﮐﻪ ﻳﮏ ژﻧﺮال ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم هﻮﻳﺰر ‪ Huyser‬در‬ ‫ﺗﻬﺮان اﺳﺖ‪ .‬او را ﻧﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدم وﻧﻪ در هﻴﭻ ﻟﺤﻈﻪ ای ﺑﺎ اوﺗﻤﺎﺳﯽ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻢ‬ ‫ﮐﻪ هﻮﻳﺰر اﻓﺴﺮ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ و ﻣﻌﺎون ژﻧﺮال اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر هﻴﮓ ‪ A.Haig‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن‬ ‫زﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﻧﻴﺮوهﺎی ﭘﻴﻤﺎن ﺁﺗﻼﻧﺘﻴﮏ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﺘﻌﺎرف ذهﻦ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺎزﮔﯽ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ژﻧﺮال هﺎی ﺧﺎرﺟﯽ وﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ را داﻳﻢ ﺑﻪ ﺧﻮرد ﻣﺎ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻋﺮﻳﺾ و ﻃﻮﻳﻠﯽ در اﻳﺮان داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ هﺰار ﻣﺸﺎور ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺰد درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ رﻗﻢ ﻣﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ای ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺸﺎورﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻًﺎ و از ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﺷﻨﻮاﻳﯽ داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﻓﻬﻤﻢ ﭼﺮا ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ هﺮﭼﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻩ ام«‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺮﻓﺶ ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻪ ﺷﺎﻩ و ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬هﻴﭻ ﮐﺪام ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ژﻧﺮال ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫اﻃﻼع ﻧﺪادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﻇﺎهﺮ ژﻧﺮاﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ژﻧﺮال هﺎ اﻓﺰودﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻗﺶ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻘﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ درﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﺑﻮد و در ﭘﺮﺗﻮ ﺣﻮادث ﺑﻌﺪی اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺁﺷﮑﺎر‬ ‫ﺷﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺷﺎﻧﻪ از زﻳﺮ ﺑﺎر وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﻗﺒﻞ از‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوهﺎ دوﻟﺖ ﻣﺮا رهﺎ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ هﻮﻳﺰر ﻣﺬاﮐﺮاﺗﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ هﻢ‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﻏﻴﺮ ﻋﺎدی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺎون هﻴﮓ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﯽ اﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮای ﺧﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﻳﺎ ﺁن ﻧﻮع هﻮاﭘﻴﻤﺎ و ﻳﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻓﻨﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ او ﻣﺸﻮرت ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻔﺮ او ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﻧﻴﺮوهﺎی ﭘﻴﻤﺎن ورﺷﻮ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﺪازد و در ﭘﯽ ﻳﺎﻓﺘﻦ دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﺑﺎزدﻳﺪ ﺑﺮﺁﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻀﻮر هﻮﻳﺰر ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺁراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻳﮑﯽ از ﮔﺮﻩ هﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﮐﻼف‬ ‫ﺳﺮ درﮔﻢ ﮐﺎرهﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻳﮏ ﺑﺎز ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺑﺎز ﮐﺮدن هﻤ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎ در ﺁن واﺣﺪ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪم‪:‬‬ ‫ هﻮﻳﺰر در اﻳﻦ ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟‬‫ اﻃﻼع داﺷﺘﻴﺪ ﮐﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻗﺒﻞ از ﻋﺰﻳﻤﺖ او را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؟‬‫ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ژﻧﺮاﻟﯽ ﻋﺎﻟﯽ رﺗﺒﻪ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ‬‫ﻗﺼﺪ دﻳﺪار او را ﻧﺪارم‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺮف هﺎی ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﻣﯽ زﻧﺪ ﮐﻪ درﺟﻬﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ ﮔﻮش‬ ‫ﮐﻨﻴﺪ وﻟﯽ اﮔﺮ در ﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﻳﻠﯽ ﮐﻪ در ﺻﻼﺣﻴﺘﺶ ﻧﻴﺴﺖ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮف هﺎﻳﺶ را‬ ‫ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن او ﮐﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﮐﺎری ﻣﺼ ّﺮ ﺑﻮد ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﺎ ﻣﻦ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪.‬‬ ‫هﻮﻳﺰر ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻧﻴﺮوی درﻳﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻧﻴﺮوی زﻣﻴﻨﯽ و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ در ﺗﻤﺎس ﺑﻮد وﻟﯽ ﺳﺮوﺻﺪای ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻨﺎن ﮐﺎر و ﻣﺸﻐﻠﻪ‬

‫‪117‬‬

‫داﺷﺘﻢ ﮐﻪ رﻓﺖ و ﺁﻣﺪهﺎی او از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ هﺎی ﮐﻢ اهﻤﻴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻃﻼع‬ ‫ﻣﯽ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ او ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺮای اﺟﺮای ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﯽ ﻣﺨﻔﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدم ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ‬ ‫دو رﻓﺘﺎر را ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮم‪ :‬ﻳﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﺸﻮر اﺧﺮاﺟﺶ ﮐﻨﻢ ﻳﺎ اﺣﻀﺎرش ﻧﻤﺎﻳﻢ و ﺑﻴﻴﻨﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک را ﻣﺎﻣﻮر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﮐﻪ اﮔﺮ از ﻃﺮف هﻮﻳﺰر رﻓﺘﺎری ﻣﺸﮑﻮک‬ ‫دﻳﺪ ﻣﺮا ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ درواﺷﻨﮕﺘﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ روﺷﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬وﻳﻠﻴﺎم ﺳﻮﻟﻴﻮان‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن »ﺳﻴﺎ« و دﻳﮕﺮان و در ﺁن اواﺧﺮ ژﻧﺮال هﻮﻳﺰر ﺟﻤﻊ‬ ‫ﺁوری ﻣﯽ ﺷﺪ ﺑﻪ روی ﻣﻴﺰ ﮐﺎرﺗﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ هﺮﮐﺪام دﻳﮕﺮی را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺗﺮدﻳﺪهﺎ و‬ ‫ﺗﺰﻟﺰل هﺎ ازهﻤﻴﻦ وﺿﻊ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺴﺮان ﻳﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻪ در ﺳﻔﺎرت ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ از راﻩ هﺎی دﻳﮕﺮ ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ رواﺑﻄﯽ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻸ ﻳﻌﻨﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ داﻣﻨ ٌﻪ ﺗﺤﺮﻳﮑﺎت وﺳﻴﻊ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ارﺗﺶ ﮔﺎﻩ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﮔﺎﻩ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺁﻣﺎد ٌﻩ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻼهﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺮ ارﺗﺶ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﯽ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﺁﺧﺮ ﺿﺪ وﻧﻘﻴﺾ‬ ‫و ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮرﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ژﻧﺮال هﻮﻳﺰر درﻣﺮﺣﻠ ٌﻪ اول اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ‬ ‫ﮐﻮدﺗﺎی ژﻧﺮال هﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ از اﻓﺴﺮان ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻮدﺗﺎ ﻧﺰﻧﻨﺪ؟‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻗﺮاﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ژﻧﺮال هﺎﻳﯽ ﮐﻪ از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺁﻧﻬﺎ داﺷﺖ در اﻧﺠﺎﻣﺶ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در‬ ‫‪ 12‬ﻓﻮرﻳﻪ )‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ( ﺁﺷﮑﺎرا ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬هﻮﻳﺰر ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬دوﻟﺖ هﺮ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎل ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﻳﺎ ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﮐﻮدﺗﺎ درﮐﺎرﻧﻴﺴﺖ! ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ﻗﺼﺪ‬ ‫او از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد »اﻋﻼم ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ« ﺑﻪ ژﻧﺮال هﺎ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺧﻄﺮ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻼهﺎ ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ را اﺷﻐﺎل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺁدﻣﯽ ﻣﺨﺒﻂ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺣﺎل ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺪت ﮔﺮاﻳﺶ هﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ او‬ ‫ﺑﺮای ژﻧﺮال هﺎ ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب و اﺧﺘﻴﺎری ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺗﺎن‬ ‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ از دوﻟﺖ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻳﺎ از دوﻟﺖ ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻞ‬ ‫ﺑﻮدﻳﺪ ﮐﻨﺎر ﺑﺮوﻳﺪ وﻟﯽ ﻳﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻴﺪ و ارﺗﺶ را ﺁﻣﺎد ٌﻩ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﯽ از ﻃﺮف ﻳﮏ ژﻧﺮال ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺸﻮر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ژﻧﺮال هﺎی ﻣﺎ در هﻤﻴﻦ ﺣﺪ هﻢ اﻗﺪاﻣﯽ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ‬ ‫و از هﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﯽ ﮐﺎﻣﻞ ارﺗﺶ راﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﮔﺎن هﺎ را در ﻣﻌﺮض ﻏﺎرت اراذل و‬ ‫اوﺑﺎﺷﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﮐﻪ از اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد راﺑﻪ ﺳﻼح هﺎی ﺳﺒﮏ‬ ‫ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎزﻧﺪ و ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﺧﺎک و ﺧﻮن ﺑﮑﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫درهﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﻮان ﺑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﻣﻼﻳﺎن ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ داﺷﺖ وهﻮﻳﺰر‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺟﻠﻮی ﮐﻮدﺗﺎی ارﺗﺶ را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﺳﻨﺎدی ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ هﻤﻪ در‬ ‫ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﺎ هﻮﻳﺰر ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﻳﺎﺧﻴﺮ‪ ،‬در هﺮ ﺣﺎل‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﻀﻮر ﺷﺨﺺ ﺳﻮﻣﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﺎزرﮔﺎن زﺑﺎن‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ و هﻮﻳﺰر ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮﮐﺸﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺮف‬ ‫ﻧﻤﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻣﻘﺪم هﻢ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ :‬در اواﺧﺮﺁن هﻔﺘ ٌﻪ‬

‫‪118‬‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز‪ ،‬ﻣﻘﺪم ﺁﺷﮑﺎرا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻗﻮل دادﻩ ﺑﻮد درﺳﻤﺖ رﻳﺎﺳﺖ‬ ‫ﺳﺎواک اﺑﻘﺎﻳﺶ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁن روزهﺎ ﻣﻦ ﻓﺮاﻏﺖ اﻳﻨﮑﻪ وﻗﺘﻢ را ﺻﺮف‬ ‫اﻳﻦ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﻢ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻢ وﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻄﻤﺌﻨﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﺴﺐ ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻢ ﭼﻪ ﺁﺷﯽ درﺣﺎل ﭘﺨﺘﻦ اﺳﺖ در اﺧﺘﻴﺎرم ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ‬ ‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ هﻮﻳﺰر‪ ،‬در هﺮ ﺣﺎل ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺒﻮد و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺟﺮﻳﻤﻪ اش را ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎی ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﻣﻦ در زﻣﻴﻨ ٌﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺷﻮروی هﺎ ﺑﻮد‪ .‬رواﺑﻂ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﺷﻮروی ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی دوران ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق هﻤﻴﺸﻪ‬ ‫ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف هﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﺁﻧﻬﺎ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺟﻨﮓ ‪ 6‬روزﻩ دﻧﺒﺎﻟﻪ هﺎی ﺟﺪی ﭘﻴﺪا ﻧﮑﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮژﻧﻒ‪ ،‬ﮐﺎﺳﻴﮕﻴﻦ و ﭘﺎدﮔﻮرﻧﯽ هﻤﻪ ﺳﻔﺮهﺎی رﺳﻤﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﮐﺮدﻧﺪ و در ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻦ هﺎ و‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ‪ ،‬ﻣﺮزهﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺎ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ »ﻣﻄﻤﺌﻦ« و رواﺑﻂ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ »دوﺳﺘﺎﻧﻪ« وﺻﻒ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻼهﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﺷﺪﻳﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻩ دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ ،‬روس هﺎ از ﻧﺸﺎن دادن هﺮ‬ ‫ﻧﻮع واﮐﻨﺸﯽ ﺧﻮدداری ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﭘﺮاودا‪ Pravda 2‬ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺮف دو ﭘﻬﻠﻮﻳﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﮐﺮﻣﻠﻴﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺎرﻩ اش ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﭘﺨﺶ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از رهﺒﺮان ﻣﻠﯽ و ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺁدﻣﯽ ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات واﮔﺬار‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬رﻓﺘﺎرﺷﺎن از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﺮدا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﺁﻧﻬﺎ را از ﮐﻮرﻩ ﺑﻪ در‬ ‫ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ اﻳﻦ ﻇﺮاﻓﺖ را ﺑﻪ ﺧﺮج دهﻨﺪ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺪﮔﻮﻳﯽ را ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ و وﻗﺘﯽ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎﻣﺶ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﻻاﻗﻞ از ﺑﻌﺾ ﻗﺴﻤﺖ هﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﺣﺮف هﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮدﻩ ای هﺎ هﻤﻴﺸﻪ ﺳﻨﮕﺶ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻴﻨﻪ ﻣﯽ زدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺎﺣﺖ اﻳﻦ ﺣﻤﻼت ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﺁن رو ﺷﺪن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروی ﻣﺮا ﺑﻪ ﻳﺎد روزی درﺟﻮاﻧﯽ ام اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ‬ ‫از ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ٌﻩ رادﻳﻮﻳﯽ ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ رﻳﺒﻦ ﺗﺮوپ‪ Ribbentrop 3‬ﺑﻪ ﻣﺴﮑﻮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻋﺪم‬ ‫ﺗﻌﺮض را اﻣﻀﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﻣﻮﺣﺶ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1939‬ﺑﻴﻦ ﺁﻟﻤﺎن هﻴﺘﻠﺮی و روﺳﻴﻪ اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﯽ‪،‬‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن ﺳﺨﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺗﺤﻴﺮم از رﻓﺘﺎر ﺷﻮروی هﺎ‬ ‫ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن دﻳﮕﺮ دﺳﺘﮕﻴﺮم ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروی ﻣﻌﺠﻮﻧﯽ از ﺗﻀﺎد و ﺑﯽ‬ ‫ﺷﺮﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ را ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮم ﮐﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺁﻧﺎن ﻗﺒﻞ از هﺮ ﭼﻴﺰ از دﻳﺪ ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺁﻧﻬﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دوﻟﺖ ﻣﻦ در ﺑﺮﻗﺮاری ﻧﻈﻢ و ﺁراﻣﺶ‬ ‫ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ هﺎی ﻳﺎﻟﺘﺎ‪ ،4‬اﻳﺮان در ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ ﻧﻔﻮذ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫ﻗﺮار دارد و هﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺪﻳﺪی ﮐﻪ ﺛﺒﺎت ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ از دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد – و ورود ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮای هﺮ ﻧﺎﻇﺮ هﻮﺷﻤﻨﺪی ﻳﮑﯽ از هﻤﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻮد – روس هﺎ را ﺑﻪ ﮐﺸﺎﻧﺪن اﻳﺮان ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮف ﺑﻠﻮک ﺷﺮق اﻣﻴﺪوار ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ادوارد ﻣﺎﺳﮑﯽ ‪ E.Muskie‬درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻳﺮان‪ ،‬راﻩ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﺷﻮروی را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس هﻤﻮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ«‪ .‬از اﻳﻦ دﻳﺪ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺷﻮروی ﻣﺮا از‬ ‫وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺟﺪی ﺗﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ هﻮﻳﺰر در ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮﻳﺶ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻧﮕﺎرش ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯽ ﮔﺬارد ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻣﺮد ﻣﻴﺪان ﻣﺼﺎف ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺮوی از دﺳﺘﻮرات ﻧﻈﺎﻣﯽ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫‪2‬ـ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی »ﭘﺮاودا« ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ و ﻧﺎم ﻧﺸﺮﻳﻪ ای ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺎرﮔﺮان ﺳﻨﺖ ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ در ‪ 5‬ﻣﻪ ‪ 1912‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاری‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﺁن اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺑﻮد و دراﮐﺘﺒﺮ ‪ 1917‬اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ارﮔﺎن ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺷﻮروی ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ رﺑﻴﻦ ﺗﺮوپ )ﻳﻮاﺧﻴﻢ ﻓﻮن( )‪ (1946-1893‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول اﻓﺴﺮ ارﺗﺶ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﺁن ﻣﺪﺗﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ‪ 1932‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺣﺰب ﻧﺎزی در ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻟﻤﺎن در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد و در ﺳﺎل ‪1938‬‬ ‫وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1939‬ﻗﺮارداد ﻋﺪم ﺗﻌﺮض را ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ اﻣﻀﺎ ﮐﺮد‪ .‬رﻳﺒﻦ ﺗﺮوپ در دادﮔﺎﻩ ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﻣﺤﮑﻤﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮگ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻳﺎﻟﺘﺎ ﻧﺎم ﺷﻬﺮی از اﺳﺘﺎن اوﮐﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎی ﺳﻴﺎﻩ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ از ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 11‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1945‬ﻣﺤﻞ‬ ‫ﮐﻨﻔﺮاﻧﺴﯽ ﺑﻴﻦ ﭼﺮﭼﻴﻞ‪،‬روزوﻟﺖ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﺮان دوﻟﺖ هﺎ در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻳﺎﻟﺘﺎ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﻮذ ﻏﺮب و ﺷﺮق ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻃﯽ هﻤﻴﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت روﺳﻴﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ از ﻃﺮف‬ ‫ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪120‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﭼﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدد‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ذات ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻓﻘﻂ درﺟ ٌﻪ ﺳﺒﻌﻴﺖ او را دﺳﺘﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫روز ورود او ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اول ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺟﻨﻮن ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ازدﺣﺎم ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺪاد ﻣﯽ ﮐﺮد‪» ،‬ﻣﻬﺪی« ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ و ﻋﺒﻮس از راﻩ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺁﻓﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫وﻟﯽ هﻴﭻ ﻳﮏ از اﻇﻬﺎرات او ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺟﻮاﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﻠﻤﺎﺟﺶ ﻗﻄﺐ زادﻩ ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻳﮏ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﯽ داد دل ﻣﺮا ﻧﻔﺸﺮد‪ .‬در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﮐﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ ﭘﺲ از ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺳﺎل دوری‪ ،‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ وﻃﻦ ﭼﻪ اﺣﺴﺎﺳﯽ دارﻳﺪ؟‬‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ هﻴﭻ!‬‫ﻣﺮدی ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1963‬ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮی‬ ‫ﻋﺪﻩ ای‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﮐﺮوان‪ ،‬از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﺮﮐﻴﻪ و ﺑﻌﺪ درﻋﺮاق در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﺴﺮ‬ ‫ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎهﯽ را در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮔﺬراﻧﺪﻩ ﺑﻮد و ‪ 80‬ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬در ﻟﺤﻈ ٌﻪ‬ ‫ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺎک اﻳﺮان هﻴﭻ اﺣﺴﺎﺳﯽ‪ ،‬هﻴﭻ رﻗﺖ و ﺗﺄﺛﺮی ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫»هﻴﭻ!« ﭼﻪ دل ﺳﻨﮕﯽ! ﻋﺠﺐ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﯽ ﻋﺎﻃﻔﻪ ای! ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺼﺪش‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﮏ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ هﻴﺠﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮﺟﺐ دادن اﻳﻦ ﺟﻮاب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﺮف ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺰﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ درد ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺑﺨﻮرد‪ .‬از ﺣﺮف ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﻴﻢ‪ .‬در‬ ‫وﺟﻮد ﺧﻤﻴﻨﯽ ذرﻩ ای ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺁﻧﭽﻪ وﺣﺸﺘﻨﺎک ﺗﺮ اﺳﺖ اﻳﻨﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ در او ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت هﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺷﮑﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬او‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎرهﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻧﻴﺶ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1963‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﺶ و ﺗﺮﺣﻢ ﻧﺸﺎن داد و‬ ‫ﺣﺘﯽ درهﻤﺎن روز ورودش ﻣﺎ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺟﺎن او ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوی اﻣﻨﻴﺘﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎن و ﺧﺒﻴﺚ ﮐﻪ در اﻣﻦ واﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺖ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻠﮏ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻢ او ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻧﮕﺬارم؟‬ ‫ﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن او ﮔﺮﭼﻪ ﺟﺰو ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻳﮑﯽ از در‬ ‫او ً‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ هﺎی ﺧﻮش ﺑﺎوراﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮐﻔﺎرﻩ اش را ﭘﺲ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻣﻦ‬ ‫ازﻗﺪﻳﻢ وﻧﺪﻳﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺪون اﺟﺎز ٌﻩ دوﻟﺖ ﺣﻖ ورود ﺑﻪ اﻳﺮان را دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻢ و اﻣﺮوز هﻢ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻌﺘﻘﺪم و ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ ﺟﺰو ﺣﻘﻮق ﻃﺒﻴﻌﯽ هﺮ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮم ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ رژﻳﻢ در ﺷﻮروی از ﺣﻖ‬ ‫ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﻣﺤﺮوم ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﮐﺮدن ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ دﻳﮕﺮی اﺳﺖ وﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪﻩ ای ﺟﺪا‬ ‫دارد وﻟﯽ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب را از‬ ‫ﮐﺸﻮری اﺧﺮاج ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪ هﺮ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬هﺮ ﻗﺪر هﻢ ﺧﻼف ﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻠﮑﺘﺶ ﺧﺎﻧ ٌﻪ‬ ‫اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪121‬‬

‫ﺷﺎﻳﻊ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻠﻴﺘﺶ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮف ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪر اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﻳﺮاﻧﯽ و ﻣﺎدرش هﻢ از روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﺟﺪادش اهﻞ‬ ‫ﮐﺸﻤﻴﺮ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻮد او ﻧﻮاد ٌﻩ ﺧﺎﻧﻮاد ٌﻩ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻳﺪ و اﻣﺜﺎل او درهﻤ ٌﻪ‬ ‫ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ او را ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﮑﯽ از‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ رژﻳﻢ ﺟﻠﻮﻩ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر رﺿﺎ ﺷﺎﻩ اﻋﺪام ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪ هﻢ ﻧﺸﺎﻧﯽ از‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ :‬ﭘﺪر ﺧﻤﻴﻨﯽ ‪ 20‬ﺳﺎﻟﯽ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﻣﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺪام‬ ‫هﻢ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺿﺮب ﺳﻪ ﮔﻠﻮﻟﻪ وﻟﮕﺮدی ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺶ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻮادث در دهﮑﺪﻩ ای ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﺳﺎﮐﻨﺶ ﺑﻮدﻧﺪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎهﺮًا ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺳﮑﻮﻧﺖ در ﺁن ﻣﺤﻞ ﻣﺪت هﺎی ﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ ﺧﺮ از ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ ﮐﻮچ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدی رذل ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﯽ دﻓﺎع ﺁزار ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ و‬ ‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﯽ ﺷﻮد – ﻧﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﯽ – ﺁﻳﺎ‬ ‫در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺘﯽ را داﺷﺖ؟‬ ‫ﻣﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻳﺪم‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻼ ﮐﻪ در اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺶ ﺷﮑﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺧﻼﻓﯽ از او ﺳﺮﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎﻩ هﺎی ﺻﺎﻟﺢ وﻃﺒﻌًﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺗﻀﻤﻴﻦ هﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﺸﺎﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ و ﻣﺜﻞ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺣﮑﻢ دادﮔﺎﻩ درﻣﻮردش اﺟﺮا ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ از روی ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﻮن‪،‬‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮ و ﻧﻘﺾ اﺑﺘﺪاﻳﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻳﯽ ﺑﺮای ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻤﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻬﻠﮑﻪ ای اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻳﮑﯽ از اﺻﻮﻟﯽ را ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺮم‬ ‫ﻣﯽ داﺷﺘﻢ زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارم وﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﻠﻴﺪ را ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬وﻟﯽ ﻻزم ﺑﻮد اول از او ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺧﻼﻓﯽ ﺳﺮ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽ ﺷﺪ او را ﺻﺮﻓًﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎﺻﺪی ﮐﻪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﻣﻘﺎﺻﺪی ﮐﻪ اﺑﺮاز ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری ﺁزادی و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭘﺴﻨﺪی ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ اراﺋﻪ دهﻢ؟ ﻣﺮدم ﺑﺎور ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدی‬ ‫ﮐﻪ از راﻩ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ‪ 25‬ﺳﺎل دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاهﺪ رﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ دﻋﺎی ﺧﻴﺮ و‬ ‫ﺳﺠﺎدﻩ و ﺗﺴﺒﻴﺢ هﻢ ﺿﻤﻴﻤﻪ دارد‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ درد اﺳﻼم داﺷﺘﻨﺪ ﺟﺬب او ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ازهﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ هﺎی ﺷﺮﻗﯽ ﺑﻪ او اﺑﻌﺎدی ﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﯽ دادﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ هﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ رﺟﺎﻟﻪ هﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ ﻣﻦ دﻳﮕﺮ هﻴﭻ اﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺑﺎزداﺷﺖ او ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻣﻮﺟﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺪرت و ﺷﺪت او را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ هﻤﻮﻃﻨﺎﻧﻢ را از ﺁﻧﭽﻪ در ﺷﺮف اﺗﻔﺎق ﺑﻮد‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪ هﺎ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺑﺮﺣﺬر‬ ‫ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺟﺎﻧﻮر ﻣﻬﻴﺒﯽ اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻻاﻗﻞ اﻳﻦ ﺧﺮدﻩ را‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺧﻄﺎرهﺎی ﻣﻤﮑﻦ را در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﺪادم‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮوﻳﺲ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد؟ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻳﺎدﺁور ﺷﻮم ﮐﻪ او از اﻋﻀﺎی اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻔﺮت اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﮐﺮ ٌﻩ ارض ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪهﺎی ﻗﺪﻳﻢ‬ ‫وﻋﻤﻴﻖ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺎهﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ‪ .‬از ﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻼهﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﻢ و ﺑﺎ اﻋﻀﺎی اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﮏ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ دﺳﻴﺴﻪ ای ﺳﻴﺎﺳﯽ ﭼﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﮐﻮدﺗﺎﻳﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﮐﻤﮏ و هﻤﺪﺳﺘﯽ‬ ‫ﻣﻼهﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ دﺳﺖ در دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺎﺻﺮ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻩ‬

‫‪122‬‬

‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﮏ ﺣﺴﻴﻦ وﻋﻠﻴﻪ ﺳﺎدات ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬درهﻤﻪ ﺟﺎ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺗﮑﺮار ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮوﻳﺲ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﻻاﻗﻞ از ﻃﺮﻳﻖ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪،‬‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺣﺎل ﺳﺮوﻳﺲ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﺁن ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﻳﻦ ﺗﻮدﻩ ﻳﺦ ﻣﻮاج ﮐﻪ از ﺁب ﺑﻴﺮون اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭼﺸﻢ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻤﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫رادﻳﻮی ﺑﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﯽ‪ .‬ﺑﻪ او ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ٌﻩ رادﻳﻮﻳﯽ وﺳﻴﻠ ٌﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮی در‬ ‫اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮑﯽ از دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف رادﻳﻮی ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐﻪ هﺮ ﮔﺰ ﺻﺪاﻳﺶ ﺑﮕﻮش‬ ‫ﻧﻤﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎﺗﻢ ﺁﻣﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﭼﺮا ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺘﯽ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رادﻳﻮﻳﯽ هﻢ ازﻣﻤﻠﮑﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارﻳﻢ؟‬‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻢ ﻧﺪارد‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در اﻳﻦ دو ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ!‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎری از ﮐﺸﻮرهﺎی ﺁﻓﺮﻳﻘﺎﻳﯽ و ﺁﺳﻴﺎﻳﯽ ﺗﻮﺟﻪ دارد ودرﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﻣﺪاﻓﻊ هﺪف هﺎی‬ ‫واﻻﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺑﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﯽ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ دراﻳﺮان از اﻋﺘﺒﺎر ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬او ً‬ ‫درﻃﻮل ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺧﺒﺎر ﻧﺴﺒﺘًﺎ درﺳﺖ و واﻗﻌﯽ را ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﭘﺲ از‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﺼﻮر ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ هﻨﻮز اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دوران ﻣﻠﮑ ٌﻪ وﻳﮑﺘﻮرﻳﺎ‬ ‫و اوﻟﻴﻦ ﻧﻴﺮوی درﻳﺎﻳﯽ دﻧﻴﺎﺳﺖ و ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﮐﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺁن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮد‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ ﺁدم هﺎی ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ هﺴﺘﻨﺪ وﻗﺘﯽ ﭼﻴﺰی ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺮت و ﺑﯽ اﺳﺎس ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫ﺣﺮف هﺎﻳﯽ ﮐﻪ از واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻳﺎ ﻣﺴﮑﻮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ اﺣﺘﻴﺎط ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﺧﺒﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻀﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎل هﺎﻳﯽ ﮐﻪ در اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاهﺎ ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪم‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﻀﻮ هﻴﺎت اﺟﺮاﻳﻴﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﺑﺎزار ﮐﺬاﻳﯽ ﮐﻪ از ﺑﺴﻴﺎری ﺟﻬﺎت ﻣﻨﻔﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺁﻟﺖ دﺳﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺟﺒﻬﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻃﻼع دهﻢ‪ ،‬ﺑﺎرهﺎ از زﺑﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﺷﻨﻴﺪم‪:‬‬ ‫ اﻻن ﺑﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﯽ‪ .‬را ﮔﻮش ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬ﻇﺎهﺮًا ﭘﺲ ﻓﺮدا ﺑﺎزار ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬‫وﻣﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدم ﺟﻮاب ﺑﺪهﻢ‪:‬‬ ‫ ﺷﻤﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﺘﺎن از ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﻤﻴﺘﻪ هﻨﻮز ﺗﺼﻤﻴﻤﯽ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‬‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻈﺎهﺮات را ﻗﺎﻋﺪﺗًﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﮑﺎن داﺷﺖ اﻋﺘﺼﺎﺑﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﻮد ﮐﻪ هﻴﭻ ﻳﮏ از اﺣﺰاب دﺳﺘﻮرش را ﻧﺪادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬ ‫درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﺶ درﻟﻨﺪن و ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮑﯽ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺨﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ٌﻩ رادﻳﻮﻳﯽ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺻﺪای ﻟﻨﺪن وﺣﯽ ﻣﻨﺰل ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﯽ‪ .‬ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺘﺶ و اﺷﺎﻋ ٌﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺒﻞ از ﺁن ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ وارد اﻳﺮان ﺷﻮد ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ هﺮﭼﻪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﯽ‪ .‬ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دوﻟﺖ اﺳﺖ« اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن هﻢ ﻣﺜﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻻ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎﻳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟ ٌﻪ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﯽ ﺁن اﺻﻮ ً‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای هﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ دﻗﻴﻖ ﺷﺪن در ﻟﺤﻦ ﺑﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﯽ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﯽ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد راﺧﺎرج ﻣﺮزهﺎ ﻧﮕﻪ دارم وﻧﻪ او را ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﮑﻨﻢ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺁﻓﺖ رﺳﺎﻧﯽ اش ﺷﻮم‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﮐﺮدم راﻩ ﺣﻠﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻢ و دوﺳﺘﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ درﺟﺎت‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎ ﺷﺪت وﺿﻌﻒ ﺑﻪ اهﺪاف ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺟﺬب ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻢ‪.‬‬ ‫‪123‬‬

‫دﻳﺪار ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻧﺎﻓﻊ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻮن هﻢ ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ دﻣﺪﻣﯽ ﻧﺒﻮد و هﻢ ﻣﺘﺪﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻤﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺳﻮاﺑﻖ و ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ هﺮ دوی ﻣﺎ ﻃﯽ ﻣﺒﺎرزات ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺧﻔﻘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐًﺎ در زﻧﺪان هﺎی ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭼﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻳﻢ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺪار‬ ‫ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﯽ ﺳﺮوﺻﺪاﺗﺮﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬از دﮐﺘﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫رﺋﻴﺲ اﺳﺒﻖ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ اش ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﭼﻮن اﻣﺮوز او در‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺪون وﺣﺸﺖ از اﻳﻨﮑﻪ ﺻﺎﻋﻘ ٌﻪ ژوﭘﻴﺘﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ او‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ را ﺑﺒﺮم و درﺿﻤﻦ از اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮای اﻇﻬﺎر ﺗﺸﮑﺮ از او اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫ﺣﺪود ﻳﮑﺴﺎﻋﺖ و ﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮات ﻣﻦ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﺎت‬ ‫ﺟﻮاب ﻣﯽ داد‪:‬‬ ‫ ﺣﺮﻓﺖ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬‫ﭘﺲ ﭼﺮا هﻤﺎﻧﺠﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﮑﻨﻴﻢ ﮐﻪ روﺷﯽ واﺣﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ؟ در اﺻﻮل ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ‬ ‫اﺧﺘﻼف و ﺑﺮﺧﻮردی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﯽ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ داﺷﺘﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ داد ﮐﻪ درﻋﻤﻞ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ ﺷﻨﻴﺪﻩ ام ﮐﻪ ﻗﺼﺪ دارد ﺗﺮا ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮش ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮ ﻣﻄﻤﺌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺎ او‬‫ﮐﺎرﮐﻨﯽ؟‬ ‫ﺁﺳﺎن ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬او ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ و ﺗﻮ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬‫ ﻣﺎ هﻢ ﺷﺒﻴﻪ هﻢ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎهﻨﻮز اﻣﮑﺎن ﺗﻮاﻓﻖ در ﺑﺎر ٌﻩ ﺑﺴﻴﺎری ﻧﮑﺎت را‬‫دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ ﮐﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در اﻳﻦ ﻓﻀﺎی هﻴﺠﺎن زدﻩ‪.‬‬‫ازاﻳﻦ ﺣﺮف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ هﻤﮑﺎری ﺑﻴﻦ ﺁن دو‪ ،‬راﻩ ﺣﻞ دﻟﺨﻮاﻩ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻊ‬ ‫هﺬا ﺑﺎزرﮔﺎن ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺑﻪ هﻤﮑﺎری ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ داد‪.‬‬ ‫ﭼﺮا؟ در اداﻣ ٌﻪ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮهﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن ﭼﻨﻴﻦ رؤﻳﺎﻳﯽ در ﺳﺮ‬ ‫ﻣﯽ ﭘﺮورد‪» :‬ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺗﻬﺮان اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻇﺮف ﭼﻨﺪ روز ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻗﻢ ﺧﻮاهﺪ رﻓﺖ و ﺟﺎ را‬ ‫ﺧﺎﻟﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و روزﻩ اش ﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﻦ – ﺑﺎزرﮔﺎن – ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﻻن وﻗﺖ ﺁن ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻮار ﻗﻄﺎر ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺷﻮم ﮐﻪ ﺗﺎزﻩ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﮑﻢ‬ ‫ﮐﻤﮏ راﻧﻨﺪﻩ اش را ﺧﻮاهﻢ داﺷﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎزرﮔﺎن از ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﯽ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪ :‬ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬زاهﺪ ﺧﻠﻮت ﻧﺸﻴﻦ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻢ رﻓﺖ وﻟﯽ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ واﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﻪ داد ﻣﺎ ﻧﺮﺳﺪ ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ هﻢ هﻤﺎﻧﺠﺎﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫دو روز ﺑﻌﺪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎزرﮔﺎن را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮد‪ .‬ﻃﺒﻌًﺎ ﻳﮑﯽ ازﻣﺎ دو‬ ‫زﻳﺎدی ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺑﻮدم‪ .‬ﻳﮏ دوﻟﺖ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات‬ ‫دوﻟﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺮار ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ هﻤﺎن اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﯽ را ﮐﺮدم ﮐﻪ‬ ‫از ﻋﺰاﻳﯽ ﭘﺲ از ﻋﺮوﺳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎن در ﺑﺎر ٌﻩ ارﺑﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻋﺠﺐ ﺣﻴﻮان درﻧﺪﻩ ای اﺳﺖ!‬‫ﻣﻊ هﺬا ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮش ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻣﻦ اﻋﻼم ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﮐﻪ‬ ‫درﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ دوﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﯽ ﺷﮏ اﮔﺮ ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﻴﻮ ﻣﯽ ﺷﻨﻴﺪ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺗﻌﺠﺒﺶ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺁﺷﻮﺑﯽ ﮐﻪ در ﺁن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮدﻳﻢ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻣﺎن ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺪﻳﻬﯽ‬ ‫را ﻳﺎدﺁور ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪124‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﻪ ارﺗﺸﻴﺎن دﺳﺘﻮر دادم ﮐﻪ ﻓﻮرًا ﺗﻤﺎم وزرای ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﮐﺎذب را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺎزرﮔﺎن ﭘﻴﺎم دادم ﮐﻪ ﻣﻦ اهﻞ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫راﻣﻨﺤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺁزاد ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ اﮐﺜﺮﻳﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎوردم ﺑﺪون‬ ‫ﺟﻨﺠﺎل‪ ،‬ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ دﻳﮕﺮی ﻣﯽ ﺳﭙﺎرم‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺘﯽ ﮐﻪ ازﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻳﮏ رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ را ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮی‬ ‫ﺑﺮدﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در هﺮ ﺷﺮاﻳﻄﯽ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﺁراﻣﺶ ذهﻨﺶ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ هﻤﻴﻦ ﻳﮏ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ هﻢ در ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺘﻢ‬ ‫ﺗﻤﺘﻢ و ﮐﻤﺎل ﺑﻪ ﮐﺎرش ﮔﻴﺮم‪.‬‬ ‫‪1‬ـ در زﻣﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﺻﺎدق ﻗﻄﺐ زادﻩ‪،‬هﻤﺮاﻩ و هﻤﻘﺪم و هﻤﺰﺑﺎن روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬در ﺗﻬﺮان اﻋﺪام ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﻌﻨﻮی اﻣﺎم ﻧﻴﺰ ﭼﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻤﺎران ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﯽ ﺗﻠﺦ و ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﺷﻴﺎدی ﺁﻳﺖ اﷲ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﺳﺖ در ﺑﺎر ٌﻩ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﻤ ٌﻪ »اﻧﻘﻼب«‪ ،‬وﻗﺘﯽ در ﻣﻮرد ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ دادﻩ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ هﺮﮔﺰ ﻗﺼﺪ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻏﺮب ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫ﻣﯽ رود‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﻮل ‪ Cromwell‬دراﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﺮن‬ ‫هﻔﺪهﻢ ﻣﻴﻼدی ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻳﺎ درﺑﺎر ٌﻩ ﺣﻮادث ‪ 1789‬درﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻳﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫اﺗﻔﺎﻗﺎت ‪ 1917‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬دﻗﻴﻘًﺎ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ از ﭼﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ :‬ﻋﺪﻩ ای از ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻠﻂ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﺁن را ﺑﺮ هﻢ زدﻩ اﻧﺪ و ﻧﻈﺎﻣﯽ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﮐﻢ وﺑﻴﺶ‬ ‫ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺎی ﺁن ﻧﺸﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ؛ وﻟﯽ در هﺮ ﺣﺎل هﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺁزادی ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب هﺎ ﺁن ﮐﻪ از هﻤﻪ رادﻳﮑﺎل ﺗﺮ و ﻣﻮﻓﻖ ﺗﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﮐﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺒﻬﻢ هﻢ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ اﻧﻘﻼب ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬او هﻤﻴﺸﻪ دردﻧﻴﺎی ﺑﺴﺘﻪ و‬ ‫ﻣﺤﺪود اﻓﮑﺎرﺧﻮدش زﻧﺪاﻧﯽ و هﺪﻓﺶ اﺣﻴﺎی ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻼم دوران ﻣﺤﻤﺪ و‬ ‫ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﻳﻦ‪ .‬ﻏﺎﻳﺖ ﺁرزوی او اﻳﻦ اﺳﺖ و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻤﯽ ﻗﺒﻞ از ﺁﻣﺪﻧﻢ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ای ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان‬ ‫»ﺟﻮﺷﺶ اﺳﺮار ﺁﻣﻴﺰ اﺳﻼم«‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻧﻪ ﺟﻮﺷﺸﯽ وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ ﺳﺮی‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺮوﺷﯽ هﺴﺖ از ﻋﺪﻩ ای اﻓﺮاد هﺎر اﻓﺴﺎر ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺟﻨﻮن و هﻴﺠﺎن ﻣﺪاوم‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺳﺮ و راز دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬در اﺳﻼم ﺧﻴﺮ‪ .‬درهﻨﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻ رﻣﺰ ورازی هﺴﺖ‪ ،‬در اﷲ و رﺳﻮل اﺑﺪًا‪ .‬اﺳﻼم ﻓﻘﻂ اواﻣﺮ و دﺳﺘﻮرات ﺻﺎدر‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮد و ﻳﺎ رد‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻢ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر رادﻳﻮﻳﯽ دراﻳﻦ ﻣﻮرد روزی از ﻣﻦ ﺳﺆال ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪ ٌﻩ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻬﺶ و ﻓﻮران ﻋﻤﻘﯽ اﺳﻼم ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد؟ ﺟﻮاب ﻣﻦ روﺷﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫دراﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻓﻘﻂ اﺷﺨﺎص ﮐﻢ هﻮش و ﺟﺎهﻞ دﺧﻴﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﺁرزوﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا‪ ،‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﭼﻬﺎردﻩ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﮔﻔﺘﻢ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻌﺮ‬ ‫وﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﻮهﺮ اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﻣﻐﻔﺮت و ﺁﻣﺮزش ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺮد‬ ‫ﺧﻮﻧﺨﻮار ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی اﺳﺖ وﺳﻨﺖ هﺎی اﺳﻼﻣﯽ را در اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻩ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﻧﮑﺘ ٌﻪ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮی را ﮐﻪ او از هﻤﺎن ﻳﻮرش اول ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫ﻣﯽ دهﺪ‪ :‬ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺧﻮد هﺮﮔﺰ اﻟﮕﻮی ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ اﺳﻼﻣﯽ را ﻋﻨﻮان ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺑﻪ رژﻳﻢ ﺷﺎﻩ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ هﺎی دﻳﮕﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮد‪ :‬دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری‪ ،‬ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺳﺎواک‪ ...‬ﮔﺎﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺎﻩ هﻢ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم در ﺧﻄﺮ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺿﺪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ )ازﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺣﻖ رأی ﻣﯽ داد(‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻮﺷﻤﺰﻩ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻘﻴ ٌﻪ‬ ‫ﺣﺮف هﺎﻳﺶ ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ هﺎی اﻋﻀﺎی ﺟﺒﻬ ٌﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﻮد!‬ ‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد رژﻳﻢ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻧﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺎﻳ ٌﻪ‬ ‫ﺳﺮﺷﮑﺴﺘﮕﯽ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺶ را اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮای وﺣﺪت ﻣﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﻓﮑﺎر دﻳﮕﺮی در ﭘﺲ ذهﻦ داﺷﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻬﻞ ﻣﻄﻠﻖ او در ﺑﺎر ٌﻩ ﺗﻤﺪن و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎری اﻳﻦ ﺁﮔﺎهﯽ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﺎط ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ و ﻓﺴﺎد را ﺑﺮﺧﻮاهﺪ ﭼﻴﺪ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻨﻮر ﻣﯽ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺮا ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ راﻩ ﺗﺮﻗﯽ ﺧﻮاهﺪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮﻳﺖ‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﯽ از ﻣﺮدم ﮐﻪ درد ﻣﺬهﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدی ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﮐﻪ‪ ،‬هﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻃﺒﻴﻌﺖ و هﻢ ﻃﺒﻖ ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻻﻳﻴﮏ هﺴﺘﻢ از ﻣﻮﺟﻮدی ﮐﻪ ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽ ﺁﻣﺪ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺁﺧﻮﻧﺪی ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻًﺎ درﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘ ٌﻪ روﺷﻨﻔﮑﺮ در وﺟﻮد ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﻮﻋﯽ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎﻩ و ﺁﻏﺎز‬ ‫ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ در ﻓﻀﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ دﻳﺪﻧﺪ ﮐﻪ ‪ 25‬ﺳﺎل ﺑﻮد در ﺁرزوﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺧﻔﻪ ﮐﺮدن اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻣﻠﯽ ﮔﺮا و ﻟﻴﺒﺮال اداﻣﻪ ﻣﯽ داد و از اﻳﻦ رهﮕﺬر‬ ‫راﻩ را ﺑﺮای ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻤﻮار ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ از ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اوﺿﺎع درﺟﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ روﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ‬ ‫ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬واﮐﻨﺶ ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﺟﻬﺖ درﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﺎدﺁور اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺮف هﺎی ﺗﻮرﮔﻮ‪ Turgot 1‬ﮔﻮش ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮑﺮ‪ Necker 2‬زودﺗﺮ‬ ‫ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ‪...‬‬ ‫ﻣﻦ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ام ﮐﻪ در اﻳﺮان در ﭘﺸﺖ »اﮔﺮ« هﺎ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺁﻣﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺠﺪد ﻗﺸﺮی‬ ‫و ﻇﺎهﺮی ﺗﻦ دادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ و اﺧﻼق و ﺁداب و رﺳﻮم ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﺒﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﮑﻨﻨﺪﻩ و ﺁﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬اﻳﻦ روﺳﺘﺎﻳﯽ ﭘﻴﺮﻣﮑﺎر‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻧﻴﺎﺗﺶ از ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﯽ‬ ‫ﺗﻮدﻩ هﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺒﺎ و ﻋﻤﺎﻣﻪ هﻢ ﺑﻪ ﮐﻤﮑﺶ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻮن دﻧﻴﺎی ﻏﺮب ﺿﺪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬او را‬ ‫ﻣﺮد ﺧﺪا دﻳﺪ ﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ دﻧﻴﺎی ﻏﺮب‪ ،‬زهﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺪی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﺷﻮروی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﭘﺎدﺷﺎﻩ هﻢ از اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﮑﺮﭼﻨﺪان دور ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﯽ ﻣﻴﻞ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻣﺴﻠﮑﯽ درﻣﻤﻠﮑﺖ راﻳﺞ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ در ﻓﺮﺻﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﻮد ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﺟﺎرو‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان در اﻳﻦ ﺣﺪ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺷﺪ؟ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺧﻴﺎل هﺎ را در ﺳﺮ‬ ‫ﻣﯽ ﭘﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺰ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻼ‪ ،‬اﺳﻼﻣﯽ واﻗﻌﯽ را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد را از ﺁن اﺷﺎﻋﻪ ﻣﯽ دهﺪ؟ ﺑﺮای ﺷﺨﺺ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ اهﻤﻴﺘﯽ ﺛﺎﻧﻮی دارد‬ ‫وﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ در اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺬهﺐ ﺟﺎی دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﻮد اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را از‬ ‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺁﻏﺎز از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﺳﺘﺶ را رو ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺧﻮد را ﻗﺪﻳﺴﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻗﺼﺪ دارد ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ و وﻋﻆ ﺑﭙﺮدازد و اﮔﺮ ﻣﺼﺮًا از او ﺑﺨﻮاهﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺸﺎور و‬ ‫وراهﻨﻤﺎ راهﻢ ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺟﺎﻩ ﻃﻠﺒﯽ هﺎی دﻳﮕﺮش را ﺑﺮوز ﻧﺪاد‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻴﺎت واﻗﻌﯽ او رادرک ﮐﺮدﻧﺪ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺗﻠﺦ را‬ ‫داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺪن ﻧﻴﺎﺗﺶ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﻢ‪ .‬درﻣﻴﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻣﺼﺎدراﻣﻮر ﺣﺘﯽ‬ ‫هﻴﺠﺎن وﺷﻌﻒ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ و »ﺟﺬﺑﻪ« ٌﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﻳﻦ ﻣﻼ هﻢ ﺑﻪ ﺁن داﻣﻦ ﻣﯽ زد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫»ﮐﺎرﻳﺰم« هﻢ روﺷﻨﻔﮑﺮان را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد وهﻢ ﺗﻮدﻩ هﺎ را و واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﺮ ﺧﻼف او از »ﮐﺎرﻳﺰم« ﺑﯽ ﻧﺼﻴﺐ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮهﺒﺖ ﺑﻪ هﻤﻪ ارزاﻧﯽ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻼ‬ ‫وﻟﯽ ﻳﮏ دوﻟﺘﻤﺮد ﮐﺎرﺁﻣﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻤﺒﻮد ﺁن را ﺑﺎﺟﻨﺒﻪ هﺎی ﻣﺜﺒﺖ دﻳﮕﺮ ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺁن ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻨﻨﺪ ‪ -‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺁن هﻤﺎهﻨﮓ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ‬

‫‪127‬‬

‫ﻣﺒﺎرزﻩ اش ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬وﺿﻊ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد‪ :‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اﻣﺮوز ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫و ﻓﺮدا ﺑﻪ ﻧﺮﻣﺶ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ دو ﻗﺪرت ﺑﺎهﻢ دراﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ :‬از ﻳﮏ ﻃﺮف ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺿﻌﻒ‪.‬‬ ‫درﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻸﻳﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺗﻤﺎم اﺳﺒﺎب ﭘﺮ ﮐﺮدﻧﺶ را ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫هﻤﺮاﻩ داﺷﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﯽ ﺳﺎدﻩ در ﺣﺪاﻗﻞ ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬هﺎﻟﻪ ای ﻧﻮراﻧﯽ و »ﺟﺬﺑﻪ« ٌﻋﺎﻣﻪ ﭘﺴﻨﺪ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﻃﺮﺣﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮای رژﻳﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺁن‬ ‫ﺣﺮﻓﯽ ﺑﺰﻧﺪ و ﻧﺰد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﭘﻴﺎﻣﺶ از ﺳﺎدﻩ هﻢ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻳﺎران و ﻣﺤﺎرم‬ ‫ﮐﻪ هﻴﭽﮑﺪام ﺷﺨﺼﻴﺘﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و درﮔﺬﺷﺘﻪ وﻗﺘﺸﺎن در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻳﺎ اروﭘﺎ ﻓﻘﻂ ﺻﺮف ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫ﺿﺪ دوﻟﺘﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﻣﻴﺪان ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ دارد ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﺪ واﻳﻦ ﺣﺮف را ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم‬ ‫زد‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم اﺳﻢ ﺑﯽ ﻣﺴﻤﺎﻳﯽ ﺑﻮد ﭼﻮن در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﮐﻪ اﻓﺘﺎد اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺨﺺ او‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ »ﺟﻤﻬﻮری ﻣﻠﯽ اﺳﻼﻣﯽ« را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دادﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ »ﺟﻤﻬﻮری‬ ‫دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ اﺳﻼﻣﯽ« را‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدهﺎ هﻤﻪ رد ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺮای‬ ‫هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای هﻤﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ راﻩ ﺣﻞ دارد‪ ،‬از ﺑﺎی ﺑﺴﻢ اﷲ ﺗﺎ ﺗﺎی ﺗﻤﺖ را ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪی ﺑﺎرش ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻳﺎ ﺧﻮد درﺑﺮ دارد وﻳﺎ اﮔﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫دورﺷﺎن رﻳﺨﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﻮرﮔﻮ )ﺁن روﺑﺮ ژاک ﺑﺎرون دوﻟﻮن( )‪ (1781-1727‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار و اﻗﺘﺼﺎد دان ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻓﻼﺳﻔ ٌﻪ ﻋﻬﺪ روﺷﻨﮕﺮی‬ ‫و ﺟﺰو ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ داﻳﺮﻩ اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮرﮔﻮ در ﺳﺎل ‪ 1774‬ﺑﺎزرس ﻋﺎﻟﯽ داراﻳﯽ ﺷﺪ و دراﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﺗﺠﺎرت و ﺣﻤﻞ ﻏﻠﻪ را ﺁزاد ﮐﺮد‬ ‫و ﺑﺎ ﻟﻐﻮ ﺷﻮراهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻨﻔﯽ‪ ،‬ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻐﻞ را ﺑﺮای هﻤﻪ ﺁزاد ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ هﻤﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺖ ﺑﺮای ﺧﻮد دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺗﺮاﺷﻴﺪ درﻧﺘﻴﺠﻪ درﺳﺎل ‪ 1776‬اورا از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻧﮑﺮ )ژاک( ‪ (1804-1732‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺑﻮد وﻟﯽ در ﺳﺎل ‪ 1747‬ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺁﻣﺪ و ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ هﻤﺴﺮش در ﭘﯽ ﮐﺴﺐ ﻧﺎم و‬ ‫ﺷﻬﺮت ﺑﺮﺁﻣﺪ واز دوﻟﺘﻤﺮدان ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪ‪ .‬او در ﺳﺎل ‪ 1775‬ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﻟﻴﺒﺮال ﺗﻮرﮔﻮ راﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ‬ ‫ﻗﺮار داد و در ﺳﺎل ‪ 1777‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﻮرﮔﻮ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬در ‪ 1781‬ﭘﺲ از ﻧﺸﺮ ﮔﺰارﺷﯽ در ﺑﺎر ٌﻩ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدی ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﮑﺮ‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن و ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ دوﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ در ﺳﺎل ‪ 1790‬از ﮐﺎر ﮐﻨﺎرﻩ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫‪10‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺎر ٌﻩ ﺗﻠﻔﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ!‬ ‫اﮔﺮ ارﺗﺶ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ از دوﻟﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازﻩ ای در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﺳﻼح ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﺿﺎﻣﻦ وﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اش ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﻃﺮف ﺷﻮم‪ .‬ﻧﻴﺎز ﻣﻦ ﺑﻪ ارﺗﺶ دو ﭼﻨﺪان ﺣﻴﺎﺗﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﺁﺷﻮﺑﮕﺮاﻧﯽ ﻃﺮف ﺑﻮدم ﮐﻪ از‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ اﺑﺰار ﺟﻨﮕﯽ هﻢ در ﻣﻀﻴﻘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ اﻳﺮان‪ ،‬ﻗﻮی ﺗﺮﻳﻦ ارﺗﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬از ارﺗﺶ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد ‪ 50‬ﻟﺸﮑﺮﺑﻪ ﺻﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ارﺗﺶ‬ ‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدی ﺷﺎﻣﻞ ‪ 400‬هﺰارﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ‪ 300‬هﺰار ﺳﺮﺑﺎز اﺣﺘﻴﺎط‪.‬‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺳﺮان ارﺗﺶ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﮐﻞ ارﺗﺶ را ﮐﻪ ازﻧﻬﺎدهﺎی ﺑﺰرگ ﻣﻠﯽ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮﻩ را ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺪون ﺗﺄﺛﺮ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺁورم‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی‬ ‫دﻩ ﺧﻂ ﺗﻠﻔﻦ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮد وﺑﻘﻴﻪ از ﻃﺮﻳﻖ دﻓﺘﺮ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﯽ دادﻩ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ ﺗﻠﻔﻨﯽ ﺑﺎ ﺑﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ اداری روﺑﺮو ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ دﻳﻮار ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﻨﻨﺪ‪) .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻋﺚ دﻟﺴﺮدی ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻧﺰوا و دوری‬ ‫رؤﺳﺎی دوﻟﺖ از واﻗﻌﻴﺎت زﻧﺪﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد( از اﻳﻦ راﻩ‪ ،‬از واﮐﻨﺶ هﺎی ﻣﺮدم ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ هﺎی ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﯽ و رادﻳﻮﻳﯽ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ ﻣﯽ ﺷﺪم‪ .‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﻮاﻓﻖ‬ ‫ذهﻨﯽ داﺷﺘﻨﺪ اﻓﺴﺮان ﺟﻮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺣﺮف هﺎی ﻣﻦ از ﻣﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎدﮔﺎن هﺎ ﺑﺮوم و ﺑﺎ ﺳﺮﺑﺎزان ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻓﺮﺻﺖ اﻳﻦ ﮐﺎر ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬از ﻃﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﻮدم‪ .‬او ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺎس هﺎ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮوان هﺎ و ﺳﺮﮔﺮدهﺎ و ﺳﺮهﻨﮓ هﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻦ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻦ ﮔﻮش ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ اﺷﮏ ﻣﯽ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬اﻣﺮوز اﻳﻦ اﻓﺴﺮان ﮐﺠﺎ هﺴﺘﻨﺪ؟‬ ‫ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟ اﻋﺪام ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟ ﮔﺮﭼﻪ ﮔﻨﺎﻩ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن و اﻣﻴﺪهﺎی ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻪ ﺷﺎن وﺗﻠﺨﯽ ﺷﮑﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺁن هﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻣﺎﻧﻌﺶ ﺷﻮم‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺮ دﻟﻢ ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺁزاداﻧﻪ وزراﻳﻢ راداﺷﺘﻢ وﻟﯽ اﻳﻦ ﺁزادی درﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺎﺑﻴﻨ ٌﻪ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد‬ ‫ﺷﺎﻩ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬ارﺗﺸﺒﺪ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ در ﺁﻏﺎز ﮐﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را ﻧﺪاد ﮐﻪ ﻗﺼﺪ دارد ﺑﺎ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺁﻣﺪ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان هﻮﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ وﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﺷﺠﺎع‪ .‬ﺑﺮای ﺗﺎﻻر ﺑﺰم‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺗﺎ ﺟﺒﻬ ٌﻪ رزم‪ .‬وﻟﯽ هﺮﭼﻪ ﺑﻮد ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ او را ﮐﻨﺎر‬ ‫ﺑﮕﺬارم‪.‬‬ ‫ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﮐﺸﻮراز ﻗﺪﻳﻢ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻇﺎهﺮ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻮرا را ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻮای اﻋﻀﺎی ﻣﺘﻌﺎرف ﺁن هﺮﮐﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮی ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﻠﺴﺎت ﺷﻮرا دﻋﻮت ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺁن‪ ،‬وزﻳﺮ‬ ‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻧﻴﺮوهﺎی ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎواک‪ ،‬رؤﺳﺎی‬ ‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و ژاﻧﺪارﻣﺮی ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪129‬‬

‫اﻳﻦ ﺷﻮرا در زﻣﺎن ﻣﻦ هﻔﺘﻪ ای دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﺟﻠﺴﺎت‬ ‫ﻣﻦ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺳﺆال ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ در ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻋﺪﻩ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﻓﻨﯽ ﺑﺎ ﻗﺮاردادهﺎﻳﯽ ﺳﻪ ﺗﺎ‬‫هﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ ﺳﺮ و ﺳﺮی دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺑﻴﻌﯽ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ اﻳﻦ اﻓﺮاد از ﻧﻮع اﺳﺘﺨﺪاﻣﯽ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻓﻨﯽ‬ ‫ﺣﻘﻮق و ﻣﺮﺗﺒ ٌﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ وﻣﺪﻋﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺰاﻳﺎی ﺁﻧﻬﺎ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﺑﺨﺶ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﻏﺎﻟﺒًﺎ وﺿﻊ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ از ادارات دوﻟﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ‪.‬‬‫ﻣﻦ اﺻﺮار ﮐﺮدم ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاردادهﺎ دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻧﺸﻮد و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﺪ و در ﺷﺮﮐﺖ هﺎی ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در روزهﺎی ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺎز ﻣﺮا ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﻼهﺎ و ﭘﻴﺮوان ﺧﻤﻴﻨﯽ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﭙﻬﺒﺪ رﺑﻴﻌﯽ ﺗﻠﻔﻦ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ رژﻳﻢ ﻓﻌﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ و ﻣﺎ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻗﺘﺪار و ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻋﻤﻞ‬‫ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎ دارم ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات را دﻗﻴﻘًﺎ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﺑﮕﺬارﻳﺪ!‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪ‪ ،‬وﺿﻊ در روزهﺎی ﭘﺲ از ﺁن ﺧﺮاﺑﺘﺮ هﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻠﻪ ﺷﺮق‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ هﻤﺎﻓﺮهﺎ‪ ،‬ﺻﺤﻨ ٌﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﺪاوم ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و از اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺪﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﺪﻩ ﺣﺘﯽ ﺳﻼح هﻢ اﻧﺒﺎر ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬از ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺳﺒﮏ و‬ ‫ﻧﺎرﻧﺠﮏ و ﺗﻔﻨﮓ هﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺳﻨﮕﻴﻦ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺟﻠﺴ ٌﻪ ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ را ﺗﺸﻴﮑﻞ دادم و اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﻋﻨﻮان ﮐﺮدم و‬ ‫دﺳﺘﻮر دادم اﻧﺒﺎرهﺎی اﺳﻠﺤﻪ را ﺑﻤﺒﺎران ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻮررا ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺻﺮﻳﺢ و ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﮐﺘﺒﯽ ﺻﺎدرﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ ﺑﻪ وﺳﻴﻠ ٌﻪ هﻮاﭘﻴﻤﺎ و ﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ در ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﭘﺨﺶ ﮐﻨﻴﺪ و از ﺟﻤﻌﻴﺖ‬‫ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﮐﻪ ﻇﺮف ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﺧﻄﺎرهﺎی ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬در راس ﺳﺎﻋﺖ ‪8‬‬ ‫ﺑﻤﺒﺎران را ﺁﻏﺎز ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﮐﺘﺒﯽ ﺑﻌﺪهﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ در دادﮔﺎﻩ ﻣﻼهﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬دﺳﺘﻮر داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻴﺎت را درهﻤﺎن ﺷﺐ ‪ 10‬ﻓﻮرﻳﻪ )‪21‬‬ ‫ﺑﻬﻤﻦ( ﻳﺎ ﻓﺮدای ﺁن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع دهﺪ‪ .‬زور ﺁزﻣﺎﻳﯽ ﺁﻏﺎز ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮدم ﺑﻪ هﺮ‬ ‫ﻗﻴﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺮوم‪ .‬ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺒﺮی‬ ‫دادﻩ ﻧﺸﺪ؛ در ﻃﻮل ﺷﺐ هﻢ هﻴﭻ ﺗﻠﻔﻨﯽ از ﻃﺮف ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺮا از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺗﺎ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ هﻢ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻴﺮت ﻧﺒﻮد‪ ،‬هﺰار وﻳﮏ دﻟﻴﻞ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮای ﻧﻘﺸﻪ ﺷﺪﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺢ ﻳﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی رﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎ هﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎری هﺎ و‬ ‫ﻣﺸﻐﻠﻪ هﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ در ﻓﮑﺮ ﺳﮑﻮت ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﺑﻮدم‪ .‬در ﺳﺎﻋﺖ ﻧﻪ و ﺑﻴﺴﺖ دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺗﻠﻔﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع دادﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ای ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ ﺁن ﺑﺎ هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪) ،‬داﻧﺸﮑﺪﻩ اﻓﺴﺮی واﻗﻊ در ‪ 250‬ﻣﺘﺮی ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی‬ ‫و ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺴﺖ ﻓﺮود هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫دﻗﺎﻳﻖ ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ و هﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮای ﻣﻦ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎر ٌﻩ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﺮای ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و اﻓﺴﺮان ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ دﻓﺎع از ﭼﻨﻴﻦ اهﻤﻴﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ درﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ! ﭼﻪ‬ ‫‪130‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﺎری اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ارﺗﺶ ﻋﺎرض ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻦ از ﺁن ﺁﮔﺎﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﻢ؟ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺣﻮادث ﺧﻄﻴﺮی در راﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ارﺗﺶ ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﺣﺪس زدﻩ ﺑﻮدم! ﺣﻘﻴﺘﻘﺎً دﺳﺘﺘﺎن درد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺗﺎﺋﻴﺪﻳﻪ ﺁن را ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻳﺪ!‬‫ارﺗﺶ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ارﺗﺶ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ رﻳﺶ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺴﺖ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮدوﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻧﺰدﻳﮑﺎن اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬و ﻣﺨﺘﺼﺮ هﻤﺪﺳﺘﯽ ﺳﺎواک‪،‬‬ ‫‪ 25‬ژﻧﺮال را در »ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ ﻧﻴﺮوهﺎی ﻣﺴﻠﺢ« ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺾ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﮐﺎرهﺎ اﺧﺘﺮاع ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮد هﻢ ﺁورد و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣ ٌﻪ زﻳﺮ را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪:‬‬ ‫»ارﺗﺶ اﻳﺮان وﻇﻴﻔ ٌﻪ دﻓﺎع از اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮐﺸﻮر ﻋﺰﻳﺰ اﻳﺮان را داﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺗﺎﮐﻨﻮن در ﺁﺷﻮب هﺎی داﺧﻠﯽ ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ از دوﻟﺖ هﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﻴﺮ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ ارﺗﺶ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10/30‬روز ‪22‬‬ ‫ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1357‬ﺗﺸﮑﻴﻞ و ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁرا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از هﺮج و ﻣﺮج‬ ‫وﺧﻮﻧﺮﻳﺰی ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﺧﻮد رادر ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ اﻋﻼم و ﺑﻪ ﻳﮑﺎن هﺎی‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ دﺳﺘﻮر دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدﮔﺎن هﺎی ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ اﻳﺮان هﻤﻴﺸﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻣﻠﺖ ﺷﺮﻳﻒ و ﻧﺠﻴﺐ و ﻣﻴﻬﻦ ﭘﺮﺳﺖ اﻳﺮان ﺑﻮدﻩ و ﺧﻮاهﺪ‬ ‫ﺑﻮد و از ﺧﻮاﺳﺘﻪ هﺎی ﻣﻠﺖ ﺷﺮﻳﻒ اﻳﺮان ﺑﺎﺗﻤﺎم ﻗﺪرت ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ«‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات دور از ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮای ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ هﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺎن از دوﻟﺖ هﺎی »ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ« ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻬﻨﻴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﺎﺿﺮ را ﻳﮑﯽ از‬ ‫»ﮔﺮوﻩ هﺎ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ ﺁوردﻧﺪ و ﺑﻌﺪ هﻢ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ ﺷﺪت ﻧﺒﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ هﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﮐﻪ دﻗﻴﻘًﺎ‬ ‫ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ دﻓﻊ ﺁن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎدﮔﺎن ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﮐﺬب از هﺮ ﺳﻄﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ هﻮﻳﺪا ﺑﻮد‪ ،‬ارﺗﺶ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ دﺳﺖ روی دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ از ﻣﻠﺖ ﻧﺠﻴﺐ‬ ‫اﻳﺮان دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ از اﻳﻦ ﺁﺷﮑﺎراﺗﺮﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬ژﻧﺮال هﺎ ﺑﺎ ﺗﻈﺎهﺮ ﺑﻪ ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ‬ ‫ﮐﻪ درﻣﻮرد ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺪان را ﺑﺮای ﺧﻤﻴﻨﯽ واﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺬا ﻳﻴﺶ ﺧﺎﻟﯽ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘ ٌﻪ ذهﻦ اﻳﻦ ﺣﻀﺮات ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﮑﯽ از راﻩ ﺣﻞ هﺎی ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدی هﻮﻳﺰر را‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺗﺮک اﻳﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻠﻴﺪ ﺁﻧﭽﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎری ﻣﻌﻤﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪ :‬ژﻧﺮال هﻮﻳﺰر ﺑﻪ اﻳﺮان ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد ﭼﻪ‬ ‫ﮐﻨﺪ؟ ﺟﻮاب‪ :‬راﻩ ﺣﻠﯽ ﭘﻴﺶ ﭘﺎی ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺣﺎﻻ هﻤﻪ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ در ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ؛ ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ ﺁﺷﻔﺘﻪ دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺟﻤﻼت ﺁن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﺎﺳﺖ‪» :‬ﭘﺲ‬ ‫ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺧﻨﺜﯽ ﺷﻮد«‪ .‬ﺗﻴﺮ ﺑﻪ هﺪف اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪ .‬ارﺗﺶ ﮐﻮدﺗﺎ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ از ﺟﺒﻬﻪ ﻓﺮار ﮐﻨﺪ و اﻧﺒﺎرهﺎی اﺳﻠﺤﻪ را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ارﺗﺶ‬ ‫»هﻤﺪﺳﺘﯽ« را در ﻟﺒﺎس »ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ« ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋﻮض ﭼﻪ ﻧﺼﻴﺒﺸﺎن ﺷﺪ؟ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎی دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮﺷﺎن‪ ،‬هﻤﮕﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﮔﻮﺷﯽ ﺗﻠﻔﻦ را ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺁرام ﻣﺎﻧﺪم وﻟﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻢ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ از دﺳﺖ‬ ‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ ﺷﺪ ﭼﺮا دﺳﺘﻮر ﺷﺐ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺶ ﺗﻠﺦ ﺗﻤﺎم‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ را ﺣﺲ ﻣﯽ ﮐﺮدم و ﻗﺴﻤﺖ هﺎﻳﯽ از ﺣﻮادث ﺁن ‪ 37‬روز ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻤﻢ‬ ‫‪131‬‬

‫ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ :‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮک واﻋﻀﺎی ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ اﻣﻨﻴﺖ ﺧﻮد ازﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬ﻣﻦ دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﮐﺘﺒﯽ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺻﺎدر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم‪» :‬ﺑﻪ روی هﻴﭻ ﮐﺲ‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازی ﻧﮑﻨﻴﺪ ﻣﮕﺮ در دو ﻣﻮرد‬ ‫‪ .1‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﻤﺎ ﻳﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﺣﺴﺎس )ﮐﻼﻧﺘﺮی‪ ،‬ژاﻧﺪارﻣﺮی‪ ،‬ﭘﺎدﮔﺎن وﻏﻴﺮﻩ(‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازی ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﮔﺮ ﭘﺮﭼﻤﯽ ﺟﺰ ﭘﺮﭼﻢ اﻳﺮان درﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ اهﺘﺰاز در ﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫زﻳﺮا هﻴﭻ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﭘﺮﭼﻢ هﺎﻳﯽ ﺑﺎﻋﻼﻣﺖ داس و ﭼﮑﺶ از ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر ﺑﻴﺮون‬ ‫ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰی ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﮐﺎﻣﻞ دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ارﺗﺶ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻪ روی هﻴﭽﮑﺲ ﺗﻴﺮاﻧﺪازی ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ درﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدم ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬ﮔﻮﺷﯽ ﺗﻠﻔﻦ را ﺑﺮداﺷﺘﻢ ﮐﻪ از ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ رادﻳﻮﻳﯽ ﺑﺨﻮاهﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻦ اﻋﻼم ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ارﺗﺶ را ﮐﻪ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺗﺎ ﻳﮑﺴﺎﻋﺖ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﺨﺶ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﮐﺎری را ﮐﻪ روی ﻣﻴﺰم ﺑﻮد ﺗﻤﺎم ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫درﺧﻴﺎﺑﺎن ﺳﺮ و ﺻﺪای رﺟﺎﻟﻪ هﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺪای ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را دور‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﺣﻤﻠﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﻣﯽ ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﺻﺪای اﺻﺎﺑﺖ ﻓﺸﻨﮓ ﻣﺴﻠﺴﻞ هﺎ ﺑﺮ‬ ‫روﺑﻨﺎی اﺗﺎﻗﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺁن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﯽ در دﻓﺘﺮ ﻣﺮا زد و ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻦ ﺟﻮاﺑﯽ دادﻩ ﺑﺎﺷﻢ دوﻧﻔﺮ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﮏ اﻓﺴﺮ‬ ‫ﭘﻠﻴﺲ و ﻳﮏ اﻓﺴﺮ ﺳﺎواک‬ ‫ ﺁﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اوﺿﺎع ﺁﺷﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪...‬‬‫ ﻣﯽ داﻧﻢ‪ ،‬هﺮ وﻗﺖ ﻣﻮﻗﻊ رﻓﺘﻦ ﺑﻮد ﻣﯽ روم‪.‬‬‫دﺳﺘﮕﺎﻩ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم وزرا وزارﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎ را ﺗﺮک‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ در ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ ،‬ﺁﻳﺖ اﷲ ﺑﺎ ﺗﺸﻨﺠﺎت ﻣﺸﻤﺌﺰ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ای در ﺣﺎل زاﻳﻤﺎن ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﻴﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮی ﺑﺮای ﺑﺮدن ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫داﻧﺸﮑﺪﻩ اﻓﺴﺮی ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن هﻴﭻ راﻩ دﻳﮕﺮی ﺑﺮای ﺧﺮوج ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﻮاﻟﯽ ﺳﺎﻋﺖ دو ﭘﺎﻧﺰدﻩ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪم‪ .‬وﻗﺘﯽ از‬ ‫ﭘﻠﻪ هﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﯽ رﻓﺘﻢ ﻣﻨﺸﯽ ﻣﻦ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ در ﻣﺤﻞ ﺧﺪﻣﺘﺶ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ ﮐﯽ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدﻳﺪ؟‬‫ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﻧﻤﯽ داﻧﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدم‪.‬‬‫در ﻓﺎﺻﻠ ٌﻪ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﻴﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی و داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ اﻓﺴﺮی‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ و‬ ‫اﻓﺴﺮان اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ را دﻳﺪم ﮐﻪ ادای اﺣﺘﺮام ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ هﻢ از ﻣﺎﺷﻴﻦ ﭘﻴﺎدﻩ ﺷﺪم و ﺑﺎ ﻳﮏ ﻳﮏ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫دﺳﺖ دادم و ﺑﻌﺪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدم‪ .‬در داﻧﺸﮑﺪ ٌﻩ اﻓﺴﺮی هﻢ اﻓﺴﺮان ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﺣﺘﺮام ﺑﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻠﯽ ﮐﻮﭘﺘﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺼﺪی ﮐﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﺑﺮد‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ام ﺑﯽ ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ ﻣﻦ‪ ،‬رﺟﺎﻟﻪ هﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی را اﺷﻐﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻏﺎرﺗﮕﺮان ﭼﻮن دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﮐﻪ دﻳﻮاﻧ ٌﻪ ﻧﻮﻓﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺰای‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﺷﻴﺌﯽ ﻗﻴﻤﺘﯽ ﮐﻪ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﺎﻟﯽ و ﮐﺮﻳﺴﺘﺎل و ﻧﻘﺮﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮر ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ ﺣﻮادث ﺑﺮ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺛﺒﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻴﺎل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ‬ ‫از ﻋﻬﺪ ٌﻩ ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﻟﻮح ﺑﺮﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪132‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﺮان‬

‫‪133‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻟﻄﻔ ًﺎ ﺑﻠﻴﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﭘﺎرﻳﺲ‬ ‫ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﭘﺲ ازﺧﺮوج از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺨﻔﯽ ﻣﻦ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ راﺑﻂ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎ دﻧﻴﺎی ﺧﺎرج دﺳﺘﺨﻮش اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻳﮏ رادﻳﻮی ﺗﺮاﻧﺰﻳﺴﺘﻮری ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮﺷﺪم ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ام را ﻏﺎرت ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ام را وﻳﺮان ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺐ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫و ﻋﺮﺑﯽ و ﻧﺴﺦ ﺧﻄﯽ ﻣﻦ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ واﻟﺮی و ﺑﺮﮔﺴﻮن وﮐﺎﻣﻮ و ﺳﻦ ژان ﭘﺮس‪ ،1‬ﺟﺮﻳﻤ ٌﻪ‬ ‫ﻧﻔﺮت ﺟﻬﻞ و ﻇﻠﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎل ﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺧﺒﺮ را‬ ‫داد‪:‬‬ ‫ ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬‫اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺗﮑﺬﻳﺐ ﺷﺪ‪ :‬ﻇﺎهﺮًا ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﮐﺮدﻩ‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ﭘﯽ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﺷﺪ وﻻ ﺑﻪ ﻻی ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮﻳﺎد ﺷﻌﺎر و ﻧﺪای ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ورای اﻳﻦ ﻗﻮﻃﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪاﻳﯽ ﮐﻪ درﮐﻨﺎرم ﺑﻮد‪ ،‬در ﺁن اﺗﺎق‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ ﻧﻴﻤﻪ ﺗﺎرﻳﮏ‪ ،‬درﺳﺌﺎﻧﺴﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖ در ﺁن ﺑﻠﻴﺘﯽ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ اﻧﻘﻼب ﺑﻮدم‪ .‬ﻓﺮدای ﺁن روز ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪم ﮐﻪ ﻧﻤﺮدﻩ ام‪ :‬ﻧﻪ زﻳﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﮐﻤﻴﺘﻪ ﭼﻴﺎن و‬ ‫ﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ ام و ﺑﺎهﻮﻳﺪا در ﺧﺎﻧﻪ ای ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ ﺁﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﯽ‬ ‫هﺴﺘﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺪﺗﺮ ﺁﻣﺪ ‪ -‬ﻣﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮی اول را‬ ‫ﻗﺎﻃﻌًﺎ ﺑﻪ دوﻣﯽ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دادم‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺘﻢ راﻋﻮض ﮐﺮدم وﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ای رﻓﺘﻢ ﮐﻪ در ﺁن روز ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﻣﺪت در‬ ‫ﺁﻧﺠﺎ ﺧﻮاهﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﻣﯽ داﻧﻢ‪ :‬اﻧﺰوای ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ درازا ﮐﺸﻴﺪ ودر اﻳﻦ ﻣﺪت‬ ‫ﻣﻦ ﺣﺘﯽ ﻗﺪﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﻮر اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دوﺳﺘﺎن ﺑﺮوم‪،‬‬ ‫ﺑﺰودی ﺷﮏ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬رﻓﻘﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺧﻮاهﻢ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﻧﺨﻮاهﻢ داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺰل ﺧﻮﻳﺸﺎن‪ ،‬وﺿﻊ از اﻳﻦ هﻢ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ٌﻪ ﺁﺷﻨﺎﻳﺎن ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮدم‪ .‬ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﺎن ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺷﺮﻳﻒ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ ﺟﻠﻮ‬ ‫هﺮ ﻧﻮع اﻣﮑﺎن اﻓﺸﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ ﺧﻮد راﻣﺮﺧﺺ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬هﻤﺴﺮ‪،‬‬ ‫داﻣﺎد و دﺧﺘﺮش هﺮ ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ درﺗﻤﺎم ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻦ ﮐﺎرهﺎی ﺧﺎﻧﻪ را ﺧﻮد ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻃﺒﻴﻌﺘﻢ ﺁدﻣﯽ ﻣﻨﺰوی هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﺮاﻳﻢ ﭼﻨﺪان‬ ‫دﺷﻮار ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻢ ﺑﻴﺮون ﻣﯽ رﻓﺘﻢ‪ .‬اهﻞ ﺗﺠﻤﻌﺎت ﺷﻠﻮغ ﻧﻴﺴﺘﻢ و از ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﺷﻨﻮدهﺎی ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻟﺬﺗﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺮم‪ .‬ﻏﺮق ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﺪن ﻳﮑﯽ از رﻳﺎﺿﺖ هﺎﻳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ دﻩ‬ ‫دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎﺑﺶ را ﻣﯽ ﺁورم و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻠﻮت ﻣﯽ ﮔﺰﻳﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻮت و اﻧﺰوا ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﯽ ﺑﺮازد‪ .‬راهﺐ‪ ،‬در اﺗﺎق ﺻﻮﻣﻌﻪ اش‪،‬‬ ‫اﮔﺮ اﺗﮑﺎ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ اﻳﻤﺎن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای راهﺐ‬ ‫ذات اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮهﺪﻓﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻳﺎ‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ‪ 25‬ﺳﺎل ﺑﺮای ﻧﻴﻞ ﺑﻪ هﺪﻓﯽ ﺟﻨﮕﻴﺪﻩ ام ﮐﻪ ﺁن را از هﻤﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮ ﻣﯽ داﻧﻢ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫اﺳﺖ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﮐﻨﻢ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺁن ﺑﻬﺘﺮﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ام‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ﺧﻮد را وﻗﻒ ﺁن ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد‬ ‫راﺳﺦ ﮐﺎرهﺎ را ﺳﻬﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁدﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﺁن ﻧﻴﺮوی ﺣﻔﻆ ﺧﻮد و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫‪134‬‬

‫اﻓﮑﺎرش را ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺁن اﺗﺎق ﺗﻴﺮﻩ و ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪم ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ و‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﻢ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدم‪ .‬اﺗﺎق ﻣﻦ دﻳﻮار ﺑﻪ دﻳﻮار ﻳﮏ دادﮔﺎﻩ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم روز وﺷﺐ در ﺁن‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﻊ ﻣﺤﺎﮐﻤ ٌﻪ ﺧﻮد ﺑﻮدم‪ :‬دﺳﺘﻮر ﺑﺎزداﺷﺘﻢ ﺻﺎدر ﺷﺪ و اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻢ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ دورﻩ‬ ‫ﺑﯽ ﺷﮏ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ دوران زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻳﻤﺎن ﻣﺮا ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻧﺴﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫دﻧﻴﺎ را هﻤﻴﺸﻪ ﻋﺪ ٌﻩ ﻣﻌﺪودی ﺑﻪ ﺟﻠﻮ راﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻮدﻩ هﺎی وﺳﻴﻊ و ﻣﻦ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺨﺒﮕﺎن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ام و وﻇﻴﻔ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎ را هﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮی هﺪﻓﯽ ﮐﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﯽ داﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻦ ﺑﯽ ﺛﻤﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ وﺟﺪاﻧﻢ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﻩ ام و ﺁﻧﭽﻪ را‬ ‫ﺑﺮﺣﻖ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻪ ام اﻧﺠﺎم دادﻩ ام‪ .‬اﺻﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁدم از اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺰﻳﺪﻩ ﺗﺨﻄﯽ ﻧﮑﻨﺪ و‬ ‫ﻳﮏ رﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮﻣﻦ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﺁزادی هﺎی ﻣﻤﮑﻦ را ﺧﻮاهﻢ داد« وﻟﯽ‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد ﭘﻴﺸﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺁدﻣﯽ ﻳﮑﺮﻧﮓ ﻧﻤﯽ ﺑﻮدم‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﻼ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻢ‬ ‫ﻣﯽ روم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎی دوﻟﺘﯽ هﻢ ﮐﺎری ﻧﺪارم«‪ ،‬وﻟﯽ دﻗﻴﻘًﺎ ﻋﮑﺲ ﮔﻔﺘﻪ اش ﻋﻤﻞ ﮐﺮد و ﻧﺸﺎن‬ ‫داد ﮐﻪ ﭼﻪ رﻳﺎﮐﺎری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺁدﻣﯽ ‪ 20‬ﻳﺎ ‪ 30‬ﺳﺎﻟﻪ ﺳﺎﺑﻘ ٌﻪ ﻣﺒﺎرز ٌﻩ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﮑﺎر و‬ ‫اهﺪاف ﻋﻤﺪﻩ اش ﮐﺪاﻣﻨﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب هﺎی ﺑﺴﻴﺎر در ﺑﺎر ٌﻩ اﻳﻦ دوران ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﭼﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ؟ هﻤﻪ ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻘﻮﻟﻨﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺣﺎدﺛ ٌﻪ ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان رخ داد و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ‪ :‬ﺁن‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻦ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ وﺗﻨﻬﺎ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻪ ﺑﺎﺧﺘﻢ؟ ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ ﭼﻴﺰ‬ ‫زﻳﺎدی ﻧﺒﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﭼﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدم؟ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪون ﭘﺸﺖ ﭘﺎ زدن ﺑﻪ اﺻﻮل و ﺑﺪون زﻳﺮ ﭘﺎ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﻌﻬﺪات‪ ،‬ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﻞ روزی ﻓﺮﺻﺖ‬ ‫ﻼ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺮا‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺧﻄﺮ روزﻣﺮ ٌﻩ ﻣﺮگ‪ ،‬زﺟﺮ ﻣﯽ داد ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺪﻩ ای‬ ‫هﻨﻮز دﭼﺎر اوهﺎم ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ زﻣﻴﻦ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫وﻗﺖ ﻻزم اﺳﺖ وﻟﯽ در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻪ ﺧﺴﺎرت هﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺨﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ!« ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا‬ ‫در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اهﺮﻳﻤﻨﯽ هﺴﺘﻢ و اﻳﻦ اﻣﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻳﺮان‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدی ﺟﺎﻩ ﻃﻠﺐ وﺧﺒﻴﺚ و ﺁدﻣﮑﺸﯽ‬ ‫ﺣﺮﻓﻪ ای اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎش اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را زودﺗﺮ در ﻣﯽ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ! ﻣﻦ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ روﺷﻨﺎﻳﯽ‬ ‫ﺑﺮوم‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻗﻌﺮ ﻇﻠﻤﺖ ﻓﺮو ﻣﯽ رﻓﺖ ؛ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ درﺟﻬﺖ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺪم‬ ‫ﺑﺮدارم‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ هﺮج و ﻣﺮج ﺑﺮ ﻣﻠﮏ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﻼف ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﻣﺸﮑﻞ وﮐﺎری ﺳﺨﺖ ﺧﺴﺘﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ‪.‬‬ ‫دراﻳﻦ ﺣﻮادث ﺑﺮای ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ راﻩ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﭼﺸﻤﺎن هﻤﻮﻃﻨﺎﻧﻢ را ﺑﮕﺸﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را‬ ‫از اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻪ در ﺁورم‪» :‬ﻗﺪرﺗﯽ ﻓﺎﺳﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ وﻟﯽ ﻓﺮﺳﻮدﻩ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎی ﺁن ﻳﮏ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺗﺎزﻩ ﻧﻔﺲ و ﺧﻄﺮﻧﺎک را ﻧﻨﺸﺎﻧﻴﺪ! اﮔﺮ اﻳﻦ راﻩ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺁﺗﺶ وﺧﻮن ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ورﺷﮑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪.«..‬‬ ‫اﻳﻦ اﺧﻄﺎرهﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻦ از ﺗﮑﺮارش ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﺎﻧﺪم‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﯽ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن هﻨﻮز اﻣﻴﺪ و ﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺮوز هﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺰد ﺧﻮد‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ دوﮔﻞ راﮐﻪ در ‪ 18‬ژوﺋﻦ ‪ 1940‬ادا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮور ﻣﯽ ﮐﺮدم‪:‬‬ ‫»‪ ...‬روزی ﮐﻪ ﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ هﻤﺎن ﻧﻴﺮوهﺎی ﻣﮑﺎﻧﻴﺰﻩ ای ﺷﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﻣﮑﺎن‬ ‫ﺧﺮد ﮐﺮدن ﻣﺎ را داد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮدرا ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ«‪.‬‬

‫‪135‬‬

‫هﻤﺎن اﺑﺰار؟ ﭘﺲ ﺑﺎ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻨﺶ ﺁﻏﺎز ﮐﻨﻴﻢ‪ :‬ﺧﻤﻴﻨﯽ اﻧﻘﻼﺑﺶ را ﺑﺎ ارﺳﺎل ﮐﺎﺳﺖ هﺎﻳﯽ‬ ‫از ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺁﻏﺎز ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺁن هﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻗﻴﺎم دﻋﻮت ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ ازﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻋﻼم ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﮏ ﻧﻮار ‪ 12‬دﻗﻴﻘﻪ ای ﺿﺒﻂ ﮐﺮدم‪ ،‬ﮐﻪ از ﭘﻨﺎهﮕﺎهﻢ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫دو ﺁژاﻧﺲ ﺧﺒﺮی رﺳﻴﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮﮔﺰاری ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﻳﺘﺮ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁن ﭘﻴﺎم در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮای ﺑﻘﺎی اﻳﺮان و ﺁﻧﭽﻪ اﻳﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮری اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻮهﺮش ﺑﺎزﺗﺎب واﻗﻌﻴﺎت ﻣﻠﯽ و‬ ‫روح و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺸﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﺷﮑﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮری ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ هﺮ ﺟﺎی دﻳﮕﺮی هﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺼﺪ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ هﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺮﺟﺎی ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب دﻳﮕﺮی را ﻣﯽ ﻧﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮز و‬ ‫ﺳﺮﺣﺪ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﭼﻮن ﻓﺮاﺗﺮ از ﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ازﻣﻴﺎن ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﺮان در ﺣﺎل از دﺳﺖ دادن هﻮﻳﺘﺶ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻮار ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺁﺷﮑﺎرا ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪» :‬ﻣﻦ ﺷﺨﺼًﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮری‬ ‫رأی ﻧﺨﻮاهﻢ داد«‪ .‬هﻤﻪ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻮز ٌﻩ رأی ﮔﻴﺮی دﭼﺎر اﺷﮑﺎل ﺧﻮاهﻢ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮدم روﺷﻦ ﺑﻮد‪» :‬رأی ﻧﺪهﻴﺪ! درﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ! ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ رأی دادن ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺷﻤﺎ‬ ‫را در ﺳﺮاﺷﻴﺒﯽ ﺗﻴﺮﻩ وﺗﺎر ﻣﯽ اﻧﺪازد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽ داﻧﻴﺪ ﻋﺎﻗﺒﺘﺶ ﮐﺠﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻢ از ورق ﺑﺮﻧﺪﻩ ای ﮐﻪ دارم‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﻋﺘﺒﺎرم‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺒﻠﯽ ام ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ در زﻣﺎﻧﯽ از ﭼﻬﺮ ٌﻩ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﭘﺮدﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻢ ﮐﻪ هﻨﻮز‬ ‫اﻣﮑﺎن ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﺎرﻩ اش وﺟﻮد داﺷﺖ ﻳﻌﻨﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻠﻴﻮن‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﺮﻗﺮاری ﺁزادی روی او‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻓﺸﺎﮔﺮی زﻧﻢ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪم ﮐﻪ اوﺿﺎع ﺧﺮاب و‬ ‫ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از ﺳﻔﺮم از اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﮏ ﻧﻮار دﻳﮕﺮ ﭘﺨﺶ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﺆﮐﺪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﮔﻮﻳﯽ هﺎی ﻗﺒﻠﯽ ام ﺑﻮد‪ .‬ﺁن ﭘﻴﺶ ﮔﻮﻳﯽ هﺎ‪ ،‬ﻳﮏ ﻳﮏ درﺳﺖ از ﺁب درﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ دهﻢ وﺧﻄﺮات ﺣﻮادث ﺁﻳﻨﺪﻩ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﮐﻨﻢ‪ .‬از ﺁن هﻨﮕﺎم ﻣﺪﺗﯽ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎی ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﯽ اﻧﮑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎرهﻢ – ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺣﺪس زد – رﺿﺎﻳﺘﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ازﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺎدی واﮐﻨﺶ ﺳﺮﻳﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ وﻟﯽ در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﺁراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ درﺗﻤﺎﻣﯽ دوراﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎرﻩ اش‬ ‫ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺒﯽ داﻣﺎد ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﺎ در اﺗﺎﻗﻢ را زد‪:‬‬ ‫ ﺁﻗﺎ ﻟﺒﺎس ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬اوﺿﺎع ﺧﺮاب اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﻴﺘﻪ ﭼﯽ هﺎ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻟﻄﻔﺎ ﭼﺮاغ‬‫ﺗﺎن را روﺷﻦ ﻧﮑﻨﻴﺪ!‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽ ﺷﻮم‪ ،‬ﺷﻠﻮار و ﭘﻴﺮاهﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی ﭘﻴﮋاﻣﻪ ام ﻣﯽ ﭘﻮﺷﻢ و درﺗﺎرﻳﮑﯽ درﮔﻨﺠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﭘﺮدازم‪ .‬دﻗﺎﻳﻘﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر اداﻣﻪ ﻣﯽ دهﻢ‪ .‬ﺟﻮان ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد و دوﺑﺎرﻩ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻋﺠﻠﻪ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اوهﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺧﻮد ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﻮم ﺑﺎﻳﺪ ﻇﺎهﺮی ﻣﻌﻘﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ و اﮔﺮ ﻣﻘﺮر ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻤﻴﺮم ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺖ و ﺷﻠﻮار‬ ‫ﺗﻨﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁن ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮم ﮐﻪ ﭼﺮا دﺳﺖ هﺎی ﻣﻦ در ﺗﻴﺮﮔﯽ ﮐﺸﻮهﺎ را ﻣﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﮐﺖ و ﺷﻠﻮاری ﺁﺑﯽ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ام و دﻧﺒﺎل ﮐﺮاواﺗﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺁن ﻣﯽ ﮔﺮدم و ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﺎ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺮاوات هﺎﻳﻢ دارم‪ ،‬از راﻩ ﺗﻤﺎس دﺳﺖ وﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺎﻓﺖ ﺁن‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬ ‫ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫‪136‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﭼﻴﺎن‪ ،‬از هﻤﺎن راهﯽ ﮐﻪ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ واز اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﺎن ﻣﻦ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬرﺧﻮاهﯽ هﻢ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻳﮏ‬ ‫ﻋﺪﻩ دزد ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ وارد ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﺁن ﻟﺤﻈﺎت دﺳﺖ و ﭘﺎ‬ ‫را ﮔﻢ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﭼﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﮏ ﻣﺸﺖ ﺁﻓﺘﺎﺑﻪ دزد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ درﭼﻪ‬ ‫وﺿﻊ ﻣﺴﺨﺮﻩ ای ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ!‬ ‫ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻦ راﻩ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارک دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺎز ﻧﺪاﺷﺖ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﻋﺪﻩ ای از اﻓﺮاد‬ ‫ﺷﺠﺎع‪ ،‬دراﻧﺠﺎم ﮐﺎرهﺎ ﮐﻤﮑﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﮏ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر و ﻳﮏ رﻳﺶ‬ ‫ﺑﺰی داﺷﺘﻢ‪ .‬ﻧﻪ در ﭼﻤﺪاﻧﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﻴﺌﯽ اﻳﺮاﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻟﺒﺎس هﺎﻳﻢ‬ ‫ﻣﺎرک ﺧﻴﺎﻃﺎن ﮐﺸﻮر‪.‬‬ ‫ﻳﮏ روز ﺻﺒﺢ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻓﺮودﮔﺎﻩ رﻓﺘﻢ‪ .‬ﻗﻴﺎﻓﻪ ام ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ رﻳﺶ و ﻋﻴﻨﮏ ﺳﻴﺎﻩ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮی ﻋﻮض ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ هﻤﺮاﻩ ﻣﻦ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻳﮏ ﺑﻠﻴﺖ درﺟﻪ ﻳﮏ و ﭼﻤﺪان ﻣﻦ وارد‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﺷﺪ و ﭼﻤﺪان را رد ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ دراﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪم ﺗﺎ ﭘﺮواز هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﺮای‬ ‫ﻳﮏ رﺑﻊ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﻓﻮرًا ﮐﺖ را ﺑﻪ روی ﺷﺎﻧﻪ هﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻢ و ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺷﺘﺎب زدﻩ وارد ﺷﺪم‪ .‬ﺻﻒ ﻣﺴﺎﻓﺮان اﻳﺮاﻧﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﺻﻒ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮهﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻓﻘﻂ ‪ 7‬ﻳﺎ ‪ 8‬ﻧﻔﺮ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻳﮏ اﻓﺴﺮ ﭘﻠﻴﺲ روﺑﺮو ﺷﺪم ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻓﻪ ام ﮐﺮد و ﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ام‪ .‬در اﺗﺎق ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ زﻳﺎد ﻣﻌﻄﻞ ﻧﺸﺪم و‬ ‫ﺳﻮار اوﻟﻴﻦ اﺗﻮﺑﻮﺳﯽ ﺷﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﻣﯽ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ درﺟ ٌﻪ ﻳﮏ‪ 28 ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮ داﺷﺖ و درﺟﻪ دو ﺑﻴﺶ از ‪ 200‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻮار هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺷﻮم‪ ،‬ﭼﻤﺪاﻧﻢ هﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬هﺪﻓﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ درﺟﻪ ﻳﮏ از ﻧﻈﺮ ﺁﻣﺎری اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﮐﻤﺘﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺎر ﭘﻨﺠﺮﻩ ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻴﻨﮏ ﺳﻴﺎﻩ هﻨﻮز ﺑﺮ ﺑﻴﻨﯽ ام ﺑﻮد‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ را روی‬ ‫زاﻧﻮهﺎ ﺑﺎز ﮐﺮدم و ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ام را روﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ .‬ﭘﺸﺖ ﺑﻪ دری ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮان ازﺁن‬ ‫وارد ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺴﺮدی ﺑﻴﺮون راﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدم وﺗﻈﺎهﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺁﻣﺪ و ﺷﺪ‬ ‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺷﺮﮐﺖ هﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﯽ در ﺁن ﻗﺴﻤﺖ از ﻓﺮودﮔﺎﻩ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮا ﺟﻠﺐ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺪای ﺑﯽ ﻃﻨﻴﻦ دری ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﺪار ﺑﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ دل اﻧﮕﻴﺰی ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻓﮑﺮ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ‪ %95‬ﻧﻘﺸﻪ ام ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روﺑﺮو ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺟﻮان اﻳﺮاﻧﯽ ﺣﺪود‬ ‫‪ 35‬ﺳﺎﻟﻪ ﺁﻣﺪ و روی ﺻﻨﺪﻟﯽ ﮐﻨﺎر ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺖ و از ﻳﮏ ﮐﻴﻒ ﭼﺮﻣﯽ ﭼﻨﺪﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ و ﻣﺠﻠﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺁورد و ﺧﻮد را ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ اﺣﺴﺎﺳﯽ ﺑﺮوز ﺑﺪهﻢ ﺑﻪ اﺑﺮهﺎ ﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪم‪ .‬هﻮاﭘﻴﻤﺎ درﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎل‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ درﺣﺎل ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن از زﻣﻴﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮد ﺟﻮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮف زدن ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ اهﻞ ﮐﺠﺎﻳﻴﺪ؟ ﻓﺮاﻧﺴﻮی هﺴﺘﻴﺪ؟‬‫ ﺑﻠﻪ‪.‬‬‫ ﻣﻦ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮای اداﻣ ٌﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﻢ در ﺷﻬﺮ ﻟﻴﻮن ﺑﻮرس دارم‪.‬‬‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ زﻳﺮ ﻟﺒﯽ و ﺑﺎ ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﻳﯽ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬‫ﮔﻔﺘﮕﻮی ﻣﺎ در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ زﻧﮓ زدم و ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺎﻧﺪار ﺁورد و ﻣﻦ در ﺁراﻣﺶ ﺗﻤﺎم ﺁن را ﻧﻮﺷﻴﺪم‪ .‬ﺳﺎﻋﺘﻢ را هﻢ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﮔﺎﻩ ﻧﮕﺎهﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫‪137‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﻳﮑﺴﺎﻋﺖ از ﭘﺮوازﻣﺎن ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺮت ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم‪» :‬از اﻳﺮان ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﺮ‬ ‫ﻓﺮاز ﺗﺮﮐﻴﻪ ﭘﺮواز ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻳﺮاﻧﯽ دﻳﮕﺮ اﻣﮑﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن هﻮاﭘﻴﻤﺎ را ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ اﺣﺘﻴﺎط را ﻣﺨﺘﺼﺮی ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارم‪ .‬از ﮐﻨﺎر دﺳﺘ ٌﻪ ﺻﻨﺪﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻼت‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ را ﮐﻪ هﻤﺴﻔﺮ ﻣﻦ ورق ﻣﯽ زد ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮدم‪ .‬درﻳﮑﯽ از ﺁن هﺎ ﭼﺸﻤﻢ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺧﻮدم‬ ‫درﮐﻨﺎر ﻋﮑﺲ ﺑﺎزرﮔﺎن اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫از ﺟﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪم‪:‬‬ ‫ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﮐﯽ هﺴﺘﻨﺪ؟‬‫ اﻳﻦ ﻳﮑﯽ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ و ﺁن ﻳﮑﯽ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻓﻌﻠﯽ‪.‬‬‫ ﭼﻄﻮر ﺁدم هﺎﻳﯽ هﺴﺘﻨﺪ؟‬‫ ﻗﺒﻠﯽ ﺁدم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﻮد وﺑﺴﻴﺎر ﺷﺠﺎع‪ .‬ﻓﻌﻠﯽ ﺁدم ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺁدم ﺧﻮﺑﯽ‬‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻴﻠﯽ وﻗﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﮐﺎر اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﻨﻮز ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻗﻀﺎوت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﭼﻮن اﻣﮑﺎن ﻗﻀﺎوت ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺻﺤﺒﺖ را ﻋﻮض ﮐﺮد واز رﺷﺘ ٌﻪ ﺗﺤﺼﻴﻠﻴﺶ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﺣﺮف زد‪.‬‬ ‫هﻴﭻ ﮐﺲ از روز و ﺳﺎﻋﺖ ورود ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ‬ ‫رﺳﻴﺪم ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را ﺧﺒﺮ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻢ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺳﻦ ژان ﭘﺮس )‪ (1975-1887‬ﮐﻪ ﻧﺎم واﻗﻌﻴﺶ ﺁﻟﮑﺴﻴﺲ ﺳﻦ ﻟﮋﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از دﻳﭙﻠﻤﺎت هﺎ و ﺷﺎﻋﺮان ﻓﺮاﻧﺴﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1960‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺧﺬ ﺟﺎﻳﺰ ٌﻩ ادﺑﯽ ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺪ‪ .‬وی ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻓﺮاﻧﺴﻮی درﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ )ﮔﺎﻟﻴﻠﺌﻮ ﮔﺎﻟﻴﻠﺌﯽ( )‪ (1642-1564‬رﻳﺎﺿﻴﺪان‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﮏ دان و ﺳﺘﺎرﻩ ﺷﻨﺎس اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﯽ وﻧﺨﺴﺘﻴﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ هﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻣﺮﮐﺰ وﮐﺎﻧﻮن ﻣﻨﻈﻮﻣ ٌﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎﻩ هﺎی ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﺤﮑﻮم ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﮔﻨﺎﻩ ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﯽ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‬ ‫ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان ﮐﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 30‬و ‪ 31‬ﻣﺎرس ‪ 13) 1979‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪(1358‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺗﺤﻤﻴﻞ و ﺑﺎ ﺷﻌﺒﺪ ٌﻩ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ داد ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺁن ﺑﻪ ﻃﺮح هﺎی ﺧﻮد ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻣﺜﺎل ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﺑﺎزرﮔﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ او‬ ‫ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﻴﺎدﻳﺶ را ﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎن درازی ﻧﻴﺎز ﻧﺪاﺷﺖ و ﺁن هﺎ را ﺑﺪون‬ ‫رودرﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﮐﻨﺎرﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺣﻮارﻳﻮﻧﺶ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺁن هﺎ ﺷﺪﻧﺪ – ﻣﺜﻠﺜﯽ ﻣﻨﺤﻮس ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬ ‫»ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻴﻖ« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻨﯽ ﺻﺪر و ﻳﺰدی و ﻗﻄﺐ زادﻩ‪.‬‬ ‫ﺗﺐ ﻣﺮدم در ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻋﻮاﻗﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬داﺷﺖ ﺑﻪ ﻋﺮق‬ ‫ﻣﯽ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬در زﻣﻴﻨ ٌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی اﻳﻦ ﻋﻮاﻗﺐ ﺑﯽ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺪ‪ .‬در زﻣﻴﻨ ٌﻪ اﻣﻨﻴﺖ هﻢ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬ ‫ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ هﻴﭻ ﻧﻮع ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺎﻟﯽ وﺟﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺁﻏﺎز ﺑﺎ دورﻩ ای از هﺮج و ﻣﺮج روﺑﺮوﺳﺖ ﺗﺎ اوﺿﺎع ﻧﻈﻤﯽ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫وﻟﯽ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﺮج وﻣﺮج ﺟﺰء ﻻﻳﻨﻔﮏ رژﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬درﺁن ﻧﻪ ﻳﮏ ﭘﻠﻴﺲ رﺳﻤﯽ ﮐﻪ دو‬ ‫ﻳﺎ ﺳﻪ ﭘﻠﻴﺲ ﻣﻮازی وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات هﻴﭽﮑﺪام را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻼ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن؟ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﻌﺎرف اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ )ﻳﻌﻨﯽ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬ ‫اﺻ ً‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﻨﺪ( وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻳﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ وﺣﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺣﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺳﻮرﻩ هﺎی ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ ﺣﺎﻣﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﺑﺸﺮی ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ وﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﺰول ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و‬ ‫ﻻ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و رﺋﻴﺲ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ ﭼﺮا اﺻﻮ ً‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ در ﮐﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ هﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ و ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ای ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮای ﻋﺮوﺳﮏ هﺎی ﺧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﺎزﻳﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮری ﺁﻏﺎز‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺎ دﻳﺮوز در اﻳﺮان ﮐﺴﯽ او را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻦ رﺳﻤًﺎ اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺨﺺ او رأی ﻧﺪادﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ٌﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دو ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗًﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﮐﺜﺮﻳﺖ را در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﻼ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺳﺎل ‪ 1981‬ﻣﻴﺘﺮان اﮐﺜﺮﻳﺖ‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮری ﺑﺪهﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫وﮐﻼی ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺁراﻳﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورد و دردهﻪ هﺎی ﻗﺒﻞ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺷﺎهﺪ هﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬دوﮔﻞ‪ ،‬ﭘﻤﭙﻴﺪو‪ ،‬ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ هﻢ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﮐﺜﺮﻳﺖ هﺎﻳﯽ ﮐﻢ وﺑﻴﺶ‬ ‫وﺳﻴﻊ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ درﺳﺖ ﻋﮑﺲ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﯽ ﺻﺪر در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫‪ 180‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ از ﮔﺮوﻩ هﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺣﺪود ‪ 30‬ﻳﺎ ‪ 40‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ در ﻣﺠﻠﺲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ هﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﺪ و هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﺑﻮد ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻨﺪ!‬

‫‪139‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﯽ ﺳﺮ و ﺗﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺟﻨﮓ اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺴﺨﺮﻩ ﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺗﻀﺎدﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺮ ٌﻩ ارض ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق او ﺗﺠﺎوز‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ رﺟﺎﻳﯽ – ﻣﺮدی ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﯽ ﺷﻌﻮری و‬ ‫ﮔﺬﺷﺘ ٌﻪ ﻣﺸﮑﻮﮐﺶ ﺑﻪ او ﻗﺪر وﻗﻴﻤﺖ دادﻩ اﺳﺖ – ﺟﻮاب ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺨﺺ او ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻬﺎﻳﯽ و ﻏﺎﻳﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را اﺗﺨﺎذ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ هﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﯽ دﻗﻴﻘًﺎ هﻴﭽﮑﺎرﻩ اﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻮﻧًﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارد‬ ‫در اﻣﻮر دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻣﺎ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ از ﻗﺪرت ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﺎﻻ‬ ‫اﻳﺮان ﺷﺎهﯽ دارد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺎﻩ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫را زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳﺪ«‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮوز ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺷﻮد او ﺧﻮاهﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ هﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﯽ ﮔﺬارم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﻴﺒﯽ ﻣﺘﮑﯽ ام«‪ .‬هﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺟﺮأت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ او‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﻮن ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ و هﺮ‬ ‫ﮐﺲ‪ ،‬درهﺮ ﺟﺎ و در هﺮ زﻣﺎن و ﺗﺤﺖ هﺮ ﺷﺮاﻳﻄﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺧﻮن را ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﺣﺘﯽ ﺷﺒﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ای در ﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﻣﺠﺎزات اهﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮگ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮهﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪن ﺷﺨﺺ ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻦ ﺷﺨﺼًﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻃﻼع و ﺗﺠﺮﺑﻪ ای دارم‪ .‬دراﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻮهﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺮﻳﻤﻪ ای ﻣﺎﻟﯽ و ﭼﻨﺪ روز ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮهﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﻌﺎدل اﻗﺮار ﺑﻪ‬ ‫ارﺗﺪاد اﺳﺖ و ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﯽ اﺣﺘﻴﺎط ﻓﺮود ﻣﯽ ﺁورد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﺗﺤﺖ ﻟﻮای ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد در ﭘﺮداﺧﺘﺶ ﻧﻘﺶ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺁزادی هﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺣﺬف ﻣﯽ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪد ﻋﻘﺎﻳﺪ ازﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻣﻘﺎم ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل هﻤﺪﺳﺘﺎن ﺟﺪﻳﺪی ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ هﻤﺪﺳﺘﺎن‬ ‫ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟ اول ﮔﺮوﻩ ﺗﻴﺮﻩ روزاﻧﯽ ﭼﻮن ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و دﻳﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا اﻏﻔﺎل ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و درﺣﻘﻴﻘﺖ هﻢ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻣﻴﺪان ﺳﻴﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻇﺎهﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺘﻌﺼﺒﻨﺪ و در ﺑﺎﻃﻦ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ‪ .‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺧﻠﻖ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ ﺁﺷﮑﺎرا ﺑﻪ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻮدن ﺧﺎص و ﺧﻠﺼﺸﺎن اﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺮف دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ در واﻗﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‪ .‬روزی ﮐﻪ ﻧﻮر ﺁزادی ﺑﺮ اﻳﺮان ﺑﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻧﻴﺮوهﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﮑﻞ دﻳﮕﺮی ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺧﻮد را ﮐﻢ وﺑﻴﺶ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ هﺴﺘﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ داد‬ ‫واﺳﺘﺤﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺗﺤﺎدهﺎ روﺷﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ارﺗﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ازﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ؟ رواﺑﻂ او ﺑﺎ ارﺗﺶ از ﺁﻏﺎز ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻀﺎد ﺑﻮد‪ :‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر را ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﻗﻮا اﻋﻼم ﮐﺮد ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻴﺎزی ﺑﻪ‬ ‫دﻋﺎی ﺧﻴﺮ اﻣﺎم ﻧﺒﻮد ﭼﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را ﺑﻪ او دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﮐﻨﻪ ﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ را روﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺑﻨﯽ ﺻﺪر و ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺑﺮای ارﺗﺶ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدم وﺗﻮﺻﻴﻪ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺧﻮد را از ﻣﺎﺟﺮا دور ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد‬ ‫ارﺗﺶ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮدم‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﮏ دارم ﮐﻪ ارﺗﺶ ﻗﺼﺪ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر را درﺳﺮ ﭘﺮوردﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺷﻮرای اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﺑﻮد ﮐﻪ دﺳﺘﻮر اﻋﺪام ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی از‬ ‫‪140‬‬

‫اﻓﺴﺮان را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﻧﺘﻴﺠﻪ را در درﮔﻴﺮی هﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻳﻢ‪ :‬ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن از ﺟﺎ ﻧﺠﻨﺒﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪر از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣﺮدم هﻢ ﺑﻴﺶ از هﻤﺮاهﯽ ارﺗﺸﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﻻ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻻت ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﻓﺪ وﺗﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺰ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﺻﻮ ً‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ای ﮐﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﻠﺦ ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﻋﺮﻳﺎن ﻧﺸﺎن ﻧﺪهﺪ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﺎﻧﻬﺎ دﻟﺨﻮش اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ از دوران ﮔﺬﺷﺘ ٌﻪ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‪ ،‬از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮی‬ ‫ﻣﺎدام اﻟﻌﻤﺮ ﺑﺎ ول ﮔﺸﺘﻦ در ﮐﺎرﺗﻴﻪ ﻻﺗﻦ ﮐﻔﺶ ﭘﺎرﻩ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﭼﻮن او از دﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺳﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان از او اﺳﺘﻔﺎدﻩ ای ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﺎﺟﺮای ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﻴﺮی ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﭼﺸﻢ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ او دوﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر از ﺑﻘﻴ ٌﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻓﺎدارﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺗﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ دوام داﺷﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬هﺮﭼﻪ اﻣﺎم ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮم« ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از اﻇﻬﺎرات او‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺸﺖ هﺮ وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﯽ را ﻣﯽ ﻟﺮزاﻧﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪»:‬ﺑﺮای ﻣﻦ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻮدن ﺑﺪون اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ دارد ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ هﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم را ﻧﻤﯽ ﭘﺬﻳﺮد ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫داﻋﻴﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻮدن ﮐﻨﺪ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻐﺰی ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ را‬ ‫ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﮑﺮ و ذﮐﺮی ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ردی از واﻗﻊ ﺑﻴﻨﯽ در ﺁن ﺟﺴﺖ از ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ذهﻨﯽ ﺗﺮاوش ﮐﻨﺪ؟‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺣﺘﯽ از ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن ﻧﻴﺎزهﺎی اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻔﺖ رﺑﺢ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻣﻐﺎﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﭘﺎﻳﺒﻨﺪی ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻬﺮﻩ و‬ ‫ﺑﺎﻧﮏ را ﺑﺮﻣﯽ ﭼﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻓﺮار از اﻳﻦ دور ﺗﺴﻠﺴﻞ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﺎزی ذهﻨﯽ‬ ‫ﻣﺤﻴﺮاﻟﻌﻘﻮل رو ﺁورد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری و وﻳﺮاﻧﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﯽ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ وﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﻃﻮل دوﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﮕﺮی ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ او را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺷﻮرای اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﺨﺎﻟﯽ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﮔﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﺸﻤﻦ اﻳﺮان‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﻮاز ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺑﻪ »ﺻﺎدق ﮔﺮﺑﻪ ﮐﺶ«‬ ‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﺳﺨﻴﻒ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ هﺎ‪ :‬زﻧﺎ‪ ،‬هﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزی‪ ،‬اﻋﺘﻴﺎد‪ ...‬ﻋﺪ ٌﻩ ﺑﯽ ﺷﻤﺎری را‬ ‫اﻋﺪام ﮐﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر از اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﯽ اﻃﻼع ﺑﻮد؟ ﭼﻄﻮر‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﯽ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؟ ﮐﻤﺎل ﺑﯽ ﺷﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺑﻨﯽ ﺻﺪر‬ ‫هﻨﻮز از »ﺣﺮﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ« ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺑﺎر ٌﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬در اﺑﺘﺪا‬ ‫ﮐﻪ ﮐﺴﯽ او را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺷﺪ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ درﻣﻮرد ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮای‬ ‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ!‬ ‫ﺷﺎهﮑﺎرهﺎی او ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ اﻳﻦ ﺟﺎدوﮔﺮ ﻧﺎﺷﯽ از ﭼﻨﮓ‬ ‫ﻏﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد از ﺷﻴﺸﻪ ﺑﺮون ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران رادﻳﻮﻳﯽ و‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮم ﺑﺎ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺟﻮاب ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﮔﺮ در ‪ 1943‬ﻻوال ﺑﻪ اﻟﺠﺰﻳﺮﻩ ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮﻣﺮد‪ ،‬ﭘﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﺷﻮرش را درﺁوردﻩ‪ ،‬ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪﻩ ام ﺑﺎ ﺷﻤﺎ هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻢ« دوﮔﻞ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ او را‬ ‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺟﻮﺧ ٌﻪ ﺁﺗﺶ ﻣﯽ ﺳﭙﺮد‪ .‬ﭼﻄﻮر ﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﻳﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺎ هﻤﺪﺳﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ و ﻣﻌﻤﺎر ﺁن رژﻳﻢ هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻢ؟‬

‫‪141‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﻋﺪﻩ ای او را ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬دﻣﻮﮐﺮات‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮو ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﻮع‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬او ﭘﻠﻴﺪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﻧﻘﻼب ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ؛ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺁﺗﺶ ﺑﻴﺎر ﺁن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻻوال )ﭘﯽ ﻳﺮ( )‪ (1945-1883‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1914‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1936‬ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﻨﺎی‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ وزارت و در دو ﻧﻮﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻻوال ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1940‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺎرﺷﺎل ﭘﺘﻦ را ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮاﻳﺸﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﺑﻪ ﻧﺎزی هﺎ داﺷﺖ و ﺑﺮاﺛﺮ ﻓﺸﺎر واﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺁﻧﺎن هﻢ ﻣﺪت هﺎ‬ ‫ﺑﺮﺳﺮ ﮐﺎر ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻼﻗﺎت ﭘﺘﻦ و هﻴﺘﻠﺮ را ﻻوال ﺗﺮﺗﻴﺐ داد‪ .‬وی در ﺳﺎل ‪ 1945‬در اﺗﺮﻳﺶ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ و در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ‬ ‫اﻋﺪام ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫‪3‬‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ‬ ‫هﻤﻴﺸﻪ ﺷﻮروی اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‬ ‫اﻳﺮان ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ داﺷﺖ ﺗﺎ وﺿﻊ اﺳﻔﻨﺎک اﻗﺘﺼﺎدی را ﮐﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ درﺳﺖ ﻋﮑﺲ ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎر ﺁﻣﺪن ﻣﻼهﺎ وﺿﻊ را ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫وﺧﻴﻢ ﺗﺮ ﮐﺮد‪ .‬در ﺁﻣﺪی ﮐﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﻳﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺷﮑﻢ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎﻧﯽ را ﭘﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻃﻮل روز دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات و‬ ‫راﻩ ﭘﻴﻤﺎﻳﯽ ﻣﯽ زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻴﺎﻟﭙﺮدازی هﺎی ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﻼ ﮔﻔﺘﻢ وﺿﻊ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺎ را در زﻣﻴﻨ ٌﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫ﻏﺬاﻳﯽ ﺑﺮهﻢ زدﻩ ﺑﻮد‪ .‬درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ از ﺑﺎﺑﺖ ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ و ﺑﺮﻧﺞ و ﺑﻘﻮﻻت ﮐﻪ در اﻳﺮان‬ ‫ﻣﺼﺮف ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬ﺧﻮد ﮐﻔﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ از اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ وارد ﮐﺮدن اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺷﺪﻳﻢ وﺧﻮد را از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﮐﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫دﻩ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﻣﻦ‪ % 20 ،‬از ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﮔﻨﺪم ﻣﺎ از ﺧﺎرج ﺧﺮﻳﺪاری‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻧﮑﻪ ﭘﻮل ﻧﻔﺖ ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺁﻻت ﺑﺸﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻮاد‬ ‫ﻏﺬاﻳﯽ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺖ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﺘﻤﻊ هﺎی ﮐﺸﺖ و ﺻﻨﻌﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﺁﻣﺪ؛ زﻳﺮا ﺗﻮزﻳﻊ زﻣﻴﻦ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن را‬ ‫دﻟﺴﺮد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد وهﻤﻪ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻬﺮهﺎ راﻧﺪﻩ ﺑﻮد وﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﺎﻧﺨﻮاران ﺷﻬﺮی اﻓﺰودﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮای درﻣﺎن اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻴﻢ ﺟﺰ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺬا‬ ‫و دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم وﻗﺘﺶ را ﺑﻪ هﺎرت و ﭘﻮرت ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻼﻳﺎن ﺑﺴﻴﺎری از‬ ‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت را ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﺑﺴﻴﺎری دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎب ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻤﺎر اﻓﺮاد ﺷﺎﻏﻞ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪهﻢ ﮐﻪ در ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ ای از دﻧﻴﺎ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺁن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﮑﺎری‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠ ٌﻪ ﺑﻴﮑﺎری در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد‪ .‬در ﮐﺸﻮرهﺎﻳﯽ ﭼﻮن ﺗﺮﮐﻴﻪ و‬ ‫اﻳﺮان و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﻧﻮادﻩ از ﻏﺮب وﺳﻴﻊ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ذهﻦ‬ ‫ﻳﮏ اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻪ ﭘﻴﺮ ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺧﻮﻳﺸﺎن دورش را ﺑﻪ ﮐﺎر وادارد؛ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻏﺬا و ﭘﻮﺷﺎک ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﭼﻴﺰ زﻳﺎدی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺁن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺳﺨﺎوت و ﮔﺸﺎدﻩ دﺳﺘﯽ ﻣﺎ از ﮐﺸﻮرهﺎی ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮﺗﺮﻳﻢ و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﺎ هﻢ در هﻤﻴﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬هﻤ ٌﻪ ﻧﻴﺮوی ﻓﻌﺎل ﻣﻠﺖ ﮐﺎر ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ‬ ‫ﮔﺴﻴﻞ ﺷﺪن دهﺎﺗﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻬﺮهﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﺑﻪ اﺳﻢ ﺑﻴﮑﺎری ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﺑﻴﮑﺎری ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ دارد و ﻗﺤﻄﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﺳﺘﺎد اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻗﺤﻄﯽ اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ از اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮهﺎ هﻢ دﻳﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮوهﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ ﮐﺎر‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬درزﻣﺎن ﻧﺎﻣﺰد ﮐﺮدن ﺧﻮد ﺑﺮای رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ذهﻨﺶ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق‬ ‫ﮐﺎرﮔﺮان ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر را از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﺮدا‪ ،‬ﺻﺪ درﺻﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻋﻮاﻣﻔﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‬ ‫‪143‬‬

‫ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺷﺮم ﺁور در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺨﻮرد – ﮐﻤﺘﺮ از ﻳﮏ دهﻢ ﺁرا‬ ‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪر رأی ﺁورد‪ .‬اﻳﻦ وﻋﺪﻩ را در زﻣﺎﻧﯽ داد ﮐﻪ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ از ‪ 5‬و ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﮑﻪ‬ ‫در روز ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﮑﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺶ ﺑﺮ ﻳﮏ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫درﻣﺎﻩ ﻣﺎرس ‪ 1981‬روزﻧﺎﻣ ٌﻪ »ﻣﻴﺰان« اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ از ﺁﻏﺎز ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻮرم ﺑﻪ ‪255/1‬‬ ‫‪ %‬رﺳﻴﺪ ﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮازﻧ ٌﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﺸﻮرهﺎی ﺑﻠﻮک ﺷﺮق ﺑﻪ ﺣﺪی ﻧﺎ ﻣﺘﻌﺎدل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دارو و ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ ﻓﻘﻂ ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ‪ 25‬ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﺟﻴﺮﻩ ﺑﻨﺪی ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎهﺎن ﺑﺎ ﺷﻌﺎر‪» :‬ﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﺁزادی!« درﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات زدﻧﺪ‬ ‫ﻳﮑﯽ از ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎی ﻣﻮاﻓﻖ رژﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺒﺴﺘﺮی ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺗﻬﺮان‪ 9 ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺤﺮان را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻴﮑﺎری‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ و ﻗﺤﻄﯽ ﻣﻮاد ﻣﺼﺮﻓﯽ روزﻣﺮﻩ‪،‬‬ ‫ﻗﺪرت ﺿﺪ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن‪ ،‬ﻓﻘﺪان اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮد ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮهﺎ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮد وﺳﺎﻳﻂ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﺒﮑ ٌﻪ ﻓﺎﺿﻞ ﺁب‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ ﮐﻤﺒﻮدهﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺪهﯽ هﺎی ﺁﻳﺖ اﷲ اﻓﺰود ﮐﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﻗﺪام ﻣﺜﺒﺘﯽ‬ ‫ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻧﭽﻪ را هﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد رهﺎ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﺎهﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ راﻩ هﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪرهﺎ‪،‬‬ ‫ﺧﻄﻮط ﺁهﻦ‪ ،‬ﻣﺮاﮐﺰ اﺗﻤﯽ هﻤﻪ و هﻤﻪ ﺻﺪﻣﺎت ﻓﺮاوان وارد ﺁﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺪهﺎ از ﺁﺳﻴﺐ در اﻣﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬درﻋﻮض دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺗﺼﻔﻴﻪ و ﺗﺨﻠﻴ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ ﮐﺎر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﻳﺖ اﷲ در زﻣﻴﻨ ٌﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﺒﺮان ﻣﺎﻓﺎت ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دهﻴﻢ ﮐﻪ ﻓﮑﺮی‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻨﮓ و ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬در ﺑﺎر ٌﻩ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﯽ دارد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻌﻮر اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮهﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﮐﻪ اﺳﻴﺮ اوهﺎم ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ای‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎزﻩ ﺁن هﻢ ﻧﻪ هﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ‪ .‬او‬ ‫از ﺁن ﺷﻴﻌﻪ هﺎﻳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد اهﻞ ﺗﺴﻨﻨﯽ هﻢ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺎﻳﯽ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻓﻘﻂ از ﮐﺸﻮرهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﭘﻴﺮو او هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودی‬ ‫ﺣﺘﯽ از اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﯽ دارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ او »ﭘﺮﭼﻢ اﺳﻼم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺮﻩ ارض در اهﺘﺰاز در‬ ‫ﺁﻳﺪ«‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ رﻧﮓ هﺎی ﺧﺎص ﺧﻤﻴﻨﯽ را دارد‪ .‬ازﻧﻈﺮ او‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠ ٌﻪ اول اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺮ ‪ 700‬ﻳﺎ ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺷﻮد و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ ﺟﻬﺎن را در ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ رؤﻳﺎ ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺁن را اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ در زﻣﺎن ﺗﺼﺪی وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﺶ را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎی ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ وﺻﻒ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﺑﺴﻴﺎر از اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪ دور ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺁن هﻴﭻ اﺛﺮی از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﯽ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰی ﮐﻪ در ﺁن ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﻧﻮﻋﯽ هﻤﺪﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﻠﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻓﮑﺮ ﻧﺠﺎت ﺧﻮد از ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺳﺎن ﺳﺎﻟﻮادور و ﮔﻮاﺗﻤﺎﻻ‪ ...‬و ﻧﻮﻋﯽ ﻧﻈﺮ ﻟﻄﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻًﺎ درﻣﻤﺎﻟﮑﯽ ﮐﻪ در اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن هﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮروی‪ ،‬ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪهﺎی ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻤﻴﻨﯽ و ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﻧﺸﺎن دادن واﮐﻨﺶ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ هﺎی ذﻳﻘﻴﻤﺘﯽ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪144‬‬

‫ﻓﺪاﺋﻴﺎن ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﯽ هﺎ در اردن‪ ،‬ﻟﻴﺒﯽ‪ ،‬در ﻟﺒﻨﺎن و در ﺳﻮرﻳﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺟﻨﮓ هﺎی‬ ‫ﭼﺮﻳﮑﯽ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬روال ﮐﺎرهﺎی ﺗﺮورﻳﺴﺘﯽ ﺁن هﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ درﺧﺎک ﺧﻮد ﺷﺎهﺪش ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎر ﮔﻴﺮی اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺷﻮرش ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ داﻣﻦ اﻣﺎم ﺳﻮق داد‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺎ هﻤﻴﺸﻪ‬ ‫ﺑﺮای ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﻬﺮ ودوﺳﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺰاوار ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎری از ﻃﺮف ﺁن ﻣﺮدم‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﻴﺎن ﺧﻤﻴﻨﯽ و ﺁن هﺎ ﺷﮑﺮﺁب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ در ﻓﮑﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﺁوردن دوﻟﺘﯽ ﻻﺋﻴﮏ هﺴﺘﻨﺪ وﺑﺮای ﺁﻳﺖ اﷲ دوﻟﺖ ﻻﺋﻴﮏ ﺳﺨﺖ ﮐﺮاهﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد دﻓﺘﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ در ﺗﻬﺮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻞ ﺑﺎز ﺷﺪن ﻳﮏ دﻓﺘﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از ﻃﺮف اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ازﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ‬ ‫در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدم‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻣﺮوز ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺗﺮﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬اوﻟﻴﻦ دوﻟﺖ ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﮐﻪ اﻳﺮان در ﺁﻳﻨﺪﻩ و ﭘﺲ از اﻳﻦ دوران ﺁﺷﻮب ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺠﯽ را ﮐﻪ هﻤﮑﺎری ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﺳﺮ ﻋﺮﻓﺎت ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﺮار ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ راﮐﻪ دراﻳﺮان در زﻧﺪاﻧﻨﺪ و ﻳﺎ اﻋﺪام‬ ‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎهﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺴﻴﺎری از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫وﺿﻊ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ وهﻨﻮز هﻢ هﺮ روز و دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ و ﮔﺮوﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﺷﮏ ﺑﻪ ﺗﺼﻔﻴ ٌﻪ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و از ﮔﻨﺎهﺎن ﺁن هﺎ در‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮔﺬرد ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬درﻧﺠﻒ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ او ﺁدم‬ ‫ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ هﺎ راﻏﺎرت ﮐﺮدﻧﺪ وﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮ ﺗﺮورﻳﺴﺘﯽ دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﺐ‬ ‫ﮔﺮد ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ از ﮐﺠﺎ ﺁب ﻣﯽ ﺧﻮرد؟ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ راﻩ‬ ‫ﻧﻤﯽ دهﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻃﺮف ﺁﻳﺖ اﷲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوز هﻤﻪ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﭘﺮورد ٌﻩ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ رﺟﻮی اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺴﻢ ﻓﻀﺎﻳﯽ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﺴﻠﮏ اﺷﺘﺮاﮐﯽ اﺳﺖ و ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺒﺎهﺘﯽ ﺑﻪ ﭼﻬﺮ ٌﻩ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮﻟﻴﻨﮕﻮﺋﺮ‬ ‫‪ Berlinguer‬ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ هﺎ زﻳﺮش ﺳﻴﻨﻪ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻳﮏ ﺳﻮر ٌﻩ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻋﻼﻣﺖ داس‬ ‫و ﭼﮑﺶ و ﻳﮏ ﮐﻼﺷﻨﻴﮑﻮف‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد در هﺮ ﺳ ٌﻪ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ هﺎ ﺑﺎزﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬رهﺒﺮ ﺁن هﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت »ﭘﻠﭙﻮت« وارش ﻟﻌﺎب اﺳﻼﻣﯽ زدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای او هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟﺰ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﺪف‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد وهﺪف او ﺧﺎﺗﻤ ٌﻪ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻴﺴﺘﯽ ﺑﺮ هﻤﻪ ﺟﺎ و هﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧ ٌﻪ ﮐﺎﻣﺒﻮج‬ ‫ﻣﺜﺎل ﺑﺎرز ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺳﻘﻮط رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫رﺟﻮی و دوﺳﺘﺎﻧﺶ در زﻧﺪان و ﻳﺎ در ﻣﺨﻔﻴﮕﺎﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺪاﻳﻴﺎن هﻢ ﺗﻤﺎس ﻧﺰدﻳﮏ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺪاﻳﻴﺎن اﮔﺮ ﻻﻣﺬهﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ هﺴﺘﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را رﺟﻮی ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ رواﺑﻄﯽ‬ ‫ﮐﻪ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻼﻳﺎن داﺷﺖ ﺁﺷﺘﯽ دهﺪ؟ درﻣﻴﺎن اﻳﻦ هﻤﻪ ﺗﻀﺎد‪ ،‬ﺁﻳﺎ هﻨﻮز ﻣﯽ ﺷﻮد از‬ ‫ﻣﺴﻠﮏ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺣﺮف زد؟‬ ‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺮوز اﻣﻴﺪ اﺻﻠﯽ ﻣﺴﮑﻮ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ اﻗﺒﺎل ﺟﺬب ﺗﻮدﻩ هﺎ‬ ‫را ﻧﺪارد؛ از ‪ 1946‬و وﻗﺎﻳﻊ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن و از زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﻣﺼﺪق ﺧﺎﻃﺮﻩ ای ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫زﺷﺖ وﺗﻠﺦ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روس هﺎ درﺟﺒﻬﻪ هﺎی دﻳﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ ازﺟﻤﻠﻪ‬ ‫درﺟﺒﻬ ٌﻪ رﺟﻮی‪.‬‬ ‫وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟ ٌﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﻼ ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان درﻣﺴﮑﻮ ﺑﻮد‪ ،‬روزی ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎدﮔﻮرﻧﯽ‪،‬‬ ‫ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﺻﺪر هﻴﺄت رﺋﻴﺴﻪ ﺷﻮراﻳﻌﺎﻟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﺟﺮا ﭼﻨﺎن ﻧﺎﻣﺮﺳﻮم‬

‫‪145‬‬

‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎ را ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻄﻌًﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪر هﻴﺎت رﺋﻴﺴﻪ ﺷﻮروی از او ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻓﻮرًا ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺮود و از‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻋﻔﻮ رﺟﻮی را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬رﺟﻮی‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از ﻳﺎران ﻣﺠﺎهﺪش‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن ﺑﻪ »ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ اﺳﻼﻣﯽ« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎﻩ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺑﻤﺐ‬ ‫ﮔﺬاری و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ ﺳﻔﻴﺮش را ﻓﻮرًا ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد و او هﻢ ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ از ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﭘﺎدﮔﻮرﻧﯽ‬ ‫ﺷﺨﺼًﺎ از او ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬واﮐﻨﺶ اول ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ را رد ﮐﻨﺪ و‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺪﺗﯽ در اﺗﺎق ﻗﺪم ﻣﯽ زﻧﺪ و‬ ‫ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﯽ دهﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮب‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﮐﻨﻢ!«‬ ‫ﻣﺎﺟﺮای ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺣﮑﻢ اﻋﺪام رﺟﻮی ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ‬ ‫ﻳﺎران دﻳﮕﺮ او اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی رﺳﻴﺪم در اﺟﺮای ﻃﺮح ﻋﻔﻮ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬او را هﻢ ﻣﺜﻞ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁزاد ﮐﺮدم‪ .‬از دﻳﺪ هﻴﭻ ﮐﺲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻩ‪ ،‬او رﺋﻴﺲ هﻴﭻ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻏﺮﺑﯽ او را‪ ،‬ﺑﺪون ﺁﻧﮑﻪ ﻟﻴﺎﻗﺘﺶ را‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺣﺘﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯽ اش ﻣﺮاﻋﺎت‬ ‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ راﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮد از ﭼﻨﮓ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻓﺮار ﮐﺮد وﻟﯽ زن و ﻓﺮزﻧﺪش را در اﻳﺮان‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﮐﺮدهﺎﻳﯽ هﻢ ﮐﻪ از اﺑﺘﺪای روی ﮐﺎر ﺁﻣﺪن ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻗﺪرت‬ ‫ﻣﺮﮐﺰی ﺗﻬﺮان ﺳﺮﻣﺨﺎﻟﻔﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از اﮐﺮاد در اﻳﻞ هﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻋﻤﻮم ﻧﻔﻮذی ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩ ای از ﺁن هﺎ‪ ،‬ﮐﻢ وﺑﻴﺶ ﺁﺷﮑﺎرا ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻩ ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﮐﺮدﺳﺘﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬درداﺧﻞ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺪرال و‬ ‫ﻳﺎ ﻳﮏ ﺟﻤﻬﻮری ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻳﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮای ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎری اﻳﻦ ﺧﻄﺮ را در ﺑﺮدارد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﮐﺮدﺳﺘﺎﻧﯽ ﺧﺎرج‬ ‫ﻣﺮزهﺎی ﻋﺮاق و ﺗﺮﮐﻴﻪ و اﻳﺮان ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻮروی ﺑﻠﻐﺰد و ﻳﺎ ﺑﮕﺬارد‬ ‫ﺷﻮروی ﮐﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺬﺑﺶ ﮐﻨﺪ‪ .‬رﺟﻮی‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻠﻮچ هﺎ هﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ وﻟﯽ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ درﻣﻤﻠﮑﺖ‬ ‫رﻳﺸﻪ ای ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ اﻧﺮﻳﮑﻮ ﺑﺮﻟﻴﻨﮕﻮﺋﺮ ‪ ، Enrico Berlinguer‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﯽ )‪1922‬ـ‪ (1984‬رهﺒﺮ ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ از ‪ 1972‬ﺗﺎ‬ ‫‪ .1984‬وی از ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن اروﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫‪4‬‬ ‫ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮای ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ‬ ‫ﭼﻮن ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎز و دهﻞ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻮن‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺪش را درﻋﺮاق ﮔﺬراﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ ﺁن ﮐﺸﻮر ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺨﺼﯽ در ﮐﺎرهﺎ دارد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻄﻠﺐ را درک ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ذهﻦ ﻣﻼﻳﯽ ﺧﺒﻴﺚ و اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﻼی ﻣﺎ‪ ،‬وزﻧ ٌﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﯽ ﭼﺮﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ‪ 14‬ﺳﺎل در ﺁن ﮐﺸﻮر‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ﻧﺠﻒ‪ ،‬واﻗﻊ در ﺟﻨﻮب ﺑﻐﺪاد ﮐﻪ ‪ 125‬هﺰار‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺳﮑﻨﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ در ﺿﻤﻦ ﻳﮑﯽ از ﺷﻬﺮهﺎی ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻼب اهﻞ‬ ‫ﺗﺸﻴﻊ در ﺁن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎی ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺁﻧﺠﺎ ﻳﮑﯽ از ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺑﻮد واﻟﺒﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ‬ ‫دوﻟﺘﯽ را‪ ،‬ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ و راﺣﺖ ﺑﺎ ﺁن هﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬دﻻﻳﻞ‬ ‫اﻳﻦ رواﺑﻂ ﻏﻴﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺣﺪس زد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻔﺮﻋﻨﯽ ﮐﻪ در ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺳﺮاغ‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺼﺮًا ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺬهﺐ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻂ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮﺣﻖ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت و ﻣﺎدﻳﺎت‪ ،‬ﻃﺒﻌًﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩ ام ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ واﻗﻌﯽ »ﺑﻌﺜﻴﺴﻢ« ﭼﻴﺴﺖ و ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﺣﺪ ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺮب ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭼﭗ اﺳﺖ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ هﺎی ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ و از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻳﮏ ﺣﺰﺑﯽ اهﺪاﻓﺶ را ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻠﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻮﺳﻴﺎل‬ ‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﻦ ﺟﻮر در ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻌًﺎ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺁزادی ﻣﺮدم ﻋﺮاق را در اﻧﺘﺨﺎب ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻔﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ :‬ﺁن ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اوﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ازﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر دوﻟﺖ ﺑﻌﺚ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﮑﻨﺪ‬ ‫وﭼﻮن او ﻟﺠﺎﺟﺖ وﺳﺮﺳﺨﺘﯽ ﮐﺮد ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎک ﻋﺮاق را ﺗﺮک ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺮز ﮐﻮﻳﺖ رﻓﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ او اﺟﺎز ٌﻩ ورود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ دادﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮ هﻢ هﻤﻴﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ او از‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﭘﻨﺎهﻨﺪﮔﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻴﻨ ٌﻪ ﺷﺪﻳﺪ او را ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺮاﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺮوﻧﺶ راﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﺷﺶ‬ ‫ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺶ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﺎ ﺁﺗﺶ ﮐﻴﻨﻪ هﻨﻮز ﺗﻨﺪ ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﯽ زد‪ .‬ﺑﺮای اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺎر هﻢ ﺗﻤﺎم دﻻﻳﻞ و ﺑﻬﺎﻧﻪ هﺎی ﻣﻤﮑﻦ را ﭘﻴﺪا ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﻘﺮای ﻋﺮاق هﻢ ﻣﺜﻞ او ﺷﻴﻌﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ‪ 55‬درﺻﺪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪% 45‬‬ ‫ﺳﻨﯽ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﮐﺜﺮﻳﺖ هﻢ دارﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﻌﺚ ﻻﺋﻴﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺰاوار هﻴﭻ ﻧﻮع ارﻓﺎﻗﯽ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در اﻓﺘﺎدن ﺑﺎ ﻋﺮاق و ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺸﻨﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻼح هﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺣﮑﻢ‬ ‫ﺟﻬﺎدی را دارد ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮﺗﺮی ﻃﻠﺐ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺷﺮﮐﺖ در ﺁن ﺗﻦ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺮاق ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ و ﺧﻄﺮﻧﺎک را‬ ‫ﺁﻏﺎز ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺮاق ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻬﺎﺟﻢ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻣﻼ ﺑﺎ ارﺳﺎل‬ ‫ﻣﺰدوران‪ ،‬ﺁدﻣﮑﺸﺎن و ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﺮدن هﻤﺴﺎﻳﻪ ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺮاق را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻧﺎﮔﺰﻳﺮش ﮐﺮد؟ ﺣﻀﻮر دو ﮔﺮوﻩ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮای ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق‪،‬‬ ‫‪147‬‬

‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﻣﺪاوم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮران ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﮏ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺛﺒﺎت‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ دوﻟﺘﯽ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ درﻣﻤﻠﮑﺖ او‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺬهﺐ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺎﺧﺖ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﻣﻠﺘﯽ در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﺪ ﺧﺎص ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﻓﺮهﻨﮓ ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬دﻳﻦ ﻳﺎ ادﻳﺎن ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ .‬در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺬهﺐ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و اﮔﺮ ﻧﻴﺮوﻳﯽ از ﺧﺎرج ﻣﺪﻋﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری ﺷﻮد‪ ،‬وﻇﻴﻔ ٌﻪ دوﻟﺖ ﺁن اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮای ﭘﻴﺪا ﮐﺮدن ﻧﻔﻮذ و ﻳﺎ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻳﺎ ﺟﺬب و ﺟﻠﺐ‬ ‫ﻣﺮدم هﻤﻪ ﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺣﻘﻮق دول‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮای ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺸﻮری‬ ‫از راﻩ و رﺳﻢ ﺧﻮد‪ ،‬داﻋﻴﻪ هﺎﻳﯽ اﺳﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﻋﻴﻦ ﺗﺄﺳﻒ ﺷﺪﻳﺪ از ﺟﺮاﺣﺘﯽ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﮑﺮ ﮐﺸﻮرم وارد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ را درک ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن اﻳﺮان وﻋﺮاق‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1975‬ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن‬ ‫ﻗﺮارداد اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ازﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬هﺴﺘ ٌﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﻣﺮزی ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ درﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬دوﺳﺘﯽ ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻮد‬ ‫)ﻣﺮﺣﻮم ﮐﺎﻇﻤﯽ( و ﺑﻌﺪ هﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﺼﺪق ﭘﻴﻮﺳﺖ روزی ﻣﺎﺟﺮای ﮔﻔﺘﮕﻮی ﻣﻴﺎن رﺿﺎ‬ ‫ﺷﺎﻩ و ﻧﻮری ﺳﻌﻴﺪ و ﻓﺮوﻏﯽ را ﺑﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻮری ﺳﻌﻴﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﮑﺮ و ﺣﻴﻠ ٌﻪ ﻣﻤﮑﻦ را‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ از ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﺷﻂ اﻟﻌﺮب را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺣﻀﻮر اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ هﻢ در ﺁن زﻣﺎن در ﻋﺮاق‪ ،‬در ﺳﻬﻞ ﮐﺮدن‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻧﻮری ﺳﻌﻴﺪ ﺑﯽ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ در ﻣﻘﺎﺑﻞ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺮارداد اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﮐﻪ در‬ ‫زﻣﺎن ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻧﻔﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن اوﺿﺎع ﺑﻪ وﺿﻊ ﻃﺒﻴﻌﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺁن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺁب هﺎی رودﺧﺎﻧ ٌﻪ ﻣﺮزی‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺧﻂ ﻣﻴﺎﻧﯽ ﺗﺎﻟﻮگ ‪ Thalweg‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫هﻴﭻ ﮐﺲ از اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺎﮐﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺟﺰ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺮارداد را‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﺷﺎﻩ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽ ﺷﻤﺮد‪ .‬اﻳﻦ رﻓﺘﺎر دو ﭼﻨﺪان ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﭼﻮن ﻃﺒﻖ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮاد هﻤﻴﻦ ﻗﺮارداد اﻳﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ دﻩ هﺰار زاﺋﺮ‬ ‫رواﻧ ٌﻪ ﮐﺮﺑﻼ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ هﻤﻴﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﺎم ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻮﺟﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺮاﮐﺰی ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﻣﺮدﻣﺶ را ﺑﻪ ﻗﻴﺎم وادارد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻇﺎهﺮی‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﮕﺮی ﺑﯽ ﺷﺮﻣﺎﻧﻪ ای را از ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮدن ﻗﺮارداد ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺟﻨﮕﯽ را ﺁﻏﺎز ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم را از ﻣﺸﮑﻼت داﺧﻠﯽ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺮای ﻋﻼج‬ ‫ﺑﻴﻤﺎری ﺑﯽ ﻟﻴﺎﻗﺘﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﺎن اﻳﻦ درﻣﺎن ازﻟﯽ و اﺑﺪی ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﻳﺶ در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ و ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ در ﺑﺎرﻩ اش داد ﺳﺨﻦ ﺑﺪهﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺗﺤﺮﻳﮑﺎت رواﻧﯽ ﻋﻤﺎل ﺧﻤﻴﻨﯽ درﺧﺎک ﻋﺮاق‪ ،‬رادﻳﻮی ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ در‬ ‫ﺗﻤﺎم روز ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻮهﻴﻦ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﻌﺚ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم‪ ،‬ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ را »ﮔﻨﺪﻩ ﮔﻮ«‪» ،‬ﮐﺎﻓﺮ«‪،‬‬ ‫»ﻣﺄﻣﻮر اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ« ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ و اﻇﻬﺎراﺗﯽ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد‪» :‬ﺻﺪام ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﮕﺬارد ﮐﻪ ﻋﺮاﻗﯽ هﺎ ﺧﻮد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ...‬وﻇﻴﻔ ٌﻪ هﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ رژﻳﻢ ﺑﻐﺪاد ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را از ﻗﻴﺪ اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺑﻌﺜﯽ هﺎ ﻧﺠﺎت‬ ‫دهﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺁﺷﮑﺎر و زﻧﻨﺪﻩ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﻃﺒﻖ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ :‬ﺁﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﮑﻴﻢ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻓﮑﺮ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖ‬ ‫‪148‬‬

‫ﻋﺮاق را هﻢ ﭼﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺎﻣﺎن دهﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ از ﻧﻈﺮ او‬ ‫اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬درﭘﻬﻨ ٌﻪ ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻢ واﺣﺪ را داﺷﺖ و ﻋﺮاﻗﯽ هﺎ هﻢ ﻃﺒﻌًﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻈﺎهﺮات را ﺟﺪی ﺗﻠﻘﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎهﯽ اﻳﻦ وﺿﻊ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫وﺑﻌﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﻮد را در دﻧﻴﺎی ﻋﺮب ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺛﺒﺎﺗﺶ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد از ﺧﻮد دور ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫درﺧﺎرج هﻢ دﺳﺖ هﺎﻳﯽ ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ در ﮐﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ دو رﻗﻴﺐ را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﮐﺮاﻧ ٌﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺑﯽ ﻃﺮف ﻣﺎﻧﺪن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﮑﺮ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺮاق ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺧﻮاهﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ دو‬ ‫راﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺁﻳﺖ اﷲ ﮐﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ دﻧﻴﺎی ﻏﺮب و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻬﺮان ﺑﺴﺎزﻧﺪ وﺣﺘﯽ ﻣﺎﻧﻊ از‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرهﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﮐﻤﮏ هﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺣﺎل ﻣﺒﺎرزﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻧﭙﺮدازﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﻮدﺗﺎن درد ﺳﺮ درﺳﺖ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺑﻌﺪ ﺣﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫در ﺑﺎﻻ اﺣﺴﺎس ﺷﺨﺼﻴﻢ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم و ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺮاق ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺤﺮﻳﮑﺎت اﻣﺎم ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻦ در ﺣﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻢ ﮐﻮﺷﻴﺪم ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮوز ﺁن ﺷﻮم‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﻣﻦ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻋﺮاق و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ٌﻩ ﺁن دوﻟﺖ ﻣﺬاﮐﺮات و‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎﻳﯽ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺧﻮد ﺁن هﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺪاوﻣًﺎ ﺁن هﺎ را از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﺷﺪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ را‬ ‫ﻣﻨﺰوی ﮐﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ راﻩ وﺳﺎﻳﻞ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ اش را ﻓﺮاهﻢ ﺁورﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻨﮓ ﭼﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ؟ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ رژﻳﻢ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻤﺶ ﮔﺮدﺁﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﺧﺎرﺟﯽ را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬ ‫ﺑﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﻔﺲ ﺟﻨﮓ ﺑﺮای دﻓﺎع از وﻃﻦ‪ ،‬رژﻳﻢ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮای هﻤﻪ ﺑﯽ ﻓﺎﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻘﻄ ٌﻪ ﻧﻈﺮ را در ﺗﻤﺎم اﻋﻼﻣﻴﻪ هﺎﻳﻢ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪم وﺑﺎز ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎی ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫از زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﻃﺒﻌًﺎ رواﺑﻂ ﻣﻦ ﺑﺎ رهﺒﺮان ﻋﺮاق ﻗﻄﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﯽ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﻮادث ﻣﺮا ﺑﯽ ﺣﺪ ﻧﺎراﺣﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ژﻧﺮال دوﮔﻞ هﻢ ﺷﺒﯽ ﮐﻪ ﻧﺎوﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻪ دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ در‬ ‫ﺑﻨﺪر ﻣﺮس اﻟﮑﺒﻴﺮﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﯽ ﺳﺮﮐﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ هﺪﻓﯽ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ درﻋﻴﻦ ﺑﯽ ﺗﺤﻤﻠﯽ ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﮐﻨﺪ وﺑﯽ ﺷﮑﻮﻩ ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورد‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮای ﮔﺮوﮔﺎن هﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ‬ ‫ﺑﻮد ودﻳﮕﺮ »ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺰرگ« ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﺑﺮای ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻋﻤﻠﻪ واﮐﺮﻩ اش وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ هﻢ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻧﻈﺮاو »ﺷﻴﻄﺎﻧﮑﯽ« ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰی ﻋﺎﻳﺪ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻮد‬ ‫ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻬﺎﻧﻪ ای ﺑﺠﻮﻳﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در ﺑﺎر ٌﻩ ﻗﺤﻄﯽ‪ ،‬هﺮج و ﻣﺮج ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺷﺪت ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ او اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ دهﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺎ درﺣﺎل ﺟﻨﮕﻴﻢ! اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺳﻼم ﻋﻠﻴﻪ ﮐﻔﺎر اﺳﺖ وﻧﻴﺎز ﺑﻪ از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﯽ دارد«‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ در ﺻﻔﻮف ﻧﻴﺮوهﺎی ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎم دﻻﻳﻞ ﻻزم را ﺑﺮای ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدن‬ ‫از ﺧﻤﻴﻨﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺰﻣﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﻤﺮﺷﺎن ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮهﻴﻦ دﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫هﻴﭻ ﺗﺄﻣﻴﻨﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻧﻴﺎز داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪149‬‬

‫ﺁن هﺎ اﻳﻦ اﻣﮑﺎن را داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ درﻣﻮﻗﻊ ﻟﺰوم و ﺑﻪ ﻓﺮض ﻳﮏ ﻗﻴﺎم ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺁﺑﺮوﻳﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺨﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن اﻧﻬﺪام ﮐﺎﻣﻞ ارﺗﺶ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ رود ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﮑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ارﺗﺶ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻋﻼم ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ!‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﺜﻞ هﻤﻪ ﺟﻨﮓ هﺎ اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺮاق ﮐﻪ هﺮﮔﺰ ﺑﺮای ﻣﺎ ﺧﻄﺮی ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺮوز‬ ‫هﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ هﺮ دو ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﻄﻘ ٌﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰﻳﻢ وﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﺎن ﺑﻪ هﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬رژﻳﻢ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻋﺮاق درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ را ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺁدم هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻮض ﮐﻨﺪ ﺟﺰ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و درﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد‬ ‫هﻤﺴﺎﻳﻪ اش را‪ .‬ﻇﺎهﺮًا اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺪﻳﻬﯽ در ﺳﻮرﻩ هﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻃﺒﻖ ﺁﻧﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫درج ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪150‬‬

‫‪5‬‬ ‫ﺗﺸﻴﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‬ ‫اﻳﺮان ﺟﺰﻳﯽ از ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻊ هﺬا ﺣﺪود ﻻاﻗﻞ دوﻗﺮن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ درﻋﻴﻦ‬ ‫ﺟﺪاﻳﯽ ﻣﺬهﺐ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ادارﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻔﻮذ ﻣﻼهﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻩ وﻗﺖ ﺷﺪت‬ ‫ﻳﺎ ﺿﻌﻒ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪی ﻣﻘﺎم ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ‪ ،‬ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪار دادﻩ ﻧﺸﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺁوری ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺁﺧﻮﻧﺪ هﺎ ﺑﻪ ﻓﮑﺮش رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ٌﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم هﺎ را ﺧﻮد در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ؟ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻗﺴﻢ ﻧﻤﯽ ﺧﻮرم‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ از‬ ‫ﻗﺮﺁن ﺳﻮرﻩ هﺎ ﻳﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻢ – و ﮔﺎﻩ هﻢ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽ ﮐﻨﻢ – ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮی ﮐﻪ او از ﮔﻔﺘﻪ هﺎی‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دارد‪ ،‬در ﺗﻀﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻠﯽ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ﺧﺎﺻﻴﺖ داﺷﺖ و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﻋﺪﻩ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدی را از وﺟﻮد ﺗﺸﻴﻊ ﺁﮔﺎﻩ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﺎ از اﺳﻼم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﺪ‪،‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»اﻳﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺰ اﺳﻼم هﻴﭻ ﭼﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻦ از ﺳﺮﺣﺪ هﻢ ﮐﻪ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﯽ روم ﺑﺎز اﺳﻼم اﺳﺖ«‪ ،.‬زﻳﺎد اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻊ هﺬا ﻋﺮاﻗﯽ هﺎ ﺑﻪ او ﺟﻮاب ﻣﯽ دهﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﺎ ﻋﺮﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اﻳﺮاﻧﯽ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ«‪ .‬ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ هﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻋﻴﻨًﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ هﻢ ذﻳﺤﻖ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺁﻧﮑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺮﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗﻮری اﻳﺮان وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر هﻢ‬ ‫ﮐﻬﻨﺴﺎل ﺑﻮد‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﺮای وﻳﺮان ﮐﺮدن ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻮﻟﺪوزر ﺑﻪ ﺁن ﺟﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪،‬‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ هﺠﻮم ﺁورد و ﻣﺎﻧﻊ از ﺧﺮاﺑﮑﺎری هﺎ ﺷﺪ و ﺗﻈﺎهﺮاﺗﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻃﺒﻖ ﻏﺮﻳﺰ ٌﻩ رﻳﺸﻪ دار وﻋﻤﻴﻖ ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻣﺪاﻓﻊ ﻓﺮهﻨﮓ ﮐﻬﻨﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و رﺳﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺁن وﺟﻮد داﺷﺖ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺮد‬ ‫وهﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺁﺛﺎر ﻣﺬاهﺐ ﭼﻨﺪ ﺧﺪاﻳﯽ را ﻣﺤﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻼم هﻢ‬ ‫ﻗﺎدر ﻧﺸﺪ ﻋﺎدات و اﻋﺘﻘﺎدات اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﺮوﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ دوﻧﻤﻮﻧﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪:‬‬ ‫اﻳﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ از ﺁن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ام و در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن وﻧﻴﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺗﻤﺎﺳﺶ ﺑﺎ دﻧﻴﺎی ﻋﺮب درﺣﺪاﻗﻞ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭼﻮن‬ ‫دور از ﺷﻬﺮهﺎی ﺑﺰرگ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺮادش اﻋﺘﻘﺎدات زرﺗﺸﺘﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و‬ ‫ﺁن هﺎرا ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات ﻣﺬهﺐ ﺟﺪﻳﺪ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺪﻳﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﺰﺁن دﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺎدات‬ ‫و ﺳﻨﻦ و رﺳﻮم ﻣﺮدم ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺮا ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و ﻓﺮهﻨﮓ ﻗﺪﻳﻤﯽ‬ ‫ﻣﻠﯽ ﮐﻤﺎﮐﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮﻣﻼهﺎی اﻳﺮاﻧﯽ اﻻﺻﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮفهﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻣﺘﻔﮑﺮان زدﻩ اﻧﺪ از‬ ‫دﻳﺪ ﻳﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﻗﻌﯽ ﺟﺰ ﮐﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮی ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﺎ زﻗﺮان ﻣﻐﺰ را ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ را ﺑﻬﺮ ﺧﺴﺎن ﺑﮕﺬاﺷﺘﻴﻢ‬

‫‪151‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺪ را ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ وﺗﻔﺎﻟﻪ را دور رﻳﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻓﻘﻂ ﺁﻧﭽﻪ را‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب‪ ،‬ﻣﺘﻔﮑﺮان اﻳﺮاﻧﯽ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺮﻓﺎن رهﺒﺮ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻘﻂ اﻗﻠﻴﺘﯽ را درﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻋﺪ ٌﻩ ﻗﻠﻴﻠﯽ از ﻧﺨﺒﮕﺎن را ﮐﻪ از‬ ‫اﺛﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ روﻣﯽ ﻣﺘﺄﺛﺮﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺬهﺒﯽ ﮐﻪ‬ ‫هﻮﻳﺪا ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻴﺶ از ﻣﺠﻤﻮﻋ ٌﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺻﺪﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﺎﮐﺮد‪ ،‬وارﺑﺎب ﺟﺪﻳﺪ اﻳﺮان از‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ هﻴﭻ اﻣﺘﻨﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وی ﺑﺮوز ﻧﺪاد‪ ،‬ﺷﮑﻠﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁن را از ﺑﻘﻴ ٌﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻗﺎﻃﻊ اﻋﺮاب و دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺮو ﺗﺴﻨﻦ اﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻋﻠﯽ را‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬در اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﻧﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ را ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻮادﻩ ای ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ام و در‬ ‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ دارم‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻋﻠﯽ ﺳﺮ ﺑﺰﻧﮕﺎﻩ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﺻﺖ دادﻩ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺧﻮد را از اﻋﺮاب ﺟﺪا ﮐﻨﻴﻢ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﻐﺎل ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺮج دهﻴﻢ‪.‬‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ رﻳﺸﻪ هﺎی ﻣﻠﯽ دارد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺪﻋﯽ هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﻃﺮف ﺿﻌﻔﺎ را‬ ‫درﻣﻘﺎﺑﻞ اﻗﻮﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ذﮐﻮر ﻧﺪاﺷﺖ و ﻋﻠﯽ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺪر زن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ را داﺷﺖ ﮐﻪ‬ ‫هﻢ ﺧﻮن ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺰار اﺳﻼم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در دو ﻗﺮن اول اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﺴﺘﻘﻤﻴًﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻮد وﺧﻮد ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﺴﻴﺎر واﻻﺗﺮ از اﻋﺮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺰاران ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﺎزﻣﺎن هﺎ و دﺳﺘﮕﺎﻩ هﺎی دوﻟﺘﯽ را اﻳﺮاﻧﻴﺎن ادارﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﯽ زﺑﺎن‬ ‫دﻳﻮاﻧﯽ ﺧﻠﻔﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻣﺸﺮب اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺁﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ در ﺁﻏﺎز در دﻣﺸﻖ و ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺎس ﭘﺲ از ﺁن هﺎ در ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﺑﺴﺎط ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﻳﯽ ازﻧﻮع ﻧﻬﺎدهﺎی روﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﮐﺎر‬ ‫ﺳﻬﻠﯽ ﻧﺒﻮد و اﻳﺮان هﻢ از اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮای ﺗﺜﺒﻴﺖ اﺳﺘﻘﻼﻟﺶ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻟﯽ از ﻃﻨﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﺪر ﺗﺸﻴﻊ و ﺁﻏﺎز ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ را در زﻣﺎن رﻳﺎﺳﺖ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮری ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ﺑﺎ هﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات زدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺮگ ﺑﺮﺧﻤﻴﻨﯽ« و ﻳﺎ ﺣﺘﯽ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد ﺷﺎﻩ« ﻳﺎ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد ﺑﺨﺘﻴﺎر«‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﻌﺎرهﺎ را ﻣﯽ دادﻧﺪ هﻴﭻ ﮐﺪام اﻣﺮوز زﻧﺪﻩ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر داد ﻣﯽ زدﻧﺪ‪:‬‬ ‫»زﻧﺪﻩ ﺑﺎد رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر« و ﮐﺴﯽ هﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺁن هﺎ اﻳﺮاد ﺑﮕﻴﺮد ﮐﻪ ﭼﺮا از‬ ‫ﭘﺴﺮﻣﻌﻨﻮی ﺁﻳﺖ اﷲ دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدهﻢ ﻣﻴﻼدی هﻤﻴﻦ روﻳﻪ راﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد زدﻳﻢ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد ﻋﻠﯽ« و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﻳﻦ را ﻗﺪر‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻬﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺁﺷﻔﺘﻪ ﺷﻮد؟ ﺑﻪ اﻳﻦ روال ﻋﻠﻴﻪ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻋﺮب ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﻢ‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻘﺎی ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟ ٌﻪ اﻣﺮوز ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺬارﻳﻢ ﺗﺸﻴﻊ‪،‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎﻣﺶ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﺁﻳﺖ اﷲ ﮐﺬا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺬهﺐ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دﻧﯽ ﺗﺮﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻗﻬﻘﺮاﻳﯽ ﺗﺮﻳﻦ و ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒ ٌﻪ ﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻼﺣﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ او دارﻳﻢ ﮐﺘﺎب ﺧﻮد‬ ‫اوﺳﺖ‪» ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﻳﻞ«‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪﻩ و درﺧﻮد اﻳﺮان ﺻﺪهﺎ هﺰار‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ اش ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﭘﺨﺶ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب را ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﺷﺘﺒﺎهﯽ ﺗﺎﮐﺘﻴﮑﯽ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ اش ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﺎﻳﯽ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻼف‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﻮد‬ ‫‪152‬‬

‫ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺖ اﻳﻦ اﺛﺮ در ﺳﻄﺤﯽ وﺳﻴﻊ ﭘﺨﺶ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺁن را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ هﻤﻴﺸﻪ اﻋﺘﻘﺎدم ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺎزﻩ داد هﺮﮐﺲ هﺮ ﻳﺎوﻩ ای ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬درﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﺮدم هﻤﻴﺸﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫درهﺮ ﺻﻔﺤﻪ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺟﻬﻞ و اﺑﺘﺬال و ﻣﻬﺠﻮر ﺑﻮدن ﻧﻴﺎت ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬داد ﻣﯽ زﻧﺪ و‬ ‫ﺗﻮهﻴﻨﯽ ﻣﺪاوم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻌﻮر و ﺷﺮم ﺁدﻣﯽ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧ ٌﻪ ﺟﻬﻞ‪ :‬ﺁﻳﺖ اﷲ‪ ،‬ﺁﻣﭙﻪ دﮐﻞ‪ Empedocle 1‬را‬ ‫هﻢ ﻋﺼﺮ داود ﻧﺒﯽ ﻣﯽ ﺷﻤﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﻳﻦ دو‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﻬﻠﯽ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن! ﺑﺮای ﻳﻮﻧﺎن ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬رژﻳﻢ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﻣﯽ ﺗﺮاﺷﺪ و‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف را »ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻠﻮم دﻳﻨﯽ« و »ﺷﻬﻴﺪ راﻩ ﺣﻖ« ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪای ﻳﮕﺎﻧﻪ وادارد‪ .‬ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ در داﻻن هﺎی ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻮﻻن داد ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﺑﻠﻴﻎ ﻣﯽ رﺳﺪ‪» :‬ﺧﺎک ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﻏﺮﺑﯽ هﺎ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻣﺎ را‬ ‫ﻣﺮﻋﻮب ﮐﻨﻨﺪ وﻋﻠﻮم ﺧﻮد را‪ ،‬ﮐﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻧﮕﯽ هﺎ هﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮهﻢ ﺑﻪ ﺁن دﺳﺖ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺟﺪی ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮﻳﻢ!«‬ ‫ﻻ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻮدﻩ هﺎی ﻋﻮام‬ ‫اﻳﻦ اﻏﺘﺸﺎش ذهﻦ ﻧﺎهﻨﺠﺎر و ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪی اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫راﺟﻠﺐ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺶ هﺎﻳﯽ از اﻳﻦ ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ دل ﺁﺷﻮﺑﻪ‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫ﺁور ﺑﻪ »ﺑﻮل« و »ﻏﺎﻳﻂ« ﻳﺎ »زﻧﺎ« ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﺑﺨﻮاﻧﺪ و دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ و ﺗﺰﻟﺰل ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫هﺮ ﺧﻄﺎﻳﯽ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻗﺼﺎص ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ؛ دﺳﺖ دزد را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻳﺪ؛ ﺧﻮن ﻗﺎﺗﻞ را ﺑﻪ ﺟﺎی‬ ‫زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺶ ﺑﺎﻳﺪ رﻳﺨﺖ؛ زن ﻳﺎ ﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر را ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪ زد‪.‬‬ ‫ﻳﺎ‪ :‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﻳ ٌﻪ ﺳﺎدﮔﯽ وﺳﻬﻮﻟﺖ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻗﻀﺎﻳﯽ‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺪﻧﯽ را ﺑﻪ راﺣﺖ ﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﺣﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ‬ ‫ﺷﺮع هﻤﺮاﻩ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺟﻼد و ﻳﮏ ﻗﻠﻢ و دوات ﺑﻪ ﺷﻬﺮی ﺑﺮود و در ﺑﺎر ٌﻩ ﺗﻤﺎم ﺧﻄﺎﮐﺎران‬ ‫ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ و اﺣﮑﺎم را ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫ﺳﺎدﻩ ﻟﻮح ﺗﺮﻳﻦ ﺁدم هﺎ هﻢ ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﺳﻄﻮر ﻣﯽ ﻓﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﻮﺟﻮدی‬ ‫ﺳﺮوﮐﺎر دارد‪ .‬وﻗﺘﯽ دراداﻣ ٌﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪ :‬هﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﺷﺮﻋﯽ ﮐﻪ هﻔﺖ ﺷﺮط زﻳﺮ را دارا‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺮﺁﻧﯽ را ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﻴﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺮاﻣﺰادﻩ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﮑﻢ را در ﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺘﻬﻢ اﺟﺮا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺑﻮد اﻳﻦ ﻣﺠﻨﻮن را ﺳﺮ ﻣﺮز ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﻳﻮاﻧﻪ ای ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫»ﻣﯽ ﺗﻮان درﻳﮏ روز ‪ 20‬ﺣﮑﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺎدر و اﺟﺮا ﮐﺮد‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫ﺑﺮای رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل وﻗﺖ ﺗﻠﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ«‪ ،‬ﺧﻮﻧﯽ ﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﻏﺮب را‬ ‫هﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﺶ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮود درﻟﻨﺪن ﻳﺎ ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺮش‬ ‫را در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﺑﺎد ﺑﺪهﺪ!‬ ‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﻳﯽ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮش ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺿﺮس ﻗﺎﻃﻊ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﯽ ﺷﺮﻣﺎﻧﻪ ای ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﭼﺎدر ﺳﺮﮐﺮدن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺴﺎرات ﻣﺎدی‬ ‫وﻣﻌﻨﻮی ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮر ﻣﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻮﮐﺪًا ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﻼﻩ ﻣﺴﺨﺮﻩ ﻏﺮﺑﯽ ﺳﺮﮔﺬاﺷﺘﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺧﺠﺎﻟﺖ اﺳﺖ و اﺳﺘﻘﻼل ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽ اﻧﺪازد و ﺑﺮﺧﻼف اراد ٌﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫اﺳﺖ!‬ ‫و در ﺟﺎی دﻳﮕﺮ‪ :‬وﻗﺖ ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن ﺁب ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺶ اﺻﻞ را رﻋﺎﻳﺖ ﮐﺮد‪ :‬اﻟﻒ – ﻻﺟﺮﻋﻪ‬ ‫ﺁن را ﺳﺮﮐﺸﻴﺪ ﻧﻪ ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺮﻋﻪ‪ ،‬ب – اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ج – ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻗﺒﻞ وﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺁورد‪ ،‬د – در ﺳﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻩ – ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬و –‬

‫‪153‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺑﺮ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻈﻠﻮم ﺣﻀﺮت اﺑﺎﻋﺒﺪاﷲ وﺁل او ﺻﻠﻮات و ﺑﺮﻗﺎﺗﻠﻴﻨﺶ ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬ ‫هﺬﻳﺎن ﮔﻮﻳﯽ دﻳﮕﺮ‪ :‬از ﻧﮑﺎح ﭘﺴﺮان ﻳﺎ دﺧﺘﺮان ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در اوج ﺟﻮش و ﺧﺮوش‬ ‫ﺟﻨﺴﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﻗﺒﻞ از ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا از ازدواج ﭘﺴﺮ ﻳﺎ دﺧﺘﺮ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؟‬ ‫درﮐﺸﻮری ﭼﻮن ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻟﺪ وﺗﻨﺎﺳﻞ ﺑﺎﻻﺳﺖ و ‪ 51‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺁن‬ ‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 20‬ﺳﺎل دارد‪ ،‬اﺻﺮار ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁوردن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﻦ ﺧﻄﺎی ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺁﻳﺖ اﷲ را ﻓﺮدا ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﺎن ﺧﻮاهﺪ داد؟‬ ‫اﮔﺮ ﺻﺪهﺎ هﺰار ﻧﺴﺨﻪ از »ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ«‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ هﺎﻳﯽ از ﺁن از رادﻳﻮ ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از‬ ‫ﺗﺮاﺷﻴﺪن رﻳﺶ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮدن ﺷﻬﻮت ﺁﻟﻮد ﺑﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪ هﺎ وﻣﻨﻊ ﻃﺒﻞ ﻧﻮاﺧﺘﻦ در‬ ‫زﻣﻴﻦ هﺎی ورزﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺮای ﺁﻧﺎن ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و ﺁزادی ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺁورد‪ ،‬ﺣﺬر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت هﺮ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪ ٌﻩ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻤﻴﻖ ﺁن ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ادﺑﻴﺎت ﻣﺎ ﺳﺮﺷﺎر‬ ‫از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺿﺪ ﺁﺧﻮﻧﺪی و اﺷﻌﺎر ﻣﺎ ﭘﺮ از ﻧﮑﺎﺗﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻼهﺎﺳﺖ – هﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺮاﻧﯽ هﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن وهﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺎﻓﻈ ٌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﺎن‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫از زﻣﺎن از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن ﻣﺬهﺐ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ هﺮ دور ٌﻩ‬ ‫ﻼ در زﻣﺎن درﮔﻴﺮی ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺑﺎ روﺳﻴ ٌﻪ‬ ‫ﺗﻨﺰل ﻣﻠﺖ ﻣﺎ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﻣﻼﻳﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺗﺰاری‪ ،‬ﭘﺎی ﻣﻼهﺎ درﻣﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻼﻳﺎن ﺗﺒﺮﻳﺰ از ﺗﺰار رﺷﻮﻩ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﮐﻨﺴﻮل‬ ‫روس ﻧﻘﺸﻪ ﻃﺮح ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﺁن ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬ازدﺳﺖ رﻓﺘﻦ دو اﺳﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از‬ ‫ﺁن هﺎ اﻣﺮوز ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻮروی را ﺗﺸﮑﻴﻞ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ ﻣﻼهﺎ ﮐﻪ از ﺻﺤﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺁﻓﺘﺎﺑﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻢ راﺑﻄﻪ و ﺗﻔﺎهﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و اﻳﻦ رواﺑﻂ را ﺗﺎ روزی ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ و ﺣﻖ رأی زﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎزﻩ ﭘﺲ از ﺁن هﻢ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و هﻮﻳﺪا ﭘﻮل هﺎی ﮐﻼﻧﯽ از ﺧﺰاﻧ ٌﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاﻳﯽ ﮐﻪ از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻩ و روﺣﺎﻧﻴﻮن اهﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺮای هﻤﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ داﺳﺘﺎن اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎهﯽ ﻗﺒﻞ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻣﻴﺎن‬ ‫راﻩ ﻟﻴﺒﯽ و رم‪ ،‬ﻣﻔﻘﻮداﻻﺛﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از »ﺁﻳﺖ اﷲ ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ« ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺻﺪر ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﺑﻨﺪﻩ اﻳﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬او را ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﻟﺒﻨﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و‬ ‫ﺻﺪر ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﺁن ﮐﺸﻮر را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ و ﺑﺎل ﺑﺎزﺗﺮ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬هﻤﻪ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﻟﺒﻨﺎن از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻘﺎم ﺳﻮم را در دﻧﻴﺎ دارد)ﺑﻌﺪ از اﻳﺮان وﻋﺮاق(‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ در ﻃﺮح هﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ وﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ اش اﻳﻦ رؤﻳﺎ را درﺳﺮ ﻣﯽ ﭘﺮوراﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺪراﺳﻴﻮﻧﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺑﺎل ﺧﻮد ﮔﻴﺮد )اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ ﻗﺒﻞ‬ ‫از ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد‪ (.‬ﺻﺪر ﻗﺮار ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻟﺒﻨﺎن اﻣﮑﺎن دهﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ از ﻃﺮف ﻗﺪرﺗﯽ هﻤﮑﻴﺶ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟﺰﻳﻴﺎت اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎواک ﻃﺮح رﻳﺰی ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮر وﻳﮋﻩ‪ ،‬در داﺧﻞ ﻟﺒﻨﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد و هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺮاد ﺑﻮد ﺗﺎ اوﺿﺎع ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻳﮏ ﭼﮏ ‪500‬‬ ‫هﺰار دﻻری‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﻗﺮار ﺑﻮد ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ او ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر رواﺑﻂ‬ ‫را ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﺮﻳﺪ و ﺁﺷﮑﺎرا دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد از او زد‪.‬‬

‫‪154‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ازﻣﻌﻤﺎی ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪن او ﭘﺮدﻩ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺎ او ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮد )ﭘﺴﺮش ﺧﻮاهﺮزاد ٌﻩ ﺻﺪر را ﺑﻪ هﻤﺴﺮی ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪ ،‬اﻳﻦ رﻗﻴﺐ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد‪ .‬ﻋﻘﻴﺪﻩ دﻳﮕﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ او‬ ‫ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺷﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺬاﻓﯽ ﺳﺮ ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر را زﻳﺮ ﺁب ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬درهﺮ ﺣﺎل ﺧﻤﻴﻨﯽ از‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻟﻴﺒﯽ ﺳﺮاغ ﺻﺪر را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﻗﺮار ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻗﺬاﻓﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫او اﺟﺎز ٌﻩ ورود ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﻧﺪاد‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﮔﺮوﻩ ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ »اﻣﻞ« ﮐﻪ در ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ و از ﺧﻤﻴﻨﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ و اﻋﺎﻧﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻓﺮاد ﮔﺮوﻩ اﻣﻞ را ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ و داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ از‬ ‫دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد هﻤﺮاﻩ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ ﻣﯽ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و از ﺁن هﺎ‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ درﻟﻴﺒﯽ و ﺣﺘﯽ ﻋﺪﻩ ای در ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت‬ ‫ﭼﺮﻳﮑﯽ اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﺗﺮورﻳﺴﺖ هﺎی ﺣﺮﻓﻪ ای ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺁﻧﭽﻪ را‬ ‫ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠ ٌﻪ ﻋﻤﻞ در ﺁوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوﻩ اﻣﻞ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻏﺮﻳﺒﯽ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻟﺒﻨﺎن و ﺳﻨﯽ هﺎ و ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺘﻮان‬ ‫از ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈ ٌﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ در اﻳﺮان ﻗﺒﻞ از ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺣﺮف زد‪ .‬درﻋﻮض ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﻃﯽ ﻣﺎﻩ هﺎ اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﺑﺎزداﺷﺖ هﺎ و اﻋﺪام هﺎی ﺑﺪون ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻘﺸﯽ‬ ‫ﻣﻬﻢ ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎی ﺳﺎواک‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺴﺮان و ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم‬ ‫دراﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﻧﻘﺶ ﭼﻤﺎق ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎزی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁن هﺎ را ﻣﯽ ﺷﺪ از اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﺮف ﻧﻤﯽ زدﻧﺪ و ﻳﺎ ﻟﻬﺠﻪ ای ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ اﻣﭙﺪوﮐﻠﺲ )اﻧﺒﺎذﻗﻠﺲ( )‪ 435‬ﺗﺎ ‪ 490‬ﻗﺒﻞ ازﻣﻴﻼد( ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻳﮑﯽ از رهﺒﺮان دﻣﮑﺮات هﺎی ﻳﻮﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺁﺛﺎر او از ﺑﺎﺑﺖ‬ ‫ادﺑﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎم و ارزش واﻻ دارد‪.‬‬

‫‪155‬‬

‫‪6‬‬ ‫ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺳﺎدات‬ ‫وﻗﺘﯽ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻧﺘﺰی ﮐﻪ ﻣﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻢ واز ﺻﻤﻴﻢ دل در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر و ﺁرزوی روزی هﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﺟﺰای ﺑﺎﻟﻘﻮ ٌﻩ اﻳﻦ‬ ‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﭼﻪ ﮔﺮوﻩ هﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﺁن ﻋﺪﻩ ای ﮐﻪ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن در اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁن رژﻳﻢ ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ازﻣﺄﻣﻮران ﺳﺎواک‪ ،‬درﺑﺎرﻳﺎن وﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻼن از‬ ‫وﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﮑﻢ اﻋﺎﻇﻢ ﻓﺴﺎد را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺷﻤﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺟﺮأت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺁﻳﺖ اﷲ را ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺁﺷﮑﺎر و ﻣﺘﻌﺪد از او وﺣﺸﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﺻﺪا را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ ای ﺧﺰﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوﻩ دوم اﻓﺮاد ﻃﺒﻘ ٌﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﯽ ﮔﻨﺎﻩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮐﺎری ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﺎ‬ ‫ﮐﺎرهﺎی ﺗﺠﺎری ﮐﻮﭼﮏ دﻟﺨﻮش ﺑﻮدﻧﺪ )ﭼﻮن ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺰرگ در اﻧﺤﺼﺎر ﺳﻮﮔﻠﻴﺎن درﺑﺎر‬ ‫ﺑﻮد(‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻊ در ﺣﺎل اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﯽ ﺟﻬﺖ ﺧﻮدﻣﺎن را درﮔﻴﺮ ﮐﻨﻴﻢ؟«‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ دو ﮔﺮوﻩ ﺑﻪ دﺳﺘ ٌﻪ روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻣﯽ رﺳﻴﻢ‪ :‬ﭼﭙﯽ هﺎی واﺑﺴﺘﻪ و ﭼﭙﯽ هﺎی‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮال هﺎ وﻋﺪﻩ ای از ﻣﻠﻴﻮن و ﻣﻴﺎﻧﻪ روهﺎ‪ .‬اﻳﻦ اﺷﺨﺎص در اﺑﺘﺪا ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﻣﻨﺠﯽ‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎﻋﺮﺑﺪﻩ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از رژﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪ – ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ درﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ – ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﮐﺮدﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎهﻴﺖ رژﻳﻢ هﻢ ﭼﻨﺪان روﺷﻦ ﻧﺒﻮد! ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺪﻩ هﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی دﻳﮕﺮ ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﯽ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ از ﺧﻮاب ﺧﺮﮔﻮﺷﯽ‬ ‫ﺑﻴﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮم ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ را در ﺣﺪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﮐﻨﻨﺪ واﻗﺮار ﺑﻪ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ هﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﺎن دﻳﮕﺮی ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺁهﺴﺘﻪ وﺧﻔﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻣﯽ زدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺻﺪای اﻋﺘﺮاﺿﺸﺸﺎن را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺻﺪا را ﺑﺮای ﻣﺤﮑﻮم‬ ‫ﮐﺮدن ﺗﺤﻤﻴﻼت ﻣﺨﺮب ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدم‪ ،‬درﺻﺤﺮای ﺑﺮهﻮﺗﯽ ﻓﺮﻳﺎد‬ ‫ﻣﯽ زدم ﮐﻪ ﺻﺪا در ﺁن ﺣﺘﯽ اﻧﻌﮑﺎس ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻪ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻧﻪ اﻧﺸﻌﺎﺑﮕﺮی‪ .‬وﻗﺘﯽ اوﺿﺎع وﺧﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﻳﺮان در ﻇﻠﻤﺖ وهﺮج و ﻣﺮج ﻓﺮو رﻓﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﯽ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎز اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁن زﻣﺎن دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﺎهﺪهﺎ و ﻣﺪﻧﯽ هﺎ و ﺑﻨﯽ ﺻﺪرهﺎ ﻳﻌﻨﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ درﺟﺎت‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻃﯽ ﻣﺎﻩ هﺎ و ﺣﺘﯽ ﺳﺎل هﺎ هﻤﮑﺎری ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺾ از ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﻣﻘﺎم و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻬﻤﯽ هﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از رژﻳﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ هﺎ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺼﺪر ﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻧﻴﺮو و ﺷﻬﺎﻣﺘﯽ ازﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دم از ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ وﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ زدﻧﺪ‪ ،‬ﺁن هﻢ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺁن ﻣﺮد ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻃﺮد و ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺁن ﻋﺪﻩ از اﻓﺮاد ﻃﺒﻘ ٌﻪ ﺑﻮرژوای ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﻣﺘﻮﺳﻂ هﻢ ﮐﻪ ﮐﻢ وﺑﻴﺶ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﮐﻨﺎر ﺁﻣﺪﻧﺪ‬ ‫وﻟﯽ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻤﮑﺎری ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫‪156‬‬

‫ﺳﺒﮏ ﻋﻠﯽ اﻣﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻃﯽ دو ﺳﺎل در اﻣﻦ واﻣﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد وﻟﯽ از اﻋﺘﺮاض ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﯽ هﺎ ﺧﻮدداری ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺎر ٌﻩ ﺑﻌﻀﯽ از ژﻧﺮال هﺎ هﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻳﺎ اروﭘﺎ ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺮف‬ ‫ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬هﻤ ٌﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ وهﻤﻪ ﻣﻘﺪم اﻣﺎم را ﮔﺮاﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻓﮑﺮ و ﻧﮕﺮان‬ ‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﮐﺸﻮر هﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻌﻀﯽ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﮔﺬراﻧﯽ دارﻧﺪ و ﺑﻌﺾ دﻳﮕﺮ درﺟﻨﻮب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻳﺎ ﮐﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ﺷﺎهﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﮔﺎﻩ‬ ‫ﻏﻢ ﻏﺮﺑﺖ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺷﺎن را ﻣﯽ ﮔﻴﺮد و ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﺮان اﺷﮏ ﻣﯽ رﻳﺰﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﻟﺤﻈﻪ ای‬ ‫ﮐﻪ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﻳﺎ ﻣﺸﺖ ﮔﺮﻩ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺁﻣﺪ هﻴﭻ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯽ اﻧﺼﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ هﻤﻪ را ﺑﺎ ﻳﮏ ﭼﻮب ﺑﺮاﻧﻴﻢ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎ را ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ درﻣﺠﻤﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن در ﺁﻏﺎز از روی‬ ‫ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ هﺎی ﻓﺮدی و ﻣﺤﺾ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردن اﻣﺘﻴﺎزات ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و رﻗﺎﺑﺖ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ هﺮﮐﺪام ﻣﺠﺰا و ﻳﮏ ﻳﮏ ﺧﻮدی ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﮔﻮﻳﯽ‬ ‫هﺮﮐﺪام ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺠﯽ ﻣﻠﮏ را ﺑﺎزی ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ ای ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ :‬ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ‬ ‫وﺿﻊ داﻣﻦ زدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻇﺎهﺮ ﻣﮑﺮر ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺁﻗﺎﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎهﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ از اﺗﺤﺎد‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ای ﻣﺜﺒﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ«‪ .‬اﻣﺎ درهﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻳﺎ ﺁن درﺧﻔﺎ ﺗﻤﺎس‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻮاﻳﯽ دﻳﮕﺮ ﺳﺮ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﺎ‬ ‫هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﮔﺮوﻩ هﺎﻳﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎرﻩ ﺷﺎن اﻃﻼﻋﺎت درﺳﺘﯽ ﻧﺪارﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻴﺎﻧﺪازﻳﺪ‪ .‬از‬ ‫دﻳﮕﺮان ﮐﻨﺎرﻩ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ«‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و ﻧﻪ ﺷﻮروی‪ ،‬ﮐﻪ اﺷﺎر ٌﻩ ﻣﻦ دﻗﻴﻘًﺎ ﺑﻪ ﺁن هﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ وﺣﺪت اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﺣﺮف هﺎﻳﯽ هﻢ ﮐﻪ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ ﺟﺰ از روی رﻳﺎ ﮐﺎری‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن رژﻳﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻳﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﻗﻮی ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دوﮔﻞ هﻢ درد اﻳﻦ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ را ﮐﺸﻴﺪ‪.‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮروی و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‬ ‫هﺮ ﺳﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ دﺳﺖ اﺗﺤﺎد دهﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدای ﺁن هﺎ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮐﻨﺪ وﻧﻪ ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻗﺪرﺗﯽ ﺷﻮد ورﻗﻴﺒﺸﺎن ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﺎ هﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎر هﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺼﻴﺤﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﮑﻨﻢ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺁن ﻧﻴﺮو را ﮔﺮد ﺁورﻧﺪ ﺗﺎ وﻃﻦ ﺷﺎن رادوﺑﺎرﻩ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻮﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﺮاغ‬ ‫ﺳﺒﺰ اﻳﻦ ﻗﺪرت و ﻳﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺁن ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮای ﻣﻦ روﺷﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‬ ‫وهﺮﮔﺰ هﻢ در ﺑﺎرﻩ اش دﭼﺎر وهﻢ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺸﺪﻩ ام‪.‬‬ ‫ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺮدﻧﻴﺎی ﺳﻮم ﻧﻔﻮذ رواﻧﯽ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ای دارﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺁن هﻢ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮی ﺑﯽ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ذهﻦ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎی ﺳﻮم ﺣﮏ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺪون ﺗﻮاﻓﻖ‬ ‫دوﻗﺪرت ﺑﺰرگ اﻣﮑﺎن هﻴﭻ ﮐﺎری وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺣﻮادﺛﯽ ﭼﻮن ﺟﻨﮓ وﻳﺘﻨﺎم و ﺟﻨﮓ‬ ‫اﻟﺠﺰاﻳﺮ هﻢ‪ ،‬ﮐﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﺎرز ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎری اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ذهﻨﻴﺎت ﻣﺮدم‬ ‫را ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ‪ ،‬دﻧﻴﺎ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ هﺎی ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ و ﻳﺎ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﯽ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻏﻢ و ﺣﺴﺮت ﺑﻪ ﺟﻤﻠ ٌﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف هﻤﻠﺖ‪ 1‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻳﺎﻟﺘﺎ« را هﻢ اﻓﺰودﻩ اﻧﺪ‪» :‬ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﺒﻮد ﻳﺎﻟﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺮای‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺧﺮوج از ﻳﺎﻟﺘﺎ و ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﺁن ﺷﺮط ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖ ﺟﺒﺮی ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬اﻓﮑﺎرﻣﺮدم را از اﻳﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ وﺑﻪ هﺪف رﺳﻨﺪ‪،‬‬

‫‪157‬‬

‫ﻣﻨﺤﺮف ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎ دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮاوان اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ و‬ ‫ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﯽ ﮐﻪ در ﻧﻘﻄ ٌﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﻧﻴﺮوی ﺧﻼق ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﻦ در دﻧﻴﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﭘﺮوردن ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎی ﺑﺰرگ ﺳﺨﺖ ﺗﻨﮓ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﮐﺴﯽ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺁﻳﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل ذهﻨﯽ و ﺷﻬﺎﻣﺖ ﻻزم را ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎی‬ ‫ﺳﻮم اراﺋﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻮراﻟﺴﺎدات را ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁﻣﺪن ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار او رﻓﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﻟﺒﺨﻨﺪ و ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ اش را ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺬاب ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﯽ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺻﻤﻴﻤﯽ ﺑﻮد؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺘﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺁدم را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬دﺳﺖ هﺎﻳﺶ راﺑﻪ ﻃﺮﻓﻢ دراز ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ از دﻳﺪارت ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ‪.‬‬‫دﻳﺪم ﮐﻪ راﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ و اﻳﻦ ﺣﺮف را ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﯽ زﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﻋﻤﺮم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاری ازﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ هﻢ ﺑﻪ او واﻗﻌﻴﺘﯽ را ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺧﺸﻨﻮدش ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻳﮑﯽ از رؤﺳﺎی ﻧﺎدر دول دﻧﻴﺎﻳﻴﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﻳﺪ‪ .‬درﻳﮏ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻠﯽ ﻣﺮدم اﻳﺮان را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوﻩ ﺑﺨﺶ ﮐﺮد‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﻨﺪ و ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ .‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﺎن ﺑﺮای ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺷﻤﺎ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪد دارﻧﺪ و‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﺪﻳﻮن ﺷﻤﺎ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮان ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻳﮑﺮﻧﮕﯽ و ﻣﺨﺎﻃﺮاﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺑﻪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻣﯽ روﻳﺪ و ﻳﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺮان را‪،‬‬ ‫ﮐﻪ از هﻤﻪ ﺟﺎ راﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺎرﺷﺎل ﭘﺘﻦ از وﺟﻮد ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺬارﻳﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺷﺎﻩ ﻋﻈﻤﺖ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺷﻤﺎ را درک ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫درزﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ دﻳﮕﺮ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﺎدات‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎز‬ ‫اﻗﺒﺎل دﻳﺪارش را ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬دو ﺑﺎر و در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻓﺎش ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪:‬‬ ‫ روزی ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دﺳﺘﻮر ﺑﺪهﻴﺪ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ هﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺼﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .2‬ﻣﻦ ﺗﻤﺎم اﻣﮑﺎﻧﺎت را در اﺧﺘﻴﺎرﺗﺎن ﺧﻮاهﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺮو را ﺑﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻳﺪک ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ اﺣﻀﺎر ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺑﺮای ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺮان اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﮑﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راهﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﺷﻤﺎ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ‬ ‫درﻣﻨﻄﻘﻪ ازهﻤﻪ ﻗﻮی ﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺳﺎدات اداﻣﻪ داد‪:‬‬ ‫ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﻓﺮو رﻓﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﺟﻮاﺑﯽ ﻧﺪاد‪ ،‬ﻣﻦ دوﺑﺎرﻩ‬‫ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدم وﭘﺮﺳﻴﺪم ﭼﺮا ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﺪ اﻳﻦ ﻧﻘﻞ واﻧﺘﻘﺎل را ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اش ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻨﺪ؟‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺳﮑﻮت را ﺷﮑﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ از ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﯽ ﮔﻴﺮد؟!‬‫اﻳﻦ اﻗﺮار وﺣﺸﺘﻨﺎک ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﺮان را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ از ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد؟ ﭼﻮن از ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ هﻢ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر‬ ‫ﺑﻤﺒﺎران اﻧﺒﺎرهﺎی اﺳﻠﺤ ٌﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ را دادم ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻧﻴﺮوی هﻮاﻳﯽ ﺑﺎ دﻗﺖ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و وﺟﺪان وﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﻮراﻟﺴﺎدات ﺑﺎ روﺷﻦ ﺑﻴﻨﯽ و واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﯽ ذاﺗﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﮏ ﺳﺆال ﺳﺎدﻩ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻧﮑﺎت‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺤﺮان را روﺷﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ هﻤﻠﺖ‪ ،‬ﺷﺎهﺰادﻩ ای هﻠﻨﺪی ﮐﻪ ﻇﺎهﺮا در ﻗﺮن دوم زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و داﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﻴﺶ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ وﻳﻠﻴﺎم ﺷﮑﺴﭙﻴﺮ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ٌﻩ ﭘﺮﺁواز ٌﻩ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ای ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻧﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪158‬‬

‫‪2‬ـ ﺳﺎدات از روی ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ هﻤﻴﺸﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺮان را »ﻣﺤﻤﺪ« ﻳﺎ »ﺑﺮادرم ﻣﺤﻤﺪ« ﺧﻄﺎب ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪159‬‬

‫‪7‬‬ ‫ﺻﺪای ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﺳﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎد ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﯽ رﺳﺪ‬ ‫در اﻳﺮان ﻣﺮدم ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﯽ ﭘﺎی دﻳﮑﺘﺎﺗﻮر ﺑﻪ ﺗﺨﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺮدﺑﺎم را ﻣﯽ ﮐﺸﺪ‬ ‫وهﺮﮔﺎﻩ ارادﻩ ﮐﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﯽ اﻧﺪازد«‪ .‬ﻳﮏ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ درﺳﺘﯽ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺮف ﺑﺮ ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻣﺪ وﺷﺪهﺎی ﻣﺪاوم رؤﺳﺎی ﺟﻤﻬﻮر و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮان ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﮕﯽ ﺁﻟﺖ دﺳﺖ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮرﻧﺪ – ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻳﮏ رژﻳﻢ دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﻧﺎﻗﺺ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﺮان ﻓﻘﻂ‬ ‫هﺮج و ﻣﺮج ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ از هﺮج و ﻣﺮج وﻗﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ واﺣﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮی وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬در اﻳﺮان دﻗﻴﻘًﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮد هﺮج و ﻣﺮج ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻗﺪرت ﺁﻳﺖ اﷲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﮑﺴﺖ دهﺸﺘﻨﺎک اﻗﺘﺼﺎدی اوﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ هﻤﻮﻃﻨﺎن ﻣﺎ هﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ او و ﺑﻨﯽ ﺻﺪر ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﯽ درﮔﻴﺮی ﻣﻴﺎن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻗﻬﻘﺮاﻳﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ از ﻳﮏ ﻃﺮف و‬ ‫هﻤﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻟﻌﺎب و روﻏﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﺮﺿﻪ اش ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺪال ﻣﻴﺎن ﻗﻬﻘﺮا ﮔﺮاﻳﺎن و ﺗﺠﺪد ﻃﻠﺒﺎن ﺑﺮای ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﺁن‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدی ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺷﻮرای اﻧﻘﻼب را‬ ‫ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و دﺳﺘﻮر اﻋﺪام هﺎی ﺑﯽ ﺷﻤﺎر را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﻳﺶ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎری ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪ؟ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻧﻮﻋﯽ هﻤﺪﻟﯽ ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﯽ از روﺷﻨﻔﮑﺮان و ﻧﺰد‬ ‫ﺑﻌﺾ روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران ﻏﺮﺑﯽ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻤﯽ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﯽ راﻩ ﺣﻞ دﻳﮕﺮی ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف درﻧﺤﻮ ٌﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﮐﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻄﺐ زادﻩ ﻧﺎﻣﯽ‪ ،‬هﻤﺎن وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ای ﮐﻪ درزﻣﺎن ﺳﻘﻮط ﺑﻨﯽ ﺻﺪر از ﻣﻘﺎﻣﺶ اﺧﺮاج‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬روزی ﮔﻔﺖ‪» :‬دوﻟﺖ ﺑﻌﺪی ﺟﺰ ﺑﺎ ارﻋﺎب و اﻳﺠﺎد ﺧﻔﻘﺎن ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دوام ﺑﻴﺎورد‪ ...‬اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺮدم دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﻧﻤﯽ زﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم اﻋﺘﻤﺎد دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ او‬ ‫ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم زورﮔﻮﻳﺎن را ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ )ﮐﻪ ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﺷﻨﻴﺪﻧﺶ از زﺑﺎن ﻳﮑﯽ از ﻓﺎﺳﺪﺗﺮﻳﻦ زورﮔﻮﻳﺎن رژﻳﻢ‬ ‫ﻣﺎﻳ ٌﻪ ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ( ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺧﻴﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ در اﻧﺘﻈﺎر ﺁن روز ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ!‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﯽ ﺣﮑﺎم‪ ،‬اﻋﻤﺎل زور و ﻧﺤﻮ ٌﻩ اﺟﺮای ﻋﺪاﻟﺖ و ﻓﻘﺮ روز‬ ‫اﻓﺰون‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻴﺎم ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ هﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در »ﻣﺎﺋﺪﻩ هﺎی‬ ‫زﻣﻴﻨﯽ« ژﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ هﻮش ﺁﻣﺪم‪ ،‬ﻧﻤﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺗﻮان و ﻧﻴﺮوﻳﯽ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ درﺧﻮد ﺣﺲ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدم و ﺑﻪ داﻣﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺁوﻳﺨﺘﻢ«‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ درﺣﺎل ﻧﺰﻋﻴﻢ وﻟﯽ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺁﻳﻴﻢ وﺑﻪ داﻣﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻴﺎوﻳﺰﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ‪ 36‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻼﻳﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮای اﺑﺪ ﻣﻠﮏ ﺁن هﺎ را‬ ‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻊ هﺬا اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺤﺮک دارد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﺸﻢ هﺎ را ﺑﺒﻨﺪﻳﻢ و ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰﻩ ای ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫‪160‬‬

‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ وﺟﻮد ﭼﻨﺪ هﺰار‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﯽ هﺰار ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﭘﺰﺷﮑﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ داران و ﺗﮑﻨﻮﮐﺮات هﺎ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاﻧﯽ دوﺑﺎرﻩ ای ﺁﻏﺎز ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺸﻮرﻣﺎ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ اﻓﺮاد ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ دارد‪ .‬ﺣﺪود ‪ 200‬ﺗﺎ ‪ 300‬هﺰار‬ ‫ﻧﻔﺮ اﻳﺮاﻧﯽ دارای درﺟ ٌﻪ ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﻳﺎ دﮐﺘﺮا هﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﺑﺪی ﻳﺎوﻩ ﮔﻮ ﺗﺮﺑﻴﺖ‬ ‫ﻧﮑﺮدﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮار ﻣﻐﺰهﺎ‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ ﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪرهﺎ هﻤﮑﺎری ﮐﻨﻨﺪ وﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻌﺼﺒﻴﻦ ﻣﺬهﺒﯽ‪ .‬ﺑﺮای ﺁﻧﮑﻪ اﻳﺮان ﻧﺨﺒﮕﺎﻧﺶ را ﺑﺎزﻳﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﻤﺎد اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬ ‫درﮐﺸﻮر ﻣﺎ ‪ 55‬درﺻﺪ ﻣﺮدم ﺑﯽ ﺳﻮادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﺑﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﮐﺎدرهﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی وﺳﻴﻊ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺆاﻟﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒًﺎ از ﻣﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ‬ ‫دوﺑﺎرﻩ ﻗﺪرت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻳﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ از اهﻤﻴﺖ ﺛﺎﻧﻮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﮐﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﯽ اهﻤﻴﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻣﻦ ﺷﮑﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮی ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ و ﺷﻮرش و‬ ‫ﺁﺷﻮب او را راﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ در ﻏﻴﺒﺖ او ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻧﻘﺾ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺪون‬ ‫ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﺲ دﻳﮕﺮی را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎهﻴﺖ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬هﻨﻮز ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺟﻨﺒ ٌﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﺮدم ﭼﻪ اﻧﺘﻈﺎری دارﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫هﺮ ﻃﺮف ﺻﺪای درهﻢ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺑﻨﺎی ﺳﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎدی ﮐﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪﻩ ام ﮐﻪ روی اﺳﮑﻨﺎس هﺎﻳﯽ ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫»ﺑﺨﺘﻴﺎر« و ﺳﺎﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﻴﺎم هﺎی رادﻳﻮﻳﯽ ﻣﻦ ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ ﺧﻠﻮت ﻣﯽ ﺷﻮد و‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺮای ﮔﻮش ﮐﺮدن ﺑﻪ رادﻳﻮهﺎی ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﺷﺎن ﺑﺎز ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‬ ‫هﻤﺪﻟﯽ و اﻋﺘﻤﺎدی ﮐﻪ اﺳﻢ ﻣﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ اول ﮐﺴﯽ ﺑﻮدم ﮐﻪ‬ ‫ﺣﻮادث را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫اﻓﺴﻮس! ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﻴﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ و دﻳﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ هﻤﻪ ﺻﺪﻣﻪ و ﺁﺳﻴﺐ ﺑﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ وارد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﯽ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی دﺳﺖ از ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﺪاوﻣًﺎ ﺧﻮن ﻣﯽ ﻃﻠﺒﻨﺪ‪ .‬در ‪ 12‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ ،1981‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﮐﻪ در‬ ‫ﺑﺎر ٌﻩ ﻓﺠﺎﻳﻊ اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪:‬‬ ‫»از ﻓﻮرﻳ ٌﻪ ‪ 1979‬ﻣﺎ از اﻋﺪام ﺳﻪ هﺰار وﺳﻴﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻧﻔﺮ ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ رﻗﻢ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﯽ و ﺣﺪاﻗﻞ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳ ٌﻪ اﺳﻨﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎرج ﺟﻤﻊ ﺁوری ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رﻗﻢ واﻗﻌﯽ اﻋﺪام هﺎ از اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫و از ﺁن زﻣﺎن ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺧﻮن ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ از‬ ‫ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی هﺎی ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁورم‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻻ ﮐﺎرهﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ‬ ‫درﺳﻨﺎرﻳﻮی ﺑﻌﺪی هﻢ ﺗﺎ ﺣﺪی ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﻳﺎ ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان‬ ‫ﭼﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺎی ﺧﻮد ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت راﺗﺮک ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد ﭼﻮن ﻃﻌﻢ ﻗﺪرت و ﭘﻮل را‬ ‫ﭼﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ وﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ از ﻣﺴﺘﯽ و ﻟﺬت ﺁن دﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رﻏﺒﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی ﻧﺪارم‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﮑﺎران ﺑﺎ هﻤ ٌﻪ‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻦ هﺎی ﻻزم ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﮔﺎﻩ هﺎ دادﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﻣﻮرد ﺧﻄﺎﮐﺎران رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫هﻢ ﻣﻦ هﻤﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﻳﮏ ﺑﺎر ﺑﺮای هﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﻴﺎﻩ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ زدودﻩ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬اهﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎزﺳﺎزی ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ رژﻳﻢ‬ ‫‪161‬‬

‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻧﻪ رژﻳﻢ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﺴﺘﺒﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻮد‪ .‬راﻩ ﺳﻮﻣﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫واﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪.‬‬ ‫هﺪف‪ ،‬ﺗﺸﮑﻴﻞ دوﻟﺘﯽ ﻣﻮﻗﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺁن هﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ دهﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را در ﺑﺎر ٌﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ اﺑﺮاز دارﻧﺪ‪ .‬رژﻳﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮری ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻮرد اول ﻳﻌﻨﯽ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺳﻤﺒﻞ‬ ‫وﺣﺪت ﻣﻠﯽ را دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ هﻤﻪ ﻋﻤﺮ راﺻﺮف دﻓﺎع از‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﮐﺮدﻩ ام درﺳﺖ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮدﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﻮاهﻢ در ﺁن ﺗﻐﻴﻴﺮی اﻳﺠﺎد ﮐﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ اﻳﺮان‬ ‫ﺻﺤﻨ ٌﻪ ﺣﻮادث ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻬﻤﮕﻴﻨﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺮوهﺎ وﻋﺎﻣﻞ ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺮهﻴﺎهﻮﻳﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن هﻢ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫از ﻋﻤﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎ ‪ 76‬ﺳﺎل ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬درﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﺶ را ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﻋﻮض ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻤﻬﻮری ﺳﻮم‪ ،‬رژﻳﻢ وﻳﺸﯽ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺟﻤﻬﻮری هﺎی‬ ‫ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ‪ .‬ﮐﺸﻮر ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ هﻢ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﻟﻮاﻳﺢ اﺻﻼﺣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ رﺷﺘﻪ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﻮد اﻓﺰودﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻳﺮان هﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﻔﺎد ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رﺿﺎ ﺷﺎﻩ درﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ ﻧﺒﺮد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺁن ﻗﻨﺎﻋﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ‬ ‫ﺷﺎﻩ در دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ :‬اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮرای ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ را‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻓﺰود‪ .‬در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻳﺮان دو ﺑﺨﺶ ﻣﺠﺰا وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺳﻠﻄﻨﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم‪.‬‬ ‫ﻃﯽ ﺳﯽ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﺣﻘﻮق ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﮐﻢ ﺷﺪن ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ ﻣﺮﺗﺒًﺎ ﺑﺎﻻرﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻣﻨﮑﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ »ﻗﻮای ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻠﺖ اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﻪ ﺁن اﺳﺘﻨﺎد هﻢ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﮐﺎرهﺎ درﻋﻤﻞ ﻣﺪاوﻣًﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺻﻞ‬ ‫درﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎهﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ درﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻞ ﻗﻮا‬ ‫ﺑﻮد و ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ درﺻﻔﺤﺎت ﭘﻴﺶ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ ام‪.‬‬ ‫ﻧﻪ درﮐﺸﻮر ﺑﻠﮋﻳﮏ‪ ،‬ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﺶ ﺣﮑﻢ اﻟﮕﻮی ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻧﻪ در ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻴﺎری ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ ﻳﮑﯽ از اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ودﻳﻌﻪ ای اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬ ‫ﻃﺮف ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﯽ ﺷﻮد«‪ .‬ﻳﮏ ﻃﺮف ﺧﺪا و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﻠﺖ هﻢ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻻ وﻗﺖ ﺁن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﺑﺎ زﻣﺎن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫اﻳﻦ دو واﺳﻄﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺼﺮًا ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺎر را ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ اﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی ﺁن ﺁﻏﺎز ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ هﻤﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﺎﻳ ٌﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬ ‫دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ وﻗﺖ ﻣﻤﮑﻦ را ﺑﺮ ﺳﺮﮐﺎر ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻳﺎ دوﺳﺎل‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر‬ ‫ﺿﺮوری اﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻴﺶ از ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺳﺎل هﺎی ‪ 1945-1944‬از ﺧﻮد ﺑﻠﻮغ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن دهﻴﻢ‪.‬‬

‫‪162‬‬

‫درﮐﻨﺎر دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺸﺎورزان‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺮان‪،‬‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮان‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﺗﺠﺎر‪ ،‬اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ وﻇﺎﻳﻒ دوﻟﺖ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁراﻣﺶ هﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺮ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫هﻴﭻ ﮐﺲ ﺗﺎﮐﻨﻮن اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ راﻣﻄﺮح ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺁﻗﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﻨﺪ از دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻓﻘﻂ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺁﻧﮑﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ درﺣﺪ ﻟﻐﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻞ ﭘﻮت هﻢ ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪163‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﮐﺎر ﺑﺮای هﻤﻪ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺿﻤﻴﺮی ﺁﮔﺎﻩ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﻓﺮدای اﻳﺮان ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺣﺎﻳﺰ اهﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻤﮏ ﻓﻮرﻣﻮل هﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮب هﺎ و ﻣﺴﻠﮏ هﺎی وارداﺗﯽ – ﺣﺘﯽ ﺁن هﺎﻳﯽ‬ ‫ﮐﻪ درﺟﺎهﺎی دﻳﮕﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ – ﺑﻪ ﺁن ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮای ﺟﺎﻣﻌ ٌﻪ ﻳﮏ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺑﺴﻴﺎر از ﻗﺎﻟﺐ ﺁن ﻣﻬﻢ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬دوﮔﻞ ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺐ ﺑﻮد – در هﺮ ﺣﺎل دﻳﮕﺮان‬ ‫در ﺑﺎرﻩ اش ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﯽ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ – وﻟﯽ ﭘﺎﻳﻪ هﺎی ﺟﻤﻬﻮری را ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ درﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫او درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی رژﻳﻢ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﺸﺴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤًﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻃﺮﻓﺪار ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺴﺘﻢ ﭼﻮن در اﻳﺮان ﮐﻪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﯽ هﺎ از ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﻗﻨﺎﻋﺖ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻴﻨًﺎ از ﻧﻮع ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺁﻟﻤﺎن ﻓﺪرال ﻳﺎ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺳﻮﺋﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮهﺮ ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﭘﻴﺸﺮوﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﻮاش‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺪون اﻧﻘﻼب و ﺑﺪون درﮔﻴﺮی و ﺑﺪون ﺧﺸﮏ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﯽ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ رﺳﻮم وﺁداب و ﻓﺮهﻨﮓ ﮐﺸﻮری ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺮب در ﺁن رﻳﺸﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﺮب درﺳﺖ ﻧﻘﻄ ٌﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﮕﻮهﺎی از ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺒﺮ وزور در ﺁن وارد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و اﺳﺎس هﻤ ٌﻪ ﮐﺎرهﺎ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ را ﺁﻣﻮﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر دراز ﻣﺪﺗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﺪون ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ رﻓﺘﺎر و اﺧﻼق ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻻزﻣﻪ اش ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻓﻖ ذهﻨﯽ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﭘﺎﻳ ٌﻪ اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠ ٌﻪ ﻋﻤﻞ درﺁﻳﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺁﻏﺎز ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﺮﻣﺶ ﻓﺮاوان دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﺣﺘﻴﺎط هﺎ‪ ،‬ﺑﺎز‬ ‫ﺣﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﻏﻨﻴﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺪون اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺗﺤﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﻨﻔﯽ ﺳﺎل هﺎی ‪1956‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﺎ ‪ 1978‬ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮد ﭼﻪ ﮐﺎرهﺎﻳﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮم ﺑﻪ روال ژاﮐﻮﺑﻦ هﺎ‬ ‫‪ Jacobin‬ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ رﻓﺎﻩ ﮐﺸﺎورزان ﺑﺮای ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺸﺎورزی ﺑﻪ هﻤ ٌﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﯽ رﺳﺪ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺎهﺶ‬ ‫ﻣﯽ دهﺪ واﻣﮑﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ از ﺛﺮوت ﻣﺎن ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮداری درﺳﺖ ﺗﺮ ﮐﻨﻴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫درﻣﻴﺎن اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﺟﻨﮕﻞ هﺎ ﻧﻤﻮﻧ ٌﻪ ﮔﻮﻳﺎﻳﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻞ هﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺷﻤﺎل ﮐﺸﻮر واﻗﻌﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮب هﺎی ﺁن در ﺻﻨﻌﺖ ﮐﺎﻏﺬ ﺳﺎزی ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ رﻓﺖ‪،‬‬ ‫درﺧﺖ هﺎﻳﺶ رﻳﺸﻪ ﮐﻦ ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ زﻣﻴﻦ هﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﮐﻴﺴﮕﺎﻧﯽ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺁن وﻳﻼ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﺟﻨﮕﻞ هﺎ درﺳﺖ ﻋﮑﺲ ﺁن ﭼﻴﺰی از ﺁب در ﺁﻣﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرش ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﻣﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﻘﻮل ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت‬ ‫ﻼ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮐﺎﻣ ً‬ ‫‪164‬‬

‫ﻃﺮﺣﯽ ﮐﻪ در رأس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺳﺎزی ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن‬ ‫ﺗﺪرﻳﺠﯽ ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﺎورزان درﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ .‬هﺮ دهﮑﺪﻩ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﮑﯽ از ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ‬ ‫ﺑﺰرگ ﻗﺪﻳﻤﯽ و ‪ 9‬زارع ﮐﻪ زﻣﻴﻦ هﺎ را زﻳﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮدﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬دوﻟﺖ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ زارﻋﻴﻦ ﺑﺬر و ﮐﻮد ﺧﻮاهﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻓﺎت ﻃﺒﻴﻌﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻤﻠ ٌﻪ ﻣﻠﺦ‬ ‫و ﻏﻴﺮﻩ را ﻋﻬﺪﻩ دار ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺁب ﮐﺸﺖ وزرع را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬درﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﮐﻢ ﺑﺎران زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬درﻋﻮض ﻗﺴﻤﺘﯽ از درﺁﻣﺪ اﻳﻦ ‪9‬‬ ‫ﮐﺸﺎورز‪ ،‬هﺮﻗﺪر هﻢ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺷﻮراﻳﯽ ﮐﻪ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن روﺳﺘﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬ ‫دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﻣﺠﻤﻮﻋ ٌﻪ روﺳﺘﺎ ﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ درﺁﻣﺪ دهﻘﺎﻧﺎن ﮐﻢ درﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺧﻮاهﺪ رﻓﺖ و ﻋﻮاﻳﺪ ﻣﻼک ﻗﺪﻳﻤﯽ ﮐﺎهﺶ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﺁﻏﺎز ﮐﺎر و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺧﻮدﮐﻔﺎﻳﯽ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﯽ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ادار ٌﻩ ﺳﻴﻠﻮ‬ ‫ﻣﻮازﻧ ٌﻪ ﻗﻴﻤﺖ هﺎ را ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﺁن ﭘﺲ دوﻟﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت را در ﺑﺎزار داﺧﻠﯽ‪،‬‬ ‫ﮐﻪ در ﻗﺒﻀ ٌﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻳﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺧﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬دوﻟﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﺎورزان زﻣﻴﻦ ﻣﯽ دهﺪ وﺑﻪ ﺁن هﺎ ﮐﻤﮏ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ از ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻨﺪم ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را ﺗﺤﻮﻳﻞ‬ ‫ﻼ هﻢ درﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎن ﻧﺸﺎن دادﻩ اﻳﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﮔﻨﺪم را ازﺧﺎرﺟﻴﺎن ﮔﺪاﻳﯽ ﮐﻨﻴﻢ؟ ﻣﺎ ﻗﺒ ً‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺧﻮد ﮐﻔﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻣﺮوز رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ هﺪف دو ﭼﻨﺪان ﺁﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﻨﻮن‬ ‫ﮐﺸﺎورزی ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﻮﺁوری هﺎی ﻋﻤﺪﻩ ای در زﻣﻴﻨ ٌﻪ ﮐﺸﺖ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﯽ ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درزﻣﺎن ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﮔﻨﺪم وﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ را وارد ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺁدم هﻢ وارد‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﻢ‪ :‬ﭘﺰﺷﮏ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس‪ ،‬داروﺳﺎز‪ ...‬در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻴﻢ وﻟﯽ‬ ‫هﻴﭻ ﻳﮏ از اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد در دهﺎت و روﺳﺘﺎهﺎ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ اﻳﻦ اﺷﺨﺎص را ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﻘﻮق هﺎﻳﯽ ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻃﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮری‬ ‫ﮐﻪ در ﺣﺎل رﺷﺪ و در ﻓﮑﺮ ﺗﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ زﻳﺎدﻩ روی هﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺁورد‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻓﻮرﻳﺖ ﺑﻪ ﺁن ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟ ٌﻪ ﻣﺴﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻓﺖ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﯽ دﻳﮕﺮی ﮐﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ زﻣﻴﻦ ﻟﺮزﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در‬ ‫ﻻ ﺑﺮﺧﺎک ﻣﺎ ﺣﺎدث‬ ‫روﺳﺘﺎهﺎﻣﺎن ﺑﻨﺎهﺎی ﻗﺪﻳﻤﯽ دارﻳﻢ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ زﻟﺰﻟﻪ هﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺷﺪﺗﯽ ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 7‬درﺟ ٌﻪ رﻳﺸﺘﺮ دارد‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﺸﻮر‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ داﻋﻴ ٌﻪ ﺗﺠﺪد ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوران‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ژاﭘﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﻨﺎهﺎی ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ را از رﻳﺰش در زﻣﺎن وﻗﻮع‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻟﺮزﻩ ﻣﺼﻮن دارد‪ .‬ﻃﺮح ﻧﻮﺳﺎزی ﻣﺴﺎﮐﻦ ﻃﺒﻌًﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی ﮐﺎرﮔﺮ و ﻧﻴﺮوی‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ ای از ﻧﻴﺮوی ﻓﻌﺎل را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻳﻦ ﻃﺮح هﺎ ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻴﺴﺮاﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﮐﺎرهﺎ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻃﺮﺣﯽ‬ ‫واﺣﺪ و ﺟﺎﻣﻊ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ هﺰﻳﻨ ٌﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح هﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺿﻊ اﺳﻔﺒﺎر ﺧﺰاﻧ ٌﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻧﻘﺪﻳﻨﻪ اش ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﻪ ‪ 6‬ﻳﺎ ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﻊ هﺬا اﺟﺮای‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣ ٌﻪ ﮐﺸﺎورزی و ﺻﻨﻌﺘﯽ و اداری ﻃﺮح هﺎی ﺑﺰرگ در دوران ﺁراﻣﺶ ﻣﺸﮑﻠﯽ واﻗﻌﯽ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺁﻣﺪ ﻧﻔﺘﯽ ﺧﻮد را‪ ،‬ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﻴﻤﺖ هﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ‬ ‫ﺑﺎزار‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر در ﺳﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ از در ﺁﻣﺪهﺎﻳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ‬ ‫‪165‬‬

‫ﻓﺮاوان هﻢ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺎ ﺣﺪود ﺳﯽ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ذﺧﻴﺮ ٌﻩ ﻧﻔﺘﯽ دارﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﯽ‬ ‫ﺑﺮای زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺣﺪود ‪ 90‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎی ﻧﻔﺖ را در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﺸﻮر روﺑﺮو هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭼﺮخ هﺎی‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﻮرﻳﺘﯽ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان را وارد اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮد‪ .‬در‬ ‫ﺁﻳﻨﺪﻩ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻃﺮح ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺗﻮﺟﻬﺎت ﻻزم را ﻣﺒﺬول ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‬ ‫ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻴﻢ واز اﻟﮕﻮی هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﮑﻨﻴﻢ‪ .‬دراﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺧﺎﻧﻮادﻩ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﺪاری در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ رادرﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ‪ 7‬ﻳﺎ ‪8‬‬ ‫ﮐﻮدک اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻓﺮهﻨﮕﯽ هﻢ ﺑﻘﻴ ٌﻪ ﮐﺎرهﺎ را ﺳﺎﻣﺎن ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﻢ ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﻣﻼهﺎ را دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﻣﺬهﺒﯽ هﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻗﺪرت‬ ‫ﻣﺪﻧﯽ ﺷﻮد – دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺬهﺒﻴﻮن ﻗﺪرت راﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ هﺎی ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﮐﻤﮏ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻃﺒﻘﻪ ای از روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﮐﻪ هﻤﮕﯽ هﻢ ﺧﻴﻠﯽ‬ ‫روﺣﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﻼهﺎ زﻧﺪﮔﯽ را درﺗﻦ ﭘﺮوری و ﺗﻨﺒﻠﯽ ﻣﯽ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫زراﻋﺖ ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ وﮐﺎرهﺎی دﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و دوﻟﺖ از اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻣﺰد ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﮐﺎر ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ«‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺘﺮم ﺧﻮاهﻢ ﺷﻤﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻼهﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮐﺎری ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺶ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬روی ﺟﺎدﻩ هﺎ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺪاز ٌﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮﻟﺪوزر ﻧﺪارﻳﻢ ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ ﺑﻴﻞ و‬ ‫ﮐﻠﻨﮓ در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﮐﻪ راﻩ و ﭘﻞ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﮐﺎرﮔﺮان ﻓﻨﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﻣﺎ از هﻤﮕﻨﺎن‬ ‫اروﭘﺎﻳﯽ ﺧﻮد ﭼﻴﺰی ﮐﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در زﻣﻴﻨ ٌﻪ دﻳﮕﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ‬ ‫از ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﮐﺎر ﺁﻣﺪ ﺑﯽ ﻧﺼﻴﺐ وﻣﺤﺮوم ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ از ‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در اﺻﻔﻬﺎن ودﻳﮕﺮ‬ ‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن هﺎ ﺗﮑﻨﻴﺴﻴﻦ هﺎﻳﯽ داﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﮐﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺁﻟﻤﺎن ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ؛ ﺣﺘﯽ‬ ‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ای هﻢ ﺑﺮای ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺁﻻت دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ و ﮐﺎرﮔﺮان ﻓﻨﯽ ﻻزم راﺑﺮای ﻣﻌﺎدن ﻣﺴﯽ ﮐﻪ اﺧﻴﺮاً در اﻳﺮان ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻣﻌﺎدن ﻣﺲ ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎرﻏﻨﯽ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺁن ﻗﺪر ﺧﺮﻳﺪار ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ هﻢ در دﻧﻴﺎ هﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮای ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺸﺘﺮی ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﺮﻧﺨﻮرﻳﻢ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬از ﺳﻔﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﮐﺸﻮرﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ و او ﺟﻮاب داد ‪ 7‬هﺰارﻧﻔﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ هﺰارﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎز هﺴﺖ‪.‬‬‫ذﮐﺮ اﻳﻦ رﻗﻢ او را ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رﻗﻢ‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ ام‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ روﺷﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺮای دﺑﺴﺘﺎن هﺎ‪ ،‬دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن هﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺪارس ﻓﻨﯽ و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺁﻧﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻴﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﺎر‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻮد‪ :‬هﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص درﺻﻨﻌﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ وهﻢ ﮐﺎرﮔﺮان ﻓﻨﯽ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮد ﻣﺎ را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﺟﻨﺒﻪ از ﮐﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺒ ٌﻪ دﺷﻮار دﻳﮕﺮی هﻢ وﺟﻮد دارد و ﺁن‬ ‫روﺷﻦ ﮐﺮدن ذهﻦ هﻤﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺮوزی ﺁﻧﺎن در ﮔﺮو‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻧﻴﺰ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪166‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺴﻠﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارم ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ اش در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻮﺋﻴﺲ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و رﺳﺎﻟﺘﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘ ٌﻪ دوﮔﻞ از وﻃﻨﺶ ﺗﺼﻮﻳﺮی و‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﯽ ﺧﺎص دارد‪ .‬اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ درﻧﺴﻞ هﺎی ﺑﻌﺪی از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎدی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ دﻳﮕﺮی ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﻣﺎ ﮐﻤﺒﻮدی روﺣﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﺮهﻨﮓ ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬درﻧﻮﻋﯽ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎن و ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺒﺮاﻧﺶ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫وﺿﻊ ﮐﻨﻮﻧﯽ در اﺛﺮ اﺷﺘﺒﺎهﺎت رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ازهﻤﻪ ﺑﺪﺗﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﺷﺎن وﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ وﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﺶ‬ ‫ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮔﻨﺎﻩ هﻮﻳﺪا ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬ ‫دادﻩ اﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺮان ﻓﻨﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻇﺮف ‪ 5‬ﺳﺎل ﺗﻌﻠﻴﻢ داد وﺁﻣﺎدﻩ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﻋﻮض ﮐﺮدن ﺑﻴﻨﺶ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ‪ 30‬ﻳﺎ ‪ 40‬ﺳﺎل وﻗﺖ ﻧﻴﺎز هﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ژاﮐﻮﺑﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﻳﮑﯽ از اﻧﺠﻤﻦ هﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻨﺪرو در زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﮐﺒﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪167‬‬

‫‪9‬‬ ‫اﻳﺮان درﻣﻴﺎن ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ‬ ‫اﻳﺮان ﺟﺰﻳﺮﻩ ای ﻣﻨﺰوی از ﺑﻘﻴﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﮐﺎﻓﯽ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض ادار ٌﻩ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁن ﺑﺮﻋﻬﺪ ٌﻩ ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬درهﻴﭻ ﭘﻴﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ .‬درﻣﻮازﻧ ٌﻪ ﻗﺪرت هﺎی ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ در ﻗﺮاردادهﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮای ﻣﺎ‬ ‫ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮدی ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺒﻞ از ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻋﻘﻠﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻗﺪ دهﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن‬ ‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﯽ و ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻐﺪاد را ﮐﻪ درﺳﺎل ‪ 1955‬اﻳﺮان و ﺗﺮﮐﻴﻪ و ﻋﺮاق و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن را ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ »ﭘﻴﻤﺎن ﺳﻨﺘﻮ« ﺑﺪل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﺮان ﺧﻮد را از ﻗﻴﺪ ﻗﺮاردادهﺎی‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬ﺁزاد ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺎر ٌﻩ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌ ٌﻪ ﻧﻘﺸ ٌﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ﺑﻴﺶ از هﺮ ﺣﺮف‬ ‫وﺳﺨﻦ و ﺑﺤﺚ و ﻣﺬاﮐﺮﻩ ای وﺿﻊ ﻣﺎ را روﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﭼﻴﻦ ﻣﺮزهﺎی ﻣﺸﺘﺮک‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ ﺷﻮروی رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﺮﮐﺸﻮری ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ ای داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎل ﺧﻨﺜﯽ ﮐﺮدن اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎوزﮔﺮاﻧﻪ‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎی هﻤﺴﺎﻳﻪ را ﺑﻪ او ﺑﺪهﺪ‪ .‬هﻤﺰﻳﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫هﺮ ﮐﺸﻮری ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺗﻤﺎم ﻣﺮزهﺎی ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪارﺳﯽ ﮐﻪ دﻳﺪﻩ اﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﮐﻪ دارﻳﻢ و ﺣﺘﯽ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ ﻣﺬهﺐ ﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺎ را‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ رژﻳﻤﯽ ﺁزاد ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ و ﻣﻮﺿﻊ ذهﻨﯽ‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻮر داﺷﺘﻦ دوﻟﺘﯽ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ در اﻳﺮان ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻄﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪار‬ ‫ﺷﻮروی در اﻧﺪازد و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻮروی را ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر وﺳﻮﺳﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ اﻳﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮروی رواﺑﻄﯽ دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺣﺴﻦ‬ ‫هﻤﺠﻮاری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﺳﻨﻦ وﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻠﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺴﺘﮕﯽ هﺎ را ﺑﺎ دﻧﻴﺎی ﻏﺮب ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﺴﺘﮕﯽ« ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ دراﻳﻨﺠﺎ ﻣﻔﻬﻮم »واﺑﺴﺘﮕﯽ« ﻧﺪارد‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻤﯽ اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در زﺑﺎن دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ‪ ،‬ﺑﺎ هﻢ دوﺳﺖ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺎ در هﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺿﺪ ﺷﻮروی واﻗﺪام ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﮏ‬ ‫ﺁن ﮐﺸﻮر ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺳﺮﭘﻞ ﻏﺮب در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ هﺮﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻊ اﺟﺮای اﻣﻴﺎل اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺷﻮروی در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬از‬ ‫زﻣﺎن ﺗﺰار اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺁب هﺎی ﮔﺮم ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ دوﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﯽ اش ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻴﺮا ﻣﻘﺎﻟﻪ ای ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻮﻳﯽ ﻣﺎﺳﻴﻨﻴﻮن ‪ L.Massignon‬ﻣﺴﺘﺸﺮق ﻣﻌﺮوف‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪم ﮐﻪ در »دﻓﺘﺮهﺎی ﺟﻨﻮب« ‪ Les Cahiers du Sud‬ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﺳﻴﻨﻴﻮن‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬روس هﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺳﻮق اﻟﺠﻴﺸﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را اﺷﻐﺎل‬ ‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ اﻳﺮان را در ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻴﻼی ﺑﺮ اﻳﺮان در ﺣﮑﻢ ﺳﻴﺎدت ﺑﺮ ﺗﻨﮕ ٌﻪ‬ ‫هﺮﻣﺰ اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺳﺎل ‪ 1947‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‬ ‫ﺣﺮف هﺎ ﺣﮑﻢ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻪ دارد‪.‬‬

‫‪168‬‬

‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ هﻮﻳﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻴﻢ‪» ،‬اﻳﺮان« ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻧﻪ‬ ‫»اﻳﺮاﻧﺴﺘﺎن«‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ ازﺟﻤﻬﻮری هﺎی ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺷﻮروی‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﺮب‬ ‫ﺳﻮای دﻳﮕﺮ دﻻﻳﻞ‪ ،‬از ﻧﻴﺎزهﺎی ﺗﺪاﻓﻌﯽ ﻣﺎ رﻳﺸﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮک هﺎ هﻢ ﻣﺴﺄﻟﻪ ای ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺎ دارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺁن هﺎ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 350‬ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺳﺮﺣﺪ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎ ﺷﻮروی ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺳﺮﺣﺪات‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﺮﺣﺪات ﭼﻴﻦ و ﺷﻮروی‪ ،‬از هﻤﻪ وﺳﻴﻊ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ‬ ‫ﮐﻪ دﻧﻴﺎ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺴﺖ وﺣﺮص و ﻃﻤﻊ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﻣﻮاﻇﺐ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺎﺳﯽ و دﻏﺪﻏ ٌﻪ ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻧﻔﺲ ﻣﺎ را واﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ‬ ‫ﺑﯽ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ اﻓﮑﺎر دﻧﻴﺎی ﺳﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﺧﻴﺮًا ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارم‪،‬‬ ‫ﻣﻊ هﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺳﻮای ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺣﺴﺮت و ﻃﻤﻊ دﻳﮕﺮان‬ ‫را ﺗﻴﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در »ﺷﻮوﻧﻴﺴﻢ« ]ﺧﺎﮐﭙﺮﺳﺘﯽ[ و ﺗﻨﻔﺮ از ﺧﺎرﺟﻴﺎن‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ )اﺣﺴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ از ﺗﻪ دل از ﺁن ﺑﻴﺰارم( ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا‬ ‫ﮐﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ اﻋﻢ از ﺷﻮروی‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎی ﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻳﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮ دوﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ از ﻣﺎ ﺗﻮﻗﻊ ﻧﻮﮐﺮﻣﺂﺑﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻇﻮاهﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﻮروی در ﻟﻬﺴﺘﺎن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺮض در زﻣﺎن ﮐﺎرﺗﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﺑﻮدن رﻳﮕﺎن ﺑﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﺷﻮروی‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎری هﺎی ﺧﺎص ﺧﻮد را هﻢ دارد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﮏ رﻗﻢ‪ 25 :‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﮐﻤﺒﻮد ﮔﻨﺪم دارد‪ .‬رواﺑﻂ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﻣﺎ از ﭼﻨﺪ ده ٌﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠ ٌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﻠﻮهﺎی ﮔﻨﺪم‬ ‫ﺷﻮروی ﺧﺎﻟﯽ ﺗﺮ از اﻧﺒﺎرهﺎی ﻣﻮﺷﮏ ﺁن ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮروی در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻮادث ﻟﻬﺴﺘﺎن‬ ‫ﻻاﻗﻞ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﭘﺨﺘﮕﯽ و ﺷﻌﻮر رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ دوﻟﺖ رﻳﮕﺎن درﻣﻮرد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬درﻣﻮرد اﻳﺮان و در ﻣﻮرد‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎن ﺗﺎ هﻤ ٌﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ دور ﻣﻴﺰی ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬از در ﺳﺎزش در ﻧﺨﻮاهﺪ‬ ‫ﺁﻣﺪ و رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺗﺎ ﺑﺮای ﮐﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ راﻩ ﺣﻠﯽ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﻮد هﺮﮔﺰ ﻗﺮاردادی در‬ ‫ﺑﺎر ٌﻩ ﺧﻠﻊ ﺳﻼح و ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺘﻘﺮارﻣﻮﺷﮏ هﺎی ﭘﺮﺷﻴﻨﮓ ‪ Pershing‬اﻣﻀﺎ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﻮروی ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺟﺎزﻩ دهﺪ ﮐﻪ ﻟﻬﺴﺘﺎن از ﻣﺪار او ﺧﺎرج ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻ‪ ،‬ﻟﻬﺴﺘﺎن وﺿﻌﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ وﺿﻊ روﻣﺎﻧﯽ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﻮروی ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺣﻮز ٌﻩ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫اﻣﻨﻴﺘﯽ اش‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ ﺁن ﮐﺸﻮر ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬ ‫وﻟﯽ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻟﻬﺴﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ ﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ و ﺁﻟﻤﺎن ﺷﺮﻗﯽ را هﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ روزی در ﺁﻟﻤﺎن رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‬ ‫اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺣﺪت دوﺑﺎر ٌﻩ دو ﺁﻟﻤﺎن رأی ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪.‬‬ ‫در ﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺮزهﺎی ﺟﻨﻮﺑﯽ ﮐﺸﻮر ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮﻳﻢ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮدم ﮐﻪ‬ ‫هﺮﮔﺰ ﻧﻘﺶ ژاﻧﺪارم ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس را ﺑﺎزی ﻧﺨﻮاهﻢ ﮐﺮد و اﻣﺮوز هﻢ هﻤﺎن ﺣﺮف را دوﺑﺎرﻩ‬ ‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺁب هﺎی اﻃﺮاف ﻣﻤﺎﻟﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺮاﻧﻪ ﻧﺸﻴﻨﺎن ﺁن ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ و ﺑﻘﻴ ٌﻪ ﺁب هﺎ‬ ‫درﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮم ﻣﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺣﻞ اﻳﺮان از دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ و هﻤﻴﻦ ﻣﺎ را در ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺪرت ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫و اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮐﺮاﻧﻪ ﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﻗﺎدرﻳﻢ ﮐﻪ راﻩ ﺗﻨﮕﻪ را ﻣﺴﺪود ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫روس هﺎ ﻳﺎ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ ﻃﺒﻌًﺎ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﻳﮕﺮی ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫درﮔﻴﺮی دﻳﮕﺮی ﮐﻪ از ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ ﻣﺎ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫و ﻋﺮب هﺎ را از ﺁﻏﺎز ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪن ﮐﺸﻮر اﺳﺮاﻳﻴﻞ درﻣﻘﺎﺑﻞ هﻢ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ‬

‫‪169‬‬

‫ﮐﺸﻮری در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از وﺟﻮد اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ هﺎﻳﯽ ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ را ﻳﺎدﺁوری ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﻮروی اوﻟﻴﻦ ﮐﺸﻮری ﺑﻮد ﮐﻪ دوﻟﺖ اﺳﺮاﻳﻴﻞ‬ ‫را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ از ﺷﻮروی اﻳﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮد‪ .‬روس هﺎ در اداﻣ ٌﻪ‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﮑﻪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺳﺮﭘﻠﯽ ﺑﺮای ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در ﻗﺎر ٌﻩ ﺁﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺑﺮای ﺁﻧﺎن ﺧﻄﺮی‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود‪ ،‬رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺁن ﮐﺸﻮر ﻗﻄﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﺑﯽ ﺷﮏ ﺗﺎ ﺳﺎل هﺎی‬ ‫‪ 1968-1967‬ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﻪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﻩ ﺣﻞ اﻳﺪﻩ ﺁل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪن ﮐﺸﻮری ﻓﺪرال ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اردن را هﻢ در‬ ‫ﺑﺮﮔﻴﺮد ﺗﺎ در ﺁن ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن واﻋﺮاب ﻣﺴﻴﺤﯽ در ﮐﻨﺎر هﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺪرت هﺎی ﺑﺰرگ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺳﻮﺋﺰ در زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮری ﭼﻬﺎرم ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫ﺟﺮأت ﺗﺠﺎﺳﺮ را داد‪ ،‬اﻋﺮاب را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﮐﺮد وﮐﻴﻨ ٌﻪ ﺁﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادهﺎ و ﺑﺮداﺷﺖ هﺎی روﺷﻦ ﺑﻴﻨﺎﻧ ٌﻪ دوﮔﻞ از ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻌﺎدل و ﻣﻮازﻧﻪ ای ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺁن هﻢ در ﺳﺎل ‪ 1967‬ﺷﻴﺮازﻩ اش ﮔﺴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺳﺮﺁﻏﺎز ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺰرﮔﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن ﻣﺘﺠﺎوز ﻧﺒﻮد از ﺁن ﭘﺲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز زد‪ .‬رواﺑﻂ ﻣﻤﺘﺎزی ﮐﻪ‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ را ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﮐﻮﭼﮏ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﯽ داد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺁن ﮐﺸﻮرهﻢ در ﺗﻤﺎم‬ ‫درﮔﻴﺮی هﺎ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺎزی ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫درهﺮ دو ﻃﺮف اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻊ هﺬا‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ دو رﻗﻴﺐ ﺗﺎ اﺑﺪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ هﺮ ﺿﺮﺑﺖ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺘﯽ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﺟﺒﻬ ٌﻪ‬ ‫ﺁزادﻳﺒﺨﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎی ﻳﻬﻮدی را در ﮐﻴﺒﻮﺗﺲ هﺎ ‪ Kibboutz‬زﻳﺮ ﺁﺗﺶ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪،‬‬ ‫زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن را ﻣﯽ ﮐﺸﺪ و وﺣﺸﺖ ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﻴﺰد‪ .‬دوﻟﺖ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎ اﻋﺰام‬ ‫هﻮاﭘﻴﻤﺎهﺎی ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ اردوﮔﺎﻩ هﺎی ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ واﻗﻊ در ﻟﺒﻨﺎن ﺟﻮاب ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ و ارﺗﺶ ﺑﮕﻴﻦ‬ ‫ﺣﻤﻠ ٌﻪ هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ای را ﺑﻪ ﺁن ﮐﺸﻮر ﮐﻮﭼﮏ ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا هﻴﭻ ﮔﻨﺎﻩ و ﻧﻘﺸﯽ‬ ‫ﻧﺪارد و ﺣﺘﯽ ﺣﻀﻮر ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ در ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺁن‪ ،‬ﺑﺮ اوﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺿﺮﺑﺎت را از دوﻃﺮف ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺮب در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﺒﻨﺎن‬ ‫رﻓﺘﺎری ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﺧﺎک ﻣﺼﺮ‪ ،‬اردوﮔﺎﻩ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اردن اﻳﻦ‬ ‫اردوﮔﺎﻩ هﺎ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧﭽﻪ در ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ دوﻟﺖ دﻣﺸﻖ در‬ ‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻋﻴﻦ ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ هﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺿﺪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻠﮑﻪ ﺿﺪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‬ ‫هﻢ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ اﻳﻦ هﺎ در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ در‬ ‫ﺻﻠﺢ وﺁراﻣﺶ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ از ﻣﺮز ﺟﻨﮓ ﻓﻌﻠﯽ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽ رود‪ :‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺟﺎن ﺑﻪ ﻟﺐ رﺳﻴﺪﻩ‬ ‫ﮔﺮوﻩ هﺎی ﺗﺮورﻳﺴﺘﯽ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﭘﺨﺸﻨﺪ‪ .‬درﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺑﯽ رﻳﺸﮕﺎن ﺳﻪ‬ ‫ﮔﺮوﻩ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اروﭘﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و در‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎی ﻋﺮب ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮدرا ﻣﯽ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﮐﻨﻴﻦ ﺣﻠﺒﯽ ﺁﺑﺎدهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ارودﮔﺎﻩ ﭘﻨﺎهﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮورﻳﺴﺖ هﺎ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 22‬و ‪ 25‬ﺳﺎل دارﻧﺪ و ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﭼﺮا ﺁن هﺎ در‬ ‫اردوﮔﺎﻩ هﺎ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﺟﺪادﺷﺎن درﺷﻬﺮ ﺣﻴﻔﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻢ ﭘﺎﻓﺸﺎری اﺳﺮاﻳﻴﻞ دراﻳﻦ ﮐﻪ دوﻟﺘﯽ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اﺳﺖ و هﻢ‬ ‫ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ اﺳﺮاﻳﻴﻞ از ﻃﺮف ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ هﺎ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ‬

‫‪170‬‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﻧﺰدﻳﮏ اﺳﺖ‪ .‬هﻢ وﺟﻮد دوﻟﺖ اﺳﺮاﻳﻴﻞ واﻗﻌﻴﺘﯽ اﺳﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر و هﻢ وﺟﻮد‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ وﺣﻖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎری دارﻧﺪ‪ .‬درﺿﻤﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻊ دﻳﺮوز دوﮔﻞ و واﻟﺮی ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ اﻣﺮوز ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻣﻴﺘﺮان در‬ ‫ﺑﺎر ٌﻩ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻓﺮق ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺎ هﻢ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺁن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ازﻧﻈﺮ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ازهﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺳﻌﻪ ﺻﺪر ﻧﺸﺎن داد‬ ‫ﺳﺎدات ﺑﻮد‪ .‬راهﯽ را ﮐﻪ درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﮐﻒ ﻧﻔﺲ و ازﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﯽ هﺎی ﻓﺮاوان‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راهﺶ ﻧﻤﯽ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ دول ﻋﺮب ﺣﺘﯽ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺘﺶ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ راﻩ را ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻃﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺣﻞ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد واﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﻪ ﻓﺮض داﺷﺘﻦ دوﻟﺘﯽ ﺁﺷﺘﯽ ﭘﺬﻳﺮﺗﺮ از دوﻟﺖ ﺑﮕﻴﻦ‪ ،‬راﺿﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﻗﺪﻣﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﺮدارد‪.‬‬

‫‪171‬‬

‫‪10‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ‬ ‫ٍ‪Existe! Sois enfin toi–même! Dit l’ Aurore‬‬ ‫!‪Déjà, contre la nuit, l’âpre trompette‬‬ ‫‪Une lèvre vivante attaque l’air glacé.‬‬

‫هﺮﮐﺴﯽ ﮐﻮ دور ﻣﺎﻧﺪ از اﺻﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎز ﺟﻮﻳﺪ روزﮔﺎر وﺻﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ذرﻩ ذرﻩ ﮐﺎﻧﺪرﻳﻦ ارض و ﺳﻤﺎﺳﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺟﻨﺲ ﺧﻮد را هﻤﭽﻮ ﮐﺎﻩ و ﮐﻬﺮﺑﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﺻﺪای ﺷﻴﭙﻮر واﻟﺮی را ﻣﯽ ﺷﻨﻮم ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﮐﻮﻩ هﺎی زاﮔﺮس و‬ ‫ﺑﺮﺗﻤﺎم ﻓﻼت اﻳﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﻮدﮔﯽ هﺎی ﺷﻮم ﺁن دﻳﻮاﻧ ٌﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺁﻟﻮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻨﻴﻦ‬ ‫اﻓﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﺢ دوﺑﺎر ٌﻩ وﻃﻦ ﻧﺰدﻳﮏ اﺳﺖ و ﺑﺮای رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻴﺮوهﺎی ﺧﻮد ﺗﮑﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫هﺮ روی ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﺬرد ﻓﻮرﻳﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻼح ﻣﻌﻨﻮی ﻗﺎﻧﻊ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺗﻴﻎ هﺎی ﺑﺮﻧﺪ ٌﻩ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﯽ را درهﻢ ﺷﮑﻨﺪ‪ :‬ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ارﺗﺶ‬ ‫را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁن ﺻﻔﻮف ﺁﺷﻔﺘ ٌﻪ ﺁدﻣﮑﺸﺎن اﺳﻼﻣﻴﺶ را ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫هﺪف از هﻴﭻ ﮐﻮﺷﺸﯽ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﭘﻴﺶ رود ﻇﺮف‬ ‫‪ 18‬ﻣﺎﻩ ﺗﺎ دو ﺳﺎل ﺁﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ارﺗﺶ دﻳﮕﺮ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ارﺗﺶ ﻣﻼﻳﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ هﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻤﺪل ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ارﺗﺶ‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ اﺳﺖ هﻮﻳﺖ ﺧﻮد را در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰی و ﻣﻠﯽ و در ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺎز ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫در ﻗﺪرﺗﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺎ ﺟﻮهﺮی ﺟﻬﺎن وﻃﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺮز و ﺳﺮﺣﺪ ﻣﺬهﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼﻳﺎن‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد ٌﻩ اﻳﻦ ارﺗﺶ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ در ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ام‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻧﻪ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﮐﻤﮑﻢ‬ ‫ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺁﻗﺎی ﮐﺎرﺗﺮ دﻳﺮوز و ﺁﻗﺎی ﻣﻴﺘﺮان اﻣﺮوز هﺮ دو از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺣﺮف‬ ‫ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ ،‬هﺮ دو ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺗﺮورﻳﺴﻢ را ﺑﺎﻳﺪ رﻳﺸﻪ ﮐﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺷﺮﻣﺴﺎری ﻏﺮب در ﺁﻳﻨﺪﻩ ازاﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻴﭻ اﻗﺪام ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺮای‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ ﺁدﻣﮑﺸﯽ هﺎ درﻣﻠﮏ ﻣﺎ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺁﻗﺎی ژﻳﺴﮑﺎردﺳﺘﻦ رﺋﻴﺲ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺰارﺷﯽ ‪ 300‬ﺻﻔﺤﻪ ای در ﺑﺎر ٌﻩ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت در‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﺁدﻣﻴﺎن ﺳﺰاوار ﺁن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎن ﻣﺨﺘﺼﺮی‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﺗﻬﻴﻪ ﻳﮏ ﮔﺰارش ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد؟‬ ‫ﻣﻦ از دول ﻏﺮب ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﮐﻤﮏ ﻣﻌﻨﻮی دارم‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﻮق اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻨﺸﻮر ﻏﺎﻟﺒًﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﮐﺎﻏﺬ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﻧﺘﻈﺎر هﻴﭻ ﻧﻮع ﮐﻤﮏ ﻣﺎدی از ﺁن هﺎ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻬﺎﻧ ٌﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻏﺮب‬ ‫درﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺸﻮرهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎ را ﻳﺎری دهﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﺎ در‬ ‫‪172‬‬

‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرﺳﻨﺪ؛ هﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﮐﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﯽ وﺳﻴﻊ دارﻧﺪ و هﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻦ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺧﻤﻴﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣ ٌﻪ ﭘﻠﻴﺪ‬ ‫او‪ ،‬ﺑﯽ ﻟﻴﺎﻗﺘﯽ او‪ ،‬ﺁزار ﻣﺪاوم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﭘﺸﺖ ﺧﻢ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زاﻧﻮ ﻧﻤﯽ زﻧﻨﺪ و‬ ‫داﻣﻦ ﻋﺒﺎﻳﺶ راﻧﻤﯽ ﺑﻮﺳﻨﺪ و ﭘﺎﻣﺎل ﻧﻌﻠﻴﻨﺶ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ و هﺬﻳﺎن ﮔﻮﻳﯽ هﺎی ﺑﯽ وﻗﻔﻪ اش ﻋﺎﻗﺒﺖ‬ ‫ﺷﻌﻠﻪ هﺎی ﺧﺸﻢ را ﻓﺮوزان ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و هﻤ ٌﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن‬ ‫واﻣﯽ دارد‪ .‬ﭼﻨﺪی ﭘﻴﺶ ﺑﺎﻧﻮﻳﯽ ﮐﻪ در ﻳﮑﯽ ار ﺁزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ هﺎی اﻳﺮان ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻣﻦ ﺁﻣﺪ و ﺣﺎﻣﻞ ﭘﻴﺎم زﻳﺮ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ هﻤﻴﺸﻪ ﺧﻮدم ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ام‪ ،‬وﻟﯽ اﻣﺮوز از ﻃﺮف ﮐﺎرﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ در‬‫ﺁزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ ﻣﻦ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و روزی ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ و ﻟﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ درﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات‬ ‫زدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرم ﮐﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻢ ﺁﻧﺎن را ﺑﺒﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ازﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﺣﺎﻻ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ را درک ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ وﻟﯽ دﻳﮕﺮ ﮐﺎری از دﺳﺖ ﻣﺎن ﺑﺮﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﮕﻨﻪ روز ﺑﻪ روز‬ ‫ﺗﻨﮓ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺎ روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﻴﻢ ﮐﻪ اﻏﻔﺎل ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﭘﻴﺎم هﺎ ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽ رﺳﺪ و اﻋﺘﻤﺎد و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻳﻨﺪﻩ‬ ‫راﺳﺦ ﺗﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺒﮑ ٌﻪ ﻣﻦ ﻧﻮارهﺎﻳﯽ ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮای روﺷﻦ‬ ‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﺷﻌﻠﻪ اﻣﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﮑﺮر در ﺁن هﺎ زﻧﻬﺎرهﺎ و اﺧﻄﺎرهﺎﻳﯽ راﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ دادﻩ ﺑﻮدم‪،‬‬ ‫ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺷﺪم‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻦ ازﺁﻧﺠﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ دﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ دهﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻤﻮﻃﻨﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﮐﻨﻢ و راﻩ را ﻧﺸﺎن‬ ‫دهﻢ‪:‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﺻﺪای ﻣﺎ واﻗﻌﻴﺎت را درک ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ازاﻳﻦ ﭘﺲ دراﻧﺘﻈﺎر ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ ﺳﻌﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺣﺪاﻣﮑﺎن درﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث هﻢ دﺧﻴﻞ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬هﻴﭻ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺑﺪون‬ ‫ﮐﻤﮏ هﺎﻳﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ازﺧﺎرج ﻧﺨﻮاهﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻴﺶ از ﮐﻤﮑﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﺁﻧﺮوز ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﻌﻞ را روﺷﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻳﮑﯽ از وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺧﻴﺮا ﺑﻪ دﻳﺪار‬ ‫ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ هﺎی ﻣﺮا از ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ ای ﮐﻪ هﺮ ﭘﺎﻧﺰدﻩ روز ﺣﺪود ‪ 12‬دﻗﻴﻘﻪ ﺣﺮف هﺎی‬ ‫ﻣﺮا ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﯽ را ﮐﻪ از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺣﺮف هﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﺮاﻳﻢ ﺷﺮح داد‪:‬‬ ‫ ﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﺮدﻣﯽ هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻌﺮ ﭼﺎﻩ اﻓﺘﺎدﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ رﻳﺴﻤﺎﻧﯽ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬‫ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻤﺶ‪ .‬دﺳﺖ ﻣﺎن را دراز ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ دارﻳﻢ ﺧﻮدﻣﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺁن ﺑﻴﺎوﻳﺰﻳﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻃﻨﺎب هﻴﭻ وﻗﺖ درﺳﺖ در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ واﻗﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ رﻳﺴﻤﺎن را هﻢ ﻗﻄﻊ ﮐﺮد؟‬ ‫ﺑﺮﻳﺪن اﻳﻦ ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﻄﻊ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی رهﺎ ﮐﺮدن اﻳﻦ اﻓﺮاد در‬ ‫ﻗﻌﺮ ﻇﻠﻤﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻴﺪ را در دل ﺁن هﺎ زﻧﺪﻩ ﻧﮕﻪ دارﻳﻢ ﺗﺎ روزی ﮐﻪ ﻃﻨﻴﻦ ﺷﻴﭙﻮر ﺗﻨﺪ و رﺳﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﺮﺟﻤﻪ واﻟﺮی از ﻋﻬﺪﻩ ﻣﻦ ﺑﻨﺪﻩ ﺧﺎرج ﺑﻮد – اﺻﻮﻻ ﺑﺮای ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻌﺮی ﺳﻤﺒﻠﻴﮏ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻤﺒﻞ هﺎی ﻣﻌﺎدل ﺁن را در زﺑﺎن‬ ‫دوم ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﺎری اﺳﺖ ﻣﺸﮑﻞ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻣﻮﻻﻧﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻮهﺮ ﺣﺮف واﻟﺮی در ﺁن هﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬

‫‪173‬‬

Tā mihanemān rā dust nadāshte bāshim, namitavānim ān rā ābād konim!