Zegarki vintage ZODIAC Astrographic SST

Zegarki vintage

ZODIAC Astrographic SST

„najbardziej ekscytujący zegarek, jaki możesz nosić”

Po wpisaniu słowa „zodiac” w popularną wyszukiwarkę internetową otrzymamy prawie ćwierć miliona wyników. Przeglądając tylko kilka pierwszych stron z proponowanymi adresami internetowymi, znajdziemy informacje o filmach noszących ten tytuł, restauracjach, łodziach motorowych, zespołach muzycznych, pasie w sferze niebieskiej… oraz oczywiście ogromną liczbę publikacji dotyczących astrologii, znaków zodiaku, przepowiedni i horoskopów. To z pewnością pozycje warte uwagi, ale jako miłośnik zegarków poszukiwałem informacji na temat szwajcarskiej marki zegarkowej noszącej właśnie tę nazwę – Zodiac. Gdy hasło „Zodiac” pada wśród miłośników oraz kolekcjonerów zegarów vintage, natychmiast przed oczami ukazują się im urzekające wyglądem modele tego producenta z lat 50., 60. i 70. XX wieku. Modele takie jak Sea Wolf, Super Sea Wolf, Autographic, Datographic, Corsair, Powergraphic, Sea-Chron Chronographe, Aerospace GMT, Dynotron, Spacetronic… oraz Astrographic. W niniejszym opracowaniu chciałbym przybliżyć właśnie niezwykły zegarek Zodiac Astrographic SST Automatic – jeden z bardziej interesujących i charakterystycznych modeli vintage tego szwajcarskiego producenta. Jest to zegarek, który zapisał się na kartach historii zegarmistrzostwa już w dniu swojej rynkowej premiery w 1969 roku, mimo że nie był on wielkim sukcesem sprzedażowym. Jego stylistyka i sposób wskazywania czasu budzą emocje do dziś.

„Najbardziej precyzyjna kropka na świecie”

„Najbardziej ekscytujący zegarek, jaki możesz nosić”

„Wszystko, co zwyczajne w zegarkach, staje się nadzwyczajne w modelu Astrographic”

Powyższe sentencje w skrócie opisują prezentowany zegarek, a zarazem podkreślają jego charakterystyczne, niecodzienne cechy. Nie jest to jednak mój autorski opis tego modelu, a przetłumaczony fragment tekstu pochodzący z oryginalnej reklamy zegarków Astrographic, która promowała tę właśnie nowość marki Zodiac w USA, w Nowym Jorku. Przyjrzyjmy się zatem bliżej modelowi Astrographic SST. Co wyróżnia go na tle innych zegarków? Wystarczy spojrzeć na jego tarczę – ten wyjątkowy model posiada tak zaprojektowany i wykonany zespół wskazań, iż nie widzimy klasycznych ramion wskazówek, tylko tajemniczo wyglądające, jakby zawieszone w przestrzeni ich fragmenty. Funkcje minutowej i godzinowej pełnią elementy prostokątne, a nietypowa mała czerwona kropka, krążąc wokół tarczy, wskazuje upływ sekund. Ten rodzaj wskazań nazywany jest w języku angielskim „mystery dial”, czyli właśnie tajemnicza tarcza. Określenie to stosowane jest dla grupy czasomierzy, których tarcze prezentują czas w nietypowy, często bardzo zaskakujący sposób. Dzięki zastosowaniu przez markę Zodiac trzech przeźroczystych, ułożonych jeden nad drugim dysków udało się projektantom uzyskać efekt trójwymiarowości elementów tarczy i nadać jej głębi. Podobne do indeksów prostokąty odpowiadające za wskazówki godzinową i minutową oraz czerwona kropka sekundnika wyraźnie odcinają się na tle tarczy. Klasyczny, powszechnie znany i stosowany od dziesiątek lat sposób prezentacji wskazań ze standardowymi ramionami wskazówek zamieniono na jakże urzekający, niemal magiczny spektakl odmierzania upływu czasu. Relatywnie proste pod względem technicznym rozwiązanie dało przyciągający wzrok, charakterystyczny i niespotykany sposób realizacji wskazań.

Archiwalna reklama zegarków Zodiac Astrographic SST z USA z 1969 roku.

Prezentowany egzemplarz, co jest rzadko spotykane, ma także oryginalne pudełko i instrukcję!

Wspomniany „magiczny” efekt dodatkowo potęguje czerwona kropka, stale krążąca (orbitująca) wokół tarczy, która dzięki zastosowanemu mechanizmowi taktującemu z częstotliwością 36 000 wahnięć balansu na godzinę sprawia wrażenie, jakby „płynęła” po tarczy. Nie widać klasycznego, delikatnego „tykania”, czyli skoków sekundnika charakterystycznych dla mechanizmów o niższej oscylacji balansu. Trzeba pamiętać, że regułą w modelach z tamtego okresu było 18 000 wahnięć balansu na godzinę. Model Astrographic SST nie jest oczywiście pierwszym zegarkiem prezentującym wskazania czasu w ten dość nietypowy sposób. Na przestrzeni lat powstawały modele różnych marek należące do tak zwanej grupy zegarków z tarczą typu „mystery dial”. Jest to jednak relatywnie wąska grupa czasomierzy, zdecydowanie marginalna na tle tych z klasyczną, standardową realizacją wskazań. Warto wspomnieć, iż pierwsze tego typu zegary pojawiły się już w połowie XIX wieku i były wykonywane choćby dla ówczesnych prestidigitatorów, którzy wykorzystywali je podczas pokazów magicznych. Wracając do bohatera niniejszego opracowania – Astrographic SST nie był jedynie atrakcyjny wizualnie (choć to oczywiście kwestia gustu), ale także prezentował wysoki poziom zaawansowania technicznego w zakresie zastosowanego w nim mechanizmu oraz jakości jego wykonania. Marka Zodiac w drugiej połowie lat 60. XX wieku należała do wąskiego grona firm, które stosowały w swoich zegarkach mechanizmy szybkobieżne, czyli takie, których balans oscylował z częstotliwością 36 000 wahnięć na godzinę. Stąd w nazwie modelu Astrographic znalazł się akronim „SST”, czyli skrót od „Split Second Timing”. Za zwiększeniem częstotliwości oscylacji balansu (10 wahnięć na sekundę) stało przeświadczenie konstruktorów, iż tego typu mechanizmy będą bardziej precyzyjne niż standardowo stosowane. Choć idea ta jest w swych założeniach słuszna, to można debatować, czy i na ile ma to realny, korzystny wpływ na dokładność chodu mechanizmów. Jednakże niezaprzeczalną cechą, wyróżniającą zegarki, w których zastosowano mechanizm szybkobieżny, jest przyjemny dla oka płynny ruch wskazówki sekundnika. W modelu Astrographic SST tę cechę mechanizmu projektanci wykorzystali w bardzo pomysłowy sposób, gdyż sekundnik stanowi czerwona kropka, która w niemal hipnotyzujący sposób płynnie, równomiernie okrąża tarczę. Swoją drogą kropka ta, tak samo jak wskazania za pomocą przeźroczystych dysków, miała stanowić właśnie nawiązanie do ery podboju kosmosu, czyli momentu, w którym powstał ten zegarek. W reklamie z 1969 roku celowo zastosowano określenia „satelity” w kontekście zawieszonych nad tarczą wskazówek, a orbitująca czerwona kropka, która krąży dookoła tarczy, ma przywodzić na myśl właśnie Księżyc. Fascynacja kosmosem jest dobitnie podkreślana w sposobie wykonania zegarka. W świecie wiele zmieniło się od czasu premiery modelu Astrographic SST. W 2019 roku minęło dokładnie 50 lat od momentu, gdy zegarek ten trafił na rynek. Uniesienie i entuzjazm ery podboju kosmosu minęły, fascynacja społeczeństw Zachodu życiem „w przyszłości” także – urządzenia, które były opisywane w książkach science fiction, dziś towarzyszą nam na co dzień. Odważne, innowacyjne, czasem nawet nieco zwariowane projekty z lat 60.-70. ubiegłego wieku, w tym także zegarki mechaniczne i kwarcowe z tamtego okresu, stanowią dziś często jedynie element historii, świadectwo minionej epoki. Ale jakże piękne i urzekające świadectwo, którym miłośnicy zegarków mogą nadal się cieszyć.

Astrographic SST prezentuje wysoki poziom zaawansowania technicznego w zakresie zastosowanego w nim mechanizmu oraz jakości jego wykonania.

W modelu Astrographic SST sekundnik stanowi czerwona kropka, która w niemal hipnotyzujący sposób płynnie, równomiernie okrąża tarczę.

Maciej Kopyto