NOĆNI ZARON - izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka - sve fotografije su objavljene na facebooku, focanskidani, flickr-u ekranportal13, portalima... - priredio:Kenan Sarač
NOĆNI ZARON - izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka - sve fotografije su objavljene na facebooku, focanskidani, flickr-u ekranportal13, portalima... - priredio:Kenan Sarač
1
2
3
4
5
IZVORI:
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
PODSJETNIK : Fočanska viteška brigada Postrojavanjem jedinica Fočanske viteške brigade, na prevoju Grebak, formirana je u augustu 1992. brigada. Uspostavljen je put spasa preko Grebka, kojim se Goražde u najtežim danima snabdijevalo hranom. U okviru manifestacija Grebak , okupi se nekoliko bivših pripadnika Fočanske brigade te stotine zvanica, a na ratni put brigade čiji su pripadnici izvodili borbena dejstva gotovo na cijelom području BiH, podsjeti po neki preživjeli gazija Brigade. Podsjetimo se da je odluka o formiranju Fočanske brigade donesena 16. augusta 1992. kada su u njen sastav ušli Jahorinski, Fočanski i bataljon Sutjeska. Kroz brigadu je tokom ratnog perioda prošlo više od 2.500 pripadnika, među kojima je 19 vojnika odlikovano najvišim ratnim priznanjem značkom Zlatni ljiljan. Podsjetimo se na nezaboravne bitke u odbrani doline Sutjeske, Ustikoline, koridora Igman – Goražde, Proskoka, Treskavice, srednje Bosne i mnogih krajeva BiH. U proljede 1994. Fočanska viteška brigada pravcem prema istočnoj Bosni na bjelašničkotreskavičkom ratištu izvodila je borbena dejstva, tokom 1994.- 1995. godine kada su oslobođeni Greda, Treskavica, Bjelašnica, Đokin toranj, Brda – Prečko – Brdo i Proskok. U taj vakat Fočanska brigada dobila je naziv viteška. U pobjedonosnom pohodu ovu je brigadu zaustavio Dejtonski mirovni sporazum. U borbama je poginulo 267 pripadnika Brigade, dok je više od 500 njih teže ili lakše ranjeno, a poginuo je i komandant bataljona Dževad Hanjalid. priredio:Kenan Sarač/focanskidani 20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
U mjestu Okrugla na Grepku, 27. augusta 1992. godine, na slobodnoj teritoriji općine Foĉa, formirana je 1. foĉanska brigada, od već postojećih bataljona Jahorinskog, Foĉanskog i Bataljona Sutjeska. Tim povodom, na mjestu gdje su se pripadnici ove brigade prvi put postrojili prije 26 godina, danas su ĉlanovi Udruženja 182. viteška (foĉanska) lahka brigada postavili kamen-temeljac za izgradnju spomen-obilježja. Historijski ĉas o ratnom putu vitezova 1. foĉanske brigade održao je bivši pripadnik ove brigade i historiĉar Mesud Šadinlija. Ĉlanovi Udruženja obišli su i šehidsko mezarje Okrugla, gdje su položili cvijeće. Najviše ratno priznanje Armije RBiH Zlatni ljiljan dobilo je 19 pripadnika ove brigade saopćeno je iz Udruženja 182. viteška lahka brigada.
68
69
70
71
72
73
74
75
VRELO ALBORIJA 03.08.2020. fotografije:Kenan Saraĉ https://www.facebook.com/kenan.sarac.39589/posts/1237803609907887
76
77
VRELO ALBORIJA 03.08.2020. fotografije:Kenan Saraĉ https://www.facebook.com/kenan.sarac.39589/posts/1237803609907887
78
79
Vrijedi proĉitati... Visočka stupa – jedina sačuvana tabačka stupa na Balkanu Prerada kože – tabaĉki zanat u Visokom ima tradiciju koja seže u daleku prošlost. Još u 14. stoljeću domaći ljudi odlaze na izuĉavanje zanata van granica Bosne, a zatim se 80
vraćaju i nastavljaju svoj rad pod veoma jakom konkurencijom vještih majstora. Tradicija kaže da je vještina prerade kože došla iz Sjeverne Afrike odnosno Maroka, a po drugom izvoru ovaj zanat u Visoko su prenjeli Budiumilije – Mađari. Svoj puni zamah dobio je u prvoj polovini 17. stoljeća kada se u Visokom susreće veliki broj zanatlija koji se bave preradom kože i zovu se TABACI, a njihove radionice TABHANE. Njihov rad već tada ima formu razvijenog zanata sa samostalnom esnafskom organizacijom u okviru tabaĉkog odžaka, sa pirnamom (pismeni status) i bajrakom sa dva tuga. O brojnosti i razvoju tabaĉkog ensafa u Visokom svjedoĉi i Tabaĉka džamija podignuta na obali rijeke Fojnice, u dijelu grada koji se zvao TABHANA, gdje su se nalazile stupe i gdje su tabaci veliki dio posla oko “ĉinjenja” odnosno prerade kože obavljali na vodi. Stupa, glavni dio tabaĉkog alata služila je za mrvljenje prirodnih štavnih sredstava – lista ruja i hrastove šiške. Stupa se sastoji od dva velika drvena DIBEKA (drveno bure), dva KLJUNA (dio stupe kojim se “tukao” ruj i šiška), VRETENA (manja drvena osovina), MATIJEVNICE (velika drvena osovina), dvije BABE (drveni nosaĉi kljuna) i ŠINDRE (drveni pokrov). U dilbecima, velikim posudama izdubljenim obiĉno od bukovog debla, pomoću kljuna usitnjavao se list ruja i šiška. Otvor dibeka je bio prekriven DAROM (jutana vreća), da šiška i ruj ne bi ispadali – “frcali” iz dibeka okolo. Ruj se upotrebljavao za preradu tanje kože: “lahke” goveđe, ovĉije, kozije, janjeće i jareće dok se šiška koristila za štavljenje “teške” goveđe kože. Kod prvog prerađivanja kože u KREĈLUCIMA (okrugle jame u zemlji, duboke preko 1 metra, napunjene gašenim kreĉom) potapale su se kože kako bi omekšale i otpustile sitnu dlaku ili vunu. U neposrednoj blizini tabhane nalazile su se SURE (SURICE) – radionice u kojima se obavljao drugi dio posla oko ĉinjenja koža. Tabaci su ih nazivali i dućan. U prizemlju koje je obiĉno bilo zazidano od kamena, bili su uzidani veliki kazani gdje se zagrijavala voda koja se miješala sa tuĉenim – usitnjenim rujom ili šiškom, u kojoj se “ĉinila” koža. Ova smjesa se zvala HARĈ. Gornji dio dućana, izgrađen od hrastovih dasaka služio je za ĉuvanje šiške, ruja, alata i gotove kože. Pored kazana bile su postavljene i HAMBAŠĈE – velika drvena korita od izdubljenog hrastovog debla, dužine i do 2 metra, širine do 80 cm i visine do 70 cm, u kojim se harĉ pripremao i u kojim su se kože gazile. Princip prerade razliĉitih vrsta kože vrlo je sliĉan. Razlika je u dužini procesa ili jaĉini sredstva za štavljenje. Ovisno o vrsti prerađene kože razliĉiti su nazivi. Uĉinjena ovĉija koža zove se MJEŠINA, kozija koža bijele ili žute boje zove se SAHTIJAN, kozija koza crvene boje je KAJSAR, lahka goveđa odnosno teleća koža je ĆUSELE, a uĉinjena debela, teška goveđa koža zove se DON. Svaki tabak – majstor imao je svoj ZNAK ili NIŠAN, koji je utiskivao na kožu i po njemu se prepoznavao. Nišan je bio urezan na obrnutoj strani kože, u vidu linija razliĉitog položaja. 81
Ukoliko je naslijedio oca u zanatu, sin je nasljeđivao i nišan. Koža iz Visokog bila je poznata u cijeloj Bosni i tražena izvan nje. Pored tabaĉkog koji je bio najrašireniji, pojava prerade kože uslovila je razvoj srodnih zanata kao što su: opanĉarski, ĉebedžijanski, saraĉki i mutapĉijski. Tradicionalan naĉin prerade kože zadržao se sve do kraja II svjetskog rata kada se u potpunosti prešlo na modernu fabriĉku proizvodnju. Nažalost, potpuno nepotrebno, posljenja tabaĉka stupa u Visokom srušena je 1945. godine. Zalaganjem gospodina Senada Bilalovića, dipl. oec., direktora “KTK – Visoko” i prof. Senada J. Hodovića, direktora “Zaviĉajnog muzeja” Visoko, jedini model stupe je konzerviran i saĉuvan od daljnjeg propadanja. Uz pomoć općine Visoko i nevladinih organizacija 2004. godine, stupa je postavljena u centru grada. 2010. godine štampan je tekst „Jedina saĉuvana tabaĉka stupa na Balkanu“ “/ „The only reserved mortar in the Balkans“ / „Der einzige aufbewahrte mörser auf dem Balkan“. Tekst je štampan na tri jezika. Autor teksta: prof. Mubera Pulo. Prevod na engleski: prof. Mersad Buza. Prevod na njemaĉki: prof. Saida Greda.
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138