Chorągiew Łódzka ZHP
Śladami Reformacji na Ziemi Łódzkiej
1517-2017 | 500 lat Reformacji | Rok Reformacji 2017
Śladami Reformacji na Ziemi Łódzkiej Propozycje programowe Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej ZHP
Autorzy: Piotr Dziewulski, Angelika Szelągowska-Mironiuk Fotografie: Bogusław Bydyński, Monika Czechowicz, Tomasz Kapczyński, Włodzimierz Pietrzyk, Filip Lipiński, Tomasz Ogrodowczyk, Jan Starzyński
Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej Związku Harcerstwa Polskiego 90-537 Łódź, ul. Stefanowskiego 19 Tel. (+4842) 636 32 62, (+48) 501 899 336 e-mail: zwdir@lodzka.zhp.pl Łódź 2017
Śladami Reformacji na Ziemi Łódzkiej
Propozycja programowa Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej ZHP
1517-2017 | 500 lat Reformacji | Rok Reformacji 2017
DRUHNO! DRUHU! Rok 2017 jest niezwykle ważną datą dla mieszkańców Polski i kontynentu europejskiego. Obchodzimy bowiem pięćsetną rocznicę wydarzenia, które na zawsze odmieniło oblicze naszego kontynentu - Reformacji. Marcin Luter, Jan Kalwin oraz inni reformatorzy wpłynęli na kształt chrześcijaństwa, a także kultury i tradycji. Podziały zawsze wiążą się z konfliktami i trudnościami - wiemy jednak, że państwo polskie może poszczycić się wyjątkowo piękną tradycją tolerancji i poszanowania praw drugiego człowieka, niezależnie od jego wyznania. O naszej Ojczyźnie mówiło się, że jest "krajem bez stosów". Jesteśmy zatem zobowiązani do tego, by szanować tę różnorodność - a pierwszym krokiem w tym kierunku powinno być poznanie jej. Temu właśnie służy ta propozycja programowa. Zapraszamy Was i Wasze jednostki harcerskie do zdobywania odznaki krajoznawczej „Szlakiem protestantyzmu w Polsce” opracowanej przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. W niniejszej publikacji przedstawiamy miejsca związane z rozwojem kościołów ewangelickich na terenie województwa łódzkiego. Z harcerskim pozdrowieniem CZUWAJ! Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej ZHP
REGULAMIN ODZNAKI Postanowienia ogólne 1. Odznaka została ustanowiona w 2015 roku przez Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego z inicjatywy Oddziału Międzyuczelnianego Polskiego Towarzystwa TurystycznoKrajoznawczego w Warszawie w związku przypadającą na rok 2017 pięćsetną rocznicą Reformacji. 2. Celem odznaki jest popularyzacja turystyki i krajoznawstwa, a w szczególności miejsc i obiektów związanych z historią i współczesnością Kościołów protestanckich w Polsce oraz ich wkładu w historię i kulturę narodową. 3. Patronat nad odznaką objął JE Biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (Luterańskiego) w RP. 4. Odznaka posiada cztery stopnie: popularny, brązowy, srebrny, złoty. 5. Odznakę można zdobywać jednocześnie ze zdobywaniem innych odznak turystyki kwalifikowanej i krajoznawczych. 6. Odznakę zdobywa się na terenie Polski. Warunki zdobywania odznaki 7. Odznakę można zdobywać po ukończeniu 6 lat. 8. Odznakę zdobywa się w kolejności stopni. 9. Warunkiem zdobycia odznaki w stopniu popularnym jest zwiedzenie przynajmniej czterech obiektów krajoznawczych, związanych z wyznaniem i ludnością protestancką (np. miejsca kultu religijnego, cmentarze, upamiętnienia, zabytkowe zespoły urbanistyczne i ruralistyczne).
10. Warunkiem zdobycia odznaki w pozostałych stopniach jest zwiedzenie obiektów krajoznawczych związanych z jej tematyką w liczbie określonej w tabeli: Stopień Brązowy Srebrny Złoty
Kościoły 8 (4) 16 (8) 24 (12)
Cmentarze 4 (2) 8 (4) 12 (6)
Inne 4 (2) 8 (4) 12 (6)
11. Przynajmniej 50% zwiedzonych obiektów w każdej kategorii (liczby w nawiasie w tabeli zamieszczonej w punkcie 10) powinno być wybrane z wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do niniejszego Regulaminu. Pozostałe obiekty mogą być wybrane spoza tego wykazu, według uznania zdobywającego odznakę, przy zachowaniu poniższych kryteriów: a. Kategoria „Kościoły” obejmuje zabytkowe obiekty przeznaczone do sprawowania kultu religijnego, należące obecnie lub w przeszłości do Kościołów protestanckich: kościoły, kaplice, domy modlitwy; b. Kategoria „Cmentarze” obejmuje protestanckie (w tym sekcje protestanckie na cmentarzach wielowyznaniowych) cmentarze zabytkowe, zarówno czynne, jak i nieczynne, jak również lapidaria takich cmentarzy; c. Kategoria „Inne” obejmuje pozostałe obiekty krajoznawcze związane z życiem religijnym lub społecznym Kościołów protestanckich, lub z wybitnymi osobami zasłużonymi dla protestantyzmu. Do tej kategorii należą:
zabytkowe budynki szkół wyznaniowych, seminariów, parafii, kantoratów, diakonatów itp.; zespoły osadnicze ludności wyznania protestanckiego; miejsca potajemnego sprawowania kultu religijnego (np. tzw. leśne kościoły); pomniki, grobowce i upamiętnienia zasłużonych osób; muzea w całości lub częściowo poświęcone tematyce protestantyzmu, a także obiekty sakralne opuszczone, zrujnowane lub zaadaptowane do innych celów.
12. Przez Kościoły protestanckie w niniejszym regulaminie rozumie się Kościoły i wspólnoty odwołujące się do szesnastowiecznej Reformacji, w szczególności Kościoły tradycji lub wyznania ewangelicko-augsburskiego (luterańskiego), ewangelickoreformowanego, ewangelicko-unijnego, staroluterańskiego, braci czeskich i morawskich, jak również inne historyczne Kościoły protestanckie: braci polskich (tzw. arian), menonickie, metodystyczne oraz baptystyczne. W przypadku, gdy związek obiektu z protestantyzmem nie jest jednoznaczny, zdobywający odznakę jest zobowiązany opisać ów związek w kronice odznaki. 13. Przez obiekty zabytkowe w niniejszym regulaminie rozumie się Pomniki Historii oraz obiekty wpisane do rejestru zabytków, ewidencji zabytków lub chronione w przepisach prawa miejscowego. 14. Obiekt, dla którego zdobywający odznakę założy i wypełni profil w serwisie internetowym „Nasza Historia”, prowadzonym przez Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP pod adresem http://historia.luter2017.pl, liczony jest podwójnie na potrzeby wymagań wskazanych w pkt. 10 Regulaminu 15. Obiekt zaliczony do zdobywania odznaki w danym stopniu nie może być zaliczony do zdobywania stopni
16. Zwiedzanie obiektów powinno odbywać się z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i przepisów prawa. 17. Przy zdobywaniu odznaki nie ma ograniczeń czasowych.
Weryfikacja 18. Podstawą do weryfikacji odznaki jest kronika zwiedzanych obiektów, którą można prowadzić w dowolnej formie. W przypadku formy elektronicznej, kronikę należy zapisać na trwałym nośniku, np. płycie CD. 19. W kronice powinny znaleźć się następujące informacje: imię i nazwisko, data i miejsce urodzenia oraz adres zdobywającego; nazwa i lokalizacja obiektu oraz potwierdzenie zwiedzania: osobiście wykonana fotografia obiektu, pieczątka, bilet wstępu lub podpis członka kadry programowej PTTK. W przypadku obiektów pochodzących spoza Załącznika nr 1 do Regulaminu, należy również zamieścić krótki opis krajoznawczy obiektu. 20. Utworzenie profilu obiektu w serwisie internetowym „Nasza Historia” nie zwalnia od prowadzenia kroniki. W celu zastosowania pkt. Obiekt, dla którego zdobywający odznakę założy i wypełni profil w serwisie internetowym „Nasza Historia”, prowadzonym przez Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP pod adresem historia.luter2017.pl, liczony jest podwójnie na potrzeby wymagań wskazanych w pkt.10 Regulaminu, wpisy do serwisu internetowego powinny być podpisane w sposób jednoznacznie wskazujący na zdobywającego odznakę. Utworzenie profilu w serwisie powinno być również odnotowane w kronice. 21. Odznakę weryfikuje i przyznaje zespół weryfikacyjny Komisji Krajoznawczej i Opieki nad Zabytkami Oddziału Międzyuczelnianego PTTK w Warszawie.
Adres korespondencyjny: ul. Senatorska 11 00-075 Warszawa. Kronikę można przedstawić do weryfikacji osobiście lub drogą pocztową, załączając kopertę i znaczki pocztowe na wysyłkę zwrotną. Postanowienia końcowe 22. Dystrybucję odznak prowadzi Oddział Międzyuczelniany PTTK w Warszawie Adres korespondencyjny: ul. Senatorska 11 00-075 Warszawa. 23. Ostateczna interpretacja niniejszego Regulaminu przysługuje Zarządowi Oddziału Międzyuczelnianego PTTK w Warszawie. 24. Regulamin i wykaz obiektów opracował Marcin Tysler przy współpracy Szymona Bijaka. 25. Wzór odznaki zawiera załącznik nr 2 do Regulaminu. 26. Regulamin odznaki został zatwierdzony przez Prezydium Zarządu Głównego PTTK uchwałą nr 67/XVIII/2015 w dniu 4 listopada 2015 r. Wykaz obiektów do Odznaki Krajoznawczej Szlakiem Protestantyzmu w Polsce na stronie www.pttk.pl.
Łódź
3 4 2 1
6 5
1
Kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusz u. Piotrkowskiej 283 W związku z wzrostem liczby luteran w południowej części Łodzi wzniesiono w latach 1909-1928 neoromański kościół projektu Johanesa Wende i Franza Schwechtena. Chrakterystycznycm elementem budowsli jest 80 m wieża, która z nieco wyższą wierzą rzymsko-katolickiej bazyliki archikatedralnej stanowi panoramę miasta. Z tyłu budynku znajduje się najstarsza część świątyni – kaplica zwana "Mateusikiem".
2
Kościół ewangelicko-reformowany ul. Radwańska 3 Świątynia kalwinistów pochodzenia francuskiego, czeskiego oraz niemieckiego została wzniesiona w latach 1928–1932 na skraju pięknego parku im. księcia Józefa Poniatowskieg. Budynek zwraca uwagę klasycznym portykiem z sześcioma kolumnami oraz niezwykłym położeniem ambony.
3
Kaplica Ewangelicko-Metodystyczna Opatrzności Bożej ul. Organizacji WiN 2a Obok Bałuckiego Rynku znajduje się mało zauważalny parterowy budynek na szczycie którego znajduje się krzyż. Mimo, że kościół metodystyczny w Polsce powstała w 1922 r. to łódzka wspólnota ukonstytuowała się dopiero po 1989 r.
4
Cmentarz Stary ul. Ogrodowa Największa nekropolia w Łodzi założona w 1855 r. i podzielona stosownie do wyznań na część katolicką, ewangelicką i prawosławną. Część ewangelicka stanowi 9 ha i jest miejscem pochówku m.in. aktora Ira Alfrige, rodziny przemysłowców Budermanów, Geyerów, Kindermannów, Scheiblerów oraz skauta zmarłego w 1918 r. Stefana Linkego.
5
Dawny cmentarz ewangelicko-augsburski Park im. Tadeusza Rejtana W 1899 r. nieistniejąca już parafia ewangelicko-augsburska św. Jana Ewangelisty zakupiła grunt o powierzchni 6,2 ha pod cmentarz swojej wspólnoty wyznaniowej. Po zamknięciu kościoła parafialnego i oddaniu go w ręce Towarzystwa Jezusowego (Jezuici) cmentarz przeszedł w ręce parafii przy ul. Piotrkowskiej. Nekropolia funkcjonowała do 1983 r. Najcenniejsze nagrobki przeniesiono na cmentarz przy ul. Sopockiej a teren zamieniony na park miejski. Do dziś po cmentarzu zachowała się neogotycka brama, domek ogrodnika cmentarnego i lapidarium.
6
Cmentarz ewangelicko-reformowany ul. Rejtana 12 Malutka nekropolia znajdująca się pod adresem ul. Rejtana 12 została założona w 1904 r. dla społeczności niemieckiej zamieszkującej obecne tereny dzielnicy Nowe Rokicie, Kurak i Górniak. Obecnym właścicielem cmentarza jest parafia ewangelicko-reformowana.
Wojewรณdztwo ล รณdzkie
Łowicz
Aleksandrów Łódzki
9
1
Ozorków
12
Zgierz
Pabianice
8
Łódź
Wieluń
Tomaszów Mazowiecki
6
3 4
Wolbórz
Sieradz Zelów
7
10
5
2
11
Piotrków Trybunalski
1
Kościół ewangelicko-augsburski Dwunastu Apostołów Ozorków, ul. Zgierska 2 Neoklasycystyczny kościół z korynckimi kolumnami zbudowany został w 1842 r. z inicjatywy dwóch ozorkowskich przemysłowców: Wilhelm Werner i Maciej Fryderyk Schlosser. Obok świątyni znajduje się dzwonnica z zegarem oddana do użytku w 1882 r. W okresie II wojny światowej kościół był przejściowo zużytkowywany przez pobliską parafię katolicką.
2
Kościół ewangelicko-augsburski w Piotrkowie Piotrków Trybunalski, ul. Rwańska 6 Przy niewielkiej uliczce znajduje w otoczeniu kamienic znajduje się barokowa budowla, która pierwotnie była siedzibą klasztoru oo. Pijarów. Kościół zbudowany w latach 1689-1718 został przekazany przez władze zaboru pruskiego społeczności luteran w 1793 r.
3
Kościół ewangelicko-augsburski Zbawiciela Tomaszów Mazowiecki, ul. św. Antoniego 39 Neogotycka świątynia wybudowana w latach 1897-1902 jest obecnie jedyną czynną świątynią wspólnoty luterańskiej w mieście. Wewnątrz znajduje się obraz Wojciecha Gersona pt. "Spotkanie Zmartwychwstałego z Marią Magdaleną".
4
Kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy Tomaszów Mazowiecki, pl. Kościuszki 21 Przy głównym placu miasta, między kamienicami wznosi się klasycystyczny fronton byłego kościoła luteran. Budynek zbudowany w latach 1823-1829 w rzucie prostokąta z półowalną apsydą. W 1967 r. budynek został wydzierżawiony przez parafię polskokatolicką.
5
Kościół ewangelicko-reformowany w Zelowie Zelów, ul. Sienkiewicza 14a Zbudowany na planie prostokąta z kwadratową wieżą od zachodu stanowi dominantę widokową zamykającą ul. Sienkiewicza. Zewnętrzny wystrój kościoła oparty został na wzorcach prowincjonalnego klasycyzmu, Wewnątrz kościoła znajdują się inskrypcje czeskie, a w tym tablice ku czci Jana Husa i Jana Kalwina.
6
Kościół Ewangelicko-Augsburska św. Piotra i św. Pawła Pabianice, ul. Zamkowa 8 Budynek wzniesiony w latach 1827-1831 w stylu klasycystycznym według projektu Franciszka Reinsteina, rozbudowany w 1875 r. Murowany o kształcie rotundy nakrytej stożkowym dachem z latarnią w szczycie. W ołtarzu głównym znajduje się obraz z 1877 r. pt. „Chrystus w Ogrójcu” znanego polskiego malarza Wojciecha Gersona.
7
Kościół ewangelicko-augsburski w Wieluniu Wieluń, ul. Ewangelicka 6 Budynek zbudowany w latach 1612-1615 z fundacji Anny Koniecpolskiej pierwotnie należał do kompleksu klasztornego sióstr bernardynek. W 1819 r. kościół przekazano wspólnocie ewangelickiej. W 1939 r. częściowo uległ spaleniu a następnie w 1943 r. został przekształcony na kino. Kościół odrestaurowano w 1950 r.
8
Dawny kościół ewangelicki w Sieradzu Sieradz, ul. Sienkiewicza 14a Powstał w latach 1889-1897 Początkowo był to tylko dom modlitwy Uroczyste poświęcenie kościoła miało miejsce dopiero w 1925 r. Po wojnie kościół ten użytkowany był przez parafię kościoła polsko-katolickiego. Jego obecna nazwa to Rzymskokatolicka Parafia Wojskowa Chrystusa Odkupiciela i Najświętszego Imienia Maryi. .
9
Pastorówka w Aleksandrowie Łódzkim Aleksandrów Łódzki, pl. Kościuszki 12 Dawny dom pastora w Aleksandrowie znajduje się bezpośrednio przy kościele ewangelickim. Wzniesiony został w 1848 roku. Budynek zbudowany jest w stylu klasycystycznym, zwraca uwagę jego uporządkowana bryła z centralnie położonymi drzwiami i symetrycznie rozstawionymi oknami.
10
Galeria Browarna Łowicz, ul. Podrzeczna 17 Początkowo budynek był domem modlitwy dla łowickich ewangelików wybudowanym w latach 1838-1839. Obok dawnej świątyni znajduje się murowana dzwonnica, pochodząca z 1866 r. W 1914 r. część ścian świątyni została zbombardowana przez niemieckie granaty. Po II wojnie światowej kościół był użytkowany sporadycznie. W 1985 r. kościół wraz z przyległym placem został zakupiony przez Skarb Państwa. W 1991 r. ofertę w sprawie zagospodarowania budynku wystosował artysta malarz, pochodzący z Łowicza Andrzej Biernacki. Zaprezentował zwycięską ideę stworzenia w tym miejscu galerii.
11
Pomnik Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wolbórz, Plac Króla Władysława II Jagiełły Pomnik arianina, pisarza, myśliciela i humanisty epoki renesansu usytuowany w centrum skweru na Placu Jagiełły w Wolborzu. Kamienny obelisk upamiętniający 450 rocznicę urodzin Andrzeja Frycza Modrzewskiego, został tutaj postawiony w 1953 roku.
12
Cmentarz ewangelicko-augsburski w Zgierzu Zgierz, ul. Spacerowa Idąc ulicą Spacerową odnajdujemy bramę w 1885 r. prowadzącą do cmentarza z początku XIX w. Na cmentarzu na uwagę zasługują grobowce i pomniki rodzin zgierskich fabrykantów. Od 1974 r. na terenie tej nekropolii chowani są także katolicy.
Wskazówki bibliograficzne: Appodla K., Reformacja. Krótka historia Bonisławski R., Podolska J., Spacerownik łódzki Budziarek M., Świątynie Łodzi Laboa J., Reformacja i kontrreformacja Machłański P., Podolska J., Stańczyk T., Spacerownik po regionie Uglorz M., Marcin Luter Ojciec Reformacji
Chorągiew Łódzka ZHP