Bardzo Bliski Wschód

Autorzy: Piotr Dziewulski, Angelika Szelągowska-Mironiuk

Recenzja: Marek Skrzydlewski, Łukasz Woźniak

Zdjęcia: Diecezja łódzko-poznańska PAKP (s. 22, 23), Główna Kwatera ZHP (s. 21), Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie (s. 8, 9), Muzeum Krajoznawcze w Winnicy (s. 20), Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (s. 7), Narodowe Muzeum Tarasa Szewczenki (s. 17), Parafia Grekokatolicka pw. Ofiarowania Pańskiego w Łodzi (s. 23), Stowarzyszenie Bractwo Prawosławne św. św. Cyryla i Metodego (s. 16), www.galeria-attis.pl (s. 5), www.myrivne.org (s. 20), www.photography.in.ua (s. 5, 12, 15), www.ukrainer.net (s. 6, 11, 13), www.visitukraine.today (10, 12).

Chorągiew Łódzka Związek Harcerstwa Polskiego ul. Stefanowskiego 19, 90-537 Łódź tel. (+4842) 636 32 62 tel. kom: (+48) 501 899 336

Łódź 2022

DRUHNO DRUŻYNOWA! DRUHU DRUŻYNOWY!

Związek Harcerstwa Polskiego już w pierwszych dniach inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę odpowiedział skoordynowaną pomocom ofiarom wojny. Harcerki i harcerze z całej polski or ganizują humanitarną pomoc poprzez zbiórki żywotności oraz innych potrzebnych artykułów. Pomoc ta trafia do rodzin ukraińskich przebywających w Polsce, a także jest wysyłana w głąb ogarniętej wojną Ukrainy. Harcerski mundur był widoczny przy przejściach granicznych, gdzie blisko 4,5 mln uchodźców otrzymało pomoc i wskazówki dotyczące ich rozlokowania. Nie za brakło nas też na głównych regionalnych dworcach kolejowych, a harcerki wzorowo organizo wały świetlice, w których przez chwilę ukraińskie dzieci mogą zapomnieć o dramacie wojny. Do polskiego systemu oświaty w ostatnich miesiącach trafiły dzieci i młodzieży z Ukrainy. Część z tych dzieci miała także kontakt z naszymi gromadami i drużynami harcerskimi. Jest, to dla nas nie tylko kolejna szansa na pole służby, ale i wyzwanie. Język jest pierwszą widoczną barierą, którą z łatwością dzieci pokonują. Drugą, zdecydowanie trudniejszą, jest kultura i religia. Po przez wspólne dziedzictwo, nieraz bardzo traumatyczne, posiadamy utworzony obraz Ukraińca w polskiej pamięci zbiorowej. Poznanie współczesnej kultury wschodniego sąsiada może po móc w odmitologizowaniu i odrzuceniu stereotypów.

W niniejszej publikacji spróbowaliśmy ukazać niezwykłe sąsiedztwo Polaków i Ukraińców, które wpłynęło na wzajemne wyobrażenie o sobie. Poznacie zarys historii Ukrainy w aspekcie reli gijnym i językowym, najważniejsze obiekty sakralne kraju oraz odpowiedzieliśmy na pytanie, gdzie Ukraińcy modlą się, zamieszkując województwo łódzkie. Dołączyliśmy także niezbędnik wiedzy o kulturze ukraińskiej i słowniczek wschodniej terminologii kościelnej, aby zrozumieć niektóre pojęcia obecne w materiale.

Autorzy

KOZAK CZY BANDEROWIEC? KIM SĄ WŁAŚCIWIE UKRAIŃCY?

Obraz Ukraińców w pamięci zbiorowej Polaków został ukształtowany w wyniku siedemnasto wiecznych napięć związanych z postacią hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego, relacji narodowościowych wobec zaborców, a także na podstawie całej listy brutalnych doświadczeń z udziałem obu narodów w XX wieku. We wzajemnym kreowaniu wizerunków przychodziła z po mocą literatura oraz historiografia. W polskiej kulturze wizerunek Ukraińca związany jest z etymo logią słowa „Ukraina”, co ma znaczyć „u kraja”, „na skraju”. Zatem Ukrainiec, to mieszkaniec skraju, półmitologicznej krainy, swoistej arkadii, za którą rozpostarte są niezmierzone stepy.

Już we wstępnie można dostrzec pułapkę. Z polskiej perspektywy, ten „skraj”, to wschodnie rubie że Rzeczypospolitej. Dla współczesnego polskiego odbiorcy także step nie stanowi części Ukra iny, jest czymś dalszym, związanym bardziej z Azją. Jednak ukraińskiej geografii step odgrywa znaczącą rolę, ponieważ Wielki Step rozciąga się od ujścia Dunaju do Mandżurii. W tej właśnie scenerii pojawia nam się grupa kozaków, historycznie wieloetnicznej grupy tworzących spo łeczność stosującą system demokracji wojennej. Ich obraz w gruncie rzeczy został zdefiniowany przez powieść Henryka Sienkiewicza. W „Ogniem i mieczem” Kozak jawi się jako nieokiełznany wojownik, rzadko wierny, skłonny do pijaństwa i awantur. Takiej figurze sprzeciwił się historyk Jo achim Lelewel. Chciał on widzieć w Rusinach ludzi pracowitych i pragmatycznych. W tym samym czasie ukraińscy historycy zaczęli rozgraniczać dzieje historycznej Ukrainy od historii Kozaczyzny. W okresie międzywojennym fascynacja kozakami, jako przeciwnikami Polaków i Rosjan powróci ła. Szybko została jednak zatrzymana.

W latach czterdziestych XX wieku wyobrażenie o kozakach w Ukrainie przeszło dogłębne prze wartościowanie. Polityka Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej nie pozwalała na ja kiekolwiek odniesienia narodowościowe. Moskiewskiemu reżimowi zależało na pełnej unifika cji Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, wytwarzając – to, co później nazwie Michaił Heller – homo sovieticus. W tych ramach Kozak był przedstawiany, jako członek oporu przeciw ko feudalnej władzy szlachty i duchowieństwa.

W drugiej połowie XIX wieku, wraz z rozwijającymi się ideami państw narodowych, pojawił się problem aspiracji obu narodów do tego samego terytorium geograficznego i kulturowego. Po lacy chcieli przywrócenia granic sprzed pierwszego rozbioru z 1772 roku. Ukraińcy, dawni miesz kańcy Rusi, mieli na siebie zupełnie inny pomysł: pragnęli własnego i niepodległego państwa. Pierwsza Wojna Światowa dała szansę obydwu narodom, choć nie tak samo równo. W polskiej pamięci historycznej zapisał się heroiczny akt obrony „polskiego” Lwowa, sojusz Piłsudskiego i Po truli zakończony fiaskiem, zamachy na polskich urzędników II Rzeczypospolitej, kończąc na ludo bójstwie w Wołyniu z okresu II wojny światowej. We wszystkich tych wydarzeniach nie dostrzega my punktu ukraińskiego. Nie zauważamy ich narodowych aspiracji, osamotnionej działalności, a także dyskryminującej polityce II Rzeczypospolitej, która pośrednio przyczyniła się do wielu aktów przemocy po oby dwóch stron.

W XX wieku pojawiają nam się także inne symbole, które później wpłyną na obraz Ukraińca. Pierwszym takim symbolem jest Stepan Bandera, radykalny ukraiński działacz nacjonalistyczny, który wzorował swoje poglądy na doktrynie faszystowskiej. Jest pośrednio odpowiedzialny za organizację ludobójstwa polskiej i żydowskiej ludności cywilnej. Początkowo Bandera opowiadał się za kolaboracją z III Rzeszą. Jednak szybko przekonał się, że Niemcom nie zależy na utworzeniu państwa ukraińskiego. Po kapitulacji III Rzeszy Bandera ukrywał się w Monachium, gdzie został zabity przez agenta Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR. Znacz na część Ukraińców patrzy na Stepana Banderę, jak na bohatera narodowego, który stawiał opór Polakom oraz kolaborował z Niemcami, by uzyskać przywileje dla samych Ukraińców, a jedno cześnie osłabić Rosjan. Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko nadał Banderze pośmiertny tytuł Bohatera Ukrainy. Symbolem dwudziestowiecznej Ukrainy stała się także Ukraińska Powstańcza Armia, zbrojna frakcja organizacji Bandery. Działała na Wołyniu oraz w Galicji Wschodniej w latach 1942-1956 i skierowana była przeciwko okupacyjnym władzom niemieckim, partyzantom pol skim i komunistycznym, później także Armii Czerwonej i administracji radzieckiej. Ukraińcy, choć potępiają czystki etniczne w wykonaniu UPA, to bagatelizuję je w kontekście całej organizacji. Oceniają, że heroizacja banderowców odnosi się jedynie do wymiaru antyradzieckiego. Powo dem tego zachowanie, jest zapewne brak innych, tak bardzo charakterystycznych, bohaterów współczesnej historii.

Polskie wyobrażenie mieszkańców kraju nad Dnieprem miesza obraz przeszłości ze współcze snością. Na figurę Ukraińca składa się postać nieokiełzanego Jurko Bohuna oraz okrutnego banderowca. Z tej warstwy mitologicznej, która powoduje liczne stereotypy, wypływa jednak bardzo ważne przesłanie. Oba narody zostały dotkliwie dotknięte przez ostatnie dwa stulecia, dlatego muszą uporać się z syndromem ofiary i wspierać się w europejskich aspiracjach.

Taniec Kozaków, fragment obrazu Stanisława Masłowskiego (1883)

Żołnierze Ukraińskiej Powstańczej Armii (1943)

MIĘDZY WSCHODEM A ZACHODEM

Ukraina znajduje się na styku Wschodu i Zachodu, czyli dwóch wyobrażonych formacji kulturo wych Europy. Opis jej kultury i religii będzie zatem syntezą dwóch tradycji. Warto pamiętać, że w głównej mierze to przez przynależność religijną społeczeństwa zachodnie utożsamiły Ukrainę ze wschodem.

Pierwsze wspólnoty chrześcijańskie na terenie współczesnej Ukrainy powstały na Półwyspie Krymskim w IX wieku. Według legendy cezurę obecności chrześcijańskiej myśli religijnej nad Dnieprem należałoby jednak cofnąć do I wieku. Wówczas św. Andrzej Apostoł miał prowadzić chrystianizację wśród Scytów i wyznaczyć wzgórze, na którym później powstał gród kijowski.

Początki państwowości ukraińskiej należy szukać w innym średniowiecznym państwie – w Rusi. Państwo – z którego upadku później powstały narody rosyjski, ukraiński i białoruski – było oparte na plemionach wschodniosłowiańskich zarządzanych przez dynastię Rurykowiczów pochodze nia wareskiego. Wielka księżna Rusi Kijowska Olga, jako regentka swojego małoletniego syna, zręcznie prowadziła politykę, utrzymując ożywione kontakty z Konstantynopolem i Rzymem. Ostatecznie przeważyły korzyści płynące ze świata bizantyjskiego, dlatego w 957 roku przyjęła chrzest z rąk patriarchy Konstantynopola. W ten sposób późniejsza święta rozpoczęła proces chry stianizacji Rusi. Ogłoszenie chrześcijaństwa jako religii państwowej dokonał dopiero wnuk Olgi, Włodzimierz. Z chrztem władcy oraz całej Rusi związane są liczne legendy, które miały ukazywać nie tylko dobry kierunek religijny Rusinów, ale i specjalne Boże błogosławieństwo. Włodzimierz wykorzystał także udany mariaż z córką cesarza Bizancjum, Bazylego II, który silnie uobecnił jego państwo na arenie międzynawowej i chrześcijańskiej. Władcy Rusi utrzymywali rodzące się struk tury kościelne, sprawowali opiekę nad misją chrystianizacyjną i budował świątynie.

Rozłam chrześcijaństwa w 1054 roku postawił Kościół ukraiński po stronie Wschodniej. Przez kilka stuleci me tropolici kijowscy, mimo że podlegli władzy duchow nej w Konstantynopolu, zachowywali liczne kontakty z Rzymem. Ślady wpływu Kościoła Zachodniego moż na dostrzec z utrzymywanej przez władców kijowskich dziesięcinie oraz czczeniu świętach katolickich, którzy nie pojawią się w kalendarzu prawosławnym. O kontak tach książąt ze Stolicą Apostolską po rozbiciu dzielnico wym Rusi świadczy także polityka Daniela Halickiego i Aleksandra Newskiego. Obaj byli przekonywani do unii kościelnej z Rzymem, a ten pierwszy nawet został koro nowany na króla Rusi przez legata papieża Innocentego IV. W obu przypadkach do zbliżenia z Zachodem jednak nie doszło.

Pomnik św. Włodzimierza I Wielkiego, Chrzciciela Rusii w Kijowie

W XIII wieku, w wyniku najazdów mongolskich, Ruś Kijowska osłabła i utraciła swoją niezależność. Na mocy jarłyku tatarskiego władza została przekazana książętom włodzimierskim, a ci z kolei przenieśli stolicę do Moskwy, gdzie dwa lata wcześniej ośrodek władzy religijnej założył prawo sławny metropolita „całej Rusi”. W 1362 roku Księstwo Kijowskie zostało zlikwidowane i wcielone do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rusini zamieszkujący państwo Litewskie swobodnie wyzna wali chrześcijaństwo, mimo że sami Litwinie do końca XIV wieku oddawali się praktykom pogań skim. W tym okresie szczególną rolę odegrały dwa ośrodki religijnej: w Haliczu i w Nowogródku. W średniowieczu wzdłuż Dniepru i Dniepru osiedlali się żydowscy oraz ormiańscy kupcy dzia łający w ramach handlu lewantyńskiego. Z czasem Żydzi i Ormianie zaczęli podejmować inne profesje oraz zakładać swoje wspólnoty religijne. Silny napływ Żydów do histerycznych terenów Ukrainy można było obserwować pod koniec czternastego stulecia, kiedy to zostali oskarżeni o rozprzestrzenianie się epidemii dżumy i przepędzenie z Anglii, Niemiec, Czech oraz Francji.

Małżeństwo wielkiego księcia litewskiego z królową Polski Jadwigą Andegaweńską w 1386 roku zaskutkowało chrystianizacją Litwy oraz drugiej, rywalizującej z Cerkwią, struktury kościelnej. W Wilnie rezydował prawosławny metropolita kijowski, Lwów był stolicą metropolii łacińskiej i ormiańskiej. Po podpisaniu unii lubelskiej niemal połowa obywateli Rzeczpospolitej Obojga Na rodów była wyznania prawosławnego. Był, to spory problem wewnętrzy państwa polsko-litew skiego. Polscy humaniści rozwiązanie odnajdywali w unii kościelnej, która pozwoliłaby prawo sławnym na uznanie papieża za głowę Kościoła i przyjęcia katolickiej dogmatyki z zachowaniem bizantyjskiego rytu liturgicznego. Na początku lat dziewięćdziesiątych szes nastego stulecia, szereg czynników politycznych, religijnych i personal nych przyniosło porozumienie części duchownych prawosławnych, co zaowocowało podpisaniem w cerkwi św. Mikołaja w Brześciu unii. Unia kościelna nie zatrzymała podziału społecznego. Część parafii prawosławnych była zmuszona do włącze nia się w struktury unickie. Wzmocniła się niechęcią wiernych prawosławnych do polskości i ich dyskryminacja w kraju. Ten stan trwał do końca XVII wieku.

Powstanie Kozaków Zaporoskich pod przy wództwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego przeciwko Rzeczypospoli tej zakończone ugodą zborowską i porozu mieniem z carem Rosji Aleksego I, na mocy której Ukraina została poddana władzy Imperium Rosyjskiego. Religią panującą w Hetmańszczyznie miało być prawosła Kozak niżowy, drzeworyt sztorcowy wg rysunku Juliusza Kossaka, „Tygodnik Ilustrowany” (1864)

Kozacka ikona (XVII w.) Pokrowy łącząca tradycje wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa

wie. Ośrodki katolickie i unickie, kojarzone z polonizacją, były grabione a duchowni przepędzani. Na przełomie XVII i XVIII wieku, w wyniku ścierania się kultury Zachodniej i Wschodniej w Naddnieprzu wytworzyła się specyficzna odmiana baroku zwana barokiem kozackim. Najważniej szymi budynkami tej epoki niewątpliwie był sobór Opieki Matki Bożej w Charkowie, przebudowa soboru Mądrości Bożej w Kijowie oraz zespół budowli Ławra Peczerska. Wraz z likwidacją Hetmańszczyzny i upadkiem Rzeczy pospolitej większość prawosławnych Ukraińców znala zła się w cesarstwie rosyjskim. Jeszcze w 1685 r. wyniku przyjęcia przez prawosławnego biskup Gedeon Czetwer tyńskiego od patriarchy moskiewskiego godności metro polity kijowskiego, cała Cerkiew ukraińska została uza leżniona od rosyjskiej. Fakt ten potwierdził rok później patriarcha Konstantynopola Dionizy IV. Różnice między obiema cerkwiami zostały szybko zatarte, co szybko wy korzystała administracja rosyjska, prowadząc silną rusyfi kację narodu ukraińskiego. Niechętni wobec unitów byli także carowie. Szczególną antyunicką politykę prowadził Mikołaj I i Aleksander II, doprowadzając w 1839 roku do likwidacji Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim, a w 1884 roku w Królestwie Polskim. Od końca XVIII w. na teren obecnego państwa ukraińskiego przybywały różne grupy narodowościowe ściągnięte przez Rosjan szczególnymi przywilejami. Przywozili oni nie tylko nową technologię, ale też protestantyzm. Wśród osadników z Holandii i państw niemiec kich, wytworzyły się pierwsze wspólnoty luterańskie, kalwińskie, menonickie, adwentystyczne i baptystyczne. Cieszyli się oni swobodą wyznania. Ukraina w XIX wieku była także ośrodkiem rozwoju judaizmu rabinicznego, w tym chasydyzmu. Za panowania cara Mikołaja II społeczność żydowska została obarczona odpowiedzialnością za ówczesne problemy Imperium Rosyjskiego. Efektem tych działań był zwiększony antysemityzm w Europie Wschodniej.

Sytuacja wyznaniowa Galicji – peryferyjnej część monarchii habsburskiej – była zdecydowanie inna. To właśnie w zaborze austriackim, w opozycji do Polaków, narodziły się ukraińskie ruchy narodowe oraz przetrwał Kościół unicki. Cesarzowa Maria Teresa przyczyniła się do zrównania duchownych unickich w prawach z duchowieństwem łacińskim oraz zmieniła nazwę „unicki” na „greckokatolicki”. Kilka dni po wypowiedzeniu przez Austro-Węgry wojnę Serbii, we Lwowie, ze środowisk narodowych powstała Główna Rada Ukraińska, która oferowała Wiedniowi swoją lo jalność. Do takiego samego aktu była gotowa Cerkiew greckokatolicka, która w pierwszych ty godniach Wielkiej Wojny została dotknięta represjami przez wojska Franciszka Józefa I w obawie przed moskalofilizmem.

W wyniku I wojny światowej na ziemiach historycznej Ukrainy powstały dwa państwa: Ukraińska Republika Ludowa i Zachodnioukraińska Republika Ludowa. Oba państwa w kolejnych latach ule gły siłom polskim (1919) i bolszewickim (1921). W inkorporowanym przez Polskę terytorium ist niało silny konflikt między władzami II Rzeczypospolitej a mniejszością ukraińską, która stanowiła największą mniejszość narodową odrodzonego państwa. Ukraińcy zamieszkujący wojewódz two stanisławowskie, lwowskie i tarnopolskie wyznawała grekokatolicyzm. Ludność ukraińska z Wołynia była w przeważającej stopniu prawosławna. Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej, polegająca na burzeniu lub przejmowaniu świątyń prawosławnych przez katolików, dotknęła także obszary zamieszkiwane przez prawosławnych Ukraińców. Byli oni zmuszani do przejścia na katolicyzm lub unityzm. Warto wspomnieć, że Cerkiew prawosławna w Polsce w 1924 r. uzyskała od patriarchatu konstantynopolitańskiego niezależność od Cerkwi ro syjskiej w postaci własnej autokefalii. Do takiego samego uniezależnienia prawosławia doprowa dzono w 1923 roku w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. W kolejnych latach wła dza radziecka zdecydowała o przymusowym rozwiązaniu ukraińskiej autokefalii i prowadzeniu silnych represji przeciwko władzy cerkiewnej, czego symbolem jest rozstrzelanie przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR w 1937 roku metropolity Bazyleko Łypkiwskiego. Syste mowej dyskryminacji została dotknięta także Cerkiew greckokatolicka.

W wyniku agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, prowadzącej działania wojenne z III Rze szą, doprowadzono do aneksji wschodnich województw. W 1941 r. inwazja III Rzeszy na Związek Radziecki wyzwaliła ukraińskie nadzieje na niezależne państwo. Z euforii skorzystała także Cerkiew prawosławna, która natychmiast zaczęła organizować swoją dzielność. Klęska niemieckiej agresji zdecydowała ostatecznie o przegranej Niemiec w całej wojnie. Strach przed kolejnymi radziecki mi represjami stał się źródłem emigracji sporej części duchownych prawosławnych z Ukrainy. Tak że los unitów był przesądzony. Nakazano likwidację Kościoła greckokatolickiego i jego przymuso we włączenie do kontrolowanej rosyjskiej Cerkwii. Duchowni uniccy musieli zejść do podziemia. W okresie Ukraińskiej SRR prześladowano także inne grupy chrześcijańskie. Pastorów i innych lide rów protestanckich pracujących tajnie na terenie Ukra iny rozpracowywano i karano więzieniem lub pra cami w obozach koncentracyjnych.

Wraz z przywróceniem niepodległego państwa ukraińskiego i przyjęciem przez ukraiński parlament Deklaracji niepodle głości Ukrainy w 1991 roku rozpoczął się także nowy rozdział w funkcjonowaniu ko ściołów i związków wyznaniowych.

Herb Ukrainy wg projektu W. Kryczewskiego (1918)

Konstytucja Ukrainy z 1996 roku uznała, że każdy obywatel ma prawo do „wyznawania jakiej kolwiek religii albo nie wyznawania żadnej, uprawiania bez przeszkód pojedynczo lub grupowo kultu i obrzędów rytualnych, prowadzenie działalności religijnej”. Większość obywateli kraju nad Dnieprem wyznaje prawosławie. W tej grupie znajduje się Kościół Prawosławny Ukrainy, najlicz niejsza wspólnota prawosławna, która w 2019 roku otrzymała własną autokefalię dzięki staraniom patriarchatu konstantynopolitańskiego. Cerkiew ta nie jest uznawana przez drugą co do wielko ści, wspólnotę prawosławną, czyli Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego. Trzecie miejsce zajmuje Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (grekokatolicki). Uwieńczeniem odrodzenia unitów w Ukrainie była pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Ukrainy w 2001 roku. Podczas liturgii odprawianej w obrządku wschodnim, papież ogłosił beatyfi kację dwudziestu siedmiu grekokatolików będących ofiarami dwóch dwudziestowiecznych tota litaryzmów. W Ukrainie istnieją także parafie ormiańskie. Niecały procent obywateli wyznaje różne dominacje protestanckie (szczególnie baptyzm i pentekostalizm). We współczesnym religijnym krajobrazie obecni są także muzułmanie (głównie na Półwyspie Krymskim), a także wyznawcy judaizmu (w dużych ośrodkach miejskich).

W opisie religijnych dziejów Ukrainy dostrzec można, że położenie tego kraju na styku rzym skiej i bizantyjskiej kultury stanowi problem państwowości Ukraińców, a także ich własną wy jątkową tożsamość.

NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI SAKRALNE W UKRAINIE

Lwów

Kijów

Charków Zakarpacie Bakczysaraj

Sobór Mądrości Bożej w Kijowie

Pierwszą świątynię w tym miejscu miała wybudo wać wielka księżna Rusi Kijowskiej Olga. Obecną cerkiew wybudował na początku jedenastego stulecia Włodzimierz I. Otrzymała ona styl bizan tyjski, a od XVII wieku także barokowy. W świątyni znajduje się największy w Ukrainie zespół fresków i mozaiki, w tym sześciometrowa mozaika przed stawiającą Matkę Bożą z uniesionymi dłońmi –symbol ukraińskiego prawosławia.

Sobór św. Włodzimierza w Kijowie

Świątynia w stylu bizantyjskim powstała z okazji dziewięćsetnej rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej dokonanego przez Włodzimierza Wielkiego. Przy wejściu do cerkwi postawiono rzeźby z brą zu przedstawiające św. Olgę oraz św. Włodzimie rza. Wnętrze zostało bogato ozdobione przez artystów z Włoch, a całość budynku zwieńczono siedmioma kopułami. Sobór jest obecnie siedzi bą Kościoła Prawosławnego Ukrainy.

Ławra Peczerska w Kijowie

Pierwsi mniszy w tym miejscu mieszkali już w XI wieku. Jednym z nich był kronikarz, Nestor, który został autorem najważniejszego źródła do historii początków Rusi. Przez wiele stuleci ławra zachowała swoją autonomię. Archimandrytę wybierała szlach ta kijowska i duchowieństwo. Na terenie współcze snej ławry podzielony jest między zarząd państwo wy i Ukraiński Kościół prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego. W gestii tych drugich znajduje się dziesięć cerkwi budowanych w różnych okresach historycznych, w tym trzy podziemne z pieczarami, które były zamieszkiwane przez mnichów.

Karpacki Szlak Architektury Drewnianej

Transgraniczna trasa turystyczna przebiega przez ponad dwieście drewnianych obiektów sakral nych w Polsce i Ukrainie. Na ukraińskiej trasie znaj duje się dziewięćdziesiąt pięć świątyń w obwo dzie lwowskim, iwanofrankowskim i zakarpackim. Prezentują one typy architektury charakterystycz ne dla kultury huculskiej, halickiej i bojkowskiej. Cerkwie z Matkowa i Drohobyczu zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Archikatedralny sobór św. Jura we Lwowie

Rokokowa świątynia wybudowana w XVIII wie ku jest katedrą archidiecezji lwowskiej Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. W 1946 roku agenci NKWD przeprowadzili kontro lowany sobór duchowieństwa grekokatolickiego, którego nakłoniono do zerwania unii ze Stolicą Apostolską. W ten sposób budynek trafił w ręce Rosyjskiej Kościoła Prawosławnego. Po odrodzeniu państwa ukraińskiego katedra wróciła do unitów.

Katedra ormiańska we Lwowie

Jeden z najstarszych sakralnych budowlani we Lwo wie. Zbudowana w XIV wieku przypomina wschod nioromańskie budowle. Kościół zbudowany jest na planie krzyża greckiego, a jego wnętrza pokryte ma lowidłami polskiego malarza Jana Henryka Rosena, który wzorował się na orientalnych ornamentach. Obok katedry znajduje się dawny cmentarz ormiań ski, dziedziniec, pałac arcybiskupów ormiańskich, a także klasztor benedyktynek ormiańskich. Katedrę odwiedziła podczas swojej podróży apostolskiej do Ukrainy Jan Paweł II. Spotkał się w kościele ze zwierzchnikiem Apostolskiego Kościoła Ormiań skiego Karekinem II Nersisjanem.

Synagoga Tempel w Charkowie

Największy żydowski dom modlitwy w Ukrainie wybudowano na cześć rabina Bejta Menachema na początku XX w. Carskim warunkiem utworze nia murowanej synagogi, miało być zachowanie odpowiedniej odległości od miejskiej cerkwi. W 1923 roku władze sowieckie zamknęły świątynie i przemieniły ją na klub sportowy. Budynek w ręce gminy żydowskiej powrócił po 80 latach.

Wielki Meczet Chan-Dżami w Bachczysaraju

W dawnej stolicy Chanatu Krymskiego znajduje się kompleks pałacowy chanów w tym najważniejsza meczet dla Tatarów krymskich. Meczet został zbu dowany w XVI wieku na planie prostokąta. Pokryto go spadowym dachem i przyłączono cztery smu kłe minarety. Obok świątyni znajduje się cmentarz muzułmański, na którym pochowano dziewięciu chanów i członków ich rodzin.

SŁOWNICZEK WSCHODNIEJ TERMINOLOGII

ANAŁOJCZYK – pulpit, na którym umieszczona jest ikona.

ANATEMA – ekskomunika, wyłączenie ze społecz ności Kościoła.

ARCHIMANDRYTA – opiekun większego klaszto ru lub przełożony kilku męskich zgromadzeniach zakonnych na jednym obszarze.

AUTOKEFALIA – niezależność Kościoła prawosławne go w danym państwie od zagranicznego zwierzchni ka. Polskiemu Kościołowi prawosławnemu uznano autokefalię w 1924 roku, ukraińskiemu – 2019.

BATIUSZKA – kapłan prawosławny lub grekokatolicki.

BOSKA LITURGIA – w kościołach Wschodnich uobec nienie ofiary krzyżowej Jezusa w sposób bezkrwawy na ołtarzu, odpowiednik katolickiej Mszy Świętej.

CARSKIE WROTA – ozdobne drzwi w ikonostasie, przez które przechodzi tylko kapłan.

CERKIEW – budynek sakralny Kościoła prawosław nego lub Kościoła greckokatolickiego. To także cała wspólnota ludzi wierzących w Chrystusa.

CZOTKI – sznur modlitewny do odmawiania Mo dlitwy Jezusowej.

DIKIRION – świecznik dwuramienny używany przez biskupa w liturgii.

DISKOS – okrągły talerzyk na konsekrowaną prosforę.

EPARCHIA – inaczej diecezja, jednostka administra cyjna w kościołach wschodnich podległa biskupowi.

KOŚCIELNEJ

IKONA – obraz malowany na drewnie o tematyce reli gijnej otoczony szczególnym kultem w kręgu kultury Wschodniej. Według tradycji autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.

IKONA CHRAMOWA – wizerunek świętego patro na kościoła. Najczęściej umieszczony na pulpicie w środkowej części nawy głównej oraz w pierw szym rzędzie ikonostasu.

IKONOSTAS – pokryta ikonami ściana wewnątrz świątyni oddzielająca nawę główną od prezbiterium.

KOPIJE – trójkątny nóż do krojenia prosfory.

KORONY ŚLUBNE – używane w Kościołach wschod nich podczas zaślubin jako widzialny znak sakra mentu małżeństwa. Korony są trzymane nad głową nowożeńców lub na nie zakładane.

ŁAWRA – duży klasztor o znaczeniu regionalnym lub zespół klasztorów.

ŁŻYCA – łyżeczka przeznaczona do udzielania wier nym Komunii Świętej.

MANTYLKA – tradycyjny szal lub welon, którym w trakcie liturgii kobieta zasłania głowę i ramiona.

MATUSZKA – żona kapłana prawosławnego lub grekokatolickiego.

MITRA – ceremonialne nakrycie głowy biskupa w tra dycji Wschodniej. Zazwyczaj dołączone są do niego cztery ikony.

MONASTER – klasztor.

ORLEC – okrągły dywanik z postacią orła, na którym staje biskup przewodnicząc liturgii.

PANNAGIJE – medaliony na łańcuszku z wizerun kiem Jezusa i Matki Bożej noszone przez biskupa.

PATIR – kielich mszalny.

POP – dawne określenie na kapłana prawosławne go lub grekokatolickiego. Współcześnie traktowa ne za obraźliwe.

PROSFORA – pieczywo służące prawosławnym i gre kokatolikom w liturgii eucharystycznej. Podczas ob rzędów kapłan rozdziela prosforę na cząstki i wrzuca je do konsekrowanego wina.

SOBÓR POWSZECHNY – spotkanie biskupów ca łego Kościoła. Do soborów powszechnych tradycja Wschodnia zalicza spotkania z lat 325, 381, 431, 451, 553, 680-681, 787.

SOBÓR – zgromadzenie regionalne wschodnich biskupów lub budynek sakralny o charakterze ka tedralnym.

TRIKIRION – świecznik trójramienny używany przez biskupa w liturgii.

WIELKA SCHIZMA WSCHODNIA – stały rozłam mię dzy Kościołem Zachodnim (katolickim) i Wschod nim (prawosławnym). Wśród przyczyn wymienia się różnice cywilizacyjno-kulturowe, spory teologiczne oraz walka o prymat w Kościele. Bezpośrednią przy czyną schizmy było wzajemne obłożenie ekskomu niką obu Kościołów w 1054 roku.

Wnętrze cerwkii grekokatolickiej św. Włodimierza i św. Olgi, Chrzcicieli Rusii

PRZYSZEDŁ WOŁODYMYR DO WŁADIMIRA

– O JĘZYKACH W UKRAINIE

Konstytucja państwa ukraińskiego określa, że jedynym językiem urzędowym w Ukrainie jest język ukraiński. Niemniej jednak, nad Dnieprem popularne są aż trzy języki: ukraiński, rosyjski oraz surżyk. Większość Ukraińców zna język rosyjski, ale nie wszyscy znają ukraiński. Taka sytuacja może szokować Polaka, przyzwyczajonego, że we własnym kraju używa się głównie rodzimy ję zyk. Współczesna mapa językowa Ukrainy jest odbiciem wielowiekowych walk o dominację w tej części Europy.

Język ukraiński i rosyjski pochodzą z tej samej grupy języków słowiańskich. Dla nieznających któ regoś z tych języków obie mowy mogą wydawać się podobne lub nawet takie same. Jest, to jed nak błędne wrażenie. Pierwsze różnice odnaleźć można w alfabecie. Oba języki stosują cyrylicę, czyli pismo, które jest efektem misji ewangelizacyjnej świętych Cyryla i Metodego. W alfabecie ukraińskim pojawia się pięć liter, które nie występują w języku rosyjskim, a w języku rosyjskim cztery litery, które nie zostały powielone w alfabecie ukraińskim. Uważne ucho może usłyszeć także więcej podobnych słów do polskiego niż do rosyjskiego. To, co charakterystycznie odróżnia język ukraiński, to dźwięczne litera h, której brakuje w rosyjskim. Język ukraiński jest zdecydo wanie łagodniejszy i melodyjny. Leksykalnie bardziej zbliżony do języka polskiego i słowackiego.

Historia języka ukraińskiego sięga czasów księstw ruskich, skąd jego pierwotna nazwa – język ruski (nie mylić z rosyjskim!). Język ten był językiem państwowym dla Wielkiego Księstwa Litewskiego, który po unii polsko-litewskiej uległ supremacji języka polskiego. Po upadku Hetmańszczyzny, li kwidacji Siczy Zaporoskiej oraz rozbiorów Rzeczy pospolitej, dominującym językiem został rosyjski. Na przełomie XVIII i XIX w. Rusini z Południa, dą żący do odrębności pod względem narodowym, politycznym i religijnym, zaczęli także rozwijać swój separatyzm językowy. Iwan Kotlarewski jako pierwszy wprowadził żywy język ludowy do lite ratury otwierającym tym samym drogę współcze snemu ukraińskiemu językowi literackiemu. Duży udział w rozwoju ukraińskiego mieli romantyczni autorzy, w tym Taras Szewczenko. Niedługo było trzeba czekać na rosyjską reakcję. Poprzez cyrku larze i ukazy władza carska próbowała zakazać języka ukraińskiego. Część ukraińskich pisarzy zbiegło do Galicji, gdzie swobodnie mogli tworzyć i wydawać w rodzimym języku. Otwartość monar chii austro-węgierskiej była zasadna. Próbowali

Wsółczesna ikona świętych Cyryla i Metodego, Apostołów Słowian

oni przeciwważyć rozwój kultury ukraińskiej z aspirującym do niepodległości żywiołem polskim. Trzeba jednak podkreślić, że wciąż dominującym językiem w zaborze austriac kim, był niemiecki.

W wyniku I wojny światowej powstały dwa państwa ukraińskie: Zachodnioukraińska Re publika Ludowa i Ukraińska Republika Ludo wa. W obu organizmach państwowych język ukraiński był językiem urzędowym. W kolej nych latach doszło do inkorporacji terytorium zachodnich do Polski, a wschodnich do Związ ku Radzieckiego, gdzie utworzono marionetką Ukraińską SRR. W II Rzeczypospolitej Ukraińcy kontynuowali rozwój języka rozpoczęty w za borze austriackim. Pod koniec drugiej dekady XX w. relacje polsko-ukraińskie zdecydowanie się pogorszyły. Dyskryminująca polityka naro dowościowa państwa polskiego przyczyniła się do rozwoju silnych ruchów nacjonalistycz nych prowadzących antypolską działalność, które w okresie okupacji hitlerowskiej jeszcze silnej eskalowały. Brak dialogu zakończył się traumatycznymi doświadczeniami obu narodów za mieszkujących dawne województwo wołyńskie w l. 1943-1944. W republice związkowej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich początkowo język ukraiński by traktowany na równi z ję zykiem rosyjskim. Polityka uniformizująca Józefa Stalina oraz sztucznie wywołana klęska głodu w l. 1932-1933 wyrzuciła język ukraiński na margines życia społecznego. Choć nigdy nie zakazany, to był traktowany przez władze komunistyczne, jako folklor, który musi ustąpić językowi „rewolu cji i postępu”.

Wspomniany Wielki głód, który był wymierzony w Ukraińców, zdziesiątkował ludność środkowej i wschodniej Ukrainy. Na ich miejsce reżim stalinowski deportował z głębi Rosji ludność rosyj skojęzyczną - w ten sposób doprowadzono do ukształtowania mapy językowej w Ukrainie. Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w 1991 r. językowi ukraińskiemu przywrócono status urzędowy, ale język rosyjski zachował swoją pozycję. W obwodach wschodnich i południowych rosyjski pozostał językiem wykładowym w szkole, zaś w całym kraju popularne były rosyjskoję zyczne stacje telewizyjne oraz filmy z rosyjskimi ścieżkami dźwiękowymi. Po Rewolucji godno ści w l. 2013-2014 podejście do rosyjskiego się zmieniło. Ustawowo wzmocniono wpływy języ ka ukraińskiego. Władza państwowa promowała rodzimy język, wprowadzono kursy językowe, nakazano używania języka wykładowego jako ukraińskiego, zwiększono nakłady finansowe na ukraińskojęzyczną telewizję, literaturę, muzykę czy kinematografię. Mimo silnej ukrainizacji ję zyk rosyjski wciąż preferują mieszkańcy Krymu, obwodu dniepropietrowskiego, donieckiego, zaporoskiego i ługańskiego. W wyniku wojny ukraińsko-rosyjskiej, tendencje te zmieniają się na korzyść ukraińskiego.

Autoportret Tarasa Szewczenko (1845)

Współcześni Ukraińcy swobodnie żonglują dwoma językami. Zdarza się, że część rodziny używa języka rosyjskiego, a druga ukraińskiego. Nierzadko nawet w rozmowie, jedna ze strony posługuje się jednym językiem, a druga odpowiada w drugim. Wśród starszych mieszkańców zamieszkują cych obwody przygraniczne z Federacją Rosyjską spotykana jest jeszcze grupy nieznających języ ka ukraińskiego. Wśród młodych ludzi, na tym samym terenie, znajomość języka jest co najmniej na poziomie podstawowy, ale czasem tylko biernym. W środkowej Ukrainie możemy spotkać się z fenomenem językowym, jakim jest surżyk, czyli zrusyfikowana wersja miejscowych ukraińskich dialektów. Swoista mieszanka języka ukraińskiego i rosyjskiego. Choć od dekad trwają badania naukowe, to do tej pory ten byt językowy nie został ubrany w określone formuły, jak gramatyka czy leksykologia. Jest to język niezwykle żywy, zupełnie nieregularny, stąd wymyka się spod na ukowego opisu. Nie można także zapomnieć o mniejszościach zamieszkujących Ukrainę: Tatarzy krymscy posługują się krymskotatarski lub tureckim, Romowie – romskim a Żydzi – jidysz. Mówi się, że język jest skarbem narodu. Niewątpliwie stanowi jeden z głównych elementów kry stalizowania się grupy narodowej, co ma bezpośredni – aczkolwiek nieautomatyczny – wpływ na proces kształtowania się organizmu państwowego. Ze względu na genezę Ukrainy, język ukraiń ski jest dla mieszkańców Naddnieprza wyznacznikiem tożsamości narodowej. Mimo to Ukraińcy umożliwiają identyfikację także z rosyjskojęzycznymi obywatelami.

Duże litery cyrylicy ukraińskiej

DIDUCH W WYSZYWANCE, CZYLI KRÓTKI NIEZBĘDNIK WIEDZY O KULTURZE UKRAIŃSKIEJ

Zwroty grzecznościowe

Pierwsze kontakty z nowo poznanymi Ukraińcami mogą być stresujące, ale zupełnie nie powinnyśmy się ich bać. Warto zapamiętać jednak kilka zasad. W Ukrainie nie podaje się do przywitania ręki kobie cie, chyba że sama pierwsza ją wyciągnie. W języku ukraińskim nie istnieje zwrot „Pan/Pani”. W zamian, Ukraińcy używką zwrotu „Wy”. W sytuacjach oficjal nych oraz w zwrotach grzecznościowych stosowana jest forma imienia odojcowskiego np. Olena, córka Iwana, to Olena Iwaniewna.

Symbole narodowe

Symbole narodowe, to symbole, które prezentują wartości i ciągłość historii państwa. W chwilach dziejowych stają się ważne dla całego narodu. Symbolami narodowymi Ukrainy są: hymn, flaga oraz herb. Autorem tekstu hymnu jest ks. Pawlo Czubyński. Ukraińcy w hymnie wspominają lata niewoli, dążenia narodowościowe i kozackie dzie dzictwo. Na flagę składają się dwa pasy: niebieski oraz żółty. Barwy flagi symbolizują niebo i bogac two ziemi. W herbie ulokowano tryzub, czyli znak znany już w heraldyce ruskiej od czasów Włodzi mierza I Wielkiego – tym samym Ukraina zacho wuje ciągłość z historią Rusi Kijowskiej.

Święta

Tradycje religijne narodu ukraińskiego związa ne są z cyklem chrześcijańskich świąt. Cerkiew prawosławna oraz kościół grekokatolicki wyko rzystują kalendarz słoneczny opracowany dla Juliusza Cezara, tzw. kalendarz juliański. Większa część Europy funkcjonuje na podstawie kalenda rza gregoriańskiego wprowadzonego w XVI w., dlatego daty obchodzenia niektórych świąt mogą być odmienne. Przykładowo, Boże Narodzenie obchodzone 25 grudnia, przypada 7 stycznia. Wielkanoc nie ma regularnej daty. Obchodzona jest w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Dla prawosławnych i grekokatoli ków data ta przesuwa się - Wielkanoc musi odbyć się dopiero po żydowskim święcie Paschy. Pozostając przy Wielkanocy, należy zauważyć, że popularniejsza stała się inna nazwa tego święta – Pascha. Ma to ukazać Chrystusa jako ofiarnego Baranka wyprowadzającego z niewoli grzechu, po dobnie jak Pascha żydowska pozwoliła wyprowa dzić Izraelitów z niewoli egipskiej. Przygotowania do świąt zaczynają się tydzień wcześniej, w Wierzb ną niedzielę. Ukraińcy idą do cerkwi, by kapłan pobłogosławił gałązki z wierzby symbolizujące pal my z triumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy. W Wielki Czwartek sprzątane są domostwa, a w Wielki Piątek w cerkwi adorowana jest płasz czenica, płótno, przedstawiające zmarłego Jezusa w grobie. W sobotę późnym wieczorem rozpoczy nają się nabożeństwo paschalne, w którym ogłasza się zmartwychwstanie Chrystusa i święci kosze z artykułami spożywczymi. W tradycyjnym ukra ińskim koszyku muszą znaleźć się: pomalowane jajka, ser, wyroby mięsne, pascha oraz zapalona świeca. Symbolem Wielkanocy jest wspominana pascha – ciasto z twarogu, zwykle z dodatkiem cu

Flaga Ukrainy

kru i bakalii. W Niedzielę Wielkanocną domownicy spożywają śniadanie jedynie z artykułów znajdują cych się w koszyku, stąd pokaźne rozmiary kuszy lub półmisków przynoszonych do cerkwi. Tydzień po Wielkanocy, w przeciwieństwie do tradycji ka tolickiej, obchodzi się dzień zmarłych. Kiedy katolicy odpoczywają w święto Trzech Kró li, prawosławni zasiadają do wigilijnego stołu. Po dobnie jak w Polsce, wieczerzę poprzedza poja wienie się na niebie pierwszej gwiazdy. Następnie gospodarz wnosi do domu diducha – snop zboża, symbolizujący urodzaj – i przemawia: „Diduch do chaty, biada z chaty”. Tradycyjna kolacja wigilijna składa się z dwunastu potraw. Na stole nie może zabraknąć barszczu, ryb, grzybów, pierogów go łąbków oraz kutii. W cerkwiach nie buduje się szo pek, Ukraińcy rzadko obdarowujemy się prezen tami i nie łamią się opłatkiem. Rolę opłatka pełni niekonsekrowana prosfora – pieczywo wykorzy stywane w obrzędzie przeistoczenia – przynoszo na z nabożeństwa.

19 stycznia prawosławni i grekokatolicy wspomi nają chrzest Jezusa w Jordanie. Tego dnia kapłan błogosławi wodę. W Ukrainie popularny jest zwy czaj rytualnej kąpieli w rzekach lub jeziorach. Z tej okazji w zamarzniętym akwenie rąbie się przerębel – często w kształcie krzyża. Głównym świętem państwowym, jest Dzień Nie podległości Ukrainy obchodzony 24 sierpnia w rocz nicę uchwalenia Deklaracji Niepodległości Ukrainy przez Radę Najwyższą w 1991 r. Jest dniem wolnym od pracy w Ukrainie, a w całym państwie odbywają się uroczystości państwowe.

Strój narodowy

W świąteczne dni Ukraińcy zakładają wyszywankę, haftowaną koszulę w regionalne wzory, która sta nowi podstawowy element ukraińskiego stroju lu dowego. W ostatnich latach wyszywanka stała się także symbolem wolności Ukrainy i jest zakładana bardzo chętnie podczas demonstracji patriotycz nych i wieców politycznych. Wyszywance poświę cone jest także osobne święto.

Ukraińcy witają dwa razy Nowy Rok, 1 stycznia – z całym światem – oraz 14 stycznia. Jak już wspo mniano, wynika to z rozbieżności między kalen darzem juliańskim i gregoriańskim. W tym okresie śpiewane są specjalne pieśni zwane szczedriwka mi, które często mylone są przez obcokrajowców z kolędami. W Stary Nowy Rok pali się także didu cha, który stał w domu od Wigilii.

Ukraińskie imiona

Wyrazem tradycji są także imiona. Do najbardziej popularnych ukraińskich imion żeńskich należy zaliczyć: Anna, Alona, Anastasija, Bohdana, Dary na, Kalyna, Kateryna, Olena, Sofia czy Swetlana. W gronie męskich imion znajduje się: Andrij, Artem, Bohdan, Denys, Dmytro, Ivan, Kyrylo, Oleksander

Diduch na placu w Równem

Tradycyjna wyszywanka w Muzeum Krajoznawczym w Winnicy

i Volodymyr. Należy pamiętać, że bez zgody użyt kownika, nie należy spolszczać lub skracać imienia. Także nieopatrzne używanie niektórych zdrobnień mogą przynieść niepożądany efekt. Przykładem jest żeńskie imię Tatiana, która w zdrobniałej for mie brzmi Tania.

System edukacji w Ukrainie

Edukacja w Ukrainie trwa jedenaście lat i realizowa na jest na trzech poziomach: szkoła podstawowa (4 lata), szkoła średnia niższa (5 lat), szkoła średnia wyższa (obecnie 2 lata, w kolejnych latach ma się wydłużyć do 3 lat). Obowiązek pobierania nauki w Ukrainie rozpoczyna się w wieku 6 lat. Językiem nauczania jest język ukraiński. Ukraińskie szkoły stosują pięciostopniową skalę ocen: 5 to najlepsza, 1 najgorsza. Dawniej stosowano także dwunasto stopniowy system oceniania. Program szkół obej muje zajęcia z języka ukraińskiego i języka obcego, literatury ukraińskiej i literatury obcej, historii Ukra

iny, historii świata, geografii, algebry, geometrii, biologii, chemii, fizyki, wychowania fizycznego oraz muzyki i sztuki. W szkole nie prowadzi się za jęć z religii.

Skauting w Ukrainie

W przeciwieństwie do Polski, w Ukrainie skauting nie odegrał znaczącej roli dziejowej. Nie jest on tak popularny jak w krajach Europy Zachodniej. Płast, Narodowa Organizacja Skautów Ukrainy i Zwią zek Skautek Ukrainy to najliczniejsze i najbardziej znane organizacje skautowe w Ukrainie. Poza nimi istnieje też Związek Skautów Ukrainy ASU, Sicz, skauci YMCA, Harcerstwo na Ukrainie, Katolicki Skauting Europy, grupy skautów rosyjskich, a także polskie drużyny harcerskie.

Harcerze ZHP i skauci Płast podczas akcji „Płomień Braterstwa – Полум’я Братерства”

GDZIE MODLĄ SIĘ UKRAIŃCY

ZAMIESZKUJĄCY WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE?

Wielokulturowe dziedzictwo Ziemi Łódzkiej z jej wieloetniczną, wielowyznaniową społecznością tworzy niezwykły tygiel, który mimo dwudziestowiecznych przemian dalej silnie oddziałuje na re gion. Ślad tej histerycznej wielokulturowości odnajdujemy w dziedzictwie materialnym oraz języko wym. Współcześnie województwo łódzkie także jest bogate w mniejszości narodowe. Największy odsetek mieszkańców regionu o odmiennej narodowości stanowią obecnie Ukraińcy (42,5 tys.). Za nimi, występują: Romowie, Niemcy, Rosjanie, Czesi i Żydzi. Większość przyjeżdżających Ukraińców – podobnie jak wswojej ojczyźnie – stanowią prawosławni, w drugiej kolejności, są to grekokatolicy.

Prawosławna Parafia pw. św. Aleksandra Newskiego w Łodzi

Sobór św. Aleksandra Newskiego ul. Kilińskiego 56 Świątynia prawosławna wzniesiona w drugiej po łowie XIX w. przez lojalnych wobec władzy carskiej największych łódzkich fabrykantów. Obecnie ka tedra diecezji łódzko-poznańskiej Polskiego Au tokefalicznego Kościoła Prawosławnego i cerkiew łódzkiej parafii.

Nabożeństwa w j. cerkiewnosłowiańskim: Niedziela | godz. 9:30 – Boska Liturgia Cerkiew św. Olgi ul. Piramowicza 12

Cerkiew powstała w drugiej połowie XIX w. obok budynku prawosławnej szkoły i ochronki dla dzie ci, z którą była połączona dziwami. W świątyni znaj duje się trzyrzędowy ikonostas oraz zapisany na północnej ścianie tekst Wyznania wiary i Dekalogu w języku starocerkiewnosłowiańskim.

Nabożeństwa w j. cerkiewnosłowiańskim: Poniedziałek-piątek | godz. 8:00 – Boska Liturgia, godz. 17:00 – Wieczernia Sobota | godz. 9:00 – Boska Liturgia, godz. 17:00 – Całonocne czuwanie

Prawosławna Parafia pw. Wszystkich Świętych w Piotrkowie Trybunalskim ul. Słowackiego 15

Pierwszymi prawosławnymi mieszkańcami Piotr kowa byli przybyli w XVIII w. z Macedonii Grecy. Świątynia postała jednak w kolejnym stuleci dzię ki staraniom Rosjan. Wraz z utworzeniem guberni piotrkowskiej Królestwa polskiego ze stolicą w Piotr kowie wzrosło znaczenie miasta i samej świątyni.

Nabożeństwa w j. cerkiewnosłowiańskim: Niedziela | godz. 9:30 – Boska Liturgia

Parafia Grekokatolicka pw. Ofiarowania Pańskiego w Łodzi

Kaplica św. Krzysztofa przy parafii oo. Jezuitów pw. Najświętszego Imienia Jezus ul. Sienkiewicza 60

Kościół powstał w drugiej połowie XIX wieku, jako świątynia luterańska. Po zakończeniu II wojny świa towej budynek został przekazany społeczności ka tolickiej. Kazania głosili tu m.in. kard. Karol Wojtyła, kard. Stefan Wyszyński, phm. Tomasz Rostworow ski SJ i hm. Stefan Miecznikowski SJ.

Nabożeństwa w j. ukraińskim: Niedziela | godz. 12:00 – Boska Liturgia

Na terenie województwa łódzkiego znajdują się także cztery inne placówki duszpasterskie wspóloty grekokatolickiej:

Łódź II

Dolny Kościół Parafii oo. Pasjonistów pw. Matki Boskiej Bolesnej Al. Pasjonistów 23 Niedziela | godz. 9:00 – Boska Liturgia

Zgierz

Kościół Św. Katarzyny Aleksandryjskiej pl. Jana Pawła II 11/13 Niedziela | godz. 16:00 – Boska Liturgia

Piotrków Trybunalski

Dolny Kościół Parafii Najświętszego Serca Jezusowego Al. Armii Krajowej 19 Niedziela | godz. 12:30 – Boska Liturgia

Skierniewice

Kościół Miłosierdzia Bożego ul. św. S.Faustyny Kowalskiej 1 Niedziela | godz. 13:15 – Boska Liturgia

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE

Nowa Europa Wschodnia, dwumiesięcznik, (red.) Andrzej Brzeziecki, l. 2008-2022. Zwrotnik Ukraina, (red.) J. Andruchowycz, Sękowa 2014.

Podhorodecki L., Dzieje Ukrainy, Warszawa 2014. Żadan S., Internat, Sękowa 2022.

Kwiatkowska-Moskalewicz K., Zabić smoka: ukraińskie rewolucje, Sękowa 2016. Jastrzębski M., Krym: miłość i nienawiść, Gliwice 2016. Serczyk W., Na płonącej Ukrainie: dzieje Kozaczyzny 1648-1651, Kraków 1998. Herbich-Zychowicz A., Dziewczyny z Wołynia, Kraków 2018. Garbowski D., Polak z Ukrainy, Warszawa 2019. Łoza K., Ukraina. Soroczka i kiszone arbuzy, Poznań 2022. Lipiński W., Religia i kościół w dziejach Ukrainy, Przemyśl 1999. Reid A., Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988-2015, Kraków 2016. Pieniążek P., Wojna, która nas zmieniła, Warszawa 2017.

O AUTORACH

ANGELIKA SZELĄGOWSKA-MIRONIUK – psycholożka, psychoterapeutka systemowa, copywriterka, autorka bloga katolwica.blog.deon.pl. Prywatnie żona i matka dwójki dzieci. W latach 2014-2018 szefowa Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego Cho rągwi Łódzkiej.

PIOTR DZIEWULSKI – europeista, historyk i teolog katolicki. Nauczyciel w szkole podsta wowej. W latach 2018-2022 szef Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego Chorą gwi Łódzkiej.