เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7 เรื่อง พัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา ระหวางวันที่ 6 - 7 พฤศจิกายน 2551 ณ หองคอนเวนชั่น โรงแรมแอมบาสซาเดอร ถนนสุขุมวิท ซอย 11 กรุงเทพมหานคร
สำนักมาตรฐานและประเมินผลอุดมศึกษา สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7 เรื่อง พัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา ระหวางวันที่ 6 - 7 พฤศจิกายน 2551 ณ หองคอนเวนชั่น โรงแรมแอมบาสซาเดอร ถนนสุขุมวิท ซอย 11 กรุงเทพมหานคร
จำนวนพิมพ
700 เลม
จัดพิมพเผยแพร : สำนักมาตรฐานและประเมินผลอุดมศึกษา สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา 328 ถนนศรีอยุธยา เขตราชเทวี กรุงเทพฯ 10400 โทรศัพท 0-2610-5452-3 โทรสาร 0-2354-5530, 0-2354-5491
พิมพที่
: หางหุนสวนจำกัดภาพพิมพ 296 ซอยจรัญสนิทวงศ 40 ถนนจรัญสนิทวงศ บางยี่ขัน บางพลัด กรุงเทพฯ 10700 โทรศัพท 0-2433-0026-7, 0-2433-8586 โทรสาร 0-2433-8587
ผูพิมพผูโฆษณา ภาพปก
: นายอนันต ศรีฉ่ำพันธ : หจก.ภาพพิมพ
สารบัญ 1. โครงการ 2. กำหนดการ 3. เอกสารประกอบการอภิปรายและบรรยาย 3.1 เอกสารประกอบการอภิปราย เรื่อง การบูรณาการศาสตรเพื่อการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย l การพัฒนาเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยเขตภาคกลาง โดย ศาสตราจารยศุภมาศ พนิชศักดิ์พัฒนา l การบูรณาการศาสตรผานเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดย ดร.มานิต บุญประเสริฐ l แนวคิดพื้นฐานเพื่อการปฏิรูปการเรียนรู โดย ผูชวยศาสตราจารยกิตติภูมิ มีประดิษฐ 3.2 เอกสารประกอบการบรรยาย เรื่อง รูปแบบการพัฒนาบัณฑิตแบบองครวม (Whole Person Development) : กรณีศึกษาจาก Lingnan University l The “Spine” of the Curriculum : General Education Precisely Defined โดย Professor Eugene Eoyang Chen 3.3 เอกสารประกอบการบรรยาย เรื่อง Integrated Learning Program (ILP) การผลิตบัณฑิตแบบองครวม l Integrated Learning Program (ILP) การผลิตแบบองครวม : กรณีศึกษามหาวิทยาลัยขอนแกน โดย รองศาสตราจารยสุภาพ ณ นคร 3.4 เอกสารประกอบการอภิปรายระดมความคิดเห็น l การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดย รองศาสตราจารยวศิน อิงคพัฒนากุล l การสรางรายวิชาคุณธรรมผานกระบวนการบูรณาการศาสตร โดย ผูชวยศาสตราจารยชวลิต โอฬาพิริยกุล 3.4 เอกสารประกอบการนำเสนอแนวทางการพัฒนาศาสตรแหงบูรณาการ ผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย l ทศวรรษหนากิจการนักศึกษาเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติ โดย อาจารยจิรวัฒน วีรังกร 4. บทความทางวิชาการ l ผลึกแหงปญญา โดย รองศาสตราจารยศุภฤกษ สินสุพรรณ
1 4 7 7 9 17 23 35
37 45 47
49 51 59 71 73
81
โครงการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7 เรื่อง พัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา ระหวางวันที่ 6 - 7 พฤศจิกายน 2551 ณ หองคอนเวนชั่น โรงแรมแอมบาสซาเดอร ถนนสุขุมวิท ซอย 11 กรุงเทพมหานคร หลักการและเหตุผล สถาบันอุดมศึกษาทุกแหงมีพันธกิจในการใหการศึกษาชั้นสูงทั้งทางวิชาการและวิชาชีพ การจัด ฝกอบรม และพัฒนาทักษะที่เปนความตองการในการพัฒนาทองถิ่น ชุมชน และประเทศชาติ มีการศึกษาวิจัย และพัฒนาองคความรูที่กอใหเกิดการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม พัฒนาและถายทอดเทคโนโลยี จัดบริการ ทางวิชาการ และ ทำนุบำรุง ศิลปวัฒนธรรม ซึ่ง สำนักงาน คณะกรรมการ การ อุดมศึกษา เปน หนวยงาน ที่ มีหนาที่ใหการสงเสริมสนับสนุนสถาบันอุดมศึกษาไดดำเนินงานตามภารกิจดังกลาวไดอยางมีประสิทธิภาพ และ ประสิทธิผล โดยเฉพาะ การพัฒนาคุณภาพ ของ ทรัพยากร บุคคล ใหมีคุณภาพ สมบูรณพรอม ทั้งดาน วิชาการ วิชาชีพ คุณธรรม จริยธรรม และเปนผูนำสังคมที่ดีได สามารถอยูรวมกับผูอื่นอยางมีความสุข ตามแนวของพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ตลอดจนมาตรฐานการศึกษาของชาติที่ไดกำหนด คุณลักษณะของคนไทยที่พึงประสงคทั้งในฐานะพลเมืองและพลโลก โดยเปาหมายของการจัดการศึกษา อยูที่การพัฒนาคนไทยทุกคนใหเปน “คนเกง คนดี และมีความสุข” มีการพัฒนาที่เหมาะสมกับชวงวัย และ มาตรฐานการอุดมศึกษาที่กำหนดเปาหมายในการผลิตบัณฑิตดังนี้ “บัณฑิตระดับอุดมศึกษาเปนผูมีความรู มีคุณธรรมจริยธรรม มีความสามารถในการเรียนรูและการพัฒนาตนเอง สามารถประยุกตใชความรูเพื่อ การดำรงชีวิตในสังคมไดอยางมีความสุขทั้งรางกายและจิตใจ มีความสำนึกและความรับผิดชอบในฐานะ พลเมืองและพลโลก” กอปรกับที่สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดจัดทำกรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบั บ ที ่ 2 ( พ. ศ. 2 5 5 1 - 3 5 6 5 ) ได กำหนด เป า หมาย ของ กรอบ คื อ การ “ ยกระดั บ คุ ณ ภาพ อุ ด มศึ ก ษา ไทย เพื่อผลิตและพัฒนาบุคลากรที่มีคุณภาพสูตลาดแรงงานและพัฒนาศักยภาพอุดมศึกษาในการสรางความรู และนวัตกรรม เพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแขงขันของประเทศในโลกาภิวัตน รวมทั้งการพัฒนาที่ยั่งยืน ของทองถิ่นไทย โดยใชกลไกของธรรมาภิบาล การเงิน การกำกับมาตรฐาน และเครือขายอุดมศึกษาบนพื้นฐาน ของเสรีภาพและวิชาการ ความหลากหลาย และเอกภาพเชิงระบบ” สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาเล็งเห็นถึงความสำคัญของการพัฒนาบัณฑิตใหเปนผูที่ มีคุณภาพพรอมสมบูรณทั้งดานวิชาการ วิชาชีพ คุณธรรม จริยธรรม เปนสำคัญมาอยางตอเนื่อง โดยได สงเสริมสนับสนุนและดำเนินงานโครงการบัณฑิตอุดมคติไทยอยางเปนรูปธรรมตั้งแตป 2540 เพื่อการเรงรัด พัฒนาศักยภาพนิสิตนักศึกษาซึ่งเปนทรัพยากรบุคคลที่สำคัญยิ่งใหมีความรูควบคูกับการมีคุณธรรมจริยธรรม เปนบัณฑิตอุดมคติไทยที่มีทั้งความเกง ความดี และความสามารถรับผิดชอบตอตนเอง ตอองคกร และสังคม โดยสวนรวม สามารถออกไปใชชีวิตอยูในสังคมไดอยางมีความสุขเพื่อเปนกำลังสำคัญของการพัฒนาประเทศ
2 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
และยังไดกำหนดเปาหมายในการเรงรัดการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยโดยการพัฒนารูปแบบการสั่งสอนและ การเสริมสรางคุณธรรม จริยธรรม ใหมีการปฏิบัติอยางเหมาะสมในสถาบันอุดมศึกษา รวมทั้งจัดตั้งเครือขาย การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ที่มีเปาหมายในการดำเนินงานใหครอบคลุมพื้นที่ทั่วประเทศไดอยางรวดเร็วและ มีความคงอยูอยางยั่งยืน เพื่อใหการพัฒนาบัณฑิตกาวไปสูความเปนบัณฑิตอุดมคติไทยอยางแทจริง และเปนการประกัน คุณภาพบัณฑิตใหมีความรูควบคูกับการมีคุณธรรม จริยธรรม ตามเจตนารมณแหงพระราชบัญญัติการศึกษา แหงชาติ พ.ศ. 2542 มาตรฐาน การศึกษาของชาติ มาตรฐาน การอุดมศึกษา และกรอบแผนอุดมศึกษา ระยะยาว ฉบับที่ 2 สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจึงจัดใหมีการประชุมวิชาการระดับชาติครั้งที่ 7 เรื่อง “พัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา” ขึ้น
วัตถุประสงค 1. เพือ่ เผยแพรแนวคิดและทิศทางการดำเนินงานการพัฒนาบัณฑิตอุดมศึกษาไทยตามแนวการพัฒนา ศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา 2. เพื่อระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับแนวทางการพัฒนาการดำเนินงานพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยตาม แนวการพัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา 3. เพื่อสงเสริมและพัฒนาความรวมมือของเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย
กิจกรรมดำเนินการ 1. กระแส (Theme) ของการประชุมวิชาการครั้งนี้ ไดแก “พัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขาย บัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา” 2. กิจกรรมการบรรยายและการอภิปราย ในประเด็น “ทิศทางการพัฒนาบัณฑิตไทยตามแผนพัฒนาอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป” “การพัฒนาสังคมไทยผานการอุดมศึกษา” “การบูรณาการศาสตรเพื่อการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย” “เศรษฐกิจพอเพียงเพื่อสังคมแหงความสุข” “รูปแบบการพัฒนาบัณฑิตแบบองครวม (Whole Person Development) : กรณีศึกษาจาก Lingnan University” “จิตปญญาศึกษากับการพัฒนาสังคมไทย” “Integrated Learning Program (ILP) การผลิตบัณฑิตแบบองครวม” “การผลิตบัณฑิตเพื่อสังคมไทยในเวทีโลก”
3 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
กลุมเปาหมาย จำนวนประมาณ 600 คน 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
ผูบริหารสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ผูบริหารสถาบันอุดมศึกษา คณาจารย และบุคลากรทางการศึกษา นิสิตนักศึกษา ผูสนใจทั่วไป อนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เจาหนาที่สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
วัน เวลา สถานที่ วันพฤหัสบดีที่ 6 และวันศุกรที่ 7 พฤศจิกายน 2551 ณ หองคอนเวนชั่น โรงแรมแอมบาสซาเดอร ถนนสุขุมวิท 11 กรุงเทพมหานคร
ผลที่คาดวาจะไดรับ 1. บุ ค ลากรในสถาบั น อุ ด มศึ ก ษาได ร ั บ รู ร ั บ ทราบแนวคิ ด และทิ ศ ทางการดำเนิ น งานการพั ฒ นา บัณฑิตอุดมคติไทยตามแนวการพัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึก ทางปญญา 2. สถาบั น อุ ด มศึ ก ษาได แ นวทางในการกำหนดทิ ศ ทางการขยายผลและพั ฒ นาการดำเนิ น งาน พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยตามแนวการพัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา 3. สถาบันอุดมศึกษาในเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย มีความรวมมือกันในการแลกเปลี่ยนองคความรู ประสบการณ และการเสริมสรางคุณธรรมจริยธรรม
หนวยงานที่รับผิดชอบ สำนั ก มาตรฐานและประเมิ น ผลอุ ด มศึ ก ษา สำนั ก งานคณะกรรมการการอุ ด มศึ ก ษา กระทรวง ศึกษาธิการ
กำหนดการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7 เรื่อง พัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย : สูการตกผลึกทางปญญา ระหวางวันที่ 6 - 7 พฤศจิกายน 2551 ณ หองคอนเวนชั่น โรงแรมแอมบาสซาเดอร สถนนสุขุมวิท ซอย 11 กรุงเทพมหานคร
วันพฤหัสบดีที่ 6 พฤศจิกายน 2551 เวลา 08.00 – 09.00 น. 09.00 – 09.30 น.
09.30 – 10.30 น. 10.30 – 10.45 น. 10.45 – 12.00 น.
ลงทะเบียน พิธเี ปด และบรรยายพิเศษ เรือ่ ง ทิศทางการพัฒนาบัณฑิตไทยตามแผนพัฒนา อุดมศึกษาระยะยาว 15 ป โดย รองเลขาธิการคณะกรรมการการอุดมศึกษา กลาวรายงาน โดย ผูอำนวยการสำนักมาตรฐานและประเมินผลอุดมศึกษา การบรรยาย เรื่อง การพัฒนาสังคมไทยผานการอุดมศึกษา โดย ศาสตราจารย ดร.วิจิตร ศรีสอาน รับประทานอาหารวางและเครื่องดื่ม อภิปราย เรื่อง การบูรณาการศาสตรเพื่อการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดย ศาสตราจารยศุภมาศ พนิชศักดิ์พัฒนา ดร.มานิต บุญประเสริฐ ผูชวยศาสตราจารย ดร.กิตติภูมิ มีประดิษฐ ดำเนินการอภิปรายโดย ดร.จิรวัฒน วีรังกร
12.00 – 13.00 น.
รับประทานอาหารกลางวัน
13.00 – 14.30 น.
การบรรยาย เรื่อง เศรษฐกิจพอเพียงเพื่อสังคมแหงความสุข โดย อาจารยวิวัฒน ศัลยกำธร ประธานมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ รับประทานอาหารวางและเครื่องดื่ม การบรรยาย เรื่อง จิตปญญาศึกษากับการพัฒนาสังคมไทย โดย พระธรรมโกศาจารย อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
14.30 – 14.45 น. 14.45 – 16.30 น.
5 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
วันศุกรที่ 7 พฤศจิกายน 2551 เวลา 09.00 – 10.30 น.
10.30 – 10.45 น. 10.45 – 12.00 น.
การบรรยาย เรื่อง รูปแบบการพัฒนาบัณฑิตแบบองครวม (Whole Person Development) : กรณีศึกษาจาก Lingnan University โดย Phofessor Eugene Eoyang Chen สรุปโดย ผูชวยศาสตราจารยณยศ ครุกิจโกศล รับประทานอาหารวางและเครื่องดื่ม การบรรยาย เรื่อง Integrated Learning Program (ILP) การผลิตบัณฑิต แบบองครวม : กรณีศึกษามหาวิทยาลัยขอนแกน โดย รองศาสตราจารยสุภาพ ณ นคร
12.00 – 13.00 น.
รับประทานอาหารกลางวัน
13.00 – 14.15 น.
การบรรยาย เรื่อง การผลิตบัณฑิตเพื่อสังคมไทยในเวทีโลก โดย ดร.บุญเกียรติ โชควัฒนา กรรมการผูอำนวยการ บริษัท ไอซีซี อินเตอรเนชั่นแนล จำกัด (มหาชน) รับประทานอาหารวางและเครื่องดื่ม เปดอภิปรายระดมความคิดเห็น โดย รองศาสตราจารย นพ.อำนาจ อยูสุข รองศาสตราจารย ดร.วศิน อิงคพัฒนากุล ผูชวยศาสตราจารย ชวลิต โอฬาพิริยกุล สรุปผลการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7 และนำเสนอแนวทาง การพัฒนาศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย โดย รองศาสตราจารยสุภาพ ณ นคร ดร.จิรวัฒน วีรังกร
14.15 – 14.30 น. 14.30 – 15.45 น.
15.45 – 16.30 น.
สนใจเขารวมการประชุมวิชาการระดับชาติฯ ติดตอสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมไดที่ โทรศัพท 02-610-5452-3
เอกสารประกอบการอภิปราย เรื่อง การบูรณาการศาสตรเพื่อการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย
การพัฒนาเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยเขตภาคกลาง ศาสตราจารย ดร.ศุภมาศ พนิชศักดิ์พัฒนา*
หากมอง ยอนหลังถึงตอน เริ่มตนของ เครือขายสถาบันอุดมศึกษาภาค กลาง เพื่อพัฒนาบัณฑิต อุ ด มคติ ไทย แล ว ผู ร ว มงาน หลาย ท า น คง นึ ก ขอบคุ ณ สกอ. ที ่ ได เป น ผู คิ ด ริ เ ริ ่ ม ให มี เครื อ ข า ย นี ้ ขึ ้ น มา เมือ่ ป พ.ศ. 2545 เพราะในทายทีส่ ดุ ในปน้ี (พ.ศ. 2551) เมือ่ เครือขายตองเผชิญกับความไมแนนอนของงบประมาณ และการดำเนินการ เราตางมองตา และถามกันวา “เราจะทำอยางไรตอไป” คำถามเชนนี้ บงบอกถึงความหวงใยและการมองเห็นประโยชนของเครือขาย ที่ไดเปนศูนยกลาง แหงแรงผลักดันใหงานบัณฑิตอุดมคติไทยในหลาย ๆ สถาบัน ไดพัฒนาขึ้นอยางเปนรูปธรรม ไมวาจะเปนการ พัฒนารายวิชาศึกษาทั่วไป การสอนสอดแทรกคุณธรรม จริยธรรม และกิจกรรมนักศึกษานอกชั้นเรียน รู ป แบบการพั ฒ นางานบั ณ ฑิ ต อุ ด มคติ ไ ทยโดยเครื อ ข า ยเช น นี ้ นั บ เป น เอกลั ก ษณ ท ี ่ เ กิ ด ขึ ้ น ได ก็ดวยการ “เกื้อหนุน จุนเจือ เอื้อเฟอ และแบงปนประสบการณ” รวมกันโดยแท เมื่อถึงตอนนี้ ทำใหเรานึกถึงคำถามเมื่อตอนเริ่มเครือขายโดย สกอ. วา “เครือขาย ? มีไปทำไม?”
กอนมาเปนเครือขาย เมื่อป พ.ศ. 2545 ผูเขียนดำรงตำแหนงรองอธิการบดีฝายวิชาการ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ซึ่งมหาวิทยาลัยไดประกาศเจตนารมณใหประชากรของมหาวิทยาลัยไดทราบโดยทั่วกันวา “นิสิตคือหัวใจของ มหาวิ ท ยาลั ย ” ดังนั้นมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรจึงใหความ สำคัญดานการพัฒนานิสิตเปนอยางมาก ทัง้ โดยการทุม เทงบประมาณและวางแผนการดำเนินกิจกรรม โดยเนนการเรียนรูตลอดชี วติ เห็นไดจากการเรงรัด พัฒนาระบบ ICT จนกระทั่งในเวลาตอมา มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรไดชื่อวา เปนมหาวิทยาลัยชั้นนำ ของชาติดาน ICT และยังเห็นไดจากการปรับปรุงสำนักหอสมุดใหเปน “หองสมุดที่มีชีวิต (Living Library)” ที่ไดรับการกลาวขานถึง และมีผูมาขอเยี่ยมชมเปนประจำ นอกจากนั้น มหาวิทยาลัยยังมีโครงการ “บัณฑิต ยุคใหม” ซึ่งนิสิตใหมทุกคนตองเขารวมกิจกรรม โดยคณาจารยที่ดำเนินกิจกรรมจะไดรับปริมาณงานเพิ่มเติม แตในขณะนั้นยังไมไดมีการขับเคลื่อนอยูหลายดาน เชน การเพิ่มจำนวนและการพัฒนาบุคลากร ผูรับผิดชอบ กิจกรรมนิสิต ชมรมนิสิต สโมสรนิสิต อาจารยที่ปรึกษาชมรม และใบรายงานผล (transcript) กิจกรรมนิสิต
*
ประธานคณะกรรมการประสานกิ จ เครื อ ข า ยบั ณ ฑิ ต อุ ด มคติ ไ ทยเขตภาคกลาง พ.ศ. 2545-2551, คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร จตุจกั ร กรุงเทพ 10900 และคณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการ การอุดมศึกษา
10 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
“เครือขาย ? มีไปทำไม?” สกอ. ไดแบงเครือขายสถาบันอุดมศึกษาเพื่อการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยออกเปน 6 เครือขาย โดยในเขตภาคกลางไดกำหนดใหมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรเปนสถาบันแมขาย และไดกำหนดวัตถุประสงค ในการดำเนินการ เพื่อกอใหเกิด... l การเรียนรูรวมกัน l การพัฒนานิสิตนักศึกษาใหเปนบัณฑิตที่พึงประสงคของประเทศ l ความรวมมือระหวางสถาบัน
ในการดำเนินการในปแรก สกอ. ไดใหงบประมาณมา 170,000 บาท ซึ่งเมื่อดูตามวัตถุประสงค แลว ก็เปนเรื่องยากลำบากที่จะดำเนินการใหลุลวงได เพราะจำนวนสถาบันในเครือขายที่ สกอ. กำหนด มีเปนจำนวนมากถึง 96 สถาบัน ตอมาลดลงเหลือ 84 สถาบัน ครอบคลุม 12 จังหวัด โดยเฉพาะอยางยิ่ง วัตถุประสงคการพัฒนานิสิตนักศึกษาใหเปนบัณฑิตที่พึงประสงคของประเทศนั้น จากจำนวนนิสิตนักศึกษา เปนแสนคนแลว สกอ. ใหงบประมาณมาเพียงหัวละประมาณ 1 บาท แลวเราจะเอาตัวรอดไดอยางไร แถมตอนประชุมกัน เราก็อยากใหเครือขายนี้ ยั่งยืน ปกติ เครือขายหลายเครือขาย เกิดขึ้น แลวก็รอแบงเคก เคกหมดก็เลิกกัน นี่เคกก็ไมมี ไมมีเคก งานนี้ ทำเพื่อชาติโดยแท แตใหยั่งยืน และทุกสถาบันตองมีสวนรวม และตองยั่งยืน เราจะทำอยางไร??? ทายที่สุด เราบอกกันวา เราจะเสียสละรวมกัน ลงขันกัน สถาบันละ 3,000 บาท ซึ่งควรจะไดเงินปละ ประมาณ 250,000 บาท รวมกับงบที่ไดจาก สกอ. ก็จะมีงบดำเนินการปละประมาณ 420,000 บาท โดยทุกป เรากำหนดใหมีประชุมวิชาการ หมุนเวียนกันเปนเจาภาพ มีงบประมาณให 30,000 บาท ใหเจาภาพไดรับเกียรติ ประกันการขาดทุนเอาเอง (ซึง่ เราไดรบั ความรวมมืออยางดีใน 5 ปทีเรา ่ ไดรบั งบประมาณเทานี้ มีสถาบันทีรั่ บเปน เจาภาพคือ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ป 2545-2546, มหาวิทยาลัยกรุงเทพ ป 2547, มหาวิทยาลัยราชภัฏ สวนสุนันทา ป 2548, และมหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย ป 2549) งบสวนที่เหลือ เราจะชวยกันคิดวา แตละป เราจะทำอะไร เราตางใหสัญญากัน (ทั้งที่ไมคอยแนใจนัก) วา เราจะรวมกันอยางนี้แหละ และจะตองยั่งยืน
11 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
มี ก ารดำเนิ น การ โดยคณะกรรมการหลั ก 1 ชุ ด คื อ คณะกรรมการประสานกิ จ เครื อ ข า ยฯ และ มีคณะอนุกรรมการ 3 ชุด คือ 1. คณะอนุกรรมการดำเนินกิจกรรมการสรางรายวิชาและการจัดการเรียน การสอนในหมวดวิชา ศึกษาทั่วไปเพื่อพัฒนานิสิตนักศึกษา 2. คณะอนุกรรมการดำเนินกิจกรรมการสอนที่มุงเนน ความรูคูคุณธรรม และการสอดแทรกจริยธรรม ในการสอน 3. คณะอนุกรรมการดำเนินกิจกรรมเพื่อพัฒนานิสิตนักศึกษานอกชั้นเรียน ในการประชุมครัง้ แรก ไดมีการเลือกสถาบันใหมาเปนคณะกรรมการประสานกิจ 30 สถาบัน สถาบันทีเ่ หลือ ใหมีสวนรวมในคณะอนุกรรมการโดยสมัครใจ และเรากำหนดวาระกรรมการใหทำงาน 2 ป ต อ มา สกอ. ได ก รุ ณ าให ง บประมาณในป 2550 เป น เงิ น 4.5 ล า นบาท และป 2551 เป น เงิ น 5 ลานบาท ทำใหสามารถดำเนินกิจกรรมไดเปนอยางดี โดยเฉพาะอยางยิ่งกิจกรรมการพัฒนานิสิตนักศึกษา นอกชั้นเรียน และสามารถเพิ่มงบการประชุมวิชาการได โดยสถาบันเจาภาพในป 2550 คือสถาบันพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสุข และป 2551 คือ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
การเรียนรูรวมกัน และความรวมมือระหวางสถาบัน เครือขายที่ประสบความสำเร็จนั้นนาจะเริ่มที่ สมาชิกตางมีปญหาคลายคลึงกัน และมีเปาหมาย เดียวกัน ทำงานรวมกัน มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู ใชการจัดการความรูใหเกิดประโยชน มีความเปนกัลยาณมิตร และไมเปนเครือขายของการแบงเคก สำหรับในสวนของเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยนั้น ปจจัยสำคัญของความสำเร็จอีกประการหนึ่ง คือ มีความหลากหลายของสถาบันในเครือขาย เชน เครือขายภาคกลางมีสถาบันของรัฐ 26 สถาบัน (31%) เอกชน 28 สถาบัน (33 %) และอื่นๆ อีก 30 สถาบัน (36%) ซึ่งก็คือสถาบันดานวิชาชีพ และสวนใหญสังกัด กระทรวงสาธารณสุข และกระทรวงกลาโหม สถาบันเหลานีมี้ เอกลักษณดานการเรียนการสอน และการฝกอบรม นิสิตนักศึกษาที่นาสนใจและมีเสนหกวาสถาบันในสังกัดกระทรวงศึกษาธิการอยูมาก ไมมีงบประมาณสนับสนุนจากกระทรวงสาธารณสุข และจากกระทรวงกลาโหม เขาใจวายังไมมี การประสานงานในการดำเนินการของเครือขายรวมกันจากกระทรวงศึกษาธิการ
12 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
แต ล ะวาระของคณะกรรมการประสานกิ จ ได จ ั ด ให ม ี ก ารเยี ่ ย มชมกิ จ กรรมเพื ่ อ พั ฒ นาบั ณ ฑิ ต ที่พึงประสงค เชนที่มหาวิทยาลัยเชียงใหม มหาวิทยาลัยพายัพ มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง มหาวิทยาลัย ขอนแกน มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี และยังไดเดินทางไปดูงานที่มูลนิธิฉือจี้ ไตหวัน นอกจากความรูที่ไดรับ จากการเยี่ยมชมแลว ยังไดเกิดความคุนเคยระหวางกัน ทำใหความรวมมือระหวางสถาบันเปนไปอยางดียิ่ง
การบูรณาการในการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย จากการทำงาน รวมกันในเครือขาย ทำใหไดทราบทั้งสถานภาพ และกิจกรรม ของ แตละสถาบัน ทำใหไดเรียนรูรวมกันวา จำเปนจะตองกำหนดเอกลักษณและคุณลักษณะที่พึงประสงคของบัณฑิตแตละ สถาบัน ซึ่งการจะใหถึงพรอมคุณลักษณะดังกลาว จำเปนตองบูรณาการจากการเรียนการสอน (โดยเฉพาะ อยางยิ่งในหมวดวิชาศึกษาทั่วไป) การสอนสอดแทรก และกิจกรรมนอกชั้นเรียน ลักษณะเดนของ เครือขายก็คือ การมีกิจกรรม เครือขาย ที่สมาชิกเครือขายตองชวยกันคิดและ ทำรวมกัน มิไดใชคำวาเครือขายเพื่อแบงเคก แลวตางคนตางทำ จึงเกิดการเรียนรูรวมกัน และพึ่งพาอาศัยกัน ทั้ง 3 อนุกรรมการ มีโครงการดี ๆ มากมายเกิดขึ้นและไดเรียนรูรวมกัน เชน l
l l
การสรางเสริมประสบการณและแลกเปลี่ยนเรียนรูเกี่ยวกับการจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนา นิสิตนักศึกษา การสรางและพัฒนากิจกรรมของรายวิชาศึกษาทั่วไปของสถาบันในเครือขาย การบรรยายพิเศษเกี่ยวกับหลักการในการพัฒนารายวิชาในหมวดศึกษาทั่วไป
13 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
l l
l l l l l l l l l
l l l l
การดำเนินกิจกรรมเพื่อพัฒนาการเรียนการสอนหมวดวิชาศึกษาทั่วไป การจัดทำซีดีรวบรวมรายวิชาศึกษาทั่วไปที่มุงเนนกิจกรรมการพัฒนานิสิตนักศึกษาของสถาบัน อุดมศึกษาเครือขายเขตภาคกลาง การฝกอบรมเทคนิคการสรางรายวิชาเพื่อเสริมสรางคุณธรรมจริยธรรมแกนิสิต การฝกอบรมเทคนิคการสอนสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรม การจัดทำหนังสือรวบรวมประสบการณการสอนสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรม การประชุมสัมมนาการสอนสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรมในระดับอุดมศึกษา โครงการเพื่อนเยี่ยมเพื่อนในสถาบันที่เปนแบบอยางของการสอนที่มุงเนนความรูคูคุณธรรม การฝกอบรมเทคนิคการเสริมสรางคุณธรรมจริยธรรมในการสอน การสัมมนาเพื่อหาวิธีการสอนและหลักที่เหมาะสมเกี่ยวกับคุณธรรมจริยธรรม รูปแบบการจัดกิจกรรมรับนองใหมเชิงสรางสรรค การ สร า ง หลั ก สู ต ร ฝ ก อบรม และ การ บริ ห าร โครงการ กิ จ กรรม เสริ ม หลั ก สู ต ร เพื ่ อ พั ฒ นา นิ ส ิ ต นักศึกษา มาตรการในการควบคุมและกำกับดูแลการจัดกิจกรรมรับนองใหม การพัฒนาบุคลากรเครือขายเพื่อพัฒนานิสิตนักศึกษาภายใตนโยบายคุณธรรมนำความรู การจัดทำคูมือการพัฒนานิสิตนักศึกษาดานคุณธรรม จริยธรรม ดวยกิจกรรมเสริมหลักสูตร โครงการอบรมแกนนำเครือขายนิสิตนักศึกษา เรื่อง “รวมพลังสรรคสรางคุณธรรมนำชีวิตดวย แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง”
14 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
l l l
โครงการอบรมแกนนำเครือขายนิสิตนักศึกษา เรื่อง “รวมพลังสรรคสรางความดีใหแผนดิน” โครงการประกวดขับรองเพลงประสานเสียงอุดมศึกษา โครงการประกวดการเขียนบทความเรื่อง “ทำดีเพื่อแผนดิน”
จากการเรียนรูรวมกัน และความรวมมือระหวางสถาบัน โดยอาศัยระยะเวลาพอควร ทำใหสถาบัน ที่เขารวมเริ่มตระหนักและเห็นความสำคัญในการดำเนินงานในรูปแบบเครือขาย เกิดการพัฒนาสถาบันตนเอง ขึ้นหลายมิติ ตั วอย างเช น ในมหาวิ ทยาลัยเกษตรศาสตร เกิ ด การขั บเคลื ่ อ นหลายด าน ที ่เห็นไดช ั ด เจนก็ ค ื อ การเพิ่มจำนวนบุคลากรดานกิจการนิสิตใหมีครบทุกคณะวิชา การพัฒนาบุคลากรผูรับผิดชอบกิจกรรมนิสิต การพัฒนาอาคารและชมรมนิสิต สโมสรนิสิต และการใหมีใบรายงานผล (Transcript) กิจกรรมนิสิต จากการเรียนรูดังกลาวจะเห็นไดวา ศาสตรแหงบูรณาการผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยนั้น ความสำเร็จจะเกิดขึ้นไดก็ดวยการบูรณาการที่จะตองเกิดขึ้นแบบองครวมในแตละสถาบัน โดยเฉพาะอยางยิ่ง ความเขาใจ เอาใจใส ใหความสำคัญจากผูบริหารระดับสูงของสถาบัน การกำหนดเอกลักษณและคุณลักษณะ ของบัณฑิตโดยทุกภาคสวนมีสวนรวมในการกำหนด การวางแผนดำเนินการใหครอบคลุมขอกำหนดดังกลาว การ ดำเนิ น การ ให เกิ ด เป น มรรคผล ตาม แผน โดยเฉพาะ อย า งยิ ่ ง การ รณรงค ให เกิ ด ความ ร ว มมื อ ร ว มใจ จากบุคลากรทุกระดับในสถาบัน (เพราะตอมความรูสึกของคนในประเทศที่มีประวัติศาสตรอันยิ่งใหญ ยาวนาน นั้น เกิดการรับรูไดคอนขางชา) และใหนิสิตนักศึกษาไดมีสวนรวมในกิจกรรมใหมากที่สุด
ความจริงที่มักถูกมองขาม โดยความเปนจริง งานพัฒนาบัณฑิตอุดมคติ สวนใหญเปนงานประเภท no incentive, no work load ไมรูจะเอาไปกรอกในชองไหนของแบบฟอรมภาระงาน เพราะไมใชภาระงานหลักของกองใดกองหนึ่ง มิได เปนงานในภาระงานประจำของกอง ไมไดเปนน้ำหนักภาระงานหลักในการคำนวณภาระงานสอน วิจัย บริการ วิชาการ และทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ผูที ท่ ำงานนีจึ้ งคอยชืน่ ชมกันเองวาเปนผูเลิ ศในความเสียสละ เห็นประโยชน ของอนุชนในชาติที่กำลังจะเติบใหญในภายภาคหนา อานิสงสที่ไดคงจะทำใหมีวิชาเอาไวปองกันลูกหลานมิให ติดเกม ฯลฯ ผูทำงานในเครือขายนี้จึงควรมีลักษณะเปนผูมีมนุษยสัมพันธดี ยอเปน ยอขึ้น เชียรเกง ขูเปน ออดออนได มีลูกอึด ลูกตื้อ และมีน้ำใจ โดยทั่วไปแลว ความเขมแข็งของเครือขายขึ้นอยูกับสถาบันแมขายคอนขางมาก บุคลากรในแมขาย นอกจากจะตองมีภาวะผูนำแลว ตองประกอบดวยผูมีจิตสำนึกในการใหบริการสูง มีทีมงานที่ดี โดยเฉพาะ อยางยิง่ กลุม งานเลขานุการ ผูบ ริหารระดับสูงใหความสำคัญและตองสนับสนุน เพราะหนังเรือ่ งนีชื้ อ่ วา “ผูเ สียสละ” มิใชเรื่อง “ขามาคนเดียว” สำหรับเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยเขตภาคกลาง มีลักษณะพิเศษอยางหนึง่ ก็คือ สถาบันในเครือขาย ที่กำหนดใหโดย สกอ. มีสถาบันนอกกระทรวงศึกษาธิการอยูมากถึงหนึ่งในสาม ซึ่งมาจากกระทรวง สาธารณสุข กระทรวงกลาโหม สภากาชาดไทย เปนตน ทำใหเกิดความหลากหลายดานประสบการณ และแนวคิด และที่สถาบันเหลานี้มีความโดดเดนเปนพิเศษก็คือ เสมือนไดรับการฝกฝนใหเปนผูที่พรอม ใหความรวมมือรวมใจ ขณะที่สถาบันในสังกัดกระทรวงศึกษาธิการดวยกันมีลักษณะตางคนตางอยูมากกวา
15 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
เมื่อสถาบันเหลานี้มีโอกาสทำงานรวมกัน ตางจึงเรียนรูวัฒนธรรมองคกรของกันและกัน ตางชื่นชมในจุดเดน ที่แตกตางกัน จึงเกิดการพัฒนาวัฒนธรรมการทำงานรวมกันเปนอยางมาก เทาที่ทราบ นับแตนี้ไป ระบบเครือขายที่ถูกกำหนดขึ้นใหมจะประกอบดวยสถาบันในสังกัดผูให งบประมาณเทานั้น คือกระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งนาเสียดาย อันที่จริงแลว การสรางบัณฑิตในอุดมคติ โดยระบบเครือขายของสถาบันการศึกษานั้น หากมองเปน ภาพรวมแลว เปนความจำเปนของชาติ ซึ่งทุกมิติ ทุกภาคสวนที่มีสถาบันการศึกษา จำเปนตองดำเนินการ รวมกัน ไมควรใหระบบราชการเปนขอจำกัดการระดมสรรพกำลัง หรือการทำงานรวมกัน หากการทำงานของเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยเขตภาคกลางถือวาประสบผลสำเร็จ ก็นาที่จะไดทราบ ความจริงรวมกันวา หากขาดเพือ่ นตางสถาบันเหลานี้ ผลงานของเครือขายในเขตภาคกลางอาจไมสามารถพัฒนา มาถึงจุดที่เห็นอยูนี้ก็อาจเปนได นับแตนีไป ้ การทำงานของเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย ซึง่ ถือเปนเครือขายระดับ C จะตองขึน้ กับเครือขาย ระดับ B ซึ่งจำเปนตองเขาใจการทำงานในรูปแบบเครือขายที่แทจริง หากเครือขายระดับ B เปนเครือขายดำเนิน โครงการเชนเดียวกับ C ก็จะตองอธิบายใหไดวา B ตางจาก C อยางไร มิเชนนัน้ แลวก็จะมีปญหาดานงบประมาณ ที่ C ตองขึ้นกับ B ทายที่สุดปญหาเรื่องการแบงเคกก็อาจเกิดขึ้นได จากลักษณะความไมเขาใจดังกลาว ทำใหหลายสถาบันคาดวา เปนการจัดระเบียบใหมโดย สกอ. ซึ่งทายที่สุดแลวก็อาจไมมีเครือขาย C ทำใหขณะนี้เราตางถามกันวา “เราจะทำอยางไรตอไป”
เหลียวหลัง แลหนา สำหรับหวงเวลาที่ผานมา อาจมีความจำเปนที่ตองมีเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย ขณะเดียวกัน สกอ. ก็ไดตั้งเครือขายที่มีลักษณะเฉพาะมากขึ้น เชนเครือขายของวิชาศึกษาทั่วไป เครือขายในการพัฒนาบุคลากร ซึ่งในขณะนั้น คณะกรรมการประสานกิจก็ไดประชุมพิจารณาในเรื่องนี้วา จะยุติบทบาทในเรื่องวิชาศึกษาทั่วไป หรือไม และจะยุติเรื่องการพัฒนาวิชาการในดานการสอนสอดแทรกหรือไม แตหลังจากไดพิจารณาแลวก็ยัง เห็นวา การพัฒนาบัณฑิตที่พึงประสงคนั้น จำเปนตองบูรณาการทั้งในสวนวิชาศึกษาทั่วไปในชั้นเรียน ทั้งตอง สอดแทรกความรูด านคุณธรรมจริยธรรมในวิชาทีสอน ่ อยูทุ กเมือ่ เชือ่ วัน และจำเปนตองใหนิสติ นักศึกษาไดฝกฝน แลกเปลี่ยนเรียนรูประสบการณนอกชั้นเรียน จึงจะสรางภูมิคุมกันใหแกนิสิตนักศึกษาในยุคโลกาภิวัตนนี้ได ในปจจุบัน สกอ. ไดจัดระเบียบเครือขายเสียใหม โดยจัดสถาบันอุดมศึกษาเปนเครือขายเพื่อรองรับ นโยบายหลักจากเครือขายหลัก (คือเครือขาย A) เครือขายทีเ่ กิดกอนการจัดระเบียบ เชน เครือขายบัณฑิตอุดมคติ ไทย จึงมีลักษณะเปนเครือขายเฉพาะกิจ ที่ไมนาจะใชเครือขายถาวร คือเกิดขึ้นตามความตองการ และความ จำเปนในระยะหนึ่ง เมื่อความจำเปนนอยลง ก็สามารถสลายเครือขายได แมแตองคประกอบของเครือขาย B และ C ของเขตภาคกลางก็แตกตางกัน ซึ่งยังหาผูอธิบายไมได เชน ทำไมจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยจึงอยูภาคกลางตอนบน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรจึงอยูภาคกลางตอนลาง ทำไมมหาวิทยาลัยที่หางกันแคถนนกั้น เชน มหาวิทยาลัยศรีปทุมกับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรจึงอยูกัน คนละเขต ใหเปนที่วาเหวใจระหวางเราเปนยิ่งนัก
16 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
จึงอาจคาดการณไดวา เครือขาย C ที่มีสมาชิกในเครือขายแตกตางจากเครือขาย B ซึ่งเปนเครือขาย ถาวร เมื่อเครือขาย C มีลักษณะเฉพาะกิจเชนนี้ ยอมจะคอย ๆ ถูกลดบทบาทลง และหมดไปเมื่อหมด ความจำเปน ความหมดไป นาจะมาจากการจัดสรรงบประมาณจากเครือขาย B ดังนั้น จะเห็นไดวา ความยั่งยืน ของเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย จะเกิดขึ้นไดก็ดวยความเหนียวแนน เปนอันหนึ่งอันเดียวกันของตัวเครือขายเอง งบประมาณที่มาจากเครือขายบนจะไมแนนอน ซึ่งจะมากหรือนอย จะขึ้นอยูกับนโยบายของเครือขายบน และประเด็นปญหาของชาติในขณะนั้น ๆ เปนตัวกำหนด ขนาดของเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยในอนาคต ก็จะมีจำนวนสมาชิกนอยลง เนื่องจากภาระที่ตอง พึง่ ตนเอง และถามหาวิทยาลัยขนาดใหญทีมี่ จำนวนอาจารยประมาณ 1,000 คนขึน้ ไป ซึง่ สามารถบริหารกิจกรรม ทั้งสามกิจกรรมของเครือขายไดเองอยูแลวลดบทบาทของตนเองลง ความออนแอของเครือขายก็จะเกิดขึ้น และ จะกลายเปนเครือขายที่ไมคอยมีบทบาทสำคัญในการสรางบัณฑิตที่พึงประสงคอีกตอไป เปนสัจธรรมของการ เกิดขึ้น ตั้งอยู และดับไป ทางออกในข อ จำกั ด ของงบประมาณ ที ่ เ ป น ไปได อ ี ก ทางหนึ ่ ง ก็ ค ื อ การเพิ ่ ม จำนวนเงิ น ลงขั น ซึ่งบางเครือขายกำหนดไวปละ 10,000 – 15,000 บาท หากสถาบันสมาชิกเห็นความสำคัญ ก็อาจมีเงินกอน ที่พอเพียงใหดำเนินกิจกรรมตอไปได จากประสบการณ ที่ผานมา จะสามารถเก็บเงินลงขันไดประมาณ 70-80% ของจำนวนสมาชิก หมายความไดวา หากเปนการดำเนินการตอไปในลักษณะนี้ จะเหลือจำนวนสมาชิก ในเครือขายนอยลงตามจำนวนเงินที่เก็บได ซึ่งไมแนใจวา เจตนารมณของ สกอ. อยากใหเปนไปเชนใด อยางไรก็ตาม อาจมีกระบวนทัศนใหม ที่บทบาทของเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยอาจพัฒนาไดมากขึ้น จากการสนับสนุนงบประมาณตางแหลง เชนจากกระทรวงสาธารณสุข หรือกระทรวงมหาดไทย โดยความ รวมมือของกระทรวงศึกษาธิการ ความเปน B หรือ C จึงมิใชประเด็นสำคัญในกระบวนทัศนนี้ แตเปน การมองปญหารวมกันและสลายขอบเขตของระบบราชการ โดยมองประโยชนชาติเปนหลัก ภาพที่คาดวา ใครๆ ก็อยากเห็นเชนนี้ มีทางเกิดขึ้นไดหรือไม???
20 ตุลาคม 2551
การบูรณาการศาสตรผานเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ดร.มานิต บุญประเสริฐ* บทความนี้มีวัตถุประสงค เพื่อนำเสนอแนวคิดการบูรณาการศาสตรในการทำงานรวมกันเพื่อพัฒนา บัณฑิตอุดมคติไทย
ความหมายของการบูรณาการศาสตร (Interdisciplinarity) การบูรณาการ ศาสตรเปนคำที่มีความหมาย กวาง องคการยูเนสโก ใน การประชุมวิชาการ เรื่อง Interdisciplinarity in General Education ทีกรุ ่ งปารีส ในป 1985 ไดนิยามความหมายการบูรณาการศาสตร สำหรับใชในการสื่อสารเพื่อความเขาใจตรงกันระหวางผูเขารวมประชุมวา การบูรณาการศาสตรเปนรูปแบบ หนึ่งของความรวมมือระหวางศาสตรตางๆ ที่มีสวนในกระบวนการแกปญหาที่เปนความสนใจรวมกัน และทำใหบรรลุผลสำเร็จอันเปนจุดหมายปลายทางรวมกัน โดยปจจัยสำคัญคือการรักษาความสมดุล ของศาสตรที่บูรณาการ แตละฝายตองรับฟง เขาใจแนวคิดและวิธีการของแตละศาสตร ถาขาดความสมดุลของ ความสำคัญแตละฝาย คุณภาพของความรวมมือก็จะต่ำ และดวยความรวมมือระหวางศาสตรในการแกปญหา ในบางกรณีทำใหเกิดความรูใหม การบูรณาการศาสตรจึงเปนการใชความรูจากสองสาขาวิชาการหรือมากกวา เพื่อทำความเขาใจปญหาที่ซับซอนเกินกวาที่จะแกไขไดโดยความรูจากสาขาวิชาเดียว ที่มหาวิทยาลัยวิสคอนซินกรีนเบยมีคำขวัญในการศึกษาวา การเชื่อมโยงการเรียนรูสูชีวิต นักศึกษา ที่กรีนเบยจะไมเลือกศึกษาเพียงสาขาวิชาเอกเดียวแบบเดิมเชน ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร ฟสิกส เปนตน แตจะเลือกเรียนวิชาผสมผสานที่สามารถใชความรูในชีวิตจริงได เชน นักสิ่งแวดลอมจะไมเพียงศึกษาวิชา วิทยาศาสตรสิ่งแวดลอมเทานั้น เขาตองมีความรูทางดานรัฐศาสตร และสังคมวิทยาดวย หรืออธิบายให เขาใจงายขึ้น การบูรณาการศาสตรที่ใชในที่นี้ ก็คือการจัดโปรแกรมการเรียนโดยการเลือกศึกษาวิชาจากตาง สาขาทีเกี ่ ย่ วของ ทีจ่ ะมีสวนเสริมความรูสาขาวิ ชาทีศึ่ กษาอยู อันจะเปนประโยชนในการเขาใจปญหาหรือแกปญ หา ในการทำงานในชีวิตจริง
บทบาทและแนวคิดทางการศึกษา เปนที่ตระหนักกันดีวาความรูจะมีคุณคาเมื่อความรูมีประโยชนตอผูเรียนหรือตอบสนองความตองการของ ผูเรียน (relevance) หรือมีประโยชนทางสังคม ในปจจุบัน การศึกษาที่มีประสิทธิภาพตองสามารถชวยใหผูเรียน ใชความรู ทักษะ ในการแกปญหาพื้นฐานในชีวิตได การศึกษาเปนการเตรียมความรู ทักษะและทัศนคติสำหรับ บุคคลเพื่อการดำรงชีวิตอยางมีคุณภาพ ปญหาในชีวิตจริงมิไดแบงแยกออกเปนสวนๆ หากแตจะตองใช การบูรณาการความรูทั้งมวลเพื่อแกปญหา แตทั้งนี้มิไดหมายความวาความสำคัญของการศึกษาวิจัยใน ศาสตรหลักจะลดลง * คณะอนุกรรมการการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
18 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
บริบทที่เปลี่ยนไป ในอดีต ประเด็นในการศึกษาวิจยั จะเปนการแกปญ หาเชิงเดีย่ วทีไม ่ ซบั ซอน อยูใน วงจำกัดของศาสตรใด ศาสตรหนึง่ แตปจจุบนั ลักษณะของปญหาในการวิจยั มีความซับซอนมากขึน้ เปนพหุลักษณะ มีปจจัยทางสังคม และทางเทคนิคหลายปจจัยที่เกี่ยวพันระหวางสาขาวิชาความรู ตองการความรวมมือและปฏิสัมพันธระหวาง ศาสตร การพัฒนาความรูของศาสตรตางๆ ในศตวรรษที่ผานมาไดกาวหนาไปอยางมากโดยเฉพาะทางดาน วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแขนงตางๆ ประกอบกับความกาวหนา ความสะดวกและรวดเร็วของเทคโนโลยี สื่อสารและสารสนเทศในยุคดิจิตัล เรียกไดวาเปนการปฏิวัติประสิทธิภาพและศักยภาพของเทคโนโลยีคมนาคม ซึ่งมีผลทำใหโลกเปลี่ยนโฉมหนาไปอยางรวดเร็ว จำเปนที่วงการศึกษาตองตั้งโจทยใหม กำหนดกรอบความคิด และทัศนะเกี่ยวกับปญหาของโลกใหม โลกยุคดิจิตัลและความกาวหนาของการจัดระบบฐานขอมูลความรู ทำใหเกิดการขยายเครือขายความรูไปอยางไมมีขอบเขตจำกัด บุคคลที่มีความสามารถเขาถึงแหลงความรู ก็ยอมไดเปรียบ ในขณะเดียวกันปญหาของสังคมโลกปจจุบันก็มีความซับซอนมากขึ้นทั้งขนาดของปญหา และความรุนแรงของผลกระทบที่ตามมา เชน ปญหาความเสื่อมโทรมของสิ่งแวดลอม ปญหาโลกรอน เปนตน ซึง่ วงการศึกษาและจรรยาบรรณวิชาชีพคงไมสามารถเพิกเฉยได แนนอนวาปญหาเหลานีมิ้ ไดจำกัดอยูใน ขอบเขต ของศาสตรใดศาสตรหนึ่ง การแกปญหาจำเปนตองใชวิธีบูรณาการศาสตร และความรวมมือระหวางผูเชี่ยวชาญ ในสาขาวิชาตาง ๆ เชนเดียวกับการแกปญ หาของมนุษยและสังคมหลายปญหาทีมี่ ความซับซอนมาก ตัวอยางเชน การรักษาโรคเอดส ที่ตองการการวิจัยทางดานเภสัชศาสตร การศึกษาทางคลินิก ความรูทาง สถิติในการสำรวจ และวิธีการใหการศึกษา ซึ่งการดำเนินการโครงการเชนนี้ยอมมีนัยสำคัญทางเศรษฐกิจและสังคมดวย
แนวคิดเกี่ยวกับคุณลักษณะปจเจกบุคคล ปจจุบันการพิจาณาคุณลักษณะปจเจกบุคคล อาจเปรียบไดกับการบูรณาการศาสตรในการแกปญหา สมัยกอนบุคคลแตละคนมีความหมายเปนเพียงอนูเล็กๆ ของสังคม ตองการความรูเพียงเพื่อใหสามารถ ปฏิบัติงานไดก็พอแลว การที่จะไปมีสวนเกี่ยวของกับปญหาของสังคมใหญถือวามิใชความรับผิดชอบของตน จึ ง ไม น า ประหลาดใจ ที ่ การ แบ ง ขอบเขต สาขา วิ ช าการ ก็ เป น ไปตาม การ แบ ง กลุ ม ของ ชน ชั ้ น ใน สั ง คม แตในความเปนจริงปจจุบนั ในยุคทีความรู ่ ได ขยายตัวเต็มทีและ ่ มีความกาวหนาอยางรวดเร็ว ทำใหชวงความตาง ระหวางสาขาวิชาจะแคบลงเรื่อยๆ คานิยมเกี่ยวกับความรูและบทบาทที่บุคคลพึงมีในสังคมและสิ่งแวดลอม ทางวัฒนธรรมก็เปลี่ยนไปเชนเดียวกัน ในสังคมประชาธิปไตย การเขาไปมีสวนรวมในสังคมเปนไปตามหลักการ แนวคิดของระบอบการปกครอง บุคคลจึงไมเพียงแตรับรูป ญหารวมสมัยเทานัน้ แตตองมีความสามารถทีจ่ ะเขาใจ ปจจัยทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และเห็นความสัมพันธระหวางปจจัยเหลานี้ที่มีผลตอชีวิตความเปนอยูของ บุคคลในสังคมโดยรวม และมีสวนรับผิดชอบในการพัฒนาชุมชนและสังคม การมีความรูที่จะเขาใจความเปนไปของสังคมถือเปนเรื่องที่มีความจำเปน ทุกคนตระหนักดีวาสื่อสาร มวลชนไดมีบทบาทสำคัญในสังคมปจจุบัน มีการสงขาวสารที่มีปริมาณมากเกินกวาที่บุคคลคนหนึ่งจะรับได ทั้งหมด มีทั้งขอเท็จจริงเชิงปริมาณ ความคิดเห็นสวนบุคคล การโฆษณาชวนเชื่อ ฯลฯ บุคคลจึงตองสามารถ
19 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ทำความเขาใจ แยกแยะ ประเมิน และเลือกใชสารสนเทศ เปนกรอบในการเขาใจสังคมและมีชีวิตในสังคม อยางมีประสิทธิภาพ เชนเดียวกัน งานวิจัยทางจิตวิทยาที่ศึกษาบุคลิกภาพของมนุษยในการเรียนรู และไดแบง ความรูหรือทักษะออกเปนสามดาน คือดานพุทธิศึกษา จริยศึกษา และหัตถศึกษา เมื่อศึกษาลึกลงไปก็พบวา องคประกอบทั้งสามสวนมีความเกี่ยวพันกันอยางมากในการพัฒนาความรู การใชความรู และทักษะชีวิต ไมสามารถแบงแยกเปนสวน ๆ ได
การนำแนวคิดการบูรณาการศาสตรไปใช แนวคิดการบูรณาการศาสตร จะสามารถนำไปใชในทางปฏิบัติในการแกปญหาการเรียนการสอน และการวิจัยไดอยางไร ในประเด็นนี้ไดมีการพิจารณาใน 4 รูปแบบ (ยูเนสโก 1985) โดยใชประเด็นปญหา เปนตัวตั้ง ดังนี้ 1. การบูรณาการศาสตรที่ใกลเคียง (Interdisciplinarity of neighbouring disciplines) รูปแบบนี้ เปนกรณีปญหาเกี่ยวของมีความสัมพันธกับศาสตรที่ใกลเคียงกันสองศาสตร ซึ่งความรูทั้งสอง ศาสตรจะมีสวนชวยในการแกปญหาในการสอน และการวิจัย เชน การสอนภาษาตางประเทศตองอาศัยความรู และวิธีการศึกษาของภาษาศาสตร และวิธีการสอนภาษาตางประเทศมาประกอบกัน เพื่อเขาใจธรรมชาติของ ผูเรียนและการไดภาษา ทั้งสองศาสตรยังคงลักษณะเฉพาะของตนเองอยู ปญหาคือทำอยางไรบัณฑิตจึงจะ มีสมรรถนะทางภาษา ทั้งภาษาไทยและภาษาสากลไดมาตรฐาน 2. การบูรณาการปญหา ((Interdisciplinarity of problems) รูปแบบนี้ ใชในกรณีกลุมปญหาที่ไมสามารถกำหนดใหอยูในศาสตรหนึ่งศาสตรใดได โดยเฉพาะปญหา ของมนุษยชาติหรือสังคม เนื่องจากมีปจจัยเหตุตาง ๆ จากหลายมิติที่เกี่ยวของกับปญหา ในการวิเคราะห และกำหนดขอบเขตของปญหาตลอดจนการกำหนดวิธีการศึกษาหาทางแกปญหา จำเปนตองมีความรวมมือ ทางวิชาการและใชความรูหลายสาขาเขามาชวยแกปญหาเชน ปญหาโลกรอน เปนตน 3. การบูรณาการวิธีการ (Interdisciplinarity of methods) รูปแบบนี้ หมายถึงวิธีการในศาสตรหนึ่งสามารถนำไปใชในการวิจัยหรือการสอนของศาสตรอื่นๆ เชน Game theory, Problem based learning เปนตน ปญหาการสอนใหผูเรียนพัฒนาทักษะการคิด วิเคราะห การตัดสินใจ จะใชวิธีใดที่ไดผล ผูสอนตองเตรียมตัวปรับเปลี่ยนวิธีการสอนอยางไร 4. การบูรณาการแนวคิด ( Interdisciplinarity of concepts) รูปแบบนี้ หมายถึงกรณีที่แนวคิดที่พัฒนาในศาสตรหนึ่งๆ นำไปบูรณาการกับศาสตรอื่น หรือแทน รูปแบบและแนวคิดทีใช ่ อยู เชน การหาทางออกในการแกปญ หาความขัดแยงในสังคมไทยปจจุบนั ปญหาความ แตกตางทางแนวคิดเกี่ยวกับรูปแบบการปกครองระบอบประชาธิปไตยโดยมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข จะนำไปสูความแตกแยกของสังคมถาขาดความรวมมือระหวางบุคคลจากศาสตรตางๆ ที่จะชวยเสนอแนวคิด หาทางออกอยางสมานฉันท ปญหาทีจ่ ะตองชวยกันกำหนดคือเปาหมายของสังคมไทยคืออะไร การเปลีย่ นแปลง โดยขาดการบูรณาการฐานภูมิปญญาไทยจะทำใหคนไทยมีความเปนอยูดีขึ้นและมีความสุขจริงหรือ
20 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ปญหาอุดมศึกษาไทยปจจุบัน อุดมศึกษาไทยในสองทศวรรษที่ผานมามีการขยายตัวเชิงปริมาณอยางรวดเร็ว มีผลตอคุณภาพผลผลิต โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับคุณภาพของบัณฑิต (สุธรรม อารีกุล และคณะ 2540 อางในรายงานการวิจัย เรื่องรูปแบบ ที่เหมาะสมในการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย) ดังนี้ q ปญหาเกี่ยวกับความสามารถทางภาษา q ปญหาทางดานคุณธรรมจริยธรรม q ปญหาความรูความสามารถทางวิชาการ q ปญหาขาดความสามารถในเชิงคิด วิเคราะห และการคิดเชิงบูรณาการ การมองประเด็นปญหา ตลอดจนวิธีการแกปญหาแบบแยกสวน q ปญหาดานขาดการเรียนรูการใชเทคโนโลยีสมัยใหม q ป ญ หา การ ขาด นิ ส ั ย ใฝ ร ู ความรู รอบตั ว ทั ่ ว ไปทาง การเมื อ ง เศรษฐกิ จ สั ง คม ของ บั ณ ฑิ ต ยังมีไมมากพอ การวิจัยเรื่อง สัตตศิลา หลักเจ็ดประการสำหรับการเปลี่ยนผานการศึกษาเขาสูยุคเศรษฐกิจฐานความรู (ไพฑูรย สินลารัตน และคณะ, 2550, หนา จ) กลาววาการใชกระบวนการและวิธีการทางการศึกษาเพื่อสราง คนไทย ใหมีคุณลักษณะของคนที่อยูในยุคสังคมเศรษฐกิจฐานความรู ตองมีวัฒนธรรมของการสราง และได กำหนดคุณลักษณะที่จำเปนในวัฒนธรรมการสราง โดยเปรียบเทียบกับลักษณะผูเรียนในวัฒนธรรมการรับ ดังนี้ ลักษณะผูเรียนในวัฒนธรรมการรับ
ลักษณะผูเรียนในวัฒนธรรมการสราง
เชื่อตามที่ไดฟง ขาดความมั่นใจ ไมอดทน/ ไมชอบทำงานหนัก ไมแสวงหาขอมูล ขาดความกระตือรือรน คิดตามแบบเดิม เปนผูบริโภค ทำอะไรแตพอผาน ทำงานคนเดียว ไมนึกถึงสวนรวม เอาตัวเองรอด ขาดคุณธรรมจริยธรรม ไมสนใจสันติวีธี ขาดอัตลักษณไทย
รูจักคิดวิเคราะห มั่นใจในตนเอง อดทนทำงานหนัก แสวงหาความรู กระตือรือรนในความรู คิดสรางสรรค เปนผูผลิต มุงความเปนเลิศ ทำงานเปนทีม รับผิดชอบตอสวนรวม คำนึงถึงสังคม มีคุณธรรม ยึดมั่นในสันติธรรม มีความเปนไทย
21 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
และ ความ มุงหวัง คุณลักษณะ ของ บัณฑิตไทย ตาม แผน พัฒนา อุดมศึกษาระยะยาว 2550-2565 (ดร.สรรค วรอินทร) ประกอบดวย q การเรียนรูและพัฒนาตนเองอยางตอเนื่อง q การเรียนรูวิชาการวิชาชีพเชิงปฏิบัติจริง q สรางคุณลักษณะผูประกอบการ q ความสามารถทางภาษาและวัฒนธรรม q พหุวัฒนธรรมและสันติวิธีในการแกปญหา q คานิยมไทย ประเพณีและวัฒนธรรม q ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง q สิทธิมนุษยชนและประชาธิปไตย เมื่อพิจารณาปญหาคุณภาพบัณฑิตในระยะที่ผานมา ในยุคที่การอุดมศึกษาเปดกวางใหผูที่ตองการ เขาศึกษาไดศึกษา การขยายตัวเชิงปริมาณอยางรวดเร็วทำใหระบบอุดมศึกษาปรับตัวไมทัน ตั้งแตการไมเขาใจ ผูเรียนที่มีภูมิหลังตางกัน วิธีการสอนนักศึกษากลุมใหญที่มีความสามารถแตกตางกัน ความสนใจตางกัน ระบบ อาจารยที่ปรึกษาตลอดจนสิ่งอำนวยความสะดวกและแหลงเรียนรูไมพอเพียง และเมื่อพิจารณาสังคมอนาคต ที่ซับซอนขึ้น ที่บุคคลตองมีความรู ทักษะ ทัศนคติ ที่พรอมจะรับการเปลี่ยนแปลง ทำใหตองกลับมาพิจารณา บทบาทของการศึกษาในยุคเปลี่ยนผาน และจำเปนตองเปลี่ยนแปลงอยางกาวกระโดด โครงการพัฒนาบัณฑิต อุดมคติไทยจึงเปนรูปแบบหนึ่งของความรวมมือระหวางนักวิชาการสาขาวิชาตางๆ ที่มีเปาหมายรวมกันคือ การสรางบัณฑิตที่มีคุณลักษณะพึงประสงคเหมาะสมกับสังคมไทยและอนาคต
โครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เปนกิจกรรมที่ริเริ่มโดยทบวงมหาวิทยาลัยขณะนั้น โครงการฯ ไดรับอนุมัติจากคณะรัฐมนตรีในการประชุมเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2540 วัตถุประสงคของโครงการคือ 1. เรงรัดและพัฒนาศักยภาพของนักเรียน นิสิต นักศึกษา ใหมีความรูอยางแทจริงในสาขาวิชาการ วิชาชีพ ควบคูกับการมีคุณธรรมจริยธรรม เปนบัณฑิตที่มีคุณภาพและเปนที่พึงประสงคตามความตองการ ของตลาดแรงงาน สังคม และประเทศ 2. พัฒนากระบวนการจัดการเรียนการสอนและกิจกรรมเสริมตางๆ ที่เสริมสรางกระบวนการเรียนรู รวมกัน นำภูมิปญญาไทยมาบูรณาการใหเหมาะสมกับทองถิ่น ชุมชน และความกาวหนาทางดานวิชาการ วิชาชีพ เพื่อกาวไปสูความเปนสากล 3. ใหแนวคิดและแนวทางการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดขยายผล และมีความสัมพันธตอเนื่อง ไปทุกระดับการศึกษา สามารถประเมินและตรวจสอบคุณภาพการศึกษาได ในการดำเนินงาน ทบวงมหาวิทยาลัยไดแตงตั้งคณะอนุกรรมการประสานการดำเนินกิจกรรมพัฒนา บัณฑิตอุดมคติไทย ซึง่ ประกอบดวยอาจารยจากหลายสาขาวิชา จากสถาบันอุดมศึกษาตางๆ มารวมกันทำหนาที่ วางแผนพัฒนา กำหนดทิศทางและแนวทางดำเนินกิจกรรมตามวัตถุประสงค ในชวงสิบปที่ผานมา มีการทดลอง พัฒนากิจกรรมซึ่งไดผลดี และไดเผยแพรไปยังสถาบันอุดมศึกษาผานเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย
22 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
6 เครือขาย แบงตามภูมิภาคตาง ๆ รูปแบบกิจกรรมโดยเนนการสรางคุณธรรมจริยธรรมประกอบดวย 1. การสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรมในกิจกรรมพัฒนานิสิตนักศึกษาของสถาบัน 2. การสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรมในการเรียนการสอนรายวิชา 3. การสรางรายวิชาใหม เพื่อสรางทักษะชีวิต ความสามารถในการแกปญหา มีทักษะในการวิเคราะห อีกทั้งปลูกฝงคุณธรรมจริยธรรมที่จำเปนสำหรับชีวิตและสังคมที่ดีงาม แนวทางการสรางรายวิชาใหมมีดังนี้ q ศึกษาสภาพแวดลอม สถานการณปจจุบันของประเทศและสังคมโลก q กำหนดคุณลักษณะที่พึงประสงคที่จะใหเกิดกับผูเรียน q สังเคราะหเปาหมาย รูปแบบเนื้อหา วิธีการสอน สื่อ การวัดผล q ปรับปรุงรูปแบบ เนื้อหา วิธีการสอนใหเหมาะสมยิ่งขึ้น
บทสรุป การทำงานรวมกันของผูที่มีความรูเฉพาะดานในการแกปญหา ทั้งดานการสอน การวิจัยที่เปนความสนใจ รวมกัน เชนการสอนและปลูกฝงคุณธรรมจริยธรรม รวมทั้งการแกปญหาทางสังคม ตองเริ่มจากการมีศรัทธา ตอรูปแบบการทำงานรวมกันแบบบูรณาการศาสตร การรับฟงแนวคิดที่แตกตางอยางเปดใจ มีทักษะในการ สื่อสารขามสาขาวิชาและทำงานเปนทีม การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติเปนงานรวมกันของทุกศาสตรที่เปดสอน ในมหาวิทยาลัย ในระยะที่ผานมา ทางโครงการฯ ไดจัดประชุมใหมีการแลกเปลี่ยนเรียนรูการบริหารจัดการ เปนประจำ เพื่อใหการดำเนินงานมีความตอเนื่อง มีการติดตามผลการดำเนินงานประกอบการวิจัยเพื่อรวบรวม แนวปฏิบัติที่ดี ทำการเผยแพรไปสูหนวยงานและสถาบันการศึกษา เพื่อพัฒนาการดำเนินงานใหมีประสิทธิภาพ เพื่อบรรลุเปาหมายรวมกัน นั่นคือการสรางบัณฑิตคุณภาพที่สอดคลองกับความคาดหวังของสังคม
เอกสารอางอิง คณะกรรมการ อุดมศึกษา, สำนักงาน. “รายงานการวิจัยเรื่อง การศึกษา วิเคราะห รูปแบบที่เหมาะสม ในการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย.” กรุงเทพฯ : หางหุนสวนจำกัด ภาพพิมพ, 2546. ไพฑูรย สินลารัตน และคณะ. สัตตศิลา หลักเจ็ดประการสำหรับการเปลี่ยนผานการศึกษาเขาสูยุคเศรษฐกิจ ฐานความรู. กรุงเทพฯ : โรงพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2550. สรรค วรอินทร. “แผนพัฒนาอุดมศึกษา 15 ป กับทิศทางการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม.” กรุงเทพฯ : ม.ป.ท., 2551. (อัดสำเนา). Online access: http://www.uwgb.edu/iia//index.htm Unesco. “Interdisciplinarity and General Education.” Paper presented at UNESCO International Symposium on Interdisciplinarity and General Education at Headquarters, Paris, 1985.
`
แนวคิดพื้นฐานเพื่อการปฏิรูปการเรียนรู ผูชวยศาสตราจารยกิตติภูมิ มีประดิษฐ*
1. บทนำ ปญหาที่สำคัญในการพัฒนาศักยภาพของคนสวนใหญจะอยูในดานคุณภาพการศึกษาของประชากร ซึ่งยังเปนปญหาตอเนื่องและตองเรงรัดแกไขอยางเรงดวน นอกจากนั้นการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานยัง ไมสามารถจัดไดทั่วถึงในกลุมเด็กดอยโอกาส เชน เด็กเรรอน เด็กยากจน และเด็กชนกลุมนอย เปนตน และ เปนที่ยอมรับในหมูนักการศึกษาและนักวิชาการทั่วไปวาการวางรากฐานการพัฒนาศักยภาพของคนจะตอง ใชการศึกษาเปนเครื่องมือ ตองมีการวางรากฐานการจัดการศึกษาและการพัฒนาทักษะฝมือแรงงานใหขยาย การบริการครอบคลุมไดกวางขวางขึ้น โดยการดำเนินงานทางดานการศึกษาตองสามารถใหการศึกษาในระดับ ตางๆ ครอบคลุมประชากรในวัยเรียนไดมากขึน้ สวนการใหบริการการศึกษาแกเด็กดอยโอกาสประเภทเด็กพิการ เด็กเรรอน ซึ่งสวนใหญยังไดรับบริการไมทั่วถึง เนื่องจากความตองการของผูดอยโอกาสแตละกลุมมีความ แตกตางกันมาก ยิง่ ถากระบวนการเรียนรูที ทำ ่ กันอยูใน บางแหงเนนทีการ ่ สอน (Teaching) แบบครูเปนผูส อนมาก เกินไป การทำเชนนี้ไมชวยใหเด็กผูเรียนสามารถพัฒนาตนเองไดสูงสุดตามศักยภาพได จึงมีความจำเปนที่จะ ตองปรับเปลีย่ นเสียใหม ใหมีกระบวนการเรียนรูที เน ่ นเด็กเปนศูนยกลาง เพือ่ ใหเด็กพัฒนาศักยภาพตนเองไดอยาง เต็มที่อยางรอบดานทั้งความรูความสามารถและคุณลักษณะสามารถเรียนรูวิธีคิดวิเคราะหอยางมีเหตุผล วิธีการแสวงหาความรูเพิ่มเติมและมีการเรียนรูทักษะชีวิตที่จำเปนในการพัฒนาตนเอง ในระบอบประชาธิปไตย โอกาสทางการศึกษาของคนทั้งมวลมีความสำคัญยิ่ง เพราะการศึกษาเปนปจจัยที่สำคัญที่ทำใหคนเทาเทียมกัน ในสังคมตางๆ มักมีชัน้ วรรณะทีทำ ่ ใหคนไมเทาเทียมกัน หลักการสำคัญในทางพุทธศาสนา บุคคลไมวา ชาติตระกูล อยางไร แตเมื่อมาบวชก็เสมอภาคกันหมด การบวชคือการมีสิกขาหรือศึกษา หรือการเปนบุคคลเรียนรูนั่นเอง ฉะนั้น การศึกษาอยางทั่วถึง และการศึกษาที่มีคุณภาพดีที่ทำใหบุคคลเปนอิสระ พึ่งตนเองได เปนปจจัยพื้นฐาน ของประชาธิปไตย สื่อสารมวลชนที่เปนอิสระ เปนกลาง และมีความสามารถสูง มีความสำคัญในการพัฒนา ศักยภาพของประชาชนโดยทั่วถึงและรวดเร็ว ความแตกฉานทางสติปญญาของคนทั้งมวล คือการพัฒนา ประชาธิปไตย ซึง่ กระบวนการตางๆ ทีกล ่ าวมานีเป ้ นสิง่ จำเปนทีต่ องกระทำใหปรากฏผลเปนรูปธรรมอยางเรงดวน และการดำเนินการตองกระทำอยางตอเนือ่ งเปรียบเสมือนเปนบทบัญญัตทีิ นั่ กการศึกษาไทยจะตองรูแจ งเห็นจริง และไมสามารถปฏิเสธความรับผิดชอบของตนตอกระแสการปฏิรูปการเรียนรูได
* ผูอำนวยการสำนักวิชาศึกษาทั่วไป มหาวิทยาลัยศรีปทุม ประธานคณะอนุกรรมการดำเนินกิจกรรมการสรางรายวิชาและ การจัดการเรียนการสอนในหมวดวิชาศึกษาทั่วไปเพื่อพัฒนานิสิตนักศึกษา
24 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
2. สภาพแวดลอมที่เรงรัดใหตองปฏิรูปการเรียนรู ในการสรางสรรคอนาคตของประเทศชาติ เราตองกำหนดวาเราอยากเห็นอนาคตของมนุษยเปน อยางไร เราตองคำนึงถึงสภาพความเปนจริงในปจจุบันและแรงผลักดันตางๆ ที่เปนตัวกำหนดการเปลี่ยนแปลง ที่จะเกิดขึ้นกับโลกหรือประเทศไทยในอนาคต แรงผลักดันหลักๆ ที่กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับมนุษย ประเทศ และโลก มีอยูประมาณ 10 แรงผลักดัน (ดิเรก พรสีมา, 2543 : 6) คือ (1) ปริมาณและคุณภาพประชากร (2) สถานภาพของทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดลอมและมลพิษ (3) ความเจริญกาวหนาทางวิทยาศาสตร เทคโนโลยี และเทคโนโลยีสารสนเทศ (4) สภาพเศรษฐกิจ (5) สภาพและความรุนแรงของปญหาสังคม ความยากจน สิ่งเสพติดและเอดส (6) สภาพและความรุนแรงของปญหาดานคุณธรรม จริยธรรมและคานิยม (7) การดูแลและสงเสริมผูด อยโอกาสและผูมี ความสามารถพิเศษ (8) คุณภาพและบริการเพือ่ การพักผอนหยอนใจ (9) ความเปนประชาธิปไตยและการทุจริตคอรัปชั่นและ (10) คุณภาพและความทั่วถึงของบริการทางการศึกษา แรงผลักดันตางๆ เหลานี้เกี่ยวของสัมพันธกัน การเพิ่มหรือลดแรงผลักดันอยางใดอยางหนึ่งจะสงผลกระทบ ใหเกิดการเปลี่ยนแปลงตอแรงผลักดันทางสังคมอื่นๆ อยางหลีกเลี่ยงไมได เรามักพูดกันมากวาคนเปนทรัพยกรมนุษย และเราจะพัฒนาทรัพยากรมนุษย แตบางทีเราอาจจะเพลิน ลืมไปวา ทรัพยากรมนุษยเปนศัพทคอนขางใหม มีอายุไมนานเทาไร และเกิดขึ้นเพื่อสนองแนวคิดในการพัฒนา แบบที่เรากำลังติเตียนกันอยูวาผิดพลาดมีโทษรายและจะตองเลิก นักเศรษฐศาสตรมองมนุษยเปนเครื่องมือ หรือเปนทุนที่จะใชสนองวัตถุประสงคอยางใดอยางหนึ่ง เชนเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจ หรือเพื่อพัฒนาสังคม แตความจริงมนุษยคงไมใชมีความหมายเพียงเทานั้นเราควรมองมนุษยในฐานะที่เปนคนเพื่อตัวของเขาเองดวย ซึ่งเปนชีวิตที่มีคุณคา มีความหมายในตัวของตัวของเขาเอง แตทั้งนี้ไมใชจะเลิกความหมายที่เปนทรัพยากร ไปเสียเลยคือจะตองใหมีความหมายทั้งสองอยาง ทั้งในแงที่มนุษยเปนทรัพยากร และในแงของความเปนมนุษย ที่มีคุณคามีความหมายในตัวเองและความหมายในแงหลังนี้มีความสำคัญมาก โดยเฉพาะการศึกษาจะตอง พัฒนาคนโดยมีจุดหมาย ใหเปนชีวิตที่มีคุณคาในตัวของเขาเอง ใหเปนชีวิตที่งดงามและสมบูรณในตัวเอง ซึ่งอาจจะใชคำวา เพื่อความเปนมนุษยที่สมบูรณ ขอนาสังเกตตอไปคือศัพทคำวา สังคมแหงการเรียนรู ซึ่งแปลมาจาก Learning society แลวก็มีวัฒนธรรมแหงการเรียนรู Learning culture หรือแมแตคำวา Knowledge society ในเรื่องนี้เราคงจะตองถามกันเหมือนกันวา ที่วาสังคมของการเรียนรูนั้นคืออยางไร เพราะวาการที่เราสนับสนุนใหคนมีการเรียนรูมากนั้น ถาการเรียนรูนั้นเปนไปในทางสนองแนวคิดแบบเดิม เชน แนวคิดแบบหาผลประโยชนตามลัทธิทุน ก็เทากับวาเราสงเสริมใหมนุษยเรียนรูไป เพือ่ จะไดพัฒนาความสามารถ ใหมากยิง่ ขึน้ ในการหาผลประโยชน เชนนีเป ้ นตน เพราะฉะนัน้ จะตองมีความชัดเจนในความหมายและวัตถุประสงค ของการเรียนรู (พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตโต), 2540, 12)
3. ความจริงเกี่ยวกับการเรียนรู กอนที่จะกลาวถึงการปฏิรูปการเรียนรูเรานาจะทำความเขาใจกอนวาความรูและปญญาคืออะไร และ กอนที่จะกลาวถึงการปฏิรูปการเรียนรูเรานาจะทำความเขาใจกอนวาความรูและปญญาคืออะไร และความ เขมแข็งทางปญญาเกิดขึ้นไดอยางไร เนื่องจากการศึกษาของไทยสวนใหญไมไดศึกษามาจากฐานของ ความจริง คนไทยที่มีการศึกษาจึงเปนคนที่ไมรูความจริง สังคมไทยจึงเปนสังคมที่ใชความจริงนอยเพราะเรา
25 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
จัดการศึกษาไปเรื่อยๆ โดยไมทำความเขาใจเกี่ยวกับความรูหรือญาณวิทยา เสียกอนยิ่งเรื่องปญญาดวยแลว เรายิ่งไมสนใจ การศึกษาเปนเพียงการสอนเทคนิคเพื่อนำไปใช แตไมใชใหเกิดปญญาเพื่อความเปนมนุษย ในการศึกษาทั้งหมดตองกลับไปตั้งคำถามทางญาณวิทยาวา ความรูคืออะไร ปญญาคืออะไร (ประเวศ วะสี, ม.ป.ป., อางถึงโดย สัญลักษณ เทียมถนอม, 2544 : 124-125) สำหรับสิ่งที่ตอเชื่อมระหวางความรูและ ปญญาคือการรู ผูสอนทุกคนจะตองทราบวาการรูแบงออกเปน 4 ระดับ (ชัยอนันต สมุทวณิช, 2543 :185) คือ (1) การไมรูวาไมรู นับวาเปนสถานการณที่สุดโดง และไมสามารถกอใหเกิดการเขาถึงตัวความรูได (2) การไมรูวารู หลายเรื่องเกี่ยวของกับสัญชาตญาณ บางก็วาความสามารถในการรูจักภาษาเปนเรื่องที่บรรจุ อยูในยีนสของมนุษยมาตั้งแตปฏิสนธิโดยที่คนเราไมรูวาเรารูหรือเกิดจากการระลึกไมได จึงไมรูวารูสวนผูที่ ระลึกชาติไดนัน้ คือผูที จำได ่ จากการถูกสะกดจิต สิง่ ทีสั่ ง่ สมอยูใน จิตใตสำนึกจึงปรากฏขึน้ การไมรูว า รูนี ้ เปนเรือ่ ง ของจิตใตสำนึกซึ่งคน ๆ หนึ่งเคยรูแตระลึกไมได (3) การรูวาไมรูเปนสภาวะที่อาจกอใหเกิดการเรียนรูก็ได ถาผูรู วาไมรูไมมีความอยากที่จะขจัดความไมรูนั้นเสีย ไมวาจะถูกบังคับใหเรียนมากอยางไรก็เกิดความรูไดยาก และเมื่อเลือกไดไมถูกตอง ถูกบังคับหรือกำหนด ก็จะไมขวนขวายดวยตนเองที่จะรู และ (4) การรูวารู เปนสภาวะ ที่เปนอุดมคติ และเปนเปาหมายสูงสุดของการเรียนรู โดยเฉพาะการรูจักตนเอง ดังนั้นเมื่อเราพูดถึงกระบวนการ เรียนรู เราจะตองทำความเขาใจและแยกแยะระหวางการรูและความรูกอน ซึ่งในมุมมองของ ศาสตราจารย นพ.อารี วัลยะเสวี แลว “ปญญาคือ สามารถเอากอนความรูนี่ มาเกี่ยวเนื่อง มาโยงกัน มาโยงกันวา เหตุปจจัย เหตุปจจัย เหตุปจจัย มาถึงเกิดปญญา แลวปญญานี่แหละนำ มาสูการแกปญหา มีความรูอยางเดียวไมสามารถแกปญหาไดถึงจะแกก็แกในปญหาที่ไมสมบูรณ ยกตัวอยาง มาเลเรีย เรารูวิ ธฆี าเชือ้ มาเลเรียก็จบแตพอเรือ่ งของเบาหวานมันไมจบอยางมาเลเรีย เพราะเบาหวานมันเกิดจาก พฤติกรรมการกิน อาหารที่กินแตบางคนก็วากรรมพันธุก็มีสวน “(อารี วัลยะเสวี ,ม.ป.ป., อางถึงโดย สัญลักษณ เทียมถนอม , 2544 :48) จากมุมมองดังกลาวทำใหสังคมไทยตองเริม่ แกไขตัง้ แตเรือ่ งองคความรู วิธกี ารหาความรู หรือกระบวนการแสวงหาความรูตองมีทั้งในตัวบุคคล ตองมีทั้งในองคกร ตองมีทั้งในสังคม จึงจะทำใหเกิดสังคม แหงการเรียนรูได ธรรมชาติของสังคมไทยมักชอบสอนใหเด็กทองจำ ทั้ง ๆ ที่ศาสนาพุทธโดยสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงกลาววา อยาเชื่อตามกาลามสูตร อยาเชื่อตามอาจารยวา อยาเชื่อตามคนนั้นวา อยาเชื่อตาม คนนีว้ า ตองประสบดวยตนเอง ตองคิดดวยตนเองแลวจึงเชือ่ ซึง่ ทัง้ หมดนีมี้ ในกาลามสูตร กาลามสูตรไมเปนเพียง แตหลักการแหงความรู การเสาะแสวงหาความรู การนำความรูสูการปฏิบัติ และการทดสอบความรูจากโลก ที่เปนจริง แตเปนหลักการของเหตุผลและการยืนยันความจริงที่ปรากฏใหปรากฏเปนหลักการอันเปนแกนแท ของวิทยาศาสตร แตสังคมไทยก็ทองกาลามสูตรโดยไมดูวิธีการหาความรูโดยกาลามสูตร ซึ่งในโลกอนาคต การโยงใยความรูซึ ง่ กันและกันจะทำใหทุกคนไดเรียนมากขึน้ และมีวิธกี ารหาความรูโดย วิธกี ารตางๆ ดังนัน้ ถาใคร ที่รูวิธีการสื่อ เรียนรูจากอันนี้มันก็จะไดเปรียบ เพราะการเรียนรูมันเปนหัวใจของโลก ไมใชองคความรูแต สังคมไทยเราไปเนนที่องคความรู ซึ่งควรเนนที่วิธีการหาความรู กระบวนการเรียนรู องคความรูที่เขามีมีอยูแลว เราก็ตองรู ตองเพิ่มไปจากนั้น ตองรูโดยวิธียืนบนไหลยักษไมใชเริ่มจากก.ไกใหม (สิปปนนท เกตุทัต, ม.ป.ป., อางถึงโดย สัญลักษณ เทียมถนอม, 2544 : 109-110) ตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 และที่แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 กำหนดแนวการจัดการศึกษาของประเทศไวในหมวดที่ 4 ตัง้ แตมาตราที่ 22 ถึงมาตราที่ 29 ซึง่ ในภาพรวมตองการ
26 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ใหมีการปฏิรูปการเรียนการสอนที่เนนผูเรียนเปนสำคัญ ถือวาผูเรียนทุกคนสามารถเรียนรูและพัฒนาตนเองได โดยคำนึงถึงหลักจิตวิทยาในการจัดการเรียนการสอนที่ตองพัฒนาขีดความสามารถของตนเองใหเปนไปตาม ธรรมชาติที่สอดคลองกับความถนัดและความสนใจของผูเรียน การจัดการเรียนรูที่เนนผูเรียนเปนสำคัญ จึงมีเปาหมายที่สำคัญที่สุด คือ การจัดการใหผูเรียนเกิด การเรียนรู ซึ่งเนนความตองการ ความสามารถ ความสนใจ และวิธีการเรียน โดยครูเปนผูอำนวยความสะดวก ที่จะกอใหเกิดการเรียนรู โดยมีความเชื่อพื้นฐานอยางนอย 3 ประการ คือ (นวลจิตต เชาวกีรติพงศ และคณะ, 2545 : 11) คือ (1) เชื่อวาทุกคนมีความแตกตางกัน (2) เชื่อวาทุกคนสามารถเรียนรูได และ (3) เชื่อวาการ เรียนรูเกิดไดทุกที่ทุกเวลา นั่นก็คือการที่จะใหบรรลุเปาหมายการศึกษาตามมาตรฐานการศึกษาของชาติ คือ ตองการใหคุณลักษณะที่พึงประสงคของคนไทย เปนคนเกง ดี มีสุข โดยมีการพัฒนาที่เหมาะสมกับวัย พัฒนาคน ตามธรรมชาติ และศักยภาพตรงตามความตองการ ทั้งในดานทางกายและจิตใจ สติปญญา ความรูและทักษะ คุณธรรมและจิตสำนึกที่พึงประสงค และอยูในสังคมไดอยางปกติสุข ตัวบงชี้ดานผูเรียนเปนสำคัญ (พิมพพันธ เดชะคุปต, 2544) ควรมีดังนี้ 1. ผูเรียนสรางความรู (Construction) รวมถึงสิ่งประดิษฐดวยตนเอง 2. ผูเรียนใชทักษะกระบวนการ (Process skills) คือกระบวนการคิดและกระบวนการกลุมสรางความรู ดวยตนเอง 3. ผูเรียนมีสวนรวมในการเรียน (Participation) และมีปฏิสัมพันธ (Interaction) 4. ผูเรียนสามารถนำความรูไปใชได (Application) โดยนัยดังกลาวขางตน ในการจัดการเรียนการสอน โดยเฉพาะในระดับอุดมศึกษา จึงไดกำหนด ลักษณะของผูเรียนเพื่อเปนแนวทางการจัดการศึกษาไวในแผนพัฒนานักศึกษา ในระดับอุดมศึกษา ฉบับที่ 9 (พ.ศ.2545 - 2549) (สำนักงานปลัดทบวงมหาวิทยาลัย, 2543) ดังนี้ 1. มีความรูทักษะ (ดานวิชาการ วิชาชีพ) และความสามารถระดับสากล เรียนรู (ใฝรู) ตลอดชีวิต มีสติปญญาและวิจารณญาณ มีวิธีคิดอยางเปนระบบและสามารถแกไขปญหาได 2. มีจิตสำนึกและภาคภูมิใจในความเปนไทย สามารถใชภูมิปญญาไทยในการพัฒนาประเทศ 3. มีจิตสำนึกและศักยภาพในการสรางงาน 4. มีคุณธรรมจริยธรรม วินัย ความรับผิดชอบ และความเปนผูนำ 5. มีความเปนประชาธิปไตย 6. ตระหนักในคุณคาทรัพยากร ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่น ในการวางแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2551-2565) ไดตอยอดแนวคิดขางตน โดยกำหนดแนวทางพัฒนา เยาวชน นักศึกษาและบัณฑิตในอนาคตวา (สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา, 2550, : 20) “...อุดมศึกษาควรสงเสริมกิจกรรมนอกหลักสูตร เพื่อเพิ่มพื้นที่การเรียนรูของเยาวชนและนักศึกษา ในรูปแบบของทักษะชีวิต ทักษะสังคม(Socialization) สมรรถนะพื้นฐานที่ขามพื้นความรูวิชาการ (Base line competencies) การสะสมความรูและความสามารถเชิงบูรณาการที่ผังตัว (Tacit Knowledge and ability)….” “...นอกเหนือจากวิชาการแลว อุดมศึกษาควรจัดใหมีการเรียนการสอนและกิจกรรมโดยเฉพาะ อยางยิ่ง พัฒนาการทางดานการสื่อความ การตัดสินใจ การพัฒนาความเปนผูนำ การแกปญหา การทำงาน
27 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
เปนทีม ความอดทน คุณธรรม.....” ในแนวปฏิ บ ั ต ิ จ ึ ง กำหนดกรอบมาตรฐานคุ ณ วุ ฒ ิ ร ะดั บ อุ ด มศึ ก ษาแห ง ประเทศไทย (National Qualifications Framework for Higher Education in Thailand -NQF) เปนขอบเขตการเรียนรู (Domain of Learning) (กฤษณพงศ กีรติกร, 2550 : แอลแลน, เอียน (Allan, Ian) แปลโดย ทองอินทร วงศโสธร, 2550) มี 5 ดาน คือ 1. ความรู ความสามารถในการจำ และการนำเสนอ 2. ทักษะความคิดและเชาวปญญา 3. ทักษะความสัมพันธระหวางบุคคลและความรับผิดชอบ 4. ทักษะการวิเคราะหและการสื่อสาร 5. การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรม เพื่อใหบรรลุขอบเขตการเรียรรูดังกลาวขางตน สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (2550, หนา 25) ไดกำหนดไวในคูมือประกันคุณภาพการศึกษาภายในระดับอุดมศึกษา ในองคประกอบที่ 2 การเรียน การสอน ตัวบงชี้ที่ 2.2 วามีกระบวนการเรียนรูที่เนนผูเรียนเปนสำคัญ โดยกำหนดแนวปฏิบัติที่ดีไวดังนี้ “...มี ก ารพั ฒ นารู ป แบบการสอนที ่ เ น น ผู เ รี ย นเป น สำคั ญ พร อ มทั ้ ง มี ก ารจั ด ทรั พ ยากรสนั บ สนุ น การจัดการเรียนการสอน อาจมีรูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง ดังตอไปนี้ การเรียนรูจากกรณีปญหา (Problem - Based Learning : PBL) การเรียนรูเปนรายบุคคล (Individual Study) การเรียนรูแบบสรรคนิยม (Constructivism) การสอนแบบ เอส ไอ พี (SIP) การเรียนรูแบบแสวงหาความรูดวยตนเอง (Self-Study) การเรียนรูจากการทำงาน (Work - Based Learning) การเรียนรูที่เนนการวิจัยเพื่อสรางองคความรู (Research -Based Learning) และ การเรียนรูที่ใชวิธีการสรางผลงานจากการตกผลึกทางปญญา (Crystal – Based Learning)...” การเรียนรูที่ใชวิธีสรางผลงานจากการตกผลึกทางปญญา (Crystal-Based Approach) คือ การจัด การเรียนรูในรูปแบบนี้ เปนการสงเสริมใหผูเรียนไดสรางสรรคความรูความคิดดวย ตนเองดวยการรวบรวม ทำความเขาใจ สรุป วิเคราะห และสังเคราะหจากการศึกษาดวยตนเอง เหมาะสำหรับบัณฑิตศึกษา เพราะผูเ รียน ที่เปนผูใหญ มีประสบการณเกี่ยวกับศาสตรที่ศึกษามา ในระดับหนึ่งแลว วิธีการเรียนรูเริ่มจากการทำความ เขาใจกับผูเ รียนใหเขาใจวัตถุประสงคของการเรียนรูตาม แนวนี้ จากนัน้ ทำความเขาใจในเนือ้ หาและประเด็นหลักๆ ของรายวิชา มอบหมายใหผูเรียนไป ศึกษาวิเคราะหเอกสาร แนวคิดตามประเด็นที่กำหนด แลวใหผูเรียนพัฒนา แนวคิดในประเด็นตางๆ แยกทีละประเด็น โดยใหผูเรียนเขียนประเด็นเหลานั้นเปนผลงานในลักษณะที่เปน แนวคิด ของตนเองที่ผานการกลั่นกรอง วิเคราะหเจาะลึกจนตกผลึกทางความคิดเปนของตนเอง จากนั้น จึงนำเสนอใหกลุมเพื่อนไดชวยวิเคราะห วิจารณอีกครั้ง
4. ปรัชญาการศึกษากับการปฏิรูปการเรียนรู ในเบื้องตนนักการศึกษาทุกคนควรเขาใจความหมายของการศึกษา ซึ่งมีทั้งความหมายที่คลายคลึงกัน และแตกตางกัน แตในสาระสำคัญของความหมายสามารถแบงไดเปน ความหมายในมุมมองแบบแคบ และแบบกวาง โดยความหมายในแบบแคบจะมองการศึกษาเปนกระบวนการสั่งสอน อบรม ถายทอดความรู ผานสถาบันการศึกษาที่สังคม สรางขึ้นเพื่อทำหนาที่สรางคนใหเปนไปตาม ความตองการ ของ สังคม และ
28 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ประเทศชาติ ขณะที่ความหมายในแบบกวางมองการศึกษาเปนกระบวนการหลอหลอมชีวิตของมนุษยตั้งแต เกิดจนตาย โดยมองวาการศึกษาไมไดจำกัดอยูในระบบโรงเรียนเทานั้น แตเกิดขึ้นไดตลอดประสบการณในชีวิต ของมนุษย สำหรับปรัชญาการศึกษาซึ่งเปนที่รวมของความรูอันเกี่ยวของกับการศึกษาซึ่งมีบทบาทในการควบคุม ทิศทางการจัดการศึกษาใหเปนไปตามความเชือ่ ของปรัชญาทียึ่ ดถืออยู สำหรับในวงการศึกษาไทยระบบปรัชญา ที่ไดรับการกลาวถึงอยางแพรหลายประกอบไปดวย (หทัยรัตน ศักดิ์เนรมิต, 2544 : 116 – 117) (1) ลัทธิสารัตถนิยม (Essentialism) เปนลัทธิที่มีแนวคิดวา การเรียนเปนงานหนักและไมไดมุงหวังวา จะตองนำไปใชในทันทีแตมุงไปที่จุดหมายในอนาคต ครูตามความเชื่อลัทธินี้จะตองเปนผูนำในการเรียนของเด็ก หัวใจของกระบวนการการศึกษา คือ การนำเอาเนื้อหาวิชามาเชื่อมโยงประสานกันและใชวินัยในการกอใหเกิด การเรียนรูฝกฝนทางสติปญญา (2) ลัทธินิรนั ตรวาท (Perennialism) เชือ่ วาการศึกษาเปนการแสงหาความจริงซึง่ ควรเปนแบบอยางเดียว กันสำหรับทุกคน จุดมุง หมายของการศึกษา คือ พัฒนาคนใหเปนคนโดยใหความมีเหตุผลเปนเครือ่ งมือ ครูในลัทธิ นี้ถือเปนผูนำทางปญญาแกเด็ก นอกจากนี้ยังเชื่อวาความรูจากอดีตไมเคยเกา นักเรียนควรไดศึกษางานนิพนธ ที่ถายทอดความรูความคิดจากหลายยุคที่ผานมาซึ่งจะทำใหไดเรียนรูความจริงที่มีคากวาความรูที่นักเรียน หาเองตามความสนใจ (3) ลัทธิพิพัฒนาการนิยม (Progressivism) มีแนวคิดวาการศึกษาตองไดรับการปรับปรุงใหสอดคลอง กับสภาพแวดลอมที่เปลี่ยนแปลงไป การศึกษาไมควรสอนใหคนยึดมั่นในความรูที่กำหนดไวตายตัวแตตอง เปนการหาหนทางเพื่อคนหาความรูใหมๆ อยูเสมอ การเรียนควรเรียนในสิ่งที่ผูเรียนสนใจโดยยึดผูเรียน เปนศูนยกลาง บทบาทครูตามลัทธินีจึ้ งเปนผูให คำแนะนำปรึกษาและการเรียนควรอาศัยวิธแก ี ปญ หา (Problem solving method ) มากกวาการเที่ยวทองจำเนื้อหา (4) ลัทธิบูรณาการนิยม (Reconstructionism) มีความเชือ่ วา การศึกษาเปนเครือ่ งมือในการปฏิรปู สังคม เพื่อสรางสังคมใหมใหดีพรอมตามอุดมการณของมนุษย การศึกษาตองคำนึงถึงสังคมและสอนใหตระหนักถึง สังคมมากกวาตนเอง ครูตามแนวคิดลัทธินี้ตองเปนผูหาทางใหผูเรียนไดมองเห็นความถูกตองและความจำเปน ในการสรางสังคมใหมตามวิถีทางแหงประชาธิปไตย สวนการเรียนการสอนควรอาศัยวิธีแบบวิทยาศาสตร และ ใหความสนใจกับจุดหมายปลายทางของการเรียนรูมากกวาจะไปเนนถึงวิธีการเรียนการสอน (5) ลัทธิอัตถิภาวนิยม (Existentialism) มีแนวคิดวา มนุษยสามารถกำหนดวิถีชีวิตได โรงเรียนมีหนาที่ สรางคนใหเปนตัวของตัวเอง จึงตองใหผูเรียนมีโอกาสเลือกเรียนโดยอาศัยเหตุผลที่ใครครวญแลว จุดหมายของ การศึกษาคือการสรางคนใหรับผิดชอบในสิ่งที่ตนไดเลือกและกระทำ ครูจึงมีหนาที่สรางเด็กใหมีวินัยในตนเอง จากระบบปรัชญาการศึกษาทั้ง 5 นี้จะเห็นไดวาตางมีแนวคิดที่อาจสอดคลองและแตกตางกันออกไป ซึ่งเราไมสามารถตัดสินไดวา ลัทธิใดถูกหรือผิดหรือใครดีกวากัน การนำแนวคิดตางๆ ที่ปรากฏในปรัชญา การศึกษามาใช นักการศึกษาจะใชตองอาศัยหลักการผสมผสานบนความเหมาะสมกับสภาพทางสังคมไทย ในแตละยุคสมัย ดังนั้นปรัชญาการศึกษาจึงยังคงทำหนาที่เสมือนแสงสวางนำทางที่ชวยใหการจัดการศึกษา ของประเทศไทยบรรลุผลสำเร็จตอไป
29 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
5. ทฤษฏีทางการศึกษาที่เกี่ยวของกับการปฏิรูปการเรียนรู ความมุง หมายของการศึกษาถือเปนสิง่ สำคัญทีก่ อใหเกิดแนวทางในการจัดการศึกษาของประเทศ เพราะ ความมุงหมายของการศึกษาเปนเปาหมาย อุดมการณหรือความตองการที่วางไวเพื่อเปนแนวทางในการจัด การศึกษา ซึ่งอาจแตกตางกันไปตามความคิด ความเชื่อของปรัชญาที่แตละบุคคลยึดถือ และอาจเปลี่ยนแปลง ไปไดตามเวลาและสภาพการณของประเทศ ในสวนของความสำคัญของการศึกษาไดมีผูก ลาวถึงไวหลายประเด็น ซึ่งในภาพรวมแลวก็เปนที่ยอมรับกันดีวาการศึกษามีบทบาทสำคัญในการพัฒนาคนซึ่งเปนพื้นฐานสำคัญใน การพัฒนาประเทศในทุกๆ ดาน ดังนั้นสังคมและประเทศชาติคงไมอาจพัฒนาไดหากขาดการใหความสำคัญ กับภาคการศึกษา ทฤษฎีทางการศึกษาที่จะนำเสนอตอไปนี้เปนทฤษฎีการเรียนรูทั้ง 5 ของสำนักงานคณะกรรมการ การศึกษาแหงชาติ จัดทำขึ้นเพื่อนำมาใชพัฒนากระบวนการเรียนการสอนเพื่อเตรียมคนใหสามารถเผชิญกับ สภาพกระ แสสังคม ที่เปลี่ยนแปลง ไปไดอยางรวดเร็วทั้งใน ปจจุบันและ อนาคต (หทัยรัตน ศักดิ์เนรมิต, 2544 : 118 – 119) ซึ่งประกอบไปดวย (1) ทฤษฎีการเรียนอยางมีความสุข มีองคประกอบที่ชวยทำใหการเรียนของเด็กดำเนินไปอยาง มีความสุข 6 ประการ คือ (1.1) การยอมรับวาเด็กเปนมนุษยที่มีหัวใจและสมองสามารถตัดสินเลือกเรียนได ดวยตนเอง (1.2) ครูมีความเมตตาเปนแบบอยางที่ดีแกเด็ก มีจิตสำนึกในการเปนผูใหและมีความพรอมเพื่อ การสอนอยางมีคุณภาพอยูเสมอ (1.3) เด็กมีความภาคภูมิในตนเองรูจักตนเองยอมรับจุดดี จุดดอย และ พรอมที่จะปรับปรุงแกไขตนเอง (1.4) เด็กมีโอกาสเลือกเรียนตามความถนัดความสนใจและความสามารถตน (1.5) บทเรียนสนุกจูงใจใหคนหาความรูเพื ่อพัฒนาความคิด และสัมพันธกับวิถีชีวิตจริง และ (1.6) สิ่งที่เรียนรู สามารถนำไปใชในชีวิตประจำวันได (2) ทฤษฎีการเรียนรูแบบมีสวนรวม มีแนวคิดวาการเรียนรูจากครูซึ่งเนนเนื้อหาเปนหลักไมเพียงพอ ตอการดำรงชีวติ อยางมีคุณภาพในปจจุบนั เพราะสังคมเปลีย่ นแปลงเร็ว สิง่ ทีต่ องสราง คือ มิตใหม ิ ทางการศึกษา ใหเปนการศึกษาตลอดชีพ สรางสังคมแหงการเรียนรู ซึ่งหนทางที่จะนำไปสูมิติดังกลาว คือ การสอนใหผูเรียน สามารถแสวงหาความรูไดดวยตนเองไดปฏิบัติจริงเรียนรูจากสิ่งแวดลอมรอบตัว โดยผูเรียนตองรับผิดชอบตอ การเรียนรูของตนเอง (3) ทฤษฎีการเรียนรูเพื่อพัฒนากระบวนการคิด เปนทฤษฎีที่เห็นความสำคัญของการพัฒนาการคิด ของผูเรียนจึงไดคนหาวิธีการตางๆ เพื่อนำมาใชพัฒนาความสามารถดานการคิดซึ่งแนวทางที่นักการศึกษาใช ในการพัฒนาการคิดสามารถสรุปได 3 แนวทาง คือ (3.1) การสอนเพื่อใหคิด (Teaching for thinking) เปนการเสริม การปรับเปลีย่ นการสอนเนือ้ หาวิชาการเพือ่ เพิม่ ความสามารถในดานการคิดของเด็ก (3.2) การสอน การคิด (Teaching of thinking) เปนการสอนเพื่อฝกทักษะการคิดโดยเนนกระบวนการทางสมองที่นำมาใช ในการคิดโดยเฉพาะ และ (3.3) การสอนเกี่ยวกับการคิด (Teaching about Thinking) เปนการสอนที่เนนการใช ทักษะการคิดเปนเนื้อหาสาระในการสอนเพื่อชวยใหผูเรียนไดรูและเขาใจวาตนรูอะไร ตองการอะไร และยังไมรู อะไรตลอดจนควบคุมการคิดของตนเองได
30 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
(4) ทฤษฎีการเรียนรูเพื่อการพัฒนาสุนทรียภาพและลักษณะนิสัย : ศิลปะ ดนตรี กีฬา มีแนวคิดวา การพัฒนาการเรียนรูดาน ศิลปะ ดนตรี กีฬา อยูบนพื้นฐานของหลักการเรียนรู 3 สวน คือ หลักความเหมือน หลักความตาง และหลักความเปนตัวของตัวเองบนรากเหงาทางวัฒนธรรมของชุมชน (5) ทฤษฎีการเรียนรูเพื่อการพัฒนาสุนทรีภาพและลักษณะนิสัย : การฝกฝนกาย วาจา ใจ มีแนวคิด บทของสังคมยุคใหมดวยการกำหนดลักษณะนิสยั ใหครอบคลุมคุณธรรมและ ในการเตรียมเด็กใหสามารถเขาสูบริ จริยธรรมพื้นฐานที่สำคัญ คือ (5.1) มีมารยาทและวิถีแหงการปฏิบัติตนทางกาย วาจา ใจขั้นพื้นฐาน (5.2) มีสติ สัมปชัญญะในการครองตัว (5.3) มีคุณธรรมประจำตน (5.4) รักในเพื่อนมนุษย และ (5.5) รักในธรรมชาติ การจะสรางลักษณะนิสัยดังกลาวนี้ใหกับเด็กไมใชมาจากการจดที่ครูสั่งแตตองใชกลยุทธการสอน ใหมๆ เชน การเรียนรูดวยเกม กิจกรรม การฝกสมาธิ การเรียนรูจากชีวิตจริง การแนะแนวจากครู และ มีการประเมินผลอยางตอเนื่อง ซึ่งครูจำเปนตองเอาใจใสการพัฒนาลักษณะนิสัยเด็กอยางจริงจัง
6. แนวคิดที่สำคัญเพื่อปฏิรูปการเรียนรู แนวคิดสำคัญทางการศึกษาที่ถูกกลาวถึงในการพัฒนาการศึกษาปจจุบันมีดังนี้ (1) แนวคิดการศึกษาเพื่อปวงชน เปนแนวคิดที่เห็นวาการศึกษาเปนสิทธิและหนาที่ของประชาชน ทั้งชาติ แตละประเทศนำแนวคิดนี้มาใชโดยตราเปนกฎหมายใหมีการศึกษาภาคบังคับที่กำหนดไปวาประชาชน จะตองเลาเรียนในโรงเรียนเปนเวลาอยางนอยกี่ป (2) แนวคิดโอกาสอันเทาเทียมกันทางการศึกษา เปนแนวคิดที่คูเคียงกับแนวคิดการจัดการศึกษา เพือ่ ปวงชน โดยการวางแผนพัฒนาการศึกษาผูวาง แผนจะนำแนวคิดเรือ่ งความเปนธรรมในสังคมมาประกอบการ วางแผนเพราะเปนที่ยอมรับวา การศึกษาที่ไมเปนธรรมจะถือวาเปนการพัฒนาการศึกษาที่สมบูรณได (3) แนวคิดการจัดการศึกษาใหสอดคลองกับสภาพเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ เปนแนวคิดดัง้ เดิม ที่ใชมาจนปจจุบันในการรางหลักสูตรการศึกษาตองมีความสอดคลองกับพื้นฐานทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และวัฒนธรรมของประเทศ (4) แนวคิดการศึกษาตลอดชีวิต เปนแนวคิดที่ริเริ่มโดยองคกร UNESCO ซึ่งมีหลักคิดอยูวาสังคม ยุคใหมเปลีย่ นแปลงเร็ว ความรูค วามสามารถของคนอาจลาหลังใชการไมไดถาไมไดรบั การศึกษาเพิม่ เติมอยูเสมอ ในปจจุบันแนวคิดทั้ง 4 ถือวามีบทบาทสำคัญในการจัดและพัฒนาการศึกษาเพราะเปนแนวคิดที่ สอดคลองกับสภาพสังคมในปจจุบันเปนอยางดี กระบวนการเรียนรูเกี่ยวของกับสิ่งตาง ๆ (ชัยอนันต สมุทวณิช, 2543 :184) คือ (1) ตัวความรู (Body of knowledge) วิชาตางๆ ที่มีลักษณะแยกเปนรายละเอียด มีการจัด ในรูปของแขนงหรือหมวดวิชา โดยอาจมีบูรณาการเชื่อมโยงกันหรือแยกสวนกันก็ได ตัวความรูนี้ มีปรากฏ ในรูปของตำรา สื่อการสอนหลายประเภท ตลอดจนตามสื่ออื่นๆ เชน อินเทอรเน็ต (Internet) วิทยุ โทรทัศน หนังสือพิมพ นิตยสาร วารสาร หนังสืออางอิง และ (2) การรู (Knowing) ไดแกและวิธกี ารทีผู่ ส อนแนะนำสัง่ สอน ใหผูเรียนใชในการแสวงหาตัวความรู หรือผูเรียนมีความอยากรูและหาวิธีการแสวงหาสิ่งที่อยากรูนั้นดวยตนเอง ในทางพุทธศาสนากลาววามนุษยประกอบดวยขันธ 5 คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ โดย (1) รูป ซึ่งอาจตีความหมายไดวาคือรางกาย (2) เวทนา ซึ่งอาจตีความหมายไดวาคือ ความรูสึก (Feeling, Senses) (3) สัญญา ซึ่งอาจตีความหมายไดวาคือ ความจำ (Memory) (4) สังขาร ซึ่งอาจตีความหมายไดวา
31 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
คือ ธรรมารมณทั้งปวง เชน ความคิดเรื่องสิ่งใดดีสิ่งใดไมดี เจตคติ เปนตน (Sense of values, Attitude, etc.) ซึ่งรวมเรียกวาดานจริยะ (Affective domain) และ (5) วิญญาณ ซึ่งอาจตีความหมายไดวาคือความรู และ เนือ่ งจากมนุษยนีย้ อมหนาไปดวยอกุศลมูล (โลภ โกรธ หลง ) ซึง่ ทำใหทุกขยิง่ ในพุทธประวัตกล ิ าววาพระพุทธองค ทรงพยายามอยางยิง่ ทีจะ ่ หลุดพนไปจากความทุกข ไดทรงศึกษาโยคะก็แลว ทรงศึกษาตะบะก็แลว ก็ยังไมหลุดพน ไปได พูดอยางธรรมดาๆ ก็วา พระองคพยายามพัฒนาขันธทั้ง 5 อยางยิ่ง โดยวิธีตางๆ กัน จนในที่สุดโดยวิธี ของพระองคเองทรงเขาใจในเรื่องไตรลักษณ ปฏิจจสมุปบาท อริยสัจสี่ มรรคมีองคแปด และอื่นๆ และวิธีการ ตางๆ จนกระทั่งตรัสรู และทรงหลุดพนไปได ซึ่งเปนผลของการพัฒนาขั้นสูงสุด หรือพูดอยางธรรมดาก็คือ พระองคไดประสบความงอกงามขั้นสูงสุดจนหลุดพนไปไดนั่นเอง เมื่อประมวลความคิดดังกลาวเขาดวยกัน ก็พอจะกลาวไวสำหรับใชในการดำเนินการศึกษาของเยาวชน หรือบุคคล ทั้งปวง ในสังคมไดวา “การศึกษาคือ ความงอกงามเนื่องจากไดพัฒนาขันธทั้ง 5 ของแตละบุคคลเพื่อลดอกุศลมูลใหเหลือนอยที่สุดเทาที่จะทำได“ (สาโรช บัวศรี, 2517 : อางถึงโดย สุนทร โคตรบรรเทา, 2544 : 32–33) โดยบทบัญญัติที่จะสามารถบอก ทิศทางและกำหนดกรอบการปฏิบัติที่ทุกฝายในชาติจะตองยึดถือตามคือ พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ซึ่งบังคับใชตั้งแตวันที่ 20 สิงหาคม 2542 อันมีผลใหเกิดการปฏิรูปการศึกษา ซึ่งเปนวาระสำคัญ แหงชาติ ตามแนวคิ ด ของศาสตราจารย ดร.สาโรช บั ว ศรี การศึ ก ษาจะเกิ ด ขึ ้ น ได ขั น ธ ท ั ้ ง 5 ของมนุ ษ ย ตองถูกพัฒนา ซึ่งในสภาพการณปจจุบันเครื่องมือที่จะชวยใหการพัฒนาขันธทั้ง 5 ใหประสบผลไดนั้นคือ การปฏิรูปการเรียนรู ในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 6 ไดกลาวถึงลักษณะคนไทย ที่พึงประสงค คือเปนมนุษยที่สมบูรณทั้งรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรู คุณธรรม มีจริยธรรม และ วัฒนธรรม ในการดำรงชีวิต สามารถอยูรวมกับผูอื่นไดอยางมีความสุข ทั้งนี้ในความหมายดังกลาวก็คือมนุษย ที่ถูกลดอกุศลมูลใหเหลือนอยที่สุดเทาที่จะทำได สำหรับในมาตรา 7 ไดกลาวถึงเปาหมายของกระบวนการ เรียนรู ไววาตองมุงปลูกฝงจิตสำนึก ที่ถูกตองเกี่ยวกับการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมี พระมหากษัตริยทรง เปนประมุข รูจ กั รักษาและสงเสริม สิทธิ หนาที่ เสรีภาพ ความเคารพกฎหมาย ความเสมอภาค และศักดิศ์ รีความเปนมนุษย ภาคภูมใจ ิ ในความเปนไทย รูจ กั รักษาผลประโยชนของสวนรวมและของประเทศชาติ รวมทั้งสงเสริมศาสนาและศิลปวัฒนธรรมของชาติ การกีฬา ภูมิปญญาทองถิ่น ภูมิปญญาไทยและความรู อันเปนสากล อนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีความสามารถในการประกอบอาชีพ รูจักพึ่งตนเอง มีความคิดริเริ่มสรางสรรค ใฝรูและเรียนรูดวยตนเองอยางตอเนื่อง ซึ่งกลาวโดยสรุปก็คือการพัฒนาขันธทั้ง 5 ของมนุษยนั่นเอง และทั้งมาตรา 6 และ 7 จะสำเร็จลุลวงไดนั้นตองอาศัยมาตรา 8 : การจัดการศึกษา โดยเปน การจัดการศึกษาตลอดชีวิต สังคมมีสวนรวมในการจัดการศึกษา พัฒนาสาระ และกระบวนการเรียนรูอยาง ตอเนื่อง ตอจากนี้ไปการเรียนการสอนที่เรียกวา ครูเปนศูนยกลาง (Teacher centered) ก็จะลดความสำคัญลง จะเหลือไวใชในกรณีที่ผูสอนตองการถายทอดความคิดรวบยอด (Concept) เกี่ยวกับเรื่องตางๆ บางครั้ง บางคราวไปยังผูเรียนเทานั้น และในหลายๆ กรณี การพัฒนาความคิดรวบยอดในตัวผูเรียนอาจกระทำ ดวยตัวผูเรียนเองก็ได ดวยการปฏิบัติทดลองซึ่งจะทำใหผูเรียนเรียนรูและสรางความคิดรวบยอดเกี่ยวกับ เรื่องนั้นๆ ขึ้นมาเองได การเรียนรูของผูเรียนจะเกิดขึ้นโดยผานกระบวนการเรียนดวยการแสวงหาความรูและ ทดลองปฏิบัติดวยตนเอง เปนกระบวนการเรียนรูที่เกิดขึ้นควบคูกับพัฒนาการดานคุณธรรมและจริยธรรม
32 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ในตัวผูเรียน (รูปที่ 1) หลังจากที่ทุกฝายเขาใจบทบาทและภารกิจของตนแลวการปฏิรูปการเรียนรูก็จะเกิดขึ้น ซึ่งคำถาม ที่รอ คำ ตอบ จากทุกฝายก็คือ ผูเรียน ไดเพิ่มความ ดี ความ เกง และ ความ สุขมากนอยเพียงใด
เนื้อหากิจกรรมสอดคลองกับ ความสนใจและความถนัด
เรียนรูไดทุกเวลาทุกสถานที่ ประสานกับผูปกครอง ชุมชน เพื่อพัฒนาผูเรียน
สรางสภาพแวดลอมการเรียนรู สื่อการเรียน สิ่งอำนวยความสะดวก การเรียนรู
ฝกทักษะ กระบวนการคิด การจัดการ การแกปญหา
เรียนจาก การปฏิบัติ ทดลอง คิดเปน ทำเปน ใฝรู รักการอาน
ปลูกฝงคุณธรรม คานิยมที่ดีงาม
รูปที่ 1 วิสัยทัศนกระบวนการเรียนรู (ที่มา : ดิเรก พรสีมา, ปฏิรูปการศึกษาไทย, 2543 : 42)
7. บทสรุป ปญหาในการพัฒนาศักยภาพคนไทยสวนใหญจะอยูในด านคุณภาพการศึกษา ซึง่ ยังเปนปญหาตอเนือ่ ง และตองเรงรัดแกไขอยางเรงดวน ยิ่งถากระบวนการเรียนรูที่ทำกันอยูในบางแหงเนนที่การสอนแบบครู เปนผูสอนมากเกินไป การทำเชนนี้ไมชวยใหเด็กผูเรียนสามารถพัฒนาตนเองไดสูงสุดตามศักยภาพไดจึงมีความ จำเปนที่จะตองปรับเปลี่ยนเสียใหม ใหมีกระบวนการเรียนรูที่เนนเด็กเปนศูนยกลาง เพื่อใหเด็กพัฒนาศักยภาพ ตนเองไดอยางเต็มที่อยางรอบดาน ทั้งความรู ความสามารถ และคุณลักษณะ สามารถเรียนรูวิธีคิดวิเคราะห อยางมีเหตุผล วิธีการแสวงหาความรูเพิ่มเติมและมีการเรียนรูทักษะชีวิตที่จำเปนในการพัฒนาตนเอง สภาพความเปนจริงในปจจุบันและแรงผลักดันตางๆ ที่เปนตัวกำหนดการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้นกับ โลกหรือประเทศไทยในอนาคต โดยเฉพาะการศึกษาจะตองพัฒนาคนโดยมีจุดหมาย ใหเปนชีวิตที่มีคุณคา ในตัวของเขาเอง ใหเปนชีวิตที่งดงามและสมบูรณในตัวเอง ซึ่งอาจจะใชคำวาเพื่อความเปนมนุษยที่สมบูรณ การที่เราสนับสนุนใหคนมีการเรียนรูมากนั้น ถาการเรียนรูนั้นเปนไปในทางสนองแนวคิดแบบเดิมก็เทากับวา เราสงเสริมใหมนุษยเรียนรูไปในการหาผลประโยชน เพราะฉะนั้นจะตองมีความชัดเจนในความหมายและ วัตถุประสงคของการเรียนรู แนวคิดสำคัญทางการศึกษาที่ถูกกลาวถึงในการพัฒนาการศึกษาปจจุบัน เชน แนวคิดการศึกษาเพื่อ ปวงชน แนวคิดโอกาสอันเทาเทียมกันทางการศึกษา แนวคิดการจัดการศึกษาใหสอดคลองกับสภาพเศรษฐกิจ
33 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
และสังคมของประเทศ และ แนวคิดการศึกษาตลอดชีวิต ในปจจุบันแนวคิดทั้ง 4 ถือวามีบทบาทสำคัญในการ จัดและพัฒนาการศึกษาเพราะเปนแนวคิดที่สอดคลองกับสภาพสังคมในปจจุบันเปนอยางดี ลักษณะคนไทยที่พึงประสงค คือเปนมนุษยที่สมบูรณทั้งรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรู คุณธรรม มีจริยธรรม และวัฒนธรรมในการดำรงชีวิต สามารถอยูรวมกับผูอื่นไดอยางมีความสุข และเปาหมายของ กระบวนการเรียนรู ตองมุงปลูกฝงจิตสำนึก ที่ถูกตองเกี่ยวกับการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมี พระมหากษัตริยทรง เปนประมุข รูจ กั พึง่ ตนเอง มีความคิดริเริม่ สรางสรรค ใฝรและ ู เรียนรูด วยตนเองอยางตอเนือ่ ง ตอจากนี้ไปการเรียนการสอนที่เรียกวา ครูเปนศูนยกลางก็จะลดความสำคัญลง ผูเรียนก็จะไดรับการเพิ่ม ความดี ความเกง และความสุขมากขึ้น
บรรณานุกรม กฤษณพงศ กีรติกร. กรอบมาตรฐานคุณวุฒิกับนโยบายการพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานอุดมศึกษา ในแผน พัฒนาอุดมศึกษาในแผนพัฒนาอุดมศึกษาระยะยาว. (อัดสำเนา), 2550. คณะกรรมการการอุดมศึกษา, สำนักงาน. การสังเคราะหองคความรูเกี่ยวกับการจัดการเรียนรูที่เนนผูเรียน เปนสำคัญ. (อัดสำเนา), 2548. . คูมือการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษาระดับอุดมศึกษา. ภาพพิมพ, 2550. . กรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2551-2565). (อัดสำเนา), 2551. ชัยอนันต สมุทวณิช . “ ทรรศนะ แนวคิด แนวทางในการปฏิรูปกระบวนการเรียนรู “ วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปที่ 25 ฉบับที่ 1 ตุลาคม 2542 – มกราคม 2543. กรุงเทพ ฯ, 2543. นวลจิตต เชาวกีรติพงศและคณะ. การจัดการเรียนรูที่เนนผูเรียนเปนสำคัญ. ภาพพิมพ, 2545. พิมพพันธ เดชะคุปต. การเรียนการสอนทีเน ่ นผูเ รียนเปนสำคัญ : แนวคิด วิธี และเทคนิคการสอน1. เดอะมาสเตอร กรุปแมเนจเมนท, 2544. ดิเรก พรสีมา. ปฏิรูปการศึกษาไทยทำอยางไร. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ส.รุงทิพย ออฟเซ็ท, 2543 ประเวศ วะสี. การพัฒนาประชาธิปไตยและการปฏิรูปทางการเมือง. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพหมอชาวบาน, 2537. พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตโต) . การสรางสรรคปญญาเพือ่ อนาคตของมนุษยชาติ กรุงเทพฯ :มูลนิธพุิ ทธธรรม, 2540. สัญลักษณ เทียมถนอม. การศึกษาไทยในสถานการณโลก : กรุงเทพฯ, สำนักพิมพมิติใหม, 2543. สุนทร โคตรบรรเทา. รวมบทความและงานเขียน ศาสตราจารย ดร.สาโรช บัวศรี การศึกษา ปรัชญาการศึกษา ประชาธิปไตยและจริยธรรม : กรุงเทพฯ, ชมรมเด็ก, 2544. หทัยรัตน ศักดิ์เนรมิต. แนวทางการพัฒนาการศึกษาไทยในสังคมยุคสารสนเทศ : กรุงเทพฯ, ภาคนิพนธ, สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร, 2544 . แอลแลน, เอียน. (Allan, Ian 2550). (ราง) กรอบคุณวุฒิแหงชาติสำหรับการศึกษาระดับอุดมศึกษาของ ประเทศไทย. แปลจาก The Development of a Higher Education Qualifications framework โดย ทองอินทร วงศโสธร. (อัดสำเนา).
เอกสารประกอบการบรรยาย เรื่อง รูปแบบการพัฒนาบัณฑิตแบบองครวม (Whole Person Development) : กรณีศึกษาจาก Lingnan University
The “Spine” of the Curriculum: General Education Precisely Defined Eugene Eoyang Chen Professor Emeritus of Humanities, Lingnan University Director of General Education, 2000-2008 The notion of General Education had its origins in the late nineteenth century as a corrective against the extremes of vocationalism and the excesses of over-specialization, and as a replacement for the classical education which was then taught at university. But from its beginning, General Education harbored two dialectically (if not categorically) opposed objectives: one, to provide the maximum variety in the curriculum; the other, to provide a “common core” which every student must learn. Each objective, if carried to an extreme, can lead to abuses. Breadth of exposure may lead to dilettantism, and a “common core” can turn into an intractable dogmatism and curricular rigidity. The drive toward a balanced curriculum resulted in the notion of distribution, where a student was required to take a number of courses in each of several categories, usually designated as the natural science, the social sciences, and the humanities.1 Special courses were designed in each of these areas for those who were not specializing in those fields. As for the core curriculum, two strategies were used, one a specially designed set of courses that surveyed Western civilization (which was the approach that John Erskine and his colleagues attempted at Columbia University), the other was a reading of “the Great Books” (which was first attempted by Charles Mills Gayley at Berkeley in 1901, and then advanced by Robert Hutchins and Mortimer Adler in the 1930s at the University of Chicago and ultimately adopted at St. John’s College). The attempt at breadth reflected the notion of “universal learning,” which John Cardinal Henry Newman, among others, saw as the essence of a university. A century later, Clark Kerr was to update this notion with his concept of the university as a “multiversity”. If the university is to be a seat of learning, the student who studies at a university must, in a sense, sample the multifarious academic offerings a university has to offer. However, with the explosion of knowledge, and the proliferation of academic departments to encompass an expanding knowledge base, it became increasingly difficult for anyone to master all fields: the possibility of being a “Renaissance Man,” adept in all fields of knowledge, was all but precluded in a constant and continuing proliferation of new fields and areas of study. When academic departments were established at Harvard and the University of Virginia in 1825 in emulation of the German university system, there were but a handful of departments. Virginia started off with seven: ancient languages, modern languages, mathematics, natural philosophy, moral philosophy, chemistry, and medicine.2 1 2
Harvard, in the early part of the century, and the University of Chicago in the middle, divided the natural sciences into the physical sciences and the biological sciences. Cf. W. H. Cowley and Don Williams, International and Historical Roots of American Higher Education (New York: Garland Publishing, 1991).
38 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
By the beginning of the 20th century, Columbia University had 42 departments; a hundred years later, it had 85.3 One of the reasons that a Renaissance man is not possible in the modern world is simply because there are incomparably more fields to master than there were in the Renaissance. The attempt to instill breadth into the university curriculum depended on a certain academic synecdoche, where a part stood for the whole. There could be no possibility of comprehensive coverage. And so General Education invented distribution requirements, where students were required to take a number of courses in each of three broad areas. However, it was not feasible for students to take merely any course in the various disciplines intended for specialists and majors; special courses had to be devised for the non-specialists, and these remain a staple of General Education offerings today. As for a core curriculum, a monolithic program of study no longer seems possible, or even desirable. Even the concept of the canon is not universal: different cultures exemplify different attitudes toward canons that include and that exclude. In Christianity, to cite an exclusively Western example, the Biblical canon is different in the Protestant and Catholic traditions. A core curriculum of “great books” is vulnerable to the same criticism that a classical education was subjected to in the late nineteenth century.4 If, however, the “Great Books” curriculum has succeeded in its various iterations, it has not been because of the quality of the content, but in the teaching methodology, where students are enjoined to confront each text on his or her own, without the crutch of secondary sources or a lecturer telling them what to think. The other objective of General Education, breadth, is both simpler and more difficult to address: simpler because by encouraging more free electives, the student can pursue virtually any subject he or she wants; more difficult because the student cannot always be relied upon to make the most sagacious choice of subject matter. But General Education has always wavered between breadth and coherence, between an uncommon variety and a common core. It was asked to serve two objectives: one, to maintain a minimum standard of intellectual quality among all students no matter what the specialization, and two, to provide the student with a broad perspective and a certain coherence to his otherwise disparate studies. These two objectives, while not mutually exclusive, tend to conflict with each other. Diversity makes it difficult to establish a common metric; and a core tends to impose a canon of essential texts on the student.5 3
4
5
Hershey H. Friedman, “The Obsolescence Of Academic Departments,” Radical Pedagogy 3:2 (Fall 2001), http:// radicalpedagogy.icaap.org/content/issue3_2/friedman.html; accessed 2008.7.15. Unlike the classics, which are an unarguable and finite canon, “Great Books” are constantly expanding, as a result of the growing awareness of other cultures and the graduate recognition of their classics. The difficulty of a common metric is, by the way, not restricted to General Education. In some ways, the grading system itself is an arbitrary fiction which, for the sake of convenience, everyone adopts. No one could insist on the exact equivalence of grades across disciplines: that, say, an A in one course is exactly equivalent, in either order of difficulty or in value, to an A in another course. As Harry Lewis has said, “. . . when there is no agreement even on what is an A and what is a B, much less on what is a B and what is a B+, it makes no sense to average out one professor’s As with another’s Bs”; Excellence Without a Soul: Does Liberal Education Have a Future? (New York: Public Affairs Press, 2006), p. 121.
39 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
Whenever minimum standards fall, as they did in the late nineteenth century with the proliferation of electives championed by Charles Eliot, president of Harvard, and again a century later, in the 1970s and 1980s with the fervor for multiculturalism and ethnicity, General Education is invoked to restore quality control. It is clear that neither the extreme of one curriculum for all, nor the extreme of totally free choice makes for a meaningful and relevant educational experience. Those who insist on a common core are compelled to defend the core canon; but giving the student unlimited options may also lead to intellectual chaos, where a college education is “just a bunch of courses.” The “vocationalism” of the late nineteenth century is different from preparing for a job in the twenty-first century. In the nineteenth century, and for most of the twentieth century, one could rely on the job one secured, and the profession one entered, to be a lifetime proposition. The position you found at graduation and the profession you trained for essentially set you up for life. Now, with outsourcing, downsizing, corporate takeovers, and employees looking for an occupation they enjoy, the “vocation” one studies for in university will not always sustain a career.6 To be prepared for the future, one must learn how to be adaptable and a narrow focus on a particular specialty is no longer as practical as it was a century ago.7 The problem with minimum standards is, as always, a matter of definition. Whose minimum? The grammar that an English professor has to perfect needs to be both more precise and more complex than the grammar that an engineer uses. In many cases, grammatical mistakes do not affect meaning for the engineer, and there are disciplines and fields where proficient English is not necessary. Should one insist on the same minimum when 90% of the population is literate as when less than 5% of the population was literate? And what about the minimum standard for university students? Should we expect the same minimum standards when the university population is as much as 20 times what it was two generations ago? When E. D. Hirsch, Jr. published his book on cultural literacy, he was essentially saying that no one is literate who does not know what he knows. It may be shocking to meet a Stanford graduate (as I have) who did not know what the Oedipus Complex was, but not many are dismayed that many literate people do not know Newton’s Third Law of Thermodynamics. Any canon tends to be ethnocentric if not egocentric. That might have been acceptable half a century ago, when all one needed to be cosmopolitan was to know only about Western civilization, but today, a global canon would be so voluminous that it would be hard to encompass in one course— or even several. The answer in many curricula is to be, as they say, eclectic, to choose examples from as many different cultures as possible and to focus on the texts selected. The choice is not quite random, but it isn’t arbitrary either. 6 7
Of course, doctors and dentists are exceptions, although I suspect that not a few dentists and doctors have second thoughts sometime in their careers. It is ironic that the same students who insisted on practical vocational training complained after the Great Depression “that they did not have a broad enough education to allow them to adapt to other types of jobs” (Kenneth Boning, “Coherence in General Education: A Historical Look,” The Journal of General Education 56:1, 8; also, McGrath, E. J., et al., “General education in professional education,” in G. M. Whipple (Ed.), The thirty-eighth yearbook of the National Society for the Study of Education, part II: General education in the American college (pp. 219–256). Bloomington, IL: Public School Publishing Co., 1939), pp. 219-56.
40 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
World literature courses are attempts to expose the student to as many different cultures as possible. Organized around a theme or character, choices can be made not on the basis of their relative importance in the culture (establishing such a hierarchy would be interminable, if not, ultimately, futile), but on how they illustrate a different perspective on the theme or character chosen. In this exercise, it is often pedagogically more effective to contrast examples from non-cognate cultures, where the social and philosophical paradigms are discernibly, sometimes dramatically, different. For example, the campaign among some humanists to promote cultural literacy tends to ignore other forms of literacy. While many scientists and engineers incorporate the humanities in their lives—playing an instrument, read mysteries, visiting art galleries, not many humanists are sufficiently knowledgeable about the importance of science in our lives, aside from the usual lip service about the “technological revolution” that is part of modern life. Brian Greene, the author of The Elegant Universe, a very readable exposition on the “arcane” field of “string theory” in physics, has written: “America’s educational system fails to teach science in a way that allows students to integrate it into their lives.”8 At bottom is the conception of what Greene calls “the vertical nature of science”: “You must master A before moving on to B. Certainly, when it comes to teaching the technicalities . . . the verticality of science is unassailable.” “But science is so much more than its technical details,” Greene insists. “And with careful attention to presentation, cutting-edge insights and discoveries can be clearly and faithfully communicated to students independent of those details; in fact, those insights and discoveries are precisely the ones that can drive a young student to want to learn the details. What Greene describe is a General Education course on science. Greene is right—” We must embark on a cultural shift that places science in its rightful place alongside music, art and literature as an indispensable part of what makes life worth living”—as part of a General Education curriculum. Recent attempts to modify the General Education have not always made sense. Harvard University, for example, convened a faculty committee to revise its General Education program in 2002 and, after three years of deliberation, admitted it was stymied. It reverted back to a laissez-faire solution, and devised a curriculum which apportioned roughly equal numbers of slots in various fields, and let the departments decide how to occupy these slots. Harry Lewis, Jr., who was dean of Harvard college from 1995- 2003, described the effort this way: . . . a draft report on the new general education requirement was floated. One member of the committee responsible for the report described its substance in this way: “In the end the committee thought the best thing was to put a row of empty bottles up there and see how the faculty wanted to fill them.” Student reporters described the Faculty as “frustrated by an endeavor that has faltered for lack of time, guidance, and a unifying principle.” “How could the Faculty of a great university talk for two years about the most basic questions of undergraduate education and come up with a curriculum consisting of empty bottles?”9 Harry Lewis’s
8 9
“Put a Little Science in Your Life”, The International Herald-Tribune, June 2, 2008, p. 6. Excellence Without a Soul: Does Liberal Education Have a Future? (New York: Public Affairs, 2007), p. 24
41 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
exasperation with Harvard is almost palpable.10 The way out of the dilemma of combining coherence and breadth in General Education is to require a sequence of courses in different categories, where the first, and required category would include courses on Critical Thinking, Logic, or Epistemology. Subsequent categories could focus on different perspectives: whether interdisciplinary or crosscultural. But General Education courses cannot be merely slightly revised versions of introductory courses in a subject: they must be tailored to the nonspecialist audience. The nature of specialization being what it is, courses tailored to non-specialists are generally regarded as less challenging than those in a specialty, but this is a common misconception. Just because a course is not “advanced” does not mean that it has to be less intellectually challenging. Indeed, one is dubious about the assumption, rarely challenged, that an advanced course is always more difficult that an “elementary” course. The reason a General Education can be more challenging is that it questions the premises that are often taken for granted in each discipline: the emphasis on empirical evidence in science; the reliance of quantitative data in the social sciences; and the dependence on intuition and imagination in the humanities. General Education courses that make sense of the curriculum must validate each discipline in the context of an overall perspective on heuristic methodologies. Properly taught, they will enhance rather than detract from the curricular offerings in each discipline. At present, “General Education” connotes many things to many people. For some it reflects a principle of balance: if one is going to specialize in one of the three general areas of study—generally defined in the United States as the humanities, the social sciences, and the natural sciences— then one needs to be at least passingly familiar with the other two. For others, it is a rubric under which to lump all sorts of basic courses, from English composition to computer literacy. But, properly understood, General Education is none of these things. The concept of General Education, like any powerful idea, is often subject to misinterpretation. Perhaps it would be useful to stipulate what General Education is not before one proceeds to determine what it is. General Education is not a random selection of unrelated courses; it is not even a “balanced diet” of disparate academic offerings; it is not intellectual dilettantism. Its concern with fundamental issues – indeed with the concept of the fundamental – does not preclude its being analytically rigorous or philosophically astute. General Education involves not one discipline, but many: philosophy, for its speculations on reality and truth; social science, for its focus on human experience; natural science, for its emphasis on empirical and experimental evidence as the basis for truth; literature, for its insights into works of the imagination and its appreciation of art in words; the arts, for their exploration of, and their participation in, expressions of feeling and forms of beauty. General Education courses ought never to be the foundational, introductory courses in any discipline: it is not Economics, Physics, or 10
By contrast, Portland State University, faced with severe budget cuts, and not favored by the Oregon State legislature, analyzed the problem and came up with a viable program, called “University Studies”, which was implemented despite the usual faculty squabbles over compensation, academic priorities, and territoriality. See “The Portland State University Studies Initiative: General Education for the New Century (Part 1),” guest edited by Leslie Rennie-Hill and Michael A. Toth, The Journal of General Education, 48.2 (1999).
42 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
Biology 101. These courses are to initiate the specialists in these fields to further study in the discipline. But what is appropriate to the foundational course in a specialty who is to take many more courses in the discipline cannot be appropriate for a student whose General Education course in a particular discipline is likely to be his or her first and last course in that discipline. The student who majors in a discipline needs a first flight of stairs to take him to the next higher level, but the students in a General Education course will not be pursuing further studies in that field, so its objective is perforce different. Its emphasis is not on rules or on formulas that may last only a few years, but on principles and precepts that will last a lifetime. It is always asking enduring questions rather than merely producing modish and fashionable answers. Its object is to teach the student, not the subject; its objective is to take closed minds and open them. It offers, instead of training that will become quickly outmoded, a habit of discovery and of selfdiscovery that will sustain the student through the volatile and unpredictable future. To that end, General Education should provide courses that will integrate the skills and the insights gained in other courses. The goal of the program is to instill in students an unquenchable desire for learning, as well as to transmit the techniques by which they can continue their education themselves after the degree. Other courses may equip students with the means that will enable them to function effectively in a profession; General Education courses should address the fundamental questions of life: what to live for, why one must constantly strive to improve, and how to find inner peace. If other courses teach the student what she or he needs to know, General Education is preoccupied with the questions one should be thinking about. Properly conceived, General Education courses do not compete with courses in specific disciplines: they enhance those courses. The ideal General Education makes sense of all the other courses in the curriculum. My vision of General Education might best be illustrated by a double metaphor: General Education is the “spine” of the curriculum in two senses: first, it is the spine, as in the spine of a book, which keeps the pages (the other courses) together; second, it is the spine, as in the spine along the back of the body, which connects up with all parts of the anatomy, and gives both flexibility and rigidity to the torso. Just as the spine in the body is the nerve center of the body, so an effective General Education Program should be the nerve center of the curriculum, making connections from one course to another, making some sense of the curriculum. It should not be viewed as either supplementary or complementary, and it should not be taught by a ghetto of “General Education” specialists, who might be effective teachers but who are not active researchers in their field. General Education should be taught by senior as well as junior staff. What follows are suggestions of what I believe should be offered in a healthy General Education curriculum. First, it should provide a strong foundation in the first year of critical thinking, methods of analysis, or the epistemology of knowledge as a preparation for the other courses, and not just General Education courses, in the university curriculum. By “foundation” I do not intend the word as a euphemism for “remedial”. General Education foundational courses should teach the intellectual tools of analysis, critical thinking, and syncretic speculation.
43 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
Second, General Education should provide options for each student to complement (or compensate for) their primary area of interest. There ought to be humanities courses for science and business students; science courses for humanities students; social science courses for humanities and natural science students. These are what I call showcase courses, because they “showcase” the field to those who have not yet been initiated to it. There is a twofold purpose: one, to acquaint the non-specialist with some understanding of the scientific perspective; and two, to attract students to disciplines about which they were heretofore ignorant. These courses are, in some sense, reflective: they situate a discipline or a field of study in a larger, multiple perspective, whether cross-cultural or interdisciplinary. Third, there should be offerings in what I call synergistic courses across the disciplines that would engage more than one methodology and view the world from more than one perspective. General Education should promote new courses with new methodologies, new approaches, new perspectives. For example, an economics course could compare different economies across the world, which would involve not merely a concern with the financial aspects of an economy, but with the cultural and sociological aspects of a culture or country; another course could focus on “string theory” in physics and music (this might involve a team-taught course with a particle physicist and a musicologist interested in music theory); lefthandedness in the universe and society, involving both parity theory in particle physics (the work of Yang Chen-ning and Lee Tsung-dao) and lefthandedness in society and language, could well stimulate crossdisciplinary insights in a provocative course; “The Topic of Cancer” could be the title of a course involving epidemiology, genetics, environmental studies, medicine, sociology, toxicology on a subject of great general interest. I have taught a course on “Cross-Cultural Studies in Film, in which Western (mainly American) and Asian films (mainly Chinese) were used to compare and contrast different mindsets on such themes as: cross-dressing (Some Like It Hot and Farewell My Concubine); old age (Tokyo Story and On Golden Pond); love and companionship (The Road Home and When Harry Met Sally); extramarital relations (Love in the Afternoon and Springtime in a Small Village); romance (Chunhyang and Wuthering Heights). An intriguing course could be designed on the subject of “Corruption, Collusion, and Connections (guanxi),” which would involve economics, ethics, cultural studies, sociology, political science, and would interest students in international business and international affairs as well as anthropology and area studies students. The subject would be of interest to anyone who does business, or intends to do business, around the world— which, in this globalized world, means virtually everyone. I’ve often thought that a fascinating course could be taught in “Invention, Imagination, and Entrepreneurship”, focusing on the innovative ideas in science, intellectual history, and commerce. The point about these courses is that they address crucial issues that cannot be adequately addressed in one discipline or in one department. Some of the most important issues confronting the world today cannot be consigned to one discipline (peace is another candidate for a topic that must be studied across disciplines). The way the academic and research institutions are routinely set, a research topic is not likely to get the attention it deserves if it does not fall within a coherent discipline. But the reason why intractable questions have eluded us may not be because they are too complicated to solve, but because they
44 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
require too many disciplines to interact heuristically with each other. The model of what is unknown, despite our tendency to assume otherwise, may not resemble the models with which we are already familiar. Not only may this be true: it may also explain why certain unknowns remain unknown for as long as they do. To stimulate the creation of these courses, one should never ask anyone to teach a General Education course as such, since few people know that a General Education course is. What I recommend is that one invite faculty to teach a course that is not restricted to the required or elective courses in their department, but rather to design a course that might be fun to teach. Surely, academics have had their noses held to the academic grindstone so much that many of them wouldn’t welcome an occasional course that would expand their horizons and satisfy their curiosity. Too many faculties teach the same thing year after year; for them to undertake a totally different teaching experience is not only to expand their horizons but to reinvigorate their teaching.11 General Education should not viewed merely as a stimulus for students; it could also be part of a faculty’s attempt to keep itself fresh and vibrant by teaching every now and then a venturesome course for a disparate body of students. One positive pedagogical effect of provocative General Education courses is that they would challenge the hegemony of each discipline, the tendency of a specialized methodology to vaunt its own strengths, and to denigrate all other competing methodologies. Only by engaging the student in these comparative and contrastive challenges across disciplines and fields of study can a university “make sense” to the student, so that a college curriculum is not simply “a bunch of courses”. These interdisciplinary courses would synergistically reinforce each other, as well as reinforce the holistic nature of knowledge and of knowing, rather than, as too often happens at present, its balkanization into separate and isolated research preoccupations. In making presentations about General Education at Lingnan University, I felt the need to create a logo, a visual symbol of what General Education represents, Not endowed with a budget to hire a logo-development firm, I had to resort to a simple crudely designed image, as follows: As I reviewed this logo, the semantics of the design began to emerge. First of all, the logo is an encompassing circle, reminding us that General Education is more holistic than analytical, more integrated than fragmentary: it should not be viewed as either complementary or supplementary, but as an integral part of a liberal arts education (the A’s, if you like, of the ABCs). The second feature of the logo that bears comment is the style of the G and the E, and their juxtaposition. There is an attempt at symmetry, at a dialectic rather than a categorical opposition: the two letters reflect and deflect each other: they are nearly the same but they are different. Visually, then, this similarity and dissimilarity represents the basis of all understanding, seeing analogies and homologies at the same time that one recognize salient differences. The “E” is also reversed, a deliberate distortion of orthography, but one which does not undermine the recognizability of the “E”. Aesthetically, there is a dynamic between the G and the E which represents the synergies we spoke of in the last chapter. The logo turns out to be very apt for my vision of General Education: holistic, synergistic, and dialectical. 11
At Lingnan University, within eight years, and without financial incentives, the number of instructors teaching General Education courses over an eight year period increased from ten to fifty, or from 8% to over 40% of the faculty.
เอกสารประกอบการบรรยาย เรื่อง Integrated Learning Program (ILP) การผลิตบัณฑิตแบบองครวม
Integrated Learning Program (ILP) การผลิตบัณฑิตแบบองครวม : กรณีศึกษามหาวิทยาลัยขอนแกน รองศาสตราจารยสุภาพ ณ นคร* Integrated Learning Program (ILP) หรือ Program for Integrated Learning (PIL) หรือ Integrated Learning Strategy (ILS) เปนโปรแกรมหรือกลยุทธในการจัดการเรียนรูเพื่อเสริมกับการเรียนการสอนที่ใชการ บรรยายเปนหลัก (Lecture-based Curriculum) สำหรับ Integrated Learning Program ของ Lingnan University ไดเริ่มตนใชในป ค.ศ.2001-2002 โดยมีจุดมุงหมายวาโปรแกรมตางๆ จะชวยเติมเต็มกระบวนการเรียนรู ชวย เสริมสรางวิธีการคิดและการตัดสินใจ และยังชวยใหนักศึกษาปรับตัวใหอยูรวมกับผูอื่นได และที่สำคัญคือชวย จุดประกาย (Inspire) วิธคิี ดแบบ Critical Thinking รวมทั้งขยายโลกแหงการเรียนรูเรื่องวัฒนธรรมดวย Five Domains of the ILP : มหาวิทยาลัย Lingnan ไดวางกรอบการเรียนรูของ ILP ไว 5 ดานคือ • Civic Education • Social and Emotional Development • Intellectual Development • Aesthetic Development • Physical Education ตัวอยางกิจกรรมของ ILP Civic Education Public Elections Series : • Abide by the Rules Support Clean Elections Workshop • Abide by the Rules Support Clean Elections-Marketing Proposal Writing Competition Social Services Series : • Workshop of volunteers and Voluntary Services • Healthy Cookies Workshop Global Warning and Me Series : • My Experience in Pole • Life Reflection on Global Changing Climate Art of Healthy Life Series : • Eat, Drink and Be Healthy • Secret in Body • Eating Disorders
* ผูอำนวยการสำนักวิชาศึกษาทั่วไป มหาวิทยาลัยขอนแกน ประธานอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
48 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
Intellectual Development Learning to Learn Series : • Personality Dimensions and Learning Styles • Brain Gym and Learning • Dancing with Mind Map • Workshop on Brain-Based Learning Art of Thinking Series : • How to develop a Colorful Mind Thought-provoking Series : • AIDs and the Immune System • From crisis to Opportunity • Nature Exploration • Farewell Winter Career Preparation Series : • Personality Dimensions and Career Building • Powerful Presentation • Job Hunting Forum Art of Communication Series : • Enjoying English through Popular Music Physical Education : • Swimming Programmers • Ball Games • Physical Fitness • Martial Arts Social and Emotional Development : • Intra-personal Intelligence Series • Inter-personal Intelligence Series • Quality Image Talk • Positive Living Series • Training for Office-bearers of Student Societies Aesthetic Development : • Cultural Forum • Drama Programmer • Music Programmer • Visual Art Programmer • Dance Programmer • Food Making and Tasting Programmer • Traveling and Aesthetic Series • Chinese Opera Programmer
เอกสารประกอบการอภิปรายระดมความคิดเห็น
การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย รองศาสตราจารยวศิน อิงคพัฒนากุล*
1. ความนำ ปจจุบัน การผลิตบัณฑิตของสถาบันอุดมศึกษาทั่วประเทศ ทั้งสถาบันอุดมศึกษาที่เปนของภาครัฐ และสถาบันอุดมศึกษาของภาคเอกชน ตลอดจนสถาบันอุดมศึกษาเฉพาะทางนั้น ตางมุงหวังการผลิตบัณฑิต ใหมีคุณภาพ คุณธรรม และคุณลักษณะอันพึงประสงคของสังคม ทั้งนี้ แตละสถาบันตางมีจุดเดน เอกลักษณ เฉพาะสถาบัน รวมทั้งมีศักยภาพ และขอจำกัดที่แตกตางกัน สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา กระทรวง ศึกษาธิการซึ่งเปนหนวยงานที่รับผิดชอบโดยตรงในการผลิตบัณฑิตไดพยายามกำหนดมาตรฐานคุณภาพ การศึกษาใหเปนไปในแนวทางเดียวกัน เชน การกำหนดมาตรฐานหลักสูตรการศึกษา การพัฒนาระบบและ กลไกการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน เปนตน อยางไรก็ตาม การดำเนินการดังกลาวนั้น เปนการดำเนินงาน ที่ใหความสำคัญกับการกำกับคุณภาพมาตรฐานที่สรางความเชื่อมั่นไดในระดับหนึ่ง และสามารถสะทอน การพัฒนาดานคุณภาพ และคุณลักษณะของบัณฑิตอันพึงประสงคของสังคม สวนการพัฒนาคุณธรรม ของบัณฑิตนั้น เปนเรื่องที่มีความสำคัญและตองใชระยะเวลานาน รวมทั้งตองระดมสรรพกำลังในการพัฒนา และปลูกฝงคุณธรรมแกบัณฑิต ดังนั้น สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจึงเสริมสรางความเขมแข็ง ของสถาบันอุดมศึกษาในดานที่เกี่ยวกับคุณธรรมของบัณฑิตในรูปของเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดยแนวความคิดดังกลาวไดพัฒนาขึ้นตั้งแตป พ.ศ. 2540 เปนตนมาอยางตอเนื่อง โดยใหความสำคัญกับ การจัดการเรียนการสอนในรายวิชาการศึกษาทัว่ ไป การสอนสอดแทรกในรายวิชาตางๆ การบรรจุไวเปนสวนหนึง่ ขององคประกอบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน และการจัดกิจกรรมเพื่อเสริมสรางจิตสำนึกของบัณฑิต ใหเปนผูมีคุณธรรม จริยธรรม
2. วัตถุประสงค สำนักงาน คณะกรรมการ การอุดมศึกษาไดดำเนินการ โครงการ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดย มี วัตถุประสงคในการเรงรัดพัฒนาศักยภาพนิสติ นักศึกษาในสถาบันอุดมศึกษาใหมีความรูควบคู กั บการมีคุณธรรม จริยธรรม เปนบัณฑิตอุดมคติไทยที่มีทั้งความเกง ความดี และความสามารถรับผิดชอบตอตนเอง ตอองคกร และสังคมโดยสวนรวม สามารถออกไปใชชีวิตอยูในสังคมไดอยางมีความสุข เพื่อเปนกำลังสำคัญของการ พัฒนาประเทศ รวมทัง้ สงเสริมสนับสนุนใหสถาบันอุดมศึกษามีการพัฒนาความสัมพันธเชือ่ มโยงและแลกเปลีย่ น ขอมูลขาวสาร ประสบการณดานการเรียนการสอน นวัตกรรม การจัดกิจกรรมเสริมหลักสูตร และเสริมสราง ความเขมแข็งในการพัฒนาสมรรถนะบุคลากร ไดแก คณาจารย นิสิตนักศึกษา ใหมีจิตสำนึกดานคุณธรรม จริยธรรม เปนบัณฑิตอุดมคติไทยที่พึงประสงค โดยเนนใหมีการครอบคลุมพื้นที่ทั่วประเทศไดอยางรวดเร็ว * อนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
52 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
และมีความคงอยูอยางยั่งยืน โดยสามารถสรุปวัตถุประสงคที่สำคัญของการดำเนินโครงการพัฒนาบัณฑิต อุดมคติไทย ดังตอไปนี้ 2.1 สรางเครือขายความรวมมือระหวางสถาบันอุดมศึกษาในการแลกเปลีย่ นองคความรู ประสบการณ การเสริมสรางคุณธรรม จริยธรรม 2.2 เสริมสรางสมรรถนะบุคลากรในสถาบันอุดมศึกษาใหตระหนักในการเสริมสรางคุณธรรม จริยธรรม โดยการบูรณาการในเนื้อหาวิชา การสรางหลักสูตรใหม การจัดกิจกรรมเสริมหลักสูตร รวมทั้งการถายทอดและ การแลกเปลี่ยนองคความรู 2.3 สงเสริมการสรางชุดวิชา สือ่ ประกอบการเรียนการสอน และสือ่ ประกอบการจัดกิจกรรมเสริมหลักสูตร สำหรับการขยายผลการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย 2.4 พัฒนาเครือขาย นิสิต นักศึกษา ใหมีจิตสำนึกดานคุณธรรม จริยธรรม สามารถนำมาปฏิบัติในชีวิต ประจำวันได สามารถถายทอดสูสังคมไดอยางยั่งยืน เปนตนแบบของคนคุณภาพ
3. โครงสรางการดำเนินงานโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย จุดกำเนิดของ การดำเนินโครงการ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เกิดขึ้นจากแนวความคิดของ ทบวง มหาวิทยาลัย (ในขณะนั้น) โดยไดพัฒนาโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยเพื่อนำเสนอคณะรัฐมนตรี ทั้งนี้ คณะรัฐมนตรีไดมีมติ เห็นชอบในหลักการโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2540 ดังนั้น จึงอาจกลาวไดวาโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดมีการดำเนินการที่เปนรูปธรรมอยางจริงจัง ภายหลังจากที่คณะรัฐมนตรีไดมีมติเห็นชอบโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย อาจกลาวไดวาการดำเนินงานโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยทีเป ่ นรูปธรรมชัดเจนนัน้ โดยสำนักงาน คณะกรรมการการอุดมศึกษาไดแตงตั้งคณะกรรมการ/คณะอนุกรรมการ/คณะทำงาน ประกอบดวย - คณะทำงานกำหนดนโยบายและกิจกรรมการสรางเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย (คำสั่ง ทบวงมหาวิทยาลัยที่ 278/2545 ลงวันที่ 30 สิงหาคม 2545) ประชุมจำนวน 4 ครั้ง - คณะอนุกรรมการเสนอแนะนโยบายและกิจกรรมการสรางเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย (คำสั่งสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาที่ 11/2546 ลงวันที่ 19 มีนาคม 2546) ประชุมจำนวน 14 ครั้ง - คณะ อนุกรรมการ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย (คำสั่งสำนักงาน คณะกรรมการ การอุดมศึกษา ที่ 34/2547 ลงวันที่ 28 กันยายน 2547) ประชุมจำนวน 28 ครั้ง (ขอมูล ณ วันที่ 31 ตุลาคม 2551) นอกจากนี้ เพื่อใหการดำเนินงานการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น รวมทั้งเปน การเสริมความเขมแข็งของการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดกำหนด ใหมีการสรางเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดยแบงเปน 6 เขตพื้นที่ และมีสถาบันอุดมศึกษา ทำหนาที่ประสานงานในลักษณะ “แมขาย” ประกอบดวย เครือขายภาคเหนือ มหาวิทยาลัยเชียงใหมเปนแมขาย (17 จังหวัด/ 53 สถาบันอุดมศึกษา) เครือขายภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มหาวิทยาลัยขอนแกนเปนแมขาย (19 จังหวัด/57 สถาบัน อุดมศึกษา) เครือขายภาคกลาง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรเปนแมขาย (12/ จังหวัด/ 105 สถาบันอุดมศึกษา)
53 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
เครือขายภาคใต มหาวิทยาลัยสงขลานครินทรเปนแมขาย (14 จังหวัด/42 สถาบันอุดมศึกษา) เครือขายภาคตะวันออก มหาวิทยาลับูรพาเปนแมขาย (8 จังหวัด/ 21 สถาบันอุดมศึกษา) เครือขายภาคตะวันตก มหาวิทยาลัยศิลปากรเปนแมขาย (6 จังหวัด/27 สถาบันอุดมศึกษา)
4. ผลการดำเนินงานโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย 4.1 การดำเนินงานของเครือขาย จากการทีเครื ่ อขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดดำเนินการอยางจริงจังมาตัง้ แตปงบประมาณ พ.ศ. 2545 ดังนั้น คณะอนุกรรมการเสนอแนะนโยบายและกิจกรรมการสรางเครือขายการพัฒนาบัณฑิต อุดมคติไทย จึงไดสรุปผลการดำเนินงานดังนี้ ปงบประมาณ พ.ศ. 2545 เปนชวงแรกของการพัฒนากรอบความคิดและแนวทางปฏิบัติสำหรับ การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เนื่องจากคณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย จึงจำเปนตองแปลงนโยบายสูการปฏิบัติเพื่อใหสัมฤทธิ์ผลที่เปนรูปธรรม ปงบประมาณ พ.ศ. 2546 ใหความสำคัญกับการสรางเครือขายความรวมมือระหวางสถาบัน อุดมศึกษาในแตละภูมภิ าค สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจึงสนับสนุนงบประมาณการพัฒนาเครือขาย บัณฑิตอุดมคติไทยขึ้น จำแนกเปน 6 เครือขาย ดังรายละเอียดที่กลาวไวแลวในตอนตน นอกจากนี้ คณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดสรุปผลการดำเนินงานของโครงการ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ดังนี้ ปงบประมาณ พ.ศ. 2547 เพื่อใหเกิดความยั่งยืนในการดำเนินงานพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ปงบประมาณ พ.ศ. 2547 จึงเปนปแรกที่เครือขายตางๆ ไดดำเนินกิจกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ที่เปนรูปธรรมอยางจริงจังและตอเนื่อง ปงบประมาณ พ.ศ. 2548 การดำเนินงานของเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยมีความชัดเจน และมีความเขมแข็งมากยิ่งขึ้น แตยังเปนการดำเนินงานโดยแตละเครือขาย ขาดการกำหนดทิศทางรวมกัน ทำใหขาดการสรางพลังหลักในการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ปงบประมาณ พ.ศ. 2549 ผลการดำเนินงานเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดขยายผล มากยิ่งขึ้น กอใหเกิดผลกระทบกับสังคมในวงกวาง แตละเครือขายมีการพัฒนาตนเองใหมีความเขมแข็ง มากยิ่งขึ้น ปงบประมาณ พ.ศ. 2550 สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาเพิ่มบทบาทการดำเนินงาน ของเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ภายใตโครงการคุณธรรมนำความรูระดับอุดมศึกษา ผลการดำเนินงานการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยในระดับการปฏิบัติตามนโยบาย โดยเครือขาย การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยทั้ง 6 เครือขาย ระหวางปงบประมาณ พ.ศ. 2546 ถึงปงบประมาณ พ.ศ. 2548 สามารถจำแนกไดเปน 2 สวน คือ การบริหารจัดการเครือขาย และการดำเนินกิจกรรมของเครือขาย โดยพบวา แตละเครือขายมีโครงสรางการบริหารจัดการเครือขาย และการดำเนินกิจกรรมของเครือขายที่แตกตางกัน โดยแตละเครือขายจะไดรับการสนับสนุนงบประมาณการบริหารเครือขายแตกตางกัน ขึ้นอยูกับจำนวนสถาบัน
54 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
อุดมศึกษาในเครือขาย และในแตละปงบประมาณนั้น สถาบันเครือขายจะจัดทำแผนปฏิบัติงานของเครือขาย เสนอสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาพิจารณา ดังรายละเอียดตอไปนี้ 4.1.1 เครือขายภาคเหนือ บริ ห าร เครื อ ข า ย ใน ลั ก ษณะ คณะกรรมการ/ คณะ อนุ ก รรมการ โดย ประกอบด ว ย คณะกรรมการประสานกิจเครือขายสถาบันอุดมศึกษาเขตภาคเหนือเพือ่ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย คณะกรรมการ บริหารเครือขายสถาบันอุดมศึกษาเขตภาคเหนือตอนลางเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย และคณะอนุกรรมการ บูรณาการเครือขายสถาบันอุดมศึกษาเขตภาคเหนือตอนลางเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดยกำหนด ใหมีการประชุมคณะกรรมการและคณะอนุกรรมการปละ 2 ครั้งในพื้นที่ภาคเหนือตอนบน และพื้นที่ภาคเหนือ ตอนลาง รวมทั้งจัดตั้งเครือขายรอง 4 สถาบัน ไดแก มหาวิทยาลัยแมโจ มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง มหาวิทยาลัย นเรศวร และมหาวิทยาลัยราชภัฏนครสวรรค กำหนดใหมีการประชุมปละ 1 ครั้ง โดยไดรับงบประมาณ สนับสนุนการดำเนินงานเครือขายจำนวน 170,000 บาทตอป รวมทั้งเงินสนับสนุนการดำเนินกิจกรรมจาก สถาบันอุดมศึกษาในเครือขาย สวนกิจกรรมการดำเนินงานของเครือขายประกอบดวยกิจกรรมแลกเปลี่ยน เรียนรูระหวางเครือขาย กิจกรรมวิชาการ และกิจกรรมพัฒนานักศึกษา 4.1.2 เครือขายภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การบริหารจัดการเครือขายโดยใชคณะกรรมการบริหารเครือขายซึ่งประกอบดวยสถาบัน อุดมศึกษาในเครือขายจำนวน 16 คน มีการประชุมปละประมาณ 4-5 ครั้ง และนำเสนอผลงานของเครือขาย ปละ 1 ครั้ง โดยไดรับงบประมาณสนับสนุนจากสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจำนวนปละ 170,000 บาท และงบประมาณสนับสนุนกิจกรรมจากสถาบันอุดมศึกษาในเครือขาย ซึ่งกิจกรรมการดำเนินงานของ เครือขาย ประกอบดวยกิจกรรมพัฒนาหลักสูตร กิจกรรมพัฒนาการเรียนการสอน กิจกรรมพัฒนานักศึกษา กิจกรรมการสัมมนาและนำเสนอผลงานประจำป กิจกรรมการจัดทำเอกสารและสื่อเผยแพรประชาสัมพันธ และกิจกรรมการวิจัยตามสถาบันอุดมศึกษาเครือขายการบัณฑิตอุดมคติไทย 4.1.3 เครือขายภาคกลาง กำหนด โครงสร า ง การ บริ ห าร เครื อ ข า ย ใน ลั ก ษณะ คณะกรรมการ ประสาน กิ จ และ คณะอนุกรรมการจำนวน 3 ชุด คือ คณะอนุกรรมการการสรางรายวิชาหมวดวิชาศึกษาทั่วไป คณะอนุกรรมการ การสอนที่เนนความรูคูคุณธรรม และคณะอนุกรรมการพัฒนานิสิตนักศึกษา กำหนดใหมีการประชุมทุก 2 เดือน และมีการประชุมเพือ่ สรุปผลการดำเนินงานเครือขายปละ 1 ครัง้ โดยไดรบั งบประมาณจากสำนักงานคณะกรรมการ การอุดมศึกษาจำนวนปละ 170,000 บาท และเรียกเก็บจากสถาบันอุดมศึกษาในเครือขาย สถาบันละ 3,000 บาทตอป ทั้งนี้ เครือขายภาคกลางสามารถดำเนินกิจกรรมดานพัฒนาบุคลากรเครือขาย กิจกรรมดานสงเสริม องคความรูใหม กิจกรรมดานการจัดกิจกรรมแลกเปลีย่ นเรียนรู กิจกรรมดานการประชุมวิชาการเครือขายประจำป และกิจกรรมการสัมมนาเพื่อหาทิศทางรวมกันในประเด็นปญหารวมของทุกสถาบัน 4.1.4 เครือขายภาคใต จากการที่ลักษณะทางภูมิศาสตรของภาคใต ประกอบกับการเกิดภัยพิบัติธรรมชาติ และ ความไมสงบสุขในพื้นที่อยางตอเนื่อง ทำใหการสรางเครือขายภาคใตที่มีมหาวิทยาลัยสงขลานครินทรเปน
55 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
แมขายมีขอจำกัดในการปฏิบัติงาน แมวาจะไดมีความพยายามพัฒนาเครือขายภาคใตแลวก็ตาม แตเครือขาย ภาคใตสามารถดำเนินงานเครือขายไดคอนขางจำกัด โดยสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดสนับสนุน งบประมาณจำนวน 170,000 บาทตอป โดยเครือขายภาคใตไดดำเนินกิจกรรมการประชุมสถาบันเครือขาย กิจกรรมการพัฒนากระบวนการเรียนรูคุณธรรม จริยธรรม และทักษะชีวิตในสถาบันอุดมศึกษาเครือขายภาคใต 4.1.5 เครือขายภาคตะวันออก บริหารจัดการโดยคณะกรรมการเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยภาคตะวันออก กำหนดการ ประชุมปละ 3 ครั้ง และไดรับงบประมาณจากสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจำนวน 110,000 บาท ตอป และงบประมาณสนับสนุนจากสถาบันอุดมศึกษาเครือขายในการจัดกิจกรรมของเครือขายซึ่งประกอบ ดวย กิจกรรมการประชุมวิชาการ กิจกรรมการอบรมเชิงปฏิบัติการ และกิจกรรมการสัมมนาทางวิชาการ 4.1.6 เครือขายภาคตะวันตก ดำเนินการบริหารจัดการในรูปของคณะกรรมการบริหารเครือขายภาคตะวันตกเพื่อพัฒนา บัณฑิตอุดมคติไทย จัดการประชุมปละ 1 ครั้ง และคณะอนุกรรมการบูรณาการเครือขายภาคตะวันตกเพื่อ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เปนการจัดประชุมหมุนเวียนตามสถาบันอุดมศึกษาในเครือขายจำนวน 6 ครั้งตอป ไดรับงบประมาณสนับสนุนจากสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจำนวน 110,000 บาทตอป และ งบประมาณสนับสนุนจากสถาบันอุดมศึกษาเครือขายในการจัดกิจกรรมของเครือขาย คือ กิจกรรมการ จัดทำแผนการดำเนินงานเครือขาย กิจกรรมวิชาการสัญจร กิจกรรมคายอาสาพัฒนาชนบท กิจกรรมการแขงขัน กีฬาเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย กิจกรรมสัมมนาเชิงชวยเหลือดานวิชาการสถาบันอุดมศึกษาเครือขาย ภาคตะวันตก กิจกรรมทางศาสนาเพื่อสันติภาพ กิจกรรมเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี กิจกรรมสัมมนาทางวิชาการนักศึกษาสถาบันอุดมศึกษาเครือขายภาคตะวันตกเพื่อพัฒนาบัณฑิต อุดมคติไทย กิจกรรมฝกอบรมบัณฑิตอุดมคติไทยภาคตะวันตกเพื่อการทองเที่ยวเชิงนิเวศ ศิลปวัฒนธรรมและ สิง่ แวดลอม กิจกรรมรณรงคเมาไมขับ ลดอบายมุข งดเหลาเขาพรรษา กิจกรรมออกแบบตราสัญลักษณเครือขาย บัณฑิตอุดมคติไทย และกิจกรรมแตงเพลงเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยภาคตะวันตก จากรายละเอียดดังกลาว พบวา แตละเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยมีความแตกตาง กันในดานรูปแบบการบริหารจัดการเครือขาย การไดรับการจัดสรรงบประมาณจากสำนักงานคณะกรรมการ การอุดมศึกษา การสนับสนุนงบประมาณการดำเนินกิจกรรม และการดำเนินกิจกรรมของสถาบันอุดมศึกษา ในเครือขาย ซึ่งจะมีขอจำกัด และศักยภาพของแตละเครือขายที่แตกตางกันไป โดยคณะอนุกรรมการพัฒนา บัณฑิตอุดมคติไทยมีสวนสำคัญในการติดตามตรวจสอบผลการดำเนินงานของเครือขาย 4.2 การดำเนินงานของคณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ขอบเขตการดำเนินงานของคณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยเกี่ยวของโดยตรงกับ ผลการดำเนินงานจากการประชุมคณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย โดยแบงออกเปน 4.2.1 แผนพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย (พ.ศ. 2549-2551) การจัดทำแผนพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยเปนผลสืบเนื่องมาจากนโยบายการยกระดับ คุณภาพมาตรฐานการอุดมศึกษาไทย ซึ่งใหความสำคัญในเรื่องคุณภาพบัณฑิต แผนดังกลาวเกิดจาก
56 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
การบูรณาการกฎหมาย นโยบาย แผนระดับตางๆ ผลการวิเคราะหเชิงยุทธศาสตร รวมกับการระดมความคิด ของผูท เ่ี กีย่ วของกับนิสติ นักศึกษาจากทุกภาคสวน และถายทอดลงไปสูก ารปฏิบตั ผิ า นเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย มีรายละเอียด ดังนี้ วิสัยทัศน “พัฒนาสังคมอุดมปญญา เพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย” 1. 2. 3. 4.
พันธกิจ เพื่อกำหนดกรอบคุณลักษณะบัณฑิตอุดมคติไทย เพื่อจัดทำขอเสนอแนวทางการดำเนินงานพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เพื่อสรางองคความรูเพื่อการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เพื่อสงเสริมสนับสนุนการสรางบัณฑิตอุดมคติไทยของสถาบันอุดมศึกษา
ประเด็นยุทธศาสตร 1. สรางสรรคองคความรูพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย 2. สงเสริมศักยภาพสถาบันอุดมศึกษาในการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย 3. สนั บ สนุ น ความ ร ว มมื อ ระหว า ง สถาบั น อุ ด มศึ ก ษา ที ่ มุ ง เน น การ พั ฒ นา นั ก ศึ ก ษา แบบองครวม 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
8.
กลยุทธการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ศึกษากรอบคุณลักษณะบัณฑิตอุดมคติของสังคมไทย พั ฒ นา ระบบ บริ ห าร จั ด การ ของ สถาบั น อุ ด มศึ ก ษา ที ่ มุ ง เน น การ พั ฒ นา นั ก ศึ ก ษา แบบองครวม พัฒนาอาจารยและบุคลากรเพื่อการพัฒนานักศึกษา จัดหลักสูตรและกิจกรรมเสริมหลักสูตรเพื่อการพัฒนานักศึกษา สรางองคความรูเกี ย่ วกับการพัฒนานักศึกษาในรูปแบบตาง ๆ ทีหลากหลาย ่ เพือ่ ใหเกิด การแลกเปลี่ยนเรียนรูซึ่งกันและกัน พัฒนาความเขมแข็งของเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย การสรางความรวมมือระหวางสถาบันอุดมศึกษากับหนวยงานภายนอก (สถานประกอบ การ หนวยงานเอกชน องคกรเอกชน การศึกษาระดับพื้นฐาน รัฐวิสาหกิจ และผูใช บัณฑิต) การเสริมสรางความยัง่ ยืนของโครงการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยและโครงการเครือขาย การพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย
4.2.2 โครงการสงเสริมคุณธรรมจริยธรรมเพือ่ พัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยโดยผานเครือขาย บัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดดำเนินการคุณธรรมนำความรู ซึ่งเปนไปตาม พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ โดยใหความสำคัญกับเครือขายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ดังนั้น
57 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
จึงพัฒนา “โครงการสงเสริมคุณธรรมจริยธรรมเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยโดยผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติ ไทย” ขึ ้ น เพื ่ อ อาศั ย ความ เข ม แข็ ง ของ เครื อ ข า ย ใน การ ผลั ก ดั น ให เกิ ด ประสิ ท ธิ ภ าพ ใน การ ดำเนิ น งาน โดยมีวัตถุประสงค ดังนี้ 1. สงเสริมและสนับสนุนใหสถาบันอุดมศึกษาในแตละเครือขายไดรวมคิดรวมพัฒนา หลักสูตร รูปแบบและกระบวนการจัดการเรียนการสอนที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพ เพื่อการพัฒนาคุณภาพ บัณฑิตตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิ 2. สงเสริมใหสถาบันการศึกษาในแตละเครือขายไดรวมคิด สรางกิจกรรมในและนอก หลักสูตรการศึกษา เพื่อพัฒนาคุณภาพตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิ รวมทั้งการเผยแพรกิจกรรมที่มีการดำเนิน งานที่มีผลสัมฤทธิ์สูง เพื่อเปนรูปแบบที่ดีใหแกสถานศึกษาอื่น ๆ 3. ผลักดันใหมีการจัดกิจกรรมการเรียนรูรวมกันทั้งในสวนแมขายและเครือขายสถาบัน อุดมศึกษาในภูมิภาค เพื่อพัฒนาคุณภาพบัณฑิตอยางตอเนื่อง เพื่อสรางประสบการณและเครือขายการเรียนรู ระหวางสถาบันการศึกษาในแตละเครือขาย 4. จัดใหมีกิจกรรมการเรียนรูรวมกันอยางตอเนื่อง ระหวางบุคลากรทางการศึกษาและ สถานศึกษาทั้งในระบบ นอกระบบ เพื่อพัฒนาแนวคิดและสรางนวัตกรรมในการพัฒนาผูเรียนเพื่อใหถึง จุดมุงหมายการผลิตบัณฑิตตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิอยางยั่งยืน 5. สรางโอกาสการมีสวนรวมของนิสิตนักศึกษา บุคลากรทางการศึกษาและประชาชน ทั่วไปในการแสดงความคิดเห็น ตลอดจนการมีสวนรวมในกิจกรรมสัมมนาตางๆ เพื่อแสดงความคิดเห็น ในประเด็นการปลูกฝงคุณธรรม จริยธรรมโดยใชคุณธรรมเปนพื้นฐานของกระบวนการเรียนรูตางๆ 6. จัดสัมมนาและ/หรือเสนอผลงานการพัฒนาคุณภาพบัณฑิตในเครือตางๆ ทั้งนี้ กำหนดใหมีการดำเนินกิจกรรมรวมกับเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทยในการดำเนิน กิจกรรมที่ตอบสนองวัตถุประสงคดังกลาว โดยประกอบดวย ดานการจัดการเรียนการสอน กิจกรรมการจัดการเรียนการสอนในหมวดวิชาศึกษาทั่วไป : ศาสตรในการปลูกฝงคุณธรรม จริยธรรม เพื่อสรางคนดีใหแผนดิน กิจกรรมการฝกอบรมเทคนิคการสอนสอดแทรกคุณธรรม จริยธรรมในรายวิชาตางๆ ดานกิจกรรมนักศึกษา กิจกรรมประชุมเชียรและรับนองใหมอยางสรางสรรค กิจกรรมสรางภูมิตานทานแกนักศึกษาเพื่อการใชชีวิตที่มีเหตุผล กิจกรรม เสริมสรางความ เปนไทยเพื่อกอใหเกิดการรักชาติ กตัญูตอแผนดินและ สรางจิตสำนึกสาธารณะแกนักศึกษา คณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยและเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยได พัฒนาโครงการเพื่อรองรับ “โครงการสงเสริมคุณธรรมจริยธรรมเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยโดยผานเครือขาย บัณฑิตอุดมคติไทย” ประกอบดวย
58 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
การสัมมนาผูนำกิจกรรมประชุมเชียรและรับนองใหม เรื่อง รูปแบบการพัฒนากิจกรรม ประชุมเชียรและรับนองใหมเชิงสรางสรรค การสรางภูมิตานทานแกนักศึกษาเพื่อการใชชีวิตที่มีเหตุผล การเสริมสรางความเปนไทยเพื่อกอใหเกิดการรักชาติ กตัญูตอแผนดินและสรางจิต สาธารณะแกนักศึกษา หมวดวิชาศึกษาทั่วไป : ศาสตรในการปลูกฝงคุณธรรมจริยธรรมเพื่อสรางคนดีใหแผนดิน การพัฒนาผูสอนวิชาศึกษาทั่วไป : เทคนิคการสอนเพื่อปลูกฝงคุณธรรมจริยธรรม กิจกรรมสงเสริมการปฏิบัติศาสนกิจเพื่อใหนิสิตนักศึกษามีคุณภาพชีวิตที่ถึงพรอมดวย กาย วาจา ใจ ยิ่งขึ้น กิจกรรมการเฟนหาคนดีของสถาบันเพื่อการสรางคนดีตนแบบ (Role Model) 4.2.3 การจัดประชุมวิชาการ/ประชุมเชิงปฏิบัติการ/การสัมมนา ระหวางปงบประมาณ พ.ศ. 2546 ถึงปงบประมาณ พ.ศ. 2551 คณะอนุกรรมการพัฒนา บัณฑิตอุดมคติไทยและเครือขายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดรวมกับสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา จัดใหมีการประชุมวิชาการ/ประชุมเชิงปฏิบัติการ/การสัมมนาที่เกี่ยวกับการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยทั้ง ในระดับชาติและระดับเครือขาย โดยเฉพาะในสวนของการประชุมวิชาการ/ประชุมเชิงปฏิบัติการ/การสัมมนา ในระดับเครือขาย 4.2.4 การพัฒนากรอบแนวคิดดานคุณธรรมจริยธรรมเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย คณะอนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยไดพัฒนากรอบแนวคิดดานคุณธรรมจริยธรรม เพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทยโดยเสนอใหสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาใชเปนกรอบในการกำหนด องคประกอบการประกันคุณภาพการศึกษาภายในของสถาบันอุดมศึกษา ทั้งนี้ คณะกรรมการประกันคุณภาพ การศึกษาภายในสถานศึกษาระดับอุดมศึกษา (ค.ป.ภ.) พิจารณาแลว มีความเห็นวาเรื่องคุณธรรมจริยธรรม เป น เรื ่ อ ง พื ้ น ฐาน และ วั ด ได ยาก และ มีข อ เสนอ แนะ ให นำเสนอ บน เว็ บ ไซต ของ สำนั ก งาน คณะกรรมการ การอุดมศึกษาเพื่อเผยแพรใหสถาบันอุดมศึกษาพิจารณานำไปใชประโยชนในการพัฒนานักศึกษา
การสรางรายวิชาคุณธรรมผานกระบวนการบูรณาการศาสตร ชวลิต โอฬาพิริยกุล1, 2
“ผูสอนเปลี่ยนผูเรียนเปลี่ยน เปลี่ยนผูเรียนผูสอนเปลี่ยนอีก” 1. บทนำ ปรากฏการณโลกาภิวัตนซึ่งเทคโนโลยี-เศรษฐกิจ-การเมือง สังคม-วัฒนธรรม ทรัพยากร-สิ่งแวดลอม และจิตวิญญาณมีความเกี่ยวพันที่สงผลกระทบซึ่งกันและกันอยางรวดเร็ว ทำใหวิถีชีวิตของสังคมเปลี่ยนแปร และเปลี่ยนดุลยตลอดเวลา ศักยภาพความรูเทาทันปรากฏการณที่เกิดขึ้นอยางเขาใจ ศักยภาพสามารถกำหนดรู กำหนดเลือกได เหมาะควร และอยูรวมกับผูอื่นไดอยางมีความสุข เปนอีกลักษณะคุณธรรม-จริยธรรมที่พึงประสงค กระบวนการ เรียนรูคุณธรรม ที่เนน การ คิด อยางมีวิจารณญาณ ใหเกิด กระบวนการรูเรียน รูเทา ทันการณ เทาทันตน และการชีวิต โดยการบูรณาการสหศาสตร และเทคนิคกระบวนสอนในหองเรียน จึงเปน อีกแขนงศาสตรที่ควรสงเสริมพัฒนา
2. ความคิดรวบยอด การรวมกันศึกษา พัฒนา และขยายผลคุณคาแหงคุณธรรม จริยธรรม และทักษะชีวิต โดยคนรุนหนึ่ง ที่มีประสบการณชีวิต และความชำนาญในศาสตรการสอน สูคนอีกรุนหนึ่งผานกระบวนสอนเนื้อหารายวิชานั้น อาจดำเนินการได โดยการรอยเรียงความหลากหลายของสาระแหงสหศาสตร ประสบการณชีวิต และยุคสมัย ที่มีความเชื่อมโยงเกี่ยวของกัน ใหเลื่อนไหลผานจริตของผูเรียนดวยเทคนิคกระบวนสอนที่เหมาะสม เพื่อกระตุน ใหผูเรียนเกิดคิดแงมุมใหม และเห็นมุมมองใหมที่เหมาะควร ดวยบรรยากาศทุกคาบการสอนที่ผอนคลาย และเปนมิตร และดวยเทคนิคการสอนที่ประกอบดวย กิจกรรม เกม ภาพ และคำพูดคำถามที่เราความคิด ทำใหผูเรียนตางคิด ใครครวญ และตัดสินใจเลือกแสดง แงมุมความเห็นตน แลกเปลี่ยนกัน โดยผูสอนอาจตะลอมใหเกิดเรียนรูสาระของบทเรียน หรือปลอยใหกระแส ความเห็นเลื่อนไหลไปตามจริตที่ตางกัน.. ดวยความหลากหลายแหงมุมมองทีแต ่ ละผูเ รียนเสนอ และบรรยากาศการเรียนทีมี่ เสรีภาพทางความคิด การณแหงบทเรียนอาจแปรพัฒนาไป ตามกระแสทัศนคติ และสภาพนิยมแหงยุคสมัยของผูเรียน ซึ่งผูสอนก็รู ปรับบทเรียน เพื่อประคองกระแสเรียนรูใหตอเนื่อง และมีพัฒนาการเชิงบวก
1 2
ผูชวยศาสตราจารย ภาควิชาฟสิกส คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร อนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
60 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
การสรางรายวิชา (กระบวนการเรียนรู) คุณธรรม “นอกจากผูสอนไดบูรณาการศาสตรเปนบทเรียนแลว ยังได กลุมผูเรียนที่ (คอนขาง) สนใจ ทำใหกระบวนการสรางรายวิชาคุณธรรม นอกจากกอใหเกิด กระบวนการศึกษาวิจัยทดลอง (เพื่อสรางสาระบทเรียน) ภาระงานสอน (เพื่อถายทอดวิถีวัฒนธรรมที่เหมาะควร และความดีงาม ผานยุคสมัย) และกลุมผูเรียน (เพื่อศึกษา-วิจัยทดลอง) แลว ยังเปนโอกาสที่จะพัฒนาระบบระเบียบวิธีศึกษา ใหขยายกวางองคความรูเปน..ศาสตรใหม คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร เปดสอนรายวิชา 340-324 ศาสตรและศิลปแหง ปญญาชน (Science and Arts for Intellectual) ที่มีลักษณะเปนรายวิชาบูรณาการศาสตร และยุคสมัย ดวย วัตถุประสงค จะสงเสริมพัฒนาทักษะชีวิตในผูเรียน เพื่อการดำรงตนในสังคมโลกยุคโลกาภิวัตนไดอยาง มีคุณภาพ และคุณธรรม สามารถวิเคราะหดวยการคนควา การฟง และการคิดอยางมีวิจารณญาณ และ การนำเสนอความคิด
3. ขอมูลรายวิชา 340-324 ศาสตรและศิลปแหงปญญาชน (Science and Arts for Intellectual) 3 คำอธิบายรายวิชา (ภาษาไทย) บู ร ณาการ ทั ก ษะ ชี ว ิ ต วิ ท ยา การ และ คุ ณ ธรรม เพื ่ อ การ พั ฒ นา ตน เอง สามารถ วิเคราะหและเขาใจ ชีวิต มนุษย สังคม โลก และโลกาภิวัตนดวยการคิดอยางมีวิจารณญาณ (ภาษาอังกฤษ) Integration of life skills, knowledge and virtue for self-evolution ; Ability to analyze and perceive life, man, societies, world and globalization via critical thinking . จำนวนหนวยกิจ ประเภทวิชา กลุมผูเรียน วิธีการสอน
2(1-2-3) (ชั่วโมงบรรยาย ชั่วโมงปฏิบัติการ และศึกษาดวยตนเอง) เลือกเสรี นักศึกษามหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขตหาดใหญชั้นปที่ 3 ขึ้นไป ( / ) บรรยาย ( / ) ปฏิบัติ - กิจกรรมกลุม ( / ) ปฏิบัติภาคสนาม ( / ) สัมมนา ( / ) อื่นๆ อาทิ อภิปราย จัดนิทรรศการ สรางชิ้นงาน ตารางสอน สัปดาหละ 1 คาบ (ทุกวันศุกร เวลา 13.00 - 16.00 น) หนวยงานรับผิดชอบ ภาควิชาวิทยาศาสตรทั่วไป คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร
ลักษณะการเรียนการสอน กระบวนการเรียนการสอนมุงพัฒนาทักษะ และความสามารถเชิงสังคมแกผูเรียน ดวยวิธีกำหนด สถานการณใหผูเ รียนเกิดกระบวนการเรียนรูขึ น้ เองไดในตน ภายใตการมีปฏิสมั พันธรวมกับสมาคมทีประกอบด ่ วย กลุม ผูเ รียน และผูส อนทีมี่ ความตางวัย ตางประสบการณ ตางความเชือ่ ตางภูมหิ ลัง ตางนิสยั ตางภาระรับผิดชอบ และตางความสามารถในตางดานที่ตางกัน ตามทักษะชีวิตของแตละคนที่มีสะสมกันมา สงเสริมความมี 3
รายวิชานี้ เปดสอนครั้งแรก ภาคการศึกษา 2 ปการศึกษา 2543
61 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
สัมผัสเชิงจิตวิญญาณ เขาใจการมีอยูและเปนไปของธรรม (ธรรมชาติ) รวมทั้ง การเสริมองคความรูสหศาสตร แบบบูรณการ วิธีการสอน เนนกระตุนใหผูเรียนรวมเสนอความเห็น แลกเปลี่ยนความคิด ความรู และประสบการณ ซึ่งผูเรียนมีตางกัน มีกิจกรรมกระตุนใหผูเรียนแสดงอัตลักษณ และโลกทัศนตน มีกิจกรรมที่จัดผูเรียนเปน กลุมยอย และอื่นๆ เพื่อใหผูเรียนมีโอกาส ตรวจสอบทัศนคติ และแลกเปลี่ยนประสบการณ ความรู ความเชื่อเพื่อ ตางสามารถเก็บเกี่ยวประโยชนแหงการพัฒนาตน ซึ่งตางคน ตางกัน การวัดประเมินผล
ประเมินจากคุณภาพงาน และความเปนผูมีความรับผิดชอบของผูเรียน
4. กรณีศึกษา การสอนครั้งที่ 14 4.1 คูมือการสอน ประจำภาคการศึกษา 1 ปการศึกษา 2550 ลำดับ
วัน-เดือน-ป
บทเรียน วันเขาชั้นเรียน (จ 4 มิถุนายน 2550)
1
ศ 8 มิย. 2550
นิเทศกระบวนการเรียนการสอน : เรียนรูพฤติกรรม IQ & EQ จากการดูภาพยนตร เรื่อง Good Will Hunting (ผูเรียนเขียนแนะนำตัว(ฉบับยอ) และผูสอนเกริ่นแนะนำกระบวนการเรียนการสอน)
2
ศ 15 มิย. 2550
ปฐมบท : เรียนรูประวัติศาสตร, ความเชื่อ, สังคม, วัฒนธรรม จากการดูหนัง เรื่อง อลิซาเบท ราชินพรหมจรรย ี (ผูเรียนเขียนแนะนำตัว (ตามอัธยาศัย), มอบเอกสารอานประกอบรายวิชา และ ผูสอนตกลงแผนการสอนกับผูเรียน)
3
ศ 22 มิย. 2550
คุณคา : รูเรียน เขาใจตน & รูเลือกคุณคา (ประเมินผูเรียน, ความตาง, คุณคา, ความเปนบัณฑิต)
4
ศ 29 มิย. 2550
ความเกง : เรียนรูเขาใจตน & รูคิดเชิงบวก (ความเกง - IQ - EQ - พหุปญญา - มิติมุมมองความพิการ)
5
ศ 6 กค. 2550
มองมนุษย 1 : เรียนรูเขาใจตน และ เขาใจผูอื่น (โลกทัศน - Johari Awareness - Maslow - Balance Theory)
6
ศ 13 กค. 2550
แลหนัง - แลตน : เรียนรูเข าใจจิตใจตนเอง จากการดูหนัง เรื่อง อะบิวตี้ฟูล ไมด (A Beautiful Mind) (ความมีสมาธิ, ปรุงแตงจิต, ความโลภโกรธ หลง, ฟุงซาน, จิตใจดีงาม, การใหโอกาส)
7
ศ 20 กค. 2550
นิเทศเอกสารประกอบรายวิชาโดยนักศึกษา 1
8
ศ 27 กค. 2550
นิเทศเอกสารประกอบรายวิชาโดยนักศึกษา 2
สอบกลางภาค, ม.อ.วิชาการ, สัปดาหวิทยาศาสตร และกีฬามหาวิทยาลัยโลกฤดูรอนครั้งที่ 24 (30 กรกฎาคม - 19 สิงหาคม 2550)
62 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ลำดับ
วัน-เดือน-ป
บทเรียน
9
ศ 24 สค. 2550
มองมนุษย 2 : เรียนรูสื่อสาร & รูสานสัมพันธ (UNO - พูดกระเซา - สื่อสารภาษาพูด - พูดดี)
10
ศ 31 สค. 2550
โลกาภิวัตน : เรียนรูเข าใจโลก & โลกาภิวัฒน (วิเคราะหสังคมโลก - วิพากษบทความพลังเพื่อโลกสันติสุขมิไดเกิดขึ้นเอง)
11
ศ 7 กย. 2550
จินตนาการ : เรียนรูสั มผัสความงาม & พลังจินตนาการ (สูสัมผัสทางใจ - เราคุณธรรม - เราจินตนาการ - สรางสรรคความคิด)
12
ศ 14 กย. 2550
สภาพความดีงาม เราคุณธรรม (เรือมนุษย) - ความพอเพียง
13
ศ 21 กย. 2550
ปจฉิมบท : เรียนรูภัยบริโภคนิยม จากการดูหนังเรื่อง เรื่องจริงช็อกโลก (An Convenient Truth) (สัมผัสปญหาโลก,ตระหนักภัยโลกรอน,รูคุณคาเศรษฐกิจพอเพียง,ประเมินรายวิชา)
14
ศ 28 กย. 2550
ผลงานแหงการเรียนรูรวมกันโดยผูเรียน 1
15
ศ 5 ตค. 2550 วันสุดทายของการเรียน
ผลงานแหงการเรียนรูรวมกันโดยผูเรียน 2 สอบปลายภาค (6 - 19 ตุลาคม 2550)
4.2 แผนการสอน ประจำภาคการศึกษา 1 ปการศึกษา 2550 4 แผนการสอนรายวิชา 340-324 ศาสตรและศิลปแหงปญญาชน 5 คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร ภาคการศึกษาที่ 1 ปการศึกษา 2550 (สอนครั้งที่ 14) (ก) คำอธิบายรายวิชา (Course Description) (ภาษาไทย) บูรณาการทักษะชีวิต วิทยาการ และคุณธรรมเพื่อการพัฒนาตนเอง สามารถวิเคราะห และเขาใจชีวิต มนุษย สังคม โลก และโลกาภิวัตนดวยการคิดอยางมีวิจารณญาณ (ภาษาอังกฤษ) Integration of life skills, knowledge and virtue for self - evolution ; Ability to analyze and perceive life, man, societies, world and globalization via critical thinking. (ข) คุณสมบัติผูเรียนที่พึงประสงค 1 เปนคนใฝรู และปรารถนาจะพัฒนาตน 2 เปนผูเชื่อถือได และมีความรับผิดชอบ 3 เปนผูแตงกายสะอาด และเรียบรอย 4 เปนผูเขาเรียนทุกคาบการสอน 4 5
เอกสารแจกผูเรียน รายวิชานี้ เปดสอนครั้งแรก ภาคการศึกษา 2 ปการศึกษา 2543
63 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
5 เปนผูตรงตอเวลา (ไมเขาชั้นเรียนสาย หรือตองออกจากหองเรียนกอนหมดเวลา) 6 เปนผูมีสวนรวมในชั้นเรียนสม่ำเสมอ มีจิตอาสา และปฏิบัติหนาที่งานกลุมที่ไดรับมอบหมาย (ค) การประเมินผลการเรียน สาระการประเมิน คือ 1. ความเปนผูเชื่อถือได และมีความรับผิดชอบในเรื่องตอไปนี้ - แตงกายสะอาด และเรียบรอย - เขาเรียนทุกคาบการสอน - ตรงตอเวลา (ไมเขาชั้นเรียนสาย หรือ ตองออกจากหองเรียนกอนหมดเวลา) - มีความตั้งใจ มีน้ำใจ และมีสวนรวมในชั้นเรียน อยางสม่ำเสมอ - สงงาน (งานทำคนเดียว และงานกลุม) ที่ไดรับมอบหมายครบทุกชิ้น และตรงเวลา - คุณภาพของผลงาน (ทั้งงานทำคนเดียว และงานกลุม) 2. แบบการประเมิน - ไมมีการสอบ - มีการประเมินในทุกคาบการสอน - มีงานมอบหมายในคาบการสอน และการบาน (งานทำคนเดียว และงานกลุม) - เพื่อนรวมชั้นเรียน มีสวนรวมในการประเมินผลดวย (ง) ปฏิทินการสอน (อาจปรับเปลี่ยนตามความเหมาะสม) ลำดับ
วัน-เดือน-ป
บทเรียน
วันเขาชั้นเรียน (4 มิถุนายน 2550) 1 ศ 8 มิย. 2550 นิเทศกระบวนการเรียนการสอน 2 ศ 15 มิย. 2550 ปฐมบท 3 ศ 22 มิย. 2550 คุณคา 4 ศ 29 มิย. 2550 ความเกง 5 ศ 6 กค. 2550 มองมนุษย 1 6 ศ 13 กค. 2550 แลหนัง - แลตน 7 ศ 20 กค. 2550 นิเทศเอกสารประกอบรายวิชาโดยผูเรียน 1 8 ศ 27 กค. 2550 นิเทศเอกสารประกอบรายวิชาโดยผูเรียน 2 สอบกลางภาค, ม.อ.วิชาการ, สัปดาหวิทยาศาสตรและกีฬามหาวิทยาลัยโลกครั้งที่ 24 (30 กค. - 19 สค.50) 9 ศ 24 สค. 2550 มองมนุษย 2 10 ศ 31 สค. 2550 โลกาภิวัตน 11 ศ 7 กย. 2550 คิดจินตนาการ 12 ศ 14 กย. 2550 สภาพความดีงาม 13 ศ 21 กย. 2550 ปจฉิมบท 14 ศ 28 กย. 2550 ผลงานแหงการเรียนรูรวมกันโดยผูเรียน 1 15 ศ 5 ตค. 2550 ผลงานแหงการเรียนรูรวมกันโดยผูเรียน 2 สอบไล (6 - 19 ตุลาคม 2550)
64 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
(จ) งานมอบหมายผูเรียน ชิ้นที่ 1 (งานเดี่ยว) 6 สรุปความ เอกสารประกอบรายวิชา จำนวน 1 เรื่อง ใหผูเรียนเลือกยอความเอกสารจำนวน 1 เรื่อง จากรายการเอกสารอานประกอบราย วิชาศาสตรและศิลปแหงปญญาชนประจำภาคการศึกษาที่จัดให ลักษณะผลงาน คือ บทสรุปความซึ่งพิมพดวยขนาดตัวอักษร 14 ความยาวไมเกิน 1หนากระดาษ A4 ตามแบบฟอรมที่กำหนดให วันสงผลงาน คือ วันศุกรที่ 6 กรกฎาคม 2550 เวลา 13.00น. ชิ้นที่ 2 (งานเดี่ยว)
เขียนบทความเรื่อง “ ความปรารถนาของขาพเจา “ ใหผูเรียนเขียนบทความเรื่อง “ความปรารถนาของขาพเจา” ที่มีรายละเอียดเชื่อมโยง เหตุปจจัยของความปรารถนาแหงตัวตนของตนโดยอิสระ ลักษณะผลงาน คือ บทความซึ่งพิมพดวยขนาดตัวอักษร 14 ความยาวไมเกิน 1 หนากระดาษ A4 ตามแบบฟอรมที่กำหนดให วันสงผลงาน คือ วันศุกรที่ 14 กันยายน 2550 เวลา 13.00 น.
ชิ้นที่ 3 (งานเดี่ยว)
เสนอวิสัยทัศน ความเชื่อ จินตนาการ และโลกทัศนแหงตัวตน ใหผูเรียนเขียนผังเชื่อมโยงความคิด(Mind map / Concept map) เพื่อสื่อวิสัยทัศน ความเชื่อ จินตนาการ และโลกทัศนแหงตัวตนของตนโดยอิสระ ภายใตชื่อเรื่องตอไปนี้ เรื่องใดเรื่องหนึ่ง ชีวิตที่ดีงาม สังคมอุดมคติ โลกที่สวยงาม ความปกติแหงธรรม ลักษณะผลงาน คือ ผังเชื่อมโยงความคิด บนหนากระ ดาษ A4 วันสงผลงาน คือ วันศุกรที่ 14 กันยายน 2550 เวลา 13.00 น. l
l
l
l
ชิ้นที่ 4 (งานกลุม) 7
6 7
การนิเทศเอกสารประกอบรายวิชาโดยผูเรียน ใหผูเรียนเลือกจับกลุมกันเปนกลุมละ 3 คน แลวนัดประชุมกันเองเพื่อเลือกเรื่อง (จากรายการเอกสารอานประกอบรายวิชาฯ )ที่กลุมสนใจจะรวมกันศึกษา เพื่อนิเทศ ใหเพื่อนรวมชั้นเรียนฟง จำนวน 3 เรื่อง เรียงลำดับตามความสนใจ (และใหแจงราย ชือ่ เรือ่ งนิเทศ 3 เรือ่ ง พรอมรายชือ่ สมาชิกกลุม ในวันแจงเรือ่ งนิเทศ) กรณีทมี่ี กลุม สนใจ นิเทศเรื่องเดียวกันเกิน 2 กลุม ผูสอนจะพิจารณา จัดแบงเรื่องนิเทศใหเอง โดยจะ พิจารณาถึงความกอนหลังในการเสนอแจงเรือ่ งนิเทศ และ รายชือ่ สมาชิกกลุม (ซึง่ ผูส อน จะประกาศลำดับการนิเทศเอกสารฯ ของแตละกลุม ในวันประกาศกำหนดการ)
งานเดี่ยว คือ งานที่ผูเรียนแตละคนตองทำดวยตนเอง (ไมลอกงานผูอื่น) งานกลุม คือ งานซึ่งกลุมผูเรียนที่จับกลุมกันเองแลวรวมมือกันทำจนสำเร็จ
65 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ลักษณะผลงาน คือ แตละกลุมนิเทศเนื้อหาของเอกสารประกอบรายวิชาจำนวน 1 เรื่อง หนาชั้น เรียน โดยใชเวลาไมเกิน 15 นาที/กลุม (โดยอาจใชเครื่องฉายภาพ และ/หรือ เอกสารประกอบการนำเสนอได) เนื้อหาการนิเทศควรตองมี 3 องคประกอบ คือ 1 ความ สรุปเนื้อหาเอกสาร (โดยยอ) 2 ความ สรุปผลการวิเคราะห และวิจารณเนื้อหาเอกสาร 3 ความ สรุปประเด็นที่กลุมเรียนรูจากการศึกษาเอกสาร และ สงเอกสารรายงาน ความสรุปแตละองคประกอบ แยกตามแบบฟอรมที่ กำหนดใหโดยพิมพดวยขนาดตัวอักษร 14 (พรอมเอกสารประกอบการนำเสนอ (ถามี)) วันสงผลงาน วันแจงเรื่องนิเทศ คือ วันศุกรที่ 6 กรกฎาคม 2550 เวลา 13.00 น. วันประกาศกำหนดการ คือ วันศุกรที่ 13 กรกฎาคม 2550 เวลา 13.00 น. วันเสนอผลงาน คือ วันศุกรที่ 20 / 27 กรกฎาคม 2550 l l l
ชิ้นที่ 5 (งานกลุม)
ผลงานนักศึกษาประจำภาคการศึกษา1 ปการศึกษา 2551 ใหผูเรียนที่เขียนผังเชื่อมโยงความคิดเรื่องเดียวกันจับกลุมกันกลุมละไมเกิน 3 คน และนัดประชุมกันเพื่อจัดทำบอรดแสดงผังเชื่อมโยงความคิดเรื่องที่กลุมสนใจ พรอม คำอธิบายโดยยอ และจัดเตรียมเนื้อหา เพื่อนำเสนอผังเชื่อมโยงความคิดภายใตชื่อ เรื่องที่สมาชิกกลุมสนใจหนาชั้นเรียน ลักษณะผลงาน คือ 1. จัดทำบอรดนิทรรศการขนาด 45 ซม. x 65 ซม.จำนวน 1 บอรด ซึ่งมีเนื้อหา ประกอบดวย ผังภาพเชื่อมโยงความคิดจำนวนไมเกิน 2 ผังภาพ(แตละภาพมี ขนาดพอเหมาะกับหนากระดาษ A4) พรอมคำอธิบาย ซึ่งพิมพดวยขนาดตัว อักษร 14 จำนวนไมเกิน 1 หนากระดาษ A4 และ 2. นำเสนอผลงานกลุมหนาชั้นเรียน โดยใชเวลาไมเกิน 15 นาที/กลุม และจัด ทำสำเนา เอกสารผังเชื่อมโยงความคิดพรอมคำอธิบาย อีกจำนวน 1 ชุด สง ภายหลังเสร็จสิ้นการนำเสนอ วันสงผลงาน วันเสนอผลงาน คือ วันศุกรที่ 28 กันยายน / 5 ตุลาคม 2550 l
66 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
(ฉ) รายการเอกสารอานประกอบรายวิชา ขอมูลสำรวจเอกสาร ลำดับ ไมมี มี เอกสาร 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
รายการบทความอานประกอบรายวิชา ชื่อรายการหนังสือที่ (เลือกสำเนาบางบท) เอกภพ สรรพสิ่ง และมนุษยชาติ (รอฮีม ปรามาส) ธรรมชาติ จินตนาการ ความงาม มิตรภาพ และ ปญญา (ประเวศ วะสี) มนุษยกับศาสนา (ปรีชา ชางขวัญยืน และ สมภาร พรมทา) ศาสนศาสตรเบื้องตน (กีรติ บุญเจือ) วิสัชนาธรรมกับทานพุทธทาส (ประกายธรรม รวบรวม) มีอะไรในพระไตรปฎก สิ่งที่ชาวพุทธควรรู ? (พระธรรมปฎก) พุทธปรัชญาจากพระไตรปฏก (สุนทร ณ รังสี) ฤทธิศาสตร (ศิยะ ณัญฐสวามี) ปญญาวิวัฒน (สมัคร บุราวาส) โลกแหงความรู (สัญญา สัญญาวิวัฒน) ความเปนมนุษยกับพัฒนาการทางสังคม-วัฒนธรรม (ศรีศักดิ์ วัลลิโภดม ) วิวัฒนาการทฤษฎีและการประยุกตฯ:พุทธเศรษฐศาสตร (อภิชัย พันธเสน) สังเคราะหองคความรู เศรษฐกิจพอเพียง (อภิชัย พันธเสน) ปรัชญาจีน: จากขงจื่อถึงเหมาเจอตง (เฝงอิ่วหลัน - แปลโดย ส.สุวรรณ) สรางสันติดวยมือเรา (พระไพศาล วิสาโล) คลื่นลูกที่สาม (อัลวิน ทอฟฟเลอร) สิทธิมนุษยชน เสนทางสูสันติประชาธรรม (เสนห จามริก)
หมายเหตุ : เอกสารชุดนี้จัดเปนแฟม ใหผูเรียนยืมอานประกอบการเรียนการสอนรายวิชา 340-324 ขอใหผูเรียนนำสงคืน ผูสอน ในวันปจฉิมบท (นักศึกษาที่ขาดความรับผิดชอบ โดยไมสงคืนแฟมเอกสารประกอบรายวิชาชุดนี้ จะถูก ลดเกรด / ไมไดรับการประเมินเกรด)
4.3 ผลประเมินการจัดการเรียนการสอน ประจำภาคการศึกษา 1 ปการศึกษา 2550 การจัดการเรียนการสอน (โดยสรุป) มีผลสัมฤทธิ์ “ระดับมาก” เมือ่ ประเมินอิงความคาดหวังผลสัมฤทธิ์ ตามคำอธิบายรายวิชาคือ บูรณาการทักษะชีวิต วิทยาการ และคุณธรรมเพื่อการพัฒนาตนเอง สามารถวิเคราะห และเขาใจ ชีวิต มนุษย สังคม โลก และโลกาภิวัตนดวยการคิดอยางมีวิจารณญาณ คือ หลังเรียนจบ ผูเรียนคิดวาตนเองไดรับการสงเสริมใหมีความเขาใจชีวิต (4.23), เขาใจตนเอง และ เขาใจผูอื่น (4.18), เขาใจสังคมไทย สังคมโลก และโลกาภิวัตน (4.18), เขาใจธรรมชาติ และสรรพสิ่ง (4.14) และ มีทักษะการคิดหลากหลาย อาทิ คิดนอกกรอบ และคิดริเริ่ม (4.18), คิดแวบรู และคิดแบบ หยั่งรู (3.82), คิดใครครวญหลากหลายมิติ (4.14), คิดวิเคราะห คิดเชื่อมโยงอยางรูเทาทัน และเทาทันรู (3.91), คิดแกไขปญหาเรื่องทั่วๆ ไป (4.05), คิดแยงสงสัย และแยงแบบความเชื่อตางๆ (4.05), คิดประมวล และสรุป ความคิดรวบยอด (4.00) และ มีทักษะการนำเสนอดวยการพูด (3.95) และไดรับการสงเสริมใหสนใจฟง และ อานสาระหลากหลายวิทยาการ (4.00) (คาดัชนี มีความหมายระบุระดับมากนอย คือ 5-มากที่สุด, 4-มาก, 3-พอใช, 2-นอย และ 1-ไมมี)
67 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
5. ปจฉิมบท (ความคิดเห็นของผูพัฒนารายวิชา) (ก) ปจจัยที่ทำใหผูเรียนสนใจ คือ ไมมีสอบ สามารถใชเปนรายวิชาทำเกรดได ไดแสดงความเห็นอิสระ (ไมมีผิด-มีถูก) บรรยากาศ การเรียนเปนมิตร ฟงเพลง เลนเกม ดูหนัง และไดพูดคุยแลกเปลี่ยนความเห็นระหวางกลุมผูเรียน และอื่นๆ (ข) ปจจัยทำใหผูเรียนไมสนใจ / ไมประสบความสำเร็จในการเรียน คือ ไมชอบลักษณะการเรียนการสอน ขาดความอดทน ขาดความรับผิดชอบ มีงานมอบหมายใหตอง ทำมาก ตองเขาเรียนทุกคาบ และอื่นๆ
6. ภาคผนวก (ขอมูลประเมินผูเรียน และ ประเมินกระบวนวิชา)
68 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
(ขอมูลประเมินตนกอนเรียน)
แบบประเมินตน และ ผลการประเมิน ชื่อ-สกุล ........................................................................ รหัส .......................... ภาควิชา............................. คณะ.............................................................................. วันที่ ......................... สถานที่.............................. 1 ทานคิดวา ทานสนใจฟงและอาน, มีทักษะการคิด, มีทักษะการนำเสนอ และมีความเขาใจเรื่องตอไปนี้ เพียงใด? (กรุณาตอบทุกขอโดยระบุระดับมากนอย ไดแก 5 คือมากที่สุด, 4 คือมาก, 3 คือพอใช, 2 คือนอย และ 1 คือไมมี) 5
4 3 2 1 (คาเฉลี่ย) ผลประเมิน ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) สนใจฟงและอาน สาระเรื่องซุบซิบนินทาในสังคม 2.80 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) สนใจฟงและอาน สาระวิชาการเฉพาะตำราเรียน 3.20 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) สนใจฟงและอาน สาระหลากหลายวิทยาการ 3.50 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) สนใจฟงและอาน สาระศาสนาที่นับถือ 2.85 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) สนใจฟงและอาน สาระหลากหลายความเชื่อ และศาสนา 3.15 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) สนใจฟงและอาน สาระเชิงปรัชญา และนามธรรม 2.50 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดนอกกรอบ คิดริเริ่ม 3.20 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดแวบรู และคิดแบบหยั่งรู 2.79 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดใครครวญหลากหลายมิติ 2.90 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดวิเคราะห คิดเชื่อมโยงอยางรูเทาทัน และเทาทันรู 3.15 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดเชิงปรัชญา นามธรรม และอุดมคติ 2.85 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดแกไขปญหา เรื่องทั่วๆไป 3.60 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดแยงสงสัย และแยงแบบความเชื่อตางๆ 3.40 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดฝนกระแส คานิยม และแบบการใหคุณคาตาง ๆ 2.95 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการคิด คิดประมวล และสรุปความคิดรวบยอด 3.00 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการนำเสนอดวยการพูด 2.90 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะการนำเสนอดวยการเขียน 2.90 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) มีทักษะนำเสนอความเห็น การถกแยง และแลกเปลี่ยนความเห็น 2.90 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) เขาใจชีวิต 3.50 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) เขาใจตนเอง และเขาใจผูอื่น 3.35 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) เขาใจสังคมไทย สังคมโลก และโลกาภิวัตน 3.15 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) เขาใจธรรมชาติ และสรรพสิ่ง 3.25 2 ทานคิดวา สภาพคุณงามความดี คืออะไร? .................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................
69 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
(ขอมูลประเมินกระบวนวิชา)
แบบประเมินกระบวนวิชา และ ผลการประเมิน ชื่อ-สกุล ........................................................................ รหัส ..........................ภาควิชา.............................. คณะ.............................................................................. วันที่ .........................สถานที่............................... 1 ทานคิดวา กระบวนการเรียนการสอนรายวิชา 340-324 ศาสตรและศิลปแหงปญญาชน สงเสริมทาน ให สนใจฟงและอาน, มีทักษะการคิด, มีทักษะการนำเสนอ และมีความเขาใจเรื่องตอไปนี้เพียงใด? (กรุณาตอบทุกขอโดยระบุระดับมากนอย ไดแก 5 คือมากที่สุด, 4 คือมาก, 3 คือพอใช, 2 คือนอย และ 1 คือไมมี) 5 ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (
) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) )
4 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
3 ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (
) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) )
2 1 ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( )
(คาเฉลี่ย) ผลประเมิน สนใจฟงและอาน สาระเรื่องซุบซิบนินทาในสังคม 2.73 สนใจฟงและอาน สาระวิชาการเฉพาะตำราเรียน 2.68 สนใจฟงและอาน สาระหลากหลายวิทยาการ 4.00 สนใจฟงและอาน สาระศาสนาที่นับถือ 3.36 สนใจฟงและอาน สาระหลากหลายความเชื่อ และศาสนา 3.73 สนใจฟงและอาน สาระเชิงปรัชญา และนามธรรม 3.64 มีทักษะการคิด คิดนอกกรอบ คิดริเริ่ม 4.18 มีทักษะการคิด คิดแวบรู และคิดแบบหยั่งรู 3.82 มีทักษะการคิด คิดใครครวญหลากหลายมิติ 4.14 มีทักษะการคิด คิดวิเคราะห คิดเชื่อมโยงอยางรูเทาทัน และเทาทันรู 3.91 มีทักษะการคิด คิดเชิงปรัชญา นามธรรม และอุดมคติ 3.73 มีทักษะการคิด คิดแกไขปญหา เรื่องทั่วๆไป 4.05 มีทักษะการคิด คิดแยงสงสัย และแยงแบบความเชื่อตางๆ 4.05 มีทักษะการคิด คิดฝนกระแส คานิยม และแบบการใหคุณคาตาง ๆ 3.64 มีทักษะการคิด คิดประมวล และสรุปความคิดรวบยอด 4.00 มีทักษะการนำเสนอดวยการพูด 3.95 มีทักษะการนำเสนอดวยการเขียน 3.77 มีทักษะนำเสนอความเห็น การถกแยง และแลกเปลี่ยนความเห็น 3.77 เขาใจชีวิต 4.23 เขาใจตนเอง และเขาใจผูอื่น 4.18 เขาใจสังคมไทย สังคมโลก และโลกาภิวัตน 4.18 เขาใจธรรมชาติ และสรรพสิ่ง 4.14
70 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
2 ทานมีขอเสนอแนะเพื่อปรับปรุงกระบวนการเรียนการสอนรายวิชานี้ อยางไรบาง ? (โปรดระบุ) .................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................
เอกสารประกอบการนำเสนอ แนวทางการพัฒนาศาสตรแหงบูรณาการ ผานเครือขายบัณฑิตอุดมคติไทย
ทศวรรษหนากิจการนักศึกษาเพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติ ดร.จิรวัฒน วีรังกร*
บทนำ การพัฒนานักศึกษาเพื่อใหเปนบัณฑิตอุดมคตินั้น สถาบันอุดมศึกษาไดใชกลไกหลายดานในการ ดำเนินงาน ทัง้ กลไกดานการจัดการเรียนการสอน อาจารยทีป่ รึกษา กิจการนักศึกษา เปนตน การพัฒนานักศึกษา สูบั ณฑิตอุดมคติในปจจุบนั และอนาคตนัน้ เปนทีย่ อมรับกันโดยทัว่ ไปวาจำเปนตองใชกลไกการพัฒนาหลายดาน ทั้งในชั้นเรียนและนอกชั้นเรียน และกลไกที่สำคัญประการหนึ่งในการพัฒนานักศึกษา คือ งานกิจการนักศึกษา ซึ่งในอดีตที่ผานมางานกิจการนักศึกษายังมีบทบาทตอการพัฒนานักศึกษาไมมากนัก แตในปจจุบันและอนาคต มีปจจัยหลายประการที่บงชี้วา งานกิจการนักศึกษาจะตองมีบทบาทมากขึ้น และมีความเกี่ยวของกับชีวิตของ นักศึกษาตั้งแตแรกเขาจนสำเร็จการศึกษา มีบทบาทที่เกี่ยวของกับนักศึกษาทุกคน เนื่องจากธรรมชาติของงาน กิจการนักศึกษาเปนงานทีไม ่ ใชลักษณะของงานประจำทีมี่ แนวทางการดำเนินงานตายตัว แตเปนงานทีมี่ ลักษณะ ของการปรับเปลี่ยนไปตามสภาวการณของสังคม ลักษณะผูเรียน และทิศทางการดำเนินงานของมหาวิทยาลัย เนื่องจากในอนาคตมีเหตุปจจัยหลายประการที่นาจะสงผลตอการดำเนินงานกิจการนักศึกษาเปนอยางมาก ซึง่ ผูเกี ย่ วของกับงานกิจการนักศึกษาควรจะไดเรียนรูเพื อ่ การเตรียมการ เพือ่ การออกแบบรูปแบบการดำเนินงาน ที่เหมาะสม ควรไดศึกษาเพื่อประโยชนตอการเตรียมตนเองเพื่อความพรอมในการดำเนินงานในอนาคต บทความนี้ตองการชี้ใหเห็นวา ทศวรรษหนาถือเปนทศวรรษแหงการเปลี่ยนแปลงที่มีอัตราเรงสูง เปน ทศวรรษแหงความทาทายของบุคคลในวงการอุดมศึกษาทีจะ ่ ตองหากลยุทธการดำเนินงานในการพัฒนากำลังคน ที่พรอมรับมือและสนับสนุนทิศทางการพัฒนาประเทศ มีปจจัยหลายประการที่บงชี้วา ทิศทางการพัฒนา นักศึกษาของมหาวิทยาลัยควรจะตองถูกหยิบยกใหเปนวาระของมหาวิทยาลัย (University Agenda) ซึ่งกลไก การพัฒนานักศึกษาซึ่งหมายถึงกลไกกิจการนักศึกษาดวยจะตองมีความชัดเจนในทิศทางและการกาวเดิน ที่เชื่อมโยงกัน มีการจัดระบบงานที่ตองพรอมรองรับตอการปรับเปลี่ยน งานกิจการนักศึกษาจึงหนีไมพนที่จะ ตองมองหนาหาอนาคตเพื่อกำหนดทิศทางการกาวเดินบนเสนทางแหงความทาทายดังกลาว คำถามจึงมีอยูวา ทศวรรษหนางานกิจการนักศึกษา ทิศทางการกาวเดิน แนวโนมควรจะเปนไปในทิศทางใดเพื่อเปนจุดเริ่มตนของ การวิเคราะห ถกเถียง และคนหาทิศทางที่เหมาะสมตอไป
งานกิจการนักศึกษา : ยิ่งนานป ยิ่งทวีความสำคัญมากขึ้น งานกิจการนักศึกษาในอดีตสมัยยุคแรกของการจัดตั้งมหาวิทยาลัยใหมๆ จุดเนนสวนใหญจะอยูที่ การปกครองนักศึกษาเพื่อดูแลใหการใชชีวิตของนักศึกษาเปนไปดวยความเรียบรอย อยูในกรอบระเบียบ * อนุกรรมการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
74 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
วินัย ตลอดจนการจัดสวัสดิการที่จำเปนตอการใชชีวิตในมหาวิทยาลัย เชน การจัดบริการดานทุนการศึกษา เปนตน ตอมาเมื่อมหาวิทยาลัยขยายตัวมากขึ้น งานกิจการนักศึกษาก็ไดมีการขยายตัวในการดำเนินงานดาน การจัดบริการและสวัสดิการเพื่อสนับสนุนการใชชีวิตของนักศึกษา การควบคุมดูแลดานวินัยนักศึกษา และ การสงเสริมกิจกรรมนักศึกษาใหกวางขวางยิ่งขึ้น จวบจนถึงยุคปจจุบันแนวคิดในการพัฒนานักศึกษามุงไป ที่การพัฒนานักศึกษาแบบองครวม คือ การพัฒนาที่เนนพัฒนาการครบทุกดาน ทั้งดานสติปญญา ทักษะและ ความสามารถ บุคลิกภาพ สุขภาพ และคุณธรรม จริยธรรม ทำใหงานกิจการนักศึกษาจำเปนตองปรับบทบาท จากเดิมมามุงเนนการจัดกิจกรรมเพื่อพัฒนานักศึกษาเพิ่มขึ้น และเมื่อมองหนาหาอนาคต จะพบวา เสนทาง การพัฒนานักศึกษาจากนี้ไปจะมุงเนน “การพัฒนาศักยภาพนักศึกษา”เพิ่มมากขึ้น เพราะบทบาทการพัฒนา นักศึกษาของมหาวิทยาลัยจะไมไดมุงเนนกระบวนการพัฒนาในสวนของการเรียนการสอนแตเพียงอยางเดียว แต ให ความ สำคั ญ ต อ กระบวนการ ด า น กิ จ การ นั ก ศึ ก ษา เพิ ่ ม มากขึ ้ น เนื ่ อ งจาก การ พั ฒ นา นั ก ศึ ก ษา ด ว ย กระบวนการ เรี ย น การ สอน แต เ พี ย ง อย า งเดี ย ว ไม อาจ สร า ง พั ฒ นาการ ให แก นั ก ศึ ก ษา ได ครบ ทุ ก ด า น ดังนั้นงานกิจการนักศึกษาจึงจำเปนตองรับผิดชอบและเติม เต็มการพัฒนานักศึกษาในสวนที่กลไกดาน การเรียนการสอนไมอาจดำเนินการไดครบถวนเชนดานบุคลิกภาพ การเสริมสรางภาวะผูนำ สุขภาพ และ ด า น คุ ณ ธรรม จริ ย ธรรม ซึ ่ ง ใน ส ว น นี ้ จะ พบ ว า ล ว น เป น ประเด็ น สำคั ญ ที ่ สั ง คม ไทย กำลั ง เรี ย กร อ ง และ ให ความ สำคั ญ ใน ทุ ก วั น นี ้ ดั ง นั ้ น จึ ง เห็ น ได ว า งาน กิ จ การ นั ก ศึ ก ษา ใน ป จ จุ บ ั น และ อนาคต จึ ง มิ ใช งาน ใน เชิง สนับสนุน การ พัฒนา นักศึกษา ใน รูปแบบ ของ การ จัด บริการ และ สวัสดิการ การ สราง ลักษณะ นิสัย และการสงเสริมกิจกรรมนักศึกษาอีกตอไป แตจะกาวไปสูงานที่มีภารกิจสงเสริมและพัฒนาคุณภาพบัณฑิต เพื่อสนับสนุนการดำเนินงานตามภารกิจการผลิตบัณฑิต ซึ่งเปนภารกิจแรกของมหาวิทยาลัย จึงอาจกลาว ไดวาขอบขายการดำเนินงานของกิจการนักศึกษาจะขยายมากขึน้ และสงผลตอการพัฒนาคุณภาพบัณฑิตมากขึน้ ดังนั้นบทบาทของงานกิจการนักศึกษาในปจจุบันและอนาคต จึงครอบคลุมถึงภารกิจหลักดังตอไปนี้ * การจัดบริการเพื่อสนับสนุนการใชชีวิตของนักศึกษาในมหาวิทยาลัย * การเสริมสรางลักษณะนิสัย ดานความมีระเบียบวินัย มีคานิยมที่เหมาะสมตอการดำเนินชีวิต * การสงเสริมประสบการณการเรียนรูนอกชั้นเรียน และ * การสงเสริมพัฒนาการของ นักศึกษา ที่มุงเนนการพัฒนาบุคลิกภาพ สุขภาพ และการพัฒนา คุณธรรม จริยธรรม
การดำเนินงานกิจการนักศึกษา : เรียนรูอดีต เพื่อขีดปจจุบัน จากการศึกษาเพื่อประมวลประเด็นปญหาเกี่ยวกับเยาวชนคนรุนใหม ทั้งจากการสะทอนความคิด ของนักวิชาการ จากโพลสำนักตางๆ และจากขอคิด ขอเขียนผานทางหนาสื่อมวลชน จะพบวาขณะนี้มีเสียง เรียกรองใหสถาบันการศึกษาไดใหความสำคัญในการพัฒนาผูเรียนเพิ่มมากขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่งในเรื่อง ตอไปนี้ * การขยายผลปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสูชีวิตนักศึกษานักศึกษา เพื่อเสริมสรางภูมิคุมกันใหแก นักศึกษา
75 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
* การปลูกฝงดานวินัยนักศึกษา อันไดแก - การแตงกายที่เหมาะสม - พฤติกรรมการใชชีวิต - การงดเวนการใชความรุนแรงในการแสดงออก - การงดเวนอบายมุข สิ่งเสพติด - การเรียนรูกาลเทศะ * การปลูกฝงจิตสำนึกสาธารณะ ความรับผิดชอบตอสังคม * การพัฒนานักศึกษาสูความเปนสากล * การพัฒนาทักษะทางภาษาไทย โดยเฉพาะการใชภาษาทางการพูด * การพัฒนาทักษะภาษาตางประเทศและการเรียนรูวัฒนธรรมนานาชาติ * การอนุรักษศิลปวัฒนธรรมไทย * การเสริมสรางแนวคิดสมานฉันท สันติวิธี และวิถีประชาธิปไตย * การพัฒนาคุณธรรม ซึ่งประเด็นตาง ๆ เหลานี้ ลวนแตเปนประเด็นที่เกี่ยวของกับการสรางเจตคติ และลักษณะนิสัยของ นักศึกษาแทบทั้งสิ้น และเชื่อวาในอนาคตจะมีประเด็นอื่นๆ ถูกหยิบยกเพิ่มมากขึ้น ประเด็นตางๆ เหลานี้ ลวนเปนประเด็นที่สถาบันอุดมศึกษาจะตองขบคิด หยิบยกและหามาตรการเพื่อเสริมภูมิคุมกันใหแกนักศึกษา ของมหาวิทยาลัย ซึง่ ตองยอมรับวาแตละเรือ่ งจะกลายเปนเรือ่ งยากทีไม ่ อาจจะดำเนินการแตเพียงลำพังโดยกลไก ดานกิจการนักศึกษาที่มีอยู แตเปนเรื่องที่จะตองขับเคลื่อนรวมกันของหลายหนวยงานในสถาบัน และเมื่อ หันมามองหนวยงานที่รองรับการดำเนินงานเพื่อพัฒนานักศึกษา อันไดแก หนวยงานดานกิจการนักศึกษาของ มหาวิทยาลัย จะพบวาแนวโนมภาระงานของงานกิจการนักศึกษาในอนาคตจะเพิ่มมากขึ้นอยางหลีกหนีไมพน เพราะปญหานักศึกษาจะเพิม่ ทวีมากขึน้ การกำกับเพือ่ ปองกันและดูแลนักศึกษาของมหาวิทยาลัยใหเปนไปดวย ความเรียบรอย จำเปนตองเตรียมการและออกแบบเพื่อความพรอมในการรับมือกับการดำเนินงาน แตประเด็น ที่สถาบันอุดมศึกษาควรไดกลับไปทบทวนและพิจารณา คือ ความพรอมรองรับการดำเนินงานของหนวยงาน ดานกิจการนักศึกษา เพราะมีตัวบงชี้หลายประการที่ชี้วา งานกิจการนักศึกษาจำเปนตองไดรับการพัฒนา เพื่อเสริมสรางความเขมแข็งในการดำเนินงาน อันไดแก * หากนำเปาหมายการพัฒนานักศึกษาทั้งในปจจุบันและอนาคตเปนตัวตั้งของการพิจารณา จะพบวา งานกิจการนักศึกษาในสถาบันอุดมศึกษาในภาพรวมยังไมพรอมรองรับกับการขยายตัวและการเจริญเติบโต ที่รวดเร็วของมหาวิทยาลัย เพราะขาดการเตรียมการทางดานระบบงาน รูปแบบการดำเนินงาน และความพรอม ทางดานกำลังคน * โครงสรางการดำเนินงานดานกิจการนักศึกษาในปจจุบัน เปนโครงสรางที่ใชมานานกวา 30 ป และ สถาบันอุดมศึกษาเกือบทุกแหงใชโครงสรางเดียวกันหมด ทั้งที่บริบทของแตละสถาบันมีความแตกตางกัน ทำใหการดำเนินภารกิจดานกิจการนักศึกษายังทำไดไมเต็มที่ ยิ่งในอนาคต การขยายตัวของภารกิจเพิ่มมากขึ้น และลักษณะงานที่ยุงยากซับซอนมากขึ้น โครงสรางที่เปนอยูจะเปนอุปสรรคตอการขับเคลื่อนงานในอนาคต
76 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
* การขาดการเตรียมการดานกำลังคนในทุกระดับ ไมวาจะเปนผูบริหารระดับมหาวิทยาลัย ระดับ คณะ ระดับปฏิบตั การ ิ จะสงผลตอการดำเนินงานกิจการนักศึกษาในอนาคต เนือ่ งจากศักยภาพในการดำเนินงาน ไมเพียงพอที่จะรับมือกับงานยุงยากมากขึ้นในอนาคต บุคลากรกิจการนักศึกษาในอนาคตจำเปนตองไดบุคคล ที่มีความรูปฏิบัติและทักษะปฏิบัติที่หลากหลาย เนื่องจากเปนงานที่เกี่ยวของกับคนและมวลชน ตองการ ไดบุคลากรปฏิบัติงานซึ่งมีความเปนมืออาชีพมากขึ้น (Student Affairs Professional) เนื่องจากในอนาคต งานกิจการนักศึกษาจะเปนงานที่จำเปนตองใชศาสตรที่หลากหลายเพื่อการดำเนินงาน โจทยสำหรับสถาบันอุดมศึกษาที่จะตองคิดตอไป คือ จะ พัฒนาระบบงานดานกิจการนักศึกษา ใหมีความเขมแข็งเพียงพอตอการดำเนินงานในอนาคตอยางไร จะเรงพัฒนาศักยภาพบุคลากรอยางไร จะมีแนวทางสงเสริมสนับสนุนใหอาจารยเขามามีสวนรวมในงานกิจการนักศึกษาอยางไร และจะมีแนวทาง ในการเตรียมบุคลากรที่จะกาวสูผูบริหารสายงานกิจการนักศึกษาในอนาคตอยางไร ประเด็นเหลานี้เปนประเด็น ที่ตองเรงคิดและหาขอสรุปตอไป
สองกลองมองอนาคต : ปจจัยผลกระทบตอการดำเนินงานกิจการนักศึกษา โลกทุกวันนี้ สอนใหตองมองไปขางหนาเพื่อเตรียมการรับมือกับสภาวะการเปลี่ยนแปลงที่จะมีขึ้นอยาง ตอเนื่อง จากการศึกษาเอกสารที่อธิบายภาพเชิงอนาคตจะพบวา มีประเด็นที่จะสงผลตอการดำเนินงานกิจการ นักศึกษา หลายประการ อาจกลาวโดยสรุปพอใหเห็นภาพดังนี้ * จากเอกสารแผนพัฒนาอุดมศึกษา 15 ป (พ.ศ. 2551 – 2565) ของสำนักงานคณะกรรมการ การอุดมศึกษา ชี้วา ความตองการคุณลักษณะของบัณฑิตในอนาคตตองการบัณฑิตที่มีคุณภาพสูงขึ้นกวา ในอดีต ทิศทางการพัฒนานักศึกษาตองมุงสูการเติม เต็ม ศักยภาพนักศึกษาเพิ่มมากขึ้น ทั้งศักยภาพการคิด การทำงาน การเรียนรู ทักษะการเปนผูนำ และการมีภูมิคุมกันในตนเองที่เขมแข็งมากขึ้น * การกำหนดกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษา ของ สกอ. ชี้วา การพัฒนานักศึกษาในอนาคต จะตองคำนึงถึงมาตรฐานคุณภาพบัณฑิตของระดับการศึกษา และมาตรฐานดานผลสัมฤทธิทางการเรียนรู (Learning Outcome) ของนักศึกษา นั่นคือ มุงเนนความสามารถในการแสดงออกซึ่งสมรรถนะ (Competency) ซึ่งสามารถวัดได ประเมินได ซึ่งจะสงผลใหมหาวิทยาลัยตองออกแบบการดำเนินงานเพื่อพัฒนานักศึกษา เพื่อใหเปนไปตามมาตรฐานดังกลาว ซึ่งงานกิจการนักศึกษายอมตองออกแบบการดำเนินงานเพื่อใหสอดคลอง กับทิศทางดังกลาวเชนกัน * ความตองการศักยภาพของกำลังคนที่เปลี่ยนแปลงไปของสถานประกอบการยิ่งนานป ยิ่งตองการ คุณภาพบัณฑิตที่มีศักยภาพและสมรรถนะสูงขึ้น งานกิจการนักศึกษาควรเติมเต็ม สมรรถนะในเรื่องใด และ จะรูไดอยางไรวา สมรรถนะใดควรเติม เต็ม ชี้ใหเห็นวา งานกิจการนักศึกษาจะตองมีฝายวิชาการเพื่อวิเคราะห ภาพอนาคต เพื่อนำมาประกอบใชในการดำเนินงาน * คุณลักษณะของนักศึกษาตนทุน (input) ที่เปลี่ยนแปลงไป นักศึกษาที่เขามาศึกษาในมหาวิทยาลัย ในอนาคตจะมีคุณลักษณะที่หลากหลายกวาในอดีต มีความคิด ความเชื่อ คานิยม พฤติกรรมการใชชีวิต ที่เปลี่ยนไป ความจำเปนที่จะตองเตรียมการเพื่อความพรอมรองรับดำเนินงาน และการมีฐานขอมูลนักศึกษา (Student Database) เพื่อประกอบการพิจารณาทิศทางดำเนินงาน จึงเปนสิ่งจำเปนสำหรับการดำเนินงาน ในอนาคต
77 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
* สภาพการเรียนการสอนที่เปลี่ยนแปลงไป มีการนำแนวคิดใหมๆ มาใชในการจัดการเรียนการสอน มากขึ้น มีการสรางทางเลือกในการเรียนรูที่หลากหลายมากขึ้น เชน e-learning ลวนเปนสิ่งที่บุคลากรกิจการ นักศึกษาจะตองติดตาม ศึกษา เพื่อพิจารณาวาการดำเนินงานกิจการนักศึกษาในอนาคตจะมีแนวทางในการ ดำเนินงานอยางไร * สภาพปญหาของสังคมที่รุมเราดวยปญหาที่หลากหลาย ชี้ใหเห็นถึงแนวทางการสรางบัณฑิต ในยุคใหมที่ตองเปลี่ยนไปจากเดิม งานกิจการนักศึกษายอมหนีไมพนตอการพิจารณาเพื่อแสวงหาแนวทาง ใหม ๆ ที่เหมาะสมตอการสรางคนในอนาคต * ภายใตความหลากหลายของศาสตรและสาขาวิชา ความหลากหลายของลักษณะนักศึกษา และ ความหลากหลายในความเปนตนแบบที่ดี (Role Model) ของอาจารย ชี้วา การดำเนินงานดานกิจการนักศึกษา ภายใตความหลากหลายที่มีอยู ในอนาคตอาจจะตองแบงกลุมเปาหมายนักศึกษาเพื่อเปนแนวทางในการ ดำเนินงาน การจัดบริการที่หลากหลายรูปแบบและวิธีการ การจัดกิจกรรมที่หลากหลายรูปแบบและวิธีการ เปนประเด็นการดำเนินงานกิจการนักศึกษาที่จะตองพิจารณาในอนาคต
ทิศทางของงานกิจการนักศึกษาบนเสนทางที่ทาทาย หาก “นักศึกษา คือ หัวใจของประเทศ” งานกิจการนักศึกษาตองถือวาอยูในหวงเวลาแหงการตองครุนคิด พิจารณาถึง “กาวเดิน” ที่เหมาะสม หากงานกิจการนักศึกษาไมแข็งแรง ไมเขมแขง เชื่อไดแนนอนวาสถาบัน อุดมศึกษาก็จะตองประสบปญหาและความยุงยากในการดูแลใหนักศึกษาถึงฝงฝนที่สถาบันมุงหวังดวยเชนกัน แนวคิดและทิศทางการดำเนินงานกิจการนักศึกษาในปจจุบันและอนาคต คงหนีไมพนที่จะอยูภายใต แนวคิดที่วา * งานกิจการนักศึกษาเพื่อนักศึกษาทุกคนในมหาวิทยาลัย * งานกิจการนักศึกษาเพื่อสงเสริมการเรียนรูของนักศึกษา * งานกิจการนักศึกษาเพื่อตอบสนองความหลากหลายในสังคม สถาบันอุดมศึกษา และ * งานกิจการนักศึกษาเพื่อสงเสริมคุณลักษณะบัณฑิตที่พึงประสงค เมื ่ อ มองย อ นอดี ต ที ่ ผ า นมา ก า วเดิ น ของงานกิ จ การนั ก ศึ ก ษามี ล ั ก ษณะพั ฒ นาไปตามสภาวะ ที่การเปลี่ยนแปลงที่ชา และการเปลี่ยนแปลงไมมีผลกระทบตอการดำเนินงานเทาไรนัก จึงอาจไมไดมีการคิด เพื่อการเตรียมการสำหรับอนาคต แมจะมีการขยายงานบางแตโครงสรางเดิมที่มีอยูยังพอรับมือได แตคงเห็นได ชัดเจนวาในอนาคตสภาวะการเปลี่ยนแปลงจะมีสูงมาก งานกิจการนักศึกษาจะตองเชื่อมโยงกับฝายตางๆ ของ สถาบันและนอกสถาบันมากขึ้น ปญหานักศึกษาในสถาบันจะขยายตัวเพิ่มมากขึ้น การดำเนินงานเชิงกลยุทธ จะมีมากขึ้นเพื่อใหสามารถดำเนินงานไดทันการ ตัวบงชี้เหลานี้ชี้วา งานกิจการนักศึกษาถึงเวลาที่จะตอง ทบทวน เหลียวหลัง แลหนาเพื่อมองอนาคต จากภาพในอนาคต ชี้วาประเด็นที่จะตองทบทวนการดำเนินงานของงานกิจการนักศึกษามีอยูหลาย ประการ ไมวาจะเปน * งานกิจการนักศึกษาจะตองมุง การแสวงหากาวเดินอยางมีทิศทาง เนนการมุง มองภาพการดำเนินงาน ในอนาคต เพื่อนำมากำหนดกาวเดินในปจจุบัน
78 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
* การพัฒนาระบบการดำเนินงานกิจการนักศึกษาของมหาวิทยาลัย เพือ่ รับมือการดำเนินงานในอนาคต และใหเหมาะสมกับภารกิจการดำเนินงานที่จะตองขยายตัวเพิ่มมากขึ้น * การสรางสรรคกิจกรรมเพื่อการพัฒนานักศึกษาที่สอดคลองกับวิถีที่เปลี่ยนแปลงไป และลักษณะ ของเยาวชนคนรุนใหม * การใหความสำคัญตอการเตรียมกำลังคนดานกิจการนักศึกษาเพื่อรองรับอนาคต (ผูบริหารงาน กิจการนักศึกษา ผูปฏิบัติงานกิจการนักศึกษา และอาจารยที่ปรึกษากิจการนักศึกษา) * การพิจารณาปรับสถานะ ของหนวยงานกิจการนักศึกษาควรจะเปนอยางไร ควรจะเปนหนวยงาน เพื่อรองรับการบริหารจัดการของมหาวิทยาลัย มีสถานะขึ้นตรงตอสำนักงานอธิการบดีเชนเดิม หรือควรจะเปน หนวยงานสรางคุณภาพบัณฑิต ตามภารกิจที่ 1 ของมหาวิทยาลัย สถานะของงานกิจการนักศึกษาจะสงผลเปน อยางมากตอการพัฒนาคุณภาพบัณฑิตในอนาคต * งานกิจการนักศึกษาจำเปนจะตองมีฐานขอมูลที่หลากหลายเพื่อสนับสนุนการดำเนินงานในอนาคต การดำเนินงานดานวิจัยสถาบันเพื่อเปนขอมูลสารสนเทศแกมหาวิทยาลัยและผูเกี่ยวของในการดำเนินงาน ดานกิจการนักศึกษา * การสรางเครือขายการดำเนินงานทั้งภายในสถาบันและระหวางสถาบันเพื่อสรางความรวมมือ สำหรับสนับสนุนการดำเนินงานกิจการนักศึกษาในอนาคตเปนสิ่งจำเปน * งานกิจการนักศึกษาในอนาคตอาจจำเปนตองมุง เสริมสรางความเขาใจการดำเนินงานแกทุกฝายมากขึน้ และพรอมทำหนาที่จัดสงขอมูลและขอเสนอแนะเชิงนโยบายดานนักศึกษาตอมหาวิทยาลัย
สรุป งานกิจการนักศึกษาในอนาคต คงจะตองปรับรูปแบบการดำเนินงานเพื่อใหเหมาะสมและสามารถ ดำเนินภารกิจไดภายใตความหลากหลาย การเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็ว และลักษณะนักศึกษาที่เปลี่ยนแปลงไป การดำเนินงานจะเปนไปในทิศทางของการพัฒนาศักยภาพนักศึกษา ที่เพิ่มมากขึ้น บุคลากรกิจการนักศึกษา ในอนาคตจำเปนตองเตรียมตนเองพรอมรับมือกับงานที่มีความยุงยากมากขึ้น เนื่องจากเปนการทำงานที่ เกี่ยวของกับ “คน” และ “มวลชน” ตองใช “ความรูปฏิบัติ ทักษะและความสามารถที่หลากหลาย” และมีเครือขาย เพือ่ สรางความรวมมือในการดำเนินงาน เนือ่ งจากความรูปฏิ บตั ทีิ จะ ่ ใชในการดำเนินงานในสถาบันเริม่ ไมเพียงพอ งานกิจการนักศึกษาคงจะตองดำเนินงานในเชิงรุกมากขึ้น เพราะตองไดรับการสนับสนุนจากมหาวิทยาลัย ที่มากพอเพื่อทำใหงานกิจการนักศึกษามีความเขมแข็งมากขึ้น เพราะผลที่เกิดขึ้นในทายที่สุด ก็คือการได “บัณฑิตที่มีคุณภาพ” ของมหาวิทยาลัยนั่นเอง
บทความทางวิชาการ
ผลึกแหงปญญา1 Wisdom Crystallization ศุภฤกษ สินสุพรรณ 2
บทนำ ในระบบนิเวศมนุษยเปนสิ่งมีชีวิตระดับสูงที่มีรูปลักษณเปนกายหยาบ กอปรดวยปญญาที่สามารถ ใชเปนเครื่องมือในการคิด วิเคราะห และสังเคราะหความรูจากสิ่งตาง ๆ ที่อยูรายรอบ ทั้งลักษณะที่เปนรูปธรรม และนามธรรมไดจากสิ่งใกลตัวและไกลตัวออกไปจนถึงระดับที่เชื่อมโยงไดทั่วจักรวาล โดยอาศัยการบูรณาการ เปนวิถีพรอมกับจินตนาการ (imagination) เปนตัวขับเคลื่อนจนเกิดความรูในเบื้องตน เกิดรอบรูจากภูมิปญญา ที่สูงขึ้นในทามกลาง จนสามารถหยั่งรูและเขาใจธรรมชาติของสรรพสิ่งไดอยางชัดเจนทุกเรื่องราวในเบื้องปลาย สิ่งดังกลาวสามารถรังสรรคไดในมนุษยทุกคน ถามีความเชื่อมั่นในศักยภาพที่มีในตนอยางถูกตอง
นัยยะแหงความหมาย คำวา ผลึกและปญญา เปนภาษาทีรู่ จ กั กันในระดับบุคคลทัว่ ไปและระดับนักวิชาการ หรือนักคิดทัง้ หลาย ซึ่งสามารถเขาใจกันโดยไมตองแปลความ แตไหนๆ เราจะพูดกันถึงเรื่องที่ตองอาศัยคำเหลานี้เปนคำหลัก (keyword) จึงควรใหนิยามและมีคำอธิบายเพื่อชวยใหเกิดความเขาใจที่ตรงกันในเบื้องตนไวกอน ผลึกในที่นี้ผูเขียนขอใหนิยามเองวา “ผลลัพธสุดทายที่สมบูรณ สามารถนำไปใชใหเกิดประโยชน (อยาง ถูกตอง) ไดตามคุณสมบัตของ ิ สิง่ นัน้ ๆ” อุปมาดังตัวอยางของเกลือทีเ่ กิดจากการทำปฏิกริ ยิ าเคมีระหวางสารละลาย NaOH กับ HCl จนได NaCl (เกลือแกง) และ H2O (น้ำ) ของแข็งในรูปเกลือที่ปรากฏเปนเกล็ดขาวแชตัวอยู ในน้ำเมือ่ ระเหยน้ำออกไปจะไดผลลัพธเปนเกลือสีขาวทีแห ่ ง แตจะมีความชืน้ เล็กนอยตามสภาพธรรมชาติ รูปราง และรสชาดของสารใหมจะกลายเปนผงสีขาว หรือเปนกอนและมีรสเค็ม ซึง่ แตกตางกันอยางสิน้ เชิงกับคุณสมบัติ ของกรดเกลือ (HCl) และโซดาไฟ (NaOH) สภาวะที่เกิดขึ้นจนไดของแข็งหรือตะกอนเกลือ เรียกกันในภาษาที่ เขาใจงาย ๆ คือ ตกผลึก ในนิยามของคำวา “ปญญา (wisdom)” โดยภาพกวางจะหมายถึง ความรอบรู รูทั่ว เขาใจ หรือรูซึ้ง (ประยุทธ ปยุตโต, 2528) กลาวคือ เปนความรอบรูใน สรรพสิง่ ทัง้ หลายและปรากฏการณของมัน (สมัคร บุราวาศ, 2542) ความหมายดังกลาวจะมีความใกลเคียงกับคำวา ญาณ (ความหยั่งรู) และวิชชา (รูแจงแทงตลอด) ในขั้นปรมัตถ ทั้งสามคำนี้เมื่ออิงกับเนื้อหาใน “ธรรมจักรกัปปวัตตนสูตร” แลวจะพบวา ญาณ ปญญา และวิชชา เปนลำดับขั้นตอนของสภาวะรูที่เชื่อมโยงไปมาซึ่งกันและกัน ดังคำบาลีและคำแปลที่วา .. จักขุง อุทปาทิ ญาณัง อุทปาทิ ปญญา อุทปาทิ วิชชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ.. (จักขุ คือ การเห็นชัดไดเกิดขึ้นแลวแกเรา (ตถาคต) 1
2
มหาวิ ท ยาลั ย ขอนแก น (2551). วารสารศาสตร ท ั ่ ว ไป มหาวิ ท ยาลั ย ขอนแก น . ป ท ี ่ 1 ฉบั บ ที ่ 2 พ.ค.-ส.ค. 2551. หจก.โรงพิมพคลังนานาวิทยา ขอนแกน. รองศาสตราจารย ภาควิชาวิศวกรรมสิ่งแวดลอม คณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน
82 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ญาณ คือ การหยั่งรูชัดไดเกิดขึ้นแลวแกเรา ปญญา คือ ความรอบรูไดเกิดขึ้นแลวแกเรา วิชชา คือ การรูแจงแทง ตลอดไดเกิดขึ้นแลวแกเรา แสงสวาง คือ ความสวางไสวไดเกิดขึ้นแลวแกเรา) โดยเกิดสภาวะรูอยางสมบูรณ ในเรื่องอริยสัจ 4 ดวย ปริวัฏฏ 3 อาการ 12 (วัดปาสามัคคีศิริพัฒนาราม, 2547) ซึ่งตัวปญญาเองจัดอยู ในสวนของมรรค แตวิชชานั้นเปนนิโรธ จัดอยูในสวนของผล (ประพต เศรษฐกานนท,.......) สำหรับญาณ อาจ จัดเปนมรรค (ญาณในขั้นตาง ๆ ของวิปสสนาญาณ) หรือเปนผลก็ได (อาสวักขยญาณ จุตูปปาตญาณ และ ปุ พ เพ นิ ว าสา ญาณ) ดั ง นั ้ น ป ญ ญา ที ่ เ กิ ด ขึ ้ น กั บ มนุ ษ ย จึ ง สามารถ แยก พิ จ ารณา ออก ได เป น 2 มิ ต ิ คื อ ปญญาในระดับโลกียะ (ทางโลก) และปญญาในระดับโลกุตตระ (ทางธรรม) โดย มุมมองของผลึกแหง ปญญาในที่นี้จะเนนปญญาในระดับโลกียะ ซึ่งเปนปญญาทั่ว ๆ ไปกอน แตจะขออิงปญญาในกรอบของ พุทธศาสนา (ปญญา 3) มาเปนหลักในการอธิบายความตอไป ดังนั้น ดวยนิยามดังกลาวขางตน เราจึงใหนัยยะของผลึกแหงปญญาวาเปน “ปญญาอันเกิดจากการ ไตรตรองดีแลวอยางถูกตอง ที่สามารถแสดงออกทางวาจา ทางกาย หรือทางใจ (ความคิด) แลวกอใหเกิดผลดี หรือเกิดประโยชนที่ถูกตองกับสิ่งที่กำลังมีปฏิสัมพันธ”
ปญญา 3 ปญญาจัดเปนสวนสำคัญในไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปญญา) ในกรอบของผลึกแหงปญญา มุมมองของ ผูเขียนตองการมุงเนนปญญาในศาสนาพุทธ ซึ่งแจกแจงรายละเอียดไวในเรื่องของปญญา 3 ระดับ อันไดแก สุตตมยปญญา จินตมยปญญา ภาวนามยปญญา กลาวโดยขยายความในความหมายของปญญาทั้งสามประเภทขางตน ก็คือ สุตตมยปญญา หมายถึง ปญญาที่เกิดจากการเรียนรูหรือไดรับการถายทอดจากสิ่งนอกตัว เชน จาก การฟงหรือบอกเลาจากผูอื่น จากการอานหนังสือหรือตำราดวยตนเอง การคนควาขอมูลผานสื่อตาง ๆ หรือจาก ขาวสารที่ถูกเสนอถูกถายทอดสืบตอกันมา แลวถูกบันทึกเปนความจำ(สัญญา) เก็บไวโดยพรอมที่จะระลึกยอน (recall) กลับมาใชงานไดในรูปของการจำไดหมายรู ปญญาระดับนี้ถือวายังไมใชปญญาที่แทจริงของตน คือ ยัง ไมใชปญญาทีถู่ กสรางหรือพัฒนาดวยตัวเองอยางเต็มศักยภาพ เปนเพียงแตอาศัยปฏิสมั พันธระหวางสิง่ บอกเลา หรือสิ่งที่ มาปรากฏใหรับรู และความจำไดหมายรู เปนเหตุปจจัยในการกอเกิดปญญา ซึ่งปญญาขั้นนี้อาจเรียก สั้น ๆ วา “ปญญารูจำ” จินตมยปญญา เปนปญญาขั้นกลางที่เกิดขึ้นในตัว คือ เกิดจากการคิด วิเคราะห สังเคราะหเรื่องราว ใด ๆ ที่สนใจ เพื่อหาเหตุผลโดยอาศัยมูลเหตุจากการไดรับขอมูลในขั้นสุตตมยปญญามาพิจารณาแยกแยะ วิเคราะห จนมีความเขาใจถึงทีม่ าทีไป ่ สามารถอธิบายความหรือหาเหตุผลได ปญญาระดับนีเรี้ ยกงายๆวา “ปญญา รูคิด” ปญญาขั้นกลางอาจถือไดวาเปนสะพานเชื่อมตอเพื่อนำไปสูปญญาในระดับที่สาม การใชกระบวนการคิด โดยแยบ- คาย (โยนิโสมนสิการ) และการคิดแบบบูรณาการจัดไดวาอยูในขั้นจินตมยปญญา ภาวนามยปญญา เปนปญญาระดับทีสาม ่ ทีได ่ จากการเรียนรูหรื อทดสอบโดยการปฏิบตั ดิ วยตัวเองจนได ประสบการณจริง สามารถรูสภาวะที่เปนความจริงแทของธรรมชาติของสิ่งนั้นๆ ดวยตัวเอง ตัวอยางที่เห็นไดงาย
83 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
คือ ปญญาที่รูรสหวานของน้ำผึ้ง (สมมติบัญญัติ) จากการสัมผัสดวยลิ้น กลาวคือ ไมวาผูนั้นจะเปนชายหรือ หญิง เด็กหรือผูใหญ ผิวสีใด เชื้อชาติใด ฐานะใด ตราบเทาที่ผูนั้นมีความเปนปกติทางรางกาย (ลิ้นไมบกพรอง) จะมีสภาวะรูว า สิง่ ทีสั่ มผัสนัน้ คือความหวาน โดยไมจำเปนตองสือ่ ดวยภาษาพูดหรือเขียน สภาวะรูดั งกลาวคลาย กับรูแบบสัญชาตญาณคือ รูเองเฉพาะตน ไมสามารถบอกเลาหรือคาดเดาเอาจากสุตตมยปญญาหรือจินตมย ปญญากอนหนานีได ้ เลย สภาวะรูดั งตัวอยางแมจะเรียกไดวาเปน “ปญญารูจ ริง” แตยังถือวาเปนปญญาในระดับ โลกียะ คือ รูระดับในโลกแหงสมมติบัญญัติ ยังไมอาจกลาวไดเต็มปากวารูในระดับปรมัตถหรือระดับเหนือโลก จนกวาจะผานการพัฒนาทางจิต โดยอาศัยสมาธิทีถู่ กตองเปนบาทฐานจนกระทัง่ สามารถเห็นสิง่ ทีกำลั ่ งปฏิสมั พันธ ในปจจุบนั ขณะมีสภาวะเปนนามรูป (ไมยึดติดกับสมมติบัญญัตทางโลก) ิ ทีแปรเปลี ่ ย่ นไปตามกฎแหงไตรลักษณ (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)
บูรณาการ มีคำอีกคำหนึ่งซึ่งเกี่ยวโยงกับปญญาที่ควรรูจักในนิยามหรือความหมายเอาไวก็คือ คำวา “บูรณาการ” ในบทความนีจะ ้ หมายถึง “การเชือ่ มโยงซึง่ กันและกันระหวางสิง่ หนึง่ กับสิง่ อืน่ ๆ” ในมิตแห ิ งการพัฒนาปญญาหรือ เรียกอีกอยางหนึ่งวาการพัฒนาจินตมยปญญา จะพุงเปาไปสูการคิดอยางเชื่อมโยงจากสิ่งแรกไปสูสิ่งที่สองและ สิ่งตอ ๆ ไป ผลแหงการใชบูรณาการในการพัฒนาปญญาจะทำใหมนุษยสามารถฝกฝนความคิดใหเกิดความรู อยางหลากหลาย แตสามารถเชื่อมโยงกันไดในสิ่งใด ๆ ที่ตนสนใจ ทำใหปญญาถูกพัฒนาขึ้นในทามกลางการ บูรณาการ สุดทายสามารถไดคำตอบทุก ๆ ขั้นตอนของการบูรณาการในสิ่งเหลานั้นได การบูรณาการเปนสิ่งที่สามารถกระทำไดอยางไรขอบเขตจำกัด กลาวคือ เราสามารถตั้งหลักจาก เรือ่ งใดเรือ่ งหนึง่ แลวใชปญญาคิดเชือ่ มโยงเรือ่ งทีตั่ ง้ ขึน้ โยงใยกับฐานความรูที ได ่ จากสุตตมยปญญาปะติดปะตอ ไปไดเรื่อยๆ ตราบเทาที่เรายังเห็นชองทางของการเชื่อมโยง แตเราก็สามารถตัดตอน (หยุด) การบูรณาการ นั้น ๆ ได เมื่อรูสึกวาการเชื่อมโยงที่ยืดยาวอยางไรขอบเขตไมมีประโยชน ไมไดสาระ ไมไดคำตอบจากปญหา ในเรื่องที่เราตั้งขึ้น ดังนั้น เมื่อนำมาประยุกตกับการ “เรียนรู” ในเรื่องใด ๆ ไมวาจะเปนเรื่องทางโลกลวน ๆ หรือ ทางธรรมลวน ๆ หรือทัง้ สองอยางผสมกัน การบูรณาการจะเปรียบเหมือนสะพานเชือ่ มใหเกิดเสนทางแหงปญญา ที่สามารถถายทอดทั้งความรูและปญญาจากเรื่องหนึ่งกระโจนเขาสูความชัดเจนในเรื่องเดียวกัน หรือกระโดด ไปสูเรื่องอื่นที่เกี่ยวของหรือใกลเคียงกันไดโดยงาย แตสิ่งสำคัญที่สุดที่จำเปนตองมีในเบื้องตนคือ ปญญา จากสาระดังกลาวขางตน เราสามารถสรุปหลักการแหงการเรียนรูอยางบูรณาการ ซึ่งเทียบไดกับการ พัฒนาจินตมยปญญาวา “การใชปญญาเพื่อแสวงหาคำตอบอยางเปนระบบในเรื่องใดๆ จนบรรลุผล โดยคิด พิจารณาองคประกอบยอยของเรื่องนั้นๆ อยางลุมลึก คิดใหเกิดการเชื่อมโยงซึ่งกันและกันใหมากที่สุด ซึ่งใน ทามกลางกระบวนการคิดจะเกิดการเรียนรูจากสาระ (เนื้อหา) ที่ซอนอยูและเกิดปรากฏการณแหงการพัฒนา ภูมิปญญาใหสูงขึ้นเปนลำดับ” ถาจะสรุปใหสั้นกวานี้ก็คือ “การใชปญญาเพื่อพัฒนาปญญาใหยิ่งๆ ขึ้นไป”
ปญญาโลกปญญาธรรม โดยทั่วไปเรามักไดยินคนพูดถึง การ “ตกผลึกทางความคิด” มากกวาคำวา “ตกผลึกทางปญญา” แต ความจริงแลวความคิดกับปญญามักจะเดินควบคูกั นไป เราคงไมสามารถบอกไดวาผูใด มีปญญาในระดับตกผลึก
84 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
หากผูนั้นไมแสดงออกทางวาจา (คำพูด) ทางกาย (พฤติกรรมและการกระทำ) รวมทั้งการสื่อสารดวยขอเขียน บทความ แตขอ เวนไวใน เรื่องของ การแสดงออก ทางใจ เพราะ โดย ทั่วไปแลวไมมีใคร รับรูสื่อทางใจ ของ ผูอื่นได ยกเวนผูที่มีทิพยอำนาจ ดังนั้น การตกผลึกทางใจโดยไมแสดงออกทางกายและวาจา จะหมายถึง การอยูรูเพียงคนเดียว เปนปจจัตตังเฉพาะตัว คำถามที่ควรจะมีคำตอบเกี่ยวกับผลึกแหงปญญาในเบื้องตนก็คือ (1) การพัฒนาปญญาในตัวมนุษยจนถึงระดับตกผลึกในความหมายขางตน สามารถกระทำไดหรือไม (2) ถาสามารถกระทำได จะมีวิธีการอยางไร (ใชอะไรในการสรางปญญา) (3) จะใชสิ่งใดเปนดัชนีชี้วัดบุคคลนั้น ๆ วามีปญญาที่ตกผลึกแลว (4) ปญญาที่ตกผลึกอยูในระดับใด (ต่ำ ปานกลาง สูง) (5) ตกผลึกในมิติในโลก (ปญญาโลก) หรือเหนือโลก (ปญญาธรรม) เริ่มตนคงพิจารณาในภาพกวางระหวางปญญาโลกและปญญาเหนือโลกแบบยอนกลับทางในประเด็น คำถามขอ (3) ขางตนกอนวา ถาบุคคลมีปญญาที่ตกผลึกผลลัพธที่เกิดขึ้นทั้งปจเจกบุคคลและสังคมรอบขางจะ เปน อยางไร คำตอบนาจะสรุปไดวา ปญญาโลก
1. โดยภาพรวมบุคคลจะมีปญญาในการดำเนินชีวติ อยางถูกตองสมดุล ไมเบียดเบียน ตนเองและผูอื่นทางกาย วาจา ปฏิบัติตนตามกติกาของสังคม ถายทอดหรือชี้แนะ สิ่งดีงามใหแกสังคม 2. พิจารณาระดับปจเจกบุคคลในกรอบของปญญา 3 สุตตมยปญญาทีตกผลึ ่ ก นาจะ เปนการใชความสามารถในการจำไดอยางมีประสิทธิภาพ (จำไดมาก จำไดแมน) แมวาจะยังไมรูความหมายหรือเขาใจอยางถองแท การที่มีความจำไดมากมาย (พหูสตู ) ถือวาเปนกาวแรกของผลแหงการพัฒนาความรูจำ โดยถาสามารถพัฒนา ตอไป จน ถึงระดับจินตมย ปญญาแลวจะ เกิดโยนิโสมน สิการอยางนอยใน ขั้น วิภชั ชวาทะและการสืบสาวเหตุปจจัย (อิทปั ปจจยตา) ความเขาใจในสิง่ ทีเคย ่ จำได ก็จะเกิดขึ้น และนาจะใชปญญาระดับนี้เรียนรูสิ่งตางๆ ไดดีขึ้น มาถึงขั้นนี้นับวา ผูนั น้ มีตนทุนทางดานปญญารูคิ ดไดไมเลวนัก สวนปญญาในขัน้ ภาวนามยปญญา ถารูรสหวาน ของน้ำผึง้ (ดวยสติ) ดังตัวอยางทีกล ่ าวไปแลวขางตน ก็ถือไดวา ปญญา 3 ทางโลกไดพัฒนามาถึงปลายทางแลว เพราะผานประสบการณรูอย างไรขอสงสัย แลววา น้ำผึ้ง (สมมติบัญญัติทางภาษาไทย) มีรสหวาน (รูดวยตัวเอง) ทุกครั้งที่ เสพน้ำผึ้งก็จะรูชัดถึงรสหวานนั้น (รูตลอดชีวิตอยางไมลืม) และยังสามารถ (คิด) เปรียบเทียบกับรสหวาน ของออย น้ำตาล น้ำเชื่อมไดอีกตางหาก โดยยอนกลับไป ใชจินตมยปญญา จากคลังความรูที่เก็บไวในสุตตมยปญญา โดยไมหลงเขาใจ วาน้ำผึ้งคือ ออย น้ำตาล หรือน้ำเชื่อม ดังนั้น รูและคิดจะทำงานประสานกัน (สิริวรุณ, 2548) 3. พิจารณาดานสังคมจะพบวาสังคมมีแนวโนมจะสงบสุข ไมมการ ี เบียดเบียนใน ระดับ ที่รุนแรงเกินการควบคุม
85 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ปญญาธรรม 1. ในสวนของบุคคลจะเหมือนกับ 2 ขอแรก ในปญญาโลกทั้งระดับภาพรวมและ ปจเจกบุคคล 2. บุคคลจะมีปญญาในขั้นปลอยวางในระดับที่ตนเองมีศักยภาพ 3. สังคมมีศานติ รมเย็น เผื่อแผ ชวยเหลือเกื้อกูลตอกันในระดับกวาง สำหรับคำถามในขออื่น ๆ ถาตั้งสมมติฐานตามขอ (1) วา มนุษยสามารถพัฒนาปญญาจนตกผลึกได คำถามสวนที่เหลือเฉพาะขอ (2) และ (4) คงจะมีคำตอบในภาพรวมดวยตารางที่ 1 ดังนี้ ตารางที่ 1 องคประกอบที่ใชสรางปญญาตามไตรสิกขาและระดับปญญาที่ตกผลึก องคประกอบที่ใช สรางปญญา
ศีล
สมาธิ
สุตตมยปญญา
อิทธิบาท 4 ฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา
ฉันทะ วิริยะ
อินทรีย 5 ศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ ปญญา
สมาธิ
โพชฌงค 7 สติ ธัมมวิจยะ วิริยะ ปติ ปสสัทธิ สมาธิ อุเบกขา อริยทรัพย 7 ศรัทธา ศีล หิริ โอตตัปปะ พาหุสัจจะ จาคะ ปญญา มรรค 8 สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมัตตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ
ปจจัยที่กอใหเกิดปญญา 3 (ปญญาโลก)
ศรัทธา พาหุสัจจะ
สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ
ฉันทะ วิริยะ วิมังสา
ศรัทธา วิริยะ สติ ศรัทธา วิริยะ สติ
สมาธิโพชฌงค สติโพชฌงค วิริยะโพชฌงค
ศีล
จินตมยปญญา
สติโพชฌงค ธัมมวิจยะโพชฌงค วิริยะโพชฌงค
ภาวนามยปญญา ฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา
ศรัทธา วิริยะ สติ ปญญา
สติโพชฌงค วิริยะโพชฌงค อุเบกขาโพชฌงค
ปญญา
สัมมาทิฏฐิ
86 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
ตารางที่ 1 องคประกอบที่ใชสรางปญญาตามไตรสิกขาและระดับปญญาที่ตกผลึก (ตอ) องคประกอบที่ใช สรางปญญา
ศีล
ปจจัยที่กอใหเกิดปญญา 3 (ปญญาโลก) สุตตมยปญญา จินตมยปญญา ภาวนามยปญญา
ฌาณ 8
สมถะกัมมัฏฐาน บุญกิริยาวัตถุ 10
สมาธิ
ภาวนามัย
ศีลมัย วิภัชชวาทะ สืบสาวเหตุปจจัย (อิทัปปจจยตา) คุณคาแทคุณคาเทียม อรรถธรรมสัมพันธ เราคุณธรรม
โยนิโสมนสิการ 10
วิภัชชวาทะ
มงคล 38
คบบัณฑิต พหูสูต สนทนาธรรมตามกาล ฟงธรรมตามกาล
รูศิลปวิทยา
มงคล 38 โยนิโสมนสิการ อริยทรัพย 7
โยนิโสมนสิการ มงคล 38
โยนิโสมนสิการ อริยทรัพย 7
กลาง
อิทธิบาท 4 อินทรีย 5
อิทธิบาท 4 อินทรีย 5
อิทธิบาท 4 อินทรีย 5 บุญกิริยาวัตถุ 10 มงคล 38
สูง
โพชฌงค 7
โพชฌงค 7
โพชฌงค 7 มรรค 8 (สมถะกัมมัฏฐาน)
ต่ำ
ระดับของปญญาที่ตกผลึก
แยกแยะสวนประกอบ สามัญลักษณ อยูกับปจจุบัน อริยสัจ 4 เห็นคุณโทษและ ทางออก
87 เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 7
คำถามที่นาหาคำตอบ ปญญาที่ตกผลึกดังกลาวมาทั้งหมดตั้งแตตน ผูเขียนขอทำความเขาใจกอนวาเปนเพียงปญญาทางโลก ยังไมกาวลวงสูปญญาในระดับปรมัตถแตอยางใด แตกอนจะพิจารณาผลึกแหงปญญาขั้นปรมัตถ มีเหตุการณ สำคัญในสมัยพุทธกาลที่ควรนำมาเปดประเด็นเปนกรณีศึกษากอน คือ การแสดง “ธรรมจักรกัปปวัตตนสูตร” ของพระพุทธองคในวันเพ็ญเดือนแปด ณ ปาอิสปิ ปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี แกปจจวัคคีย พระอัญญาโกณฑัญญะสามารถฟงธรรมจากการเทศนาครั้งแรกนี้จนได ดวงตาเห็นธรรม คำถามแรกคือ ใชหรือไมวาพระอัญญาโกณฑัญญะมี ภาวนามยปญญา ที่สะสมไวเต็มเปยม แลว จนเพียงพอที่จะใชสุตตมยปญญา ที่ไดรับการบอกเลาจากพระพุทธเจา ขณะเดียวกันก็ใชจินตมยปญญา สงจิตพิจารณา (คิดอยางเปนระบบดวยตนเอง) จนเขาใจอยางถูกตอง จากที่เคยผานการปฏิบัติอยางถูกตองมา แลวในอดีต แตยังขาดความมั่นใจ จนกระทั่งไดรับการชี้แนะหรือยืนยันขั้นสุดทาย (confirm) จากการฟงสิ่งที่ ถูกตองจากสุตตมยปญญานี่เอง จึงสามารถเขากระแสแหงการหลุดพนไดดวยการใชปญญา 3 อยางสอดคลอง และสมดุลในที่สุด แตยุคปจจุบัน เรามีพระไตรปฎกที่เปนแหลงอางอิงถึงกรรมวิธีที่ไดมาซึ่งปญญาธรรม อยางหลากหลายจนเลือกไมถูก แตไมสามารถสัมผัสหรือเขาสูสภาวะรูในปญญาธรรมไดอยางมั่นใจ คำถาม ตอไปคือมนุษยในยุคนี้จะตองสรางผลึกแหงปญญาทางโลกใหบรรลุถึงเสียกอนหรืออยางไร จึงจะมีโอกาสเขาสู ผลึกแหงปญญาธรรม
เอกสารอางอิง 1. ประพต เศรษฐกานนท, บรรณาธิการ (.............) เจ็ดวันบรรลุธรรม สำนักพิมพศรีปญญา จังหวัดนนทบุรี. 2. ประยุทธ ปยุตโต (2528) พจนานุกรมพุทธศาสตรฉบับประมวลธรรม พิมพครั้งที่ 4 มหาจุฬาลงกรณ ราชวิทยาลัย กรุงเทพมหานคร. 3. วัดปาสามัคคีศิริพัฒนาราม (2547) คูมือพุทธบริษัท ทำวัตรเชา-เย็น แปลและสวดมนตพิธีบางบท บริษัท โรงพิมพตะวันออก จำกัด (มหาชน) 4. สมัคร บุราวาศ (2542) ปญญา : จุดกำเนิดและกระบวนการพัฒนาทางปญญาของมนุษยชาติ พิมพครั้งที่ 2 สำนักพิมพศยาม กรุงเทพมหานคร. 5. สิริวรุณ (2548) คิดใหเปนเดี๋ยวเห็นเอง สำนักพิมพสุขภาพใจ บริษัทตถตาพับลิเคชั่น จำกัด กรุงเทพมหานคร.