Хичээлийн хөтөлбөрт дүн шинжилгээ хийж сайжруулах арга ж гантулга

МАНДАХ БҮРТГЭЛ ДЭЭД СУРГУУЛЬ

Эдийн засаг, бизнесийн тэнхим

ХИЧЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨРТ ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙЖ САЙЖРУУЛАХ АРГА

Гүйцэтгэсэн: Жаргалсайхан овогтой Гантулга Мөнхбаяр овогтой Ганхөлөг

УЛААНБААТАР ХОТ 2017 ОН

Товчилсон үгийн жагсаалт Англи: CDIO – Conceiving Designing Implementing Operation KSA – Knowledge Skills & Attitudes PEO – Program Educational Objectives CLO – Course Learning Outcomes PLO – Program Learning Outcome MOETBU – Ministry of Educational Training and Banking University Монгол: НББ – Нягтлан бодох бүртгэл МБДС – Мандах Бүртгэл Дээд Сургууль МУИС – Монгол Улсын Их Сургууль МҮИС – Монголын Үндэсний Их Сургууль СТОУС – Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандарт БШУС – Боловсрол Шинжлэх Ухааны Сайд

Хүснэгтийн жагсаалт Хүснэгт 2. 1 Хичээлийн зорилгын ялгаатай болон адил тал ......................................................... 5 Хүснэгт 2. 2 Хичээлийн ерөнхий агуулгын ялгаатай болон адил тал .......................................... 5 Хүснэгт 2. 3 Оюутанд олгох мэдлэгийн ялгаатай болон адил тал ................................................ 6 Хүснэгт 2. 4 Оюутанд олгох чадварын ялгаатай болон адил тал .................................................. 6

Зургийн жагсаалт Зураг 1. 1 Үр дүнд суурилсан хөтөлбөрийн загвар ......................................................................... 4

Хавсралт Хавсралт 1.1. Хичээлийн төлөвлөгөө Хавсралт 1.2. Хичээлээр эзэмших мэдлэг, ур чадвар, хандлага Хавсралт 1.3. Банкны ажилтны мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хандлага Хавсралт 1.4. Монголын их, дээд сургуулиуд болон гадаадын сургуулийн Банкны НББ хичээлийн лекцийн агуулгын харьцуулалт

i

АГУУЛГЫН ТОВЪЁОГ Товчилсон үгийн жагсаалт ................................................................................................................. i Хүснэгтийн жагсаалт .......................................................................................................................... i Зургийн жагсаалт ................................................................................................................................ i Хавсралт ............................................................................................................................................... i Оршил.................................................................................................................................................. 1 Бүлэг 1. Их, дээд сургуулийн судлагдахууны хөтөлбөр боловсруулах арга зүй ......................... 2 1.1.

Судлагдахууны хөтөлбөр ................................................................................................... 2

1.2.

Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах арга зүй .................................................................... 2

Бүлэг 2. “Мандах бүртгэл” дээд сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт дүн шинжилгээ хийж сайжруулах арга ................................................................................................................................. 5 2.1.

“Банкны НББ” хичээлийн хөтөлбөрийн харьцуулсан дүн шинжилгээ .......................... 5

2.2.

“Банкны НББ” хичээлийн хөтөлбөрийг сайжруулах арга ............................................... 7

Дүгнэлт ................................................................................................................................................ 8 Зөвлөмж .............................................................................................................................................. 8 Ном зүй ............................................................................................................................................... 9

ii

ХИЧЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨРТ ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙЖ САЙЖРУУЛАХ АРГА Ж.Гантулга1а, М.Ганхөлөг2b 1

Магистр, Мандах Бүртгэл дээд сургууль, Улаанбаатар хот, Монгол улс

2

Магистр, Мандах Бүртгэл дээд сургууль, Улаанбаатар хот, Монгол улс а

Е-майл: j_gantulga@mandakh.mn

b

Е-майл: gankhulug@mandakh.mn

Хураангуй Өнөө үед аль ч боловсролын байгууллагын нэн тэргүүнд нийгэм, улс төр, оюун санаа, техник технологийн хүрээнд гарч буй өөрчлөлтийг харгалзан боловсролын зорилго, агуулгыг тодорхойлох арга зүйг боловсронгуй болгох явдал зайлшгүй тулгарч байна. Олон улсын түвшинд болон дотооддоо үйл ажиллагаа явуулдаг хөтөлбөрийн магадлан итгэмжлэлийн байгууллагуудын бодлого ч сургалтын үр дүн буюу ямар мэдлэг, чадвартай боловсон хүчин бэлтгэж байгааг үнэлэхэд чиглэгдэж байна. Энэ ч утгаараа их, дээд сургууль, коллежийн анхаарах гол асуудал нь хичээлийн хөтөлбөрийг оновчтой боловсруулах арга зүйг судалж зохицуулагч байгууллага, ажил олгогчид, суралцагсадын эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн шинэ стандартыг боловсруулах нь зүйтэй. Түлхүүр үгс: Conceiving; designing; implementing; operation Оршил Манай улсын хувьд боловсролын салбарын шинэчлэлийн хүрээнд их, дээд сургуулийн сургалтын чанар, үр дүнг сайжруулж дэлхийн жишигт хүргэх зорилгоор олон ажлууд зохион байгуулж байгаагийн нэг нь сургалтын хөтөлбөрийн шинэчлэл юм. Энд сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй чухал ажлын нэг нь судлагдахууны (хичээлийн) хөтөлбөрийг оновчтой боловсруулах явдал билээ. Иймд “Мандах Бүртгэл” ДС-ийн одоо мөрдөгдөж байгаа хичээлийн хөтөлбөрийн стандартыг CDIO арга болон олон улсын магадлан итгэмжлэлийн шалгууртай уялдуулан шинэчлэх зайлшгүй шаардлага тулгарч байгаа юм. Энэ судалгааны ажлаар хичээлийн хөтөлбөрийг хэрхэн оновчтой боловсруулах арга зүйг судалж хөтөлбөрийн шинэ стандарт, загварыг гаргах явдал юм. Зорилго: Судлагдахууны хөтөлбөрийг боловсруулах арга зүйг судлан “Мандах бүртгэл” дээд сургуулийн банкны мэргэжлийн хичээлийн хөтөлбөрийг боловсруулах арга зүйг оновчтой зөв тодорхойлон боловсруулахад оршино. Зорилт:   

Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах арга зүйг судлах Хичээлийн хөтөлбөрт дүн шинжилгээ хийх Хичээлийн хөтөлбөрийг сайжруулах аргуудыг судлах

Судлах зүйл: Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах арга зүй Судлагдахуун: Банкны НББ хичээлийн хөтөлбөрийн харьцуулалт Судалгааны арга: Эх сурвалж судлах, баримт бичиг судлах, жишиж харьцуулах 1

Судалгааны хамарсан хүрээ: МУИС-Бизнесийн сургууль, МҮИС, Вьетнамын их сургуулийн банкны НББ хичээлийн хөтөлбөрүүд Судлагдсан байдал: -

Ариунаа.С, “Банк, санхүүгийн сургалтын хөтөлбөрт мэргэжлийн мэдлэг, чадвар, чадамжийг тусгах асуудалд”, Боловсрол судлал сэтгүүл, УБ, 2015 Наранцацрал.Д, Мөнх-Эрдэнэ.Г, “Соёл судлалын удиртгал хичээлийн хөтөлбөрийг өөрчлөх нь", Эрдэм судлал ЭШХ-ийн эмхэтгэл, УБ, 2015

Судалгааны ач холбогдол: “Мандах Бүртгэл” ДС-ийн хичээлийн хөтөлбөрүүдийг олон улсын стандартад нийцүүлэх, гадаадын нэр хүндтэй их дээд сургуулиудын түвшинд ойртуулан шинэчлэх, дэвшилтэт сургалтын арга технологиудыг нэвтрүүлэх явдал юм. Энэ нь суралцагсадын үйл ажиллагаанд ахиц дэвшлийг бий болгоод зогсохгүй дотоодын болон гадаадын их дээд сургуулиудын түвшинд хүрч байр сууриа хадгалах, рейтингээ өсгөх нөхцөл, боломжийг бий болгоно. Бүлэг 1. Их, дээд сургуулийн судлагдахууны хөтөлбөр боловсруулах арга зүй 1.1.

Судлагдахууны хөтөлбөр

Хичээлийн хөтөлбөрийг тухайн суралцагчийн өөрт хэрэгтэй мэдээллийг олж авах, суралцагчийн байнга хэрэглэж байх шаардлагыг харгалзан боловсруулна. Тодруулбал уг хичээлийг судалсанаар суралцагчийн олж авах мэдлэг, эзэмших ур чадвар, хандлага зэргийг нарийн тусгасан тухайн суралцагчид үйл ажиллагаагаа үр дүнтэй чиглүүлэх удирдамж байх учиртай. Сургалтын хөтөлбөр төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх ажлын зайлшгүй нэгэн хэсэг нь хичээлийн хөтөлбөр байдаг. Хичээлийн хөтөлбөр нь зорилго, зорилтууд, агуулга, арга зүй, үнэлгээ, орчин, нөхцөл зэргээс бүрдэх ба сургалтын төлөвлөгөөнд туссанаар нэрлэх, ойролцоо төрлийн хичээлийн хөтөлбөртэй уялдсан, сэдэв дагалдах, орхигдох явдлаас зайлсхийх, шинжлэх ухаан, техник технологийн шинэ ололт амжилтыг тусгасан байх нийтлэг шаардлага хангасан байдаг. (Ж.Даваа, 2012, хууд. 43) Хичээлийн хөтөлбөр гэдэг нь явцуу утгаараа тодорхой нэг хичээлийн хүрээнд суралцагчдын эзэмших мэдлэг, ур чадвар, төлөвшил, үнэт зүйлийн хэмжээг тогтоож, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх орчин нөхцөл, арга зүй, үнэлгээний тогтолцоог тодорхойлсон үйл ажиллагааны удирдамж юм. Хичээлийн хөтөлбөр нь өргөн утгаараа түүнийг хэрэгжүүлэх гарын авлага, тест, дасгал бодлогын хураамж зэргийг багтаасан сургалтын иж бүрэн баримт бичиг юм. (мөн тэнд) 1.2.

Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах арга зүй

Боловсролын агуулгыг бүрдүүлж байдаг судлагдахууны хөтөлбөр боловсруулах асуудал нь туйлын чухал ажил юм. Зориулалт: Боловсролын аль түвшний хөтөлбөр, ямар насны суралцагчид хамрагдах, тэдний хэрэгцээ, сонирхол, боловсролын түвшин, туршлага зэргийг товч тодорхойлно. Багц цаг: Тухайн судлагдахууныг эзэмшихэд зарцуулах хугацаа сургалтын төлөвлөгөөнд тусгагддаг. Энэ нь тухайн судлагдахуун суралцагчдын хэрэгцээ, сонирхол, тухайн эзэмшиж буй мэргэжилтэй хэр холбоотой, ач холбогдолтой байгаатай шууд хамааралтай байдаг. Судлах зорилго: Суралцагчдын хүлээж буй үр дүнтэй холбоотой байна. Хувь хүний болон нийгмийн хэрэгцээ, сонирхолыг зохистой хослох, дэлхийн улс орон болон бүс нутгийн тухайн түвшний боловсролд ойртсон, нийцсэн байх асуудлыг харгалзан тодорхойлно. Судлах агуулгыг сонгон тодорхойлохдоо: Агуулгын тогтолцоог бүхэллэг байдлаар, томсгосон нэгжээр авч үзэх, агуулгын үндсэн ба сонгох хэсгийн харьцааг оновчтой тогтоох, 2

онол практикийн харьцааг зохистой хангах, орон нутгийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн байх, уян хатан нээлттэй байх, судлагдахуун хоорондын уялдаа холбоог нарийн тогтоох агуулгыг тодорохойлохдоо багш суралцагчид хамтран ажиллах нөхцлийг бүрдүүлсэн байх хэрэгтэй байдаг. (Ж.Даваа, 2012, хуудсд. 45-46) Хичээлийг хөтөлбөрийг үр дүнтэй зохиомжлон боловсруулах удирдамж, аргачлал янз бүрийн байдаг. Тухайлбал: Судлагдахууны зорилгоо ур чадвар эзэмших, зорилтоо чадвар эзэмших, агуулгаа стандарт төвтэй тодорхойлсон бол арга зүй нь мэдлэг бүтээхэд илүү чиглэсэн, үр дүнгийн үнэлгээ нь суралцагчдын чадвар, дадал, хөгжилийн ахицыг тэргүүн ээлжинд тодруулсан, багш нь чадвар, дадал эзэмшүүлэхээр хамтын ажиллагааны менежментээ тохируулсан, суралцагч нь хамтран мэдээлэл боловсруулах, бүтээлч сэтгэлгээ, өөрийгөө хөгжүүлэх боломжийг бүрэн ашигласан байхаар судлагдахууны хөтөлбөрөө боловсруулан мөрдөж болно. Судлагдахууны зорилго нь мэдлэг эзэмшүүлэх, зорилт нь мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэх, агуулга нь шинжлэх ухаан төвтэй, арга зүй нь мэдээлэл дамжуулах, үнэлгээ нь мэдлэгийн түвшинг тогтоох, багш нь мэдлэг дамжуулах, суралцагч нь мэдээлэл хүлээн авах, үр дүн нь суралцагчдад тухайн шинжлэх ухааны мэдлэг бий болоход нөлөөлөхөөр боловсруулах нь ч бий. (Ж.Даваа, 2012, хуудсд. 46-47) Сургалтын үр дүнгийн жагсаалт (CDIO syllabus) Энэ нь тодорхой судалгаагаар урьдчилан тодорхойлж туршилтаар баталгаажуулсан мэдлэг, чадвар, чадамжийн жагсаалт юм. 2011 онд анхны хувилбар болох “CDIO syllabus v1.0” гарсан бөгөөд дэлхийн олон орны 100 гаруй хөтөлбөрт ашиглагдаж ирсэн бол 2011 онд шинэчлэгдэн сайжруулсан хувилбар болох CDIO syllabus v2.0 гарчээ. CDIO syllabus v2.0-д сургалтын үр дүнгийн жагсаалтыг үндсэн 4 хэсэгт ангилсан байдаг ба хэсэг тус бүр дотроо xтүвшин, хх-түвшин, ххх-түвшин, хххх-түвшин гэх мэт шаталсан байдлаар нарйивчлагдан тодорхойлогдсон байдаг. Тухайлбал: доор сургалтын үр дүнгийн жагсаалтыг хх-түвшинд задлан үзүүлсэн ба ххх-түвшин, хххх-түвшин хэрхэн тодорхойлогдохыг загвар болгон харууллаа. (v2.0, 2015, хууд. 2) 1. “Техникийн мэдлэг сэтгэлгээ / х-түвшин/ 1.1. Суурь шинжлэх ухааны мэдлэг /хх-түвшин/ 1.1.1. ........................... /ххх-түвшин/ 1.1.1.1...................................../ хххх-түвшин/ 1.2. Дизайны суурь мэдлэг 1.3. Дизайны ахисан түвшиний суурь мэдлэг 2. Хувь хүний болон мэргэжлийн ур чадвар, дадал, чиг хандлага 2.1. Дизайны сэтгэлгээ, асуудал, шийдвэрлэх чадвар 2.2. Шинжлэн судлагч, шийдлийг гаргагч 2.3. Системтэйгээр төлөвлөх 2.4. Хувь хүний ур чадвар ба дадал 2.5. Мэргэжлийн ур чадвар, төлөвшил 3. Хүмүүстэй харилцах ур чадвар /багаар ажиллах чадвар ба харилцаа/ 3.1. Багаар ажиллах 3.2. Идэвхитэй харилцаа 3.3. Гадаад хэл дээрх харилцаа 4. Үйлдвэр, нийгэм дэх CDIO ба үйл ажиллагааны системүүд 4.1. Гадаад орчин ба нийгмийн хүрээ 4.2. Үйлдвэр ба бизнесийн хүрээ 4.3. Сэтгэн бодох ба инженерингийн систем 4.4. Төлөвлөлт 4.5. Хэрэгжүүлэлт 4.6. Үйл ажиллагааг удирдах” 3

Тухайн дээд боловсролын байгууллагын хувьд хөтөлбөрийг хариуцаж байгаа мэргэжлийн баг, тэнхим нь ажил олгоогч үйлдвэрийн байгууллага, төгсөгчид, суралцагсад болон бусад шаардлагатай байгууллага, хувь хүмүүсээс санал болгосон төгсөгчдийн эзэмшсэн байвал зохих мэдлэг, чадварын жагсаалтыг CDIO аргын сургалтын үр дүнгийн жагсаалттай харьцуулан нэгтгэх, сонгох замаар сургалтын хөтөлбөрийнхөө сургалтын үр дүнгийн жагсаалтын (PLO)-г тодорхойлоно. Энэ үйл ажиллагааг явуулахдаа гадаад дотоодын ижил төстэй хөтөлбөрийг судлах, ажил олгогчидтой хамтарсан уулзалт, хэлэлцүүлэг хийх гэх мэт олон ажлууд зохион байгуулж оюутанд олгох мэдлэг чадвар, чадамжийг тайлбарлах бодитой дэлгэрэнгүй байдлаар тодорхойлох ёстой. (v2.0, 2015, хууд. 3) Үр дүнд суурилсан хөтөлбөрийг боловсруулах арга CDIO сургалтын аргаар үр дүнд суурилсан сургалтын хөтөлбөр боловсруулах үйл ажиллагааг дараах 4 үе шатанд хуваана. Үүнд: 1) хөтөлбөрийн зорилго, зорилтууд: Хөтөлбөрийн сургалтын зорилго (PEOs) ба хөтөлбөрөөр олгох мэдлэг, ур чадвар (PLO)-уудыг тодорхойлох 2) Сургалтын төлөвлөгөө: Сургалтын төлөвлөгөөний бүтэц, сургалтын төлөвлөгөөний матриц (хичээлүүд ба хөтөлбөрөөр олгох мэдлэг, ур чадвар (PLO)-уудын хамаарлыг харуулсан матриц) 3) Сургах үйл суралцах ажиллагаа: Тухайн хичээлээр олгох мэдлэг чадвар, чадамж (CLO)-ийг харуулсан хичээлийн хөтөлбөр, CLO-ийн үнэлгээний загвар 4) Сургалтын төлөвлөгөөний үнэлгээ: PLO-г үнэлэх загвар (v2.0, 2015, хууд. 4) Сургуулийн алсын хараа, эрхэм зорилго

CDIO syllabus /үр дүнгийн жагсаалт/

Хөтөлбөрийн зорилго, зорилт (1)

Сургалтын төвлөвлөгөөний бүтэц (3)

Хөтөлбөрийн сургалтын үр дүн (2)

Сургалтын төлөвлөгөөний матриц (4)

Хичээлийн хөтөлбөрүүд ба харгалзах CLO, үнэлгээний загвар (5)

Хөтөлбөрийн үр дүн (PLO)-ийн үнэлгээний загвар (6)

Зураг 1. 1 Үр дүнд суурилсан хөтөлбөрийн загвар (v2.0, 2015) Хөтөлбөр боловсруулах баг зураг 1-д үзүүлсэний дагуу сургуулийн эрхэм зорилго, алсын хараа, үнэт зүйл болон CDIO аргын сургалтын үр дүнгийн жагсаалтын 1-р түвшин буюу хтүвшинд харгалзах 4 үзүүлэлттэй нягт уялдуулан өөрийн хөтөлбөрийн зорилго зорилтыг тодорхойлно (1). Тэмдэглэсэн дарааллын (2) дагуу хөтөлбөрийн сургалтын үр дүн (PLO) буюу оюутанд олгох мэдлэг, чадвар, чадамжийн жагсаалтыг CDIO аргын 3-р түвшиний (хххтүвшин) үзүүлэлтүүдээс тодорхойлон гаргана. Ингэхдээ ажил олгогчид болон бусад холбогдох газруудаас авсан, илрүүлсэн саналыг харгалзан үзэж илүү бодитоор тодорхойлно. Дараа нь (3) тодорхойлсон PLO болон PEO-г ашиглан сургалтын төлөвлөгөөгөө гаргана. Энд гол нь тухайн PLO буюу мэдлэг чадвар, чадамжийг ямар хичээлээр оюутанд олгох гэдгийг тодорхойлох гэсэн үг юм. Сургалтын төлөвлөгөөний матриц (4) гэдэг нь төлөвлөгөөнд орсон тухайн хичээл яг ямар PLO-д хамрахыг харуулна. Дараа нь (5) хичээл тус бүрээр “Хичээлийн хөтөлбөр-course syllabus” гаргана. Хичээлийн хөтөлбөрөөр тухайн хичээлийн сэдэв бүр нь оюутанд ямар мэдлэг, чадвар чадамж олгохыг тодорхойлсон байна. Үүнийг CLO гэж тэмдэглэнэ. Энэ шатанд мөн CLO-ийн үнэлгээний загвар гарах ёстой. Эцсийн шатанд (6) хөтөлбөрийн PLO-г хөтөлбөрт багтсан хичээлүүдийн CLO хэрхэн хангаж байгааг үнэлэх зорилгоор хамаарлыг гаргана. (v2.0, 2015, хуудсд. 4-5) 4

Бүлэг 2. “Мандах бүртгэл” дээд сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт дүн шинжилгээ хийж сайжруулах арга 2.1.

“Банкны НББ” хичээлийн хөтөлбөрийн харьцуулсан дүн шинжилгээ

“Мандах бүртгэл” ДС нь 2006-2007 оны хичээлийн жилээс “Банкны эдийн засаг, НББ” ангийг нээж, дээд боловсролын суурь болон мэргэшүүлэх төрлийн хичээлүүдийг зааж байна.

10 жилийн хугацаанд “Банкны эдийн засаг, НББ” мэргэжлээр 7 удаа төгсөлт хийж бакалаврын зэрэгтэй 300 гаруй мэргэжилтэнг хөдөлмөрийн зах зээл дээр бэлтгэн гаргасан. Төгсөгчдийн ажил эрхлэлт 100%, үүнээс мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа төгсөгч 88.4%, бусад салбарт 11.6% ажиллаж байна. Төрөөс дээд боловсролын талаар баримтлах бодлого, БШУЯ-ны сайдын баталсан бакалаврын хөтөлбөрийн нийтлэг шаардлага, “Мандах Бүртгэл” ДС-ийн баримтлах бодлого, олон улсын инженерийн боловсролын CDIO систем гэх мэт олон улсын жишиг стандартад нийцүүлэн сургалтын чанар, хөтөлбөрийг боловсронгуй зорилгоор хичээлийн хөтөлбөрүүдийг шинэчлэх боловсруулах шаардлагатай байна. Зөвхөн манай сургууль ч биш Монгол улсын их дээд сургуулиуд нийтлэг хэлбэрээр хөтөлбөрөө боловсруулж, олон улсын хандлагыг судалгаа, сургалтандаа нийцүүлэх нь нийгэмд чухал хэрэгцээ, үндэслэл, ач холбогдолтой болж байгаа юм. Дээр дурьдсанчлан хичээлийн хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулах зорилгоор судалгааны ажлын эхэнд бид банкны мэргэжлийн хичээлүүдээс “Банкны НББ” хичээлийг сонгон авч МУИС-Бизнесийн сургууль, МҮИС, MOETBU зэрэг гадаад дотоодын 3 сургуулийн хөтөлбөртэй харьцуулж дүн шинжилгээ хийлээ. Дүн шинжилгээг хийхдээ тухайн хөтөлбөрийн зорилго, зорилтууд, хичээлийн ерөнхий агуулга, оюутанд олгож буй мэдлэг чадвар, лекцийн дэлгэрэнгүй төлөвлөгөө зэргийг харьцуулж үнэллээ. Хүснэгт 2. 1 Хичээлийн зорилгын ялгаатай болон адил тал Д/д

Нэрс

1

МБДС

2

МУИС

3

МҮИС

4

MOETBU

Ялгаатай тал Банкны бүртгэлээр тавих хяналтын онол арга зүйн мэдлэг эзэмшиж, гүйлгээ хийж сурах. Банкны санхүүгийн тайлан гаргаж сурах, банкны хяналт шалгалтын зарим аргуудыг ашиглаж сурах Банкны тайлан балансыг уншиж түүнд үнэлэлт, дүгнэлт өгч тодорхой мэдлэг хуримтлуулж өөрийн гэсэн үзэл баримтлалтай болгох Банкны секторын үйл ажиллагаанд нягтлан бодох бүртгэлээр олж авсан мэдлэгийг ашиглах чадварыг олгох

Адил тал

Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн онцлог, онолын асуудлыг ойлгож, гүйлгээ хийж сурах, хураангуй ба дэлгэрэнгүй бүртгэлийг хөтлөх аргачлалыг сурах

Хүснэгт 2.1-ээр харуулсан хичээлийн зорилгын ялгаатай болон адил талыг харьцуулж үзэхэд дээрх 3 сургуулийн хувьд нийтлэг банкны бүртгэлийг хөтөлж сурах, гүйлгээ хийж сурах мэдлэг, чадварыг эзэмшүүлэхэд чиглэгдсэн ялгаатай талууд бага ажиглагдаж байна. Энэ нь дотоодын их дээд сургуулиудын хувьд ижил төрлийн мэргэжлээр боловсрол олгож байгаатай холбоотой юм. Хүснэгт 2. 2 Хичээлийн ерөнхий агуулгын ялгаатай болон адил тал Д/д

Нэрс

1

МБДС

2

МУИС

3

МҮИС

4

MOETBU

Ялгаатай тал Банкны баримт, түүнд тавигдах хяналт, санхүүгийн тайлан бэлтгэх үйл явц болон бүртгэлийн систем Банкны хяналт шалгалтын төрөл хэлбэр, хяналт шалгалтын арга зүй, банкны аудитын зохион байгуулалт, түүний арга зүй Банкны эрх зүй эдийн засгийн онцлог зохион байгуулалт, санхүүгийн байдлыг үнэлэх үзүүлэлтүүд Банкны практикт өргөнөөр ашиглагддаг бүртгэл гүйлгээ, дансдууд, тэдгээрийн үзэл баримтлал

5

Адил тал Банкны бизнесийн үйл ажиллагаатай холбогдон хийгдэх бүртгэл гүйлгээ, тэдгээрийн онол арга зүйн үндэс

Хүснэгт 2.2-оор харуулсан хичээлийн ерөнхий агуулгын ялгаатай болон адил талыг харьцуулж үзэхэд МБДС болон МҮИС-д бүртгэлийн онолын тал түлхүү давамгайлсан шинжтэй байгаа бол Вьетнамын их сургуулийн болон МУИС-д илүү прагктикт чиглэсэн байна. Жишээлбэл МУИС-н хувьд банкны НББ-р хийгдэх ажил гүйлгээний онолын асуудлын зэрэгцээ хяналт шалгалтын арга зүй, эдийн засгийн судалгааны аргуудыг хяналтанд ашиглах талаар нэмж тусгажээ. Мөн дээрх сургуулиудад нийтлэг байгаа зүйл нь холбогдох стандарт, эрх зүйн акт, журам заалтын талаар эхлээд ойлгуулсаны дараагаар хэрхэн бүртгэх талаар заадаг нь хөтөлбөрийн агуулгаас харагдаж байна. Хүснэгт 2. 3 Оюутанд олгох мэдлэгийн ялгаатай болон адил тал Д/д

Нэрс

1

МБДС

2

МУИС

3

МҮИС

4

MOETBU

Ялгаатай тал Банкны баланс, дансдуудын шинж чанар, хөрөнгө болон эх үүсвэр, орлого зарлага, ашгийн холбогдох бүртгэлийн онол зүйн мэдлэг. Банкны дотоод ба бусад хяналт, шалгалтын талаарх мэдлэг Банкны удирдлага зохион байгуулалтын талаар ойлголт авах, банкны харилцагчийн үйл ажиллагаатай шууд холбоотой бүртгэлийг судлах Санхүүгийн деривативын бүртгэл, банкны санхүүгийн тайланд шинжилгээ хийх, санхүүгийн харьцаануудыг тооцох

Адил тал Банкны үйл жиллагааны бүртгэл гүйлгээ, санхүүгийн тайлангийн онцлогтой танилцаж ойлголт авах, ашиглах

Хүснэгт 2.3-аар харуулсан оюутанд олгох мэдлэгийн ялгаатай болон адил талыг харьцуулан дотоодын болон гадны сургуульд тухайн хичээлтэй холбоотой мэргэжлийн онцлогийг тусгажээ. Мөн уг хөтөлбөрөөр оюутны эзэмшвэл зохих мэдлэгийн хувьд дээрх сургуулиудад бага зэргийн ялгаа ажиглагдаж байна. Жишээлбэл МУИС-н хувьд банкны дотоод хяналт, шалгалтын талаархи мэдлэгийг тусгажээ. Энэ нь магадгүй уг хичээлийг зааж байгаа багш нарын мэргэжлийн мэдлэг, ур чадварын онцлогоос хамаарч болох юм. Хүснэгт 2. 4 Оюутанд олгох чадварын ялгаатай болон адил тал Д/д

Нэрс

1

МБДС

2

МУИС

3

МҮИС

4

MOETBU

Ялгаатай тал Банкны олон талт үйл ажиллагааг үнэн зөв шуурхай бүртгэх, хөтлөх Банкны санхүүгийн тайлан ашиглаж мэдээлэл бэлтгэх, банкны хяналт шалгалтын зарим арга аргачлалыг ашиглах Банкны НББ-н тайлан мэдээлэл, санхүүгийн тайланг унших, бэлэн бус тооцооны хэлбэрүүдээс ашигтай сонголт хийх Банкны ажил гүйлгээг стандартын дагуу бүртгэлд тусгах, анализ, синтез хийх, багаар ажиллах

Адил тал Банкны НББ-ийн ажил гүйлгээг бүртгэлд тусгаж дүн шинжилгээ хийх, үнэлэлт өгөх чадвар

Хүснэгт 2.4-оор харуулсан оюутанд олгох чадварын ялгаатай болон адил талыг харьцуулан үзэхэд дотоодын сургуулиуд мэргэжлийн чиглэлийн чадварыг голчлон тусгаж өгсөн бол Вьетнамын их сургуульд мэргэжлийн чадварын зэрэгцээ анализ, синтез, багаар ажиллах зэрэг үндсэн чадваруудыг тусгажээ. Монгол улсын их дээд сургуулиуд болон банкны НББ заадаг багш нар хичээлийн хөтөлбөрөө нэг жишигт оруулах, агуулгын зөрөө ялгаагүй болгож жигдлэх талаар ярилцаж байгаа хэдий ч одоогоор хөтөлбөрийг өөрчлөх баг байгуулагдаагүй, сургууль бүр өөр өөрийнхөөрөө орж байна. Дээрх хүснэгтэд харуулсан 10-13 лекцийн сэдэв банкны эдийн засаг, нягтлан бодох бүртгэл мэргэжлийн чиглэлээр оюутан бэлтгэдэг монголын бүх сургуулийг төлөөлөх боломжтой. Мөн дотоодын сургуулиудын хувьд Вьетнамын их сургуулийнхтай зарим талаар давхцсан агуулгатай байгааг цохон тэмдэглэе. Дотоодын 3 сургуулийн хувьд хичээлийн агуулгын зөрүү маш бага байна. Нэмж хэлэхэд МУИС-д банкны НББ хичээлийн агуулгад нэмж банкны хяналт шалгалттай холбоотой 5 бүлгийг багтааж банкны НББ, хяналт гэсэн нэрээр хичээлийн хөтөлбөрийг боловсруулсан байна. Харин гадаадын сургуулийнхтай харьцуулахад нэлээд зөрүү ажиглагдаж байна. Тодруулбал тухайн орны банкны секторын онцлог, үйл ажиллагаатай холбоотойгоор бүртгэлийн ялгаатай агуулгууд ажиглагдаж байна. Жишээлбэл MOETBU сургуулийн хувьд 6

банкны үндсэн үйл ажиллагаа болох зээлийн бүртгэл, гүйлгээний талаар тусгахдаа төрөл, ангилалыг нь тодорхой зааж өгсөн байхад манай дотоодын сургуулиудын хувьд зээлийн ерөнхий бүртгэл гүйлгээний талаар тусгажээ. /Хавсралт 1.4. Монголын их, дээд сургуулиуд болон гадаадын сургуулийн Банкны НББ хичээлийн лекцийн агуулгын харьцуулалт/

Аль ч улс орны хувьд нийтлэг тухайн улсын “Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн багц материал”, мөн СТОУС-н дагуу хичээлийн агуулгаа боловсруулж байгаа нь сайшаалтай. Өөрөөр хэлбэл нягтлан бодох бүртгэл гэдэг үүднээс нийтлэг мөрдөгдөх стандартуудын дагуу бүртгэл тооцоо нь хөтлөгдөх учиртай. Хэдийгээр стандартын дагуу байх хэдий ч хичээлийн агуулгыг боловсруулахдаа банкны практикт өргөн ашиглагддаг бүртгэл гүйлгээний асуудлуудыг нарийвчлан тусгаж боловсруулах нь зүйтэй. Дотоодын сургуулиудын агуулгаас үзэхэд бүгд ижилхэн бараг ялгаагүй агуулгаар боловсруулагдсан байгаа нь нэг талаар стандартын дагуу боловсруулагдсан, нөгөө талаар ашиглаж байгаа гарын авлага, сурах бичгүүд ижилхэн байгаатай холбоотой байж болох юм. Гэхдээ зарим нэг дотоодын сургуулийн хувьд бусад сургуулиудын хөтөлбөртэй харьцуулалт хийсэн байж болох ч шууд авч ашигласан байж болохуйц зүйлс ажиглагдаж байлаа. Энэ нь магадгүй хичээлийн хөтөлбөрийг өөрчлөх баг байгуулагдаагүй, тухайн багшийн хувийн боловсруулалтаар хийгддэгтэй холбоотой байж болох юм. Бид банкны нягтлан бодох бүртгэл хичээлийн хөтөлбөрийг бусад орнуудтай харьцуулан өөрчилж, өөрсдийн ололттой тал дээр нэмэн уг салбар ухааны шинэ тутам хөгжиж буй судалгааны сэдвүүдийг нь нутагшуулах, арга зүй, онол хандлагаас нь нэвтрүүлж олон улсын инженерийн боловсролын CDIO систем гэх мэт олон улсын жишиг стандартад нийцүүлэн шинэчлэх боловсруулах шаардлага тулгарч байгаа нь судалгааны үр дүнгээс харагдаж байна.

2.2.

“Банкны НББ” хичээлийн хөтөлбөрийг сайжруулах арга

Дэлхийн дээд боловсролын чиг хандлага шинэ зууны босгон дээр эрс өөрчлөгдөж эхэлсэн бөгөөд багш төвтэй сургалтаас суралцагч төвтэй сургалтанд шилжих, сургалтын үр дүнг багшийн ажлын үр дүнгээр бус суралцагчдын эзэмшсэн мэдлэг, ур чадвараар үнэлэх, зөвхөн онолын мэдлэг олгох бус практик чадварыг онолтой хослуулах, төсөлд, асуудалд суурилсан сургалтаар суралцагчдад багаар ажиллах, бүтээгдэхүүн бий болгох чадвар эзэмшүүлэх зэрэг чиг хандлагуудыг нэвтрүүлж эхэлсэн. Үүний жишээ нь инженерийн боловсролын шинэ CDIO систем бөгөөд 2015 оны байдлаар дэлхийн 120 гаруй их дээд сургуульд нэвтэрсэн үр дүнтэй сургалтын арга болж хөгжиж байна. (Т.Амаржаргал, 2015) ШУТИС дэлхийн тэргүүлэх их дээд сургуулиудын сургалтын технологи, аргазүйн шинэчлэлийн туршлагыг судалсаны үндсэн дээр 2011 оноос эхлэн CDIO стандартууд болон сургалтын аргыг зарим мэргэжлийн хөтөлбөрүүдийн хүрээнд туршиж эхэлсэн бөгөөд 2015 оны эхээр ШУТИС тодорхой шалгууруудыг даван CDIO-гийн гишүүн сургууль болж чадсан. Судалгааны 2-р бүлэгт CDIO стандартын дагуу МБДС-ийн банкны НББ хичээлийн хөтөлбөрийг шинэчилж боловсрууллаа. Хичээлийн хөтөлбөрийг боловсруулахдаа тухайн хөтөлбөрөөр заагдах лекцийн цөм агуулгын хүрээнд дэд сэдэв бүрээр лекцийн товч тодорхойлолт, мөн семинарын ажлын зохион байгуулалтыг товч дурьдаж, үүний зэрэгцээ үндсэн болон нэмэлт материалыг зааж өгөх хэрэгтэй. МУИС болон МБДС-ийн хувьд лекц, семинарын сэдвийн товч агуулга, олгох мэдлэг чадвар, тухайн сэдэвт заавал ашиглах ном, эх сурвалжийн жагсаалт, зохион байгуулалтыг нарийн тусгаж өгсөн нь нэлээд сайшаалтай байлаа. Дээрх байдлаар зохион байгуулж боловсруулах нь уг мэргэжлээр суралцаж буй оюутнуудад ойлгомжтой, хүртээмжтэй байдлаар цогц мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэх үр дүнтэй сургалт болж өгөх юм. Хичээлийн лекцийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөөг боловсруулахдаа оюутанд илүү ойлгогдохуйц, тухайн хичээлээр үзэх онолын мэдлэг, түүнд чиглэсэн практик семинарын ажлын зохион байгуулалт, ашиглагдах ном, сурах бичгийн холбоог нарийн тусгаж өгсөнөөр 7

үр дүнд суурилсан оюутанд чиглэсэн хичээлийн хөтөлбөрийн гол зорилго харагдах боломжтой гэж үзээд дараах загварыг боловсрууллаа. /Хавсралт 1.1.Хичээлийн төлөвлөгөө/ Аль ч сургууль мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар дээр түлхүү анхаарлаа хандуулж түүндээ чиглэсэн хичээлийн хөтөлбөр боловсруулж байдаг. Энэ нь нийгмийн болон ажил олгогчийн хэрэгцээ шаардлагад нийцэхгүй гологдох асуудал ихээхэн гарч байна. (С.Ариунаа, 2015) Дээрх судалгааны ажилд эрсдэлийн нилээд төвөгтэй нөхцөлд ажилладаг банкны ажилтан болох гэж буй мэргэжлийн оюутнуудад зориулсан банкны НББ мэргэжлийн хичээлээр олж эзэмших мэдлэг, чадвар, хандлагыг боловсруулсан бөгөөд зөвхөн мэргэжлийн мэдлэг, чадвараас гадна харилцааны өндөр соёл, ёс зүй, гоо зүй, хариуцлагын мэдрэмжтэй байх шаардлагыг нэмж тусгажээ. /Хавсралт 1.3. Банкны ажилтны мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хандлага / Бид дээрх судалгааны үр дүн, БШУС-ын А174 тоот тушаалаар баталсан бакалаврын хөтөлбөрт тавигдах шаардлага, МБДС-ийн НББ банк мэргэжлийн хөтөлбөр, мөн СDIO-ийн стандартад нийцүүлж банкны НББ хичээлийн хөтөлбөрөөр оюутны эзэмшвэл зохих чадвар, дадал, мэдлэгийн болон хандлагын ахиц өөрчлөлтийн жагсаалтыг боловсрууллаа. /Хавсралт 1.2. Хичээлээр эзэмших мэдлэг, ур чадвар, хандлага/

Дүгнэлт Нэгж хичээлийн хөтөлбөр нь уг хөтөлбөрөөр суралцагчдын эрэлт хэрэгцээ, ажил олгогчдын тавьж буй шаардлага, зохицуулагч байгууллагуудын бодлого, хууль эрх зүйн орчин, олон улсын чиг хандлага зэрэг хүчин зүйлээс шалтгаалж өөрчлөгдөж байх учиртай. Энэ ч утгаараа Монголын их дээд сургуулиуд хичээлийн хөтөлбөрөө боловсруулахдаа дээрх хүчин зүйлсийг харгалзаж үзэн шинэчлэлт өөрчлөлтийг хийж байгаа хэдий ч анхаарах зүйлсүүд тодорхой түвшинд байсаар байна. Санхүү, банкны чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэж буй их дээд сургуулиудад банкны НББ хичээлийн хүрээнд сургалтын арга зүй, оюутанд олгох мэдлэг, чадвар, дадал, мөн лекц болон семинарын агуулга, зохион байгуулалт, ашиглах ном, сурах бичгийн хувьд ялгаа багатай, ижилхэн байгаа нь сайшаалтай хэдий ч уг хичээлээр ашиглагдах ном сурах, бичиг, гарын авлагын төрөл, тоо цөөн, магадгүй багш нарын мэргэжлийн ур чадвар, туршлага дутмаг байдлаас бие биенээсээ хуулбарласан байж болохуйц зүйлс ажиглагдаж байлаа. Аль ч мэргэжлээр сурч буй оюутанд тухайн хичээлээр судлагдахууны мэдлэг чадвар чадамжийн зэрэгцээ дээд боловсролтой хүнд байвал зохих харилцааны ба ёс суртахууны соёл, шинэлэг зүйлийг мэдэрч дасан зохицох, бусдыг хүндэлж өөрийгөө ойлгуулан амьдралаа авч явах чадвар, мэдээллийн технологийг сайн ашиглах, хариуцлага хүлээх чадвар төлөвшүүлэхэд хэрэгтэй шинжүүдийг олгоход их дээд сургууль, профессор багш нар анхаарч ажиллах нь зүйтэй. Хичээлийн хөтөлбөрт хувь хүний хөгжлийг тусгаж боловсруулах нь нийгмийн эрэлт, суралцагч хувь хүний хэрэгцээг холбодгоос боловсролын бодлого тодорхойлогч, хөтөлбөр боловсруулагч, мэргэжилтэн бэлтгэдэг их дээд сургуулийн эрдэмтэн багш нарын тулгамдсан асуудал болохын хувьд энэхүү судалгааны ажил бага ч гэсэн тус дөхөм болох болов уу. Зөвлөмж Судлаачдын зүгээс үзэхэд их дээд сургуулиуд нь олон улсын түвшинд болон дотооддоо үйл ажиллагаа явуулдаг хөтөлбөрийн магадлан итгэмжлэлийн байгууллагуудын бодлого, ажил олгогч байгууллагын мэргэжилтэнд тавьж буй шаардлага, мөн сургалтын хөтөлбөртөө нийцүүлэн хичээлийн хөтөлбөрийг оновчтой боловсруулж чадвал:  Хувь хүнд: Хүссэн ажлаа, өндөр ур чадвартайгаар, өндөр цалинтайгаар гүйцэтгэх  Ажил олгогчид: Өрсөлдөхүйц ур чадвартай олон тооны мэргэжилтэнүүд  Нийгэмд: Эдийн засгийн хөгжилд тогтвортой үйлдвэрлэл, инновацийн өсөлт  Их дээд сургууль /коллеж: Төгсөгчдийн ажил эрхлэлт өсч, нийгмийн үнэлэмж зэрэг олон олон дэвшилтэт талуудыг олох боломжтой юм.

8

Ном зүй v2.0, C. S. (2015). ШУТИС. www.must.edu.mn: http://www.must.edu.mn/mn/pdf/3180recom CDIO-OBE%20program%20development-14-05-15.pdf-ээс Гаргасан Ж.Даваа. (2012). Их, дээд сургууь, коллежийн хөтөлбөр боловсруулах арга зүй (Анхны хэвлэл хян.). Улаанбаатар: Артсофт ХХК. С.Ариунаа. (2015 оны 06). Банк санхүүгийн сургалтын хөтөлбөрт мэргэжлийн мэдлэг, чадвар чадамжийг туслах асуудалд. Т.Амаржаргал. (2015 оны 9 9). Инженер, технологийн хөтөлбөрт CDIO стандарт нэвтрүүлэх үйл ажиллагаа. БШУС-ын А/174 тушаал. (2014, 04 28). Бакалаврын хөтөлбөрт тавигдах нийтлэг шаардлага.

9

Хавсралт Хавсралт 1.1. Хичээлийн төлөвлөгөө №

Хичээлийн сэдэв (Лекц)

Банкны НББ-н зохион байгуулалтын үндэс

1

БНББ-н мөн чанар, баримтлах зарчим:  БНББ-н үүсэл хөгжил  БНББ-н ерөнхий ойлголт, онцлог  БНББ-н онол арга зүйн үндэс

2

Дансны төлөвлөгөө, бүртгэлийн баримтууд, түүнд тавих хяналт:  Банкны баримтын агуулга, төрөл  Банкны баримтанд тавигдах хяналт  Дансны кодчилолын агуулга

Төлбөр тооцоо, түүний систем

Цаг 4

3

2

2

Баримтын төрөл, ашиглалт, хяналтын талаарх ярилцлага хийх, төв банк ба арилжааны банкны дансны төлөвлөгөөтэй танилцаж, кодчиллын тайлбар хийх

2

4

4

5

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн бүртгэл:  Мөнгөн хөрөнгийн бүтэц  Кассын орлого ба зарлагын гүйлгээ  Кассын тайлан бэлтгэх

6,7

Хөрөнгө оруулалтын бүртгэл:  Үнэт цаасаарх хөрөнгө оруулалт  Үнэт цаасны үйл ажиллгааны бүртгэл  Үнэт цаасны урамшуулалт, хямдруулалт тооцох, түүний бүртгэл

8,9

Зээлийн бүртгэл:  Зээлийн тухай ерөнхий ойлголт  Зээлийн олгох, төлүүлэх үеийн бүртгэл  Зээлийн хүү, түүний тооцоололт, түүний бүртгэл  Зээлийн эрсдэлийн санг байгуулах, зарцуулах, түүний бүртгэл

10

Бусад санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгө:  Авлагын бүртгэл  Урьдчилгаа, түүний бүртгэл  Бараа материал, үнэ бүхий зүйлсийн бүртгэл

4

2

2

2

Хоорондын тооцоотой холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

2

 Систем хоорондын тооцоо

Хөрөнгийн бүртгэл

[1] Бүлэг-1, Хуудас 8-28 [2] Бүлэг-3, Хуудас 9-11

Банкуудаарх бэлэн бус тооцооны хэлбэрүүд, тэдгээрийн ашиглалтыг судлах, бэлэн бус тооцоо ашиглан бодлого бодож, гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

 Аккредитивын тооцоо  Картаар хийх тооцоо

Ашиглах материал

4

2

 Тооцооны чекээр хийх тооцоо

Хоорондын тооцоо:  Банк хоорондын тооцоо

Цаг

Хичээлийн үнэлгээний журам, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл, семинарын ажлын зорилго, зохион байгуулалтын талаар танилцуулах, хуваарилалт хийх

Бэлэн бус тооцоо, түүний хэлбэрүүд:  Шилжүүлгийн тооцоо  Төлбөрийн нэхэмжлэлээр хийх тооцоо

Семинар дээр хийгдэх ажлууд

12

[1] Бүлэг-2, Хуудас 29-45

[1] Бүлэг-2, Хуудас 45-61

12

2

Бэлэн мөнгөний бүртгэлтэй холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

2

[1] Бүлэг-3, Хуудас 62-78 [2] Бүлэг-4, Хуудас 11-17

4

Үнэт цаасны үйл ажиллгааны ажилбартай холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

4

[1] Бүлэг-3, Хуудас 79-92 [2] Бүлэг-4, Хуудас 17-31

4

Зээл олгох, төлүүлэх, хүү тооцоололт, зээлийн эрсдэлийн сан байгуулах, зарцуулах тэдгээрийн бүртгэлтэй холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

4

[1] Бүлэг-3, Хуудас 93-102 [2] Бүлэг-4, Хуудас 37-57

2

Бусад санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгөтэй холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

2

[1] Бүлэг-3, Хуудас 110-126 [2] Бүлэг-4, Хуудас 81-89

10

 Өмчлөх бусад хөрөнгийн бүртгэл

Өр төлбөрийн бүртгэл

11

Харилцах, хадгаламжийн бүртгэл:  Харилцах, хадгаламжийн тухай ойлголт  Харилцах, хадгаламжийн данс нээх, хаах үеийн бүртгэл  Хадгаламжийн хүү тооцоололт, түүний бүртгэл

12

БСБ-с татсан эх үүсвэр, бусад санхүүгийн ба санхүүгийн бус өр төлбөр:  Монголбанк болон бусад банкнаас авсан зээл  Бусад БСБ-с байршуулсан харилцах хадгаламж  Өглөг, урьдчилгааны бүртгэл

Банкны дотоод ажил гүйлгээний бүртгэл

13

14, 15

16

Өөрийн хөрөнгийн үүрэг, бүртгэл:  Өөрийн хөрөнгө, түүний үүрэг  Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн бүртгэл  Хуримтлагдсан ашиг, алдагдлын бүртгэл  Бусад өөрийн хөрөнгийн бүртгэл Гадаад төлбөр тооцооны бүртгэл:  Гадаад валютын арилжааны ажилбар  Валютын эрсдэл  Гадаад валютын ажил гүйлгээний бүртгэл

4

4

2

Харилцах, хадгаламж нээ, хаах, хүү тооцоололт, тэдгээртэй холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

2

[1] Бүлэг-4, Хуудас 138-152 [2] Бүлэг-5, Хуудас 105-107

2

Банк санхүүгийн байгууллагаас татсан эх үүсвэр, бусад санхүүгийн ба санхүүгийн бус өр төлбөртэй холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

2

[1] Бүлэг-4, Хуудас 157-170 [2] Бүлэг-5, Хуудас 107-111, Хуудас 120-138

8

8

2

Өөрийн хөрөнгийн бүртгэлтэй холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт бүрдүүлэх

2

[1] Бүлэг-5, Хуудас 173-177 [2] Бүлэг-6, Хуудас 139-147

4

Гадаад валютын арилжаатай холбоотой бодлого бодож гүйлгээ хийх, анхан шатны баримт хөтлөх

4

[1] Бүлэг-6, Хуудас 178-198 [2] Бүлэг-4, Хуудас 16-17, Хуудас 57-84

2

[1] Бүлэг-7, Хуудас 199-223 [2] Бүлэг-7, Хуудас 148-159

Санхүүгийн жилийн хаалтын гүйлгээний бүртгэл:  Банкны орлого ба зарлагын гүйлгээ  Балансын гадуурх зүйлсийн бүртгэл  Банкны санхүүгийн тайлан

2

Нийт

32

Гүйлгээний орлого, зарлага, ашиг алдагдлын бүртгэл, тэнцлийн гадуурх зүйлс холбоотой бодлого бодож анхан шатны баримт бүрдүүлэх

32

Хавсралт 1.2. Хичээлээр эзэмших мэдлэг, ур чадвар, хандлага 1. Мэдлэг

2. Чадвар

3. Хэрэглээ/Хандлага

1.1 Банкны НББ-н мөн чанар, зарчим, онол арга зүйн үндсийн талаар ойлголттой болох 1.2 Банкны НББ-н дансны төлөвлөгөө, баримтын төрөл, түүнд тавих хяналтын талаар ойлголттой болох 1.3 Бэлэн бус төлбөр тооцооны хэлбэрүүд, түүний зохион байгуулалтын талаар ойлголттой болох 1.4 Хоорондын тооцоо, түүнд ашиглагддаг дансдууд, тэдгээрийн гүйлгээ болон баримтуудын хуваарилалтын талаар мэдэх 1.5 Бэлэн мөнгөний бүрэлдэхүүн, кассын зохион байгуулалт, түүнд тавигдах хяналт, кассын бүртгэл гүйлгээний талаар

2.1 Бичиг баримт боловсруулах 2.2 Үзэл бодлоо илэрхийлж хамгаалах 2.3 Ажилдаа нягт нямбай хандаж ачаалал даах чадвар эзэмших 2.4 Банкны бүртгэлийн баримтууд, дансны кодчилол, тэдгээрийн ялгааг тайлбарлах 2.5 Бэлэн бус төлбөр тооцооны хэлбэрүүд, тэдгээрийн зохион байгуулалтыг тайлбарлаж ашигтай сонголт хийх 2.6 Банкны нягтлан бодох бүртгэлтэй холбоотой ажил гүйлгээг бүртгэлд тусгаж, холбогдох анхан шатны

3.1 Үнэнч шударга, зарчимч 3.2 Банкны ажилтны ёс зүйг чанд сахих 3.3 Банкны салбарын тогтвортой байдал, өсөлт хөгжилд санаа тавих 3.4 Банкны харилцагчтай шууд холбоотой үйл ажиллагааны бүртгэл гүйлгээг хийж сурах 3.5 Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн тайлан балансыг гаргаж түүнд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх

11

ойлголттой болох 1.6 Үнэт цаасны төрөл, үйл ажиллагаа, түүнтэй холбогдон гарах бүртгэл гүйлгээний талаар мэдэх 1.7 Зээлийн хүүгийн тооцоололт, чанараарх ангилал, эрсдэлийн сан байгуулалт, түүний зарцуулалт, зээл олгох ба төлөгдөх үеийн бүртгэл гүйлгээний талаар мэдэх 1.8 Авлага, урьдчилгаа, бараа материал, үнэ бүхий зүйлс, өмчлөх бусад хөрөнгө, тэдгээрийн бүртгэл гүйлгээний талаар мэдэх 1.9 Харилцах болон хадгаламжийн данс, түүний төрөл, бүрдүүлбэр, хүү тооцоололт, тэдгээрийн бүртгэлийн талаар мэдэх 1.10 Банк санхүүгийн байгууллагаас татсан эх үүсвэр, санхүүгийн ба санхүүгийн бус өр төлбөр, тэдгээртэй холбоотой бүртгэл гүйлгээний талаар мэдэх 1.11 Өөрийн хөрөнгийн бүтэц, үүрэг, тэдгээрийн онлцог, өөрийн хөрөнгийн бүртгэл гүйлгээний талаар мэдэх 1.12 Гадаад төлбөр тооцооны төрөл, түүний ажилбар, тэдгээрийн бүртгэлийн талаар мэдэх 1.13 Гүйлгээний орлого зарлага, ашиг алдагдлын бүртгэл, санхүүгийн жилийн хаалтын гүйлгээ, тайлан баланс бэлтгэх арга зүйн талаар ойлголттой болох

баримтыг бүрдүүлж тайлбарлах 2.7 Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн тайлан мэдээллийг унших, санхүүгийн тайланг ашиглаж мэдээлэл бэлтгэх 2.8 Мэдээллийн нууц хадгалах

Хавсралт 1.3. Банкны ажилтны мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хандлага 1. Мэдлэг 1.1. Бизнесийн удирдлага, санхүү, нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн ойлголт, зарчмуудтай танилцах суурь мэдлэг 1.2. Мэргэжилтэйгээ холбоотой хууль эрх зүйн мэдлэг 1.3. Нийтлэг гадаад хэлний мэдлэг 1.4. Банкны менежмент, эрсдэлийн арга зүйн мэдлэг 1.5. Эх хэлээр санаагаа зөв илэрхийлэх 1.6. Банкны тайлан балансыг гаргах арга зүйн мэдлэг 1.7. Банкны шинжилгээ, төлөвлөлт, хяналт шалгалтыг зөв зохион байгуулж оновчтой шийдвэр гаргах мэдлэг 1.8. Салбарынхаа хөгжлийн чиг хандлагыг мэдэх 1.9. Эдийн засгийн мэдээлэл боловсруулалт, тооцололтын арга зүйн мэдлэг

2. Чадвар 2.1. Бичиг баримт боловсруулах 2.2. Судалгаа шинжилгээний материалд үнэлэлт, дүгнэлт хийх 2.3. Зээлдэгчийн зээлжих чадвар хөрөнгө оруулалтын төсөлд шинжилгээ хийж, үнэлгээ дүгнэлт өгөх 2.4. Багаар ажиллах 2.5. Ажилдаа нягт нямбай хандаж ачаалал даах чадвар эзэмших 2.6. Мэдээллийн нууц хадгалах 2.7. Задлан шинжлэн нэгтгэн дүгнэх 2.8. Үзэл бодлоо илэрхийлж хамгаалах чадвар 2.9. Банкны эрсдэлийг бодит байдалд үндэслэлтэй тооцож, эрсдэлээс хамгаалах аргуудыг практикт бүтээлчээр ашиглах чадвар

3.Хандлага 3.1. Үнэнч шударга, зарчимч 3.2. Харилцааны соёлтой байх 3.3. Хүлээцтэй байж бусдыг хүндэтгэх 3.4. Ажлын хариуцлага хүлээх 3.5. Орлон ажиллах ба хөрвөх чадвар 3.6. Өөрчлөлтөд дасан зохицох 3.7. Өөртөө шүүмжлэлтэй хандаж, өөрийгөө хөгжүүлэх 3.8. Асуудлыг түргэн ойлгож, шуурхай бөгөөд оновчтой шийдвэрлэх 3.9. Шинэ зүйлд соргогоор хандаж, шинийг эрэлхийлэх 3.10. Банкны ажилтны ёс зүйг чанд сахих

Хавсралт 1.4. Монголын их, дээд сургуулиуд болон гадаадын сургуулийн Банкны НББ хичээлийн лекцийн агуулгын харьцуулалт НЭРС МУИС

1.

2.

3.

АГУУЛГА Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого Банкны мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл, хяналт Бэлэн бус тооцоо төлбөр тооцооны бүртгэл, хяналт

12

МҮИС

МБДС

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Банкны хоорондын төлбөр тооцооны бүртгэл, хяналт Банкны зээлийн бүртгэл, хяналт Банкны үнэт цаасны бүртгэл, хяналт Банкны бусдаас татан төвлөрүүлсэн эх үүсвэрийн бүртгэл, хяналт Гадаад валютын бүртгэл Банкны санхүүгийн тайлан Банкны хяналт шалгалт, төрөл хэлбэр Төв банкнаас банкны үйл ажиллагаанд хийх хяналт шалгалт Хяналт шалгалтын зарим арга аргачлалууд Банкны аудитын зорилго, зохион байгуулалт, арга зүй Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн онцлог Банкны төлбөр тооцоо Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл Үнэт цаасны бүртгэл Зээлийн бүртгэл Өмчлөх бусад үл хөдлөхийн бүртгэл Бусад хөрөнгө, авлагын бүртгэл Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл Харилцах, хадгаламжийн дансны бүртгэл Бусад эх үүсвэрийн бүртгэл Гадаад төлбөр тооцоо, валютын бүртгэл Орлого, зардлын бүртгэл Эзэмшигчийн өмчийн бүртгэл Банкны НББ-ийн зохион байгуулалтын үндэс Бэлэн бус тооцоо хийх, түүний хэлбэрүүд Хоорондын тооцоо Кассын бүртгэл гүйлгээ Харилцах, хадгаламж түүний бүртгэл, хүү Зээл, түүний бүртгэл, хүүгийн тооцоололт Үнэт цаас, түүний бүртгэл гүйлгээ Банкны дотоод ажил гүйлгээний бүртгэл Гадаад төлбөр тооцоо Санхүүгийн жилийн хаалтын гүйлгээ

1.

Удиртгал Банкны бизнесийн болон бүртгэлийн онцлог НББ-ийн зарчим, стандарт Банкны бүртгэл гүйлгээ, баримт бичиг Капиталын бүртгэл Мөнгө дайчлах үйл ажиллагаа (депозит татах, үнат цаас гаргах) Бүртгэл гүйлгээ Төлбөр тооцооны бүртгэл Банк хоорондын төлбөр тооцооны товч агуулга Төлбөр тооцооны төрөл хэлбэр Бүртгэл гүйлгээ Зээлийн бүртгэл Зээлийн ангилал Зээлийн үйл ажиллагааны бүртгэл (урьдчилгаа, шугамын, синдикат, төслийн, факторинг, лизинг, бараа материал) Өр төлбөрийн бүртгэл Өр төлбөрийн ангилал Хадгаламж, бонд, векселийн бүртгэл Гадаад валютын ажил гүйлгээний бүртгэл Гадаад валютын ажил гүйлгээний ангилал Гадаад валютын арилжаа, ханшийн зөрүүгийн бүртгэл Олон улсын төлбөр тооцооны бүртгэл Дериватив санхүүгийн хэрэгсэлийн бүртгэл Санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэлийн ангиал (фьючерс, опцион, хейдж) Бүртгэл гүйлгээ Орлого, зардлын бүртгэл Орлого, зардал, ашиг ба алдагдлын хуваарилалт Орлогын албан татвар болон ашгийн тооцоолол Бүртгэл гүйлгээ Санхүүгийн тайлан Банкны санхүүгийн тайлан, санхүүгийн байдлыг үнэлэх үзүүлэлтүүд Санхүүгийн хэрэглүүр

2.

3.

4.

MOETBU

5.

6.

7.

8.

9.

13