WERKBOEK JAARGROEP 5
DEZAKENVANZWIJSEN
dezakenvanzwijsen.nl
tijdZAKEN Digibordmethode voor geschiedenis
Digibordmethode voor geschiedenis Tijdzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor aardrijkskunde
Digibordmethode voor natuur & techniek
Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode
naam: 13066_tz_wb_gr5_os.indd 1
......................................... 16-4-2013 16:15:18
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
LES 1
LEVEN IN EEN STAD JE LEERT
• hoe een stad in de middeleeuwen eruitziet; • hoe het bestuur en de politie van een stad in de middeleeuwen werken; • wat een gilde en een jaarmarkt zijn. BEGRIPPEN
• de stadsmuur • de poorter • de vroedschap • de rakker • het gilde • de jaarmarkt
De stad.
Hoi, ik ben Redmer. Ik woon sinds een jaar in de stad. Wij waren boeren en horigen van heer Dolf. Maar mijn ouders mochten van hem verhuizen naar de stad. Heer Dolf is nog steeds onze baas. Want ook de stad ligt op zijn grondgebied. WEET JE HET NOG?
C
Alle grond is in bezit van de adel. De meeste mensen zijn boer en horige.
Mijn vader is erg handig. Hij heeft nu een baan als timmerman. Kom, dan laat ik je de stad zien.
Maak opdracht 1 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 1
Op de kaart zie je steden die ontstaan in de tijd van Redmer. Wat valt je op? Kruis aan. De meeste steden liggen aan zee of aan een rivier. De meeste steden liggen niet aan zee of aan een rivier.
58 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 58
22-1-2014 16:03:40
Les 1 • Leven in een stad JE LE E RT hoe een stad in de middeleeuwen eruitziet.
B EG RIPPE N stadsmuur • poorter
Veilig in de stad De stad heeft grote en sterke stadsmuren. Die beschermen de poorters in tijden van oorlog. Je komt de stad niet zo maar binnen. De stadsmuur heeft een aantal poorten. Die worden streng bewaakt. Elke avond gaan de poorten dicht. Dus je moet op tijd binnen de stadsmuren zijn.
De stadsmuur.
Een poorter is een inwoner van de stad.
WAT V E R A N D E R T E R ?
X
Er ontstaan steeds meer steden. De stedelingen krijgen steeds meer macht.
Dicht op elkaar Binnen de muren is maar weinig ruimte. Daarom staan de huizen dicht op elkaar. De wegen in de stad zijn meestal zandpaden. Na een regenbui is het een grote modderpoel. Bijna alle huizen zijn van hout. Hout is goedkoper dan steen. Maar huizen van hout staan snel in brand. En een brand kan makkelijk overslaan van huis naar huis. Zo brandt soms een hele stad af!
opdracht 2
Waardoor breekt er in een huis in de middeleeuwen brand uit? Noem minstens drie oorzaken.
1. 2. 3.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 2
59 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 59
22-1-2014 16:03:50
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
De vroedschap van de stad.
Slimme mannen
In mijn woonplaats moet iedereen zich aan regels houden. De burgemeester en zijn helpers maken die regels. De politie zorgt ervoor dat iedereen zich er aan houdt. En rechters bestraffen de mensen die zich er niet aan houden.
Op het schilderij zie je de vroedschap. Zo heten de burgemeester en zijn helpers in de tijd van Redmer. Zij regeren de stad. Het woord ‘vroed’ betekent ‘wijs’ of ‘slim’. De vroedschap bestaat uit rijke poorters zoals kooplieden. Zij geven elkaar de belangrijkste baantjes in de stad. Ze vinden dat ze daar recht op hebben. Want zij geven werk aan andere mensen in de stad. Maak opdracht 3
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 3
Kijk naar de afbeelding van de vroedschap. Wat is waar? Kruis aan. Er zijn meerdere antwoorden juist.
Er staan alleen maar mannen op. De mannen gebruiken mes en vork om te eten. Tijdens het eten zijn huisdieren toegestaan. In de middeleeuwen eten de mensen ook broodjes. In de middeleeuwen gebruikt men ook stoelen met drie in plaats van vier poten.
60 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 60
22-1-2014 16:03:55
Les 1 • Leven in een stad JE LE E RT hoe het bestuur en de politie van een stad in de middeleeuwen werken.
B EG RIPPE N vroedschap • rakker
Een schandpaal.
Houd je aan de regels! De politie bestaat uit de schout en zijn rakkers. De schout is de baas van de politie. De rakkers zijn de agenten. Samen zorgen zij voor de veiligheid in de stad. Want niet iedereen houdt zich aan de regels. De rakkers sluiten elke overtreder op in de gevangenis. Daarna komt hij voor de rechtbank. Daar hoort hij van de rechters welke straf hij krijgt.
Steentje bijdragen Tijdens groepswerk verwacht je dat iedereen ‘zijn steentje bijdraagt’. Oftewel: dat iedereen een deel van het werk doet. Maar weet je dat ‘een steentje bijdragen’ vroeger een straf was? Dan moest je bijvoorbeeld 20 stenen kopen en aan de vroedschap geven. Die werden dan gebruikt bij de bouw van de stadsmuur.
Schande De jongen op de afbeelding heeft een brood gestolen. De rakkers hebben hem betrapt. De rechter zegt dat hij een dag aan de schandpaal moet. Zijn hoofd en handen zijn daarin vastgemaakt. Iedereen kan zo zien dat hij iets verkeerd heeft gedaan. Iedereen kan hem uitlachen of uitschelden. Of bekogelen met eieren…
opdracht 4
Ken jij het spel ‘galgje’? In de stad Nijmegen ligt een buurt die ‘Galgenveld’ heet. Waar komt die naam vandaan? Kruis aan. In die buurt is het spel ‘galgje’ uitgevonden. In die buurt werden vroeger misdadigers opgehangen. In die buurt werden vroeger galgen gemaakt. In die buurt groeiden vroeger veel galgbloemen.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 4
61 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 61
22-1-2014 16:04:04
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
In dezelfde buurt In de stad wonen mensen met hetzelfde beroep in dezelfde buurt. Zo heb je er bijvoorbeeld de buurt van de bakkers. De bakkers vormen samen een gilde. Een gilde is een club waar mensen met hetzelfde beroep lid van kunnen worden. Ook andere beroepen hebben hun eigen gilde. Zo heb je het gilde van de timmermannen en het gilde van de slagers. Elk gilde heeft een gildehuis. Dat is een soort clubhuis waar de leden samen komen. Gildehuizen.
Afspraken maken De leden van een gilde spreken samen dingen af. De bakkers spreken bijvoorbeeld af hoeveel een brood moet kosten. En hoeveel dat brood moet wegen. Het gilde zorgt ook voor zijn leden als iemand ziek is. En zij regelen de begrafenis als iemand dood gaat. Maar ze vieren ook regelmatig samen feest. Elk gilde heeft een baas. Die noem je de gildemeester. De gildemeesters zijn rijke en belangrijke poorters. Zij zitten vaak in de vroedschap van de stad. Gildemeester van de tonnenmakers met een leerling.
Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 5
De meeste mensen kunnen niet lezen of schrijven. Daarom gebruiken winkeliers afbeeldingen. Welk beroep heeft de winkelier. Maak vast.
timmerman
smid
metselaar
kleermaker
bakker
62 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 62
22-1-2014 16:04:10
Les 1 • Leven in een stad JE LE E RT wat een gilde en een jaarmarkt zijn.
B EG RIPPE N gilde • jaarmarkt
Feest
Je ruikt geuren van vreemde kruiden zoals kruidnagels.
Eén keer per jaar is er een jaarmarkt in de stad. Die kan soms weken duren. Dan mogen ook kooplieden van buiten de stad een kraam op het stadsplein zetten. Dan verkopen zij hun spullen aan de poorters. Soms zijn dat spullen die de mensen nog nooit hebben gezien. Zoals zijde uit China of kruiden voor in de keuken. Maar de jaarmarkt is ook een groot feest. Er zijn acrobaten en verhalenvertellers. En goochelaars en dierentemmers. Mensen kijken hun ogen uit. Een jaarmarkt lijkt zo wel op een kermis of circus.
Je kunt lachen om een papegaai die mensen uitscheldt.
opdracht 6
De gilden zijn niet zo blij met een jaarmarkt in hun stad. Waarom? Kruis aan. De leden van de gilden houden niet van feestvieren. De leden van de gilden vinden de spullen op de jaarmarkt niet mooi. De leden van de gilden willen liever dat de poorters de spullen alleen bij hen kopen.
Maak opdracht 6 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Een jaarmarkt.
63 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 63
22-1-2014 16:04:18
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
LES 2 De stad waarin ik woon, ligt op het grondgebied van een heer. De poorters moeten hem elk jaar belasting betalen. Gelukkig komt onze heer altijd geld tekort. Weet je waarom dat voor de poorters een geluk is?
LEVEN IN EEN KASTEEL JE LEERT
WEET JE HET NOG?
C
• wat stadsrecht is; • hoe een kasteel eruitziet; • wat een toernooi is. BEGRIPPEN
• de heer • het stadsrecht • de slotgracht • de ridderzaal • het toernooi • de wapenrusting
Alle grond is van de adel.
Rechten kopen De heer bepaalt de regels in elke woonplaats. Daaraan moet iedereen zich houden. Maar in sommige plaatsen wonen veel rijke kooplieden. Zij willen zelf de regels bepalen. Daarom kopen ze rechten van de heer. Een voorbeeld is het recht om vrij te reizen in het gebied van de heer.
Windrecht Je kunt van de heer ook het windrecht kopen. Dan mag je zelf in een molen graan malen. Als je geen windrecht hebt, moet dat gedaan worden in de molen van de heer. En die wil dan een deel van jouw graan hebben als betaling! Graan.
Maak opdracht 1 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 1
Wat is waar? Kruis aan.
Poorters kopen steeds meer rechten van de heer. Daardoor: krijgen de poorters steeds meer macht en de heer steeds minder. krijgen de poorters steeds minder macht en de heer steeds meer.
64 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 64
22-1-2014 16:04:27
Les 2 • Leven in een kasteel JE LE E RT wat stadsrecht is.
B EG RIPPE N heer • stadsrecht
Een dorp wordt een stad
Nog meer rechten
Een bijzonder recht is het stadsrecht. Je mag dan je dorp voortaan een stad noemen. En je bent geen dorpeling meer, maar een poorter.
Een stad koopt steeds meer rechten van de heer. Bijvoorbeeld het recht om een jaarmarkt te houden. En het recht om een stadsmuur te bouwen. Met het marktrecht mag de stad elke week een markt houden. Het waagrecht geeft het recht om de waag te gebruiken. De waag is een grote weegschaal. Daarop wordt alle koopwaar voor de markt gewogen.
Een stad in de middeleeuwen.
Tolrecht Soms heeft een stad het recht om tol te heffen. De koopmannen betalen dan geld om langs te mogen varen.
En daarom is het fijn dat onze heer altijd geld tekort komt. Dat betekent dat hij graag rechten verkoopt!
opdracht 2
Stel: jij zit in de vroedschap van een stad. Jij mag bepalen welk recht de stad gaat kopen van de heer. Voor welk recht kies jij? (Het mag ook een recht zijn dat nog niet is genoemd.) Waarom?
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 2
65 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 65
22-1-2014 16:04:34
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
Onze heer woont in een kasteel. Samen met zijn familie, bedienden en soldaten.
Veilig in het kasteel Een kasteel bouw je om veilig te zijn voor vijanden. Je moet dus een goede plek kiezen. Bijvoorbeeld op een heuvel. Een kasteel heeft dikke muren met schietgaten. En hoge torens met kleine ramen. En vaak ligt er een slotgracht om het kasteel. Een kasteel met slotgracht.
Het eten is op Het is moeilijk om een kasteel te veroveren. De meest gebruikte manier is om een kasteel te omsingelen. Dan laat je niemand in of uit het kasteel. De mensen in het kasteel kunnen geen eten meer laten komen. Er komt dus een moment dat het eten op is! De vraag is: wie houdt dat wachten het langste vol? De vijand ‌ of de mensen in het kasteel?
Een schietgat.
Kokende olie Soms valt de vijand een kasteel aan. De aanvallers moeten proberen om met ladders op de kasteelmuur te komen. Maar de verdedigers gooien stenen en kokende olie naar beneden. Nu begrijp je beter waarom de aanvallers een kasteel liever omsingelen. Maak opdracht 3
Een aanval op een kasteel. geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 3
Na de tijd van Redmer bouwt men geen kastelen meer. Dat komt omdat men een ander wapen gaat gebruiken, namelijk:
vliegtuig
kanon
pijl en boog
66 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 66
22-1-2014 16:04:52
Les 2 • Leven in een kasteel JE LE E RT hoe een kasteel eruitziet.
B EG RIPPE N slotgracht • ridderzaal
Vieze luchtjes
De heer en zijn ridders in de ridderzaal.
Het kasteel is een plaats waar je veilig bent. Maar is het ook fijn om in een kasteel te wonen? In de winter is het binnen donker en koud. Kaarsen en olielampen zorgen voor licht. Op sommige plekken hangen fakkels. De vlammen van de fakkels zorgen voor veel rook. Daardoor kan het in een kasteel erg stinken.
Het is koud ’s Winters zijn er maar weinig warme plekken. Eén van die plekken is de ridderzaal. De heer praat in de ridderzaal vaak met zijn ridders. ’s Avonds zit daar de familie van de heer bij de open haard. In andere kamers is het vaak even koud als buiten. Een andere warme plek in het kasteel is de keuken. Een fakkel.
De keuken.
opdracht 4
Kijk naar de afbeelding van de ridderzaal. Er hangen vlaggen in de ridderzaal. Op die vlaggen staan tekens. Dat zijn:
Planten en dieren die je in de tuin van de heer kunt zien. Herkenningstekens van ridders. Versieringen.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 4
67 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 67
22-1-2014 16:05:04
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
Ridders doen vaak mee aan een toernooi. Dat is een wedstrijd waarin ze tegen elkaar vechten. Ze kunnen laten zien hoe goed ze zijn. Maar ook hoe rijk ze zijn. En zo kunnen ze oefenen voor als het oorlog is.
Ook steden en provincies gebruiken tekens op vlaggen.
Wie ben je? De meeste ridders komen in een prachtige wapenrusting. Ze dragen glimmende harnassen. Op hun helm dragen ze vaak een pluim. Op de rug van hun paarden liggen dure kleden. Op het schild staat een teken. Daaraan kun je de ridder herkennen. Want die zit helemaal ingepakt in zijn harnas. Zijn gezicht kun je daarom niet zien. Dat zit verborgen onder zijn helm.
De schildknaap Elke ridder heeft een schildknaap. Dat is meestal de zoon van een andere ridder. Tijdens het toernooi verzorgt de schildknaap het paard en de wapens van zijn heer. In ruil hiervoor leert zijn heer hem hoe hij moet vechten en paardrijden. Zo kan hij later ook een goede ridder worden.
Een schildknaap.
Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 5
Ken jij de onderdelen van de wapenrusting? Nummer ze in de afbeelding. 1. helm 2. harnas 3. schild 4. lans 5. pluim
68 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 68
22-1-2014 16:05:13
Les 2 • Leven in een kasteel JE LE E RT wat een toernooi is.
B EG RIPPE N toernooi • wapenrusting
Vechten Tijdens een toernooi vechten ridders met allerlei wapens. Het hoogtepunt van het toernooi is het steekspel. Twee ridders rijden dan op elkaar in met een lans. Daarmee proberen ze elkaar uit het zadel te stoten. Er gebeuren natuurlijk veel ongelukken. Soms vallen er zelfs doden.
Een lans.
Een toernooi.
30 koeien winnen Sommige ridders verdienen veel geld tijdens een toernooi. Want de winnaar krijgt het paard en de wapenrusting van de verliezer. Een paard en wapenrusting zijn erg duur. De wapenrusting is bijvoorbeeld evenveel waard als 30 koeien. En een goed oorlogspaard kost evenveel als 25 gewone paarden! De winnaar van een toernooi gaat dus rijk naar huis!
= Een helm is al evenveel waard als 6 koeien.
Een sterk paard Het paard van de ridder is geen gewoon paard. Het is een oorlogspaard dat sterk, zwaar en snel is. Zo zag een oorlogspaard eruit. Het kan wel 1000 kilo wegen! Wij gebruiken het nu nog als trekpaard.
Zo zag een oorlogspaard eruit.
opdracht 6
Iedere ridder kiest een teken op zijn schild. Dat teken zegt iets over de ridder. Een leeuw als teken zegt bijvoorbeeld: “Ik ben moedig.” Stel: jij bent ridder en mag een teken kiezen. Hoe ziet dat eruit? Teken en schrijf waarom je dat teken kiest.
Ik kies dit teken, omdat
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 6
69 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 69
22-1-2014 16:05:40
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
LES 3
HONDERD JAAR BOUWEN AAN EEN KERK JE LEERT
• wat het verschil is tussen Latijn en volkstaal; • hoe een kathedraal er van binnen en van buiten uitziet; • wat de pest is.
Ook nu zijn er nog kloosters.
In de buurt van onze stad ligt een groot klooster. Een aantal van de monniken kan lezen en schrijven. Maar dan in een taal die ik niet begrijp!
Vreemde taal Die taal is het Latijn. Latijn is de taal van de oude Romeinen. Maar ook monniken en priesters lezen en schrijven in die taal. Monniken uit verschillende landen kunnen elkaar zo altijd verstaan. Je kunt het vergelijken met het Engels van nu. Piloten en scheepskapiteins praten Engels met elkaar. Dat voorkomt misverstanden en ongelukken.
BEGRIPPEN
• het Latijn • de volkstaal • de kathedraal • de bouwmeester • de pest • de snaveldokter
Naar school Weinig mensen kunnen lezen en schrijven. Monniken kunnen dat wel. Daarom vind je bij de kloosters ook de beste scholen. Monniken geven daar les in het Latijn. De leerlingen zijn kinderen van heren en ridders. Die leerlingen worden later meestal monnik. Maar er komen nu ook steeds meer zonen van poorters naar de kloosterschool. Zij worden later geen monnik, maar koopman. Ook voor een koopman is het handig als je goed kunt lezen en rekenen! kloosterschool. MaakEen opdracht 1
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 1
Veel Nederlandse woorden komen uit het Latijn. Maak het Latijnse woord vast aan het juiste Nederlandse woord.
camera
scola
cellar
cista
mura
school
muur
kelder
kamer
kist
70 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 70
22-1-2014 16:05:57
Les 3 • Honderd jaar bouwen aan een kerk JE LE E RT wat het verschil is tussen Latijn en volkstaal.
B EG RIPPE N Latijn • volkstaal
Boeken lezen De meeste poorters kennen geen Latijn. Toch willen zij graag lezen. Daarom gaat men boeken schrijven in de volkstaal. Dat is de taal van de eigen streek of de eigen stad. Vaak zijn dat boeken met ridderverhalen. Of boeken over de natuur en geschiedenis. Er wordt veel geschreven, maar alleen rijke poorters kunnen boeken kopen. Alle boeken zijn met de hand geschreven en ingetekend. Dat kost veel tijd. En daarom zijn boeken erg duur.
Een boek kost omgerekend 4000 euro.
Altijd goed geschreven Iedereen schrijft in zijn eigen volkstaal. En er zijn veel volkstalen! Want iemand uit Amsterdam spreekt heel anders dan iemand uit Maastricht. En hij schrijft de woorden dus ook heel anders. Het voordeel is dat je geen spelfouten kunt maken. Je schrijft een woord zoals je het uitspreekt. Het nadeel is ook duidelijk. Je kunt alleen een boek lezen in je eigen volkstaal.
Hoe klinkt het? Hoe een volkstaal toen klonk? Kijk maar eens naar het volgende zinnetje: Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu … Nu zou je dat zo schrijven: “Alle vogels zijn begonnen aan hun nest behalve jij en ik ….” Toch minder vreemd dan je misschien eerst dacht?
opdracht 2
Kun jij lezen wat er staat? Schrijf het in je eigen woorden.
Het waren twee koninghs kindren Sy hadden malkander soo lief. Sy konden by malkander niet komen Het water was veel te diep.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 2
71 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 71
22-1-2014 16:06:04
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
Een grote kerk Onze stad is nu een grote bouwplaats. Men bouwt daar een kathedraal, een grote kerk. Mijn vader grapt: ‘Nog 100 jaar en dan is ie af!’ Dat betekent dat ik hem nooit af zal zien!
Een kathedraal is een enorm bouwwerk. Er moet plaats genoeg zijn voor alle poorters van de stad. Daarom is hij hoog en breed. En zijn er grote ramen, zodat er veel licht is.
De bouwplaats krioelt van de werklieden.
Verhalen in glas De kathedraal kom je binnen door een mooi versierde ingang. Binnen vallen vooral de prachtige ramen op. Daarop zie je verhalen uit de Bijbel. Dat is handig voor de mensen die niet kunnen lezen.
Glas-in-loodramen.
Maak opdracht 3 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 3
Wie werken er mee aan de bouw van een kathedraal? Kruis aan.
metselaar
beeldhouwer
smid
slager
wever
bouwmeester
timmerman
glasmaker
72 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 72
22-1-2014 16:06:13
Les 3 • Honderd jaar bouwen aan een kerk JE LE E RT hoe een kathedraal er van binnen en van buiten uitziet.
B EG RIPPE N kathedraal • bouwmeester
Monsters en heiligen De buitenkant van de kathedraal is mooi versierd. Boven de deuren staan beelden van heiligen. Maar op andere plekken zie je hele andere beelden. Beelden van monsters en fantasiedieren. En beelden van rare mensen of werkmannen.
Beelden op de daken.
Een waterspuwer.
Waar blijft het regenwater? Sommige beelden dienen als waterspuwer. Een waterspuwer is een soort goot. Als het regent, loopt het regenwater uit zijn bek. Loop tijdens een regenbui dus nooit onder een waterspuwer door!
De baas De baas van de bouwplaats is de bouwmeester. Hij maakt de bouwtekeningen en houdt toezicht op de bouw. Hij berekent hoe hoog en zwaar alles kan worden. Dat is heel belangrijk. Anders zakken muren weg of stort het dak in. Een goede bouwmeester weet precies wat wel en niet kan.
opdracht 4
Wat hoort bij een kathedraal? Kruis aan.
waterspuwer
kasteeltoren
heiligenbeeld
ophaalbrug
glas-in-loodraam
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 4
73 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 73
22-1-2014 16:06:27
Steden en st aten
1000 jaar geleden
500 jaar geleden
Geen geld
In onze stad leven ook veel bedelaars. Veel van die mensen ken ik. Dit is Betsie. Ze is ziek en kan niet meer werken. En ze heeft verder geen familie. Betsie bedelt dus bij haar stadgenoten. Van wat ze krijgt, kan ze redelijk leven.
Vaak zijn bedelaars mensen die te ziek zijn om te kunnen werken. Of soldaten die in een oorlog gewond zijn geraakt. Dan heb je familie nodig om voor je te zorgen. Heb je die niet dan zal je moeten bedelen.
Man met lepra.
Als je ziek bent Ziek zijn is dan ook erg vervelend. Als het kan, zal je familie voor je zorgen. Of je komt in de ziekenzaal van het klooster. Maar sommige zieken mogen de stad niet eens in. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen met lepra. Dat is een ziekte waarbij delen van je lichaam afsterven. De mensen met lepra wonen ver buiten de stad. Ze wonen bij elkaar in een eigen dorpje. Als zij onderweg zijn, moeten zij een ratel gebruiken. Dan kunnen andere mensen hen ontlopen. Dit is Betsie.
Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 5
lepra
Wat hoort bij elkaar? Maak vast.
ratel
bedelaar
munt
geneeskrachtige kruiden
74 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 74
22-1-2014 16:06:40
Les 3 • Honderd jaar bouwen aan een kerk JE LE E RT wat de pest is.
B EG RIPPE N pest • snaveldokter
Niets helpt Maar de ergste ziekte is de pest. De mensen noemen die ziekte de Zwarte Dood of de Straf van God. Als je de ziekte krijgt, ben je vaak binnen een dag dood! Niemand weet hoe die ziekte ontstaat. Of wat je er tegen moet doen. Mensen kunnen alleen maar bidden. Of fakkels en geurende kruiden branden. Maar niets helpt. Nu weten we dat de pest wordt overgebracht door een vlo. Dit kleine beestje leeft in de vacht van ratten. Als zo’n vlo een mens bijt, kan hij de pest krijgen.
1 rat
+ 1 vlo = de pest.
Wordt iedereen ziek? In een stad leven mensen dicht op elkaar. De pest kan zich daar razendsnel verspreiden. Het bestuur van een stad neemt dan ook strenge maatregelen. Elk huis met een zieke timmert men dicht. Doden worden op straat gelegd en opgehaald met karren. Daarna worden ze snel begraven. Na afloop van de ziekte is in een stad soms iedereen dood!
Een snavel op je hoofd KIJK EENS OM JE HEEN
In veel plaatsen vinden we nog straatnamen die verwijzen naar gilden en beroepen. Zoals het Gildeplein of de Kuipertjeswal (een kuiper maakt tonnen). Zijn er in jouw woonplaats ook van dit soort straatnamen?
Pestmeesters of snaveldokters proberen zieken beter te maken. Zij worden snaveldokter genoemd, omdat ze een masker met een snavel dragen. In die snavel zitten kruiden. Die moeten voorkomen dat de dokter zelf de ziekte krijgt. Een snaveldokter.
opdracht 6
Er zijn grote verschillen tussen toen en nu. Wat vind je toen beter dan nu? En wat vind je toen slechter dan nu?
Toen beter:
Toen slechter:
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 6
75 13066_tz_wb_gr5_thema4..indd 75
22-1-2014 16:06:51
WERKBOEK JAARGROEP 5
DEZAKENVANZWIJSEN
dezakenvanzwijsen.nl
tijdZAKEN Digibordmethode voor geschiedenis
Digibordmethode voor geschiedenis Tijdzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor aardrijkskunde
Digibordmethode voor natuur & techniek
Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode
naam: 13066_tz_wb_gr5_os.indd 1
......................................... 16-4-2013 16:15:18