Газета "Хьехархо"

Page 1

Электронная версия газеты на сайте: www.mon 95.ru

НОВОСТИ СОБЫТИЯ ФАКТЫ

НОВОСТИ СОБЫТИЯ ФАКТЫ

Ðàìçàí Êàäûðîâ ñòàë «îòëè÷íèêîì» ðåéòèíãà ïîëèòè÷åñêîé âûæèâàåìîñòè ãóáåðíàòîðîâ Ðîññèè

Г

лава Чеченской Республики Рамзан Кадыров получил высшую оценку в рейтинге политической выживаемости губернаторов России. Рейтинг составлен Фондом “Петербургская политика” и коммуникационным холдингом “Минченко Консалтинг”. В его создании приняли участие известные политтехнологи,

политологи, эксперты, редакторы информагентств и представители вузов. В 11-м рейтинге политической выживаемости губернаторов 14 глав попали в разряд “отличников”. Наиболее перспективными и успешными губернаторами названы Глава ЧР Р. Кадыров, мэр Москвы Сергей Собянин, губернаторы: Белгородской области

- Евгений Савченко, Подмосковья – Сергей Шойгу, Пермского края – Виктор Басаргин, Карелии – Александр Худилайнен, ЯмалоНенецкого АО – Александр Кобылкин, Саратовской области – Валерий Радаев, Ленинградской области - Александр Дрозденко. По мнению составителей рейтинга, сильными сторонами Главы ЧР являются «политическое доминирование в республике и федеральная поддержка». Как отмечается в рейтинге, популярность и перспективность руководителей регионов основаны на данных о стабильной ситуации в регионе, конструктивном взаимодействии с муниципалитетами и региональными элитами, реализации крупных инвестиционных проектов. В рамках рейтинга обобщаются экспертные оценки, позволяющие оценить вероятность сохранения главы региона на своем посту в течение ближайшего года. На базе экспертных оценок в нем делаются выводы относительно карьерных перспектив действующего главы субъекта Федерации. Оценка выставляется по 5-балльной шкале, где “5” означает максимальные шансы на сохранение поста в обозримой перспективе, “1 - минимальные”.

Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской Республики

Ñâûøå 60 øêîëüíûõ ó÷èòåëåé íàãðàæäåíû ïðåìèÿìè Ïðåçèäåíòà Ðîññèè è Ãëàâû ×å÷åíñêîé Ðåñïóáëèêè

М

инистерство образования и науки Чеченской Республики подвело итоги реализации в 2012 году Приоритетного национального проекта «Образование» по направлению «Поощрение лучших учителей». Как сообщили в министерстве, 21 педагог награжден премией Президента России, размер которой составляет 200 тыс. рублей, 42 педагогам вручены премии Главы ЧР в размере 100 тыс.рублей. Определению получателей премий предшествовала работа по их тщательному отбору. В соответствии с Сетевым графиком по реализации нацио-

нального проекта была создана необходимая нормативно-правовая база. Всего в конкурсе на получение премий в этом году приняло участие 260 человек. Выплата премий лучшим учителям в России впервые была

утверждена в 2006 году. Она была введена с целью стимулирования нелегкого труда педагогов и развития их творческого потенциала. С 2006 по 2009 гг. каждому из победивших в конкурсе по всей стране 10 000 учителей выплачивались денежные поощрения в размере 100 000 рублей, а начиная с 2010 года, каждому из 1000 лучших учителей выплачиваются премии в размере 200000 рублей. Финансирование проекта ежегодно составляет 200 млн. рублей. Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской Республики

№ 18 (186) 4. 10. 2012 г.

Т. Саралиева

Лараме хьехархой! Ас ц1енчу даггара декъалдо шу шайн корматаллин денца! Шайх лаьцна лараме, хастаме уггаре а довха дешнаш ала хьакъ ду шу. Къаьсттина боккхачу лараман дешнаш ала дог1у Нохчийн Республикерчу хьехархошна. Т1еман халачу шерашкахь, цул т1аьхьа республика юхаденъяран муьрехь а, шайна хуьлу халонаш а, иэшамаш а тергал ца беш, аш, лараме хьехархой, дешар кхиорца шайн ницкъ мел кхочург дира вайн халкъ маьршачу дахаран новкъа даккхарехь. Шун хьекъал, зеделларг, аш берашна луш долу хаарш а ду вайн къоман ирсе хиндолчу дахаран закъалт. Вайн республикин куьйгалло оьшуш мел долчунна т1ехь г1о-накъосталла деш, шен къаьсттинчу тидамехь латтадо дешаран г1уллакх а, хьехархойн проблемаш а. Хьехархойн корматалла лаккхарчу маь1нехь хиларе терра, уьш шайн сийларам хила хьакъ а бу. Дала меле лорийла аш халкъан дуьхьа мел хьоьгу къа! Шайн къинхьегамехь дика кхиамаш бохуш, доьзалехь барт болуш, могашмаьрша,ирсе дахар хуьлда шун! Ларамца – Анзор МУЗАЕВ, Нохчийн Республикин дешаран а, 1илманан а министр

Сердечно поздравляю педагогические коллективы образовательных учреждений г. Грозного с замечательным праздником - Днем Учителя! Современный мир все более осознает важность образования. Оно не на словах, а на деле приобретает приоритет в государственной политике и понимание населения страны необходимости прочных знаний для любой профессиональной деятельности. Общество востребовало образованных, нравственных, предприимчивых людей, которые могут самостоятельно принимать ответственные решения в ситуации выбора, прогнозируя их возможные последствия, личностей, способных к сотрудничеству, которые отличаются динамизмом, мобильностью, конструктивностью и обладают развитым чувством причастности к судьбе страны. Желаю вам дальнейших творческих успехов в важнейшем государственном деле – обучении и воспитании подрастающего поколения. Крепкого вам здоровья, благополучия и счастья!

К.У. Берсанукаев заместитель мэра – начальник Департамента образования г. Грозного

Т. Махмудова

Äèðåêòîð ãðîçíåíñêîé ãèìíàçèè âûøåë â ôèíàë Âñåðîññèéñêîãî êîíêóðñà «Äèðåêòîð øêîëû-2012» Руководитель грозненской гимназии №7 Руслан Ахъядов стал финалистом Всероссийского конкурса «Директор школы-2012». 30 сильнейших конкурсантов прибудут в Москву в ноябре, чтобы принять участие в очных профессиональных соревнованиях за звание лучшего руководителя школы по версии журнала «Директор школы». Всего же в конкурсе приняли участие 356 руководителей школ из 61 региона России. Члены оргкомитета отмечают возросшую активность директоров сельских школ – 161 конкурсант, что составляет почти половину всех участников. Члены жюри отмечают, что общий уровень профессионализма директоров был очень высок.

«Учитывая, что многие школы развивались в довольно сложных условиях – не хватало финансов, людей, методик, других ресурсов – директора школ, тем не менее, находили выход даже из самых трудных ситуаций», – сказала почетный член жюри, генеральный директор Фонда Олега Дерипаска «Вольное Дело» Тамара

Румянцева. В финале конкурсантов ожидают профессиональные соревнования, также руководители школ должны подготовить домашнее задание. Кроме того, прошедшие в заключительный тур директора примут участие в работе «круглых столов», а также посетят мастер-классы, которые проведут заслуженные деятели сферы образования. Финал конкурса пройдет 27-28 ноября. Торжественное награждение победителя и призеров конкурса состоится 29 ноября. Всех финалистов ждут призы от оргкомитета, а также от спонсоров и партнеров конкурса.

А. Сулейманов

Ñàí õüàëõàðà õüåõàðõî

Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской Республики

 Ãðîçíîì ñîñòîÿëñÿ êîíêóðñ ÷òåöîâ «Ó÷èòåëü, ïåðåä èìåíåì òâîèì…» Т. Алиева

В

Уважаемые педагоги!

Õüåõàðõî÷óí ñèéäîë÷ó íîâêúàõü

СОШ №18 состоялся конкурс чтецов - «Учитель, перед именем твоим…», посвященный празднованию Дня учителя. Организатором данного конкурса выступил РМОД «Диалог» при поддержке Общественной палаты ЧР и Департамента по связям с религиозными и общественными организациями Администрации Главы и Правительства ЧР. Целью данного мероприятия явилась пропаганда духовных ценностей, а также организация площадки для творческого самовыражения молодежи. По итогам конкурса первое место заняла Муртазалиева Хеда, ученица Президентского лицея, второе место - Бекмурзаева Элиза (СОШ № 18), а третье место - Алимханова Фариза (гимназия № 12). Приз зрительских симпатий достался ученице СОШ №18 Межидовой Мадине.

Íàãàõü äåøàí êúèçà êõèýë åëàõü ñî ö1åíà þ öóíàõ…

Победители и призеры конкурса получили дипломы и ценные призы от организаторов конкурса. За высокий профессионализм в деле духовно-нравственного воспитания подрастающего поколения руководители гражданских пунктов межрегионального проекта

«Я гражданин!» были награждены благодарственными письмами Департамента по связям с общественными и религиозными организациями администрации Главы и Правительства Чеченской Республики.

ИА “Грозный-Информ”


2

№ 18 (186) 4 октября 2012 г.

ХЬЕХАРХОЙ - КЪИНХЬЕГАМАН ТУРПАЛХОЙ

ДАГАЛЕЦАМ

ИНТЕРНЕТ- НОВОСТИ

Ä. Ìåäâåäåâ ïîäïèñàë ïîñòàíîâëåíèå î ðàñïðåäåëåíèè ñóáúåêòàì ÐÔ ñóáñèäèé íà ìîäåðíèçàöèþ äîøêîëüíîãî îáðàçîâàíèÿ Премьер-министр РФ Дмитрий Медведев подписал постановление правительства о распределении субъектам РФ субсидий на модернизацию региональной и муниципальной системы дошкольного образования. Об этом он сообщил на совещании с вице-премьерами РФ. “Субсидии получат 72 региона, в текущем году они составят 1 млрд руб. Конечно, они должны дополняться и региональными средствами. Нужно проследить, чтобы эти деньги тратились максимально эффективно”, - сказал он. В свою очередь, вице-премьер РФ Ольга Голодец сообщила, что в 2012 г. в дошкольные учреждения пошли 1 млн 340 тыс. детей от трех до семи лет, при этом своей очереди ждут 364 тыс. малышей. Она отметила, что с учетом всех принятых мер до 1 января 2013 г. очередь существенно уменьшится - будет устроено около 200 тыс. детей. По словам О. Голодец, в 2012 г. 40 регионов смогут справиться с очередями в дошкольные учреждения. Она отметила, что о детях меньшего возраста также не забудут и в ближайшей перспективе проблема очередей будет решена для детей всех возрастов.

РБК

Ä. Ëèâàíîâ: ìîëîäåæíàÿ ïîëèòèêà îñòàåòñÿ ïðèîðèòåòîì äëÿ ðóêîâîäñòâà ÐÔ Молодежная политика остается одним из приоритетов руководства России, заявил на Конференции министров по делам молодежи государств - членов Совета Европы глава Минобрнауки РФ Дмитрий Ливанов. “Наиболее актуальными задачами мы считаем следующие: первая - создание условий для вовлечения молодых людей в различные социальные практики, чтобы они были уверенными в своих силах и были востребованы в обществе. Вторая задача - развитие личности, приобретение профессиональных и личностных компетенций. Третья - формирование ценностей, среди которых - воспитание семейных ценностей, толерантности и взаимоуважения”, - сказал министр. По его словам, молодых людей в возрасте от 14 до 30 лет в России около 36 миллионов человек, это почти четверть населения страны. Ливанов отметил, что Россия выступает за укрепление роли Совета Европы как ведущего общеевропейского формата сотрудничества в молодежной политике и образовании. “Он должен способствовать укреплению единого правового и гуманитарного пространства в Европе, если эти цели разделяет гражданское общество”, - сказал министр образования и науки РФ. В конференции Совета Европы, которая проводится в девятый раз, принимают участие 45 членов Европейской культурной конвенции, представители США и других стран, а также международных организаций - ЮНИСЕФ, Всемирного банка, ОЭСР. Всего около 300 участников.

РИА «Новости»

Ãîñïðîãðàììà ñòîèìîñòüþ â 1,2 òðëí ðóáëåé На реализацию госпрограммы “развитие науки и технологий” до 2020 года потребуется 1,2 трлн рублей. Об этом сообщил глава Минобрнауки РФ Дмитрий Ливанов, выступая на заседании комитета Госдумы по науке и наукоемким технологиям. “Госпрограмма предполагает финансирование до 2020 года в объеме 1 трлн 187 млрд 360 млн рублей”, - сказал глава ведомства, уточнив, что конкретная сумма будет названа после того, как Правительство РФ в октябре озвучит параметры бюджета на 2013-2015 годы. Программу по развитию науки и технологий правительство должно принять до конца 2012 года. Ливанов также сообщил, что две федеральные целевые программы “Исследования и разработки по приоритетным направлениям развития научно-технологического комплекса России” и “Научные и научно-педагогические кадры инновационной России”, которые заканчиваются в 2013 году, будут продлены в 2014 году в новой редакции и потребуют 40-50 млрд рублей в год. “В 2014 году будет принята новая редакция, принципиальное решение правительства уже принято”, - подчеркнул министр.

ИТАР-ТАСС

Õüåõàðõî÷óí ñèéäîë÷ó íîâêúàõü

Äàëà áàêúî òîëàéîéëà!

А

хьмад-Хьаьжа вайна юкъахь вацахь а, вайн дегнашкахь веха и. Х1унда аьлча, шен махкана а, шен халкъана а даккхий дика г1уллакхаш дина д1авахна иза. Т1ебеанчу балано хьийзош, дегнаш доьлхуш болчу, б1арзбеллачу нехан б1аьргаш беллабалийтира цо, адамийн сапарг1ат даьккхира. Кхин х1умма а ца хилча, цо хьехамца, кхайкхамца, кхетамца, ийманца парг1атбаьхна к1ентий тоьар бу. Ахьмад-Хьаьжас хьегна къа бахьана долуш Сийлахь-везчу Дала хийла нохчийн к1ант ларвина х1аллакьхуьлучух. АхьмадХьаьжин дог лозура шен къомах. Вай к1езиг ма ду, массо леш волу к1ант вайна ма боккха эшам бу, олура цо. Цу халчу заманчохь, къоман синкхетам, кханенах йолу ойланаш яьржинчу хенахь, АхьмадХьаьжас йоккха дегайовхо а, тешам а кхоьллира хиндолчух. Вайн халкъана цо мел дина диканаш дийцарх хуур дац, хьайн Даймохк даггара безаш хьо вацахь. Адамна уггаре хьалха оьшуш дерг ийман ду. Ийман ца хилча, синкхетам хир бац, нийсо, марзо хир яц. Ийман, синкхетам ца хилча, Даймахках дог лозур дац. Шен Даймохк, шен халкъ, дин ч1ог1а дезарна, Ахьмад-Хьаьжин яхь яра лулахь дехачу къаьмнашца, цуьнга ца лалора харцо. Ахьмад-Хьаьжа бен доцуш ца хьоьжура Даймахкехь, халкъехь долчу хьоле. Вуно ч1ог1а лаьара цунна шен къам ирсе дехийла, иза кхуьийла, дебийла. Цуьнан иштта дог-ойла хир яцара, бусалба динца ша ц1ена ца хиллехь, цуьнан шен ц1ийца нохчолла ца хиллехь. Цунна массо а х1уман т1ехь динца ц1ано езара. Ахьмад-Хьаьжас олура: «Ийманца, ц1анонца бехачу нахана хьалхара иттаза лийр вара-кх со. (Дала иманехь нисдойла вай!»). Ша оьзда, г1иллакхе, ц1ена бусалба, вуьззина нохчо вара и, нохчийн дас-нанас, хьарам-хьанал къастош, кхиийна к1ант ша хиларе терра. Ша къонах хиларе терра, шен декхар хетара цунна 1аьржачу балано лаьцна мохк парг1атбаккха шен ницкъ мел кхочург дан. Цхьаболу нах оьздангаллех, г1иллакхех буху дарже кхаьчча, курабовлу. Хетарехь, массо а заманчохь хуьлу иштта нах, тахана а бу. Амма генахь х1уманаш даракх уьш Ахьмад-Хьаьжина. Иза

шен халкъаца, мискачу нахаца д1аийна вара даима, царна эшначохь орцахвалар, церан хьашташ кхочушдар лорура цо шен коьрта декхар. Нохчийн цхьа кица ду: «Хьан дуй-дуй бац, хьан дошдош дацахь!». Мел шена хала делахь а, Ахьмад-Хьаьжа шен дешан да вара гуттар а, милла велахь а, озабезам а ца беш, бакъдерг юьхь дуьххьал д1аолура цо. Махкахь дешаран г1уллакхаш нисдар, спорт, культура, экономика кхиор, могашалла 1алашъяр, адамийн бакъонаш ларъяр…– уьш дерриге дара цо сагатдеш, цуьнан бала кхочуш, цо къахьоьгуш. Иза массанхьа кхуьура, массанхьа а кхочура, ша-шен кхоа ца веш. Иза муха ларавора-те аьлла, хета тахана. Ахьмад-Хьаьжас олура: « Уггар хьалха, вай нохчий хилар дицдан ца деза. Цу дешнийн дукха ойлайина ас… Вай вешан меттан сийдахь, меттан дош лоьруш, и лардахь, толам вайгахь хир бу. Тур-тоьпан толам-толам бац, нагахь и дешарца, 1илманца бацахь. Массо къам довза а деза, массо къоман меттанаш, къоман амалш хаа, йовза еза. Иза кхечу къомаца йолчу юкъаметтигашна туьллу т1ай ду. Амма хьуна хьайн мотт, хьайн къам дош ца хетахь, вай тиллина т1ай кхане йоцуш хир ду. Конституци вайн карахь ю-кх– Къуръан! Кхин х1ун ц1ано еза вайна, цо бохург дичахьана. Дала вайга, вониг де, адам делхаде, ма ца боху, нах хьийзабе ца боху, вовшашца дика хила, ц1ена хила боху. Х1ора х1усамехь вай ц1анлахь, хьарамхьанал къастош, доьзалш кхиабахь, Дала вайна гечдийр ду». Ахьмад-Хьаьжа санна волу къонах даим вехар ву халкъан даг чохь, Дала г1азот къобалдойла цуьнан! И санначу нехан ц1ераш дашочу шекъанца язъян езара. Цо шен к1ант а кхиийра, ша санна, махкана, халкъана ваца. Шен ден весет, лаам кхочушбеш, Кадыров Рамзана юхаденйи, бошхап санна, атаелла д1аяьлла йолуш хилла йолу Нохчийчоь. Дуьне цецдоккхуш, ийман, барт, нийсо, оьздангалла йолчохь маршо хир ю. Нагахь вай вешан доьзалш ц1ена, оьзда, дика бахийта лууш делахь, хьарамчу рицкъанца доьзалан ц1ена кийранаш бехбан ца беза. Хьарамхьанал къастош хила деза. Ц1ена бух ботта беза. Нохчийн къоман сийлахьчу к1ентан Кадыров Ахьмад-Хьаьжин весеташ, цо баьхнарш дицдан ца деза вай. Бусалба дино бохург ма дара цо баьхнарг. Вешан хазачу Даймехкан дуьхьа, бертахь, ц1ена къахьега деза вай. Паччахь Делан лаамца бен хир вац, Дала аьтто бойла Рамзанан цо бечу балхахь, цо халкъан дуьхьа дечу г1уллакхашкахь! Ахьмад-Хьаьжас шен до1анашкахь даима, бакъо толаелахь, харцо эшаелахь, олура. Дала мукъалахь, Ахьмад-Хьаьжин до1а кхочушхир ду, вайн махкахь кхин цкъа а тоьлур яц харцо!

А. АДАМОВА

Д

ешаран а, 1илманан а министерствос билгалдаьккхина ма-хиллара, дешаран хьаьрмахь болх беш 14143 хьехархо ву, царах 11315 зуда ю. Оцу терахьаша ца гайтича а, хууш ду муьлххачу а школехь дукхахболу хьехархой зударий хилар. Цхьа а школа карор яц яккха лаккхара ц1е йолуш хьехархо йоцуш. Царах ю Соьлжан районера Ассиновски станицера № 1 йолчу школера химин хьехархо Гудиева Мадина, Гуьмсан районера Мелчхерчу юккъерчу школан нохчийн меттан, литературин хьехархо Осмаева Фатима, Наурски районерчу Новосолкушино юьртан школан директор, математикин хьехархо Улубаева Роза, оццу районерчу Фрунзенски юкъарадешаран школан директор Эстамирова Сацита, Грозненски районерчу Йоккхачу Атаг1ара № 3 йолчу школан кхетош-кхиоран болх вовшахтохархо Абдурзукова Лала, оццу юьртара № 2 йолчу школан юьхьанцарчу классийн хьехархо Чуликова Бирлант, Чечанара № 1 йолчу школера хьехархо Солтамурадова Камета, Нажи-Юьртан № 8 йолчу гимназин нохчийн меттан, литературин хьехархо Товдарханова Маьлх-Аьзни, Т1ехьаМартанара № 1 йолчу школан оьрсийн меттан, литературин хьехархо Осмаева Лиза, Соьлжа-Г1алин № 50 йолчу школера Адамова Наталья, № 7 йолчу школера Абдулмежидова Роза, Абдулаева Раиса, № 48 йолчу школера Хачукаева Киса, № 11 йолчу школера Пайтаева Луиза, № 57 йолчу школера Бектамирова Асет, № 10 йолчу школера Махмудова Хеда, № 1 йолчу гимназера Кадырова Фатима, дуккха а шерашкахь №44 йолчу школехь къахьегна Такашева Луиза, дуккха кхиберш а. Царех цхьаъ ю лахахь оха шех лаьцна дуьйцу Митаева Асет а. Цуьнан белхан накъостийн а, куьйгалхойн а, цо хьоьхучу берийн дай-нанойн а тоьшаллица иза башха адам а, хьехархо а, дика нана а, муьлххачу а халонех, церга балда лаьцна, Далла тIе болх биллина, чекхъяьлла нохчийн зуда а ю. Дуьххьара гушшехь а, шега безам бохуьйтуш, йистхилар а, лелар а оьзда долуш ю иза. Дуьххьара ТIехьа-Мартанарчу интернатехь а, цул тIаьхьа Долински юккъерчу школехь а белхаш бина Асета. 1997-чу шарахь болх бан йолаелла Соьлжа-ГIалин № 41 йолчу юкъарадешаран школехь. (ХIинца иза республикин дешаран декъехь цхьа билггал меттиг дIалоцуш йолу Кадыров Ахьмад-Хьаьжин цIарах 1-ра гимнази ю). «Цхьа чIогIа иэхье, ийманах юьзна стаг ю Асет. Вайн денойн амал хилла хир ю-кх иштта, амма тахана цунах теранаш кIезиг го суна, – дийцира Асетах лаьцна Дешаран белхахойн говзалла лакхаяккхаран Нохчийн институтан урхаллин кафедрин заведующис Гадамурова Мовлатхана. - Цхьана гIуллакхна кху институте еъча, хала чуяло езаш хуьлукх тхан иза! Тхоьца болх беш ву цуьнан кIант. И бахьана долуш, гIиллакх лоьцуш, къехка иза. Кху гIали чохь муьлххачу а г1уллакхехь дакъалоцуш долу бераш цо кечдина ду-кх хьуна, амма и ша-м гур яц цкъа а. Иштта тамашийна адамалла, оьздангалла, гIиллакх долуш ю иза. Ткъа цуьнан дешархой, дика дешарал сов, массо а хIуманна дуьхе кхиа ларош, кху дуьнене а, дахаре а шайн цхьа хьежам болуш, хьекъале хуьлу. Дерриш а иштта хуьлийла а ма дац! Амма Асета хьоьхурш иштта хуьлу. Цуьнан белхан корматалла лаккхара хилар ду иза». Цуьнан бералла а, къоналла а дIаяхна ТIехьа-Мартана юьртахь. Цигарчу «Лермонтовски» совхозехь хиллачу барх1шеран школехь дуккха а шераш-

кахь хьехархочун болх бинчу дас Мохьмада доьзалехь жимахйолу Асет, чохь йита стаг ца хилча, шеца уроке юьгура. Иштта кхоллабелира йоьIан оцу халачу корматалле безам. «Суна мел чIогIа лаахь а, оцу белхан халонаш дика евзара сан дена, – дуьйцу Асета, – хIетте а, 1975-чу шарахь, 8 класс чекхъяьккхина яьлча, Соьлжа-ГIалин хьехархойн училище деша ялийра цо со. Схьахетарехь, сан дена дика гора суна цагург». Хууш ма-хиллара, оцу шерийн хьехархойн училище вайн республикин хьехархойн пхьалгIа яра. Кхин хIумма ца хилча а, Джамалханов Зайнди вара цигахь нохчийн мотт, литература хьоьхуш. Ткъа Асетна дагахь бисина, шен дахарехь кхуо масал эцна хьехархой а кIезиг бацара. Царех яра Привалова Евгения Владимировна а, кхуьнан курсан куьйгалхо. ЙоьIан хаарш а, цунна деша лаар а гергара долчу хьехархочо хьехархойн практике Асетна луъучу, ТIехьа-МартантIе, хьажийра хIара. Деа шарахь болх бира йоIа кхузарчу I2-чу школа-интернатехь. «Бовха дагалецамаш бисина сан цигахь яьккхинчу хенах, – дагалоьцу Асета. – Цхьа чIогIа башха стаг вара тхан директор Долатов Адам. Массарел хьалха вогIура иза школе. Юьхьах хьокхучу кIайчу йовлакхца кор-неI, столгIант, у-пен цIеналлина толлура цо. Цу хенахь иза чIогIа хала стаг хетара, амма хено гайтира шен балхана чу садиллина иза хилар. Цунах жоьпаллина Iемира со хьовха, тхо дерраш а». Цхьана шарахь интернатехь болх бинчул тIаьхьа шен хаарш лакхадаха луу йоI университетан филологин факультете деша яхара. И бахьана долуш элира Адама кхуьнга: «Дела реза хуьлда хьо кхиийначу хьан дена-нанна, иштта дика доьзалхо сайн хуьлуьйтур вара ас». Цхьа дика бераш дара цуьнан шен а, цундела ца кхийтира йоI оцу хенахь Адама аьллачух, хIинца хаьа Асетана дикачун дакъа массарна а кхочийла. Шен ден Мохьмадан а, директоран Долатовн а «школа» кхуьнан цIийх йоьлла йисина. Иза евзира суна а гимназин директора Бараева Лизас дийцинчух: «Асет Дала дуьнен тIе йоккхуш дуьйна а, дика хьехархо хила аьлла, яьккхина ю. Бераш дукхадезаш а, цаьрца яьккхинчу минотна а ша декхарийлахь хеташ а ю иза. 8 сахьт ах сахьт даьлча юьйлало тхан занятеш. Ткъа иза 7 сахьт даьлча балха тIехь хуьлу. Бераш схьакхачале дийнна денна урокашна оьшуш дерг кечдо цо. Цуьнан лаккхара хаарш ду. Къона йолуш Долински школехь елла цунна «Отличник народного просвещения Российской Федерации» аьлла цIе а, «За трудовое отличие» мидал а. Цо а гойту, хьехархо

хилар цIийх долуш Асет хилар. Цо Iамийна бераш гIалин а, республикин а массо къийсадаларшкахь дакъалоцуш а, толамаш бохуш а ду. Цо уьш Iамийна ца буьту, цо уьш кхетош кхиабо. Цуьнан классера бераш яздархой, артисташ, суьдхой, дипломаташ бу. Муьлххачу а хIумане шайн хьежам а, кхетам а хиларал сов, бух боллуш иза схьабийца а, шайна хетачух тешо а хаарш тоьу царна. Асет санна хьехархой вайн алсам белхьара, вайн юкъараллин дахар а лаккхарчу низамца, хааршца, гIиллакх-оьздангаллица хир дара». Хьаналчу балхана дуьххьарлера совгIат болх бечу хьалхарчу шарахь делира Асетна. Иза дара 1981-чу шарахь. Кхуьнан классерчу берийн хаарш теллинчул тIаьхьа «Победитель соцсоревнования 1981 года» сийлаллин знакца совгIат дира кхунна. Ткъа уггаре а коьрта совгIат т1аьхьо делира, Кадыров АхьмадХьаьжин цIарах орден елира Асетна 2009-чу шарахь. «2002-чу шарахь Ахьмад-Хьаьжа август беттан хьехархойн кхеташоне веъча дара иза, – дагалоьцу Асета, – хIинца санна, 3-чу классера бераш дара сан цигарчу г1уллакхна кечдина. Уьш бистхилла, арабевлча, тIаьхьа сацаеллачу суна хезира, Ахьмад-Хьаьжас гулбеллачаьрга олуш: «Оццул луьрчу тIамах чекхдевллачу оцу бераша бина кечам гирий шуна, цара аьлларг хезирий шуна? Вайн бакъо яц церан сатийсамаш кхочуш ца бан. Дала мукъалахь, вайн дахар толур ду». Цу хенахь тийшира со, беро бохург а дош хеташ, цуьнан ойла ян кхетам болуш, иза хаза а, дагах кхета а хьекъал долу Ахьмад-Хьаьжа шен къоман бала а болуш, цуьнан хиндерг коьрта а долуш, шен халкъана хьалхавала доьналла долуш стаг хиларх. Цунна лерина яра сан дешархочо Изнаурова Хедас язйина жима поэма а. 2004-чу шеран 9-чу майхь Ахьмад-Хьаьжина дуьхьал даьхкина аэропортехь дара тхо. Ткъа иза кхуза, тхан лула, схьавеъна хиллера… Сан берашна чIогIа халахетта, боккха бохам хилира цуьнан кхалхарх…». Синкъераме бац хьехархочун дагалецамаш. ХIун дийр ду, хазахетаршца доьзна халахетарш а долуш дахар ду-кх иштта… Митаевас шен дешархой дешаран системин «Школа-2100» программица Iамош бу. Оцу дешаран куьйгалхой А.А.Леонтьев, Д.И.Сельдштейн, С.К.Бондарева, Ш.А.Амонашвили дешаран Iилманехь шайн йоккха цIе а йолуш Iилманчаш бу. Хазахеташ дерг, оцу программица бераш ларош хилар а, нохчийн хьехархо, оцу декъехь дакъалацарал сов, цу Iилманна юкъа шен цхьа билггал зиэделларг дилла таро йолу хаарш долуш хилар а ду. «Вайн бераш хьекъале ду, – шеко йоццуш боху Асета, – бакъду, тIеман шераш бахьана долуш дешаран кIорге йоцуш дисинчу дайнаношца, дукха ца нислахь а, къахьега дезаш нисло. Ткъа дукхахдолчу дай-наношна шайн берашца беш болу болх гуш хилар а доккха гIуллакх хета суна. Дала мукъалахь, дерриге а дIанислур ду», тешна ю иза. Тахана Асетан классехь доьшуш 30 бер ду. Цунна коьрта ду уьш дерриш а тIехдика хаарш долуш хилар. Цунна лерина ю Асетан дахаран Iалашо. Цу тIехь кхиамаш баха Дала аьтто бойла цуьнан!

Т.САРАЛИЕВА Авторан сурт

ЭКСПЕРИМЕНТАН МАЙДА

Ïîëèëèíãâàëüíè äåøàð

П

олилингвальни дешар - дуьненан къаьмнийн меттанийн а, культуран а башхаллаш ларъяран бух, - аьлла билгалдаьккхина вайн республикан 10 районехь т1еэцна шолг1а шо долу юьхьанцарчу классашкара дешар. Хууш ма-хиллара, Федеральни 1алашонан гурашкахь кхочушъен проекташна юкъахь б1аьрла меттиг д1алоцуш ду шина маттахь (полилингвальни) 1аморна т1ехьажийна дешар. Нохчийн Республикин дешаран учрежденешкахь иза кхочушдо Россин Федерацин поликультурни дешаран Программица а, Концепцица а. Оцу проектна дахаре некъ балар вовшахтохаран г1уллакхаш кхочушдарна Дешаран а, 1илманан а министерствехь кхоьллина Координационни совет. Проектан 1илманан-методикан аг1о кхочушйо пачхьалкхан «Дешаран белхахойн корматалла лакхаяккхаран нохчийн институт» дешаран учрежденис. Дуьххьара (экспериментан) дакъа кхиоран т1ег1анна т1ехь НР-н Дешаран а, 1илманан а министерствос кхочушдина а, чаккхене кхаьчна а ду 2012-2013 дешаран шарахь дан лерина г1уллакхаш: 1. Чекхдевлла нормативно-бакъонан а, дешаран-методикин а кехаташ (локальни акташ, къасторан критереш, положенеш). 2. Билгалъяьхна эксперименташ д1ахьон йолу майданаш (дешаран учрежденеш), билгалйина эксперимент д1ахьош пайдаоьцур болу литература. 3. Билгалбаьхна экспериментан кхоллараллин а, диагностикан г1ирсаш а. 4. Экспериментан дешаран-мето-

дикин комплекташ кхоллархьама вовшахтоьхна авторийн тобанаш. 5. Язйина чекхъевлла, зорбанера ара а евлла дешаран-методикан комплекташ (программаш, учебникаш, белхан тетрадаш, хьехархошна лерина методикин пособеш) 1-2-чуй классашна лерина а, школал хьалхарчу дешаран кегийрачу а, юккъерачу а берийн тобанашна а лерина. Дуьненаюкъарчу а, Россин а меттан 1илманчаша тайп-тайпанчу аг1ор къастадо шина меттан а, дукхаметтанийн а кхетамах дерг. Россин къаьмнийн школашкахь коьртачу декъана тидаме оьцу къоман, оьрсийн меттанаш кхиоран. Цунна т1ехьажийна ду ненан а, оьрсийн а меттанашкахь учебникаш а, тайп-тайпана пособеш а, дошамаш а арахецар. Иштта долчо дика т1е1аткъам бо берашна шайн ненан мотт а, оьрсийн мотт а 1амарна. Бакъду, Россин цхьацца йолчу регионашкахь кхолладеллачу хьоле хьаьжча, билгалдаккхало, ши мотт 1аморан т1ег1а х1инцалерчу заманан лехамашца дог1уш цахилар. Цунна масал дало мегар ду вайн республикерчу школашкахь кхолладелла хьал - ши мотт вовшахъэбар. Вайн дешархоша а, вай ваьш а вешан ненан мотт буьйцучохь ах дешнаш оьрсийн маттахь дерш юкъадаладо. Оцу г1уллакхо тоьшалла до школехь ненан мотт хьехар, хила дезачу т1ег1анна т1ехь цахиларал сов, иза коьрта предмет цаларар а. Ишттачу хиламан бахьана дешархой а, хьехархой а хилла а ца 1аш, да-нана а ду. Царна коьрта ду ЕГЭ-н предметаш шайн бераша 1амор. Ткъа цул сов, кху т1аьххьарчу шерашкахь школехь хьехаран хьесапна юккъера 9-11-чуй классашкара

нохчийн меттан 1 сахьт д1адаьккхина, оцу билгалъяьхначу классашкахь к1иранна нохчийн маттана магийнарг 3 сахьт дитина. Дусталаш, «труд» а, «физкультура» а, «ингалсан мотт» а предметашна 2-3 сахьт ду. 9-чу классехь экзаменна изложени йитина, 11-чу классехь экзамен ян а яц. Экзамен луш йоцу предмет мел к1езиг хета дай-наношна а, дешархошна а. Иштта де нохчийн матте х1оттийнарш хьехархой бац. Мелхо а оцу г1уллакхо эшаме х1иттийна уьш а. Цундела берашна шайн меттан хазнин мехалла ца евза. «Мел дукха «хьовла» бахарх, багахь марзалла хир яц». Берийн хьекъале ца кхачало, вай т1аьххьарчу заманчохь айдина г1иллакх-оьздангаллин т1ег1анаш ненан маттаца бен дахаре довла а, даха а таро цахилар. Вевзачу меттан 1илманчас И. Яковлевс баьхна: «Цхьа мотт - цхьа хьекъал ду, ши мотт – ши хьекъал ду, кхо мотт - кхо хьекъал ду. Хьекъале хилалаш». Меттанаш хаар дика г1уллакх хилар билгалдаьккхинчу 1илманчаша къастош хилла, шен ненан маттах, шен къоман культурех бере ирс эцийтар, к1орггера 1илма хиларал сов, т1аккха бен хир вац цунах шен къоман долчун дозалла дан кхетам болуш стаг, олий. Шина матте (вайн дахарехь нохчийн, оьрсийн) болу некъ нохчийн матта т1ера болало. Цундела школан дешар дуьххьара беро ойла ечу ненан матта т1ера д1адоло деза. Ишттачу некъан пайда болу аг1онаш билгалъяьхна шайн 1илманан белхаш т1ехь педагогин 1илманийн доктора, профессора Р.Сабаткоевс, педагогин 1илманийн доктора, профессора З.Цаллаговас, иштта кхечара а. Иза к1орггера хаар ду Дешаран министерствос поликуль-

турни дешарна т1е тидам бахийтар. Поликультурни дешаран декъехь дакъалоцуш республикин 10 районера 96 1-ра а, 2-г1а а классаш ю. Царна чохь доьшуш 2455 бер ду. Х1ора шарахь курсашкахь кечбо царна хьоьхуш болу 95 хьехархо. Иштта болх д1ахьош болу шолг1а шо ду, ткъа оцу балхана лерина 4 шо. Шеран юьххьехь а, юккъехь а, чаккхенгахь а диагностикин а, мониторинган а жам1ашца билгалбо кхиамаш. Билгалйоху хьехархочун дика аг1онаш а, ледарлонаш а. Республикерчу школашкара поликультурни дешаран хоршахь болх беш йолу школаш а, церан хьехархой а Дешаран а, 1илманан а министерствон коьртачу говзанчин Султанова Хьуьлиматан тидамехь бу. Иза кест-кеста цхьаьнакхета хьехархошца я цхьа билггалчу курсашкахь, я х1оранца ша-шеца. Россин кхечу регионашкахь а нисло иштта цхьаьнакхетарш. Оцу декъехь кхеран коьрта партнераш бу Къилбаседа Х1ирийн пачхьалкхан хьехархойн институтан белхахой. Кху шарахь а иштта цхьаьнакхетар хилира Бурит1ахь. Дешар-методикан а, кадрийн а база кхиорна лерина яра «Развитие учебно-методической и кадровой базы по формированию российской

гражданской идентичности в условиях поликультурного образования» аьлла билгалйинчу темин курсаш а. Цигарчу хьехархойн тидаме биллира Хьуьлимата шен «Пути формирования общечеловеческих, общегосударственных и национально-культурных ценностей в учебном процессе» ц1е йолу 1илманан болх. Оцу балхо гойту берийн кхиарехь ненан матто йоккха меттиг д1алоцуш хилар. Ненан меттан буха т1ехь атта ду берашкахь а, кегийрхошкахь а шайн къоман культуре, вайн мехкан кхечу халкъийн культуре безам кхио, цо г1о до дешаран маь1на лакхадаккха, т1екхуьу т1аьхье г1иллакхоьздангаллин гурашкахь кхио.

Т. МАХМУДОВА Суьрта т1ехь: Султанова Хьуьлимат хьехархошца


3

№ 18 (186) 4 октября 2012 г.

РЕСПУБЛИКИН ШКОЛАШКАХЬ

ИНТЕРНЕТ- НОВОСТИ

Øàéí õüåêúàë à, øàéí õààðø à áåðàøêà ä1àêõà÷î äåçà

Ñòóäåíòîâ ìîæíî áóäåò îò÷èñëÿòü çà îáìàí ñ ÅÃÝ

«Статистически –юккъера» олуш йолчу,кхиамашца г1араяьлла а йоцчу, журналисташа, цига оьхуш, «кулаяьккхина» а йоцчу школерчу хьолах лаьцна дийца а, цуьнан лазамашка а, лаамашка а ладог1а 1алашо йолуш кхечира со Т1ехьа-Мартанан к1оштан Сема1ашкара №2 йолчу школе.1976-чу шарахь 230 дешархошна аьлла йинчу цхьа г1атдолчу кху школехь тахана доьшуш 520 дешархо а, болхбеш 69 белхахо, царех 52 хьехархо а ву, 24-лаккхара, 28юккъера корматаллин дешар чекхдаьккхина а, 10 –лаккхара, 30-2-г1а, 12-3-г1а категореш а йолуш. Школехь 25 компьютер а, 3 интерактивни у а ду. Школан директор Абдулхажиев Лоьма, 1967- чу шарахь Сема1ашкара №2 йолу юккъера школа чекх а йоккхий, НохчГ1алг1айн пачхьалкхан университете исторически факультете деша а вахна, 1974-чу шарахь иза кхиамца чекхъяьккхина ваьлча, ша дешначу школе историн хьехархо

д1ах1утту. 1978-1983-чу шерашкахь Сема1ашкара №1 йолчу школан директоран болх бо цо. 1988чу шарахь, хьехархо болх беш а волуш, юьртан администрацин куьйгалхо (юьртда) а х1оттавой, 1996 шо кхаччалц цигахь къахьоьгу. Советийн 1едал долуш елла «Россин Федерацин просвещенин отличник» а, «Хьехархо-методист» а ц1ераш ю Лоьмин. Хьалхара т1ом болчу халчу заманчохь Сема1ашкана т1ех1иттина болу бохамаш, ша юьртда хиларе терра, шен даг чухула, шен доьзалехула чекхбевлла ву Лоьма. Цо дуьйцу: «Г1азкхи, нохчо ву бохуш, ца тешаш, нохчий, «г1азкхашна болх беш ву» бохуш, луьйш а болуш, адамаш 1алашдан, сайн белхан декхарш кхочушдан г1ерташ, ваьллина со. Сан дукха ахча ду моьттуш, 9 шо кхаьчна к1ант лачкъа а вина 6 баттахь сов латтийра, Делан къинхетамца юха-м верзийра.Кху юьртана т1ех1иттинчу баланашка, нахана хиллачу зенашка-зуламашка хьаьжча, суна хилларг-м доккха х1ума а дацара. Делахь а, цхьана а бусалбанна т1е ма дог1ийла чуьра бер дигар». -Лоьма кху школе директоран балха вар шатайпана хилла ду,-дуьйцу Лоьмин накъоста, Сема1ашкара №3 йолчу школехь хьехархо волчу Амаев Бадруддис. -2010 шарахь кхузахь директоран даржехь йолчу Лоьмин х1усамненан Абдулхажиева Сайдатан некъан бохамехь кхалхар хилира. Сайдат кху школехь болхбеш йолу 40 шо, директор йолу 20 шо дара. «РФ образованин хьакъйолу белхахо»а йолуш, районехь евзаш а, лоруш а, коллективна а, берашна а ч1ог1а дукхаезаш яра Сайдат. Иза д1акхелхича, коллективо Лоьма берта а валийна, к1оштан куьйгалхошка дехар а дина, директор х1оттийра кхузахь. Уггар коьрта кху шина шарахь сайн хилла кхиам дика а,юьззина а,т1еоьшуш говзанча а воцуш,коллектив вовшахтохар

а,иза къонъяр а хета. Масала; 6 къона говзанча – Нохчийн пачхьалкхан университет чекхъяьккхинарш, балха схьаэца аьтто хилла сан. Х1инца коллективах ахдакъа къоначарех ду, цундела т1аьхьалонна сагатдан ца деза. Доккха зеделларг долуш, 30 шарахь завучан болх бина йолу Элиханова Дуиза балхара д1аялар боккха эшам бу тхуна-къоначунна и болх караберзо хан еза. Иза юхайог1ур ю аьлла, тешна 1ийр ду тхо. Бертазчу коллективан болх дика д1аг1ур бац. Ткъа и бертахь латто езаш верг куьйгалхо ву. Ткъа куьйгалхо нийсо лелош хила веза. Озабезамаш,цабезамаш лелон мегар дац.уш лелийча коллектив галйолу,юкъара барт буху, т1аккха хьехар ледардолу, ткъа иза вешан берашна деш зен ду. Х1ора хьехархочун шен амалш ю, уьш йовза еза, цуьнан хьашташ довза деза, т1аккха цо доггах бо болх. Амма бан ца лууш верг, я мухха бича а мегар ду моьттург шен ц1а вахийта веза, цо шайолу коллектив а талхайо дела. Кху школехь болу хьехархой, дукхахберш, сан дешархой хилла а бу, царна со вовза а вевза, сан амалш а евза, цундела тхуна юкъахь цакхетарш а ца хуьлу. Ахча доккху меттиг яц школа, и хаа деза ша х1ара болх т1елоцучунна. Дуккха а белхан зеделларг долуш хьехархой бу кху коллективехь, царна шайн хьекъал, хаарш, шадерг а берашка д1акхачон деза. Цу т1ег1ерташ ву со. «Наставничество» бохург а ду тхан лелош – х1ора воккхачунна т1еч1аг1вина къона хьехархо ву, цунна накъосталла деш. Тхан бина барт бу,девиз ю ала а мегар долуш, «кехаташ к1езиг а яздеш, г1уллакх алсам а деш». Х1ора четвертехь, д1адолалуш а, чекхдолуш а, бинчу белхан жам1аш до. Кхиамаш берш хастабо, ледара болхбечуьнга, х1ун бахьана ду хьожу. Бусалба динца дерг хьоьхуш, лардойтуш, директоран керла за-

меститель ву Ибрагимов Мовлади. Шен болх дика хууш а, доггах и беш а ву къона хьехархо. Стохка, республикански предметийн конкурсехь 1-ра меттиг географин, 3 меттиг ингалсан меттан яьккхира Салбанов Артура, 2-г1а меттиг – нохчийн меттан Махачиева Марема а. Кху шарахь къоначу говзанчас Астамирова Мархас Республикански конкурсехь «Къона хьехархо-психолог» аьллачу номинацехь 1-ра меттиг яккхарна, дешаран Министерствон грамота а, мехала совг1аташ а, к1оштан дешаран декъо 10000 сом ахча а делира. Хьехархойн коллективо к1оштан яйн атлетикан къийсадаларашкахь 2-г1а меттиг яьккхира. - Спортзал кхузахь цкъа а ца хиллехь а, спортехь а бу тхан цхьацца кхиамаш, - дуьйцу 23 шарахь школехь болх беш волчу ОБЖ-н хьехархочо Дудушев СайдЭмина, - тхан школехь тренер ву кикбоксингехула дуьненан чемпион волу Шихабов Муса, цо 1амош долчу бераша вайн Республикехь а, ЮФО-хь а хьалхара меттигаш боху. Масала: НР-н чемпионаш бу Шамсаев Турпал, Аюбов Абдулла. Лоьма бакъволу профессионал ву, коллективах а, дешархойх а дог а лозуш, амма низам дохадойтур долуш вац. Со школан профсоюзан комитетан куьйгалхо хиларе терра, суна иза дика хаьа. Массо а х1уманна т1ехь дага а волу, амма школана, хьехархочунна пайде дерг къевссина чекх доккхур долуш а ву. Доцца аьлча, хила мавеззара директор ву-кх. Кху шарахь ЕГЭ д1алуш волчу 32 дешархочух ЕГЭ д1а ца луш 4 висина. Кхин и саннарг ца хилийта, оха къона хьехархо т1е а эцна, х1оттийначу планаца 1011-чу классашна к1орггера оьрсийн мотт, литература хьехар д1адолийна, -дуьйцу кхид1а директора,-дикачарех бу: юьхьанцарчу школан хьехархо – Азиева

Яха (болхбеш йолу 25 шо), Азимов Балавди (25 шо) – математик; Азуева Луиза – математик а, хьехархо-вовшахтохархо а. Д1адаханчу Республикин денна а, Нохчийн зудчун денна а, лоруш болу нах, къинхьегаман ветеранаш а кхойкхуш, мероприятеш йира. Нохчийн меттан, литературин хьехархоша Касумова Мадинас (24 шо болхбен) а, Юсупова Луизас (22 шо болхбен). 10-11 классийн дешархошна юкъахь конкурсаш йира: «Ненан васт - нохчийн литературехь», «Наношна хала ма хетийта» теманашна. Лакхарчу классийн куьйгалхоша цхьаьна д1аяьхьира «Ненан а, -зудчун а меттиг» аьлла конкурс. Дика болхбеш дай-нанойн комитет а ю тхан (куьйгалхо Архиева Мадина). Тхуна спортзал йойтуш верг Т1ехьа-Мартанан администрацин куьйгалхо хилла, х1инца юьртбахаман министр волу Дадаев Муса ву, еш верг Дадаев Ибраьх1им а ву, царна Дела реза хуьлда! К1оштан дешаран урхаллин куьйгалхочо Бедригов Бадруддис оьшучуьнца накъосталла а до, гуттар тидамехь а латтадо тхо. Тхан кхиамаш баккхий бацахь а, малделла 1аш дац тхо. Цхьана хенахь к1оштахь тоьллачарех цхьаъ хиллачу тхешан школан сий хьаладаккха дагахь а ду,-д1адерзадо шен къамел Лоьмас. Вай а дерзош эр ду: иштта кегийчу а, яккхийчу а, дикачу а, ледарчу а школех а, царна чохь доьшучу берех, шайн дахарш цу къинхьегамна д1аделлачу хьехархойн белхаш т1ехь лаьтташ ду вайн дешар, вайн халкъ. Хьехархошка ала лаьа: Дала аьтто бойла шу шайн халчу балха т1ех! Т1едог1учу шайн корматаллин денца ДАЛА ДЕКЪАЛДОЙЛА ШУ!

Алхазуров Абубакар Авторан суьрта т1ехь: Сема1ашкара №2 йолчу юккъерчу школан директор Абдулхажиев Лоьма

ОБ УЧИТЕЛЯХ - НАСТАВНИКАХ

Ó÷èòåëü – íàðîäíàÿ öåííîñòü

В 1972 году в Грозненское педучилище пришла учиться юная девочка – Тумаева Роза Якубовна. К слову сказать, рейтинг этого училища, так же как и Гудермесского педучилища, был тогда не ниже вузовского. В них работали педагоги, стопроцентно соответствовавшие своему призванию. Роза Якубовна вспоминает о некоторых педагогах Грозненского педучилища: «Ибрагимов У.М. преподавал чеченский язык и рисование. Оба предмета он вел профессионально – чеченский язык как бы… «рисовал», а рисование преподносил на языке матери, чем привил к этой дисциплине огромную любовь. С не меньшей любовью к детям вела уроки русского языка и литературы Фоменко Т.М. Мациева Э.А. учила организовывать различные мероприятия, призванные духовно обогащать учащихся». Будучи сама творческой личностью, Роза Якубовна от своих педагогов быстро переняла умение творить, и теперь она щедро делится им со своими учениками. В руках малышей бумажный листок превращается в изумительную снежинку, кусочек пластилина – в фигурку животного, а осенние листья – в роскошный золотой венок. Р.Я. Тумаева рассказывает об училище как о родном доме: здесь она родилась как Учитель. В 1975 году после окончания училища Роза Якубовна пришла в одну из шалинских школ, чтоб учить малышей. Ей повезло – практиковать приобретенные теоретические знания в работе ей помогал ныне покойный Магомадов М.О. Именно у него, своего наставника, научилась Роза Якубовна эффективно строить урок.

Шли годы, оттачивалось педагогическое мастерство Р.Я. Тумаевой, и в 80-е годы уже ее саму назначают наставницей молодого педагога Цураевой Бирлант, учительницы, по словам Розы Якубовны, добросовестной, ответственной, прилежной. Полученных знаний, приобретенных навыков стало не хватать, и Р.Я.Тумаева в 1988 г. поступает в ЧИГПИ, который успешно заканчивает в 1992 году. К постоянному самообразованию ее мотивировало и назначение в 1986 году на должность завуча начальных классов. В этой должности она работает и по сегодняшний день. Роза Якубовна считает, что учителю нужно постоянно учиться работать, поэтому охотно проходит курсы повышения квалификации, посещает семинары, сама также проводит семинары и дает открытые уроки. У нее есть чему поучиться: 40 лет стажа, 14-й разряд, 26 лет административной работы, многочисленные награды делают ее незаменимым наставником молодых учителей – Лакараевой Х.Ш., Бачаевой З.М., Базакаевой Р.Б., Дешиевой Х. А-Х. Дешиева Х. А-Х. отзывается о своей наставнице так: «Нельзя школьника научить на всю жизнь, его надо научить учиться всю жизнь» - вот девиз Розы Якубовны Тумаевой”. Учиться она учит через применение игровых моментов, создание проблемной ситуации, использование дидактического и иллюстрационного материала. Учит не только детей, но и учителей, которые очень ей за это благодарны. Сегодня невозможно сосчитать число учеников Розы Якубовны, благодарных ей за душевную щедрость, учительскую мудрость, такт и терпение, честность и справедливость. И сегодня Роза Якубовна, непреложно следуя собственным нравственным законам, старается работать добросовестно, с полной отдачей сил. Не потому ли ее выпускники, теперь уже сами родители, стараются своих детей и даже внуков отдать в ее класс?! Последователи Конфуция говорили: «Самым ценным является учитель, затем только следует власть…» … А к ценности следовало бы относиться как к ЦЕННОСТИ…

М. ЭСКЕРБИЕВА

Ñàí õüàëõàðà õüåõàðõî (Áèáóëàòîâà Ðàèñèí øàëõà þáèëåé) 48 шо кхаьчна кху шарахь со дуьххьара школе вахана. Тахана санна дика дагадог1у суна и де а, сайца деша даьхкина бераш а, коьртаниг - сайн дуьххьарлера хьехархо Бибулатова Раиса Баудиновна а. Хьалхарчу шерашкахь бен хьехна а яц иза суна, цул т1аьхьа дуккха а хьехархой а хийцабелла сан, амма Раиса Баудиновна (х1етахь иштта йоккхура оха цуьнан ц1е, х1инца бераша «Раиса» олуш хезча, тамашийна хета) гуттар а дагахь лаьтта. Суо и йолчу воьдуш (ганза дуккха а хан яьллера), цхьажимма саготта вара со, дагавог1ий техьа цунна бохуш. Амма Раиса Баудиновнина, со хьовха, тхан классехь мел хилларш а, суна бицбелларш а дагабог1ура, шайн ц1ерашца, фамилешца, церан кхиамашца, ледарлонашца. Оцо гойту иза шен балхах дахар а дина ехаш хилар. Раисех, цуьнан балхах хатта вахча, Шелан к1оштан дешаран урхаллин куьйгалхочун заместитела Исаева Нурас хазахетарца къобалдира цунах лаьцна яздар. Цуьнан а хилла хиллера иза хьалхара хьехархо. Суна хетарехь, вуно дукха организацешкахь карор бара Раисин хилла дешархой. Раиса йина 1942-чу шарахь Шелахь. 1962-чу шарахь Шелан №1 йолу юккъера школа чекхъяьккхича, цу школе директоран Берсанов Ахьмадан дехарца (школехь дика дешарца билгалъяьлла яра Раиса) юьхьанцарчу классийн хьехархочун балха х1утту и. Балхах д1а а ца хедаш, 1967-чу шарахь цо кхиамца чекхйоккху Нохч-Г1алг1айн пачхьалкхан хьехархойн институтан филологически факультет. 1967-1980-чу шерашкахь Шелан №2 йолчу барх1шеран школехь оьрсийн мотт, литература хьоьхуш болх бо, 1980-чу шарахь №9 йолчу юккъерчу школехь завуч х1оттайо. 1987-чу шарахь дуьйна Шеларчу №5 йолчу юккъерчу школехь болх беш ю. Итт шарахь школан юьхьанцарчу классийн методически вовшахтохараллин куьйгалхо лаьттина. Кху шарахь ши юбилей ю Раисин: дуьненчу яьлла 70 шо кхачар а, хьехархочун болх д1аболийна 50 шо кхачар а. -Х1инца, сайн хене а, г1оране а хьаьжжина, юкъараллин белхаш т1е а ца лоьцуш, юьхьанцарчу

Студентов можно будет отчислить из вуза даже с последнего курса за предоставление недостоверных данных при поступлении, заявила статс-секретарь – замминистра образования и науки РФ Наталья Третьяк, отвечая на вопросы депутатов при рассмотрении Госдумой поправок в законодательство об образовании. Госдума во вторник рассмотрела в первом чтении правительственные поправки в закон «О высшем и послевузовском профобразовании», позволяющие отчислять студентов, которые при поступлении предоставили недостоверные данные о результатах ЕГЭ или документы, дающие льготы при зачислении, передает РИА Новости. «Если студент сознательно пошел на предоставление недостоверных данных при поступлении, он должен понимать меру своей ответственности», – подчеркнула замминистра. «Фактически он занял чье-то чужое место, где мог бы учиться наиболее подготовленный абитуриент. Закон не содержит ограничений по срокам применения этой нормы, и она может быть применена к студенту даже на последнем курсе», – подтвердила Третьяк. Замминистра согласилась с предложением депутатов, что вопрос о недостоверных сведениях можно рассматривать на комиссии с обязательным присутствием абитуриента. По ее мнению, в отношении учреждений среднего образования эта норма также необходима, так как в ряде субъектов количество лиц, поступающих на программы среднего профобразования, растет.

Infox.ru

Ìèíîáðàçîâàíèÿ ê ìàðòó îïðåäåëèòñÿ ñ ÷èñëîì âóçîâ, êîòîðûå áóäóò çàêðûòû Министерство образования и науки РФ внимательно изучает собранную базу государственных вузов и филиалов, работающих в стране, сообщил заместитель министра образования и науки РФ Александр Климов. “До марта 2013 года мы должны сформировать позицию по тому, какие вузы и филиалы, независимо от их ведомственной принадлежности, должны попасть в процесс реорганизации либо быть закрыты”, - сказал представитель ведомства на встрече с руководством Северо-Кавказского государственного университета (СКФУ) в Ставрополе в понедельник. По словам А.Климова, филиалы вузов или маленькие вузы, которые не могут обеспечить качественное обучение студентов, будут в рамках реорганизации присоединены к более сильным университетам, хорошо зарекомендовавшим себя на поприще обучения квалифицированных специалистов. “В случае если присоединять нечего, филиал или вуз будет закрыт”, - сказал А.Климов. При этом он подчеркнул, что все права студентов закрытых или реорганизованных вузов будут соблюдены. “Студенты бюджетных и не бюджетных отделений будут переведены в более крепкие университеты на соответствующие формы отделения по похожим специальностям”, - сказал замминистра. Он отметил, что реорганизация и закрытие вузов коснутся и Северо-Кавказского федерального округа. Это, по мнению А.Климова, добавит нагрузку на недавно открытый на Ставрополье федеральный вуз.

Интерфакс

Ìèíîáðíàóêè Ðîññèè óòâåðäèëî ïëàí äåéñòâèé ïî ñíèæåíèþ èçëèøíåãî äîêóìåíòîîáîðîòà â øêîëàõ

классашна хьеха а хьоьхуш, 1ад1а со. - дуьйцу хьехархочо. - Хьалха санна, айса цабинарг бисина баьлла моьттуш, дийнахь - школехь, буса - ц1ахь болх беш лела хан д1аяьлла, х1инца кегийчара, со кхоош, со лоруш, шаьш кхочушдо дан дезарг. Х1ора дешаран шо чекхдолуш, кху шарахь-м пенсе а яхана ц1ахь 1ийр ю хьуна со, олий, ойла кхоллалуш, амма каникулаш д1айовлале школана, берашна сагатлой, ц1ахь йисча баккъала са а б1арзлой, доггах берашна диканиг 1амо а лууш, х1ара болх безаш т1елаьцна бу ас. Тхан дас-нанас тхоьга массаьрга а лаккхара дешар дешийтира. Тхан ваша Бибулатов Хьамзат, Дала гечдойла цунна, 50 шарахь школан хьехархо, директор болх бина ву. Т1аьххьарчу 27 шарахь кху школехь бина. Цундела а х1ара школа безам хета суна. Хьехархочун болх, иза цунна Дала елла говзалла яцахь, ша тайпа пох1ма дацахь, балур болуш болх бац. Х1унда аьлча, цуьнца бахамаш гулбан аьтто бац, алапа делча а, ца делча а, оха х1ара беш бу, ткъа иза, бераш доггах деза а дезаш, кху балхана чу садиллина волчуьнга бен лелалур дац. Хьалха шу доьшуш долчу хенахь бераш массо а х1уманна т1аьхьакхиа г1ерташ, хоьттуш хуьлура. Таханлерниш хьехархочунна хьеха а дагахь хуьлу. Царна дукха хаа а хаьа, Интернет, компьютерш бахьана долуш, цундела царна хьеха атта ду, амма сиха бу, дера бу, атта оьг1азбоьлху. Шу мелла а сина парг1ат, ларам

болуш дара, - боху Раисас, суна хазахетийта бахахь а. -Кест-кеста Раисас, ша пенсе г1ур ю олий, сагатдойту тхоьга, амма тхан йиш –м яц иза д1аяха. Берашна езаш, лоруш, доккха зеделларг долуш хьехархо ю иза. Къоначу хьехархошна хьехамча а, оьзда стаг а ю Раиса,– дуьйцу школан директора Каимов Сайд1алис. Физкультурин хьехархо волчу Гебертаев Мохьмада элира: «Раисин дешархо хилла ву со, ткъа цуьнан белхан накъост волу итт шо ду. Х1инца а иза сайн хьехархо йолуш санна, ас а, кхечу хьехархоша а цуьнга цахуург хатта а хотту, цо жоп а ло, балха т1ехь цуьнгара масал а оьцу». -Со Раисица цхьаьна болх беш волу 17 шо ду, - дуьйцу директоран заместитела Таймасханов Жунида, - бакъйолу хьехархо ю Раиса. Оьшучохь довдан деза хан а, хьаста деза хан а дика хууш, коллективехь ларам болуш, дика стаг ю-кх Раиса. Дерзош, т1етоха лаьара сайна новкъа деънарг – 50 шарахь, ша шен ца кхоош, хьанал болх а бина, массарна а йовза а евзаш, еза а езаш йолчу хьехархочун цхьа а сийлаллин ц1е цахилар. Раисас ша-м иза хьехор дац цкъа а, амма цунна хьакъ ду дикачу хьехархошна дог1у лаккхара совг1ат. И цунна д1акхочур ду аьлла хиларх, теша лаьа суна.

СУЛЕЙМАНОВ Абубакар Суьрта т1ехь: хьехархо-юбиляр Бибулатова Раиса

С целью сокращения излишней нагрузки на школы по подготовке различной отчётности Министерство образования и науки Российской Федерации приняло план действий по снижению бюрократизации. “Результаты проведённого Министерством репрезентативного опроса школ и учителей по проблеме излишнего администрирования показали, что основная и порой излишняя нагрузка на школу по подготовке различной отчётности исходит из самой системы образования”, – отмечает директор Департамента государственной политики в сфере общего образования Минобрнауки России Елена Низиенко. “В таких условиях увеличивается не только нагрузка на учителей и директоров школ по подготовке и предоставлению информации, но и основная задача школы – предоставление качественного образования для каждого ребёнка – становится трудновыполнимой”, – подчёркивает Е.Низиенко. Реализация принятого плана действий по снижению бюрократизации позволит: – сократить число запросов в адрес региональных, муниципальных органов управления образованием и общеобразовательных учреждений; – ввести в эксплуатацию единую автоматизированную систему мониторинга образования; – осуществить переход на оказание государственных услуг в электронном виде. Органам субъектов Российской Федерации, осуществляющим управление в сфере образования, и подведомственным им организациям рекомендовано: не запрашивать информацию от общеобразовательного учреждения о его деятельности, а самостоятельно получать её на официальном школьном сайте; обеспечить переход школ на систему ведения журналов успеваемости в электронном виде; неукоснительно руководствоваться установленным законодательством в части организации и проведения плановых проверок; проводить плановые проверки один раз в год во время приёмки школ к новому учебному году. Самим общеобразовательным учреждениям рекомендовано: размещать информацию по широкому спектру своей деятельности на официальном школьном сайте в сети Интернет; обеспечить в случае необходимости передачу информации в различные органы и организации строго через своего учредителя; перенаправлять неправомерные запросы от различных органов и организаций в адрес своего учредителя; осуществлять сбор информации о результатах качества работы учителей в рамках введения новой системы оплаты труда не более 1 раза в полугодие.


4

№ 18 (186) 4 октября 2012 г.

ПОЭЗИН МАХКАХЬ

ИЗ РЕДАКЦИОННОЙ ПОЧТЫ

Íàãàõü äåøàí êúèçà êõèýë åëàõü ñî ö1åíà þ öóíàõ… Не думай, что здесь – могила, Что я появлюсь, грозя… Я слишком сама любила Смеяться, когда нельзя! И кровь приливала к коже, И кудри мои вились… Я тоже была, прохожий! Прохожий, остановись! Сорви себе стебель дикий И ягоду ему вослед: Кладбищенской земляники Крупнее и слаще нет. Но только не стой угрюмо, Главу опустив на грудь. Легко обо мне подумай, Легко обо мне забудь.

(Цветаева Марина) Халачу дахаран кхолламах чехъяьлла зуда, поэтесса, оьрсийн яздархошна юккъехь а цхьа билггал меттиг д1алоцу Цветаева Марина дуьнен т1е яьлла 120 шо дузу кху шеран 26-чу сентябрехь. Цуьнан байташкахь евза иза х1ора олучу дашна чу сакхолла говзалла йолу башха поэт а, шен мохк к1орггера безаш йолу патриот а санна. 50 шарахь а ца яьхна иза х1окху лаьтта т1ехь, 71 шо ду иза д1аяхана а. Россин пачхьалкхан дахар галморзах даьллачу хенахь яха ирс хилла я иза дайна хилла Марина кхиъна искусствоца, литературица уллора гергарло долчу доьзалехь. Цуьнан да, Цветаев Иван Владимирович, доьзална дагайог1учу хенахь Москвара Музей изящных искусств кхолларна т1ехь къахьоьгуш вара. Ткъа ненан Мария Александровнин дахар а, ханна шел дикка воккхачу стаге маре яхана хиларе терра, дерриг шен пох1ма а – цунна дика евзара музыка, башха локхура рояль, дуьненан хазалле догу дог суьрташ дахкарца гайта хаьара – берашна лерина а, цаьргахь башхачун ойла кхолларна т1ехьажийна а дара. «Тхан нана гуттаренна а тхан сица яха кхелхина яра дийна йолуш а, – яздина Маринас шайн нана дагалоцуш, – тхан ирс хилла цо делларг 1илма доцуш, лирика хилар. Цо кхиийра тхо, лирикин пхенашкара кхача баош. Ткъа лирика ца тоьура, тхо цунах ца 1ебара цкъа а. Цуьнан б1арзделла са тхан сица даха дисна». Схьахетарехь, ишттачо алсам т1е1аткъам бина хетало дукха жимайолуш дуьйна а стихаш язъян Марина йолаяларна. Дукха к1оргера ойла йойтуш а, дахар доца хиларал сов, олуш ма-хиллара, б1аьргаш д1акъевлинчул т1аьхьа цуьнан цхьа а т1аьхьало цахиларан ойла йойтуш а ю цо шен 16 шо долуш язйина стихаш: Идешь, на меня похожий, Глаза устремляя вниз, Я их опускала – тоже! Прохожий, остановись! Прочти – слепоты куриной И маков набрав букет – Что звали меня Мариной И сколько мне было лет.

Как луч тебя освещает! Ты весь в золотой пыли… И пусть тебя не смущает Мой голос из-под земли.

*

*

*

Вог1у хьо, сох тера, Б1аьргаш а хьежадеш охьа, Со а йоьдура-кх иштта! Т1ехвериг, цкъа собардехьа! Пет1амат зезагийн курс гулъяй, Кхоьлинчу б1аьргашца хьайн Дешахьа, сан ц1е Марина хилар а, Маса шо сан хилла хилар а. Ма мотта, кхузахь каш хилча, Со хьалаер ю къардайна. Суна а мел ч1ог1а лаьара, Цамегехь к1ажъоьхуш ела! Ц1ий а хьодура сан дег1ан чкъуре, Яьржара гуьра месаш … Со а яра хьуна, т1ехвериг! Т1ехвериг, цкъа собардехьа! Ц1уначу сараган га даккха, Ношбелла ц1азам а кхалла, Кешнийн керташкахь ц1азамаш Даккхий а, мерза а кхуьу. Ма латта, г1айг1ане вожий, Некха т1е оллийна корта, Ахь атта сан ойла ехьа, Цхьа атта со йиц а ехьа. Ма ч1ог1а къагий хьо з1аьнарша! Дашо х1ур биллина т1е… Кху лаьтта бухарчу сан озах Ца оьшу хьо холчах1отта. 14 шо дара Маринин нана кхелхича. Ша т1аьххьара б1аьргаш д1акъовлале цо аьллачу: «Нийсонца дахалаш, бераш!» – дешнашца яха г1иртина Марина. Бакъду, дахаран халонаш дукха лан дезарна, шена ма-хетта, ненан весетца яхар ца нисделла цуьнан. 18 шо дара йоь1ан 1910-чу шарахь дуьххьарлера «Бозбуунчаллин чиркх» байтин гулар араяьлча. Ишттачу мехкарийн поэзех

КИЦАНАШ Къий мел вели а, бедар диканиг юха. Къоламо къарз мел динчу х1уманах хабар хилац, дага мел деанчу х1уманах назма хилац. Къоначун дог к1охцал санна хуьлу. Къурд балур боцу х1ума ма кхалла. К1айчу говран дуьрста шен хеннахь ч1аг1ъе. К1антах а ма теша, хьайн б1аьргех санна. К1ант волчу ненан к1удал ма айъа. К1еззиг ца тоьучунна дукха а тоац. К1ира даьллий хаале – шо долу, шо даьллий хаале – оьмар чекхйолу. К1охцал даханчунна бен хаац лазаран хьал. К1унзал баьллачо куй хьекхабо. К1унзал болчунна – чоьш мичара, жа доцучунна – т1арг1а мичара? К1уьрах вадий, ц1ерга ма эккха.

«альбом» олура оцу хенахь. Уьш алссам а яра. Амма Маринин «альбоман» тидам хилира бевзаш болчу яздархойн Брюсов Валерийн а, Волошин Максимилианан а. Цара лаккхара мах хадор бахьана долуш, поэзин йийсарера цкъа а ца елира Марина. Дуьненан дахаро лучу массо а дика-вонах т1аьхьа йисарна кхоьруш санна, 20 шо кхаьчча, Эфрон Сергейга маре яхара иза. Цхьа шо даьлча дуьнен т1е елира дуьххьарлера йо1 Ариадна. Хьалхара Дуьненаюкъара т1ом болабалале масех ирсе шераш хилира къоначийн дахарехь. Эфрона а «Бералла» ц1е йолу книга арахийцира, цуьнан коьрта турпалхо авторан къона зуда яра. Маринин а керла «Шина тептарна т1ера» поэзин гулар араелира. 1916-чу шарахь Сергей эскаре кхайкхира, цхьа шо даьлча цунах Добровольчески эскаран дакъалацархо хилира. Кхеран доьзалехь шолг1а йо1 Ирина йолу дуьнен т1е. Т1амо мацалла а, г1ело а х1оттийначу Россехь яха а, доьзал кхио а атта дацара поэзех дезар дина ехачу Маринина. Дахарехь поэзина йисна меттиг яцара. Мацалла елира жима Ирина, цомгаш яра Ариадна а, Маринин байтех шай а ца лора. Йоьхна, яьржина, х1аллакьхилла д1аяьллера «Маринин Росси». Цуьнан дахаран хийцамех ца кхетачарах яра Цветаева а. Хилларг х1ун ду ца хууш, т1епаза вайнера Сергей а. Эххар а 1922-чу шарахь боккхачу къинхьегамца шен йо1аца Германе д1аяха аьтто белира Маринин. «Ц1ечу» Россера бевдда бахана дуккха а яздархой бара кхузахь, амма т1ом д1абирзинчул т1аьхьа саг1адоьхурган битаме йирзина Германи къен яра. Мераберан даржехь бара х1орш цигахь. Кхузара Чехе д1аяха дийзира. Кхузахь схьакарийра Сергей а. 1925-чу шарахь церан доьзалехь дуьнен т1е велира к1ант Георгий. Цул т1аьхьарчу шерашкахь Парижехь бехира кхеран доьзал. Хан мел ели а, шайн Даймахке сатийсам ч1аг1лора Сергейн а, Маринин а. 1932-чу шарахь советийн паспорт дийхира Эфрона. Йо1аца сехьавелира иза. Ткъа Марина а к1антаца 1939-чу шарахь СССР-е схьаеара. Дукха хан ялале Сергей а, Ариадна а лецира, набахте чубоьхкира. Бахьана а, бехк а буьйцуш бацара. Иштта чубухкуш, докъаза бойъуш эзарнаш бара. Царах дерг къастаза долуш, болабелира луьра т1ом. 1941-чу шеран августехь к1антаца Елабуге д1аяхара Марина. Дахаран харцоно т1етта тохарш дечу Маринас кхин цкъа а цхьа а мог1а язбийр боцуш нигат дина, кхача бухкучу пхьег1аш йила д1аэцахьара ша аьлла, дехар яздира. Амма оцу балхана а тешаме ца хийтира х1ара шен Даймахкахь… Сталинан зама д1аяьллачул т1аьхьа шена хьакъйоллу меттиг д1алецира Маринас оьрсийн литературехь. Цуьнан лирически турпалхочо лар йитаза дахаран цхьа а аг1о яц, цо ялхаяза адаман цхьа а ойла а, синхаам а бац. Евзачу я цхьа билгалъяллачу кепара язйина йоцу байташ дукха ю цуьнан, цундела, кхечаьрца юьстича, цхьа заь1ап хета уьш, бакъду мел к1езигчуьнан а чулацам к1орггера хуьлу. Зудчун, ненан хала дахар текхна Цветаева Марина гергара хета нохчийн ешархочунна. Цуьнан лирика маярра евзина ялаза ю тахана а. Амма цунах мелла а ирс эцначунна цхьабосса ека иза муьлххачу а маттахь.

АЛИЕВА Табарак

çàáàðå äèéöàðø Г1о деш… Ловзуш ду Хьавраъий, 1ийсай. Йоь1ан диъ шо ду, к1ентан – ши шо. К1ант д1аводу – вукхо схьалоцу. Т1аккха хийцало. Ц1еххьана 1ийса охьакхийтира. Гола жимма лазийра. К1ант воьлхура. Улло а яхана, елха йолаелира Хьавраъ. Уьш гина, т1ееанчу денанас, хьаьстина, голах куьг хьаькхна, тевира к1ант. - Хьан х1ун лазийна? – хаьттира цо йо1е. -Х1умма а. Х1ета хьо х1унда йоьлху? -1ийсана г1о деш.

Пеш ю… Йиъ маь1иг олучу геометрически суьртах болу кхетам беллера хьалхарчу классехь. 1амийнарг т1еч1аг1деш бара уьш. -Ваха, алал, х1окху чоьнан маса маь1иг ю? – хаьттира хьехархочо. Д1асахьаьжира к1ант, б1аьргаш а бетташ. -Кхоъ ю – кх. -Гайтал и маь1игаш. Гайтира цо, цхьаъ йиссалц. -Иза х1унда ца гойту ахь? Маь1иг яц и? -Цигахь пеш ю…

Дийнна беш Аттестат об основном общем образовании, серия 20 ББ №0059321, выданный МОУ «Гимназия №9» «Возрождение» с. Сержень-Юрт Шалинского муниципального района в 2009 году на имя Сайдулаева Аюба Сулеймановича, считать недействительным в связи с утерей.

Шолг1ачу классехь математикин урок ю. Хьехархочо хоьтту: -Султаний, Русланий х1ораммо итт-итт баллан синтар, Мусас – ткъе пхиъ 1ежан, Рукъията – ткъе итт хьайбанан синтар доьг1ча, дерриге а маса хир дара? Азмана куьг хьалаойу. -Алал, Азман. -Т1аккха дийнна беш хир ю – кх.

Махмаев Жамалдин

Îáùåñòâåííûé ñîâåò ãàçåòû:

À.À. ÌÓÇÀÅ – ìèíèñòð îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ×Ð (ïðåäcåäàòåëü), Ð.Ã. ÎÇÄÀÐÁÈÅ çàìåñòèòåëü ìèíèñòðà îáðàçîâàíèÿ è íàóêè (îòâåòñòâåííûé ñåêðåòàðü), Õ.Ì. ÃÅÐÇÅËÈÅ – ïðåäñåäàòåëü Ñîâåòà ïðîôñîþçà ðàáîòíèêîâ îáðàçîâàíèÿ ×Ð, Ë.Ì. ÌÓÑÀÅÂÀ – ó÷èòåëü ÑØ ¹5 ã. Ãóäåðìåñ, Ã.Á. ÝËÜÌÓÐÇÀÅÂÀ– ðåêòîð ×ÈÏÊÐÎ, À.Ì. ÀÐÑÀÍÓÊÀÅ – äèðåêòîð Èíñòèòóòà ðàçâèòèÿ îáðàçîâàíèÿ, Ø.À. ÃÀÏÓÐΠ- ïðåçèäåíò ÀÍ ×Ð

Дорогая редакция газеты «Хьехархо»! Со страниц вашей газеты мы, учащиеся школы №53 Октябрьского района г. Грозного, хотим поздравить с Международным днем учителя нашу замечательную Моусарову Хеду Ахмедовну, учителя математики. Хеда Ахмедовна прекрасный педагог, которая находит подход к каждому ученику, так как она не только учитель, но и заботливая мама пятерых детей. Хеда Ахмедовна классный руководитель 9 в класса. Мы любим и уважаем ее за то, что она не спешит нас ругать и наказывать, даже если мы и даем для этого поводы, а помогает добрым советом. Дорогой Хеде Ахмедовне: Вы нам не даете готовых ответов, А учите думать, искать. И можете вовремя добрым советом, Улыбкой своей поддержать.

Спасибо за ваше вниманье, терпенье, Нелегкий, но радостный труд, Пускай окружает всегда уваженье, Любовь и внимание ждут!

Поздравляем Вас, Хеда Ахмедовна, с Днем учителя и желаем огромного счастья, удачи, а также любви семьи и школы! ВЕРИГОВА Марьям

Íàçâàíû èìåíà ïîáåäèòåëåé Âñåðîññèéñêîãî êîíêóðñà “Ó÷èòåëü ãîäà Ðîññèè - 2012”

С 22 сентября по 2 октября 2012 года мероприятия финала Всероссийского конкурса “Учитель года России - 2012” проходили в Липецке, на родине Абсолютного победителя конкурса прошлого года, учителя биологии Алексея Овчинникова.

В конкурсе принимали участие 77 учителей – победителей региональных конкурсов регионов Российской Федерации. 3 октября 2012 года на торжественной встрече с Президентом России Владимиром Путиным в

преддверии Международного дня учителя были объявлены имена Абсолютных победителей Всероссийского конкурса “Учитель года России - 2012”. Обладателями Больших хрустальных пеликанов стали Александр Демахин (учитель мировой художественной культуры МОУ “Сергиево-Посадская гимназия имени И.Б. Ольбинского” Московской области) и Вита Кириченко (учитель русского языка и литературы ГБОУ города Москвы центр образования № 1479). Напомним, в этом году нашу республику на конкурсе представлял Алгазур Бакаев, учитель физики и математики ГОУ «Президентский лицей», одержавший в начале лета убедительную победу в Республиканском конкурсе «Учитель года - 2012». В первом туре «Учителя года России» чеченский педагог справился с конкурсными заданиями «Методическое объединение», «Учебное занятие», «Разговор с учащимися» и «Беседа с родителями» и вошел в число 15 лучших педагогов России.

Êîíñóëüòàöèÿ þðèñòà Òðóäîâûå îòíîøåíèÿ - Как поступать учителю, если директор школы под разными предлогами затягивает исполнение судебного решения о восстановлении учителя на работе? - В соответствии с пунктом 4 статьи 36 Федерального закона от 02.10.2007 г. №229-ФЗ «Об исполнительном производстве» (далее - Закон) содержащиеся в исполнительном документе требования о восстановлении на работе незаконно уволенного или переведенного работника должны быть исполнены не позднее первого рабочего дня после дня поступления исполнительного документа в подразделение судебных приставов. Согласно ст. 106 Закона содержащееся в исполнительном документе требование о восстановлении на работе незаконно уволенного или переведенного работника считается фактически исполненным, если взыскатель допущен к исполнению прежних трудовых обязанностей и отменен приказ (распоряжение) об увольнении или о переводе взыскателя. В случае неисполнения должником требования о восстановлении на работе уволенного или переве-

денного работника судебный пристав-исполнитель принимает соответствующие меры и разъясняет взыскателю его право обратиться в суд или другой орган, принявший решение о восстановлении его на работе, с заявлением о взыскании с должника среднего заработка за время вынужденного прогула или разницы в заработке за все время со дня вынесения решения о восстановлении на работе по день исполнения исполнительного документа. Обращаем особое внимание, что ст. 120 Закона предоставляет право на защиту прав организаций при неисполнении содержащегося в исполнительном документе требования о восстановлении на работе. Так, в случае неисполнения содержащегося в исполнительном документе требования о восстановлении на работе незаконно уволенного или переведенного работника ущерб, причиненный организации выплатой указанному работнику денежных сумм, может быть взыскан с руководителя или иного работника этой организации, виновных в неисполнении исполнительного документа. К сведению, согласно ст. 17.15

- Сколько учащихся школы приходится на 1 ставку учителя-дефектолога? И каким документом можно руководствоваться? - Согласно приказу Минобрнауки РФ от 24.12.2010 г. №2075 «О продолжительности рабочего времени (норме часов педагогической работы за ставку заработной платы) педагогических работников» учителям-дефектологам установлена норма рабочего времени в объеме 20 часов в неделю. Это время непосредственной работы с детьми. Другая педагогическая работа (подготовка дидактического материала, составление конспектов занятий, повышение квалификации и др.) в часах не определяется и выполняется работником как в стенах учреждения, так и вне его. Общих нормативов отработки ставки учителя-дефектолога в зависимости от количества детей не существует. Однако, например, в Инструктивном письме Минобразования РФ от 21.02.2001 г. № 1 «О классах ох-

раны зрения в общеобразовательных и специальных (коррекционных) образовательных учреждениях» указано, что в штаты образовательного учреждения может быть введена должность учителя-дефектолога из расчета не менее 1 единицы на 20 обучающихся классов охраны зрения для проведения индивидуально-подгрупповых занятий по ориентировке в пространстве, развитию зрительного восприятия, развитию сохранных анализаторов, социальнобытовой ориентировке. - Какова продолжительность рабочего времени воспитателя ортопедического детского сада? - Согласно ст. 333 Трудового кодекса РФ для педагогических работников устанавливается сокращенная продолжительность рабочего времени не более 36 часов в неделю. Приказом Минобрнауки РФ от 24.12.2010 г. №2075 утверждена продолжительность рабочего времени (норма часов педагогической работы

Кодекса об административных правонарушениях неисполнение должником содержащихся в исполнительном документе требований неимущественного характера в срок, установленный судебным приставом-исполнителем после взыскания исполнительского сбора, влечет наложение административного штрафа на граждан в размере от одной тысячи до двух тысяч пятисот рублей; на должностных лиц - от десяти тысяч до двадцати тысяч рублей; на юридических лиц - от тридцати тысяч до пятидесяти тысяч рублей. Неисполнение должником содержащихся в исполнительном документе требований неимущественного характера в срок, вновь установленный судебным приставом-исполнителем после наложения административного штрафа, влечет наложение административного штрафа на граждан в размере от двух тысяч до двух тысяч пятисот рублей; на должностных лиц - от пятнадцати тысяч до двадцати тысяч рублей; на юридических лиц - от пятидесяти тысяч до семидесяти тысяч рублей.

Íàãðóçêà

Газета зарегистрирована Управлением в ЧР ФС по надзору за соблюдением законодательства в сфере массовых коммуникаций и охраны культурного наследия ПИ № ФС 20-0137 от 24.02.2005 года. Àäðåñ ðåäàêöèè: 364000 ã.Ãðîçíûé, óë. Ìàÿêîâñêîãî, 92, 7 ýò. Учредитель и главный редактор: Ш.М. ЦУРУЕВ Адрес: 364015 г. Грозный, ул. Гудермесская, 21 а

Выходит на чеченском и русском языках

Рукописи не возвращаются и не рецензируются. Мнение редакции может не совпадать с мнением авторов публикуемых материалов.

за ставку заработной платы) педагогических работников образовательных учреждений. Более сокращенная продолжительность рабочего времени устанавливается в зависимости от должности и (или) специальности с учетом особенностей труда педагогических работников. Воспитателям дошкольных образовательных учреждений для детей дошкольного и младшего школьного возраста устанавливается норма часов педагогической работы за ставку заработной платы (в астрономических часах) - 36 часов в неделю. Более сокращенная продолжительность - 25 часов в неделю - установлена для воспитателей образовательных учреждений, работающих непосредственно в группах с обучающимися (воспитанниками), имеющими отклонения в развитии.

Татьяна Погорелова Газета отпечатана в ГУП “ИПК “Грозненский рабочий” адрес: 364000 г. Грозный, ул. Интернациональная, 12/35 Подписано в печать: 04. 10. 2012 г. по графику: 09:00 по факту: 09:00 Заказ №1824 Тираж 7000


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.