Świat Przemysłu Kosmetycznego 3/2015

ISSN: 2081-089X

nr 3/2015 (23) 19 PLN (w tym 5% VAT)

GWARANTUJEMY BEZPIECZEŃSTWO TWOICH PRODUKTÓW

Azelis – Wyznacza Trendy!

Aktywny we wszystkich aplikacjach kosmetycznych i chemii gospodarczej Wyjątkowe produkty i usługi Ośrodki innowacji i opracowywania receptur Laboratorium oceny zapachów Ekspertyzy techniczne

Koncepcje i trendy Wysoka jakość usług sieci dystrybucyjnej Konfekcjonowanie zgodnie z ESAD/GMP Biura w Europie, Kanadzie oraz Azji

Odkryj laboratorium wiedzy! …Dla kluczowych produktów od pierwszoligowych producentów, receptury wyprzedzające trendy oraz innowacyjne zastosowania… Już teraz skontaktuj się z Azelis!

Azelis · 61-028 Poznań · Ul. Warszawska 39/41 · Polska · +48 61 874 70 16 kosmetyka@azelis.pl · chemiagospodarcza@azelis.pl · laboratorium@azelis.pl www.azelis.com

Azelis cares, every day

spis treści Nowe doniesienia w zakresie koloryzacji włosów

26

Magdalena Krulikowska

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia Scientific & Regulatory Affairs, Henkel Polska

Ryszard Cierpiszewski

Katedra Towaroznawstwa i Ekologii Produktów Przemysłowych, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

72 6 8 12 16 20 26

Nowości z branży Patenty jako źródło informacji w badaniach nad nowymi kosmetykami Automatyzacja procesów w branży farmaceutycznej i kosmetycznej Planowanie monitorowania środowiska produkcji produktów kosmetycznych Olejki eteryczne Nowe doniesienia w zakresie koloryzacji włosów

Wybrane trendy i rozwiązania w opakowaniach jednostkowych

72 78 32 36 40 44 48 52 55

Włos na głowie się jeży Działanie przeciwstarzeniowe wyciągu z Oenothera rosea Lysophospholipid – naturalny, uniwersalny i nowoczesny surowiec kosmetyczny Dow Corning® CB-3046 Fluid – Stylowo poskromione loki Pielęgnacja skóry twarzy Mięta meksykańska w pielęgnacji skóry zestresowanej Moc odżywczych protein w trosce o piękne i zdrowe włosy

80 86 88

94 97

58 62 66 70

Drobnoustroje zanieczyszczające kosmetyki Oświadczenia dotyczące skuteczności oraz cech produktu kosmetycznego Niepożądane reakcje na kosmetyki – cz. 1 Walidacja mycia i dezynfekcji w produkcji kosmetyków – mikrobiologiczne aspekty walidacji czyszczenia

100

Wybrane trendy i rozwiązania w opakowaniach jednostkowych Retro, minimalizm i neony czyli o trendach w projektowaniu opakowań kosmetycznych.

Zabiegi dla środowiska Jakość, która powoduje, że Twój produkt się sprzedaje, podczas gdy inni prowadzą ciągłą walkę Czysta inspiracja – coraz większa rola tektury w opakowaniach produktów do pielęgnacji urody

Slogany jako znaki towarowe w przemyśle kosmetycznym Którędy po patent?

Nowoczesne kosmetyki inspirowane medycyną estetyczną

3/2015

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

słowo wstępne

Teresa Kubsz-Miller Redaktor „Świata Przemysłu Kosmetycznego”

P

iękne, pełne blasku i zdrowo wyglądające włosy są jednym z najbardziej zauważalnych atrybutów urody. Już starożytni Egipcjanie używali różnych kremów, aby nawilżyć włosy i zapobiec ich wysuszeniu przez suchy, gorący klimat. Produkty do pielęgnacji włosów na dobre zadomowiły się w każdej łazience, a na rynku dostępne są najróżniejsze kosmetyki – od zwykłych szamponów po zaawansowane technologicznie produkty do stylizacji włosów.

Kosmetyki mają za zadanie podkreślić kształt fryzury, utrwalić ją, a także chronić włókno włosa przed szkodliwym działaniem wysokiej temperatury. Najsilniejszą pozycję na rynku produktów do włosów zajmują szampony, które w roku 2014 zanotowały wzrost sprzedaży o 2,1%. W głównej mierze wynika to ze zwiększonego zainteresowania szamponami suchymi, które już nie tylko odświeżają włosy, ale posiadają dodatkowe właściwości, takie jak: zwiększenie objętości, ochrona koloru czy dodanie blasku włosom. Najnowsze doniesienia z zakresu koloryzacji i pielęgnacji włosów jak i wiele innych ciekawych artykułów znajdziecie Państwo w aktualnym numerze czasopisma.

Zaledwie kilka tygodni dzieli nas od rozpoczęcia Międzynarodowego Kongresu Świata Przemysłu Kosmetycznego organizowanego przez Wydawnictwo Farmacom. Znakomici goście – przedstawiciele producentów kosmetyków, firm, branżowych organizacji – najświeższe informacje oraz najnowsze trendy w przemyśle kosmetycznym sprawią, że Kongres z pewnością na stałe wpisze się w kalendarz imprez, których nie można przeoczyć.

Rada Programowa:

Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM ul. Św. Jana 16 44-300 Wodzisław Śląski farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 32 455 31 61, tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl

dr Anna Oborska – Dyrektor generalny Polskiego Stowarzyszenia Producentów Kosmetyków i Środków Czystości Ewa Starzyk – Dyrektor Naukowy, Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego Renata Dębowska – Szef Centrum Naukowo-Badawczego Dr Irena Eris Iwona Białas – Safety assessor, CosmetoSAFE Consulting Agnieszka Nnolim – Toksykolog Konsultant, EUROTOX Registered Toxicologist Antoni Gwardys – Dyrektor ds. Naukowych, Konsultant z zakresu zabezpieczania jakości

i bezpieczeństwa stosowania kosmetyków, Passage Cosmetics Laboratory Marta Krzyśków-Szymkowicz – Rzecznik patentowy, Kancelaria JWP Rzecznicy Patentowi dr inż. Magdalena Sikora – Kierownik Pracowni Surowców Kosmetycznych, Technologia Kosmetyków, Wydział Biotechnologii i Nauk o Żywności, Politechnika Łódzka

Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM ul. Św. Jana 16 44-300 Wodzisław Śląski tel./fax 32 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPF” – 19 zł Cena rocznej prenumeraty – 80 zł Nr konta: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119

Kwartalnik dociera do dyrektorów zakładów produkcyjnych, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, specjalistów d/s utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów laboratoriów, szefów działów logistyki, zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach produkcyjnych. Magazyn kierowany jest również do product managerów, dyrektorów sprzedaży i marketingu, decydentów w działach zakupów, profesorów i nauczycieli uczelni wyższych, przedstawicieli organizacji branżowych i instytutów oraz osób prywatnych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do zmian w tytułach i redagowania tekstów.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

Redaktor wydania Teresa Kubsz-Miller, tel. +48 32 456 60 79 tel. kom. +48 533 533 161 Redakcja Joanna Korzonek, tel./fax 32 456 60 79 kosmetyka@farmacom.com.pl Studio graficzne: Prografika, www.prografika.com.pl Druk: Drukarnia Nowiny

Nakład: 3 500 egz.

Univar w kalejdoskopie barw Impact Colors Polski oddział Univar Personal Care został oficjalnym dystrybutorem firmy Impact Colors - producenta szerokiej gamy mik, pigmentów, kapsułek oraz naturalnych woskowych eksfoliantów do różnego rodzaju aplikacji.

Feeria kolorów, kształtów i rozmiarów drobinek daje nieskończone możliwości upiększenia produktów kosmetycznych, ograniczone jedynie ludzką wyobraźnią. Linia pigmentów Impact Colors - Chromagix przeznaczona jest dla najbardziej kreatywnych producentów w branży kosmetycznej, którzy nastawieni są na śmiałe i zaskakujące rozwiązania. Wśród najnowszych produktów Impact Colors, jest unikalna seria Kaleidoscope - pigmenty interferencyjne mieniące się trzema barwami jednocześnie – dające tzw. efekt kameleona. Producentów produktów do mycia oraz higieny jamy ustnej zainteresują również Vision Films oraz Vision Beads – kapsułki o różnych kształtach i kolorach wypełnione składnikami aktywnymi.

Dodatkowo Univar Personal Care może pochwalić się nową kampanią LAMBSON - STYLING GEL. Zawiera ona propozycję mocnego żelu do włosów, opracowanego na bazie surowców firmy Lambson w laboratorium Univar w Belgii. Z pozoru prosta receptura ukazuje świetną jakość użytych do jej produkcji surowców, od zagęstnika przez polimery stylizujące, aż po filtry UV.

Global Cosmed z innowacyjną technologią w nowej mieszalni

Global Cosmed podpisał umowę z AB Industry – czołową firmą inżynierska w Polsce, która dostarczy producentowi nowoczesną technologię do nowej mieszalni wyrobów płynnych.

Dzięki rozbudowie zakładu produkcyjnego Global Cosmed wkrótce będzie dysponował w pełni automatyczną, nowoczesną mieszalnią wyrobów płynnych, stanowiącą najważniejszy element w realizacji strategicznej inwestycji.

To inwestycja o kluczowym znaczeniu dla przyszłego rozwoju Spółki, wydatnie zwiększająca moce produkcyjne.

Obecnie rozpoczynane są prace nad przygotowaniem technologii, tak aby po zakończeniu prac budowlanych niezwłocznie przystąpić do montażu urządzeń w mieszalni. Nowa mieszalnia będzie wyposażona w innowacyjne w skali kraju technologie.

Nowatorskie rozwiązania dotyczą zastosowanych układów mieszania oraz oczyszczania instalacji z pozostałości produktu.

"Podpisanie umowy z wykonawcą to bardzo istotny krok na drodze do realizacji naszych strategicznych celów. Powstanie w pełni zautomatyzowana, sterowana komputerowo mieszalnia, która będzie podstawą naszego zakładu produkcyjnego.

Jednocześnie dzięki innowacyjnym rozwiązaniom zastosowanym w projekcie mieszalni, obniżeniu ulegną jednostkowe koszty produkcji, co wpłynie na wzrost efektywności i rentowności Spółki." - mówi Ewa Wójcikowska, Prezes Global Cosmed S.A. Część mieszalni realizowana we współpracy z AB Industry będzie kosztować ok. 17,1 mln zł netto. Spółka zamierza sfinansować koszty posiadanym kredytem inwestycyjnym.

Celluloscrub TM – naturalna alternatywa dla peelingów polietylenowych CELLULOSCRUBTM to nowa generacja produktów, która niesie za sobą rozwiązanie pozwalające na zastąpienie polietylenu oraz innych peelingów syntetycznych w recepturach kosmetycznych.

Jest surowcem w pełni biodegradowalnym, otrzymywanym w 100% z surowców odnawialnych.

Nie wykazuje żadnych cech toksycznych czy bio-kumulacyjnych, zarówno w organizmach żywych jak i roślinach.

CELLULOSCRUBTM wykazuje podobne właściwości organoleptyczne do polietylenu – kolor, sferyczność, zapach, siła ścierania, odczucia sensoryczne. Dodatkowo charakteryzuje się doskonałą stabilnością we wszystkich typach formulacji kosmetycznych (żele pod prysznic, mydła, emulsje, olejki itp.), co jest kluczową zaletą produktu.

Ogromnym atutem jest także brak działania drażniącego i dobra tolerancja przez skórę.

C: Koszt - Eco: Przyjazność środowisku – AV: Dostępność – AB: Siła ścierania – CO: Kolor – CS: Stabilność koloru – OD: Zapach – SU: Łatwość zawieszania – pH: stabilność pH CELLULOSCRUB ™ (INCI: Cellulose acetate) jest dostępny w trzech wersjach, różniących się stopniem rozdrobnienia: • Celluloscrub™ 1000 • Celluloscrub™ 500 • Celluloscrub™ 300 Dozowanie: 5 – 10% Regulacje: dozwolony do stosowania bez żadnych ograniczeń w krajach EU, ASEAN, Chinach, Australii, Brazylii, Kanadzie, Japonii, USA oraz Szwajcarii.

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

PHARMALINE X

– doskonała alternatywa dla węży silikonowych!

Firma Tubes International przedstawia wąż PHARMALINE X, który został zaprojektowany do zastosowań wymagających przesyłu w warunkach bardzo dużej czystości zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.

Wąż jest stosowany w przemyśle farmaceutycznym, biotechnicznym, chemicznym i spożywczym. Stanowi alternatywę dla węży silikonowych, z możliwością wizualnej kontroli przepływającego medium i o znacznie większej odporności chemicznej i temperaturowej. Wąż PHARMALINE X wykonany jest z gładkiego wewnątrz, a karbowanego na zewnątrz PTFE. Dzięki temu uzyskano połączenie zalet związanych z gładką powierzchnią wewnętrzną (łatwość czyszczenia węża, niezaburzony duży przepływ), odpornością na załamania i dużą elastycznością. PHARMALINE X jest odporny na pełną próżnię we wszystkich rozmiarach do temperatury +140°C. W przeciwieństwie do węży silikonowych można sterylizować go parą wodną praktycznie nieograniczoną ilość razy, bez obawy degradacji lub niekorzystnych zmian w materiale węża. Produkowany na bazie węży, spełniających wymagania: Protokołu USP CLASS VI, FDA, norm sanitarnych 3-A, Dyrektywy Ciśnieniowej 97/23/EC, Dyrektywy ATEX 94/9/EC, certyfikatów materiałowych wg normy EN 10204.

WWW.TUBES-INTERNATIONAL.COM

Nowy dyrektor zarządzający działu Beauty Care Henkel Polska Tomáš Alföldi został mianowany dyrektorem zarządzającym działu Beauty Care Henkel Polska. Na nowym stanowisku, kierując całym biznesem kosmetycznym Henkla w Polsce, odpowiada za działania marketingowe i wyniki sprzedaży takich henklowskich marek kosmetycznych jak Schwarzkopf, Palette, Taft, Syoss, got2b, Schauma, Gliss Kur, Fa oraz Vademecum.

– Zadanie, jakie stawiam przed sobą jako dyrektorem zarządzającym działu Beauty Care, to dalsze umacnianie pozycji naszych marek i budowanie tym samym silnej pozycji Henkla na polskim rynku. To, na czym będę się koncentrował, to z pewnością wprowadzanie światowych innowacji produktowych na rynek polski w oparciu o nasze wcześniejsze doświadczenia oraz rozumienie potrzeb lokalnych klientów i konsumentów. Będzie mi także zależało na dalszym wzmacnianiu relacji z naszymi partnerami handlowymi oraz rozwoju umiejętności i profesjonalizmu polskiego zespołu pracowników. Bo innowacyjna oferta produktowa, doskonałe relacje biznesowe z partnerami oraz silny zespół pracowników – to trzy filary, na których będę chciał oprzeć sukces kosmetyków Henkla w Polsce – mówi Tomáš Alföldi.

„Slim into spring” – świeże kolory wiosny w przezroczystych flakonach „Slim into Spring“ to kolejny projekt odzwierciedlający owocną współpracę producenta koncentratów barwiących Lifocolor GmbH & Co. KG, Lichtenfels z producentem opakowań z tworzyw sztucznych REBHAN, Stockheim. Nowa seria flakonów ze szkła polimerowego Glass Polymer™, zaprezentowana została w pięciu nowych kreacjach kolorystycznych uosabiających wiosnę oraz wczesne lato. Zestaw obejmuje 5 flakonów w pastelowych, przezroczystych odcieniach.

Po skutecznej realizacji limitowanego zestawu INDIAN SUMMER z serią flakonów Colonna w ubiegłym roku, firmy poszły o krok dalej. Zgodnie z wypowiedziami Matthiasa Philippa, Kierownika ds. Zarządzania Projektami oraz Patricka Kohnsa, Kierownika Rozwoju Produktów w firmie REBHAN „Smukły kształt flakonu Colonna Slim ma dawać wrażenie lekkości wiosny i wczesnego lata. Odbiorca ma zostać zachęcony, by poczuć się w dobrej formie, zdrowiej i szczuplej.“. Andrea Hanke, Kierownik ds. Technicznych w Lifocolor w Straufhain, uzupełnia tę wypowiedź słowami: „Delikatne, przezroczyste kolory doskonale odzwierciedlają figlarność wczesnego lata.

Dlatego też przy wyborze koloru utrzymaliśmy subtelne tony.”.

Luksusowe butelki o eleganckim kształcie Nowa seria Colonna Slim prezentuje się w świeżych kolorach wiosny i lata z nadrukowanymi pogodnymi i wesołymi motywami, które kojarzą się ze szczęściem i dobrym samopoczuciem. Nazwy flakonów: „cooling“, „refreshing“, „vitalizing“, „fruity“ i „relaxing“ zostały odpowiednio dobrane do ich

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

kolorów: lazurowego, cytrynowego, szmaragdowo-zielonego, poziomkowego i bzu. Razem z motywami stanowią idealne dopełnienie całej koncepcji „Slim into spring“.

W ten sposób powstała harmonijna i wesoła seria butelek, które mogą być wypełnione różnymi produktami, jak na przykład emulsje, fluidy, olejki, body sprays.

Glass Polymer™ jest innowacyjnym tworzywem, które łączy w sobie zalety szkła i tworzywa sztucznego. Flakony zachowując szlachetny wygląd szklanej butelki są jednocześnie lekkie jak plastik.

Wygląd całej serii jest dopełniony przez kolorystycznie dopasowane nasadki ochronne z Glass Polymeru oraz atomizery.

8 |

Patenty jako źródło informacji w badaniach nad nowymi kosmetykami Opracowała: Iwona Płodzich-Hennig

Rzecznik patentowy Kancelarii JWP Rzecznicy Patentowi

Inwestycje w prace B+R oraz utrzymanie zaplecza badawczo-rozwojowego wymagają sporych nakładów, co zwłaszcza dla małych firm kosmetycznych stanowi barierę w samodzielnym opracowywaniu innowacyjnych produktów. Natomiast konkurowanie tylko ceną w dzisiejszych czasach jest niewystarczające, ponieważ klienci oczekują nowoczesnych kosmetyków, w których wykorzystano najnowsze osiągnięcia naukowe.

J

ak zatem pogodzić oczekiwania klientów z możliwościami firm kosmetycznych?

Jednym ze sposobów na obniżenie kosztów prac badawczo-rozwojowych jest wykorzystywanie literatury patentowej jako źródła informacji o nowych substancjach, zastosowaniach i technologiach w kosmetyce. Literatura patentowa jest obecnie największym zasobem wiedzy technicznej. Jest ona łatwo dostępna za pośrednictwem publicznych i komercyjnych baz danych i pozwala dotrzeć do wynalazków opracowanych przez twórców z całego świata. Należy jednak pamiętać, że dostęp do opisów wynalazków za pośrednictwem baz patentowych jest możliwy zwykle po 18 miesiącach od daty dokonania zgłoszenia, chyba że zgłaszający zdecyduje o przyśpieszeniu publikacji.

W poszukiwaniu dokumentów patentowych, w zależności od potrzeb, przyjmuje się różne kryteria wyszukiwawcze. Początkujący badacze wpisują zazwyczaj nazwę występującą w tytule, bardziej zaawansowani stosują klasyfikację patentową (np. według międzynarodowej klasyfikacji patentowej preparaty kosmetyczne znajdują się w dziale A obejmującym podstawowe potrzeby ludzkie, a dokładniej w klasie A61K 8/00 oznaczonej jako kosmetyki lub podobne środki toaletowe).

Często zdarza się, że przed przystąpieniem do prac badawczo-rozwojowych ma miejsce intensywne poszukiwanie właściwej ścieżki rozwoju. Warto wtedy przyjrzeć się jak to robią inni, dokonując przeglądu literatury patentowej zwanego badaniem stanu techniki. Wynikiem takiego badania jest pozyskanie opublikowanych opisów wynalazków, z których można się zaczerpnąć wiedzy o nowinkach kosmetycznych, często jeszcze nie wdrożonych a mogących

stać się źródłem inspiracji do rozwoju własnego produktu.

Na przykład koreańskie zgłoszenie patentowe KR20120131621 (A) COSMETIC COMPOSITION INDICATING DISTRIBUTION PERIOD OF COSMETIC COMPOSITIION WITH DISCOLORATIION OF NATURAL PIGMENT ujawnia kompozycję kosmetyczną, która wskazuje termin ważności produktu poprzez zmianę jego koloru. Taki pomysł może stanowić ciekawą inspirację do tworzenia nowych receptur i produktów.

Wyniki badania stanu techniki pozwalają także na uzyskanie informacji o możliwych sposobach rozwiązania danego problemu.

Zanim projekt osiągnie fazę weryfikacji koncepcji (ang. proof of concept) analiza takich sposobów pozwala na wybranie optymalnej ścieżki rozwoju dla projektu albo przyjęcie zupełnie innego, nowego podejścia do rozwiązania, które będzie przedmiotem zgłoszenia patentowego.

Przykładem może być rozwiązanie zgłoszone przez niemiecką firmę Beiersdorf AG, która odnalazła potencjalnie nowe zastosowanie konserwantów. Wbrew aktualnym trendom w kosmetologii, by unikać chemicznych środków konserwujących naukowcy z Beiersdorf AG opracowali nowe zastosowanie konserwantów takich jak ethylparaben (120-47-80), propylparaben (9413-3), methylisothiazolinone (2682-20-4), methylpropanediol (2163-42-0), butylene glycol (107-88-0), ethylhexylglycerin (70445-33-9), sodium benzoate (532-32-1), 1,2-hexanediol (6920-22-5), potassium sorbate (24634-61-5 / 590-00-1), DMDM hydantoin (6440-58-0) oraz alkohol benzylowy (100-51-6) do stymulowania ekspresji genu/białka Endo180, która pozwala aktywować metabolizm kolagenu w sta-

3/2015

rzejącej się skórze i eliminować uszkodzony kolagen. Wynalazek został zgłoszony w Europejskim Urzędzie Patentowym pod nr EP2863873 (A2) w 2013 r.

Informacje o wynalazkach opracowanych i zgłoszonych przez wybrany podmiot mogą także być świetnym źródłem informacji o pracach badawczo-rozwojowych, jakie prowadzone były w danej firmie.

Na przykład w 2015 r. opublikowano już 53 rozwiazania zgłoszone na rzecz Beiersdorf AG (patrz tabela 1).

Wykorzystanie informacji patentowej przy opracowywaniu swojego rozwiązania powinno uwzględniać także kwestię czystości patentowej własnego produktu, czyli sprawdzenie czy wprowadzenie go na dany rynek nie będzie powodowało naruszenia praw wyłącznych osób trzecich.

Rozwiązania opracowane przez konkurencję, które zostały opublikowane w opisach wynalazków powinny oczywiście służyć jako źródło inspiracji i wiedzy na temat sposobów, w jaki można rozwiązać dany problem techniczny, a nie jako gotowa recepta na produkt. Przy planowaniu rozwoju nowych preparatów kosmetycznych oraz prac badawczo-rozwojowych naprawdę warto korzystać z wiedzy technicznej dostępnej w opublikowanych opisach wynalazków. Literatura patentowa w znakomity sposób może uzupełnić zgromadzoną przez nas wiedzę oraz dostarczyć cennych informacji o sposobach możliwych rozwiązań danego problemu technicznego, dzięki czemu badania nad nowymi czy ulepszonymi kosmetykami stają się bardziej ukierunkowane, a przez to bardziej efektywne, gdyż nie traci się czasu i środków na poszukiwanie rozwiązań, które już zostały opracowane przez innych.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

9 Tab. 1. Wynalazki opublikowane w 2015 r. zgłoszone na rzecz Beiersdorf AG

CLEANING PREPARATIONS FROM NATURAL COMPONENTS FOR SKIN AND HAIR

DE102014203267 (A1)

2015-08-27

DE201410203267

20140224

Kosmetische oder dermatologische Zubereitungen mit einem Gehalt an einem oder mehreren Biphenylamin-Derivaten und Verwendung von einem oder mehreren Biphenylamin-Derivaten zur Bräunung der Haut

DE102014203011 (A1)

2015-08-20

DE201410203011

20140219

Cosmetic emulsifier combination

DE102014202956 (A1)

2015-08-20

DE201410202956

20140218

Kosmetische oder dermatologische Zubereitungen mit einem Gehalt an Decalinderivaten und Verwendung von Decalinderivaten zur Bräunung der Haut

DE102014202704 (A1)

2015-08-20

DE201410202704

20140214

Octocrylene-free sunscreen composition with low stickiness

AU2015200353 (A1)

2015-08-13

AU20150200353

20150127

Stabile kosmetische Hydrodispersion

DE102014202377 (A1)

2015-08-13

DE201410202377

20140210

AEROSOL SPRAY SYSTEM

DE112013005459 (A5)

2015-08-13

DE20131105459T

20131111

Kosmetische oder dermatologische Zubereitungen enthaltend Glycyrrhetin und/oder Glycyrrhizin und 2,4-Bis-{[4-(2-ethylhexyloxy)-2-hydroxy]-phenyl}-6-(4-methoxyphenyl)- 1,3,5-triazin

DE202006021305 (U1)

2015-07-27

DE20062021305U

20060301

Kosmetische oder dermatologische Zubereitungen enthaltend Glycyrrhetin und/oder Glycyrrhizin und 2,4-Bis-{[4-(2-ethylhexyloxy)-2-hydroxy]-phenyl}-6-(4-methoxyphenyl)- 1,3,5-triazin

DE202006021302 (U1)

2015-07-27

DE20062021302U

20060301

Zellulosemischungen in Kosmetika

DE102014200140 (A1)

2015-07-09

DE201410200140

20140108

Zellulose-haltige Kosmetika mit Alginaten

DE102014200129 (A1)

2015-07-09

DE201410200129

20140108

TEXTILE FOR CLOTHING THAT RELEASES AN ACTIVE SUBSTANCE

WO2015091608 (A1)

2015-06-25

WO2014EP78156

20141217

USE OF ALKYLAMIDOTHIAZOLES AS AN ANTIOXIDANT OR FREE-RADICAL SCAVENGER IN COSMETIC OR DERMATOLOGICAL PREPARATIONS

DE102013226746 (A1)

2015-06-25

DE201310226746

20131219

USE OF ALKYLAMIDOTHIAZOLES IN COSMETIC OR DERMATOLOGICAL PREPARATIONS FOR THE PROPHYLAXIS OR TREATMENT OF SENSITIVE SKIN

DE102013226711 (A1)

2015-06-25

DE201310226711

20131219

LIGHT PACKAGING HAVING A DOSAGE CHAMBER

DE102013226706 (A1)

2015-06-25

DE201310226706

20131219

Textil für wirkstofffreisetzende Bekleidung

DE102013226337 (A1)

2015-06-18

DE201310226337

20131218

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

10 |

ACTIVE INGREDIENT COMBINATIONS OF MAGNOLIA BARK EXTRACT AND HYALURONIC ACID AND THE COSMETIC AND/OR DERMATOLOGICAL USE THEREOF

US2015164780 (A1)

2015-06-18

US201314411688

20130613

Reinigungszubereitungen enthaltend Aktivkohle

DE202014010286 (U1)

2015-05-27

DE20142010286U

20141205

Verwendung von Glycyrrhetinsäure und/oder Derivaten zur Herstellung kosmetischer oder dermatologisch hauteigenen DNA und/oder zur Reparatur bereits eingetretener Schäden an der heuteigenen DNA

ES2536657 (T3)

2015-05-27

ES20100700803T

20100108

ACTIVE SUBSTANCE COMBINATION OF LICOCHALCONE A AND PHENOXYETHANOL

US2015141522 (A1)

2015-05-21

US201514604949

20150126

Container

USD729067 (S1)

2015-05-12

US201229427586F

20120719

Container

USD729066 (S1)

2015-05-12

US201229427580F

20120719

Haarshampoo mit verbesserter Pflegeleistung enthaltend Silikone

DE202015002188 (U1)

2015-05-06

DE20152002188U

20150319

Container

USD728372 (S1)

2015-05-05

US201229427585F

20120719

Container

USD728371 (S1)

2015-05-05

US201229427584F

20120719

Use of aluminium salts against stress perspiration

AU2013360960 (A1)

2015-04-30

AU20130360960

20131210

Improved protection against body odor

AU2013361865 (A1)

2015-04-30

AU20130361865

20131204

Kosmetische oder dermatologische Zubereitungen enthaltend Glycyrrhetin und/oder Glycyrrhizin und 2,4-Bis-{[4-(2-ethylhexyloxy)-2-hydroxy]-phenyl}-6-(4-methoxyphenyl)-1,3,5-triazin

DE202006021297 (U1)

2015-04-17

DE20062021297U

20060301

Kosmetische oder dermatologische Zubereitungen enthaltend Glycyrrhetin und/oder Glycyrrhizin und 2,4-Bis-{[4-(2-ethylhexyloxy)-2-hydroxy]-phenyl}-6-(4-methoxyphenyl)-1,3,5-triazin

DE202006021296 (U1)

2015-04-17

DE20062021296U

20060301

Powerful sunscreens for use on wet skin

DE102013218295 (A1)

2015-03-12

DE201310218295

20130912

HETEROCYCLOCARBONYLAMINOTHIAZOLES, COSMETIC OR DERMATOLOGICAL PREPARATIONS CONTAINING SAID HETEROCYCLOCARBONYLAMINOTHIAZOLES, AND USE THEREOF TO COMBAT OR PREVENT UNDESIRED PIGMENTATION OF THE SKIN.

MX2014003449 (A)

2015-03-09

MX20140003449

20140321

EMULSIFIER-FREE, SKIN-CONDITIONING COSMETIC OR DERMATOLOGICAL PREPARATION WITH LIGHT-PROTECTION FILTERS

DE102013217247 (A1)

2015-03-05

DE201310217247

20130829

Emulgatorfreie, hautkonditionierende und wirkstoffhaltige kosmetische oder dermatologische Zubereitung

DE102013217244 (A1)

2015-03-05

DE201310217244

20130829

EMULSIFIER-FREE, SKIN CONDITIONING, COSMETIC OR DERMATOLOGICAL PREPARATION WHICH CONTAINS PEELING ACTIVE INGREDIENTS

DE102013217242 (A1)

2015-03-05

DE201310217242

20130829

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

11 EMULSIFIER-FREE, SKIN CONDITIONING, COSMETIC OR DERMATOLOGICAL PREPARATION WHICH CONTAINS REPELLENTS

DE102013217239 (A1)

2015-03-05

DE201310217239

20130829

Kosmetisches Sonnenschutzöl

DE102013216404 (A1)

2015-02-19

DE201310216404

20130819

RAZOR WITH RESILIENT HOLDER

DE102013213874 (A1)

2015-02-19

DE201310213874

20130716

Deodorant- und/oder Antitranspirantzubereitungen umfassend polyzyklische Michael-Akzeptoren

DE102013215936 (A1)

2015-02-12

DE201310215936

20130812

Gelförmiges, alkoholisches Sonnenschutzmittel

DE102013215831 (A1)

2015-02-12

DE201310215831

20130809

Gelförmiges Sonnenschutzmittel mit Fettalkoholen

DE102013215828 (A1)

2015-02-12

DE201310215828

20130809

Dandruff removal shampoo composition

CN104337704 (A)

2015-02-11

CN20131325246

20130730

SILICON DIOXIDE IN SHAVING PRODUCTS

US2015037381 (A1)

2015-02-05

US201314382985

20130226

STABLE WATER-IN-OIL EMULSIONS WITH SPREADABLE OILS

US2015038592 (A1)

2015-02-05

US201314376977

20130212

Rasierer mit freier Beweglichkeit des Rasierkopfes

DE102013213881 (A1)

2015-01-22

DE201310213881

20130716

Rasierer mit Pinsel- oder Borstenkopf

DE102013213869 (A1)

2015-01-22

DE201310213869

20130716

Rasierer mit rotierbarem Klingenkopf

DE102013213862 (A1)

2015-01-22

DE201310213862

20130716

Rasierer in schalenförmiger Gestalt

DE102013213859 (A1)

2015-01-22

DE201310213859

20130716

Kosmetisches Haarbehandlungsmittel mit einem organopolysiloxanmodifiziertem Saccharid und einem Aminosilikon

ES2526967 (T3)

2015-01-19

ES20090767945T

20091120

Sonnenschutzmittel mit hohem Triazingehalt

DE102013213175 (A1)

2015-01-08

DE201310213175

20130704

Octocrylenfreies Sonnenschutzmittel

DE102013213174 (A1)

2015-01-08

DE201310213174

20130704

Octocrylenfreies, geruchsstabiles Sonnenschutzmittel

DE102013213170 (A1)

2015-01-08

DE201310213170

20130704

STABLE WATER-IN-OIL EMULSIONS WITH HLB-TYPE EMULSIFIERS

US2015011654 (A1)

2015-01-08

US201314376981

20130212

Verwendung von kurzkettigen Glykolen als antitranspirantwirksame Mittel

BRPI0814225 (A2)

2015-01-06

BR2008PI14225

20080708

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych dostępnych w bazie patentowej EPO, http://worldwide.espacenet.com

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

12 |

Automatyzacja procesów w branży farmaceutycznej i kosmetycznej pozwala wytwarzać szybciej i więcej przy relatywnie niskich kosztach wytwarzania i dużej elastyczności, a informatyzacja wspiera personel odpowiedzialny czy to za proces, czy za technologię w podejmowaniu codziennie optymalnych decyzji i podnoszeniu efektywności procesu. Oczywistymi zaletami są: możliwość automatycznego gromadzenia i archiwizacji kluczowych parametrów procesu, pojawiających się alarmów i przekroczeń, otwarty dostęp do zgormadzonych danych oraz dowolność form prezentacji tych danych.

Grzegorz Fijałka Dyrektor ASTOR Consulting

J

ak wynika z obserwacji rynku, ogólny poziom automatyzacji i informatyzacji produkcji w branżach farmaceutycznej i kosmetycznej ma podobną dynamikę rozwoju jak w każdej innej gałęzi produkcji. Podobnie jak w każdej inne branży zdarzają się zakłady o bardzo zaawansowanym poziomie automatyzacji, przystosowanym do szybkiego dostosowania linii produkcyjnej do nowego rodzaju asortymentu lub po prostu szybkiej i efektywnej produkcji na dużą skalę. Istnieją jednak zakłady o dominującym udziale czynności manualnych w trakcie procesu (łącznie z czasochłonnym, manualnym rejestrowaniem parametrów procesu na papierze). Wyzwaniem, które warto w takiej sytuacji podjąć, jest modernizacja takich zakładów, w oparciu o racjonalne uzasadnienie biznesowe, trudniejsze ze względu na normy, prawo czy niską świadomość personelu. Istnieje jednak wiele możliwości sprostania takiemu wyzwaniu przy zachowaniu opłacalności inwestycji.

Standardowo, w większym lub mniejszym stopniu, automatyka pojawia się natomiast przy okazji wszystkich nowych inwestycji. Od prostych układów sterowania, zintegrowanych z panelem operatorskim, po układy kontrolerów redundantnych z dużą ilości rozproszonych punktów pomiarowych oraz zaawansowanym systemem sterowania i nadzoru procesu klasy Batch, z elementami MES i integracją z innymi informatycznymi systemami klasy ERP w zakładzie. Automatyka wykracza także często poza strefę bezpośrednio związaną z produkcją, odpowiadając np. za kontrolę parametrów środowiskowych pomieszczeń, w których przechowywane są leki lub półprodukty wymagające zachowania stałych rygorystycznych parametrów temperatury i wilgotności.

Powody biznesowe automatyzacji i informatyzacji w tych branżach są również podobne jak we wszystkich innych: automatyzacja

Źródło: opracowania ASTOR

Przykładowy ekran operatora: pomoc w prowadzeniu procesu zgodnie z recepturą Źródło: opracowania Piotr Polok ASTOR

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

13

Wyróżnikami w tych branżach będą między innymi: • walidacja i rygorystyczne normy (szczególnie dla farmacji), np. FDA 21 CFR Part 11, narzucające odpowiednie wymagania na projektowane systemy produkcyjne wykorzystujące automatykę i informatykę • wymóg rejestracji wersji i zmian w recepturach produkcyjnych projektowanych przez technologów • główny półprodukt lub produkt wytwarzany jest w procesie wsadowym (tak dla form suchych jak i mokrych) • duży koszt wsadu, a więc zaostrzone wymagania co do kontroli poprawności przebiegu procesu zgodnie z zaprojektowaną przez technologa recepturą wytwarzania.

Skupiając się na tych wyróżnikach, warto przyjrzeć się bliżej charakterystyce procesu wsadowego oraz przykładowym możliwościom i korzyściom, jakie daje automatyka i informatyka. Często inwestycja w system nadzoru procesu wsadowego kojarzy się z dużymi inwestycjami w systemy klasy Batch. Często słusznie, ponieważ poziom skomplikowania procesu wymaga takich inwestycji. W większości wypadków procesy te mają jednak prosty charakter sekwencyjny, czyli składają się z następujących po sobie kroków, w ramach których równolegle realizowane są fazy produkcyjne. Bo w większości wypadków recepturę produkcyjną da się opisać właśnie jako prostą sekwencję następujących po sobie kroków (np. dozuj, mieszaj itp.) i realizowanych w ramach każdego kroku faz z odpowiednimi parametrami (np. w przypadku mieszania: włącz mieszadło na poziomie 25% mocy i podnieś temperaturę do 50%, utrzymując taki stan przez 30 minut).

Idea procesu sekwencyjnego

MOŻESZ WIĘCEJ NIŻ PRZYPUSZCZASZ Źródło: opracowania Piotr Polok ASTOR

Odkryj i uwolnij dodatkowy potencjał swojego parku maszynowego.

Podstawą jest tu dobre zamodelowanie procesu w oparciu o logikę fazową. Gdy to zostanie zrobione, nowe rozwiązania z zakresu automatyki i informatyki produkcyjnej, połączone z dużym doświadczeniem inżynierów oraz wykorzystaniem dobrodziejstw normy ISA S88, pozwalają na budowę znacznie tańszych, a jednocześnie wystarczająco funkcjonalnych systemów sekwencyjnych.

Głównym zadaniem tego prostego połączenia automatyki i informatyki przemysłowej jest wspieranie operatorów w poprawnej realizacji czynności oraz technologów w prostym i szybkim projektowaniu sekwencyjnych receptur produkcyjnych. Przyczynia się to do zmniejszenia pomyłek na etapie prowadzenia procesu oraz ułatwia nadzór technologiczny nad zgromadzonymi recepturami. System taki, zaprojektowany zgodnie z normą dedykowaną dla procesów wsadowych, (S88) łatwiej w przyszłości dostosować do pełnej funkcjonalności systemu klasy Batch, dlatego coraz powszechniej określa się je mianem Batch-starterów.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Podstawą efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstwa jest sprawna wewnętrzna wymiana informacji. System Wonderware MES, któremu zaufały największe światowe firmy produkcyjne, pozwoli Ci na lepsze wykorzystanie potencjału parku maszynowego. Dodatkowo trafna identyfikacja obszarów wymagających poprawy, rejestrowanie mikroprzestojów i dostęp do bieżących wartości wskaźnika OEE przełożą się na realne korzyści – skrócenie czasów przestojów i ich kosztów oraz redukcję marnotrawstwa.

Możesz więcej niż przypuszczasz. www.astor.com.pl/monitoringmaszyn

3/2015

Schwan Cosmetics wiodący dostawca private label w zakresie ołówków kosmetycznych (drewnianych, tworzywowych, mechanicznych), linerów (kałamarze, pisaki), korektorów, maskar i pudrów w płynie.

Schwan-STABILO jest rodzinną firmą z długą historią. Założona w 1855 roku firma, prowadzona jest przez piątą generację właścicieli.

Doświadczenie firmy produkującej artykuły piśmiennicze zostało przeniesione w 1927 roku do zupełnie nowej branży-kosmetycznej. Od tego czasu firma jest światowym liderem w tej dziedzinie, a wiele innowacyjnych procesów (np. produkcja kredek z bezpośrednim formowaniem wkładu, pierwszy na świecie ołówek mechaniczny) zdobyło niekwestionowane uznanie.

Nasze istotne cechy: • jesteśmy jednym i kompleksowym źródłem zaopatrzenia dla klientów na całym świecie, zapewniając najlepsze produkty i doskonały serwis, • gwarantujemy ścisłą współpracę z klientami, dostarczajac rozwiązania dostosowane do indywidualnych potrzeb we wszystkich segmentach rynku, • dokładamy starań, aby współpraca z klientami odbywała się na zasadach partnerskich, profesjonalnych i była przyjemnością dla obu stron.

Wysoka jakość, doskonała współpraca.

Nasza filozofia: • inspirować klientów produktami dającymi gwarancję sukcesu rynkowego dziś i jutro, • rozwijać i dostarczać najbardziej innowacyjne, ciekawe, modne produkty kosmetyczne dla kobiet na całym świecie, • współpracować z klientami dla wspólnego sukcesu.

Inspirująca technologia, wzajemna inspiracja.

Reprezentant w Polsce Schwan-STABILO Cosmetics GmbH & Co. KG Schwanweg 1 90562 Heroldsberg | Germany

ARWIKO Ryszard Wieczór ul. Matejki 31 62-041 Puszczykowo

Phone: +49 911 567-0 Fax: +49 911 567-444

Phone: +48 618 193 954 Phone: +48 601 569 574

contact@schwancosmetics.com www.schwancosmetics.com

arwiko@arwiko.com.pl

16 |

Planowanie monitorowania środowiska produkcji produktów kosmetycznych Wymagania, zalecenia

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych mówi, że aby zagwarantować bezpieczeństwo wprowadzanych na rynek kosmetyków, należy wytwarzać je zgodnie z zasadami dobrej praktyki wytwarzania (good manufacturing practice– GMP).

Przewodnikiem GMP, dotyczącym produktów kosmetycznych, jest norma PN-EN ISO 22716:2009 „Kosmetyki -- Dobre Praktyki Produkcji (GMP) - Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji”.

Maria Mączak

Specjalista Analityk Jakości Mikrolab sp. z o.o.

N

orma PN-EN ISO 22716:2009 kładzie szczególny nacisk na rolę czystości środowiska wytwarzania w kontekście zapewnienia odpowiedniej jakości produktów kosmetycznych. Zanieczyszczenie środowiska produkcji może skutkować zakażeniem wyrobu, a co za tym idzie narazić na niebezpieczeństwo Konsumenta (w zależności od jego wieku i stanu zdrowia) oraz prowadzić do problemów technologicznych, gdy zanieczyszczenie zaczyna mieć charakter permanentny.

Przytoczona norma wyraźnie wskazuje źródła potencjalnego zanieczyszczenia wyrobu. Mogą to być chociażby niewłaściwe warunki lokalowe (źle zaprojektowane pod kątem możliwości czyszczenia i sanityzacji ściany, sufit, podłoga, okna), niewłaściwie zaprojektowany system wentylacji czy też niski poziom higieny osobistej pracowników.

W świetle przytoczonego Rozporządzenia oraz zasad GMP istotny staje się właściwy nadzór nad czystością środowiska produkcji produktów kosmetycznych.

Monitorowanie środowiska wytwarzania należy prowadzić w sposób ciągły, zgodnie z ustalonym planem, zawsze w tych samych punktach pobrania. Jedynie w ten sposób zapewnić można

właściwą jakość produktów i obserwować trendy poziomu zanieczyszczeń. Jest to również jedyna metoda pozwalająca na wczesne wykrycie potencjalnych problemów technologicznych oraz właściwą reakcję.

Ustalanie limitów Producent, ustalając plan monitorowania, ustala właściwe limity – alarmowy, działania oraz dopuszczalny. Na etapie ustalania powyższych granic, monitorowanie w wyznaczonych punktach wykonuje się przez pewien okres czasu częściej, niż zakłada plan.

Limit alarmowy (alert limit limit) to ustalone kryteria, których przekroczenie ostrzega o potencjalnym odchyleniu od prawidłowych warunków. Może ono nie być wystarczającą podstawą do podjęcia zdecydowanych działań naprawczych, wymaga jednak analizy zaistniałej sytuacji.

Limit działania (action action limit limit) to kryteria, w razie przekroczenia których wymagane jest natychmiastowe podjęcie działań następczych i naprawczych, opisanych w procedurach.

Limit dopuszczalny to maksymalne ustalone kryteria, przekroczenie których wymaga podjęcia działań opisanych w procedurach.

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

17

Powyższe limity, w przypadku przemysłu kosmetycznego, Producent ustala sam, opierając się na korelacji wyników regularnego monitorowania środowiska oraz kontroli jakości produkowanych w tym czasie wyrobów, jak również biorąc pod uwagę strefę, w której znajduje się dany punkt pobrania. Należy dążyć do jak najmniejszego możliwego poziomu zanieczyszczenia powietrza w Zakładzie, pamiętając jednak o faktycznych potrzebach dla danych obszarów.

i powierzchni), linii produkcyjnej (np. urządzeń, maszyn), pracowników (dłonie, odzież robocza) oraz wody używanej do procesów technologicznych.

Opracowując powyższy plan kontroli należy wyznaczyć odpowiednią ilość stałych, jasno opisanych punktów pobierania próbek, określając jednocześnie częstotliwość ich pobierania, zależną od potencjalnych w danym Zakładzie zagrożeń.

Zakres kontroli

W przypadku kontroli jakości powietrza można oprzeć się, z braku stosownych wytycznych, na normie PN-EN ISO 14644-1, w której ilość punktów pobrania jest równa pierwiastkowi z powierzchni pomieszczenia wyrażonej w metrach kwadratowych. Norma ta nie odnosi się jednak wprost do zanieczyszczenia

Opierając się na wskazaniach normy PN-EN ISO 22716:2009 w odniesieniu do potencjalnych źródeł zakażenia środowiska produkcji, Producent powinien ująć w planie monitorowania środowiska regularną kontrolę czystości pomieszczeń (powietrza

Ilość punktów pobrania

reklama

info@drretter.com + 48 22 393 00 70

18 |

mikrobiologicznego, dlatego warto przyjrzeć się układowi pomieszczeń i wytyczyć punkty znajdujące się w miejscach newralgicznych, na przykład o najmniej korzystnym przepływie powietrza, pod wylotami i wlotami wentylacji, w sąsiedztwie maszyn.

W przypadku powierzchni również kontrolować należy szczególnie te miejsca, których możliwe zanieczyszczenia mikrobiologiczne mogą spowodować zakażenie produktu. W przypadku pracowników wyznaczyć należy stosowną do poziomu zatrudnienia przy produkcji ilość osób, u których - w trakcie każdego monitorowania - oznacza się czystość mikrobiologiczną rąk (osłoniętych rękawiczkami, jeśli w nich pracują) oraz odzieży roboczej (z punktem wyznaczonym przykładowo na brzuchu).

Wodę należy pobierać z jej ostatecznego ujęcia, najbliższego jej wejściu do procesu produkcyjnego, niekiedy jednak warto zwiększyć ilość kontrolowanych punktów, z jednoczesnym rozrzedzeniem częstotliwości tych dodatkowych analiz.

W metodzie wolumetrycznej płytki z odpowiednim podłożem umieszcza się w próbniku, zasysającym określoną objętość powietrza. Mikroorganizmy obecne w powietrzu zderzeniowo osadzają się na podłożu hodowlanym. Po pobraniu próbek płytki inkubuje się w odpowiednich warunkach przez określony czas, a następnie zlicza się wyrosłe kolonie i oblicza ostateczny wynik. Metoda ta pozwala na precyzyjne określenie badanej objętości powietrza i nie jest wrażliwa na ruch powietrza, choć należy wziąć pod uwagę możliwość spadku żywotności drobnoustrojów spowodowanej stresem środowiskowym w wyniku nagłego uderzenia mikroorganizmu o pożywkę. Konieczne jest też posiadanie specjalistycznego próbnika, jednak większa dokładność uzyskiwanego wyniku, w porównaniu z metodą sedymentacyjną, jest szczególnie istotna w przypadku obserwacji trendów poziomu zanieczyszczeń.

Monitorowanie czystości mikrobiologicznej powietrza

Czystość powierzchni kontrolować można metodą kontaktów oraz wymazów.

Może to być powierzchnia blatu roboczego, część maszyny czy sprzętu (na przykład wąż, lej, taśmociąg), powierzchnia ściany, podłogi, ale i powierzchnia dłoni pracownika czy ubrania roboczego. Jeśli wcześniej zostały zastosowane środki myjące i dezynfekujące, należy pamiętać o dodaniu, na odpowiednim etapie oznaczenia, związków neutralizujących.

Metoda wykorzystująca płytki kontaktowe ma zastosowanie przy badaniu powierzchni suchych, płaskich, o jednolitej fakturze. Płytki te mają małą powierzchnię i są wypełnione podłożem w taki sposób, aby powstał menisk wypukły. Ważne jest, aby cała płaszczyzna podłoża umieszczonego na płytce mogła, w trakcie pobierania próbki, przylegać do badanego obszaru. Należy zwrócić szczególną uwagę na równomierny nacisk płytki przez cały, wyznaczony czas kontaktu z badanym obszarem- można w tym

Monitorowanie czystości mikrobiologicznej powierzchni

Powietrze może nieść ze sobą zanieczyszczenia, które następnie mogą znaleźć się w produkcie. Jego czystość mikrobiologiczną oznacza się wykorzystując najczęściej jedną z dwóch metod: sedymentacyjną lub wolumetryczną.

Metoda sedymentacyjna polega na wyłożeniu otwartych szalek z odpowiednimi podłożami na określony czas (na przykład godzinę), następnie ich inkubacji oraz przeliczeniu wyrosłych kolonii zgodnie ze wzorem Omeliańskiego: według jego założenia na 100 cm2 podłoża osiada w ciągu 5 minut tyle mikroorganizmów, ile znajduje się w 10 l powietrza. Metoda ta jest dość niedokładna- na wynik znaczący wpływ ma ruch powietrza spowodowany pracą wentylacji czy przemieszczającym się personelem. Często zastępuje się ją więc, zdecydowanie dokładniejszą, metodą wolumetryczną.

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

19 celu użyć gwarantującego spełnienie powyższych warunków specjalistycznego urządzenia- aplikatora, w którym płytkę się umieszcza. Taki sposób pobierania próbek optymalizuje ilość drobnoustrojów osadzających się na podłożu w trakcie pobierania.

Kontrola czystości mikrobiologicznej powierzchni z wykorzystaniem wymazów ma szczególne zastosowanie w przypadku miejsc trudnodostępnych, powierzchni zakrzywionych, mniejszych od powierzchni płytek odciskowych i wilgotnych. Aby zapewnić właściwą dokładność, tam, gdzie jest to możliwe, wykorzystuje się szablon wyznaczający stałą powierzchnię pobierania.

Oznaczenie polega na pobraniu próbki zwilżoną wymazówką (całą powierzchnią wacika), a następnie, po uzyskaniu popłuczyn, przeprowadzeniu dalszej analizy z wykorzystaniem odpowiedniego podłoża i stosownych warunków inkubacji.

Dzięki tej metodzie, jeśli zachodzi taka potrzeba, można nie tylko monitorować ogólne zanieczyszczenie mikrobiologiczne, ale także zbadać obecność konkretnej grupy drobnoustrojów.

Kontorla czystości mikrobiologicznej wody Programem kontroli czystości mikrobiologicznej powinna być objęta również wykorzystywana w procesach wytwarzania produktu woda.

Szczególnie istotna jest czystość wody technologicznej, wykorzystywanej bezpośrednio w produkcji. Ustalając limity czystości tej wody warto oprzeć się na zaleceniach Farmakopei, która wyznacza górną granicę zanieczyszczenia mikrobiologicznego wynoszącą 100 jtk/1 ml ogólnej liczby mikroorganizmów tlenowych (TAMC) rosnących w 30-35°C w ciągu 5 dni. Również w tym

przypadku warto dążyć do jak najmniejszego zanieczyszczenia, co zmniejsza możliwość wystąpienia w przyszłości problemów technologicznych, takich jak na przykład zakażenie produktów mikroorganizmami specyficznymi (na przykład Pseudomonas aeruginosa), dyskfalifikującymi produkt w świetle wymagań Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie określenia procedur pobierania próbek kosmetyków oraz procedur przeprowadzania badań laboratoryjnych.

Należy pamiętać, że woda przetrzymywana w zbiornikach zwiększa w czasie swój ładunek mikrobiologiczny. Jeśli więc Zakład korzysta z wody pochodzącej od dostawców zewnętrznych, ważne jest jej regularne kontrolowanie, niezależnie od dostarczonych wyników analizy jej początkowej czystości.

Woda techniczna, używana na przykład do chłodzenia, nie musi spełniać opisanych wyżej wymogów, o ile jej obieg jest wydzielony i na żadnym etapie produkcji nie styka się ona z surowcami czy gotowym wyrobem. Mimo tego warto zawczasu nadzorować czystość wody dostarczanej do Zakładu, ponieważ niekiedy na podstawie poziomu jej zanieczyszczenia mikrobiologicznego można wysnuć wnioski rozwiązujące pojawiające się problemy technologiczne.

Ustalenie planu monitorowania czystości środowiska produkcji oraz jego utrzymanie pociąga za sobą dodatkowe nakłady finansowe. Należy jednak pamiętać, że brak zapewnienia odpowiedniej jakości produktom, a co za tym idzie zagwarantowanie bezpieczeństwa Konsumentom może, w ostatecznym rozrachunku, być zdecydowanie bardziej kosztowne.

Laboratorium Badawcze Akredytowane przez PCA, Nr AB 1531.

Lider w kompleksowym zakresie badań oraz doradztwie dla przemysłu kosmetycznego oraz farmaceutycznego. reklama

20 |

Olejki eteryczne i inne roślinne substancje zapachowe stosowane w perfumerii, kosmetykach i innych wyrobach, którym nadaje się zapach

Dr inż. Władysław S. Brud Pollena-Aroma Sp. z o.o.

Olejki eteryczne stanowią najliczniejszą grupę roślinnych substancji zapachowych stosowanych w kompozycjach zapachowych do perfumowania wyrobów i otoczenia człowieka. Są również powszechnie stosowane w produkcji aromatów spożywczych. Ich liczba i różnorodność powodują, że są często błędnie traktowane w literaturze popularnej, ale także i w artykułach technicznych, jako uniwersalne określenie wszystkich substancji zapachowych otrzymywanych z roślin (1).

S

zczegółowe definicje i charakterystyka substancji zapachowych otrzymywanych z roślin zawarte są w normie ISO 9235 „Aromatic natural raw materials – Vocabulary”, której najnowszą wersję opublikowano w 2013 r. Wersja polska Norma ISO-PN-86497, 1998 „Naturalne surowce zapachowe i aromatyczne. Terminologia” została opracowana na podstawie normy ISO z 1997 r.

Według ISO olejek eteryczny to produkt otrzymany z roślin lub ich części: • przez destylację z wodą (hydrodestylacja); destylację wodno-parową lub parą wodną, • w procesie mechanicznym z naowocni (owocni) owoców cytrusowych, zwanej skórką, • przez suchą destylację, oddzielany od warstwy wodnej metodami fizycznymi.

Tak sformułowana definicja nie budzi żadnych wątpliwości co do pochodzenia i metod otrzymywania olejków eterycznych.

Tym samym eliminuje z produktów określanych tą nazwą wszystkie otrzymywane innymi metodami, a szczególnie metodami ekstrakcji. Są one szczegółowo opisane w tej samej normie. Warto dodać, że w normie ISO 3218 (2014) „Essential Oils – Principles of nomenclature” przyjmuje się, że w nazwie olejku musi pojawić się słowo „eteryczny” (ang. Essential, fr. Essentielle), co oznacza, że prawidłowa nazwa olejku lawendowego brzmi „olejek eteryczny z lawendy” (lub „olejek eteryczny lawendowy” ang. Essential oil of lavender, fr. Huile essentielle de lavande).

Olejki eteryczne to lotne produkty roślinne otrzymywane w zależności od surowca z różnych części roślin – kwiatów, owoców, nasion, liści, kory, drewna, gałązek, całego ziela, korzeni (2,3). W wielu przypadkach ta sama roślina wytwarza

3/2015

kilka różnych olejków. Przykładami mogą być olejki z cytrusów, które obejmują różne olejki wytworzone ze skórki owoców, z kwiatów (neroli) i z liści(petitgrain), olejki z cynamonowca – różne z kory i z liści, podobnie goździkowca – różne z wysuszonych pąków kwiatowych i liści itd. Zgodnie ze wspomnianą wyżej normą ISO 3218, w każdym przypadku, gdy z rośliny można otrzymać więcej niż jeden olejek eteryczny, konieczne jest podanie w nazwie olejku z jakiej części rośliny został otrzymany.

Np. olejek eteryczny cynamonowy z kory i olejek eteryczny cynamonowy z liści. Brak szczegółowej wiedzy na ten temat, zarówno wśród konsumentów, jak i często pracowników przemysłu, w którym stosuje się olejki, powoduje szereg nieporozumień, a także nadużyć (4). Warto przy okazji dodać, że do celów prawnych i handlowych w przemyśle kosmetycznym istnieje obowiązek stosowania nazewnictwa składników według systemu INCI (International Nomenclature

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

21

Jaśmin Maroko Fot. Władysław S. Brud

of Cosmetic Ingredients). W tym systemie uwzględnione są podane wyżej zasady nazewnictwa w stosunku do olejków (np. konieczność podania łacińskiej nazwy rośliny i jej części, z której olejek otrzymano) i tak w przypadku olejków cynamonowych będą to Zinnamomum Zeylanicum Bark Oil i Zinnamomum Zeylanicum Leaf Oil. W odniesieniu do olejków cytrusowych dodatkowo należy określić sposób otrzymania. W zasadzie przyjmuje się, że olejki te są wytłaczane lub odwirowywane ze skórek owoców.

Jednakże wysokie ceny niektórych olejków cytrusowych (grejpfrutowy, mandarynkowy) przy dużym zapotrzebowaniu powodują, że wytłoki poddaje się destylacji z parą wodną, otrzymując dodatkową porcję olejku, ale o wiele niższej jakości. Taki olejek powinien być opisany jako „destylowany”.

Ten sam problem precyzyjnego określenia jakości powstaje w związku z różnorodnością olejków, wynikającą z ich pochodzenia i metod wytwarzania. Pochodzenie ma istotny wpływ na jakość olejków. Ta sama róża z gatunku Rosa damascena, a więc najszlachetniejszego gatunku róży, da inny olejek z upraw w dolinie róż w Bułgarii (najcenniejsze) niż z Turcji czy Maroka. Najwyżej ceniony francuski olejek eteryczny z lawendy Lavandula angustifolia ma wyraźnie inny zapach niż ten sam olejek z upraw

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

na Bałkanach czy w północnej Afryce lub Chinach. W wielu przypadkach pochodzenie geograficzne jest tak istotne, że mamy do czynienia z praktycznie różnymi olejkami. Wtedy norma ISO wymaga podawania w nazwie kraju pochodzenia np. olejek eteryczny z czarnego pieprzu z Indii i olejek eteryczny z czarnego pieprzu z Madagaskaru. Ta zasada jest również stosowana do olejków specjalnych odmian, uprawianych tylko na niewielkich obszarach (np. Olejek eteryczny lawendowy Mailette – specyficzna odmiana pochodząca z Prowansji). Metody wytwarzania, choć oparte o tą samą, znaną od ponad 5000 lat zasadę destylacji z wodą lub parą wodną, mogą dawać olejki o różnej jakości, wynikające ze sposobu zbioru, transportu i przechowywania surowca, poziomu technicznego aparatury do destylacji itd. Inny będzie olejek mięty pieprzowej otrzymany w polowej destylarni na rodzinnej plantacji w Wietnamie od tego samego wyprodukowanego w zmechanizowanej destylarni w USA, obsługującej plantacje o powierzchni kilkuset hektarów. Również warunki klimatyczne, techniki suszenia (na plantacji, w zmechanizowanych suszarniach) jeśli są niezbędne, metody fermentacji i inne procesy, indywidualne dla każdego olejku, mają ogromny wpływ na efekt końcowy, czyli jakość zapachową olejku.

3/2015

Jeszcze większe różnice w zapachu i w składzie występują w olejkach z różnych chemotypów tej samej rośliny. Przykładem mogą być chemotypy olejku bazyliowego (z Ocimum basilicum L.) – linalolowy, metylochawikolowy, linalolowo-metylochawikolowy, linalolowo-eugenolowy i linalolowo-cynamonowy. Norma ISO nakazuje podawanie przy nazwie olejku jego chemotypu. Dodatkowo problem nazewnictwa komplikuje używanie w języku potocznym i nazwach handlowych tego samego określenia do olejków z różnych odmian rośliny. Dobrym przykładem jest nadal olejek bazyliowy otrzymywany z odmian Ocimum gratisimum, Ocimum canum, Ocimum minimum i odmiany Reunion. Różnią się one istotnie składem, a więc i zapachem. Co prawda ten ostatni problem rozwiązuje obowiązek stosowania nazw INCI, ale to dotyczy tylko kosmetyków i niebawem wyrobów chemii gospodarczej. W innych obszarach, gdzie stosuje się olejki eteryczne, o pomyłki i nadużycia bardzo łatwo.

Warto w tym miejscu dodać, że prawie wszystkie olejki są objęte tzw. Normami Przedmiotowymi ISO czyli normami, które opisują właściwości poszczególnych olejków.

Ich zestawienie obejmujące nazwę łacińską rośliny, rodzinę, nazwę potoczną angielską

22 | i francuską, numer normy przedmiotowej i opis części rośliny z której olejki otrzymano zawiera Norma ISO 4720 „Essential Oils – Nomenclature”. Poza tym Komitet Techniczny ISO TC-54 Olejki Eteryczne ustala również normy metodyczne dotyczące sposobów badania parametrów zawartych w normach przedmiotowych. Najważniejszym elementem tych ostatnich jest chromatogram gazowy i zawartość głównych składników. Oczywiście biorąc pod uwagę różnice w składzie olejków, wynikające z wielu przyczyn, w tym także warunków klimatycznych w danym roku, dane w normie obejmują pewien zakres wartości. Stąd też olejek zgodny z normą nie zawsze będzie zgodny z wymaganą jakością zapachową. Dlatego prawidłowy dobór olejków do określonych celów wymaga doskonałego zaplecza analitycznego z MS-GLC i kadry wykwalifikowanych perfumiarzy, którzy potrafią ocenić zapach i jego zgodność z wzorcem.

Poza samymi olejkami w wersji pierwotnej, czyli otrzymanej bezpośrednio z surowca roślinnego, w kompozycjach zapachowych i innych produktach stosuje się produkty przerobu olejków eterycznych. Kategorię produktów naturalnych zachowują tylko te produkty przerobu olejków eterycznych, które poddano wyłącznie fizycznym procesom technologicznym (destylacja, rektyfikacja, krystalizacja itp.). Wszystkie one są dokładnie zdefiniowane we wspomnianej wyżej normie ISO 9235. Dla przykładu można podać: • olejek eteryczny rektyfikowany – olejek eteryczny poddany destylacji frakcjonowanej w celu zmiany zawartości określonych składników, • olejek eteryczny odterpenowany – olejek eteryczny, z którego usunięto

Pole lawendy Kawon Gostyn

większość węglowodorów monoterpenowych, • olejek eteryczny odseskwiterpenowany – olejek eteryczny, z którego usunięto większość węglowodorów mono i seskwiterpenowych, • olejek eteryczny zubożony – olejek eteryczny, z którego składnik „x” został częściowo lub całkowicie usunięty, • olejek wielokrotnie frakcjonowany – olejek eteryczny, w którym zwiększono zawartość wybranych składników metodami fizycznymi.

Produktami pochodnymi olejków są także izolaty, czyli pojedyncze składniki wyodrębnione metodami fizycznymi. Przykładem izolatu jest mentol otrzymywany przez krystalizację z olejku Mentha arvensis głównie w Indiach i w Chinach.

Osobnym zagadnieniem jest niezwykle modne i niestety nadużywane w celach marketingowych określenie „ekologiczne” lub „organiczne” (4). W odniesieniu do olejków otrzymywanych przez destylację z parą wodną te określenia nie mają praktycznie żadnego znaczenia, ponieważ w procesie technologicznym olejek zostaje oczyszczony np. z pestycydów czy insektycydów. Z tego powodu nie ma żadnej możliwości analitycznego stwierdzenia, czy olejek pochodzi z plantacji „organicznej”, czy nie. Nie dotyczy to olejków cytrusowych wytłaczanych, ponieważ wszystkie zastosowane środki ochrony roślin zostają na skórkach owoców i pojawiają się w olejkach. Stąd np. ważne jest oznaczanie pestycydów w olejkach cytrusowych przeznaczonych do celów spożywczych.

Do produktów klasyfikowanych podobnie jak olejki eteryczne należą wody pozostałe w procesie destylacji materiału

Fot. Władysław S. Brud

3/2015

roślinnego z parą wodną i oddzieleniu olejku. Choć na ogół są zawracane do procesu, mogą być wydzielane i stosowane w kosmetykach. Są to tzw.:

Wody aromatyczne (Podestylacyjne) Destylaty wodne pozostające w procesie destylacji z parą wodną po oddzieleniu olejku eterycznego. (np. woda różana, woda lawendowa, woda neroli).

Wszystkie inne roślinne substancje zapachowe, otrzymywane innymi metodami niż opisane powyżej, nie są olejkami eterycznymi.

Dotyczy to przede wszystkim produktów otrzymywanych przez ekstrakcję. Należą do nich:

Konkrety Otrzymywane z materiału roślinnego poprzez ekstrakcję rozpuszczalnikiem niepolarnym (benzyna, eter naftowy, heksan itp.) i oddestylowanie rozpuszczalnika (często pod zmniejszonym ciśnieniem). Stanowią mieszaninę składników lotnych (zapachowych) i wosków. Stałe lub półpłynne, woskowate. np. konkret jaśminu, konkret fiołka, konkret róży, konkret lawendy.

Pomady Otrzymywane z materiału roślinnego poprzez ekstrakcję tłuszczem na gorąco lub na zimno (metoda enfleurage). W takiej formie były stosowane w starożytności jako gotowe perfumy. Były produkowane z pojedynczych roślin lub mieszanin. Konsystencja zależna od użytego tłuszczu. Np. pomada z tuberozy, pomada jaśminowa.

Absoluty Otrzymywane przez ekstrakcję konkretów i pomad alkoholem etylowym i oddestylowanie rozpuszczalnika. Produkowane z roślin, których ze względów technicznych lub ekonomicznych nie daje się destylować z parą wodną. Gęste ciecze, często, w celu poprawienia konsystencji, stosowane z dodatkiem rozpuszczalnika kosmetycznego (glikol dwupropylenowy, mirystynian izopropylu) i błędnie nazywane „olejkami”. Nie mogą być stosowane w aromaterapii. Wyłącznie w formie absolutów występują m.in. jaśmin, tuberoza, fiołek, mech dębowy i drzewny. W niektórych przypadkach w perfumerii stosuje się równocześnie olejki i absoluty np. róży, neroli, lawendy. Różnią się istotnie składem i zapachem, często absolut daje lepsze efekty zapachowe niż olejek.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

23

Fot. Władysław S. Brud

Rozmaryn Monaco

Żywice i inne wydzieliny Produkty wydzielane przez rośliny samoistnie lub po skaleczeniu: guma (np. guma arabska), gumożywica (np. guma szelakowa, benzoe), gumoolejkożywica (mirra, galbanum, olibanum, opoponax), olejkożywica (sosnowa, gurjum), balsam (peruwiański, tolutański, styraks). Różnią się zawartością wielocukrów (gumy) i składników żywicznych. Bardzo rzadko stosowane w perfumerii w formie nieprzerobionej. Stanowią półprodukt w procesach destylacji (olejki) lub ekstrakcji (rezinoidy, nastawy, ekstrakty).

Rezinoidy Produkty ekstrakcji żywic i innych wydzielin rozpuszczalnikiem niepolarnym – glikol dwupropylenowy lub ftalan (z całkowitym lub częściowym usunięciem rozpuszczalnika). Np. rezinoid galbanum, rezinoid mirra, rezinoid olibanum.

Tinktury Zwane „nalewkami” lub błędnie „nastawami”, otrzymywane przez macerację surowca roślinnego alkoholem etylowym lub innym rozpuszczalnikiem. Np. tinktura waniliowa, tinktura tonka.

Koncentraty lotne Otrzymywane przez wymrażanie lotnych substancji zapachowych wydzielających się w procesie zagęszczania soków owocowych. Zawierają niskocząsteczkowe substancje zapachowe, głównie estry alifatyczne. Stosowane w aromatach spożywczych i w perfumerii do zapachów „owocowych”. Np. koncentrat jabłkowy, koncentrat gruszkowy.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Produkty procesów mikrobiologicznych W perfumerii w praktyce stosuje się tylko olejek drożdży winnych otrzymywany z drożdży pozostałych po fermentacji wina. Niektóre składniki aromatów spożywczych są otrzymywane tą metodą i uznawane za naturalne. Żadne z wymienionych wyżej substancji nie mogą być nazywane olejkami eterycznymi. Jest to szczególnie istotne w dwu obszarach. Po pierwsze w aromaterapii, w której olejki eteryczne stosuje się jako substancje czynne . W tej dziedzinie pod żadnym pozorem nie dopuszcza się produktów, które miały kontakt z rozpuszczalnikami petrochemicznymi lub są roztworami substancji zapachowych w tych rozpuszczalnikach. Dlatego też oczywistym fałszerstwem jest nazywanie olejkiem eterycznym jaśminu roztworu absolutu w glikolu dwupropylenowy lub ftalanie. Nie ma olejków eterycznych jaśminu, tuberozy, mchu dębowego itp. Warto dodać, że są pachnące rośliny, z których, poza metodami chromatograficznymi (headspace – do celów analitycznych), nie można przy pomocy żadnej opłacalnej technologii wydobyć lotnych składników zapachowych.

Można tu wymienić tak popularne zapachy jak: bez, konwalia, orchidea, kwiaty fiołka, wrzos, piżmo itd. Olejki sprzedawane z takimi nazwami to najczęściej syntetyczne kompozycje zapachowe. Pewnym wyjątkiem są wspomniane wyżej koncentraty lotne, które w zasadzie spełniają wymagania czystości biologicznej stawianej

3/2015

olejkom eterycznym. Są one jednak stosowane głównie w aromatach spożywczych.

Dyskusyjne są jeszcze dwie grupy produktów. Pierwsza z nich to ekstrakty przy pomocy ciekłego dwutlenku węgla. W zasadzie po ekstrakcji rozpuszczalnik odparowuje w całości, ale tylko jeśli był absolutnie pozbawiony zanieczyszczeń. A jest to przecież produkt syntezy chemicznej.

Druga grupa to produkty otrzymane w procesach biotechnologicznych. O ile olejek drożdży winnych, od dawna znany i stosowany, nie budzi wątpliwości ze względu na całkowicie naturalny sposób otrzymywania surowca, o tyle produkty zapachowe, otrzymywane w procesach biotechnologicznych z użyciem mikroorganizmów, dotąd uznawanych za „naturalne” (ważne w aromatach spożywczych), zaczynają budzić wątpliwości. Jak się bowiem okazuje, producenci w celu uzyskania lepszej wydajności i jakości wprowadzają do procesu czynne mikroorganizmy genetycznie modyfikowane. Ta sytuacja rodzi problem, będący przedmiotem żywej dyskusji.

O ile z punktu widzenia kompozycji zapachowych, stosowanych w standardowych produktach, wymagających nadania przyjemnego zapachu, wszystkie wymienione wyżej substancje zapachowe mogą znaleźć zastosowanie, o tyle w kilku dziedzinach tylko olejki eteryczne zdefiniowane, jak podano wyżej, mogą spełnić wymagania odbiorców. Dotyczy to w pierwszym rzędzie aromaterapii, gdzie dopuszczalne jest stosowanie wyłącznie olejków eterycznych, ale także kosmeceutyków i kosmetyków „naturalnych”, w których składniki syntetyczne nie są akceptowane. Oczywiście olejki eteryczne są stosowane w aromatach spożywczych. Dlatego tak istotna jest powszechna znajomość wszystkich cech charakterystycznych poszczególnych rodzajów substancji zapachowych i różnic, jakie między nimi występują, a szczególnie znajomość ich jakości (4).

Literatura 1.

Blezień-Ruszaj M.: „Świat Przemysłu Kosmetycznego”, 2015 nr 2 s. 56-60.

2.

Brud W.S., Konopacka-Brud I.: Podstawy Perfumerii. Łódź, 2009.

3.

Brud W.S., Konopacka-Brud I.: Pachnąca Apteka – Tajemnice Aromaterapii. Wyd. III. Łódź, 2008.

4.

Brud W.S.: Wymagania jakościowe dotyczące olejków eterycznych stosowanych w przemyśle kosmetycznym i chemii gospodarczej. „SOFW Journal”, wyd.polskie, 2009 nr 4 s. 12-24.

26 |

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

27

Nowe doniesienia w zakresie koloryzacji włosów Ludzki włos posiada skomplikowaną, kompleksową budowę, składającą się z trzech morfologicznie różnych elementów (medulli, kory i osłonki), w których keratyna stanowi główny materiał budulcowy (od 65% do 95% całego włosa).

Magdalena Krulikowska Wykładowca w Wyższej Szkole Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia Scientifi c & Regulatory Affairs; Henkel Polska

P

rofil aminokwasów, tworzących poszczególne fragmenty włosa może być różny i zależny od miejsca, w którym rosną oraz ich wieku. Pigmenty nadające włosom odpowiednią barwę, produkowane są przez melanocyty, znajdujące się w mieszku włosa w tzw. macierzy, określanej potocznie cebulką. Prawidłowy podział komórek macierzy odpowiada za wzrost łodygi (trzonu) włosa. Środkową część łodygi stanowi rdzeń nazywany medullą. Jest on otoczony przez korę (cortex), zbudowaną z nitkowatych, włóknistych struktur (fibryli). Warstwa korowa jest bardzo wytrzymała i zapewnia włosom odporność mecha-

niczną na całej ich długości. Zewnętrzną warstwę włosa stanowi osłonka (cuticule), zbudowana z płaskich, nachodzących na siebie komórek nazywanych łuskami. Stanowi ona barierę ochronną, pozwalającą utrzymać we włosie odpowiedni poziom wilgoci i nadającą połysk.

Naturalny kolor włosów pochodzi od pigmentów, które w procesie wzrostu włosa, trafiają do kory i medulli. Stopień polimeryzacji, ilość i rozmieszczenia tych naturalnych barwników w obrębie trzonu włosa nadaje mu różne odcienie. Naturalny kolor włosów, jest przede wszystkim wynikiem obecności (w różnych proporcjach

i różnej ilości) dwóch rodzajów pigmentów: eumelaniny (czarno-brązowa) i feomelaniny (czerwono-żółta).

Ze względu na wewnętrzną potrzebę człowieka do poprawy własnego wyglądu, na pułkach sklepowych pojawia się coraz więcej produktów przeznaczonych do zmiany naturalnego koloru włosów. Już od starożytności poszukiwano sposobów, aby zmienić lub podkreślić piękno włosów.

Pierwszymi preparatami mającymi na celu sprostać kobiecym oczekiwaniom były produkty pochodzenia roślinnego, głównie oparte na hennie. Henna jako substancję aktywną zawiera lawson, który reaguje

reklama

święcono więcej uwagi preparatom do barwienia włosów o wysokim bezpieczeństwie.

Coraz większą popularnością cieszą się naturalne sposoby zmiany koloru włosa.

Niestety wiele preparatów nazywanych „naturalnymi” lub „organicznymi” posiada domieszki związków potencjalnie drażniących lub uczulających. Dodatkową wadą tego typu produktów jest to, iż posiadają one związki barwne o większych rozmiarach cząsteczek, co utrudnia, bądź całkowicie uniemożliwia, trwałą zmianę koloru.

W konsekwencji efekty farbowania włosów, trwałość produktów i wygoda w ich stosowaniu wciąż nie są zadowalające.

Rozwiązaniem przedstawionych niedogodności jest zgłoszenie patentowe o numerze US8313537 B2, którego celem było dostarczenie nieoksydacyjnego, naturalne-

dają się do włosów siwych oraz nie pozwalają na spektakularną zmianę koloru włosa.

Dodatkowo, w trakcie codziennej pielęgnacji, odrywają się od centrów aktywnych włosa i ulegają wymyciu, pozwalając powrócić do naturalnego koloru włosów. Farby bezpośrednie, sprzedawane najczęściej w postaci saszetek lub pianek, pozwalają zmienić kolor włosów na 6 do 8 myć.

Aktualnie największy segment rynku stanowią jednak produkty do trwałego i półtrwałego farbowania włosów. W trwałym (oksydacyjnym) procesie farbowania, nowa barwa włosa powstaje w reakcji kondensacji oksydacyjnej zachodzącej we wnętrzu włosa. Produkty tego typu są najczęściej dwukomponentowe. Jeden z komponentów zawiera podstawę barwnika, czynnik sprzęgający (coupler) oraz środek alkaliczny. Ten ostatni rozpulchnia włos i pozwala na wniknięcie składników obu komponentów do jego wnętrza. Drugi komponent zawiera środek utleniający, który reagując z podstawą barwnika, pozwala na stworzenie barwnych związków. W zależności od ilości czynnika alkalicznego i stopnia „otwarcia” włosa, barwny związek powstaje w całej objętości włosa (farbowanie trwałe), bądź jedynie płytko, pod osłonką włosa, skąd może ulegać stopniowemu wymywaniu (farbowanie półtrwałe – do 24-30 myć).

Ze względu na liczne doniesienia związane z drażniącym i alergizującym działaniem niektórych składników produktów do barwienia trwałego, takich jak kwas tioglikolowy, amoniak, fenylenodiamina lub inne aminy aromatyczne, w ostatnich latach po-

go produktu do trwałego farbowania włosów, zwłaszcza do przyciemniania koloru włosów. Przedstawiony w zgłoszeniu, naturalny produkt do farbowania włosów, nie tylko jest bezpieczny, ale również posiada wysoką stabilność i użyteczność. Wynalazek jest znamienny dzięki temu, że zawiera komponent (zaprawę) stworzony z soli żelaza, substancji antyoksydacyjnej i opcjonalnie wody. Dodatkowo kompozycja składa się z czynnika zmiękczającego i czynnika koloryzującego. Wynalazek charakteryzuje się tym, iż nie zawiera kwasu tioglikolowego, związków aromatycznych, takich jak p-fenylenodiamina oraz wody utlenionej, dzięki czemu nie powoduje podrażnień i uszkodzeń włosa.

Twórcy wynalazku stwierdzili, że sól żelaza w obecności kwasu galusowego, naturalnie występującego w taninach, może tworzyć we wnętrzu włosa barwne kompleksy, dając efekty o szerokiej chromatyczności i odporności na wymywanie.

Ponieważ kwas galusowy posiada wiele grup hydroksylowych w pozycjach orto w pierścieniu aromatycznym, może być stosowany jako hydroksy-ligand w reakcji kompleksowania z jonami żelaza, tworząc stabilny, zwarty chelat.

Według autorów podobne zastosowanie znajdą estry kwasu galusowego.

Naukowcy dostrzegają fakt, iż zewnętrzna warstwa włosa w postaci osłonki powoduje utrudnienia w przenikaniu do jego wnętrza zarówno kwasu galusowego jak i jonów metali. Jako środek redukujący wiązania disiarczkowe i zwiększający prze-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

Care Products

z keratyną włosów tworząc nowe, barwne związki. Ze względu na przebieg reakcji uzyskany efekt kolorystyczny zależy od wielu czynników, w tym od wieku rośliny oraz części z jakiej pozyskano surowiec.

Dodatkowo preparaty te ze względu na zawarte garbniki bardzo silnie pielęgnują włosy. Aktualnie rynkowe preparaty oparte na hennie zawierają często również barwniki bezpośrednie. Związki te charakteryzują się wysoką substantywnością do powierzchni włosa, dzięki czemu wiążą się z nimi tworząc coś na kształt barwnej, półprzezroczystej otoczki. Barwniki te mogą również występować w produktach do bezpośredniego farbowania włosów, bez henny oraz czynników utleniających, stosowanych w produktach utleniających. Nie mają one dużej siły krycia, w związku z czym nie na-

Care Products

reklama

29

30 |

puszczalność osłonki włosa zaproponowano acetylocysteinę. Acetylocysteina redukując wiązania -S-S- do –SH, występujące w keratynie osłonki, powoduje zmiękczenie włosa, rozchylenie łusek (otwarcie włosa) i penetrację jonów żelaza oraz kwasu galusowego do warstwy korowej. Tam w reakcji kompleksowania powstają czarne makrocząsteczki zmieniające barwę włosa.

Kolejnym ciekawym innowacyjnym rozwiązaniem w produktach do farbowania włosów jest wynalazek opisany w zgłoszeniu pod numerem US 8410036 B2. Patent dotyczy emulsji olej w żelu glikolowym o budowie lamelarnej, która zawiera co najmniej jeden glikol, co najmniej jeden alkohol tłuszczowy, co najmniej jeden kationowy środek powierzchniowo czynny, co najmniej jeden niejonowy środek powierzchniowo czynny i co najmniej jeden aminokwas. Zdaniem autorów kompozycja do farbowania włosów oparta na budowie lamelarnej jest w stanie poprawić dystrybucję oraz dyfuzję barwnika do włókien keratynowych oraz ułatwić interakcję środków barwiących we

Rys. 1. Kompleksy kwasu galusowego z jonami żelaza

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

31

wnętrzu włosa, czego skutkiem jest długotrwała intensywność koloru i opóźnienie procesu odbarwień.

Zastosowanie odpowiedniego nośnika dla prekursorów barwników wydaje się być sprawą kluczową dla otrzymania oczekiwanego efektu. Jak do tej pory najpopularniejsze formy fizykochemiczne dla tego typu preparatów to wodne roztwory, emulsje, pseudo-emulsje, zawiesiny lub proszki. Zdaniem autorów, w niektórych przypadkach całkowita dyspersja środków barwiących w tego typu nośnikach jest niemożliwa. Producenci preparatów kosmetycznych w wielu przypadkach uzależniają efekt końcowy barwienia włosów od kompozycji substancji barwiących włókno włosa, zapominając o ich efektywnym dostarczeniu do jego wnętrza.

Autorzy wynalazku zapewniają, że dyspersja prekursorów barwników w produkcie do farbowania, a także jego dyfuzja i dystrybucja do wnętrza włosa jest ułatwiona w przypadku zastosowania preparatów w formie olej w żelu glikolowym o strukturze lamelarnej. Wynalazek nie tylko zapewnia intensywność i żywotności kolorów ale również opóźnia proces powstawania odbarwień lub przebarwień.

Kolejnym ciekawym patentem opublikowanym w 2013 roku jest kompozycja zgłoszona przez Procter & Gamble Company, w której zastosowano nieamoniakalny czynnik alkalizujący. W segmencie preparatów do oksydacyjnego farbowania włosów od dawna znane są produkty oparte na innych niż amoniak czynnikach alkalicznych.

Autorzy wynalazku opatentowali jednak kompozycje przeznaczone do trwałej zmiany koloru włosów oparte na mieszaninie nieamoniakalnych czynników alkalicznych zastosowanych w określonym, zastrzeżonym w zgłoszeniu stosunku. Najkorzystniej kompozycja powinna zawierać co najmniej 1,5% środka alkalizującego, wybranego z grupy składającej się z monoetanoloaminy, dietanoloaminy, trietanoloaminy, monopropanoloaminy, dipropanoloaminy, tripropanolamine, 2-amino-2-metylo-1,3-propanodiolu, 2-amino-2-metylo -1-propanolu, 2-amino-2-hydroksymetylo-1,3-propanodiolu lub ich mieszaniny oraz od 0,5% do 4% nadtlenku wodoru, przy czym stosunek wagowy wspomnianego środka alkalizującego do nadtlenku wodoru jest większy lub równy 1.10. Zdaniem autorów, tak skomponowana receptura pozwala otrzymać skuteczny produkt do trwałej koloryzacji przy jednoczesnym jak najmniejszym uszkodzeniu struktury włosa.

Literatura 1.

Franbourg A, Leroy F. The Science of Hair Care. Taylor Francis Group.

LLC 2005,

2.

Fraser RDB, Gillespie JM, MacRae TP. Tyrosine-rich proteins in keratins.

Com Biochem Physiol 1973; 44B:943–947

3.

Liu Hu i inni, Mordant and hair coloring products containing the same, US8313537 B2, 2012

4.

Alexandra Bazito Agarelli i inni, Composition for permanent or semipermanent tinting of keratin fibers with oil-in-glycol lamellar gel, US 8410036 B2, 2013

5.

Juergen Schmenger i inni, Hair coloring compositions with a non-ammonia alkalizing agent, US 8382854 B2, 2013

6.

Leleń-Kamińska K., Krulikowska M., Chyczewska K. Oksydacyjne i nieoksydacyjne farby do włosów w świetle ostatnich doniesień patentowych, Cosmetology Today: Patents and Inventions 4/2013.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

32 | surowce

Włossię na głowie

Przegląd rynku

jeży

Rynek produktów do włosów jest stabilny i rozwija się bardzo prężnie. Konkurują ze sobą zarówno rodzimi producenci, jak i globalne koncerny. Ogromny wpływ na zainteresowanie konkretnymi produktami do pielęgnacji, stylizacji czy koloryzacji włosów mają najnowsze trendy obserwowane we fryzjerstwie.

Joanna Folmer-Komborska, Adrianna Szliter Europak Sp. z o.o.

K

onsumenci coraz większą wagę przywiązują do mody. Własną indywidualność wyrażają poprzez zmianę wyglądu, co w najprostszy i najłatwiejszy sposób można osiągnąć poprzez nową fryzurę. W latach 2013-2014 swój udział w rynku znacząco zwiększyły lakiery do włosów (4,6%), produkty do farbowania (2,9%) oraz szampony (2,1%). Wprowadzenie produktów wielofunkcyjnych (2w1, 3w1 itd.) spowodowało spadek zainteresowania odżywkami o 1,1%. Od produktów do włosów oczekuje się, że oprócz podstawowej funkcji, jaką jest mycie, będą miały potwierdzoną skuteczność, atrakcyjną cenę i innowacyjną formułę. Nowe składniki i formulacje powinny działać na konkretnych obszarach problemowych. Klient oczekuje produktu wysokiej jakości (salonowej) i naturalnych składników, dlatego ostatnimi hitami są oleje i masła do włosów. Na popularności zyskują pro-

dukty wielofunkcyjne (BB) oraz zapachowe mgiełki wiodących marek perfumeryjnych (np. Thierry Mugler Angel), powszechnie wiadomo, że zapachy dłużej utrzymują się na włosach niż na skórze.

Obecnie najbardziej chłonnym rynkiem, jeżeli chodzi o produkty do włosów, jest Ameryka Południowa (głównie Brazylia), Afryka, Bliski i Środkowy Wschód ( głównie Turcja i Iran), które osiągnęły 4-procentowy udział w globalnym rynku kosmetyków do włosów.

Kraje Europy Zachodniej pozostają niekwestionowanym liderem w konsumpcji tych produktów (Rysunek 1).

Polski rynek zdominowany jest przez międzynarodowe marki, takie jak L’Oréal, Timotei, Pantene czy Head&Shoulders, które uważane są za ekspertów w swojej dziedzinie. Konsu-

Rys. 1. Wzrost zainetersowania produktami do pielęgnacji włosów na świecie w latach 2013-2014 oraz ich sprzedaż w 2014

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

33

menci chętnie sięgają po znane, rekomendowane i sprawdzone kosmetyki, doceniając idealne połączenie wysokiej jakości i skuteczności z niewysoką ceną.

Segmenty produktów do włosów Niepodważalnym liderem segmentu kosmetyków do włosów są szampony (31%), które w roku 2014 zanotowały wzrost sprzedaży o 2,1%. W głównej mierze wynika to ze zwiększonego zainteresowania szamponami suchymi, które już nie tylko odświeżają włosy, ale posiadają dodatkowe właściwości, takie jak: zwiększenie objętości, ochrona koloru czy dodanie blasku naszym włosom. Suche szampony odnotowały 140-procentowy wzrost sprzedaży w porównaniu z rokiem 2008. 23% kobiet i 13% mężczyzn deklaruje posiadanie

Wykres 1. Udział w rynku poszczególnych grup produktowych

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

tego produktu w swojej łazience. Prowadzimy coraz bardziej aktywny tryb życia, a tego typu preparaty pozwalają oszczędzić nam czas i wodę; bez wątpienia suchy szampon jest synonimem dynamicznie żyjącej osoby. Szacuje się, że produkty tego typu posiadają aż 5% udział w rynku. Liderem tej grupy produktowej w Wielkiej Brytanii jest marka Batiste, której produkty sprzedawane są tam co 2 sekundy! Wyróżnia się ona nie tylko oryginalnymi zapachami (np. granat z jaśminem), elektryzującymi opakowaniami, które od razu przykuwają wzrok, ale również skutecznym i szybkim działaniem. Jako jeden z nielicznych, szampon marki Batiste nie wymaga wyczesywania, nie pozostawia przy tym na włosach białych śladów, które są często zmorą użytkowników tego typu preparatów. W niektórych suchych szamponach można znaleźć naturalne surowce, na przykład w Herbal Essences tapiokę, która absorbuje sebum z włosów, pozostawiając je odświeżone; czy nawilżające i poprawiające elastyczność proteiny ryżu (marka R+Co). Twórcy kompozycji zapachowych również nie pozostają bierni i podążają za dynamiką rynku, tworząc idealne kolekcje zapachów dla nowoczesnego konsumenta.

Do suchych szamponów proponują nam zapachy świeże, energetyczne, z subtelnością kwiatów, takich jak jaśmin, lilia i magnolia.

Nuty bazy to ciepłe akordy paczuli, bursztynu, irysa czy piżma.

Jednym z największych pragnień konsumentów jest duża objętość i sprężystość włosów (Wykres 2). Najnowsze premiery produktów odzwierciedlają, jak marki znajdują nowe innowacyjne sposoby na osiągnięcie tego efektu. L’Oréal Paris linia Volumetry pozostawia włosy oczyszczone, ze zwiększoną objętością. Formuła została wzbogacona o kwas salicylowy i Intra-CyclaneTM; delikatnie oczyszcza skórę głowy oraz unosi cienkie włosy już od samej nasady. John Frieda Volume 7 Day jest lekkim półtrwałym zabiegiem, który można przeprowadzić pod prysznicem. Unosi on cienkie włosy, wnikając w strukturę każdego włókna. TRESemmé Youth Boost w pełni odnawia włosy, dzięki czemu wyglądają na 2x grubsze, zapewniając jednocześnie miękkość i nawilżenie bez obciążania

34 | surowce

działania, tworząc specjalne kanały edukacyjne. Spory udział produktów specjalistycznych w rynku zawdzięczamy również panom, gdyż coraz częściej wybierają oni produkty do pielęgnacji włosów.

Przerzedzenie/łysienie włosów jest jednym z ich najważniejszych problemów; ostatnie badania pokazują, że kofeina stymuluje skórę głowy do wzrostu włosów (szampony marki Dr. Kurt Wolf zarówno dla pań i panów). Trend noszenia zarostu wpłynął na rozwój i łatwiejszą dostępność produktów do pielęgnacji brody (m.in. linia Ted Baker od Ted’s Grooming Room). Produkty do stylizacji stanowią 24% rynku, przy czym lakier jest najczęściej używanym środkiem utrwalającym. Jego stosowanie deklaruje 47% kobiet i 13% mężczyzn. Marka kosmetyku nie ma tutaj aż tak wielkiego znaczenia, jak przy szamponach czy produktach pielęgnacyjnych, ważniejsza jest moc utrwalenia i cena produktu. Najmniejszy udział w rynku mają odżywki (19%), mimo iż stosowanie, co najmniej raz w tygodniu, deklaruje prawie 98% kobiet i 40% panów, którzy częściej wybierają produkty 2w1. Niewielki udział wynika z faktu, że wzrósł wybór produktów multifunkcjonalnych. Okazuje się, że produkty pielęgnacyjne najbardziej popularne są wśród młodszych kobiet (16-24 lat).

Coraz bogatsza staje się oferta produktów specjalnie zaprojektowanych dla starszych kobiet (kosmetyki do włosów 40+), z nadzieją na zwiększenie zainteresowania i sprzedaży w tej grupie docelowej. Wśród odżywek i masek do włosów królują zapachy będące połączeniem owowcowych nut (porzeczka, morela, jagody, ananas) z akordami kwiatowymi (jaśmin, lilia, róża), całości dopełniają miękkie akcenty pudrowe, piżmowe czy drzewa sandałowego.

Wykres 2. Oczekiwane działanie w szamponach (%)

Na kolejnym miejscu, z 26% udziałem w rynku, uplasowały się produkty specjalistyczne: maski, serum, preparaty BB, produkty przeciw wypadaniu włosów, przeciwłupieżowe. Polki chcą, aby ich włosy były piękne i zadbane, jednak nie są one pewne, jak dokładnie używać tego typu produktów i w jaki sposób dobierać je do rodzaju włosa. Bardzo potrzebna jest głębsza edukacja, która będzie pokazywać, po jakie produkty sięgać, jak dbać o włosy, w jaki sposób je stylizować. Globalni producenci mocno inwestują w tego typu

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

reklama

35

Co nowego?

Zbliżające się Igrzyska Olimpijskie w 2016 w Rio de Janeiro zainspirowały producentów do sięgania po naturalne bogactwa Brazylii.

Kraj ten jest numerem dwa na rynku produktów do pielęgnacji włosów, których sprzedaż w przeciągu dekady wzrosła o 350%. Bardzo popularne są tam światowe marki takie jak: L’Oréal, Pantene czy TRESemmé, jednak naturalne rozwiązania w połączeniu z wysoką technologią przynoszą sukces firmom krajowym takim jak Natura.

Najpopularniejszymi składnikami są: • masło kakaowe, które jest bogate w kwasy tłuszczowe omega 9, przynosi ulgę suchym włosom, zapewniając miękkość i długotrwałe nawilżenie (kakaowa maska do włosów Ziaja) • owoce pitanga (goździkowiec jednokwiatowy) mają właściwości ściągające, pomagają kontrolować przetłuszczanie się włosów, zostawiają włosy miękkie i czyste ( maska do włosów z pitangą nuNAAT) • olej z marakui jest pełen kwasów tłuszczowych, które przywracają blask matowym włosom (maska do włosów Fruit Fantasy „Dojrzała marakuja”, Joanna) Ostatnio odnotowujemy spore zainteresowanie szamponami bez siarczanów. Wielu konsumentów uważa, że siarczany są szkodliwe i podrażniają skórę głowy. Producenci podążając za potrzebami konsumentów, tworzą nowe warianty istniejących już produktów, ale wolne od SLS lub SLES. Linia EverPure L’Oréal Paris do włosów farbowanych wyeliminowała ze swojej formuły siarczany, zastępując je wyciągiem z jałowca i rozmarynu, dzięki którym włosy są gładkie i błyszczące. Popularna w Polsce niemiecka marka Lavera poszła o krok dalej i wypuściła na rynek szampon nie tylko pozbawiony siarczanów, ale również konserwantów i innych „toksycznych” substancji, wprowadzając szampon w 100% naturalny.

Wspomniane już wcześniej oleje do włosów wiodą obecnie prym wśród innowacyjnych produktów do włosów. Stosowane są już nie tylko w szamponach i zabiegach pielęgnacyjnych, ale również w farbach koloryzujących. Olej arganowy nadal pozostaje ulubionym i najpopularniejszym olejem do pielęgnacji włosów, ale zaczynają pojawiać się bardziej interesujące oleje z Afryki jak: makadamia ( Dove Pure Care Dry), marula oil (farba do włosów marki Delia Cameleo Pro Green), baobab oil (Yves Rocher, Boucles [Curls]) czy z Brazylii olej babassu, który znany jest ze swoich nawilżających właściwości. Zastosowana w TRESemmé Oil Elixir mieszanka oleju babassu z olejem makadamii pozostawia włosy gładkie i miękkie. Kompozycje zapachowe stosowane w produktach tego typu to luksusowa mieszanka tradycyjnych składników (lilia, paczula, brzoskwinia, porzeczka) z wystawnymi akordami (piżmo, bursztyn, cedr, tuberoza).

Konsumenci oczekują od kosmetyków do włosów, aby były multifunkcjonalne oraz miały innowacyjny skład. Uzyskanie objętości jest kluczowe w tej kategorii produktów, czy to w szamponach, czy środkach do stylizacji, a połączenie z naturalnymi składnikami sprawia, że zyskują one na popularności. Międzynarodowe marki torują drogę dla kompletnych rozwiązań do pielęgnacji włosów, oferując nie tylko szampony i odżywki, ale także dodatkowe produkty, w tym maski, serum czy produkty lecznicze. Konsumenci wykazują uznanie dla mniejszej ilości chemikaliów w produktach kosmetycznych, co ma doprowadzić do wprowadzenia bardziej naturalnych składników aktywnych. Dynamicznie rozwija się sektor produktów przeciwstarzeniowych i przewiduje się, że będzie stanowił najsilniejszą tendencję.

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

36 | surowce

Działanie przeciwstarzeniowe wyciągu z Oenothera rosea W obecnych czasach światowy przemysł produktów kosmetycznych nieustannie poszukuje nowych składników naturalnych, zwłaszcza takich, które mają działanie przeciwstarzeniowe. Peruwiańska różnorodność biologiczna ma ogromny potencjał do zaspokojenia tych potrzeb rynkowych. Jednakże dotychczas przeprowadzono niewiele badań naukowych na roślinach pochodzących z Peru, które udowodniłyby bezpieczeństwo ich stosowania bądź skuteczność w opóźnianiu procesów starzenia się skóry.

CECILIA TERRY 3QP, Lima. Peru

INGREDIENTES NATURALES ANDINOS Y AMAZÓNICOS

O

kreślenie właściwości antyoksydacyjnych, antyenzymatycznych, fotoochronnych i aktywizujących syntezę kolagenu, a także bezpieczeństwa i skuteczności wyciągu z wiesiołka z gatunku Oenothera rosea pozwoliło opracować składniki naturalne i fitokosmetyczne o właściwościach przeciwstarzeniowych.

Stres oksydacyjny Wolne rodniki to cząsteczki o silnym działaniu utleniającym. Wolne rodniki zazwyczaj powstają wskutek metabolizmu.

Wytwarza je również układ immunologiczny organizmu w celu unieszkodliwiania wirusów i bakterii. Innymi źródłami wolnych rodników i napięcia oksydacyjnego są czynniki środowiskowe takie jak zanieczyszczenia, dym tytoniowy i niektóre z pestycydów.1 W normalnych warunkach nasz organizm potrafi zachować równowagę pomiędzy wytwarzanymi lub przenikającymi z zewnątrz wolnymi rodnikami a czynnikami, które je unieszkodliwiają. Jednak jeśli odporność antyoksydacyjna nie jest w stu procentach skuteczna, wytwarzanie wolnych rodników nasila się. Określa się to mianem stresu oksydacyjnego. Tkanki ulegają naruszeniu i dochodzi do przedwczesnego starzenia.

W szczególności może dojść do onbiżenia zdolności samonaprawczych skóry.

Wskutek tego pojawiają się oznaki jej uszkodzenia w postaci bruzd, zmarszczek, plam i innych oznak starzenia.

NATURAL INGREDIENTS FORM THE ANDES AND THE AMAZON

Silne działanie przeciwutleniające posiadają flawonoidy.2 Ich zdolność do wychwytywania wolnych rodników pozwala opóźniać lub zapobiegać utlenianiu innych cząstek, takich jak: białka, tłuszcze, węglowodany i kwasy nukleinowe (DNA i RNA). Zwalczanie wolnych rodników przekłada się na ochronę skóry, a dodatkową korzyścią czerpaną z flawonoidów (na przykład kwercetyny) jest skuteczna inhibicja aktywności metaloproteinaz macierzy zewnątrzkomórkowej (MMP), enzymów uczestniczących w degradacji kolagenu skóry, które w stanach braku równowagi (stres oksydacyjny, stany zapalne, ekspozycja na działanie promieniowania UV) powodują przedwczesne starzenie.3

Wyciąg z Oenothera rosea W Peru mielone liście wiesiołka Oenothera rosea używane są do leczenia ran oraz jako okłady na stłuczenia i siniaki. Gotowane liście stosuje się w leczeniu krwiaków, zapalenia płuc i reumatyzmu. Pocieranie zmacerowanymi w alkoholu kwiatami i liśćmi przynosi ulgę w reumatyzmie. W oparciu o tę tradycyjną wiedzę postanowiono przeprowadzić pogłębione badania rośliny oraz jej potencjalnych zalet jako składnika kosmetycznego.

Wyciąg z Oenothera rosea został oceniony pod kątem właściwości przeciwutleniających, ochrony kolagenu i przed promieniowaniem UV-B, w celu określenia czy jego rozpuszczalne w wodzie substancje fitochemiczne poprawiają odpowiedź kwercetyny na stres oksydacyjny.

3/2015

Wyniki przedstawione w niniejszym opracowaniu dowodzą, że wyciąg z Oenothera rosea4 wzmaga naturalną odpowiedź komórkową na utlenianie poprzez opóźnienie wytwarzania wolnych rodników oraz ochronę kolagenu i komórek przed promieniowaniem UV-B.

Inhibicja utleniania komórkowego Przeciwutleniacze są związkami, które mogą opóźniać bądź wstrzymywać utlenianie lipidów lub innych cząsteczek poprzez inhibicję inicjacji lub propagacji utleniania w reakcji łańcuchowej. Antyoksydacyjne działanie fenoli wynika głównie z ich właściwości w zakresie reakcji redoks. Odgrywają one ważną rolę w pochłanianiu i unieszkodliwianiu wolnych rodników, wstrzymując tlen singletowy i trypletowy oraz rozkład nadtlenków.

W celu ustalenia, czy wyciąg z Oenothera rosea inhibuje wytwarzanie wolnych rodników, określono jego aktywność w badaniu in vitro, za pomocą próby DPPH według Mensor et al. Stosując 2,2-difenylo-1-pikrylohydrazyl (DPPH) mierzy się zdolność antyoksydacyjną wyciągów in vitro. DPPH jest powszechnie stosowany w sprawdzaniu zdolności związków do wymiatania wolnych wodników i ocenie ich aktywności antyoksydacyjnej. Przygotowano rozcieńczone roztwory wodno-etanolowe wyciągu, aż do osiągnięcia stężenia od 0,0 do 150,0 µg/mL. Zmieszano 1,0 ml każdego roztworu z 0,5 ml roztwo-

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

37

ru 0,3 mM DPPH w etanolu. Mieszaninę pozostawiono do przereagowania w temperaturze pokojowej na 30 minut. Po tym czasie przystąpiono do pomiaru absorbancji mieszaniny przy długości fali 517 nm.

Aktywność antyoksydacyjna wyciągu z Oenothera rosea jest bardzo wysoka

(10,78 µg/ml ± 0,05). Średnie skuteczne stężenie jest bardzo bliskie stężeniom pozytywnej kontroli (rutina) (6,43 ± 0,22).

Na rysunku 1 przedstawiono porównanie wyników analizy DPPH dla Oenothera rosea, witaminy C i witaminy E.

Rys. 1. DDPH wyciągu z Oenothera rosea w porównaniu z witaminą E i C

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

Inhibicja enzymu kolagenazy Badania dowiodły, że pewne metaloproteinazy macierzy zewnątrzkomórkowej (MMP) są wysoko indukowane w procesie fotostarzenia skóry, podczas którego następuje degeneracja struktur białkowych takich jak kolagen i elastyna, co prowadzi do uszkodzenia skóry i tworzenia się zmarszczek. Z tego powodu czynniki, które inhibują aktywność kolagenazy, mogą korzystnie wpływać na zachowanie skóry w zdrowym stanie.

Zbadano aktywność inhibicji wyciągu z Oenothera rosea za pomocą metody opisanej przez Thringa et al. Badanie polegało na inkubowaniu 100 µL próbki (w tężeniu końcowym 80, 160 i 250 µg/mL) z 260 µL enzymu kolagenazy Clostridium histolyticum (ChC, 1,54 jednostek/mL w roztworze buforowym o pH 7,5 tricyny (N-(2-hydroksy -1,1-bis(hydroksy-metylo)etylo)glicyna)) 50 mM z 400 mM NaCl i 10 mM CaCl2) przez 15 minut, a następnie dodano 240 µL substratu N-[3-(2-furyl) acryloyl]-Leu-Gly-Pro-Ala (FALGPA, 2 mM w roztworze buforowym pH 7,5 tricyny 50 mM z 400 mM NaCl i 10 mM CaCl2), w celu

38 | surowce UV, pojedyncze warstwy zostały przemyte roztworem soli buforowanym fosforanem (PBS). Naświetlono je w obecności PBS. Po napromieniowaniu PBS zastąpiono DMEM z zawartością 1 % FBS, 2 mmol/L glutaminy, 100 U/ml penicyliny i 100 µg/ml streptomycyny. Komórki zostały ponownie inkubowane przez 24 godziny. Po upływie tego czasu zmierzono żywotność komórek za pomocą zmiany koloru przy użyciu odczynnika MTT (bromek 3-(4,5-dimetylotiazol-2-ilo)-2,5-difenylotetrazoliowy), przy długości fali = 570 nm.

Stwierdzono, że przy stężeniu 25 µg/ml wyciąg z Oenothera rosea był zdolny do 24,5% lepszej ochrony fibroblastów przed uszkodzeniem wskutek promieniowania UV-B w stosunku do komórek niepoddanych działaniu.

Rys. 2. Inhibicja enzymu kolagenazy przez wyciąg z Oenothera rosea

zainicjowania reakcji. Po upływie 5 minut za pomocą spektrometru UV-Vis zmierzono absorbancję przy długości fali 348 nm.

z fibroblastami BALB/c 3T3, które zostały wyhodowane na pożywce Eagle’a zmodyfikowanej przez Dulbecco (DMEM),

Przeprowadzono kontrolę bez próbki.

Substancją odniesienia był galusan epigallokatechiny (EGCG).

Wyciąg z Oenothera rosea wykazał aktywność inhibicji enzymu kolagenazy dużo skuteczniejszą niż w kontroli pozytywnej z galusanem epigallokatechiny (EGCG) (Tabela 2), z IC50 wynoszącym 194,89 ± 8,6, w porównaniu z aktywnością EGCG z IC50 321.41 ± 10.65.

Biorąc pod uwagę powyższe, możemy przyjąć, że wyciąg z Oenothera rosea chroni skórę przed uszkodzeniami, do jakich prowadzi enzym kolagenazy.

z zawartością 10% płodowej surowicy bydlęcej (FBS), 2 mmol/L glutaminy, 100 U/ml penicyliny i 100 µg/ml streptomycyny w temp. 37° C w atmosferze wilgotnej z 5% dostępem CO2. Fibroblasty hodowane były aż do osiągnięcia poziomu konfluencji 90-95% na płytkach z 24 zagłębieniami. Na 24 godziny przed dodaniem wyciągów pożywka została zastąpiona przez DMEM z zawartością 0,1% FBS, 2 mmol/L glutaminy, 100 U/ml penicyliny i 100 µg/ml streptomycyny. W doświadczeniu użyto lampy UV-B o maksymalnej długości fali = 312 nm (bez emisji UV-A ani UV-C). Komórki wcześniej poddano działaniu wyciągu o różnym stężeniu, w 4-godzinnym odstępie czasu, po którym napromieniowano je światłem UV-B, w ciągu 90 sekund, lampą umieszczoną na wysokości 20 cm. Tuż przed naświetleniem komórek promieniowaniem

Inhibicja uszkodzeń komórkowych wywołanych promieniowaniem UV-B W celu zbadania inhibicji uszkodzeń komórkowych, wywołanych przez promieniowanie UV-B, przeprowadzono próbę

Patch test (badanie płatkowe) Na 10 zdrowych ochotnikach zbadano potencjalne działanie drażniące na skórę jednej dawki kremu kosmetycznego zawierającego wyciąg z Oenothera rosea w stężeniu 5%. Podłoże kremu zostało opracowane jako emulsja oleju w wodzie, w której faza olejowa złożona jest ze skwalenu, węglanu di-n-oktylu i octanu witaminy E, natomiast faza wodna - z gliceryny i ocenianego wyciągu. Zarówno krem z zawartością wyciągu, jaki i podłoże kremu zostały nałożone w górnej części prawego ramienia ochotników za pomocą aluminiowych komór o średnicy 7 mm (Finn Chamber, Epitest Ltd., Finlandia). Nałożona ilość była wystarczająca do wypełnienia aluminiowej komory, która następnie została przytwierdzona bawełnianą tkaniną o wymiarach 1 x 1 cm, pokrywającą powierzchnię. Plastry umocowano za pomocą antyalergicznego przylepca (Micropore, 3M).

Ta sama osoba (lekarz dermatolog) oceniła wszystkich ochotników po 4, 24 i 48 godzinach pod kątem wystąpienia reakcji niepożądanych, które zostały zmierzone w skali nasilenia od 0 do 4 stopni (0: brak reakcji; 0,5: wątpliwa rekcja; 1: słaba reakcja; 2: umiarkowana reakcja; 3: silna reakcja; 4: poważna reakcja). Badanie zostało zatwierdzone przez Komisję Etyki Lekarskiej Peruwiańskiego Uniwersytetu Cayetano Heredia. Żadna z osób nie wykazała wystąpienia żadnego rodzaju niepożądanych reakcji na skórze po 4, 24 i 48 godzinach od chwili nałożenia kremów (Rysunek 4 i 5).

Test skuteczności Rys. 3. Urządzenie zastosowanie podczas badania działania fotoochronego in vitro

3/2015

W celu oceny skuteczności wyciągów przeprowadzono na 20 ochotnikach rando-

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

39 W ostatecznym badaniu skuteczności, za pomocą urządzenia Skin Diagnosis System (Aramo SG) dermatolog zmierzył głębokość zmarszczek w dniu zerowym i po 28 dniach od rozpoczęcia próby.

W obiektywny sposób można było stwierdzić, że krem na bazie wyciągu z Oenothera rosea (n=10 ochotników) o 27% zmniejsza głębokość zmarszczek. Zarówno subiektywna, jak i obiektywna ocena skuteczności kremu na bazie wyciągu z Oenothera rosea, przeprowadzona w podwójnie ślepej próbie, wskazuje, że jego stosowanie znacznie poprawia wygląd skóry w porównaniu z placebo.

Wnioski Rys. 5. Brak działań niepożądanych po 48 godzinach

Rys. 4. Finn Chambers z próbkami kremu

mizowaną, podwójnie ślepą próbę kontrolowaną placebo. Badanie trwało w sumie 28 dni, w trakcie których ochotnicy rano i wieczorem nakładali kremy na twarz.

W celu przeprowadzenia subiektywnej oceny skuteczności ochotnicy na początku i na końcu doświadczenia wypełnili ankietę. Jej założeniem było porównanie głównych zmian na skórze. Na rysunku 6 można zauważyć, że dla kremu z wyciągiem z Oenothera rosea ochotnicy wskazali poprawę poszczególnych cech skóry (nawilżenie, miękkość, zmniejszenie zmarszczek, ogólny stan), o wiele wyższą w porówna-

niu z poprawą podaną dla placebo, które stanowi punkt wyjścia.

Skuteczność odczuwana przez ochotników dla każdego z wyciągów w większości przypadków jest zbieżna z tą, którą określił dermatolog za pomocą oceny klinicznej. Dotyczy to przede wszystkim zmniejszenia zmarszczek i ogólnego stanu skóry.

Porównując stan początkowy z końcowym, dermatolog zauważył poprawę ogólnej struktury skóry do 23% u ochotników stosujących krem z wyciągiem z Oenothera rosea i tylko 10% u osób, które otrzymały placebo.

Skuteczność kremu z wyciągiem 5% z Oenothera rosea

Tajemnica składników botanicznych została rozwiązana, a tradycyjna wiedza przeistacza się w innowację. Produkty roślinne, takie jak wyciąg z Oenothera rosea, stanowią pierwszą linię w walce z komórkowym stresem oksydacyjnym. Wyciąg z Oenothera rosea chroni komórki skóry przed uszkodzeniami wywołanymi przez promieniowanie UV, które przyspiesza starzenie się skóry.

Wyciąg z Oenothera rosea wykazuje wysoką aktywność antyoksydacyjną in vitro, skutecznie inhibuje enzym kolagenazy, a także chroni przed promieniowaniem UV-B. Przejawia niską toksyczność względem melanocytów B16 i nie wywołuje niepożądanych efektów przy zastosowaniu miejscowym (test płatkowy) na skórę zdrowych ochotników.

Subiektywne i obiektywne badania skuteczności wskazują, że krem z zawartością 5% wyciągu z Oenothera rosea poprawia ogólny stan skóry oraz zmniejsza głębokość zmarszczek, skuteczniej niż krem zawierający placebo.

Przeprowadzone próby przemawiają za tym, że zastosowanie innowacyjnego wyciągu z Oenothera rosea w produktach kosmetycznych pomaga chronić skórę przed utlenianiem komórkowym, przez co może przyczynić się do poprawy wyglądu przedwcześnie postarzałej skóry.

De lik at ni ej sz a Sk sk ór ór a a ba rd zie jj ed no lit a Po pr aw a sk ór y

zm ar sz cz ek

zm ar sz cz ek

gł ęb ok ich

Po pr aw a

Po pr aw a

dr ob ny ch

Na wi lże ni e

Podziękowania

Wyciąg z Oenothera rosea

Placebo

Rys. 6. Subiektywny test skuteczności kremu z zawartością 5% wyciągu z Oenothera rosea

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

Autorka pragnie podziękować dr Rosario Rojas, dr. Abrahamowi Vaisbergowi i lek. med. Martinowi Neira z Peruwiańskiego Uniwersytetu Cayetano Heredia.

1

BLAKE, S. (2007).

2

RAJ NARAYANA i in. (2001), str.2.

3

US 20080025930A1

4

INKA YAGUAR (INCI NAME: Propanediol (and) Water (and) Oenothera Rosea Extract

40 | surowce

– naturalny, uniwersalny i nowoczesny surowiec kosmetyczny Agnieszka Wyrzykowska

Account Manager Personal Care Univar Poland

L

Dostarczanie substancji czynnej w głąb skóry

ysophospholipid jest wyjątkowo wszechstronnym i naturalnym systemem emulgującym, który poprawia transportowanie składników aktywnych, wspomaga dyspergowanie pigmentów w układach wodnych i bezwodnych oraz wytwarza barierę ochronną na skórze, zwłaszcza chroniąc lipidowe warstwy skóry.

Wyjątkowość lysophospholipidowej struktury molekularnej powoduje znaczną różnicę sposobu działania w emulsji. Pojedynczy łańcuch kwasów tłuszczowych cząsteczki upakowany ściśle, tworzy małe micele, czym stabilizuje nawet trudne emulsje, Rys.1. Ze względu na jego unikalne cechy molekularne ma bardzo uniwersalny i dermatologicznie łagodny profil, dzięki czemu tworzy wysokiej jakości formulacje kosmetyczne, poprawia wygląd skóry i pozwala czuć się pięknie.

Dostarczanie substancji czynnych w całej warstwie rogowej naskórka pozostaje stałym wyzwaniem dla chemików formulatorów.

Pomyślne dostarczanie składników aktywnych poprzez barierę naskórka do głębszych jej warstw skutkuje zwiększeniem skuteczności związków aktywnych i obniża poziom dawkowania aktywnej substancji stosowanej w formulacji kosmetyku.

Istnieją dwa główne sposoby dostarczania składników odżywczych do skóry. Na drodze intercelularnej transportowane są rozpuszczone substancje w przestrzeni międzykomórkowej, podczas gdy na trasie transcelularnej transport ten odbywa się bezpośrednio przez komórki [1] Rys. 2.

Rys. 2. Możliwe drogi wnikania substancji czynnej przez warstwę rogową naskórka

Dostawa za pośrednictwem przestrzeni międzykomórkowej jest wykonalna tylko dla cząsteczek <1000 daltonów (<0,5 nm). Czynniki przeciwsłoneczne lub pigmenty (50-500 nm) są bardzo duże i zbyt sztywne, aby penetrowały w przestrzeni międzykomórkowej.

Rys. 1. Struktura Lysophospholipidu

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

41

Emulgatory są jedną z najważniejszych klas składników stosowanych w preparatach pielęgnacji skóry.

Są one używane nie tylko do emulgowania fazy olejowej i wodnej, ale również wpływają na odczucia sensoryczne oraz właściwości preparatu. Wraz z pojawieniem się składników wielofunkcyjnych poszukiwane są surowce, które, oprócz swojej podstawowej aktywności, mają wiele dodatkowych funkcji.

Lysophospholipid dostarcza składniki na drodze międzykomórkowej w oparciu o zasady „Prawa Ficka”, współcześnie stosowane w modelowaniu procesów dyfuzji w tkankach, neuronach, biopolimerach, farmakologii, w domieszkowaniu półprzewodników i wielu innych zastosowaniach.

Istnieją trzy aspekty, które sprawiają, że Lysophospholipidy są efektywnym czynnikiem wzmacniającym transport substancji aktywnych: • pojedynczy łańcuch tłuszczowy - łańcuch ten współdziała z częścią lipidową przestrzeni międzykomórkowej [2,3].

• nienasycony łańcuch acylowy - nienasycenia w łańcuchu powodują, że cząsteczka posiada pewien kąt, który wymusza zaburzenia przestrzeni międzykomórkowej, poprawiając pakowanie substancji aktywnych w tej przestrzeni [2,4].

• stożkowa struktura cząsteczki odwracalnie zaburza ścisłe upakowanie lipidów w przestrzeni międzykomórkowej, poprawiając porowatość tej warstwy, a tym samym absorpcję składników aktywnych [5,6] Rys. 3.

W laboratorium badawczym firmy KEMIN poddano badaniu zdolność transportową lysophospholipidu (Lysofix). Transportowanym składnikiem czynnym był CoQ10- silny przeciwutleniacz.

Lysofix był w stanie skutecznie dostarczać CoQ10 przez barierę hodowli tkankowej. W ciągu całego przebiegu doświadczenia stwierdzono, że dostarcza on CoQ10 ponad 100% efektywniej niż DMSO, powszechnie stosowany jako substancja wzmacniająca penetracje leku przez skórę na drodze transcelularnej. Wyjątkowo wysoka skuteczność dostarczania substancji czynnych przez barierę hodowli tkankowej dzięki Lysofix może być przypisana do głównej cząsteczki emulgującej w produkcie - lizofosfatydylocholinie (LPC).

Grupy acylowe LPC mogą wspomagać solubilizację koenzymu Q10 w regionie międzykomórkowym bariery bogatej w ceramidy. Rys. 4.

Rys. 4. Ilość CoQ10 dostarczane przez naskórek w funkcji czasu

Rys. 3. Struktura stożka, transport na drodze międzykomórkowej

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

42 | surowce Dyspergowanie pigmentów

czy delikatnej. Lysophospholipid stymuluje nieaktywne fibroblasty, które mogą następnie wpływać na produkcję kolagenu i elastyny [7]. Poddano badaniu zdolność Lysofixu do stymulacji produkcji elastyny i kolagenu typu I. Rys. 7. W obu przypadkach otrzymano pozytywne wyniki.

Lysophospholipid jest również doskonałym dyspergatorem pigmentów w preparatach wodnych i bezwodnych. Dzięki dyspersji pigmentu i możliwości zwilżających, lysophospholidid pomaga w równomiernym rozprzestrzenianiu się i rozpraszaniu pigmentów w formulacji. To poprawia funkcjonalność filtrów przeciwsłonecznych i zapewnia doskonałe rezultaty w kosmetykach kolorowych, zapewniając gładkość, głęboki oraz jednolity kolor.

Struktura cząsteczki Lysophospholipidu pozwala na powlekanie cząstek, co prowadzi do zmniejszenia napięcia powierzchniowego na granicy faz. Ponadto, dzięki zastosowaniu kombinacji sterycznej i elektrostatycznej stabilizacji cząstek, Lysophospholipid poprawia stabilność emulsji, a także zapobiega jej pękaniu, flokulacji i koagulacji Rys. 5.

Rys.7. Lysofix zwiększa produkcję elastyny o 102% i kolagenu typu I o 49%

Lysophospholipidy stymulują produkcję Lamininy, która stanowi ważną część naskórka [8]. Laminina to białko należące do glikoprotein, wytwarzane przez komórki nabłonkowe. Pełni ważną funkcję w oddziaływaniach komórek nabłonka i śródbłonka z innymi składnikami matriks zewnątrzkomórkowej, między innymi kolagenu, oraz w ukierunkowaniu ruchu komórek.

Lysophsoholipid zwiększa też produkcję kwasu hialuronowego [9], czym wpływa poprawnie na uwodnienie i wygląd skóry.

Na rynku kosmetycznym od wielu lat jest coraz bardziej zauważalny trend niechęci do stosowania etoksylowanych emulgatorów.

Trend ten generuje zapotrzebowanie na nowe generacje emulgatorów. Formulatorzy poszukają naturalnych alternatyw, które przemawiają do konsumentów i są zgodne z najnowszymi trendami.

Konsumenci poszukują produktów, które są bezpieczne, niedrażniące i przyjazne dla środowiska. Jako naturalny emulgator z ziaren soi Lysophospolipid - Lysofix oferuje technologom elastyczność w formułowaniu oraz innowacyjność.

Lysophosfolipidy z ziaren soi są zatem nie tylko naturalnym emulgatorem zgodnym z najnowszymi trendami, ale również innowacyjnymi substancjami aktywnymi o silnych własnościach, ułatwiających przenikanie przez skórę innych substancji aktywnych, ale i unikalnymi dyspergatorami. Wszechstronność możliwości aplikacyjnych, funkcjonalnych oraz marketingowych powoduje, że są to jedne z ciekawszych i nowocześniejszych propozycji na rynku surowcowym ostatnich lat.

Rys. 5. Lysofix powleka cząstki i zmniejsza napięcie międzyfazowe pomiędzy molekułami a otaczającym środowiskiem, zapobiegając koagulacji cząstek

Przeprowadzono test skuteczności Lysofixu jako środka zwilżającego. Rys.6. ukazuje, jak wygląda odpowiednio woda, Lysofix oraz polysorbate 60 po zmieszaniu z tlenkiem żelaza CI 77491. Polysorbate 60 nie jest w stanie zdyspergować pigmentu, co uniemożliwia otrzymanie pełnego koloru, podczas gdy Lysofix zwilża w krótkim czasie proszek do gładkiej i jednorodnej mieszaniny. Rys. 6.

Artykuł powstał na bazie badań klinicznych i materiałów udostępnionych przez firmę Kemin Industries, Inc. producenta kosmetycznego lysophospholipidu Lysofix, którego wyłącznym dystrybutorem na rynku polskim jest firma Univar.

1.

JW Wiechers, Skin delivery: What it is and why we need it, In Science and Applications of Skin Delivery Systems (2008)

2.

Wertz, P. and Squier, C. Critical Review in Therapeutic Drug Carrier System, 1991, 8, 237.

3.

Joke A. Bouwstra et al. Progress in Lipid Research 2003, 42, 1

Właściwości substancji aktywnej

4.

Yuichi Yokomizo Journal of Controlled Release ,1996, 42, 37.

Oprócz dostarczania substancji czynnych i dyspersji pigmentu Lysophospholipid poprawia ochronę barierową skóry i zwiększa nawilżenie skóry po zastosowaniu.

Korzyści stosowania lysophospholipidów dla skóry są dobrze udokumentowane, świadczą, że jest to też wartościowa substancja aktywna polecana zwłaszcza dla skóry wrażliwej, odwodnionej

5.

Merja Kirjavainen et al. Biochimica et Biophysica Acta,1996, 1304(3), 179

6.

P.R. Cullis, C.P. Tilcock, M.J. Hope J. Wilschut, D. Hoekstra (Eds.), Membrane Fusion, 1991, 35

7.

Van Corven J. et al Biochem. J.,1992 (281), 163.

8.

Amano S. et al British Journal of Dermatology, 2004 (151), 961.

9.

Hashizume R. et al Nihon Yukagaku Kaishe, 1997 (46), 985.

Rys.6. Porównanie zdolności zwilżania czerwonego tlenku żelaza CI 77491

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

ŚWIATOWY LIDER DYSTRYBUCJI SUROWCÓW KOSMETYCZNYCH Zapewniamy unikalny serwis, dobierając dostawcę dla potrzeb klienta, oferujemy: • EMULGATORY • EMOLIENTY • HUMEKTANTY • SILIKONY • BARWNIKI, PIGMENTY, DYSPERSJE • ALKILOPOLIGLUKOZYDY • FILTRY UV • ŚRODKI KONDYCJONUJĄCE • SUBSTANCJE NATURALNE • MASŁA I OLEJE • STABILIZATORY pH • KOMPOZYCJE ZAPACHOWE • NEW! IMPACT COLORS

• SUBSTANCJE AKTYWNE - komórki macierzyste - czynniki wzrostu - peptydy - aminokwasy - antyoksydanty - nawilżające - przeciwzmarszczkowe • ROZPUSZCZALNIKI • KONSERWANTY, w tym naturalne • INNE SPECJALISTYCZNE SUROWCE

Daringly Beautiful Strategic Ingredient Marketing Campaign www.univar-personal-care.com

01-337 Warszawa, ul. Połczyńska 70 T: +48 222 793 585; F: +48 222 793 560 www.univar.com; chemia@univar.pl

ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY

44 | surowce

Dow Corning® CB-3046 Fluid – Stylowo poskromione loki Kontrola nad lokami w produktach opartych o układy wodne

Arkadiusz Wesołowski Sales Manager Biesterfeld Chemia Specjalna Sp. z o.o.

DC CB-3046 Fluid umożliwia ponadprzeciętną kontrolę nad niesforną fryzurą w porównaniu z tradycyjnymi rozwiązaniami:

INCI: Dimethicone & Phenyl Trimethicone & Trimethylsiloxysilicate & Dimethiconol

Lekkość i kontrola nad fryzurą Oczekiwania klientów wobec nowoczesnych produktów poskramiających loki to przede wszystkim lżejsze formy aplikacyjne, w odróżnieniu od bezwodnych klasycznych preparatów tego typu, które mogą pozostawić fryzurę nadmiernie obciążoną i niepodatną na układanie.

DC CB-3046 Fluid umożliwia uzyskanie kontroli nad fryzurą nawet w recepturach wodnych. Pozwala na stworzenie produktu, który zapewni naturalny wygląd i długotrwały efekt kontroli nad lokami z możliwością układania fryzury.

Fryzura gładka lub włosy kręcone w zależności od potrzeb Dzięki użyciu DC CB-3046 Fluid nie ma potrzeby rezygnacji z układania fryzury na rzecz poskromienia loków. Skuteczny w odniesieniu do różnych rodzajów włosów, odzwierciedla dążenie do ujednolicenia i wyrównania fryzury z podkreśleniem skrętu loków.

Preparaty o wielokierunkowym działaniu Współczesne produkty do pielęgnacji włosów to kosmetyki zapewniające wiele korzyści w jednym preparacie. DC CB-3046 Fluid umożliwia stworzenie produktu nie tylko poskramiającego fryzurę, ale również zapewniającego takie korzyści jak ochrona przed wysoką temperaturą i połysk.

Współczynnik poskromienia loków Frizz Index (F.I.)

Procedura: kręcone włosy typu kaukaskiego, na które zastosowano preparat Anti-Frizz Hydro Serum (receptura Dow Corning CPF 1968); kosmetyk nałożony na mokre włosy, które następnie zostały uczesane, wysuszone suszarką i wyprostowane na gorąco; okres czasu: 3 godziny w wilgotności względnej 90%, 25°C. Wynik statystycznie istotny (95% poziom ufności): F.I. D < C = B = A. Niższy poziom współczynnika F.I. wskazuje na lepszą kontrolę nad fryzurą.

Dow Corning opracował nową metodę określającą ilościowo kręcone włosy niezależnie od objętości. Naturalnie kręcone włosy są wstępnie umyte, odżywione, wysuszone suszarką, poddane prostowaniu na gorąco i fotografowane przed umieszczeniem w komorze wilgotności. Zdjęcia robione są w określonych interwałach czasowych w celu monitorowania zmian w wyglądzie pasemek włosów w czasie.

Kontrola nad lokami w odniesieniu do kędzierzawych, niesfornych włosów typu kaukaskiego Procedura: delikatnie utlenione kręcone włosy typu kaukaskiego, na które zastosowano preparat Anti-Frizz Hydro Serum; kosmetyk zastosowano na mokre włosy, które następnie wysuszono. Okres czasu: 3 godziny.

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

46 | surowce Procedura: preparat zastosowano na delikatnie utlenione włosy typu kaukaskiego; zmianę połysku określono na podstawie analizy rozproszenia światła (SAMBA™ Hair System). Wynik statystycznie istotny (99,9 % poziom ufności).

Włosy naturalne w wyglądzie i dotyku

Ochrona przed wysoką temperaturą

Procedura: ocena sensoryczna; delikatnie utlenione włosy typu kaukaskiego.

Procedura: każdy z wymienionych powyżej preparatów zastosowano na 6 delikatnie utlenionych pasemek włosów, które poddano działaniu temperatury 130-240°C przez 2 minuty, 10 sekund. Następnie pasemka zmoczono i uczesano, po czym określono wagowo ilość złamanych włókien włosów. Wynik statystycznie istotny (95% poziom ufności).

Poprawa możliwości stylizacji fryzury Użycie DC CB-3046 Fluid powoduje zmniejszenie szorstkości włókien włosów. Włosy stają się znacznie podatniejsze na układanie.

Wskazówki technologiczne Surowiec odznacza się dużą łatwością użycia i doskonale nadaje się do różnych form kosmetycznych: • receptury wodne • bezwodne receptury typu serum • formulacje dwufazowe • produkty klarowne.

Doskonale sprawdza się w technologii produkcji na zimno. Jest niepalny. Rekomendowany poziom użycia 5-15%.

Procedura: kręcone włosy typu kaukaskiego, na które zastosowano preparat Anti-Frizz Hydro Serum. Wynik statystycznie istotny (95% poziom ufności).

Podsumowanie DC CB-3046 Fluid zapewnia: • długotrwałą kontrolę nad fryzurą • możliwość restylizacji • podkreślenie skrętu loków • znaczącą poprawę połysku • ochronę przed wysoką temperaturą • naturalny wygląd • doskonałe rezultaty dla wszystkich rodzajów włosów.

Poprawa połysku

Tekst opracowany na podstawie materiałów firmy Dow Corning.

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

48 | surowce

Pielęgnacja skóry twarzy James Hodgkinson

Menedżer ds. Rozwoju Technicznego, Surfachem

Produkty o właściwościach przeciwstarzeniowych, nawilżających/nawadniających i oczyszczających dominują na europejskim rynku kosmetyków do pielęgnacji twarzy, którego wartość w 2014 roku przekroczyła 10 miliardów dolarów.1 Wprawdzie popularność poszczególnych cech wymienionych powyżej różni się w pewnym stopniu w zależności od kraju, jednak produkty tego rodzaju cieszą się niezmiennym popytem.

R

ynek kosmetyków do pielęgnacji twarzy charakteryzuje się znaczną różnorodnością. W obrocie dostępne są zarówno produkty „ekonomiczne” zawierające tradycyjne składniki, jak i najwyższej klasy produkty „z górnej półki” opracowywane na bazie najnowocześniejszych technologii.

Formulacje z segmentu premium są w dużym stopniu zdominowane przez współczesne trendy. Z jednej strony producenci dążą do zaspokajania bieżących wymogów rynkowych, a z drugiej dbają o zapewnienie pewnego stopnia nowości, aby wyróżnić swoje marki na tle innych.

W niniejszej publikacji omówione są niektóre z aktualnych, głównych obszarów zainteresowania w branży produktów do pielęgnacji twarzy oraz dostępne składniki kosmetyczne.

Viamerine firmy Aldivia jest substancją czynną o klinicznie potwierdzonym działaniu przeciwstarzeniowym. Skuteczność Viamerine wynika z naturalnych higroskopijnych właściwości tego składnika. Po nałożeniu na skórę Viamerine aktywnie wchłania wodę, wywołując zjawisko pęcznienia, które w widoczny sposób redukuje wielkość i głębokość zmarszczek.

W przypadku przeważającej części substancji czynnych korzystne efekty dostrzegalne są dopiero po pewnym czasie i po wielokrotnym stosowaniu. Jednak z uwagi na współczesne szybkie tempo życia coraz większą popularność wśród konsumentów zyskują kosmetyki zapewniające natychmiastową redukcję zmarszczek. Pożądane jest uzyskanie „efektu botoksu” bez konieczności poddawania się zabiegom chirurgicznym.

Składniki takie jak Fiflow BTX, oferowany przez The Innovation Company, dają natychmiastowe wrażenie wygładzenia skóry i rozluźnienia mięśni, jednocześnie zapewniając dłużej trwające działanie.

Właściwości przeciwstarzeniowe Wysoki popyt na kosmetyki, które spowalniają proces starzenia się skóry, niewątpliwie utrzyma swój poziom. W segmencie tym dostępnych jest wiele materiałów wykorzystujących różnorodne składniki chemiczne, których celem jest redukcja zmarszczek i zapewnienie odmłodzonego wyglądu skóry.

Nacisk na składniki naturalne Składniki syntetyczne ustępują pola substancjom naturalnym.

Formulacje o naturalnym składzie przeważają wśród produktów

Przed aplikacją

Godzinę po aplikacji

Rys. 1. Analiza skóry przed i po aplikacji 5% Viamerine

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

49

Według badań ankietowych przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii w 2014 roku aż 66% kobiet stosuje produkty do pielęgnacji ust wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich pięciu lat – zwłaszcza w segmencie premium. Głównym czynnikiem warunkującym tę tendencję jest panujące wśród konsumentów przekonanie, że substancje chemiczne są szkodliwe, a materiały pochodzenia naturalnego są bezpieczniejsze. Z naukowego punktu widzenia podział na substancje chemiczne i naturalne nie jest do końca precyzyjny, jednak rynek zareagował zgodnie z zasadą „klient wie najlepiej”, radykalnie przesuwając punkt ciężkości na produkcję towarów konsumpcyjnych z materiałów naturalnych. W efekcie znacząco wzrosła liczba dostępnych surowców pozyskiwanych ze źródeł naturalnych.

Dobrym przykładem dostępnych naturalnych technologii są naturalne emulgatory Biomethics firmy The Innovation Company. Na bazie produktów z linii Biomethics możliwe jest opracowywanie zarówno emulsji typu olej w wodzie (O/W), jak i woda w oleju (W/O).

Produkty Biomethics mogą być stosowane w formulacjach produkowanych zarówno na ciepło, jak i na zimno.

Poza emulgatorami surowce naturalne są również wykorzystywane w naturalnych emolientach, rozpuszczalnikach, konserwantach, substancjach zapachowych i surfaktantach.

Przewiduje się, że producenci składników będą kontynuować pozyskiwanie naturalnych surowców z rzadszych, bardziej egzotycznych roślin, które dodają towarom konsumpcyjnym ekskluzywnego charakteru.

Coraz silniejszą pozycję zyskują sobie również certyfikowane kosmetyki organiczne. W okresie do lipca 2014 roku artykuły organiczne stanowiły 18% nowych produktów wprowadzanych na rynek europejski – w porównaniu z 12% w skali globalnej. Popularność produktów organicznych jest jeszcze wyższa we Francji, gdzie ponad jedna czwarta (26%) nowych produktów pochodzi ze źródeł organicznych.

Właściwości nawilżające/nawadniające Nawilżanie jest niezwykle cenionym i pożądanym atrybutem w pielęgnacji skóry. Według raportu agencji badań rynku Mintel, wśród wszystkich produktów do pielęgnacji skóry wprowadzonych do obrotu w okresie od lutego do lipca 2015 roku aż 57,27% deklaruje posiadanie właściwości nawilżających/nawadniających.2 Niezależnie od trendu ukierunkowanego na uzyskanie zbliżonych parametrów produktowych, formulatorzy i właściciele marek poszukują sposobów, aby wyróżnić swój produkt na tle innych. Rynek produktów do pielęgnacji skóry jest niezwykle konkurencyjny.

Posiadanie unikatowego atutu sprzedażowego jest bardzo istotne, ale jednocześnie coraz trudniejsze do osiągnięcia.

Doskonałym sposobem na różnicowanie produktów do pielęgnacji skóry jest stosowanie emolientów, które mają zdolność komplek-

sowego modyfikowania wrażenia pozostawianego przez kosmetyk na skórze w zależności od zastosowanego składnika. Seria Dedraflow z oferty The Innovation Company obejmuje miękkie emolienty, które pozwalają uzyskać szeroką gamę parametrów sensorycznych uzależnionych od lepkości i lotności stosowanej klasy tych środków.

Inną grupą substancji wykorzystywanych jako emolienty w kondycjonowaniu skóry są oleje roślinne. Oleje Ubuntu firmy Aldivia są idealnym dodatkiem do każdej formulacji kosmetycznej. Nie tylko pozostawiają na skórze pożądane wrażenie sensoryczne, ale są również substancjami egzotycznymi, pozyskiwanymi w sposób etyczny.

Znaczną popularnością cieszą się także składniki czynne takie jak HyaSource (kwas hialuronowy). Imitują one naturalne procesy nawadniania zachodzące w skórze, pomagając wyeliminować suchość i uszkodzenia.

Produkty do pielęgnacji ust Kosmetyki do ust stanowią bardzo istotny segment rynku produktów do higieny osobistej. Według badań ankietowych przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii w 2014 roku aż 66% kobiet stosuje produkty do pielęgnacji ust. Wymagania stawiane kosmetykom przeznaczonym do ust są podobne jak w przypadku produktów do ogólnej pielęgnacji skóry. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawilżenie. W kosmetykach do ust dąży się jednak do osiągnięcia nieco odmiennego wrażenia na skórze. Pożądany jest mocny i bardziej zauważalny efekt końcowy. Kolejnym priorytetem w formulacjach do pielęgnacji ust jest połysk.

Viamerine firmy Aldivia idealnie sprawdza się w kosmetykach do pielęgnacji ust, ponieważ odznacza się doskonałymi właściwościami nawilżającymi, a dzięki wysokiemu współczynnikowi załamania światła zapewnia doskonały połysk.

reklama

Łączymy składniki w konkretne rozwiązania Reprezentujemy największych światowych producentów Oferujemy nieustannie rozwijane portoflio produktów: surfaktanty emolienty i emulgatory filtry UV substancje aktywne oleje naturalne i modyfikowane barwniki modyfikatory reologii surowce certyfikowane: Ecocert, NaTrue, COSMOS, Organic, RSPO www.surfachem.pl Surfachem należy do 2M Holdings Ltd Group www.2m-holdings.com

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

50 | surowce padku regularnego stosowania. Jeśli dany produkt jest postrzegany jako zbyt tłusty w dotyku lub wywołuje podrażnienia, wady te niekorzystnie przekładają się na jego sukces komercyjny.

SunCat® MTA oferowany przez Bio-Nest jest produktem przeciwsłonecznym nowej generacji, który ma wszystkie niezbędne zalety, bez niekorzystnych właściwości.

SunCat® MTA to mieszanina organicznych filtrów chemicznych poddanych procesowi enkapsulacji. Produkt zapewnia wysoki stopień ochrony UV, nie wywołuje podrażnień skórnych, a dodatkowo jest bardzo łatwy w procesie formulacji.

Unikatowe właściwości SunCat® MTA są efektem zastosowania technologii enkapsulacji. Filtry organiczne są zamykane w układzie podwójnych warstw, który gwarantuje szereg korzyści. Wśród nich należy wymienić następujące cechy: • Lepsza ochrona. Cząstki SunCat® MTA odpychają się wzajemnie, umożliwiając uzyskanie równomiernej warstwy na skórze bez tworzenia skupisk, a tym samym skuteczniejszą barierę przeciwko promieniowaniu UV. • Większe bezpieczeństwo dla skóry. Cząstki SunCat® MTA mają wymiary przekraczające mikron. Oznacza to, że nie mają zdolności wnikania w skórę, a co za tym idzie nie mają potencjału wywoływania podrażnień.

• Łatwiejsza formulacja. Cząstki SunCat® MTA ulegają dyspersji w wodzie bez konieczności stosowania solubilizatorów czy emulgatorów, umożliwiając wyjątkowo łatwe przetwarzanie. Wystarczy zmieszać!

Przewiduje się, że producenci składników będą kontynuować pozyskiwanie naturalnych surowców z rzadszych, bardziej egzotycznych roślin, które dodają towarom konsumpcyjnym ekskluzywnego charakteru Produkt Viamerine jest dostępny zarówno w postaci płynu, jak i pasty. Dzięki temu można go stosować w sztyftach lub balsamach do ust o różnych temperaturach rozprowadzania. Viamerine wyróżnia się również intensywnymi właściwościami higroskopijnymi, umożliwiając wnikanie wody do skóry ust. Dzięki temu wargi wydają się pełniejsze bez konieczności poddawania się zabiegom chemicznym (np. ostrzykiwaniu botoksem).

Ochrona przed promieniowaniem UV Siłą napędową innowacji w segmencie produktów do ochrony przeciwsłonecznej są konsumenci. Odczucie, jakie pozostawia produkt z filtrem przeciwsłonecznym na skórze jest jednym z głównych aspektów wymienianych przez konsumentów jako powód niechęci do ich stosowania bądź używania w ilościach, które nie zapewniają skutecznej ochrony. Produkty chroniące przed słońcem są zazwyczaj bardzo tłuste w dotyku, a w zależności od stosowanych filtrów UV mogą wręcz powodować odbarwienia albo podrażnienia skóry.

Konsumenci stają się jednak coraz bardziej świadomi długotrwałych skutków promieniowania UV. W związku z tym obserwuje się rosnący trend w kierunku wprowadzania elementu ochrony przeciwsłonecznej do produktów przeznaczonych do codziennej pielęgnacji skóry.

Wrażenie sensoryczne na skórze i stopień ochrony produktów przeciwsłonecznych nabiera jeszcze większego znaczenia w przy-

Przeciwstarzeniowy krem pielęgnacyjny na dzień z ochroną SPF-15 – wytwarzany w procesie na zimno Przykładowa wielofunkcyjna formulacja z segmentu premium uwzględniająca wszystkie powyższe punkty.

1 2

Nazwa handlowa

Substancja chemiczna

VIATENZA OLEIC SUNFLOWER PO6*

Dane Mintel Market Sizes, sierpień 2015 r.

Dane Mintel GNPD, lipiec 2015 r.

Funkcja

Producent

Sunflower Seed Oil Polyglyceryl-6 Esters

Emolient

Aldivia

VIAMERINE WH36*

Hydroxystearic/Linolenic/ Oleic Polyglycerides

Składnik czynny o właściwościach przeciwstarzeniowych/ nawilżających

Aldivia

VIATENZA ALMOND PO6*

Sweet Almond Oil Polyglyceryl-6 Esters

Emolient

Aldivia

Faza olejowa

UBUNTU MARULA OIL*

Sclerocarya Birrea Seed Oil

Emolient

Aldivia

GIVAUDAN CUCUMBER SPA

Fragrance

Substancja zapachowa

Givaudan

CREAGEL EZ-7*

Polyacrylamide & Hydrogenated Polydecane & Laureth-7

Emulgator

The Innovation Company

Woda dejonizowana

Aqua

Rozpuszczalnik

SURFAC G995V*

Glycerin

Substancja zwilżająca

Surfachem

HYASOURCE 1000K*

Hyaluronic Acid

Składnik czynny o właściwościach przeciwstarzeniowych/ nawilżających

TS Biotech

Faza wodna

Składniki uzupełniające SUNCAT MTA*

Encapsulated blend of UV filters

Filtr UV

Bio-Nest

SALIGUARD EZ

Ethylhexylglycerin & 1,3-Propanediol

Konserwant

Salicylates and Chemicals PVT

SURFAC VIT E*

Tocopherol acetale

Przeciwutleniacz

Surfachem

* Dostępne w Surfachem Polska Na życzenie dostępne są pełne dane z podaniem ilości oraz opisem metody wytwarzania.

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

52 | surowce

Mięta meksykańska w pielęgnacji skóry zestresowanej

Marcin Siekierski

Technical & Sales Manager – Provital Polska Sp. z o.o.

S

kóra to największy organ ludzkiego organizmu, a jednocześnie jego najważniejsza bariera ochronna, zapobiegająca przenikaniu szkodliwych substancji w głąb ciała. Codziennie jest ona narażona na kontakt z niezliczonymi czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, które nie pozostają bez wpływu na jej kondycję i wygląd. Jednak skóra to przede wszystkim zwierciadło ogólnego stanu zdrowia, na którym swoje piętno odciskają również procesy zachodzące wewnątrz organizmu, w tym te o podłożu psychologicznym.

Pojęcie zestresowanej skóry nie jest nowe. Powszechnie uważa się, że skóra zestresowana to taka, która jest szczególnie narażona na działanie zewnętrznych czynników szkodliwych, np. wolnych rodników, promieniowania UV, klimatyzacji, spalin i generalnie zanieczyszczeń środowiska itp. Tego typu skóra cechuje się m.in. osłabioną funkcją barierową, a co za tym idzie zwiększoną podatnością na występowanie podrażnień i gorszym nawilżeniem, pojawiającymi się zaczerwienieniami oraz przebarwieniami, szarością i utratą blasku, a także objawami przypisywanymi zwykle przedwczesnemu starzeniu. Zdaniem organizacji Mintel, rosnąca świadomość konsumencka dotycząca negatywnego wpływu środowiska i jego zanieczyszczeń na zdrowie, w tym kondycję skóry i włosów, będzie głównym motorem napędowym przyszłych trendów zwłaszcza w produktach pielęgnacyjnych, a przez to dominującym z nich będzie tzw. trend „anti-pollution” (przeciwko zanieczyszczeniom). Już dziś w krajach azjatyckich, w których swój początek miało wiele kosmetycznych hitów ostatnich lat (np. kremy BB/CC, podkłady typu cushion itd.), można zaobserwować znaczący wzrost liczby produktów kosmetycznych deklarujących zapewnienie ochrony przed

szkodliwym działaniem zanieczyszczeń środowiskowych. Według analityków rynkowych, trend ten będzie się rozprzestrzeniał również w USA i Europie, czego potwierdzeniem są chociażby niedawne premiery tzw. kremów miejskich, zaprezentowanych przez uznane, światowe marki i bogatych m.in. w roślinne substancje aktywne o działaniu ochronnym i antyoksydacyjnym oraz filtry UV (np. Lancome City Miracle, Clarins UV Plus Anti-Pollution).

Ale negatywny wpływ stresu środowiskowego na skórę to tylko jedna strona medalu. W kosmetycznej ochronie skóry przed starzeniem i podrażnieniami często zapominamy, że na jej kondycję działa także cały szereg czynników wewnętrznych, w tym stres psychologiczny. Współczesny, często bardzo intensywny tryb życia, wymagający od nas wielozadaniowości, ciągłej aktywności oraz wysokiego tempa i wydajności, również ma swój wpływ na skórę.

Pamiętajmy, że w skórze znajduje się sieć zakończeń nerwowych, odpowiedzialnych za funkcjonowanie zmysłu czucia i przekazywanie odpowiednich bodźców do mózgu.

Połączenie skóry i mózgu za pomocą receptorów i zakończeń nerwowych jest jednak

dwukierunkowe – czynniki zewnętrzne wywołują reakcję mózgu na bodziec (dotyk, ból, ciepło, zimno itp.), a tą samą drogą także mózg może wywoływać daną reakcję skórną. Dzieje się tak za sprawą wspomnianych zakończeń nerwowych, które w odpowiedzi na określone czynniki, w tym stres, wydzielają neuropeptydy oddziałujące na komórki skóry i uczestniczące w rozwoju odczynu zapalnego. Proces ten opisywany jest w literaturze jako neurogenne, tj. wywołane nerwami, zapalenie skórne.

Kluczowym elementem odpowiadającym za reakcję komórek na stres są białka z rodziny NF-κB (jądrowy czynnik transkrypcyjny kappa B), które występują we wszystkich typach komórek zwierzęcych, w tym komórkach skóry. Czynnik ten reguluje ekspresję ponad 150 genów, również tych odpowiedzialnych za procesy zapalne i odpornościowe, przez co uznawany jest za najistotniejszy w rozwoju zapaleń.

W komórkach normalnych, „zrelaksowanych”, NF-κB znajduje się w cytoplazmie i jest połączony z białkiem IkB. Na skutek stresu psychologicznego następuje degradacja białka IkB, a uwolniony dzięki temu czynnik NF-κB rozpoczyna wędrówkę do

Rys. 1. Akacetyna (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Acacetin)

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

53 zwalczania objawów nerwowych, zwłaszcza symptomów stresu wywołanych traumatycznymi przeżyciami. Napary i herbatki z tej rośliny są powszechnie stosowane na uspokojenie oraz złagodzenie napięcia i strachu. Jak się okazuje, tradycyjna mądrość ludowa znajduje w tym przypadku solidne potwierdzenie w nauce, ponieważ flawonoidy obecne w kłosowcu znane są z regulowania mechanizmów biochemicznych zachodzących w sytuacjach stresu, a dodatkowo mogą również przynosić korzystne efekty w pielęgnacji zestresowanej skóry. Potwierdzeniem tego są badania przeprowadzone z użyciem Agastache mexicana.

Otrzymano ekstrakt z Agastache mexicana, zawierający akacetynę i 7-glukozyd akacetyny (tilianina). Rośliny kłosowca, które wykorzystano do uzyskania ekstraktu, pochodziły ze specjalnego ogrodu w rejonie Carbonera w Meksyku, gdzie pod patronatem Uniwersytetu Queretaro miej-

Rys. 2. Agastache mexicana (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Agastache_mexicana)

jądra komórkowego, gdzie przeprowadza proces transkrypcji DNA genów odpowiedzialnych za uwalnianie czynników prozapalnych, m.in. cytokin oraz enzymów z grupy cyklooksygenaz. Proces ten sam w sobie nie jest negatywny, o ile nie trwa zbyt długo i nie powoduje zapalenia chronicznego, które może uszkadzać skórę. Długotrwale utrzymujące się reakcje zapalne komórek skóry są jednym z podstawowych czynników przyspieszających starzenie - zjawiska określanego jako inflammaging.

W naturze znaleźć możemy różnego rodzaju substancje chemiczne, które ograniczają aktywność czynnika NF-κB i dzięki temu zapobiegają stanom zapalnym skóry o podłożu nerwowym. Przykładami takich związków są flawonoid akacetyna oraz jej glukozyd tilianina, które znajdziemy m.in.

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

w liściach i kwiatach robinii akacjowej, kwiatach lipy lub w werbenie. Akacetyna ma udokumentowane właściwości przeciwzapalne, wynikające z jej zdolności do zapobiegania pobudzanego przez stres rozkładu białka IkB, co z kolei hamuje przenikanie czynnika NF-κB NFdo jądra komórkowego i wywoływanie przez niego reakcji zapalnej.

Ciekawym źródłem akacetyny jest meksykańska roślina Agastache mexicana – kłosowiec meksykański, potocznie nazywany też miętą meksykańską lub hyzopem meksykańskim. Podobnie jak mięta czy melisa należy ona do rodziny jasnowatych (Lamiaceae) i jest gatunkiem rdzennym dla Meksyku i południa Stanów Zjednoczonych.

Agastache mexicana to roślina lecznicza o bardzo długiej tradycji, używana w meksykańskiej medycynie ludowej głównie do

3/2015

scowa ludność w tradycyjny sposób uprawia rdzenną miętę meksykańską. Przeprowadzono trzy testy in-vitro z użyciem ekstraktu, mające na celu potwierdzenie jego zdolności do redukowania efektów stresu psychologicznego w keratynocytach ludzkiej skóry.

W pierwszym etapie, zbadano wpływ Agastache mexicana na translokację czynnika NF-κB B i jego przemieszczanie do jądra komórkowego w keratynocytach wystawionych na ekspozycję cytokiny TNF-α.

TNFEkstrakt w stężeniu 0,03%, 0,11% i 0,30% in-vitro zahamował translokację NF-κB NFodpowiednio o 22%, 36% i 70% (rysunek 3). W kolejnym kroku, w keratynocytach, w których zasymulowano stan stresu, zmierzono ekspresję piętnastu prozapalnych genów aktywowanych przez uczestniczące w rozwoju zapaleń białko NF-κB. B. Po 4 godzinach inkubacji komórek z ekstraktem Agastache mexicana zahamowana została ekspresja siedmiu genów, a po kolejnych 24 godzinach hamowane było już wszystkie piętnaście genów, na poziomie zbliżonym do pozytywnej substancji kontrolnej (bafilomycyna). Ostatecznie zbadano uwalnianie cytokin prozapalnych IL-6, IL-8, IL-1β oraz TNF-α w zestresowanych keratynocytach.

Zawierający akacetynę ekstrakt z kłosowca niemal całkowicie hamował wydzielanie pobudzających procesy zapalne cytokin przez komórki skóry.

Znając mechanizm działania ekstraktu z Agastache mexicana i dysponując badaniami in-vitro, które potwierdzały jego właściwości przeciwzapalne oraz korzystne działanie na zestresowane keratynocyty ludzkiej skóry, przystąpiono do badania

54 | surowce

Rys. 3. Wpływ ekstraktu z Agastache mexicana na translokację białka NF-κB B (kolor zielony) w keratynocytach

in-vivo. Zostało ono przeprowadzone na grupie 45 kobiet w zróżnicowanym wieku (19 – 62 lat). 30 pań, które wzięło udział w teście, cierpiało na psychologiczny stres, stwierdzony na podstawie wypełnionej ankiety oraz pomiaru poziomu kortyzolu w ślinie (tzw. hormon stresu), natomiast pozostałe 15 pań cechowało się skórą podatną na występowanie trądziku różowatego. Wszystkie ochotniczki przez 28 dni, dwa razy dziennie nakładały na jedną po-

gotrwałe rozszerzenie naczyń krwionośnych przyczynia się m.in. do powstawania widocznego zaczerwienienia skóry, typowego dla skóry wrażliwej, delikatnej i zestresowanej. Dodatkowo wiele schorzeń skórnych, w których do czynienia mamy ze stanem zapalnym (np. łuszczyca, AZS, trądzik różowaty), nasila się lub zaczyna występować w sytuacjach stresu. Kondycja naczyń krwionośnych skóry twarzy została oceniona za pomocą laserowego przepływomierzu

łowę twarzy krem zawierający 2% ekstraktu z kłosowca meksykańskiego (INCI: Propanediol, Glycerin, Agastache Mexicana Flower/ Leaf/Stem Extract), a na drugą połowę twarzy krem placebo. Badanie przeprowadzono z podwójnie ślepą próbą, a pomiarów instrumentalnych kondycji skóry dokonano przed rozpoczęciem aplikacji, po siedmiu oraz po dwudziestu ośmiu dniach stosowania preparatów.

W pierwszym etapie badania in-vivo zmierzono rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zaczerwienienie skóry. Na skutek działania białka stresu NF-κB NF- powstaje m.in. indukowalna syntaza tlenku azotu (iNOS), która przeprowadza syntezę tlenku azotu – związku znanego z silnego działania rozszerzającego naczynia. Nadmierne i dłu-

Dopplera oraz pomiaru stężenia krwinek czerwonych. Po 28 dniach stosowania kremu z Agastache Mexicana, przepływ krwi zmniejszył się średnio o 25% względem placebo, a stężenie krwinek czerwonych spadło średnio o 30%. Potwierdza to wyraźny efekt zwężenia i uszczelnienia naczyń krwionośnych u ochotniczek cierpiących na stres i trądzik różowaty. Dodatkowo oceniono zaczerwienienie twarzy, wykorzystując w tym celu chromamometr oraz analizator skóry VISIA. Zaczerwienienie skóry uległo redukcji średnio o ok. 10% (rysunek 4).

W drugim etapie testu zbadano funkcjonowanie bariery skórnej, na podstawie pomiaru transepidermalnej utraty wody (TEWL) i poziomu nawilżenia. Długotrwałe działanie czynników prozapalnych,

Rys. 4. Redukcja zaczerwienienia skóry po 28 dniach aplikacji kremu zawierającego 2% ekstraktu z Agastache mexicana

3/2015

uwalnianych w skórze w trakcie stresu, zaburza proces różnicowania komórek naskórka, co z kolei przyczynia się do zmniejszenia szczelności bariery skórnej, zwiększonej utraty wody, spadku nawilżenia i zwiększonej podatności na podrażnienia. Czterotygodniowa aplikacja kremu zawierającego 2% Agastache Mexicana skutkowała uszczelnieniem bariery skórnej, wyrażonym spadkiem TEWL średnio o 13% oraz średnim wzrostem nawilżenia o 6% względem placebo.

Neurogenne zapalenie skóry oraz zjawisko inflammaging uznawane są obecnie za jedne z najważniejszych czynników przyspieszających starzenie skóry. Temat odprężenia i działania antystresowego w kosmetyce pozornie wydaje się wyeksploatowany, jednak warto zwrócić uwagę, że tradycyjne kosmetyki deklarujące tego typu efekty odnoszą się przede wszystkim do subiektywnych odczuć sensorycznych i zapewniają wrażenie relaksacji głównie przez sferę zmysłów, czyli np. odprężający zapach i przyjemną w dotyku aplikację produktu. Na rynku obserwowany jest także wyraźny powrót do koncepcji ochrony skóry przed stresem środowiskowym, głównie poprzez zapewnienie działania antyoksydacyjnego, ochronę przed wolnymi rodnikami i promieniami UV. Jednak nowoczesne marki otwierają się również na bardziej holistyczne podejście, czyli rzeczywiste działanie przeciwko zapaleniom neurogennym lub generalnie wpływowi stresu na skórę.

Oczywiście produkty takie jak choćby Lancome Hydra Zen Neurocalm czy La Prairie Anti-Aging Stress Cream nie zmniejszą naszego stresu, ale zadaniem producentów są w stanie zminimalizować jego negatywne efekty na poziomie skórnym. Interesującą opcją dla produktów przeznaczonych do pielęgnacji skóry zestresowanej i wrażliwej, a także generalnie do kosmetyków o działaniu łagodzącym, przeciwzapalnym czy przeciwko inflammaging, jest nowy na rynku ekstrakt z Agastache Mexicana, zawierający akacetynę jako główną substancję aktywną.

Zapewnia on potwierdzony w badaniach, rzeczywisty efekt antystresowy i przeciwzapalny, którego wynikiem jest zmniejszenie zaczerwienienia skóry, osłabienie objawów typowych dla trądziku różowatego oraz poprawa funkcjonowania bariery skórnej i ogólnej kondycji skóry. Okazuje się, że dzięki rozwojowi nauki po raz kolejny twórcy kosmetyków mogą sięgnąć po składnik wywodzący się z tradycyjnej medycyny ludowej, nie rezygnując przy tym z innowacyjności, wysokiej skuteczności oraz atrakcyjnych marketingowo deklaracji.

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

55

Moc odżywczych protein w trosce o piękne i zdrowe włosy

IMPAG Chemicals Poland Sp. z o.o.

P

ełne blasku i zdrowo wyglądające włosy są niepodważalnym atrybutem piękna. W ostatnich latach pielęgnacja włosów stała się dla większości konsumentów tak samo istotna jak pielęgnacja skóry. Codzienne czynności pielęgnacyjne, stylizacyjne a także szkodliwe działanie czynników zewnętrznych mogą przyczyniać się do pogorszenia kondycji włosów, które stają się osłabione, łamliwe, nadmiernie przesuszone, pozbawione blasku a także trudne do rozczesywania i modelowania. „Miejskie życie” związane ze stresem, ciągłym pośpiechem, zanieczyszczeniami środowiska sprawia, że konsumenci coraz częściej poszukują wielofunkcyjnych i efektywnych produktów do pielęgnacji włosów. Rosnące wymagania rynku stawiają przed producentami kosmetyków coraz większe wyzwania. Nowoczesne kosmetyki segmentu pielęgnacji włosów muszą łączyć w sobie doskonałe właściwości kondycjonujące, ochronne, odżywcze, regenerujące oraz wzmacniające. Coraz silniej widoczny staje się także trend kosmetyków o działaniu anti-aging.

Wykorzystując swoje 30 letnie doświadczenie w produkcji surowców kosmetycznych i dysponując innowacyjnymi technologia-

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

mi, firma TRI-K Industries opracowała szeroką gamę składników aktywnych zapewniających kompleksową pielęgnację włosów.

Fision KeraVeg 18 Alternatywa dla zwierzęcej keratyny Od kilkudziesięciu lat hydrolizowana keratyna jest jednym z najpopularniejszych składników stosowanych w celu wzmocnienia i regeneracji włosów. Jednak ze względu na narastającą presję rynku i kontrowersje, które wzbudza odzwierzęce pochodzenie produktu, klienci poszukują alternatywnego surowca zapewniającego taką samą bądź wyższą skuteczność działania.

Fision KeraVeg 18 to połączenie aminokwasów z pszenicy i soi wzbogacone czystą argininą, seryną i treoniną, które otrzymywane są w procesie fermentacji z surowców pochodzenia roślinnego. Profil aminokwasowy tego, alternatywnego dla hydrolizowanej keratyny, surowca odpowiada pod względem funkcjonalnym proporcjom aminokwasów obecnych w ludzkich włosach.

Zawarta w surowcu arginina wykazuje silne powinowactwo do powierzchni włosów, a tym samym zapewnia doskonałe właściwości

3/2015

56 | surowce

ochronne i odżywcze. Wzmacnia włókna włosowe i zwiększa ich odporność na łamanie. Treonina utrzymuje prawidłową równowagę białkową, natomiast seryna jest prekursorem ceramidów i wykazuje właściwości kondycjonujące włosy.

Badania skuteczności działania Fision KeraVeg 18 potwierdzają zwiększenie sprężystości i wytrzymałości włosów, a co za tym idzie wyższą tolerancję na czynniki powodujące ich uszkodzenia.

Wzrost sprężystości włosów zmniejsza ich podatność na zniszczenia wywołane przez zabiegi stylizacyjne, a zwiększenie wytrzymałości włosów ogranicza ich łamliwość powodowaną m.in. częstym szczotkowaniem.

Istotną zaletą produktu jest również poprawa rozczesywania włosów na mokro i na sucho, dzięki czemu włosy łatwiej się układają i są mniej narażone na dodatkowe uszkodzenia (Rysunek 1 i 2).

Ponadto Fision KeraVeg 18 wykazuje potwierdzone badaniami właściwości przeciwutleniające. Chroni włókna włosowe przed niekorzystnym działaniem reaktywnych form tlenu, które mogą powodować przyspieszenie starzenia się włosów a także wywoływać podrażnienia skóry głowy.

jest za niezwykle cenne i pełnowartościowe białko. Przez starożytnych Inków nazywana „matką zbóż”. Uprawiana głównie w Andach w Ameryce Południowej, od wieków była głównym składnikiem pożywienia. Ze względu na jej wartości odżywcze cieszy się rosnącym zainteresowaniem wśród konsumentów zdrowej żywności. Jej bogaty skład i unikalne właściwości wykorzystywane są coraz szerzej w przemyśle kosmetycznym.

Hydrolizowane proteiny Quinoa tworzą ochronny film na włosach, ograniczając zniszczenia powodowane działaniem czynników zewnętrznych. Wiążą wodę wewnątrz włosów i wykazują dużą substantywność do ich włókien. Zawarte w surowcu aminokwasy wnikają w głąb włosa, zapewniając działanie pielęgnacyjne i ochronne, uwydatniając przy tym ich naturalny blask i zdrowy wygląd.

Produkt Quinoa Pro NPNFTM składa się z siedemnastu aminokwasów, które niosą za sobą szereg korzyści docenianych przez konsumentów. Kationowe aminokwasy wiążą się z osłonką włosa, działając jak kotwica łącząca hydrolizaty z włóknami włosowymi. Pozwala to na zwiększenie osadzania się na ich powierzchni innych substancji np. barwników, które wykazują słabsze powinowactwo do włosów.

Anionowe aminokwasy natomiast tworzą rusztowanie wokół włosa, będące warstwą ochronną dla włókien włosowych i ich koloru.

Quinoa Pro NPNFTM zwiększa absorpcję barwników podczas procesu koloryzacji (Rysunek 3). Ogranicza ich wypłukiwanie i zapewnia długotrwałe utrzymywanie się intensywnego koloru włosów (Rysunek 4). Efektywnie odżywia kolor włosów, zwiększa ich połysk i wpływa na poprawę rozczesywania zarówno na mokro jak i na sucho, ułatwiając tym samym stylizację.

Rys. 1. Poprawa właściwości włosów suchych

Rys. 2. Poprawa właściwości włosów mokrych

Quinoa Pro NPNFTM Ochrona koloru i blasku włosów Quinoa, znana również pod nazwą komosa ryżowa, dzięki zawartości ośmiu niezbędnych (egzogennych) aminokwasów, uważana

Rys. 3. Zwiększenie absorpcji barwnika podczas koloryzacji

3/2015

e-wydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

reklama

57

one source one responsibility

Rys. 4. Poprawa trwałości koloru

Baobab Tein NPNFTM Moc protein baobabu Codziennie włosy narażone są na uszkodzenia powodowane niekorzystnym działaniem (szkodliwych) czynników zewnętrznych. Należą do nich m.in. uszkodzenia wywoływane działaniem reaktywnych form tlenu (ROS), czyli wolnych rodników. Reaktywne formy tlenu generowane przez promieniowanie UV, różnego rodzaju zabiegi z użyciem wysokich temperatur czy zanieczyszczenia środowiska mogą przyspieszać starzenie się włosów i osłabiać ich włókna.

Ochrona włosów przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych stanowi istotną kwestię pielęgnacji włosów, w skład której wchodzą likwidacja uszkodzeń, ochrona oraz odżywianie.

Aby skutecznie przeciwdziałać tym uszkodzeniom potrzebny jest produkt, który zarówno zapobiega jak i naprawia powstałe uszkodzenia.

Firma TRI-K wprowadziła produkt o nazwie Baobab Tein NPNFTM, który dzięki unikalnej mocy protein baobabu odbudowuje zniszczone włosy oraz zapewnia im zdrowy wygląd.

Baobab Tein NPNFTM jest kompleksowym rozwiązaniem 5 w 1, które wspomaga regenerację zniszczonych włosów, zwiększa ich wytrzymałość, chroni przed uszkodzeniami wywoływanymi przez promieniowanie UV, nawilża suche włosy oraz odżywia je od nasady aż po same końce (Rysunek 5).

lnie a r u Nat ięk ne p osy wł

T R I - K W I O D ĄC Y PRODUCENT PROTEIN BAOBAB TEIN NPNF™

Multifunkcjonalny składnik aktywny – działanie anti-aging i regeneracja włosów

QUINOA PRO NPNF™

Hydrolizowane proteiny z Quinoa – ochrona koloru i blasku włosów

FISION KERAVEG 18

Roślinna alternatywa dla zwierzęcej keratyny Dystrybutor: Rys. 5. Ochrona i regeneracja uszkodzeń wywołanych przez UV – badanie sprężystości i wytrzymałości włosów

e -w y dan i e do po br an i a n a: www.farmacom.com.pl

3/2015

IMPAG Chemicals Poland Sp. z o.o. ul. Grzybowska 4 lok 80 00-131 Warszawa Tel: +48 22 418 40 00 Fax: +48 22 418 40 90 E-Mail: info@impag.pl www: www.impag.pl

Producent:

58 |

Drobnoustroje

zanieczyszczające kosmetyki Część IV. Candida albicans dr Piotr Nowaczyk Argenta Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. K.

Wśród mikroorganizmów powodujących zanieczyszczenie mikrobiologiczne produktów kosmetycznych, na uwagę zasługuje należący do drożdżaków, pasożytniczy grzyb z gatunku Candida albicans. Drobnoustrój ten, podobnie jak bakterie, m.in. Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus czy Escherichia coli może powodować skażenie surowców kosmetycznych, jak również może być przyczyną zanieczyszczeń mikrobiologicznych na etapie produkcji i podczas stosowania gotowego wyrobu.

W

iększość grzybów drożdżopodobnych tworzy pseudostrzępki - wydłużone łańcuchy komórek trwale połączonych ze sobą z wyraźnie widocznymi przewężeniami w miejscu przegród. Candida albicans natomiast rośnie w formie komórek drożdżopodobnych (jednokomórkowych blastospor), rozmnażających się poprzez pączkowanie, ale może też tworzyć formy germ tube, pseudostrzępki lub strzępki właściwe [2, 7, 9]. Takie zróżnicowanie morfologiczne grzyba określane jest mianem pleomorfizmu [2, 7, 9]. Poszczególne komórki tego grzyba w obrębie strzępek właściwych oddzielone są od siebie przegrodami o nieznacznym przewężeniu. Przegrody te posiadają pory, które umożliwiają przepływ cytoplazmy i organelli komórkowych między sąsiednimi komórkami. Ponadto C. albicans tworzy chlamydospory – formy przetrwalnikowe w postaci zarodników powstających na zakończeniach strzępek grzybni, w wyniku wytworzenia się grubych ścian komórkowych [9]. Pleomorfizm C.albicans przejawia

się jego zdolnością do zmian w morfologii komórek na wskutek określonych warunków środowiska, w którym występuje [2, 9].

Wykazano, że czynnikami warunkującymi tworzenie strzępek jest m.in. temperatura powyżej 37°C, 5% zawartość CO2 w otoczeniu, pH = 8, obecność surowicy oraz glukozy i niektórych aminokwasów w środowisku. Zahamowanie filamentacji i powrót do formy drożdżopodobnej jest warunkowane niższą temperaturą (25°C), kwaśnym lub obojętnym pH, środowiskiem bogatym w związki odżywcze, dużą gęstością komórek w zawiesine czy dostępem do powietrza i łatwo zużywalnym źródłem azotu [9].

C. albicans jest grzybem wchodzącym w skład naturalnej flory fizjologicznej błon śluzowych przewodu pokarmowego, oddechowego, moczowo – płciowego i skóry [2, 7, 9] u 50 – 70% ludzi [7, 8]. Częstość występowania tego drobnoustroju zależy od wieku – izoluje się go najczęściej u osób w podeszłym wieku i dzieci, choć u tych drugich częstość kolonizacji jest bardzo niska poniżej 1 roku życia [2].

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

59

C. albicans jest patogenem oportunistycznym, wywołującym zakażenia powierzchniowe i układowe u ludzi [7 - 9]. Przyczyną tych zakażeń są m.in.: zaburzenia funkcji układu odpornościowego (immunosupresja, zakażenie wirusem HIV), zaburzenia w składzie mikroflory organizmu, podawanie leków steroidowych, długotrwała antybiotykoterapia, cukrzyca, nowotwory, a także obecność protez i aparatów nazębnych [7 - 9]. Zakażenia powierzchniowe są częstą nawracającą formą kandydozy i dotyczą najczęściej skóry, paznokci i błon śluzowych jamy ustnej i gardła, przełyku, jelit i pochwy.

Zakażenia układowe natomiast powstają wskutek inwazji grzyba do krwi, a następnie narządów i tkanek, i objawiają się m.in. zapaleniem płuc, mięśnia sercowego, opon mózgowo – rdzeniowych, kości i stawów oraz gałki ocznej [7, 8]. Udowodniony jest także udział C. albicans w powstawaniu chorób alergicznych, wśród których można wymienić m.in. alergiczny nieżyt nosa, astmę oskrzelową i atopowe zapalenie skóry [3].

Mechanizm rozwoju zakażeń powodowanych przez C. albicans zależy od stanu układu immunologicznego gospodarza i czynników wirulencji, które umożliwiają kolonizację tkanek. Do czynników tych zalicza się: pleomorfizm, adhezję i produkcję enzymów hydrolitycznych [7, 8].

Pleomorfizm polega na tworzeniu różnych form morfologicznych grzyba [7, 8]. Wykazano [9], że jednokomórkowe blastospory są mniej inwazyjne w porównaniu z formami strzępkowymi (nitkowatymi), ponieważ są podatne na działanie mechanizmów obronnych żywiciela i zostają zniszczone przez komórki układu odpornościowego [9]. Formy strzępkowe natomiast wywierają ciśnienie na tkanki

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

gospodarza i wraz z działaniem enzymów hydrolitycznych łatwiej penetrują do tkanek i stanowią tym samym mechanzim, wobec którego czynniki obronne gospodarza nie są wystarczające do zatrzymania inwazji grzyba [7 - 9].

Adhezja (przyleganie) C. albicans do komórek gospodarza polega na interakcji między cząsteczkami występującymi na powierzchni tego drobnoustroju, zwanymi adhezynami, a powierzchnią komórek gospodarza [2, 7]. Ponadto wykazano [7 i 8], że na proces adhezji komórek grzyba ma wpływ temperatura, stężenie cukrów, pH, rodzaj komórek gospodarza, a nawet ładunek powierzchniowy i hydrofobowość komórek grzyba.

Wśród enzymów hydrolitycznych wytwarzanych przez C. albicans można wyróżnić m.in. lipazy, fosfolipazy i proteazy aspartylowe, które odgrywają istotną rolę w patogenezie zakażeń wywołanych przez ten drobnoustrój. Enzymy te ułatwiają adhezję komórek grzyba do receptorów komórek żywiciela, a także kolonizację błon śluzowych i penetrację tkanek. Ponadto powodują niszczenie komórek układu odpornościowego i przeciwciał, co uniemożliwia sprawne działanie układu odpornościowego i obronę organizmu przed działaniem tego patogenu [2, 7, 8].

Z uwagi na to, że C. albicans jest grzybem kolonizującym m.in. skórę i układ pokarmowy, istnieje duże prawdopodobieństwo skażenia kosmetyków tym drobnoustrojem. Zdolność tego patogenu do wytwarzania form przetrwalnikowych w niekorzystnych dla siebie warunkach środowiskowych dodatkowo zwiększa prawdopodobieństwo jego występowania w produktach kosmetycznych.

Udowodniono obecność C.albicans w kremie do rąk i cieniach do

3/2015

60 |

powiek [4], a w ostatnim czasie także w kremie na bazie żelu [1].

Z uwagi na ryzyko skażenia kosmetyków tym grzybem, ustalono limity mikrobiologiczne dla tego patogenu, które przedstawiono w normie PN-EN ISO 17516:2014 [5]. Zakładają one nieobecność C.albicans w 1 g lub 1 ml produktu specjalnego zastosowania dla dzieci poniżej 3 roku życia, w okolice oczu lub błon śluzowych oraz tzw. inne produkty [5].

Znormalizowaną metodę wykrywania obecności Candida albicans w kosmetykach opisuje norma PN-EN ISO 18416:2009 [6], wprowadzająca normę europejską EN ISO 18416:2009. Dokument ten dostępny jest w PKN w języku angielskim. Norma ta [6] podaje ogólne zasady wykrywania obecności i identyfikacji grzybów należących do gatunku C.albicans w kosmetykach, w których występuje mikrobiologiczne ryzyko zanieczyszczenia tym patogenem. Wykrywanie C.albicans oparte jest na trzech podstawowych etapach badawczych: namnażaniu wstępnym próbki, posiewie na selektywną pożywkę agarową i identyfikacji.

Namnażanie wstępne przeprowadza się w pożywce wzbogaconej, zawierającej związki neutralizujące i dyspergujące, przez okres 20 – 72 godzin w temperaturze 32,5 ± 25 °C. Neutralizację przeciwdrobnoustrojowych właściwości badanego produktu należy sprawdzić stosując szczep wzorcowy C. albicans ATCC® 10231 lub równoważny z innej kolekcji, zgodnie z procedurą przytoczoną w normie [6]. Podstawowym bulionem namnażającym jest Eugon LT 100, choć norma dopuszcza stosowanie także innych pożywek namnażających o zróżnicowanym składzie i gramaturze środków neutralizujących i dyspergujących, jak np. zmodyfikowany bulion Letheen czy bulion SCDLP 80 [6]. W przypadku próbek, w których należy spodziewać się wysokiej aktywności przeciwdrobnoustrojowej, zalecaną metodą jest technika filtracji membranowej [6].

W drugim etapie, niewielką ilość namnożonej próbki przenosi się za pomocą ezy na selektywną pożywkę agarową Sabouraud z dek-

strozą i chloramfenikolem lub inną agarową pożywkę selektywną opisaną w załączniku A normy [6]. W celu uzyskania pojedynczych kolonii należy prowadzić 24 – 48 godzinną inkubację próbki w temperaturze 32,5 ± 2,5 °C [6]. C. albicans rośnie na tej pożywce w postaci białych wypukłych kolonii o regularnych kształtach (zdjęcie 1).

W przypadku wzrostu charakterystycznych kolonii na pożywce selektywnej, przeprowadza się testy potwierdzające: barwienie metodą Grama, test filamentacji probówkowej „germ tube” [6] lub inne testy hodowlane i biochemiczne, jak np. RapID™ Yeast Plus lub test LFA/RNA RiboFlow® Cosmetics Detection Kit (więcej informacji u autora).

Zdj. 1. Candida albicans ATCC® 10231 na pożywce agarowej Sabouraud z dekstrozą i chloramfenikolem.

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

61

Dodatni wynik testów identyfikacyjnych należy przedstawić jako: Obecność Candida albicans w próbce S (S – masa próbki użytej do badania), zaś w przypadku braku wzrostu charakterystycznych kolonii lub ujemnego test identyfikacyjnego wynik wyraża się jako: Brak obecności Candida albicans w próbce S [6].

Norma PN-EN ISO 18416:2009 [6] dopuszcza także inne metody wykrywania tego drobnoustroju, w tym metody zautomatyzowane pod warunkiem wykazania ich równoważności lub przeprowadzenia walidacji metody.

Zanieczyszczenie mikrobiologiczne kosmetyków przez C.albicans jest realne m.in. ze względu na to, że grzyb ten wytwarza formy przetrwalnikowe – chlamydospory. W niesprzyjających dla niego warunkach środowiskowych, m.in. w obecności środków konserwujących obecnych w kosmetykach, grzyb ten może wytworzyć przetrwalniki, które mogą utrzymać się w niekorzystnym dla tego drobnoustroju czasie i rozwinąć następnie w wegetatywną formę, powodując zakażenia u ludzi. Systematyczne prowadzenie badań w kierunku wykrywania C. albicans zwiększa zatem bezpieczeństwo stosowania kosmetyków.

Literatura 1.

Chauhan S., Gupta K.C., Singh J.: Examination of microbial flora present in gel based cosmetic creams. Int. J. of Science & Technoledge. 3 (3), 71-73, 2015.

2.

Heczko P.B., Wróblewska M., Pietrzyk A.: Mikrobiologia lekarska. Wyd. I, PZWL, Warszawa 2014.

3.

Kasperska – Zając A., Rogala E.: Candida albicans – czynnik przyczynowy chorób alergicznych. Alergia Astma Immunologia, 7 (4), 170-173, 2002.

4.

Obrębska K.B., Szczygła A., Matejczyk M.: Skażenia mikrobiologiczne surowców i produktów kosmetycznych. Post. Mikrobiol., 47 (1), 65-71, 2008.

5.

PN-EN ISO 17516:2014 Kosmetyki. Mikrobiologia. Limity mikrobiologiczne.

6.

PN-EN ISO 18416:2009 Kosmetyki. Mikrobiologia. Wykrywanie Candida albicans.

7.

Staniszewska M., Bondaryk M., Kowalska M., Magda U., Łuka M., Ochal Z., Kurzątkowski W.: Patogeneza i leczenie zakażeń Candida spp. Post.

Mikrobiol., 53 (3), 229-240, 2014.

8.

Staniszewska M., Bondaryk M., Piłat J., Siennicka K., Magda U., Kurzątkowski W.: Czynniki zjadliwości Candida albicans. Przegl. Epidemiol.

66, 629-633, 2012.

9.

Trzaska D., Kocot – Warat M., Czuba Z.: Fenotypowa plastyczność dimorficznych form Candida albicans. Ann. Acad. Med. Siles. 65 (4), 83-89, 2011.

reklama

NOWOŚĆ!!!

NOWOŚĆ!!!

RiboFlow RiboFlow ® Cosmetics ® Cosmetics Detection Kit Detection Kit ·· Zestaw Zestaw do wykrywania do wykrywania specyficznych specyficznych drobnoustrojów drobnoustrojów zgodnie zgodnie

z Normą z Normą ISO 17516 ISO 17516 ·· Testy Testy łączą łączą technologię technologię kasetkową kasetkową z techniką molekularną z techniką molekularną ·· Wykrywa Wykrywa tylkotylko komórki komórki żywe żywe ·· Prosta Prosta procedura procedura ekstrakcji ekstrakcji bez etapu bez oczyszczania etapu DNA, oczyszczania DNA, bez bez amplifikacji amplifikacji i chłodzenia i chłodzenia ·· Specyficzność Specyficzność porównywalna porównywalna z techniką PCR z techniką PCR ·· Bez Bez konieczności konieczności stosowania stosowania drogiego drogiego wyposażenia wyposażenia ·· Krótki Krótki czasczas wykonania wykonania badania badania

Argenta Spółka z ograniczona odpowiedzialnością Spółka Sp.k. z ograniczo

62 |

Oświadczenia dotyczące skuteczności oraz cech produktu kosmetycznego Jak uniknąć mylnych deklaracji, aby być w zgodzie z prawem?

Agnieszka Nnolim MSc, CChem, CSci, EurChem, Dip (Ind.Microb), EUROTOX Registered Toxicologist

Kwestia deklaracji dotyczących skuteczności oraz cech produktów kosmetycznych stała się gorącym tematem w przemyśle, szczególnie w Wielkiej Brytanii oraz Europie. Wynika to przede wszystkim z błędnie sformułowanych oświadczeń, szczególnie tych pojawiających się na opakowaniach. Są wśród nich prawdopodobnie błędy niezamierzone, wynikające z pobieżniej lub ogólnej interpretacji prawa europejskiego, ale pojawiają się również błędy celowe, których zamiarem jest udoskonalenie produktu. Przegląd tekstów prawnych, dotyczących odpowiedzialności za jakość wprowadzanych produktów do sprzedaży, ma na celu pomóc w zrozumieniu różnic w jakości oświadczeń, szczególnie tych drukowanych na etykietach.

P

rzypomnijmy, że w myśl tekstu rozporządzenia kosmetycznego: „Konsument powinien być chroniony przed wprowadzającymi w błąd oświadczeniami, dotyczącymi skuteczności i innych cech produktu kosmetycznego. W szczególności zastosowanie ma dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29/WE z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym”[1].

Dodatkowo „Na etykiecie, podczas udostępniania na rynku i reklamowania produktów kosmetycznych, tekst, nazwy, znaki towarowe, obrazy lub inne znaki nie są używane tak, aby przypisywać tym produktom cechy lub funkcje, których nie posiadają”[1].

Natomiast dyrektywa dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorców podkreśla, że „Za nieuczciwe uznaje się w szczególności praktyki handlowe, które: a) wprowadzają błąd w rozumieniu [...] Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli zawiera ona fałszywe informacje i w związku z tym jest niezgodna z prawdą lub jakikolwiek sposób, w tym poprzez wszystkie oko-

liczności jej prezentacji, wprowadza lub może wprowadzić w błąd przeciętnego konsumenta, nawet jeżeli informacje te w odniesieniu do jednego lub większej liczby wymienionych niżej elementów są zgodne z rzeczywistością…”[3].

Aby uniknąć mylnych deklaracji, i nie popaść w konflikt z prawem kosmetycznym musimy w całości odnieść się do definicji produktu kosmetycznego zawartej w Artykule 2, Rozporządzenia WE Nr 1223/2009, która mówi: „produkt kosmetyczny oznacza każdą substancję lub mieszaninę przeznaczoną do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórkiem, owłosieniem, paznokciami, wargami oraz zewnętrznymi narządami płciowymi) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała” Pierwsza część definicji, która wskazuje na miejsce aplikacji, jest w dużej mierze jasna, chociaż zdarzaja się przypadki, w których pewna grupa produktów już na

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

63 tym etapie nie spełnia określonych warunków. Wyraźnym problemem staje się w zdecydowanej ilości przypadków prawidłowe zrozumienie drugiej części definicji, która definuje cel stosowania. Tutaj najczęściej przemysł wpada w pułapkę przypisując produktom działania, które odbiegają od zdefiniowanych w rozporządzeniu celów czyli utrzymanie zewnętrznych części ciała w czystości, jego perfumowanie, zmiana wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu.

Kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń Podczas omawiania oświadczeń warto odnieść się do przewodnika, który określa wspólne kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń, stosowanych w związku z produktami kosmetycznymi [2, 4]. Na jego podstawie określono sześć podstawowych kryteriów w ocenie deklaracji kosmetycznych tj.: zgodność z przepisami, prawdziwość udzielanych informacji, dowody, uczciwość, zgodność ze stanem faktycznym oraz świadome podejmowanie decyzji. Przykłady obrazujące przypadki, w których kryteria nie zostały spełnione: Zgodność z przepisami – jeśli produkt wprowadzany na rynek wspólnoty europejskiej nie spełnia narzuconych przez nią określonych wymagań, w oświadczeniu nie może pojawić stwierdzenie, że „produkt jest zgodny z przepisami prawa kosmetycznego”. Na przykład, oświadczenie, że produkt nie zawiera hydroquinone (substancja zakazana w produktach do wybielania twarzy) i jest produktem do pielęgnacji skóry twarzy jest niedozwolone, ponieważ produkty wprowadzone na rynek WE muszą spełniać wymagania prawa.

Prawdziwość udzielanych informacji – jeśli produkt zawiera w swoim składzie silikony, w oświadczeniu nie może pojawić się deklaracja, że produkt jest wolny od tych związków chemicznych. Inny przykład: oświadczenie, że produkt zawiera nawilżający ekstrakt z aloesu nie powinno pojawić się, jeśli produkt sam w sobie nie ma właściwości nawilżających.

Dowody – prezentacja wyników testów na podstawie in vitro (z łac. w szkle) lub in silico (łac. w krzemie) nie powinna sugerować, że są to wyniki badań in vivo (łac. na żywym). Inny przykład: w oświadczeniach nie powinno stosować się określeń wyolbrzymionych (hiperboli), takich jak: „woda perfumowana doda ci skrzydeł”.

Uczciwość – oświadczenie, że produkt jest preferowany przez milion użytkowników jest niedozwolone, jeśli deklaracja bazuje wyłącznie na danych sprzedaży dotyczących

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

liczby jednego miliona opakowań jednostkowych produktu wprowadzonych na rynek.

Zgodność ze stanem faktycznym – oświadczenie, że w porównaniu z innym produktem ten produkt nie zawiera składnika, który jest znany z właściwości drażniących, jest niedozwolone. Inny przykład: produkt jest dobrze tolerowany, ponieważ nie zawiera oleju mineralnego, jest nie w porzadku w stosunku do produktów, które zawierają olej mineralny i są dobrze tolerowane. Świadome podejmowanie decyzji – jeśli produkt jest przeznaczony do użytku profesjonalnego przez wyszkolony w tym celu personel, należałoby użyć w jego opisie języka technicznego.

Oczywiście stawiane deklaracje nie mogą być oceniane pod względem ich zgodności bez dokładnej analizy całego produktu, począwszy od pomysłu, poprzez badania laboratoryjne, dalej pozytywną ocenę bezpieczeństwa, testy aplikacyjne (dermatolo-

jako „wszelkie substancje stosowane lub podawane[...] w celu przywrócenia, poprawienia czy modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne [...] [...]”.

Wymienione modyfikacje „muszą mieć znaczenie większe niż istotne” [5, 6]. Działania pozwalające zrozumieć różnice pomiędzy produktami z pogranicza, czyli kosmetykami a produktami medycznymi są scharakteryzowane poniżej: Działanie farmakologiczne jest opisane jako wzajemne oddziaływanie pomiędzy cząsteczkami użytej substancji a komórkową zawartością masy, zazwyczaj określanej jako receptor, który albo reaguje w sposób przekazywania bezpośredniej odpowiedzi na zaistniałą interreakcję , albo blokuje odpowiedź na inny środek.

Działanie immunologiczne jest opisane jako działanie na organizm lub w organizmie poprzez stymulację i/lub mobilizację

giczne), kończąc na projekcie opakowania i etykiety. Analiza znaczenia oświadczeń i ich wiarygodności, które są wyjęte z kontekstu, i próba argumentacji, byłaby zwyczajną stratą czasu.

komórek i/lub produktów zaangażowanych w specyficzne reakcje odpornościowe.

Działanie metaboliczne jest opisane jako działanie, które dotyczy zmiany, w tym zatrzymanie, rozruch lub zmiany prędkości w normalnych procesach chemicznych koniecznych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Fakt, że dany produkt jest metabolizowany przez organizm człowieka, nie musi oznaczać, że substancja zawarta w produktach posiada metaboliczne działanie wywierane na organizm.

Działanie fizjologiczne W przewodniku poświęconym problemowi rozgraniczenia pomiędzy produktami kosmetycznymi a produktami medycznymi, produkt medyczny i zwiazane z nim działania fizjologiczne zostały zdefiniowane

reklama

64 | do produktów kosmetycznych, jeśli w mało istotny sposób przywracają lub korygują funkcje fizjologiczne poprzez wywierania wpływu na działania farmakologiczne, immunologiczne oraz metaboliczne.

Narządy płciowe: kolejnym przykładem są produkty aplikowane w okolicach zewnętrznych narządów płciowych. Jeśli ich głównym celem jest utrzymanie w czystości i dobrej kondycji, ten rodzaj produktów spełnia wymagania definicji kosmetycznej.

Innaczej jest w przypadku produktów, których celem jest stymulacja aktywności seksualnej. Taki typ produktów wymaga oceny na zasadzie indywidualnego przypadku.

Produkty z pogranicza kosmetyku i farmaceutyku

Badania na ochotnikach

Próbę zrozumienia sprzeczności z prawem i jego wymiaru w stawianych oświadczeniach zilustrują kolejne przykłady, które

się racjonalnie przewidzieć stosowaniu, częstość oraz miejsce aplikacji, stopień penetracji oraz niebezpieczeństwo uszczerbku na zdrowiu, które może być z tym związane.

Substancje chemiczne (np. prostaglandyny),

Badania wykonane na ochotnikach, które mają na celu zademonstrowanie, że stawiana deklaracja kosmetyczna jest prawdziwa, powinny być wykonane przede wszystkim według przestrzeganych zasad

dotyczą wybranych produktów przeznaczonych do skóry ciała, oczu, ust, nóg oraz narządów płciowych [4]: Skóra: produkty przeznaczone dla skóry atopowej. Atopia jest rodzajem alergii. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sklasyfikowała kilka chorób związanych z atopią np. ostre atopowe zapalenie spojówek, astma alergiczna, atopowe zapalenie skóry, co sprawia, że produkty z deklaracją wychodzą poza zakres definicji rozporządzenia kosmetycznego. Natomiast użycie znaczeń „skóra atopowa” powinno być ocenione na zasadzie indywidualnego przypadku. Produkt, który jest zaprezentowany w następujący sposób: „odpowiedni dla skóry z tendencją skóry atopowej”, może być uważany za produkt kosmetyczny, jeśli jest użyty wyłącznie albo jedynie w celu utrzymania skóry w czystości, zmiany wyglądu, ochrony, utrzymania w dobrej kondycji lub korygowania zapachu ciała. W tym przypadku utrzymanie w dobrej kondycji. Produkty, które deklarują własności lecznicze lub zapobiegawcze atopii (skórze atopowej), nie mogą być zakwalifikowane do produktów kosmetycznych.

Oczy: produkty, które wpływają na wzrost rzęs. W tym przypadku należy przeanalizować, czy produkt istotnie przywraca, poprawia oraz modyfikuje funkcje fizjologiczne poprzez wykazanie akcji działań farmakologicznych, immunologicznych lub metabolicznych i następnie ocenić calość na zasadzie indywidualnego przypadku.

W celu odpowiedniej klasyfikacji tego typu produktów należy przede wszystkim rozważyć: specyficzne właściwości farmakologiczne, immunologiczne oraz metaboliczne, sposób aplikacji w normalnym i dającym

które użyte są w produktach medycznych, mogą być wskaźnikami dla działań farmakologicznych, immunologicznych lub metabolicznych produktu. Dlatego też, deklaracja: „wzrost rzęs” wskazywałaby na to, że intencją produktu jest modyfikowanie funkcji fizjologicznej.

Usta: produkty dające fizyczny efekt powiększonych warg (nabrzmienie, spuchnięcie). Produkty, które wpływają na powiększenie objętości, w zasadzie spełniają warunki zawarte w definicji kosmetycznej, z tego na przykład względu, że są przeznaczone do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała w celu zmiany ich wyglądu. Jednakże ten rodzaj produktów może także podlegać definicji produktu medycznego, gdzie poprzez jego wirtualną funkcję jest użyty w celu przywracania i korygowania funkcji fizjologicznych poprzez wywierania wpływu na działania farmakologiczne, immunologiczne oraz metaboliczne. Jednakże te kryteria nie dotyczą substancji kosmetycznych, które wywierają w mało istotny sposób efekt na organizm człowieka, i oddziałowując na metabolizm, nie modyfikują jego zmian w sposób, który wpłynąłby na jego funkcje.

Nogi: przykład produktów do stosowania miejscowego w celu przywrócenia ulgi zmęczonym, opuchniętym oraz ciężkim nogom.

Te produkty nie są kosmetykami, ponieważ są adresowane do osób borykających się z dolegliwością wynikającą z niewielkiego zaburzenia krążenia obwodowego organizmu. Jednakże produkty niespłukiwane, z ich pierwszorzędną funkcją kosmetyczną (nawilżanie) lub podobne, którym przypisuje się także funkcje odświeżenia, chłodzenia lub kojenia, mogłyby być zakwalifikowane

etyki. Badania powinny być przeprowadzone na uzasadnionej liczbie ochotników, reprezentującej grupę odbiorców, dla której produkt jest przeznaczony. Na przykład dla produktu przeznaczonego dla skóry suchej deklaracja efektu nawilżenia będzie zweryfikowana z badaniami przeprowadzonymi na ochotnikach właśnie ze skórą suchą.

Tak wykonane testy będą odzwierciedlać najbliższy scenariusz aplikacji, a otrzymany wynik bedzie reprezentował określony efekt dla zamierzonej grupy konsumentów.

3/2015

Bibiografia 1.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych

2.

Rozporządzenie Komisji (UE) NR 655/2013 z dnia 10 lipca 2013 r. określające wspólne kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń stosowanych w związku z produktami kosmetycznym.

3.

Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady.

4.

Guidelines to Commission Regulation (EU) No 655/2013 laying down common criteria for the justification of claims used in relation to cosmetic products.

5.

CTPA guide to advertising claims, Seminar Edition 6/10/08.

6.

Guidance Document on the Demarcation Between the Cosmetic Products Directive 76/768 And The Medicinal Products Directive 2001/83 As Agreed Between The Commission Services And The Competent Authorities Of Member States.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

66 |

Niepożądane reakcje na kosmetyki – cz. 1 Rodzaje działań niepożądanych, sposób ich monitorowania i zgłaszania

mgr inż. Urszula Ptaszek

Ekspert ds. dokumentacji i oceny bezpieczeństwa kosmetyków

Kosmetyki są stosowane w celu poprawienia kondycji skóry i włosów. Niejednokrotnie bywają jednak przyczyną występowania efektów niekorzystnych na zdrowie ludzkie. Alergia, podrażnienie, pieczenie, łzawienie oczu - to tylko niektóre skutki stosowania kosmetyków, określane jako skutki niepożądane. Rozporządzenie kosmetyczne, obowiązujące od lipca 2013 roku, wprowadziło obowiązek monitorowania i zgłaszania działań niepożądanych wynikających ze stosowania kosmetyków.

K

osmetyki to artykuły codziennego użytku. Szacuje się, że używamy średnio dziewięciu kosmetyków dziennie, a w przypadku kobiet liczba ta sięga nawet do piętnastu kosmetyków na dzień. Wiąże się

stem zastosowania kosmetyków i coraz większą ekspozycją na nie. Częstotliwość występowania reakcji niepożądanych na kosmetyki trudno jednoznacznie ocenić.

Szacuje się, że reakcje niepożądane na ko-

danego człowieka. Tabela 1 przedstawia ilość i rodzaj zdarzeń niepożądanych związanych z kosmetykami z uwzględnieniem kategorii produktów.

z tym fakt, że dziennie nakładamy na skórę dużą ilość różnych związków chemicznych mogących negatywnie wpływać na organizm człowieka.

Coraz częściej odnotowuje się występowanie reakcji ubocznych na kosmetyki. Jest to w głównej mierze spowodowane wzro-

smetyki stanowią ok. 4%. Dokładne określenie rodzaju objawów ubocznych, w tym określenie charakteru powstałych zmian skórnych jest bardzo trudne, przede wszystkim ze względu na różnorodność substancji chemicznych mających kontakt z organizmem ludzkim, jak również osobnicze cechy

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane dotyczą kosmetyków aplikowanych na skórę głowy, twarz, okolice oczu i ust. Kosmetyki mogą wywoływać różne objawy, jak: zaczerwienienie, pieczenie, świąd, wysypka, suchość, opuchlizna, łzawienie oczu. Do najczęściej występujących/zgłaszanych reakcji

Tab. 1. Kategorie produktów kosmetycznych

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

67 Alergeny zawarte w kosmetykach Mechanizm

Odczyn

Przeciwciała

Reakcja

I

Natychmiastowy a-ogólny b-miejscowy

IgE i IgG

Antygen + reaginy

II

cytotoksyczny

IgG i IgM

Antygen + przeciwciała wewnątrz komórki

III

Kompleksów immunologicznych

IgG i IgM IgA i IgE

Antygen + przeciwciała poza komórką

IV

komórkowy

nieobecne

Antygen + limfocyty

Drogi wniknięcia

Rodzaj preparatu

a-inhalacyjna b-pokarmowa

Aerozole, lotne komponenty, perfum i płynnych preparatów, pudry, propelenty dezodorantów, pasty do zębów, płyny do płukania ust, szminki, dziecięce mydła i płyny kąpielowe

dermalna

Kosmetyki zawierające substancje zapachowe, konserwanty, barwniki, antyutleniacze, podłoża i inne substancje i mieszaniny związków chemicznych

Tab. 2. Odczyny alergiczne po kontakcie z kosmetykami

należą: zaczerwienienie, pieczenie i wysyp-

• H312 – Działa szkodliwie w kontakcie

iniekcję. Przyczyną alergii mogą być kosme-

ka. Oprócz objawów skórnych, występować mogą działania systemowe, jak: ból głowy, nudności, zawroty głowy czy wymioty.

ze skórą • H315 – Działa drażniąco na skórę • H 317 – Może powodować reakcję alergiczną skóry • H319 – Działa drażniąco na oczy

tyki, gdzie istnieje ryzyko przedostania się do ustroju przypadkowo przez połknięcie lub przez błony śluzowe (mydła i płyny do kąpieli, produkty do higieny jamy ustnej jak pasty do zębów i płyny do płukania jamy ustnej, czy pomadki do ust). Również kosmetyki, gdzie istnieje ryzyko dostania do ustroju w wyniku wdychania (preparaty w formie aerozoli, gdzie lotne i proszkowe składniki w wyniku wdychania mogą wywoływać objawy astmy lub pokrzywki), mogą wywoływać reakcje alergiczne. Objawy klinicznie to m. in. astma oskrzelowa, pokrzywka, obrzęk Quinckego (obrzęk naczynioruchowy), świerzbiączka czy plamica.

Mechanizm IV to mechanizm komórkowy odpowiedzialny za wyprysk kontaktowy alergiczny. Alergen, określany tu jako hapten, który łączy się z białkiem ustrojowym.

Za wystąpienie odczynu odpowiedzialne są obecne w skórze limfocyty swoiście uczulone na ten alergen. Do najczęściej uczulających składowych kosmetyków należą substancje zapachowe, konserwanty, barwniki do włosów. Alergia powstała na skutek mechanizmu IV stanowi około 5-10% przypadków niepożądanych spowodowanych przez kosmetyki. Cechą charakterystyczną jest opóźniona reakcja. Nabycie uczulenia nie zawsze powstaje po kontakcie z kosmetykiem, a może być wynikiem wcześniejszego kontaktu z alergenem w innych okolicznościach życia, np. z farb ściennych, leków czy artykułów chemii gospodarczej.

Klasyfikacja działań niepożądanych Kosmetyki mogą wywoływać różne rodzaje zmian skórnych kontaktowych, takich jak: • wyprysk kontaktowy z podrażnienia, • wyprysk kontaktowy alergiczny, • wyprysk kontaktowy fototoksyczny i fotoalergiczny, • pokrzywka kontaktowa Wyprysk kontaktowy z podrażnienia lub inaczej podrażnienie to niealergiczne zapalenie skóry, spowodowane kontaktem z czynnikiem powodującym uszkodzenie skóry, najczęściej w miejscu jego stosowania. Może powstać w wyniku uszkodzenia mechanicznego, kiedy podczas ścierania dochodzi do uszkodzenia warstwy rogowej naskórka (cząsteczki roślin, rozdrobnione pestki, nasiona), może być efektem działania substancji niszczących płaszcz lipidowy skóry (oleje mineralne, rozpuszczalniki organiczne, substancje lotne) czy działania substancji niszczących kwasowy charakter powierzchni naskórka (mydła, związki powierzchniowo czynne). Spowodowany jest najczęściej przez substancje powodujące efekty miejscowe, które sklasyfikowane są zgodnie z Rozporządzeniem 1272/2008 (zwanym CLP) jako drażniące lub uczulające.

Do substancji tych należą substancje sklasyfikowane zgodnie z poniższymi kategoriami: • H314 – Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu • H318 – Powoduje poważne uszkodzenie oczu

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Wśród takich substancji wyróżnić możemy: wodorotlenek sodu lub potasu stosowane jako regulatory pH w kosmetykach (Sodium Hydroxide (CAS:1310-73-2) (Skin Cor. 1a, H 314), nadtlenki np. nadtlenek sodu stosowany w preparatach rozjaśniających włosy, jak również w preparatach do depilacji (Hydrogen Peroxide (Skin Cor. 1a, H 314), kwas tioglikolowy lub glikolan glicerolu stosowane w płynach do trwałej ondulacji (Thioglycolic Acid (Skin Cor. 1b, H 314), mydła chemicznie będące solami sodowymi lub potasowymi kwasów tłuszczowych jak laurylowego, kaprynowego, mirystynowego, składowe detergentów (anionowe związki powierzchniowo czynne). Podrażnienie występuje natychmiastowo i ma charakter miejscowy. Przebiega w postaci pieczenia, pęcherzyków na skórze a czasem świądu.

Wyprysk kontaktowy alergiczny na kosmetyki to odpowiedź immunologiczna organizmu na obecność substancji chemicznej działającej jak swoisty alergen, a organizm reaguje zmienioną odczynnością wskutek reakcji immunologicznej.

Znane są 4 mechanizmy wywołujące odczyn alergiczny zgrupowane w zależności od drogi wniknięcia ustroju, zestawione w tabeli powyżej.

Mechanizm I, II, III to rodzaj nadwrażliwości powstający w wyniku ekspozycji na alergen poprzez wdychanie, spożycie lub

3/2015

Pokrzywka kontaktowa to reakcja skóry na kontakt z substancją chemiczną zawartą w kosmetyku. Może mieć postać immunologiczną lub nieimmunologiczną. Postać

68 | nieimmunologiczna to reakcja na działanie drażniące niektórych związków chemicznych. Charakter tych zmian nie jest do końca jasny. Postać immunologiczna to postać, która oprócz efektów miejscowych, może wywoływać efekty ogólnoustrojowe. Klinicznie ma charakter rumieniowo-obrzękowy, objawia się uogólnionymi bąblami pokrzywkowymi ze świądem, pieczeniem skóry, astmą a nawet wstrząsem anafilaktycznym.

Kontaktowy wyprysk fototoksyczny i fotoalergiczny zalicza się do fotodermatoz egzogennych. Do ich powstawania oprócz czynnika chemicznego, niezbędne jest promieniowanie. Dlatego też szczególnie podatne na zmiany skórne są miejsca odsłonięte: twarz, szyja, kark czy dekolt. W wyniku ekspozycji na promieniowanie UVA dochodzi do rozwoju fototoksycznej lub fotoalergicznej reakcji skórnej. Zmiany skórne o charakterze fototoksycznym występują u większości osób poddanych działaniu substancji fototoksycznej i promieniowania. Zmiany te są miejscowe i ustępują po usunięciu czynnika.

Najczęściej wywołują je związki aromatyczne aktywowane przez światło słoneczne, do których należą: psolareny (m.in. bergapten); dziegcie drzewne, akrydyna, leki (amiodaron, furosemid, naproksen, sulfoamidy), barwniki (antrachinon, eozyna, róż bengalski), furokumaryny zawarte w roślinach, składniki perfum (olejek bergamotowy, olejki cytrusowe). Wykwity występują w krótkim czasie od ekspozycji i klinicznie przypominają oparzenia słoneczne.

Mogą utrzymywać się również długotrwałe przebarwienia. Działanie fotoalergiczne powstaje na skutek ekspozycji skóry na tzw. fotohapten i promieniowanie UV. Pod wpływem światła słonecznego powstaje nowy hapten, który w wyniku połączenia z białkiem tkankowym staje się antygenem.

Zaistniała reakcja jest analogiczna do alergii kontaktowej typu IV wg Gella i Coombsa.

Reakcje fotoalergiczne dotyczą tylko osób o szczególnej osobniczej predyspozycji. Do najważniejszych związków światło uczulających należą: halogenowe pochodne salicyanilidów, leki przeciwgrzybicze, fenotiazyny, filtry przeciwsłoneczne niektóre substancje zapachowe (piżmo ambratowe) czy niektóre substancje roślinne, jak diallilodisiarczek obecny w czosnku. Obraz kliniczny to wykwity grudkowe wraz ze świądem widoczne po upływie 24 – 48 godzin po ekspozycji.

Monitorowanie i zgłaszanie działań niepożądanych Rozporządzenie 1223/2009 nakłada na producentów, jak również dystrybutorów

obowiązek monitorowania, oceny i zgłaszania działań niepożądanych. Dane te powinny być udostępniane publicznie, jak również zamieszczane w raporcie bezpieczeństwa i aktualizowane w przypadku pojawienia się nowych doniesień. Zgodnie z art. 23 Rozporządzenia 1223/2009 (Informowanie o ciężkim działaniu niepożądanym) do właściwego organu należy zgłosić rodzaj działania niepożądanego jakie nastąpiło, nazwę produktu kosmetycznego oraz informacje o działaniach naprawczych, jakie zostały podjęte.

Zdefiniowano prawnie dwa rodzaje działań niepożądanych, w zależności od stopnia ciężkości: • „działanie niepożądane” oznacza niekorzystny wpływ na zdrowie ludzkie, będący skutkiem normalnego lub dającego się racjonalnie przewidzieć stosowania produktu kosmetycznego; • „ciężkie działanie niepożądane” oznacza działanie niepożądane, które powoduje tymczasową lub stałą niewydolność czynnościową, niepełnosprawność, konieczność hospitalizacji, wady wrodzone, bezpośrednie zagrożenie życia lub zgon; Określenie „ciężkości” w tym przypadku odnosi się do skutku zdarzenia dla pacjenta. Dlatego też, przed zgłoszeniem lub przekazaniem informacji na temat ciężkiego działania niepożądanego, osoba odpowiedzialna, dystrybutor i organy kontroli muszą przeprowadzić ocenę związku przyczynowo – skutkowego aby określić czy działanie niepożądane spełnia kryteria „ciężkości”.

Cosmetovigilance to określenie oznaczające nadzór nad bezpieczeństwem produktów kosmetycznych po wprowadzeniu do obrotu. Osoba odpowiedzialna powinna posiadać procedury wewnętrzne i ekspertyzę do oceny raportowania działań niepożądanych. Niezbędna jest ścisła współpraca z dystrybutorami, którzy mają obowiązek przekazać osobie odpowiedzialnej dane na temat występowania działań niepożądanych. Obowiązkowo organom kontroli zgłaszać należy ciężkie działania niepożądane.

Wytyczne dotyczące sposobu zgłaszania działań niepożądanych określono w przewodniku technicznym „Colipa Guidelines on the Management of Undesirable Events”.

Zawiera on instrukcje w zakresie przyjmowania, gromadzenia, rejestracji i analizy zgłoszeń prawdziwych przypadków niepożądanych. Nie jest obowiązującym aktem prawnym, ale ma na celu sharmonizowanie procedury zgłaszania działań niepożąda-

3/2015

nych na rynku Unii Europejskiej i zminimalizowanie rozbieżności we wprowadzaniu przepisów prawnych.

Aby skutecznie monitorować działania niepożądane należy wprowadzić odpowiednie procedury wewnętrznie w strukturach firmy. Najczęściej zarządzanie zgłoszeniami działań niepożądanych i ciężkich działań niepożądanych jest etapem procesu reklamacji. Wymaga zaangażowania wykwalifikowanej osoby z odpowiednim doświadczeniem, niekiedy również konieczna jest konsultacja medyczna. Istotne jest stworzenie odpowiedniego kwestionariusza, gwarantującego uzyskanie wszystkich, istotnych do zgłoszenia przypadku informacji. Aby zgłoszony przypadek ocenić jako prawdziwy należy skompletować dane: • Charakter domniemanego przypadku niepożądanego • Datę wystąpienia zdarzenia • Zidentyfikowany produkt kosmetyczny odpowiedzialny za zdarzenie • Dane konsumenta Ocena związku przyczynowo skutkowego przeprowadzana jest dla przypadków ocenionych jako wiarygodne oraz gdy zebrano istotne, pod względem oceny przypadku, informacje. O wyniku analizy decydują kryteria: objawy, chronologia zdarzeń, badanie lekarskie lub ponowna ekspozycja na kosmetyk. Test ponownej ekspozycji to test w warunkach kontrolowanych uwzględniający warunki ekspozycji istniejące podczas wystąpienia przypadku niepożądanego. W załączniku I wytycznych Komisji Europejskiej znajdują się szczegóły oceny związku przyczynowo skutkowego.

W efekcie związek ten można ocenić na jednym z pięciu poziomów: • „bardzo prawdopodobny”, • „prawdopodobny”, o • ”wątpliwy”, • „mało prawdopodobny” • „wykluczony”.

Ocena skutku jako „wątpliwy” lub „mało prawdopodobny” jest niewystarczająca aby wykazać, że przyczyną było zastosowanie danego kosmetyku. Jeśli w trakcie badania ustalona zostanie inna przyczyna działania niepożądanego wówczas przypadek określony zostaje jako „wykluczony”. Jeśli na podstawie oceny przyczynowo – skutkowej stwierdzono, że zgłoszony przypadek jest prawdziwy, osoba odpowiedzialna ma obowiązek zgłosić wystąpienie reakcji niepożądanej właściwym organom kontroli.

Kolejnym etapem procedury jest wdrożenie odpowiednich działań naprawczych. Za-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

69

Tab. 2. Odczyny alergiczne po kontakcie z kosmetykami

istniały przypadek włączony powinien zostać do dokumentacji kosmetyku. Na podstawie danych uzyskanych od osoby odpowiedzialnej, rewizji przez Safety Assessoa musi zostać poddany również Raport Bezpieczeństwa produktu kosmetycznego, w stosunku do którego istnieje domniemanie, że wywołuje reakcje niepożądane. W zaistniałych okolicznościach może wykazać konieczność zmiany instrukcji użycia, umieszczenia dodatkowych ostrzeżeń czy oznakowania na etykiecie czy modyfikacja receptury.

Dane o skutkach niepożądanych powinny być udostępniane. Nie ma obowiązku ich publikacji, ale muszą być przekazywane na wniosek zainteresowanych. Dane te powinny być spójne i zrozumiałe dla czytelników.

Warto zapamiętać Działanie niepożądane kosmetyku to działanie będące efektem normalnego, racjonalnego zastosowania kosmetyku. Może być spowodowane obecnością w składzie czynnika o potencjale drażniącym bądź uczulającym lub może być odpowiedzią organizmu na kontakt z alergenem. W skład produktów kosmetycznych wchodzi wiele substancji, a każda z nich może stanowić potencjalne źródło zagrożenia. Pomimo rygorystycznych wymagań prawnych stawianych kosmetykom, szeregu badań, w tym również badań wykluczających charakter drażniący, bądź uczulający kosmetyku, działań niepożądanych nie da się całkowicie wyeliminować. Odczyny te związane są wrażliwością osobniczą danego użytkownika, z miejscem aplikacji, stanem/kondycją skóry, czasem kontaktu

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

kosmetyku ze skórą oraz częstotliwością stosowania. Pomimo, że większość reakcji alergicznych występujących po stosowaniu kosmetyków spowodowana jest przez substancje zapachowe, konserwanty i barwniki, eliminacja tych składników nie daje gwarancji wykluczenia działań niepożądanych. Obecna tendencja do innowacyjności, jaką można zaobserwować na rynku produktów kosmetycznych, skutkuje tworzeniem coraz bardziej zaawansowanych technologicznie receptur kosmetycznych, opartych na nowych, innowacyjnych składnikach. Innowacyjność surowców kosmetycznych stanowi istotny problem w obliczu zakazu testów na zwierzętach.

Brak zwalidowanych metod alternatywnych skutkuje wprowadzaniem na rynek surowców kosmetycznych nie posiadającego pełnego profilu toksykologicznego.

Działanie niepożądane w wyniku zastosowania kosmetyku to narastający problem kliniczny. Częstotliwość występowania sukcesywnie wzrasta ale skala problemu nie jest dokładnie znana. Przyczyną jest fakt, że większość przypadków nie jest zgłaszana, a o możliwości zgłoszenia takiego przypadku konsumenci nie są informowani.

Ważne jest aby producenci dołożyli wszelkich starań w sprawne działanie systemu Cosmetovigilance. Określenie jasnych i sprawnych procedur pozwoli na prawidłowe monitorowanie działań niepożądanych i na poszerzenie wiedzy na temat działania kosmetyków, w tym również ich działania niepożądanego. Tylko znajomość przyczyn ich występowania, pozwoli na skuteczne ich wyeliminowanie w przyszłości.

3/2015

Literatura 1.

Colipa Guidelines on the Management of Undesirable Events, Wytyczne dla przemysłu kosmetycznego dotyczące zarządzania zgłoszeniami przypadków niepożądanych, Wasrszawa, Marzec 2006.

2.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009r. dotyczącego produktów kosmetycznych (Dz. Urz. UE L 342 z 22.12.2009, str. 59), które obowiązuje od dn. 11 lipca 2013r.

3.

Decyzja Wykonawcza Komisji z dnia 25 listopada 2013r. W sprawie wytycznych dotyczących załącznika I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych

4.

Acta Derm Venereol 2004; 84: 291–295, Magnus LINDBERG1, Monica TAMMELA2, A° sa BOSTRO¨M3, Torkel FISCHER4, Annica INEROT5, Karin SUNDBERG6 and Berit BERNE2,3

5.

„Reakcje niepożądane po użyciu kosmetyków” – Z. Hałat

6.

„Wyprysk fotoalergiczny i fototoksyczny” – R. Śpiewak

7.

Częstość występowania reakcji niepożądanych po użyciu kosmetyków wśród studentek Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach” - D. Wiechuła, J. Szybiak

8.

„Adverse Reactions to cosmetics and methods of testing” - P. K. Nigam

9.

„Częstość występowania reakcji niepożądanych na kosmetyki w miejscu pracy wśród pracowników salonów kosmetycznych” – R. Śpiewak, A. Doryńska

10. „Kosmetyki jako potencjalne zagrożenie dla zdrowia” – W. Musiał 11. Regulatory Toxicology and Pharmacology 63 (2012) 409–417, P.G.M.A. Zweers a, , N.J. Gilmour b, P.A. Hepburn b, R.F. Gerritsen a, E.P. van Puijenbroek 12. Pharmacological Research 55 (2007) 455–460, Lidia Sautebin

70 |

Walidacja mycia i dezynfekcji w produkcji kosmetyków – mikrobiologiczne aspekty walidacji czyszczenia Ewelina Bartosz

Kierownik Jakości, Osoba Wykwalifikowana – QP Mikrolab sp. z o.o.

Jednym z kluczowych elementów uzyskania wysokiej jakości produktów kosmetycznych, a tym samym bezpiecznych dla konsumenta jest zapewnienie odpowiedniej higieny w procesie produkcji.

P

rawidłowo opracowane procedury czyszczenia, mycia i dezynfekcji oraz odpowiednio wykonywane czynności powinny w sposób skuteczny zmniejszać ryzyko zakażeń mikrobiologicznych w procesie wytwarzania. Uzyskujemy wtedy produkt odpowiedniej jakości, który nie naraża konsumenta na niepotrzebne ryzyko schorzeń wynikających z zakażeń drobnoustrojami.

Prawidłowy proces mycia i dezynfekcji zabezpiecza również producenta przed stratami finansowymi, gdyż nie dopuszcza do incydentów jakościowych wynikających z zakażeń, które pociągają za sobą duże straty ekonomiczne.

czucie bezpieczeństwa, że wytwarzany produkt będzie bezpieczny.

Nieodpowiednio wyczyszczone urządzenia mogą spowodować zanieczyszczenie wytwarzanego produktu, które może mieć wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie konsumentów.

Przystępując do walidacji procesu mycia i dezynfekcji należy przeanalizować stosowane w zakładzie procedury czyszczenia, sprawdzić czy proces odbywa się zgodnie z przyjętymi procedurami.

Następnym krokiem jest wyznaczenie kryteriów akceptacji, czyli limitów zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni urządzeń.

Limity powinny być osiągalne i możliwe do weryfikacji.

W celu potwierdzenia, że procedura mycia i dezynfekcji została prawidłowo zwalidowana należy przeprowadzić 3 kolejne operacje czyszczenia zgodnie ze stosowaną procedurą i wykazać ich skuteczność.

Wybór środków dezynfekcyjnych Przy doborze warunków mycia i dezynfekcji, ustalaniu odpowiedniego środka, jego stężenia oraz czasu kontaktu detergentu z czyszczoną powierzchnią warto odwołać się do zaleceń producenta środków dezynfekcyjnych. Ważne jest aby stosować środki o wykazanej skuteczności biobójczej. Producenci produktów kosmetycznych stosujący środki dezynfekcyjne do czyszczenia powierzchni oraz urządzeń produkcyjnych powinni mieć pewność, że stosowane przez nich preparaty oraz procedury czyszczenia są odpowiednie do zapewnienia wymaganej higieny w warunkach produkcyjnych.

Należy zwrócić szczególną uwagę na roztwory użytkowe środków dezynfekcyjnych, które przygotowuje się z koncentratów i dopuszcza się ich przechowywanie. W tym przypadku producent winien zwalidować skuteczność roztworów użytkowych wobec własnego środowiska produkcyjnego, a okres przechowywania (trwałości) ustalić w oparciu o odpowiednie badania laboratoryjne.

Pobieranie próbek i metody oznaczania zanieczyszczenia mikrobiologicznego Ważne jest, aby określić miejsca poboru próbek do badań, które będą uwzględniały miejsca krytyczne dla procesu czyszczenia, takie jak: miejsca trudne do czyszczenia, miejsca, w których gromadzi się produkt, popłuczyny lub wilgoć, miejsca w których drobnoustroje mogłyby się namnażać podczas produkcji. Przede wszystkim walidacji podlegają te powierzchnie urządzeń, które mają bezpośredni kontakt z produktem.

Z wytypowanych miejsc poboru próbek do badań mikrobiologicznych pobrać można próbki następującymi metodami: • Metodą wymazów – badanie polega na wykonaniu wymazu z określonej powierzchni badanej przy pomocy jałowej wymazówki, a następnie wykonania analizy pobranego wymazu poprzez filtrację membranową lub posiew bezpośredni na podłoże agarowe. Po określonym czasie i w określonych warunkach inkubacji oblicza się kolonie wyrosłe na płytkach.

Metodę wymazów można zastosować do pobierania próbek do badań mikrobiologicznych z miejsc trudno dostępnych, o niewielkich powierzchniach, z których nie można pobrać próbek metodą odciskową, np. zawory, króćce, uszczelki, połączenia spawane, itp.

• Metodą kontaktową – badanie polega na pobraniu z badanej powierzchni (większej niż 25 cm2) odcisku przy pomocy płytek kontaktowych z podłożem agarowym o menisku wypukłym, a następnie inkubacji płytek w odpowiednich warunkach. Po inkubacji zlicza się wyrosłe na płytce kolonie. Powierzchnia, z której pobierane są próbki metodą kontaktową powinna być płaska, gładka i sucha.

Walidacja czyszczenia Wytyczne Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP) wymagają przedstawienia dowodu, że stosowane procedury czyszczenia urządzeń i pomieszczeń produkcyjnych są skuteczne i nie stwarzają ryzyka dla jakości produktu. Takim dowodem jest przeprowadzenie walidacji, a więc działań mających na celu potwierdzenie w sposób udokumentowany i zgodny z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania, że stosowane procedury, preparaty, urządzenia i czynności dają zaplanowane wyniki, a tym samym zapewniają wymaganą jakość produkcji.

Zwalidowana i odpowiednio udokumentowana procedura czyszczenia daje pewność, że stosowane warunki mycia i dezynfekcji oraz środki dezynfekcyjne są skuteczne, a tym samym pomieszczenia oraz urządzenia produkcyjne spełniają wymogi odpowiedniej czystości mikrobiologicznej. Daje to producentowi po-

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

71

Metoda ta może służyć do pobrania próbek z płaskich powierzchni wewnętrznych zbiorników, pokryw, itp.

• Metodą popłuczyn – badanie polega na pobraniu próbki o określonej objętości poprzez pobranie próbki wody z ostatniego płukania powierzchni urządzenia lub przepłukanie urządzenia jałowym rozcieńczalnikiem lub wodą, a następnie wykonanie filtracji membranowej lub posiewu na podłoże agarowe pobranych popłuczyn. Po określonym czasie inkubacji płytek z podłożem agarowym zlicza się wyrosłe kolonie.

Metodą popłuczyn można poprać próbki do badań z miejsc trudno dostępnych, do których nie mamy bezpośredniego dostępu, np. zagięcia rur, przewody, duże zbiorniki

które czeka na mycie – sprzyja to rozwojowi i namnażaniu się drobnoustrojów • Sposobu zabezpieczenia urządzenia podczas przechowywania przed czyszczeniem • Warunków, sposobu i czasu przechowywania czystego urządzenia przed użyciem do produkcji – urządzenie musi być przechowywane w stanie suchym, niedopuszczalne jest przechowywanie i używanie urządzenia, w którym pojawia się stojąca woda

Powtórna walidacja Wprowadzenie zmian w sposobie czyszczenia, które mogą wpłynąć na skuteczność procesu czyszczenia wymagają przeprowadzenia ponownej walidacji. Zmianami takimi mogą być m.in.: • Zmiana środka dezynfekcyjnego lub jego stężenia • Zmiana czasu kontaktu preparatu z powierzchnią poddawaną czyszczeniu • Zmiana temperatury stosowanego roztworu

Ocena wyników walidacji Po przeprowadzeniu badań mikrobiologicznych próbek pobranych z urządzeń porównuje się wyniki z ustalonymi kryteriami akceptacji – limitami zanieczyszczenia mikrobiologicznego badanych powierzchni. W przypadku uzyskania odpowiednich wyników badań walidacyjnych, zgodnych z kryterium akceptacji i potwierdzenia skuteczności stosowanych procedur mycia i dezynfekcji proces czyszczenia można uznać za właściwy i zwalidowany.

Natomiast w przypadku, gdy badania walidacyjne wykażą, że proces czyszczenia jest nieskuteczny i nie uzyskano wymaganych wyników badań niezbędne jest wprowadzenie zmian do przyjętej procedury mycia i powtórne wykonanie badań walidacyjnych dla trzech następujących po sobie procesów czyszczenia.

Przy nieodpowiedniej procedurze mycia i dezynfekcji konieczna może być zmiana środków myjących i dezynfekujących, stosowanych stężeń, czasu kontaktu lub temperatury stosowanego roztworu środka, częstotliwość mycia.

Walidacja procesu mycia i dezynfekcji ma nam pomóc ustalić czy procedura czyszczenia oraz przechowywanie urządzenia po czyszczeniu nie sprzyja rozwojowi drobnoustrojów.

Bardzo ważne jest określenie: • Warunków i czasu przechowywania urządzeń po produkcji – niedopuszczalne jest pozostawianie stojącej wody w urządzeniu,

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Niezależnie od wykonania oraz uzyskania dobrych wyników walidacji czyszczenia, potwierdzających skuteczność stosowanych procedur, czystość urządzeń i pomieszczeń produkcyjnych powinna również podlegać regularnemu monitorowaniu.

Walidacja mycia i dezynfekcji jest wymagana przez Dobrą Praktykę Wytwarzania w celu utrzymania odpowiedniej higieny urządzeń i pomieszczeń produkcyjnych, a w związku z tym zapobiegania kontaminacji surowców, produktów i innych materiałów.

Walidacja ma na celu udowodnienie, że procesy czyszczenia są powtarzalne i nie stwarzają zagrożenia dla produkcji. Informacje uzyskane podczas walidacji dają możliwość zidentyfikowania potencjalnych problemów, a przede wszystkim zwiększenie zaufania do produkcji bezpiecznych produktów o wysokiej jakości.

Czystość środowiska produkcyjnego, urządzeń i stosowanych materiałów ma bardzo duże znaczenie dla jakości produktu końcowego. Przeprowadzona walidacja procesów czyszczenia pomaga ocenić czy stosowana procedura mycia i dezynfekcji skutecznie zapobiega zakażeniom produktu.

3/2015

72 |

Wybrane trendy i rozwiązania w opakowaniach jednostkowych Opakowanie odgrywa istotną rolę na rynku i jest uważane za „cichego sprzedawcę”. Poza zabezpieczeniem produktu przed wpływem środowiska zewnętrznego, opakowania muszą odpowiadać aktualnym trendom, aby przyciągnąć uwagę i zainteresować opakowanym wyrobem konsumentów. Opakowanie jest też najważniejszym czynnikiem, w miejscu sprzedaży, wpływającym na konsumenta w procesie podejmowania decyzji o zakupie. 1, 2

Ryszard Cierpiszewski

Katedra Towaroznawstwa i Ekologii Produktów Przemysłowych, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Z

decydowaną większość opakowań wykorzystuje się w przemyśle spożywczym, następną kategorią są opakowania artykułów przemysłowych, opakowania do leków i opakowania do kosmetyków. Opakowania do kosmetyków stanowią wartościowo około 5% wszystkich produkowanych opakowań.3 Na rozwój opakowań i wielkość ich produkcji wpływa wiele czynników, które mogą się szybko zmieniać, ale niekiedy mogą trwać niezmienianie przez wiele lat. Najważniejszym czynnikiem, który decyduje o sprzedaży opakowań, jest rozwój gospodarki, wpływający nie tylko na wielkość produkcji, ale stwarzający również odpowiedni klimat do doskonalenia opakowań i finansowania badań materiałów opakowaniowych.4 Przewidywane kierunki rozwoju opakowań można znaleźć w wielu publikacjach. Różnią się one szczegółowością oraz zakresem analizowanego obszaru np. dotyczą wszystkich opakowań, tylko opakowań jednostkowych, tylko opakowań do wyrobów żywnościowych itp. Ciekawe opracowanie stanowi praca Olsmats i Kaivo-oja5, w której główne kierunki rozwoju opakowań zostały zaproponowane w oparciu o analizę raportu CSIRO (The Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation). We wspomnianym raporcie wyodrębniono pięć tzw. megatrendów, które prawdopodobnie będą kształtowały sposób życia w ciągu najbliższych lat. Megatrendy wyznaczono na podstawie analizy aktywności gospodarczej, zmian społecznych i środowiskowych oraz wymagań, jakie społeczeństwa stawiają przed nauką i gospodarką.6 Wyznaczone megatrendy nazwano: • Świat ograniczonych zasobów.

• Personalizacja usług.

• Urbanizacja i zwiększona mobilności.

• Zmiany demograficzne.

• e-Świat.

Czynnikiem, który wymaga podkreślenia, są zmiany demograficzne. W krajach rozwijających się większość społeczeństwa stanowią ludzie młodzi, a w krajach rozwiniętych zwiększa się udział osób starszych. Ze względu na swoje potrzeby mają oni inne oczekiwania i wymagania wobec opakowań. Duże znaczenie przypisuje się problemom związanym z zagospodarowaniem zużytych opakowań oraz zmniejszeniem obciążeń środowiska przez opakowania. Wielu autorów uważa, że trend ten będzie nabierał coraz większego znaczenia i w istotny sposób kształtował gospodarkę opakowaniami w przyszłości.

Według raportu „Cosmetics Packaging Market Forecast 20152025” produkcja opakowań dla wyrobów kosmetycznych będzie, w następnych dziesięciu latach, stale wzrastała. Głównym czynnikiem decydującym o rozwoju opakowań do kosmetyków jest rosnąca skłonność dbania o wygląd wśród społeczeństw w gospodarkach wschodzących, które dysponują coraz wyższymi dochodami. Z kolei starzenie się ludności w wielu krajach sugeruje zwiększenie popytu na produkty kosmetyczne anti-aging, jak również bardziej przyjazne dla użytkownika opakowania kosmetyków. Raport zwraca także uwagę, że wśród mężczyzn rośnie świadomość konieczności dbania o wygląd, co jest czynnikiem rozwoju rynku męskich kosmetyków pielęgnacyjnych. Ponadto zmiana stylu życia, zostawiająca coraz mniej wolnego czasu, wymaga łatwych do manipulacji opakowań do kosmetyków.7 Rynek opakowań kosmetyków staje też przed problemami mogącymi go ograniczyć. Słaba sytuacja gospodarcza w niektórych państwach, stanowiących główne rynki opakowań, blokuje potencjał ich wzrostu w najbliższej przyszłości. Raport zwraca również uwagę, że zwiększenie nacisku na tzw. „sustainability” opakowań może stwarzać problemy dla niektórych producentów opakowań do wyrobów kosmetycznych.

Podobne czynniki rozwoju opakowań w sektorze produktów kosmetycznych i higieny osobistej można znaleźć w pracy Butler’a, który za kluczowe uznał konieczność orientacji opakowania wokół produktów mających na celu: poprawę jakości życia, dostarczających rozwiązań anti-aging oraz spełniających wymagania młod-

W każdej z poszczególnych grup wyodrębniono szereg czynników, które stymulują zmiany w gospodarce opakowaniowej. Na przykład zwrócono uwagę na zmiany społeczne oraz zmiany stylu życia konsumentów, które wpływają na ich decyzje zakupowe.

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Fot.: Easysnap

73

Rys. 1. Zasada działania szaszetki „Easysnap”

szych konsumentów (szczególnie w odniesieniu do perfum lub nowych zapachów).8

Fot. RPC Group

Opakowania i ich elementy ułatwiające korzystanie z produktu Jak wspomniano powyżej, współczesny styl życia powoduje, że konsumenci poszukują opakowań łatwych w obsłudze i wygodnych do przenoszenia. Mniejsze, lżejsze i prostsze do otwarcia opakowanie sprawia, że łatwiej wykorzystać dany produkt.

W nurt ten wpisuje się nowy system saszetek zawierających niewielką ilość produktu, które można otworzyć jedną ręką. Rozwiązanie ma formę kwadratowej saszetki z odpowiednim nacięciem w środkowej części, umożliwiające kontrolowane dozowanie płynu.

Wystarczy, że saszetka zostanie zgięta na pół, a produkt wypływa z opakowania (rys. 1.). Saszetka „Easysnap” została opracowana w celu zastąpienia elastycznych saszetek, tubek zawierających jednorazowe dawki, małych buteleczek, kubków itp. stosowanych do żywność i produktów higieny osobistej.9 Innym ciekawym rozwiązaniem z tego zakresu są pompki dozujące z plombą zabezpieczającą nosek dozownika, która musi być złamana, aby można był wykorzystać produkt. Pompka jest wyposażona w blokadę zapobiegającą przypadkowym naciśnięciom. Warto wspomnieć, że dozownik nie zawiera żadnych metalowych elementów, co jest ważne w przypadku produktów, które nie powinny się kontaktować z metalami.10 Proponowane są również dozowniki Twist up typu „airless”, które zapewniają bardzo dobrą funkcjonalność a jednocześnie umożliwiają czyste dozowanie i skuteczną ochronę produktu (rys. 2.).

Górną część pojemnika obraca się przesuwając końcówkę dozującą, co pozwala na szybki i wygodny dostęp do produktu oraz dokładne dozowanie. Technologia „airless” pomaga zachować w niezmienionym stanie składniki produktów, zapobiegając niekorzystnemu wpływowi tlenu zawartego w powietrzu. Przekłada się to na dłuższą skuteczność opakowanego preparatu.11

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rys. 2.

Opakowania z dozownikiem Twist up typu „airless”

Z innych ciekawych rozwiązań można wymienić licznik dawek, zakrętkę z minutnikiem i nakrętkę z alarmem. Zakrętka z minutnikiem proponowana jest jako zamknięcie dla wody butelkowanej.

Z zakrętki, co godzinę wyskakuje chorągiewka mająca sugerować, że przyszedł czas na wypicie kolejnej szklanki wody. Oparte o podobną filozofię jest rozwiązanie firmy Nestle nazwane „Alarm Cap”, które jest zaawansowaną technicznie nakrętkę do słoika z kawą.

W nakrętce umieszczony jest alarm dźwiękowy połączony ze świecącą diodą LED. Ponieważ wyłączenie alarmu jest możliwe dopiero po odkręceniu nakrętki, firma ma nadzieję, że takie działanie zachęci użytkownika do skorzystania z oferowanego w słoiku napoju.12 Kolejnym rozwiązaniem jest licznik dawek, który pozwala użytkownikom inhalatorów ciśnieniowych na łatwe obserwowanie, ile razy skorzystano z leku i kiedy produkt w opakowaniu zostanie zużyty. Wskaźnik jest dostępny do inhalatorów, ale może być także stosowany w dozownikach aerozoli. 13 Interesujący dozownik zastosowano w opakowaniu płynu przeznaczonego do mycia rąk w warsztatach np. samochodowych

3/2015

74 | W konstrukcji opakowania Tetra Rex korzystano wyłącznie z surowców odnawialnych pochodzenia roślinnego. Zarówno polietylen o niskiej gęstości, który stosowany jest w postaci folii, jak i polietylen wysokiej gęstości używany w zamknięciach, produkowane są z trzciny cukrowej. Papier stosowany w tych opakowaniach posiada certyfikat Forest Stewardship Council. Z kolei łatwe segregowanie odpadów ma umożliwiać karton Tetra top z odrywaną górną częścią. Opakowanie zaprojektowano tak, aby ułatwić selektywną zbiórkę i recykling. Takie podejście jest jak najbardziej zgodne z danymi wskazującymi, że 43% mieszkańców polskich miast preferuje produkty ekologiczne. Jednym ze sposobów na dotarcie do tej grupy konsumentów jest oferowanie rozwiązań ułatwiających im prowadzenie ekologicznego trybu życia.17 Kolejnym kierunkiem działania proekologicznego jest zmniejszenie masy opakowania. Jeden z dostawców PET (Siedel) zaproponował butelki do wody mineralnej, któreych zastosowanie prowadzi do osiągnięcia znacznych oszczędności. Proponowane butelki mimo, że mają bardzo małą masę, są trwałe i wytrzymałe. Półlitrowa butelka RightWeight o masie zaledwie 7,95 grama wytrzymuje obciążenie 33 kilogramów. Dzięki dużej wytrzymałości nie sprawia problemów podczas wykorzystania przez konsumenta. Butelka waży o 34% mniej niż przeciętna butelka w handlu oraz ma o 32% więk-

Fot. Studio One Eleven

(rys. 3.). Opakowanie wyposażono w pomysłowe, nowe zamknięcie disc-top. Jest to unikalna konstrukcja, w której umieszczono dozownik na spodzie opakowania. Użytkownik może dozować płyn poprzez naciśnięcie butelki na jej dolnym rogu. 14

szą odporność na nacisk od najlżejszej butelki handlowej.18 Firma Henkel Beauty Care dla marki Fa zaproponowała nową puszkę aluminiową (rys. 4.). Oryginalne opakowanie, którego produkcję rozpoczęto w 2014 roku, zastępuje standardową aluminiową puszkę aerozolu marki Fa, zawiera 25% materiału z recyklingu i jest o 11% od niej lżejsze. Najnowsze rozwiązanie zawiera porównywalny udział materiału z recyklingu, ale opakowanie jest o 15% lżejszy niż standardowe aluminiowy pojemnik do aerozolu.19

Rys. 3. Opakowanie produktu przeznaczonego do mycia rąk w warsztatach

Fot. Ball Packaging Europe

Jak wspomniano wcześniej, konsumenci są coraz bardziej świadomi globalnych problemów środowiskowych i zmieniają swoje zwyczaje zakupowe. Konsumenci aktywnie poszukują semiotycznych znaków na opakowaniu, mających świadczyć o „zielonym sumieniu” producenta. Informacja o zaangażowaniu producenta w zrównoważony rozwój może być przekazywana w odpowiedni sposób na opakowaniu. Takie działanie może być kluczem do przyciągnięcia i utrzymania klientów. Wydaje się bowiem, że zrównoważony rozwój jest już nie tylko dodatkową opcją, ale niezbędnym elementem przyszłego planowania biznesu w przemyśle opakowaniowym.

Poniżej przedstawiono kilka rozwiązań, których istotą jest zmniejszenie wpływu proponowanych opakowań na środowisko.

Firma BarrCoat AB proponuje folię opakowaniową nazwaną CaiLar® wykonaną ze skrobi i gliny. Materiał, przeznaczony do powlekania papieru i tektury, jest odporny na wilgoć. Jeżeli rozwiązanie zostanie zaakceptowane przez producentów i klientów, może być jedną z metod ograniczenia uzależnienia producentów opakowań od tworzyw pochodzących z przerobu surowców petrochemicznych.15 Na znaczeniu zyskują opakowania wytwarzane z biotworzyw, szczególnie w regionach o szybkim tempie rozwoju gospodarczego, które poszukują efektywnych i przyjaznych dla środowiska opakowań. Uważa się, że rynek biotworzyw będzie rósł w najbliższych latach średnio o 20% rocznie.16 Przykładem opakowania wykorzystującego taki rodzaj tworzywa jest pudełko tekturowe firmy Elopak, w którym zastosowano polietylen pochodzenia biologicznego. Jest to pierwsze opakowanie tego typu w Europie. Tekturowy pojemnik na napoje składa się w 75% z tektury nadającej się do odzysku i polietylenu ze źródeł odnawialnych, co oznacza, że istnieje szansa na 100% recykling. Również firma TetraPack proponuje opakowanie kartonowe do żywności składające się w całości z surowców odnawialnych pochodzenia roślinnego. W tym przypadku wprowadzono także zamknięcia z polietylenu wysokiej gęstości uzyskiwanego z trzciny cukrowej. Firma uważa, że zwiększenie ilości surowców odnawialnych w opakowaniach jest nie tylko dobre dla środowiska, ale również przyniesie wymierne korzyści jej klientom17.

Rys. 4. Lżejsze puszki aluminiowe dezodorantów Fa od Ball Packaging Europe

Firma Vogue Intl. produkująca preparaty do pielęgnacji włosów wprowadziła cieńsze etykiety dla swoich butelek, co pozwoliło na zmniejszenie wpływu na środowisko opakowania o 26% do 34% w kategorii zużycia surowców kopalnych, zużycia wody, energii, emisji gazów cieplarnianych i odpadów wytwarzanych (rys. 5.).20 Zaprezentowano również pierwsze na świecie innowacyjne puszki „SteeloCare” (Lanico), opracowane przez producenta opakowań ze stali ThyssenKrupp Rasselstein i producenta dozowników Schuler Pressen. Puszka „SteeloCare” wykonana jest z białej blachy w postaci monobloku. Puszka jest bardzo stabilna i wytrzymuje ciśnienie statyczne do 18 atmosfer. Pozwala też na bezproblemowy nadruk. Ponadto możliwy jest jej 100% recykling.21

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

76 | Podsumowanie

Fot. Vogue International

Na rozwój opakowań wpływa wiele uwarunkowań. Niektóre z nich mogą się szybko zmieniać, a inne mogą trwać przez wiele lat. Do często wymienianych należą czynniki związane ze zmianami w stylu życia konsumentów oraz z zagospodarowaniem zużytych opakowań. Przeprowadzone badania wskazują, że ten ostatni problem będzie nabierał coraz większego znaczenia i prawdopodobnie będzie w przyszłości najistotniejszym elementem kształtującym gospodarkę opakowaniami. W celu zmniejszenia wpływu na środowisko producenci opakowań wykorzystują coraz częściej surowce odnawialne i umożliwiające recykling. Stosują również odpowiednie konstrukcje opakowań pozwalające na obniżenie ich masy. Również zmiana stylu życia konsumentów i jej wpływ na opakowania jest zagadnieniem bardzo szerokim. Jednym z jej przejawów jest wprowadzanie opakowań łatwych w użytkowaniu i oszczędzających czas konsumenta.

Rys. 5. Butelki z cieńszymi etykietami

1

Korzeniowski A., Ankiel-Homa M., Czaja-Jagielska N., 2011, Innowacje w opakowalnictwie, Wyd. UEP, Poznań 2011

2

Jerzyk, E., Design opakowania i jego elementy w procesie podejmowania decyzji zakupowych, Marketing i Rynek 04/2014

3

Wasiak, W., Przemysł i rynek opakowań w Polsce (w ujęciu makro), w Przemysł i rynek opakowań w Polsce, 54-61, Warszawa 2009

4

WPO, 2009, Market Statistics and Future Trends in Global Packaging, WPO – World Packaging Organisation/PIRA International Ltda, www.worldpackaging.org (10.04.2012)

5

Olsmats, C., Kaivo-oja, J., 2014, European packaging industry foresight study—identifying globar drivers and driven packaging industry implications of the globar megatrends, Eur J Futures Res, 2, 39-49

6

Hajkowicz, S., Moody, J., 2010, Our future world. An analysis of global trends, shocks and scenarios, CSIRO, Canberra.

7

Cosmetics Packaging Market Forecast 2015-2025, - Report Details, NEW YORK, July 6, 2015, http://www.prnewswire.com

8

Butler P., 2008, Smart Packaging in the Health, Beauty and Personal Care Sectors, ed. Kerry, J., Butler, P., Smart Packaging Technologies for Fast Moving Consumer Goods, John Wiley & Sons, Ltd

9

Mohan, A. M., 2015, Ipack-Ima: One-hand opening sachets are a snap, Packaging World, 22 May 2015

10

Budnicka, L., 2014, Nowości firmy Arexim Packaging, Opakowanie, 9, 64-65

11

http://www.worldpressonline.com/PressRelease/innowacja-w-konstrukcjidozownik%C3%B3w-26663.html

12

Anonim 2014, Potencjał tkwi w zakrętkach, Opakowanie, 7, 12

13

Anonim, 2014, Licznik dawek ułatwia dozowanie, Opakowanie, 5, 29

14

Mohan, A. M., 2015, Rocker cap speeds handwash dispensing, Packaging World, June 1, 2015

15

Anonim, 2014, CaiLar: opakowaniowa folia ze skrobi i gliny, Opakowanie, 12, 48-49

16

Anonim, 2014, Biotworzywa szanse i zagrożenia, Opakowanie, 5, 28-31

17

Anonim, 2014, Opakowanie z surowców odnawialnych to ochrona przyszłości, Opakowanie, 12, 50-52

18

http://www.sidel.com/services/packaging/packaging-and-preform-design/ sidel-rightweight

19

Mohan, A. M., 2015, Aerosol can has 15% less aluminum than standard package, Packaging World, June 21, 2015

20

Mohan, A. M., 2015, Extra-thin labels reduce haircare company’s waste, Packaging World, August 10

21

http://www.webpackaging.com/editions/household-and-cleaning-packaging/packaging-innovations/param/innovation/3135521/SteeloCare-theinnovati

22

Reynolds, P., 2015, Method strikes again, Packaging World, January 8

23

Rice, J. 2015, SkinnyPack at the head of the pack in DuPont Awards 2015, Packaging World, June 1

Ciekawa jest także propozycja jednego z liderów w dziedzinie

Fot. IPL Inc.

ekologicznego gospodarstwa domowego w USA, który wprowadził na rynek odświeżacze powietrza w wyjątkowym pojemniku z PET. W pojemniku do rozpylania odświeżacza wykorzystuje się sprężone powietrze, a nie chemiczne substancje pędne.22 Na osobne przedstawienie zasługuje pojemnik, który w tegorocznym konkursie DuPont Award uzyskał najwyższą nagrodę Diamond Award Winner (rys. 6.). Pojemnik wykonany jest z tworzywa sztucznego metodą formowania wtryskowego. Polipropylenowy pojemnik o nazwie SkinnyPack™ łączy w sobie zalety giętkich folii – ich niskiej masy, elastyczności i zdolności do nadruku, z korzyściami płynącymi ze stosowania wytrzymałych, sztywnych konstrukcji z tworzyw sztuczny. Pojemnik jest wytwarzany przez stapianie wielowarstwowej laminowanej folii (PP/nadruku/PP) oraz czterech sztywnych podpór z PP. Podpory są odpowiedzialne za otrzymanie właściwego kształtu opakowania. Jak pokazano na rys. 7 elementy graficzne mogą być wprowadzone z czterech stron pojemnika.

SkinnyPack™ podnosi nie tylko atrakcyjność opakowanego produktu, ale poprawia również jego właściwości ekologiczne, tzn. masa opakowania jest o 54,8% niższa w stosunku do masy opakowania tradycyjnego. Ponieważ jest wykonane w całości z PP, oznacza to, że jest w 100% przydatne do recyklingu. Kolejną wymienianą zaletą opakowania jest jego kształt umożliwiający układanie w stosy, dzięki czemu następuje redukcja kosztów transportu i magazynowania23

Rys. 6. SkinnyPack zwycięzca konkursu DuPont Awards 2015

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

78 |

Retro, minimalizm i neony czyli o trendach w projektowaniu opakowań kosmetycznych.

Z pewnością nikogo w branży nie trzeba przekonywać w kwestii kluczowego znaczenia opakowania, spełniającego w dzisiejszych realiach rynkowych rolę medium przy kreowaniu wizerunku firmy, a także o jego wpływie na sprzedaż produktów. Forma, kolor, grafika czy rodzaj zamknięcia, składające się na atrakcyjny wygląd są czynnikami przykuwającym uwagę konsumenta. W celu osiągnięcia sukcesu producenci mierzą się z wieloma wyzwaniami. Jednak podstawą, o którą muszą zadbać, jest osiągnięcie integralności wizerunku, nie tylko w przypadku poszczególnych serii produktowych, ale przede wszystkim w ramach kompleksowej identyfikacji służącej zachowaniu spójności wizualnej i wyróżnieniu się na tle konkurencji. Reguła ta znajduje wyraźne odbicie w wyglądzie funkcjonujących na rynku opakowań kosmetycznych.

Katarzyna Buchta, Monika Pajkert M&H Plastics

W

izualną tożsamość marki osiąga się poprzez użycie konkretnych ogniw łączących elementy w grupę np. kształt, barwa, logo. Często jednak by podkreślić indywidualność i dodatkowo wyróżnić się „na półce”, wiele firm we współpracy z producentami opakowań decyduje się na stworzenie własnego niepowtarzalnego projektu, pomimo że jest to zabieg kosztowny oraz pracochłonny, a oferta dostępnych na rynku wariantów butelek, słoików, zamknięć i tub jest bardzo szeroka. Unikatowy, charakterystyczny kształt przyciąga uwagę i zmniejsza ryzyko przypadkowych oraz celowych nawiązań do oryginału.

Nie zapomnijmy o komunikacyjnej funkcji opakowania, znajdującej odzwierciedlenie w jego wyglądzie. Może on wskazywać bezpośrednio na efekt wywołany działaniem produktu na włosach – połysk, blask, lśnienie przeniesione zostają na opakowanie.

Do tego celu wykorzystuje się całe spektrum środków: tworzywa barwione w masie na

perłowe, metaliczne, mieniące się czy brokatowe kolory, połyskujące nadruki, hot-stamping, etykiety z holograficznymi elementami, metalizowane zamknięcia i urządzenia dozujące. Zabiegi te, poza uatrakcyjnieniem wizerunku produktu, zawierają dodatkową sugestię o jego działaniu.

Dzięki konkretnym działaniom stylizacyjnym opakowanie może sygnalizować lub podkreślać przeznaczenie produktu.

Wzrastająca świadomość konsumentów w kwestiach konieczności ochrony przed szkodliwymi działaniami środowiska znajduje swoje odbicie już nie tylko w kosmetykach do pielęgnacji skóry. Nowym trendem są produkty słoneczne do ochrony, pielęgnacji i regeneracji włosów latem. Zabezpieczają one włosy przed niekorzystnym wpływem promieni UV, słonej i chlorowanej wody, wiatru czy wysokiej temperatury. Kolorystyka charakterystyczna dla serii letnich idzie w parze z różnorodnością kształtów i rodza-

3/2015

jów stosowanych opakowań. Typowymi kolorami są żółć, pomarańcz, złoto i brąz przeplatane z bielą, odcieniami niebieskiego i czernią. W przypadku produktów, których konsystencja na to pozwala, producenci chętnie sięgają po transparentne tworzywa, barwiąc je dla lepszego efektu wizualnego, lecz jednocześnie zachowując przeźroczystość (ang. tinted colour ). Ze względu na sezonowy charakter produktów oraz funkcjonalność często stosowane są mniejsze pojemności.

Wygląd opakowania może zwracać uwagę na skład kosmetyku, podkreślać promowany komponent. Kategorią, która od kilku lat systematycznie zyskuje na popularności, są produkty na bazie olejów (np. arganowego, kokosowego, migdałowego, makadamia). Wśród nich jednym z najbardziej uznanych jest należący do grupy najdroższych na świecie, zwany także ze względu na swoje pochodzenie „płynnym złotem Maroka”, olej arganowy. Zauważal-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

79

ną tendencją wśród opakowań w tej grupie kosmetyków do włosów, o ile konsystencja produktu na to pozwala, jest stosowanie butelek transparentnych, eksponujących wygląd kosmetyku - jego przejrzystość i kolor. Szlachetny i unikalny charakter, wyjątkowe działanie, a także źródło pochodzenia są dodatkowo akcentowane. Stąd niezwykła popularność złotych, brązowych i czarnych elementów kolorystycznych, które podkreślają orientalną, luksusową naturę produktu oraz odcieni błękitu będących wizytówką Maroka.

Wygląd opakowania może także zawierać elementy wskazujące na adresata produktu. Oddzielną grupę konsumencką, do której starają się dotrzeć wytwórcy i której dedykują swoje produkty, stanowią mężczyźni. W tym przypadku design na ogół nie wzbudza wątpliwości, dla kogo kosmetyk jest przeznaczony. Do konfekcjonowania używa się butelek, tubobutelek, tub oraz słoików, tych ostatnich głównie do produktów do stylizacji włosów. Przeważają funkcjonalne, łatwe w użyciu zamknięcia typu flip-top, dysk-top, a także dozownik/ atomizer. Do środków wymagających miejscowego i precyzyjnego podania stosuje się odpowiednie aplikatory - kroplomierze, kaniule. Dominują ciemne kolory: czerń, brąz, granat, grafit, zieleń oraz odcienie szarości i srebra, często w metalicznym wydaniu, połączonym z efektem matu na powierzch-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

ni. Stonowany charakter opakowania nierzadko przełamywany jest przyciągającym uwagę wyrazistym akcentem. Takim elementem może być zakrętka lub dozownik albo też część grafiki (intensywny kolor/połysk).

Z założenia projekt powinien być prosty, nowoczesny, techniczny, wyraźny i czytelny, nadruk zaś często ogranicza się do jednego, dwóch kolorów. Dzięki zastosowaniu powyższych schematów, produkty są trafnie definiowane, perfekcyjnie wpisują się w swoją grupę, konsekwencją czego jest ich bezbłędna i momentalna wizualna identyfikacja przez klienta, a wspomniane powyżej indywidualne, przyciągające wzrok i skupiające uwagę elementy, mają za zadanie wyróżnić konkretną markę na tle konkurencji.

Cechami współczesnego designu opakowań kosmetycznych, które poniekąd nadrzędnie łączą poszczególne nurty, są oszczędność i prostota formy, często idące w parze z minimalizmem graficznym i technicznymi asocjacjami. Charakterystyczne jest ograniczenie ilości stosowanych kolorów, czytelny kształt czcionek i wyraziste rozmieszczenie elementów grafiki. Nadają one produktowi czysty, profesjonalny, nowoczesny i budzący zaufanie wygląd.

Niejako w opozycji do powyższego znajduje się trend nawiązujący się do tradycji, dawnych receptur i naturalnych, od wieków uznanych składników. Retro kształty butelek i zamknięć oraz kolory – bursztynowe brązy i

3/2015

butelkowe zielenie - budzą asocjacje ze szklanymi opakowaniami sprzed lat.

Innym źródłem inspiracji dla projektantów stał się ostatnio, czerpiący z barwnych lat 80-tych, świat mody. Rezultatem jest trend „neonowy”. Technologia w pełni służy projektom, pomagając uzyskać spektakularne efekty. Krzykliwe, jaskrawe kolory, żywe i kontrastujące zestawienia, rzucające się w oczy opakowania lub ich elementy, przykuwają uwagę klientów, są świeże, radosne, nowoczesne i trendy.

Reasumując, na rynku zaobserwować można szereg trendów, z których jedynie kilka zostało powyżej wspomnianych, jednak trendem głównym, będącym niejako podstawą dla rozwoju pozostałych, jest wysoka jakość. Klasa opakowania, zamknięcia, urządzenia dozującego, nadruku czy etykiety świadczą o zawartości, mają za zadanie zaznaczyć, iż sam produkt jest równie dobry.

Natomiast w dzisiejszych realiach skuteczny i fajnie opakowany kosmetyk, to zdecydowanie za mało by odnieść sukces rynkowy. Fakt ten stawia przed producentami wciąż nowe wyzwania i aby wygrać, będą zmuszeni nieustannie zaskakiwać kreatywnością, pomysłowością i innowacyjnością.

M&H Group London Road, Beccles, Suffolk, England NR34 8TS Tel.: +44 (0) 1502 715518 Fax: +44 (0) 1502 717115 email: marketing@mhplastics.com web: www.mhplastics.com

80

Zabiegi dla środowiska Opakowania po kosmetykach zgodnie z prawem

W dzisiejszych czasach nie możemy narzekać na brak towarów na półkach sklepowych. Ogrom działów i produktów może czasem przytłaczać. Jednocześnie trudno sobie wyobrazić, aby czegoś mogło zabraknąć. Konsumenci chcą jeść najlepsze produkty, kupować ładne rzeczy, wyglądać jak najlepiej. Przemysł kosmetyczny również musi nadążać za zmieniającymi się stale trendami.

Beata Markolt

Specjalista ds. ochrony środowiska Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A.

Błażej Fidziński

Specjalista ds. Recyklingu i Edukacji Ekologicznej Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A.

P

ierwszą rzeczą, którą widzimy podczas zakupu kosmetyku jest jego opakowanie. Może to być np. słoiczek, tubka, kartonik. Często to ono decyduje o dokonywanych przez nas wyborach. Dlatego, szczególnie w tej branży, opakowanie odgrywa ogromną rolę. Pudełeczko z kremem służy nie tylko do zabezpieczenia produktu, ale także jego prezentacji. Do tego dochodzą względy funkcjonalne, takie jak: odpowiedni sposób przechowywania, otwierania, czy używania, ponadto dochodzą kwestie środowiskowe.

To właśnie te aspekty często spędzają sen z powiek producentom kosmetyków, gdyż, aby je zrozumieć i zrealizować, należy zapo-

znać się z niełatwymi przepisami dotyczącymi m.in. gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.

Stan prawny

wania z odpadami, to znaczy w pierwszej kolejności zapobieganie powstawaniu odpadów opakowaniowych, kolejno: wielokrotne użycie opakowań, recykling oraz inne formy odzysku tych odpadów.

Źródłem przepisów dotyczących gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi są akty prawne Unii Europejskiej. Podstawowym dokumentem dotyczący tej tematyki jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62 WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Jej głównym założeniem jest działanie zgodnie z hierarchią postępo-

Dyrektywa zobowiązała wszystkie kraje ówczesnej Wspólnoty do uzyskania, do roku 2001, odpowiednich poziomów odzysku odpadów opakowaniowych. Ustalony dyrektywą poziom recyklingu odpadów opakowaniowych wynosił minimum 25%, przy czym Polska miała go osiągnąć do roku 2007. W roku 2004 Parlament Europejski uchwalił nowelizującą Dyrektywę 2004/12 EC w sprawie opakowań

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

81

i odpadów opakowaniowych, która wprowadziła obowiązek uzyskania przez Polskę w roku 2014 wyższych poziomów: odzysku odpadów opakowaniowych - min. 60% a recyklingu - min.

55%. Unijne przepisy dotyczące opakowań zostały wdrożone do polskiego prawa w roku 2001, poprzez dwie ustawy: ustawę z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 2001 r., Nr 63, poz. 638) oraz ustawę z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (tj. Dz.U. z 2007 r., Nr 90, poz. 607 ze zm.). Dzisiaj możemy mówić już tylko o jednym akcie ustawodawczym w tym zakresie, tzn. o ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. 2013 poz. 888), która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2014 r. i zmodyfikowała dotychczasowy system. Celem nowelizacji było jego uszczelnienie tak, aby Polska miała szansę osiągnąć wspomniane wyżej poziomy odzysku i recyklingu.

Opakowania według prawa Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w art. 3 pkt 1 definiuje funkcje opakowania jako: „wyrób, w tym wyrób bezzwrotny, wykonany z jakiegokolwiek materiału, przeznaczony do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji produktów, od surowców do towarów przetworzonych”. Ponadto przepisy w art. 5 precyzują, że ustawę stosuje się do wszystkich opakowań, niezależnie od materiału z jakiego zostały zrobione. Ustawodawca – za dyrektywą z 2004 roku – wprowadza też dodatkowe kryteria, na których opiera się definicja opakowania. W związku z tym za opakowanie uważa się również: „wyrób spełniający funkcje opakowania (…), z wyłączeniem wyrobu, którego wszystkie elementy są

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

reklama

82

przeznaczone do wspólnego użycia, spożycia lub usunięcia, stanowiącego integralną część produktu oraz niezbędnego do przechowywania, utrzymywania lub zabezpieczania produktu w całym cyklu i okresie jego funkcjonowania”; „część składową opakowania oraz złączony z opakowaniem element pomocniczy (...), z wyłączeniem elementu stanowiącego integralną część produktu, który jest przeznaczony do wspólnego użycia lub usunięcia”; „wyroby wytworzone i przeznaczone do wypełnienia w punkcie sprzedaży oraz wyroby jednorazowego użytku sprzedane, wypełnione lub wytworzone lub przeznaczone do wypełnienia w punkcie sprzedaży (…)”.

W związku z tym, że powyższe definicje oraz kryteria są dosyć skomplikowane, powstało Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2013 r. w sprawie przykładowego wykazu wyrobów, które uznaje się albo nie uznaje się za opakowanie ((Dz.U. 2013 poz. 1274). Dzięki niemu przedsiębiorcy mają mniejszy problem z rozróżnieniem, co jest opakowaniem, a co nie. Rozporządzenie to jest ilustracją wspomnianych kryteriów, a więc pewnym wyznacznikiem w przypadku newralgicznych przykładów opakowań, co przyczynia się do poprawnego klasyfikowania opakowań.

Praktyczne podejście do opakowań Konkurencja na rynku, także kosmetycznym, jest coraz większa. Producenci prześcigają się w pomysłach na ciekawie wyglądające opakowania. Warto jednak mieć na uwadze, że przepisy unijne jasno wskazują, że należy ograniczać do niezbędnego minimum objętość i masę opakowań. W związku z tym już na etapie projektowania produktu powinno się rozważyć sposób jego opakowania. Na samym początku cyklu życia produktu należy zaznajomić się z definicją opakowania i prześledzić wspomniane rozporządzenie. I tak np. w wykazie jako część składowa opakowania, spełniająca funkcję opakowania, widnieje szczoteczka do nakładania tuszu do rzęs, stanowiąca część zamknięcia opakowania. Idąc tym tropem, opakowaniem na pewno będzie także pudełko z cieniami do powiek czy opakowanie pudru.

Jak w każdej branży, również i w kosmetycznej, przedsiębiorca musi zwracać uwagę na logistykę dystrybucji swoich produktów, czyli zadbać m.in. o ich bezpieczne przechowywanie i ekonomiczny

transport. Aby spełnić przytoczone kryteria stosuje się kolejne opakowania. W związku z tym ustawodawca określił trzy kategorie opakowań: jednostkowe, zbiorcze i transportowe. Jak to wygląda w praktyce? Dla przykładu: producent pakuje krem w plastikowe pudełeczko z przykrywką, które zostanie włożone w kartonik, a całość znajdzie się w folii termokurczliwej.

W tym przypadku mówimy o opakowaniach jednostkowych. Innymi mogą być np. plastikowe opakowania szamponów, żelów, tubek czy płynów do kąpieli. Opakowania zbiorcze są wielokrotnością opakowań jednostkowych. Są to zazwyczaj zbiorcze kartony (czy plastikowe skrzynki), w których towar przekazuje się do dalszej dystrybucji.

Opakowania zbiorcze można umieścić na opakowaniach transportowych – najczęściej paletach (zarówno drewnianych, jak i plastikowych, czy kartonowych). Pamiętajmy jednak, iż w przypadku paletowania towaru opakowaniem jest także narożnik kartonowy, przekładka kartonowa, folia strecz, taśma klejąca, zszywki, taśmy spinające i każdy inny element pomocniczy spełniający funkcję opakowania.

Na kogo nałożone są obowiązki wynikające z ustawy?

Przepisy wspomnianej ustawy z 2013 roku dotyczą m.in. wprowadzających opakowania, wprowadzających produkty w opakowaniach oraz organizacji odzysku opakowań.

Wprowadzającym opakowania są przede wszystkim producenci pustych opakowań oraz sprowadzający puste opakowania z zagranicy. Firmy, które wytwarzają wspomniane tubki, słoiczki, pudełeczka,

3/2015

dalej sprzedają swoje produkty na przykład producentom kosmetyków. Fakt produkowania pustych opakowań wymaga jedynie złożenia sprawozdania informacyjnego tzw. OPAK-1 – sprawozdanie o masie opakowań wytworzonych. Podobnie sytuacja wygląda u importera lub wewnątrzwspólnotowo nabywającego puste opakowania. Jednak tutaj sprawozdanie składa się na innym formularzu, tzw. OPAK-2 sprawozdanie o masie opakowań pustych przywiezionych spoza Polski.

Natomiast zupełnie inne obowiązki dotyczą wprowadzającego produkty w opakowaniach. Kluczowe pytanie brzmi: kiedy następuje wprowadzenie i na czym ono polega? Przypadki te dość klarownie opisuje ustawodawca. Wprowadzający produkty w opakowaniach to przedsiębiorca wykonujący „(...) działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu produktów w opakowaniach, w szczególności: a) wprowadzającego do obrotu produkty w opakowaniach pod własnym oznaczeniem, rozumianym jako znak towarowy, o którym mowa w art. 120 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r., Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117, z późn. zm.), lub pod własnym imieniem i nazwiskiem lub nazwą, których wytworzenie zlecił innemu przedsiębiorcy, b) pakującego produkty wytworzone przez innego przedsiębiorcę i wprowadzającego je do obrotu, c) prowadzącego: – jednostkę lub jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500 m2 , sprzedającego produkty pakowane w tych jednost-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

83

kach, – więcej niż jedną jednostkę handlu

gospodarcza polega na produkcji lub imporcie albo wewnątrzwspólnotowym naby-

detalicznego o łącznej powierzchni handlowej powyżej 5000 m2, sprzedającego produkty pakowane w tych jednostkach.” (Źródło: Art. 8 pkt 23 ww. ustawy.)

ciu kosmetyków w opakowaniach i przekazaniu ich osobom trzecim, jest wprowadzającym produkt w opakowaniu na rynek.

Szczególne przypadki, którym należy się także przyjrzeć, to możliwa produkcja na zlecenie. Może się tak zdarzyć, że jeden przedsiębiorca zleci drugiemu, aby ten wyprodukował kosmetyk, na którym umieszczone zostanie logo lub imię i nazwisko zlecającego. Wtedy wprowadzającym do obrotu będzie ten, który zlecił produkcję.

Wobec tego decydujący jest fakt wprowadzenia do obrotu, który również został dokładnie zdefiniowany jako: „(...) odpłatne albo nieodpłatne udostępnienie opakowań lub produktów w opakowaniach po raz pierwszy na terytorium kraju w celu używania lub dystrybucji; za wprowadzenie do obrotu uważa się także: a) import opakowań, b) import produktów w opakowaniach, c) wewnątrzwspólnotowe nabycie opakowań, d) wewnątrzwspólnotowe nabycie produktów w opakowaniach – dokonywane na potrzeby wykonywanej działalności gospodarczej”. (Źródło: Art. 8 pkt 24 ww. ustawy.)

Kolejny artykuł dokładnie określa moment, w którym następuje wprowadzenie do obrotu opakowania lub produktu w opakowaniu na dzień: • ich wydania z magazynu lub przekazania osobie trzeciej, w przypadku opakowań i produktów w opakowaniach wytworzonych na terytorium kraju, • ich przywozu na terytorium kraju, • wystawienia faktury potwierdzającej odpowiednio wewnątrzwspólnotowe nabycie opakowań albo wewnątrzwspólnotowe nabycie produktów w opakowaniach”.

Reasumując, każdy, którego działalność

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Obowiązki wprowadzającego produkty w opakowaniach Główny obowiązek wprowadzającego produkty w opakowaniach jest zapisany w art. 17 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi i brzmi następująco: „Wprowadzający produkty w opakowaniach jest obowiązany zapewniać odzysk, w tym recykling odpadów opakowaniowych takiego samego rodzaju jak odpady opakowaniowe powstałe z tego samego rodzaju opakowań jak opakowania, w których wprowadził produkty”. Obowiązek zapewnienia odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych można realizować samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku opakowań. W przypadku samodzielnej próby, kiedy przedsiębiorca nie jest w stanie uzyskać wymaganych poziomów odzysku i recyklingu, należy zapłacić „podatek opakowaniowy” w formie opłaty produktowej.

Jednak nie jest to jedyny obowiązek wprowadzającego produkty w opakowaniach. Pozostałe wymagania można prześledzić na przykładzie producenta

3/2015

84 kosmetyków, który od roku wprowadza na rynek kremy w opakowaniach i nie jest świadomy, że spoczywają na nim obowiązki dotyczące opakowań.

Pierwszym podstawowym zadaniem przedsiębiorcy jest zgłoszenie faktu wprowadzania produktu w opakowaniu do marszałka województwa. Zgłoszenie powinno nastąpić poprzez zawiadomienie pisemne, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności (podstawa prawna: art. 78. 1. ww. ustawy). W zawiadomieniu należy określić nazwę i dane firmy, datę, kiedy nastąpiło pierwsze wprowadzenie produktu w opakowaniu oraz informacje o sposobie realizowania obowiązku odzysku i recyklingu opakowań oraz publicznych kampanii edukacyjnych.

Kolejny obowiązek to prowadzenie ewidencji opakowań (podstawa prawna: art. 22. 1. ww. ustawy). Istotne jest, aby w prowadzonej ewidencji posiadać infor-

ilości wprowadzonych opakowań, z podziałem na ich rodzaje w danym roku kalendarzowym i przypasowuje odpowiednie stawki opłat za nieuzyskanie wymaganych poziomów. Wynikiem sprawozdania jest

umowy z organizacją odzysku opakowań.

Współpraca daje przedsiębiorcy gwarancję działalności zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi i jest często naj-

macje o masach opakowań wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, z podziałem na frakcje: papier i tektura, tworzywo sztuczne, drewno, szkło, aluminium, stal, opakowania pozostałe (a więc opakowania, których nie można przyporządkować do pozostałych grup – juta, wełna, bawełna, ceramika, itp.), opakowania wielomateriałowe. Ewidencję należy prowadzić na bieżąco.

Następnie, w przypadku nieuzyskania odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu za lata wcześniejsze (np. producent kremów, który w poprzednim roku kalendarzowym nie dopełnił obowiązku odzysku i recyklingu), należy złożyć sprawozdanie OŚ-OP1 i wyliczyć wspomnianą opłatę produktową (podstawa prawna art. 34 ww. ustawy). Sprawozdanie przedstawia

kwota opłaty produktowej, do której należy doliczyć odsetki ustawowe w przypadku niewykonania obowiązku do dnia 15 marca roku następującego po roku kalendarzowym, którego opłata dotyczy.

Od 2014 r. pojawił się jeszcze jeden obowiązek, jakim jest prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych, których celem jest podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Kampanie obejmują m.in. informowanie o prawidłowym postępowaniu z odpadami opakowaniowymi (podstawa prawna: art. 19 ww. ustawy). Obowiązek ten przedsiębiorca może spełnić w dwojaki sposób. Pierwszy to przekazanie na konto NFOŚiGW 2% wartości opakowań wprowadzonych na rynek, drugi podpisanie umowy z organizacją odzysku opakowań.

bardziej ekonomiczna z punktu widzenia właściciela firmy. Po podpisaniu umowy z organizacją odzysku opakowań, to ona realizuje w jego imieniu obowiązek odzysku i recyklingu poprzez współpracę z posiadaczami odpadów zajmującymi się selektywną zbiórką oraz recyklingiem.

Ponadto zapewnia przejęcie ustawowego obowiązku edukacji ekologicznej.

Może on zostać wykonany m.in. poprzez warsztaty dla pracowników firm, akcje edukacyjne, konkursy zachęcające do segregacji odpadów, warsztaty ekologiczne, czy wspólne opracowanie materiałów edukacyjnych. Organizacja odzysku opakowań składa w imieniu swoich klientów sprawozdanie OŚ-OP1, a dodatkowo daje możliwość udziału w organizowanych przez siebie szkoleniach oraz na bieżąco informuje o zmianach w przepisach. Współpraca z organizacją odzysku opakowań daje przedsiębiorcy komfort poczucia bezpieczeństwa. Wie, że w razie kontroli z ochrony środowiska przedstawi inspekcji ważną umowę z organizacją i wykaże się na bieżąco prowadzoną ewidencją opakowań.

Najkorzystniejszy sposób wykonania obowiązków

Ważne!

Sprawdź, czy Twoja organizacja odzysku opakowań spełnia nowe wymagania prawne zgodnie z ustawą z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. 2013 poz. 888): • posiada kapitał zakładowy 2 500 000 zł, • posiada w nazwie człon „organizacja odzysku opakowań”.

Jak już wspomniano, na przedsiębiorcach wprowadzających na rynek produkty w opakowaniach spoczywają dwa podstawowe obowiązki: • zapewnienie odzysku, w tym recyklingu odpadów opakowaniowych takiego rodzaju, jak odpady powstałe z opakowań, w których wprowadził produkty, • przeprowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych.

W związku z tym, że są to zadania często postrzegane jako skomplikowane i czasochłonne, zdecydowana większość przedsiębiorców wybiera najprostszy model wykonania obowiązku, czyli podpisanie

3/2015

Producenci kosmetyków prześcigają się nie tylko w jakości produktu, ale także w pomysłowym sposobie jego opakowania, które ma przyciągnąć do nich rzesze klientów. Odpady powstające z tych opakowań mają znaczący wpływ na środowisko. Przedsiębiorcy muszą więc zwracać uwagę na ciążące na nich obowiązki.

Troszcząc się bowiem o zabiegi kosmetyczne dla ludzi, należy także zatroszczyć się o środowisko, w którym żyjemy.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

86

artykuł sponsorowany

Jakość, która powoduje, że Twój produkt się sprzedaje, podczas gdy inni prowadzą ciągłą walkę Filozofia firmy HLP Klearfold całkowicie różni się od podejścia innych producentów opakowań. Naszym celem jest dostarczanie innowacyjnych i efektywnych rozwiązań oraz zapewnienie korzyści płynących z naszego potencjału i doświadczenia. Nie zajmujemy się sprzedażą opakowań –działania takie nie zdały egzaminu w trudnej sytuacji gospodarczej, jaką obecnie obserwujemy.

HLP Klearfold

N

auczeni wieloletnim doświadczeniem, opracowaliśmy zupełnie inne podejście do Klienta. Proces projektowania opakowań w HLP Klearfold polega na starannej analizie potrzeb naszego Kontrahenta, które dopasowujemy do naszych możliwości. Tym sposobem nasi Klienci otrzymują dokładnie to, czego poszukują – coś, co wyróżnia Ich produkt na sklepowej półce. Skupiamy się na spełnianiu potrzeb, a nie wyimaginowanych oczekiwań, dzięki czemu udaje nam się osiągnąć najlepszy stosunek wartości do ceny.

Jeden z wielu naszych zadowolonych klientów powiedział kiedyś: „Opakowanie to nie telefon komórkowy, w przypadku którego płacąc 100%, wykorzystujemy tylko 10%.

Każdy element opakowania musi nieść ze sobą wartość dodaną”.

Bez względu na to, czy projektujemy nowe opakowanie czy ulepszamy już istniejące, pracownicy HLP Klearfold dokładają

wszelkich starań, aby każdy jego element był wykorzystany w 100% poprzez zwiększanie walorów wizualnych produktu i jednoczesne niepodnoszenie kosztów jego uzyskania.

Zamiast tradycyjnego, standardowego odpowiadania na zapytania odbiorców, preferujemy aktywne podejście do naszych Klientów. Możliwość porozmawiania z ludźmi zajmującymi się pakowaniem produktów na Państwa liniach produkcyjnych zwiększa wydajność Państwa produkcji, a także naszej pracy. Udowodniono, że składane pudełka typu Soft Crease wykonywane przez HLP Klearfold obniżają koszty obsługi o co najmniej 50%, nawet jeśli są one pakowane ręcznie. Uwzględniając wszystkie wspólnie ustalone parametry, wpływamy na szybsze przygotowanie i wdrożenia naszych opakowań na Państwa linie produkcyjne. Idealne dopasowanie opakowania zmniejszy straty, koszty pracy, transportu i magazynowania, a także zwiększy efektywność, przynosząc wszystkim wymierne korzyści. Nasze zaawansowane techniki druku, do 13 kolorów w jednym przebiegu, zagwarantują Państwa produktom nową, unikatową jakość.

Produkt powinien sprzedawać się sam – taki jest nasz cel, który realizujemy poprzez zapewnienie mu innowacyjnego wyglądu.

Regionalni pracownicy HLP Klearfold to nie handlowcy, lecz doradcy. Wyróżnia ich ogromna wiedza i doświadczenie, a także możliwość komunikowania się w języku ojczystym swoich Klientów. Dzięki przedstawicielstwu w całej Europie, zawsze w pobliżu jest ktoś, kto pomoże Państwu stawić czoła wyzwaniom w zakresie opakowań. Nieważne, czy prowadzą Państwo działalność w branży kosmetycznej, pielęgnacji ciała,

3/2015

produktów konsumenckich, napojów, urządzeń technicznych czy tych związanych z żywnością - posiadamy odpowiednich ludzi, którzy doradzą jak najlepiej osiągnąć założone cele.

Jako największy i najbardziej doświadczony producent opakowań na świecie, firma HLP Klearfold ma wiele do zaoferowania: produkujemy własny materiał, wykonujemy druk litho, offset, wykorzystujemy metodę fleksografii oraz technikę sitodruku.

Naszym atutem jest nakładanie folii, wykonywanie opakowań typu Soft Crease, bigowanie, klejenie, montaż, termoformowanie, formowanie tub i narzędzi - wszystko pod jednym dachem. Opakowania, które produkujemy, posiadają certyfikaty BRC oraz ISO. Własna produkcja materiału umożliwia recyklowanie wszystkich odpadów i pozostałości konsumenckich zgodnie z naszą polityką ochrony środowiska.

Innymi słowy: HLP Klearfold, your packaging partner that thinks your way!

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

88 |

Czysta inspiracja – coraz większa rola tektury w opakowaniach produktów do pielęgnacji urody

STWORZONE SPECJALNIE DLA TWOJEGO OPAKOWANIA Adekwatnie do Twoich potrzeb, lekki karton Metsä Board wychodzi na

przeciw Twoim opakowaniowym wymaganiom. Wykonany z czystych, W produktach do pielęgnacji urody tektura prawie zawsze pełni rolę opakowania „pośredniego”. Materiał ten nie pierwotnych włókien celulozowych, spełnia najwyższe standardy bezpieczenstwa i uzyskuje dzięki temu konkurencyjną przewagę pod wzgędem efektywności, ekonomii i ekologii. metsaboard.com posiada odpowiednich właściwości zapewniających ochronę substancji płynnych, wilgotnych i sproszkowanych.

Posługiwanie się terminem „pośrednie” znacząco bagatelizuje jednak rolę opakowania zewnętrznego w atrakcyjnej prezentacji konsumentowi na poziomie wszystkich zmysłów wielu aspektów sprzedawanego produktu. Ponadto w coraz większym stopniu opakowanie zewnętrzne musi spełniać funkcję informacyjną, a także rolę etykiety i środka potwierdzającego źródło pochodzenia produktu oraz jego autentyczność.

Stanislaw Moczulski

Sales Director Poland – Metsä Board

O

becnie mamy więc do czynienia z bardzo interesującym okresem dla przedsiębiorstw w branży opakowań na produkty do pielęgnacji urody. Zawsze był to jednak segment, w którym duże znaczenie odgrywa kreatywność. Opakowanie produktu kosmetycznego lub zapachowego ma tak samo istotne znaczenie jak chroniony i prezentowany przez to opakowanie produkt. Jego zadaniem jest stworzenie otoczki prestiżu. Zakup produktów do pielęgnacji urody jest procesem zmotywowanym emocjonalnie. Można go określić jako zmysłowy rytuał odgrywający się między konsumentem a opakowaniem.

Tektura jest prawdopodobnie najbardziej wszechstronnym materiałem, jeśli chodzi o możliwość dodawania efektów specjalnych z zachowaniem efektywności kosztowej. Przy pakowaniu produktów wysokiej klasy laminowanie lub znakowanie złotą lub srebrną folią może przekształcić prosty wzorniczo produkt w artykuł o charakterze luksusowym. Przy stosowaniu tych technik najlepsze rezultaty uzyskuje się poprzez zastosowanie powlekanej tektury pudełkowej ze specjalnie wykonaną gładką powierzchnią, która zapewnia odpowiednie przyleganie nakładanego materiału.

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

89

Takie właściwości powierzchni stanowią również zaletę w przypadku umieszczania na produkcie zabezpieczeń przed fałszowaniem. Roczny przyrost w tym względzie szacuje się na ponad 15% w ciągu najbliższych pięciu lat. Potwierdzanie autentyczności produktu hologramem jest jedną z technologii stanowiących siłę napędową tego wzrostu. Aktualnie prognozuje się jednak, że dominującą rolę w tej dziedzinie będą odgrywać technologie RFID. Podróbki na rynku produktów luksusowych mają wpływ nie tylko na integralność marki, ale także na bezpieczeństwo w sytuacji, gdy konsumenci są wprowadzani w błąd poprzez brak informacji o gorszych jakościowo lub niebezpiecznych składnikach.

Kolejnym ważnym atrybutem opakowania produktów do pielęgnacji urody jest wysoki stopień białości, dzięki któremu można uzyskać tak bardzo pożądany w tym segmencie czysty wygląd. Białość przyczynia się również do uzyskania jasności i wiernego odwzorowania drukowanych kolorów. W przypadku tektury pierwszym z czynników, gwarantujących uzyskanie wysokiego stopnia białości, jest rodzaj zastosowanej masy. Nowoczesne masy takie jak BCTMP są z naturalnych powodów jaśniejsze. Ponadto w celu zwiększenia tego efektu istnieje możliwość

i delikatnych ozdób powszechnie stosuje się mikrofalę. Czystość i wysoki stopień białości, przy tylko minimalnie większym ciężarze, może zapewnić w pełni bielony liner wykonany z lekkich włókien pierwotnych.

Istnieje wiele sposobów na dodanie do opakowania efektów wizualnych na etapach drukowania i przetwarzania, na przykład poprzez wytłaczanie. Jest to ważny atut tektury, przy czym najlepsze rezultaty w tym względzie uzyskuje się przy zastosowaniu włókien pierwotnych. Włókna przy pierwszym użyciu są dłuższe i bardziej sprężyste, dzięki czemu uzyskiwana tektura jest bardziej elastyczna i odporna na rozdarcie.

Wytrzymałość ma również kluczowe znaczenie dla możliwości uzyskania idealnych rogów, zaostrzonych krawędzi i dobrze przylegających wieczek, które to cechy pozwalają przekształcić zwykłe opakowania w opakowania produktów wysokiej klasy.

W luksusowym opakowaniu nie mogą się pojawiać zmarszczenia, zatarcia ani niestabilności! Dobre opakowanie na produkt do pielęgnacji urody jest, dzięki solidnemu wykonaniu, czynnikiem zwiększającym zaufanie konsumenta. Doskonała wytrzymałość nie musi jednak wiązać się ze zwiększonym ciężarem.

W redukcji gramatury osiągnięte zostały już znaczne postępy.

dodania wybielaczy optycznych.

Nie należy też zapominać o wnętrzu opakowania. Biały odcień wewnątrz powinien pasować do odcienia na zewnątrz z powłoką, która będzie podkreślać luksusowy charakter produktu. W celu zapewnienia dodatkowej ochrony butelek szklanych

Wynikają one z zastosowania najnowszych technologii, przeprojektowania konstrukcji tektury oraz częściowo z opracowania nowych mas takich jak BCTMP (bielona masa chemo-termo-mechniczna), które mogą być używane w środkowej warstwie w celu zmniejszenia ciężaru tektury i zwiększenia jej jasności.

reklama

90 |

Przy użyciu wyprodukowanych w ten sposób tektur można bez utraty sztywności ani innych korzystnych cech uzyskać ponad 30% więcej kartonów na tonę niż w przypadku tradycyjnych rozwiązań.

Redukcja gramatury przynosi też inne korzyści, w tym między innymi ważne korzyści związane z redukcją kosztów i promowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Do produkcji lekkich tektur potrzeba mniej surowców w przeliczeniu na tonę wytwarzanego produktu oraz mniej wody i energii. Są one również na wszystkich etapach lżejsze w transporcie. Ponadto po zakończeniu użytkowania opakowań powstaje mniej odpadów.

Kwestie ekologiczne i zdrowotne stają się w coraz większym stopniu przedmiotem zainteresowania w branży kosmetyków.

W coraz większej też mierze konsumenci poszukują produktów organicznych lub zawierających mniej szkodliwe składniki. Ważnym atrybutem tektury do zastosowań z wrażliwymi produktami takimi jak produkty zapachowe i kosmetyki jest jej czystość.

Z opakowania na produkt nie mogą być przenoszone żadne barwy ani zapachy.

Włókna pierwotne mają identyfikowalny skład i źródło pochodzenia. Włókna powstają w drzewach rosnących w naturalnie czystym środowisku. Surowiec jest następnie szybko transportowany do fabryki tektury, która zazwyczaj znajduje się pośród lasów, z których pozyskuje się drewno. Produkcję prowadzi się z zachowaniem rygorystycznych norm ochrony środowiska i starannością w celu uniknięcia zanieczyszczeń w transporcie.

Tektura ma również wiele zalet, jeśli chodzi o promowanie ekologicznych zasad zrównoważonego rozwoju. Z trochę może romantycznej perspektywy można też argumentować, że opakowania stosowane do produktów poprawiających urodę powinny pochodzić z naturalnie zalesionych krajobrazów północnej Europy, które czerpią czystą wodę z obfitych rzek i jezior i w których chroni się różnorodność przyrody.

Z bardziej praktycznego punktu widzenia należy stwierdzić, że tektura jest jedynym powszechnie używanym materiałem opakowaniowym ze źródeł odnawialnych. Najnowsze statystyki pokazują, że na całej półkuli północnej najbardziej zalesione kraje zwiększają swoje zasoby leśne.

Na przykład w Finlandii, najbardziej zalesionym kraju w Europie, którego 86% całkowitej powierzchni pokrywają lasy, w miejsce każdego drzewa pozyskanego do zastosowania w produktach ekologicznych sadzi się lub odtwarza obecnie cztery drzewa. Drzewa rozsiewają się w sposób naturalny, choć zależy to od zmieniających się z roku na rok warunków klimatycznych. Uzupełnieniem tego naturalnego procesu jest również uprawa sadzonek.

Odpowiedzialna gospodarka leśna jest prowadzona w Finlandii od ponad 100 lat, a lasy są traktowane jako źródło zasobów dla przyszłych pokoleń. Lasy ceni się również za ich różnorodność oraz żyjącą w nich faunę i florę oraz za to, że są źródłem utrzymania dla rodzin i społeczności oraz miejscem rekreacji dla mieszkańców zarówno miast jak i wsi. Systemy certyfikacji lasów PEFC i FSC bazują na istniejących ramach prawnych jako ich uzupełnienie i stanowią uznawane międzynarodowo normy, którym podlega obecnie 98% wszystkich lasów w tym kraju. Żadna część drzewa nie jest marnowana. Pień zużywa się na produkcję tarcicy do wykorzystania w branży budowlanej i meblarskiej. Mniejsze gałęzie, zrębki i trociny tworzą masę włóknistą na tekturę, a kora i inne pozostałości stanowią źródło

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

91

bioenergii, dzięki której można zmniejszyć zużycie ropy naftowej i innych paliw kopalnych.

Lasy północnych regionów pozostają w dalszym ciągu niezawodnym źródłem surowca na ekologiczne opakowania z tektury.

Dostawcy powinni podawać szczegółowe informacje na temat pochodzenia używanego drewna niezależnie od kraju pochodzenia wraz z zapewnieniem możliwości identyfikacji źródła w drzewostanie. Taki sposób postępowania gwarantuje jego legalność i eliminuje ryzyko niedopuszczalnych praktyk w łańcuchu dostaw.

Wdrożenie zasad zrównoważonego rozwoju możliwe jest również na etapie projektowania. Weźmy jako przykład klej, który jest stosowany powszechnie w konstrukcji wieloelementowych pudełek i zestawów upominkowych. Klej jest nie tylko niepożądanym dodatkiem w opakowaniach zawierających wrażliwe produkty. Jego stosowanie wymaga dodatkowo poświęcenia czasu na suszenie, który to proces z kolei wymaga nakładu energii.

Tak więc wyeliminowanie kleju na etapie projektowania opakowania poprzez staranne opracowanie jego konstrukcji przynosi korzyści zarówno ekologiczne, jak i kosztowe, pozwalając na zaoszczędzenie czasu i energii potrzebnych na suszenie.

W naszym dążeniu do „gospodarki obiegowej” po zakończeniu okresu użytkowania kartonu znaczenia nabiera recykling. Do zbiórki szkła, metalów, papieru i tektury służą ugruntowane systemy zbiórki komunalnej. Konsumenci mają niewiele trudności z ich segregacją w różnych pojemnikach, a poza tym istnieje zapotrzebowanie rynkowe na tego rodzaju materiały z recyklingu.

Jeśli opakowanie nie jest poddawane recyklingowi i jest wywożone na składowisko lub, co gorsza, zaśmieca się nim otoczenie, to jak długo bez dalszych interwencji pozostaje ono w środowisku? Tektura ulega biodegradacji w ciągu około trzech miesięcy, podczas gdy okres ten w przypadku metali może

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

reklama

Szukasz eleganckiego sposobu uszczelnienia i zabezpieczenia swoich słoiczków?

Looking for an elegant way of tightness and temper evidence for your jars?

EMBATHERM Rozwiązania dla twoich projektów zgrzewania Solutions for your sealing projects :

Spotk

aj nas

Platynki Platy ynki - Zgrzewarki Zgrze ewarrki Lid - Sealers Lids S l s

na

4-6/11

/2015

Twój konsultant w Polsce : JAMACO ul. Nakielska 4, pok. nr 10, 01-106 Warszawa tel./fax: 48 22 8638272 - jamaco@jamaco.pl EMBATHERM Parc la Saccuniere - 01120 LA BOISSE - FR T. 00 33 478 062 496 - F. 00 33 478 064 550 contacts@embatherm.com - www.embatherm.fr

92 | wynosić 90 lat. Natomiast w przypadku tworzyw sztucznych okres ten może trwać do 700 lat. Na biodegradację szkła potrzeba natomiast milion lat.

Papier i tektura mają też przewagę nad innymi materiałami opakowaniowymi, jeśli chodzi o wskaźnik ich recyklingu. W Europie wskaźnik ten wynosi ponad 80% w porównaniu do poziomu nieco ponad 70% zarówno dla szkła jak i metalu. W dziedzinie recyklingu tworzyw sztucznych jest jeszcze wiele do nadrobienia. Tylko około 33% tego materiału jest obecnie poddawane recyklingowi.

Branża opakowań kosmetyków jest bardzo konkurencyjna i nie ma prawie dnia, kiedy nie widzimy czegoś, w co chcielibyśmy się zaangażować i odegrać swoją rolę. Oczywiście sytuacja ta może stanowić impuls do większej innowacyjności, nawet jeśli w przypadku tektury miałoby to oznaczać inwestycję rzędu milionów euro w nowe instalacje, udoskonalenie zakładu i rozwój produktu.

Na przykład w Metsä Board rozpoczęliśmy badania na skalę produkcyjną nowego procesu „pianotwórczego’. W technice tej para składająca się maleńkich bąbelków napowietrza mieszaninę włókien i wody tworzącą masę, zwiększa jej objętość, co z kolei pozwala uzyskać lżejsze tektury. Włókna są rozłożone bardziej równomiernie, co poprawę ich układ, konsystencję i wygląd w tekturze.

W rezultacie możliwe będzie uzyskanie w przyszłości jeszcze lżejszych, bardziej wytrzymałych i lepszych tektur na opakowania kosmetyków. Tak więc inspirując się szampanem, także luksusowym produktem z bąbelkami, wnieśmy toast za sukces tej inicjatywy!

Pole informacyjne – Zalecenia Metsä Board dotyczące pakowania produktów do pielęgnacji urody Zakres typowych zastosowań obejmuje opakowania na: • produkty produkty zapachowe i perfumy • produkty produkty do makijażu i pielęgnacji skóry • produkty produkty do farbowania włosów • kosmetyki kosmetyki do higieny osobistej Cechy tektury • Wysoka Wysoka jasność i gładkość • Zoptymalizowana Zoptymalizowana powłoka • Lepsze Lepsze właściwości powierzchni • Doskonała Doskonała jakość cięcia arkuszy • Niski Niski ciężar Korzyści: • Doskonała Doskonała drukowalność i czysty, biały wygląd • Wyraźne Wyraźne i jednolite rezultaty drukowania • Idealne Idealne podłoże do laminowania folii i innych specjalnych funkcji • Drukowanie Drukowanie bezpyłowe • Efektywność Efektywność kosztowa i trwałość Zalecane: Carta Elega, Carta Allura, Carta Integra, Carta Solida Odpowiednie: Avanta Prima, Simcote Szczegółowe parametry produktów można znaleźć na stronie www.metsaboard.com

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

STWORZONE SPECJALNIE DLA TWOJEGO OPAKOWANIA Adekwatnie do Twoich potrzeb, lekki karton Metsä Board wychodzi na przeciw Twoim opakowaniowym wymaganiom. Wykonany z czystych, pierwotnych włókien celulozowych, spełnia najwyższe standardy bezpieczenstwa i uzyskuje dzięki temu konkurencyjną przewagę pod wzgędem efektywności, ekonomii i ekologii. metsaboard.com

94 |

Slogany jako znaki towarowe w przemyśle kosmetycznym Zgodnie z ustawą Prawo własności przemysłowej, znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub sygnał dźwiękowy. Znakiem towarowym może być również slogan.

Izabella Dudek-Urbanowicz Rzecznik patentowy PATPOL

W

branży kosmetycznej nie mniej ważna niż sam produkt jest jego promocja począwszy od wizualnej oprawy na haśle reklamowym kończąc. Dzięki chwytliwemu hasłu, dany produkt, ma szanse na dłużej zaistnieć w świadomości klientów, co z kolei ma przełożenie na większe zainteresowanie kupujących.

Ochrona znaków towarowych ma charakter terytorialny. Oznacza to, że znak będzie ważny w tym państwie lub w państwach, w których zgłosimy go do ochrony. Właściciel znaku ma do wyboru zgłoszenie w trybie krajowym w Urzędzie Patentowym RP i wówczas znak ten chroniony jest tylko w Polsce. Może rów-

nież zgłosić znak w trybie wspólnotowym i wtedy ochrona rozciąga się na wszystkie 28 krajów unijnych. Rejestracją znaków w trybie wspólnotowym zajmuje się Urząd ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w Alicante w Hiszpanii. Trzecią możliwością jest zgłoszenie znaku towarowego w trybie międzynarodowym. Możliwość ta obejmuje zgłoszenie znaku towarowego w państwach, które są stronami Porozumienia Madryckiego oraz Protokołu do Porozumienia Madryckiego. W ramach zgłoszenia międzynarodowego, właściciel może wybrać jedno, kilka lub kilkanaście z ponad 90 państw będących stronami Porozumienia i Protokołu. Decydując się

3/2015

na ochronę w tym trybie, można również wskazać Unię Europejską jako jedno terytorium albo kraje spoza Unii Europejskiej, nawet bardzo egzotyczne np.: Zambię czy Kenię. Rejestracją znaków towarowych międzynarodowych zajmuje się Biuro Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) mieszczące się w Genewie.

O ile dany produkt (np.: kremu) często ma nazwę, która funkcjonuje w tej samej formie w wielu krajach i jest rejestrowana jako znak wspólnotowy lub międzynarodowy, o tyle hasło reklamowe dla każdego kraju zazwyczaj jest inne. Znaczenie i przekaz hasła może być taki sam, ale jego brzmienie będzie w języku konkretnego państwa.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

95 Slogany mają to do siebie, że często oparte są grach słownych lub idiomach charakterystycznych dla danego języka, rzadko mających przełożenie na inny język.

Dlatego najczęściej rejestrowane są w trybie krajowym. Slogany w językach obcych nie zapadałyby w pamięć, często nie byłyby zrozumiałe i nie osiągnęły celu jakim jest zbudowanie pomostu skojarzeniowego pomiędzy kosmetykiem a wyrażonym hasłem.

A chodzi przecież o dotarcie do najszerszej liczby odbiorców.

Czasami slogany rejestrowane są w języku angielskim, który jest jednym z najpopularniejszych i najbardziej rozumianych w Polsce, np.: I am good but not an angel nr R-260133 czy UNFORGETTABLE MOMENTS nr R-256343. Nie miałoby natomiast sensu zgłoszenie sloganu na przykład w cyrylicy w krajach hiszpańskojęzycznych. Bezcelowe byłoby również zgłaszanie i używanie jako hasła reklamowego dla danego produktu

kompleksowo, w celu efektywnej kampanii, wymyśla wpadające w ucho hasło, nazwę, wizerunek produktu oraz filmy reklamowe.

Najbardziej skuteczne są filmy reklamowe, którym towarzyszą łatwo zapadające w pamięć slogany.

Slogan to najczęściej kilkuwyrazowe wyrażenie będące mottem przewodnim całej kampanii reklamowej. Wśród sloganów zarejestrowanych jako znaki towarowe dla kosmetyków w rejestrze polskich znaków towarowych można znaleźć następujące: • Lewy goli! Lewy goli! nr R-257348 • Skóra muśnięta słońcem nr R-204707 • Kręcone aż kręcą nr R-212969 • Jest w Tobie piękno...daj mu zabłysnąć nr R-216026 • CZYSTA SKÓRA BRZMI DOBRZE nr R- 203686 • PIĘKNA SKÓRA W PIĘKNYM STYLU.... nr R- 224561 • CZARNE WYSZCZUPLA nr R- 210139

• Piękno ma Twoją twarz nr R-263994 • FACETEM JESTEM I O SIEBIE DBAM nr R-261580 • PIĘKNO POCHODZI Z NATURY nr R-258899 • JEDWABISTE ROZCZESYWANIE nr R-251134 • KIEDY OTWIERASZ SIĘ NA ŚWIAT, ŚWIAT OTWIERA SIĘ NA CIEBIE. Nr R-243326 • Atrakcyjność bez wysiłku nr R-246262 • Jest w Tobie piękno...wystarczy je wydobyć nr R-216028

wiernego tłumaczenia sloganu. Rzadko oddawałoby to zamierzony marketingowy cel.

Za stworzenie sloganu odpowiadają działy marketingowe lub agencje reklamowe, z którymi dany producent współpracuje. Zespół marketingowy działając

• LUKSUS ODKRYWANIA PIĘKNA nr R-270689 • ALFABET ZDROWEJ SKÓRY nr R-247708 • NATURA. PRZYSTAŃ DLA PIĘKNA nr R-268423 • na ustach wszystkich nr R-265141

ny. Natomiast do bezwzględnych przeszkód rejestracyjnych zalicza się m.in. opisowy charakter znaku. Art. 129 ust. 1 pkt 2 i art.

129 ust 2 pkt 2 ustawy Prawo własności przemysłowej stanowi, że nie może być udzielone prawo ochronne na znak, który

Nie jest jednak łatwo zarejestrować slogan jako znak towarowy. Urząd Patentowy RP badając zgłoszenie znaku towarowego sprawdza czy nie ma względnych i bezwzględnych przeszkód rejestracyjnych by udzielić prawa ochronnego na dany znak.

Do względnych przeszkód należą wcześniejsze zarejestrowane znaki towarowe, do których badany znak jest myląco podob-

reklama

96 | nie ma dostatecznych znamion odróżniających oraz składa się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania w szczególności rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności.

Podstawową funkcją znaku towarowego jest funkcja odróżniająca. Zatem slogany zgłoszone jako znaki towarowe muszą charakteryzować się pewnym stopniem fantazyjności, a nie przekazywać jedynie informacji o danym towarze, wskazując na jego cechy, np. „dobry krem na noc” albo „ładny zapach dla wszystkich”. Wiele firm, decyduje się na zgłoszenia sloganów, w których jednym z elementów jest firma producenta lub nazwa produktu. Znaki takie mają dużo większe szanse na rejestrację bowiem firma lub nazwa są podstawowymi elementami wyróżniającymi w danym sloganie, jak na przykład w następujących polskich znakach towarowych: • TWOJE MARZENIA NASZĄ INSPIRACJĄ – ORIFLAME nr R-267670 • tisane na ustach wszystkich nr R-256918 • Nivelazione i stopy mają się dobrze nr R-247882 • RADICAL RADYKALNIE WZMACNIA WŁOSY nr R-249053 • ziaja działanie przez masowanie nr R-245754 • Dotyk Luksji. Dotyk kuszącego piękna nr R-235827 • Wyglądaj świetnie, czuj się pewnie.

Under Twenty nr R-247322 • z yoskine ci do twarzy nr R-244449 • Pentacrem - skórę ratuje i pielęgnuje! nr R-237996 • GARNIER DBAJ O SIEBIE nr R-216021.

Judykatura polska wykształciła pogląd, że „elementy opisowe mogą stanowić jeden ze składników znaku, np. szczególna oprawa słowa lub symbolu wskazującego na pewną cechę towaru. Wówczas znak ocenia się jako całość, a więc nie tylko przez pryzmat jednego elementu - słowa opisowego, ale i pozostałych towarzyszących mu elementów. Wszystkie symbole (znaki) używane w obrocie jako opisowe, aby nabrać mocy odróżniającej muszą mieć ponadto taki wyraz, aby w świadomości zbiorowej odbiorców produktu wykształciło się jednoznaczne skojarzenie między danym oznaczeniem a towarem, wyróżniające go jako pochodzący od danego przedsiębiorcy” Sąd Apelacyjny we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 2008 r., sygn. akt I ACa 1047.

Zezwolenie na rejestrację określeń banalnych, czysto opisowych i informacyjnych dawało by niewspółmierny monopol jednemu podmiotowi i jednocześnie ograniczało by swobodę swobodnego dostępu wszystkich producentów do słów stanowiących domenę publiczną. W obronie gospodarczym należy brać pod uwagę interesy wszystkich uczestników rynku. Znaki opisowe powinny pozostać ogólnie dostępne w obrocie handlowym. Jest jednak możliwość wykorzystania elementów opisowych w sloganach jeżeli, jak wskazano powyżej, będą miały one dodatkowe, odróżniające elementy słowne w postaci firmy lub nazwy produktu albo fantazyjną grafikę, np.: nr R-232104

Charakterystyczna szata graficzna pozwala często na zidentyfikowanie producenta. Połączenie wyrazów będących jedynie prostymi opisami, zwrotami językowymi o charakterze ogólnoinformacyjnym i pozbawionymi walorów abstrakcyjnych dla towarów z pewnością nie będzie przesądzało o dystynktywności sloganu.

Slogan musi posiadać dostateczne znamiona odróżniające pozwalające zindywidualizować dany towar na rynku wśród towarów tego samego rodzaju pochodzących z innego źródła. Zgodnie z literaturą przedmiotu znak towarowy, w tym slogan, „nie musi charakteryzować się oryginalnością i nowością. Jednakże jego forma przedstawienia powinna być na tyle charakterystyczna (dostatecznie), aby było w stanie zwrócić uwagę klienteli”. U. Promińska „Prawo własności przemysłowej, 2005r.).

Część sloganów chroniona jest także jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Jednakże z uwagi na „niski poziom twórczości” kwestia uznania sloganu za utwór jest często dyskusyjna. Zgodnie z prawem autorskim utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Jednakże w doktrynie slogany postrzegane są jako „graniczne kategorie wytworów intelektu”. I jako takie muszą być poddane indywidualnej analizie w celu określenia czy spełniają przesłanki bycia utworem.

Sądowa linia orzecznicza nie jest jednolita w tym zakresie. Zasadne wydaje się zatem zgłaszanie haseł i sloganów reklamowych jako znaków towarowych, pomimo, że równocześnie hasła i slogany są dobrami osobistymi w rozumieniu kodeksu cywilnego, a nieuprawnione posługiwanie się nimi mogłoby być zostać uznane jako czyn nieuczciwej konkurencji.

Podsumowując, najbezpieczniej jest zarejestrować slogan reklamowy jako znak towarowy, pod warunkiem, że nie jest on opisowy w stosunku do towarów czy usług, które ma oznaczać. Jeżeli slogan pozwala zindywidualizować danego producenta, jest charakterystycznym, fantazyjnym ale jednocześnie łatwo przyswajalnym i wpadającym w ucho hasłem, to warto zarejestrować go jako znak towarowy. Pozwala to na łatwiejsze dochodzenie roszczeń w przypadkach naruszenia praw oraz zapewnia szeroką ochronę, zwłaszcza, że istnieje domniemanie, iż każdemu jest znana treść wpisów w rejestrach znaków towarowych .

nr R-182867

nr R-126186

nr R-267804

nr R-249945

nr R-216820

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

97

Którędy po patent?

Sposoby ubiegania się o ochronę na wynalazek Dr Magdalena Tagowska Rzecznik patentowy PATPOL

Wynalazki a innowacyjność Patenty, tj. ograniczone monopole na wynalazki udzielane przez państwo lub organy działające na podstawie umowy międzynarodowej, są uważane za jeden z filarów innowacyjnej gospodarki. Stanowią one nagrodę dla twórcy lub przedsiębiorcy, któremu zapewniają wyłączność stosowania wynalazku – nowego i nieoczywistego rozwiązania o charakterze technicznym – w zamian za ujawnienie jego istoty, tj. podanie do wiadomości publicznej wszystkich niezbędnych informacji umożliwiających jego stosowanie. Dzięki temu, że w trakcie trwania procedury zgłoszeniowej zgłoszenie patentowe jest publikowane, każda osoba zainteresowana rozwojem danej dziedziny ma dostęp do nowo powstających technologii.

Udzielany patentem monopol jest oczywiście ograniczony. Obowiązują ograniczenia terytorialne, jak i czasowe. Patenty udzielane są w odniesieniu do konkretnego terytorium (np. konkretnego kraju) i zasadniczo na okres do 20 lat. W przypadku ograniczenia czasowego ustanowione są pewne wyjątki dla produktów leczniczych i środków ochrony roślin. Są to produkty, których wprowadzenie na rynek wiąże z uzyskiwaniem pozwoleń, co w znacznym stopniu ogranicza czas trwania monopolu patentowego. Dlatego też dla tych rodzajów rozwiązań technicznych istnieje możliwość wydłużenia wyłączności na konkretne rozwiązania o maksymalnie 5 lat dla środków ochrony roślin i o maksymalnie 5 i pół roku dla produktów leczniczych.

Wydłużenie tego okresu ochrony ma kompensować utracone lata wyłączności rynkowej, kiedy to uprawniony z patentu nie mógł

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

wprowadzać do obrotu regulowanych pozwoleniami towarów, a tym samym czerpać zysków z wyłączności.

Tak więc system patentowy od lat stara się pogodzić interesy osób, które pracują nad innowacyjnymi rozwiązaniami umożliwiając ich ochronę patentową oraz interesy społeczne, przez wprowadzanie mechanizmów ograniczających nadużycia wynikające z monopolu patentowego, ale przede wszystkim udostępniając wiedzę dotyczącą patentowanych rozwiązań, przez co możliwe jest ich dalsze ulepszanie, a tym samym wspomagany postęp techniczny.

Ponadto, patenty stanowią istotny element aktywów przedsiębiorstw. Małe przedsiębiorstwa, takie jak startupy czy spinoffy (czyli niewielkie spółki, często wywodzące się z jednostek naukowo-badawczych, których celem jest komercjalizacja i rozwój konkretnej technologii), wykorzystują patenty do obrony przed gigantami przemysłowymi i do zdobycia pozycji na rynku, na przykład, przez licencjonowanie technologii czy sprzedaż zgłoszeń patentowych i patentów. Duże firmy, takie jak koncerny farmaceutyczne czy chemiczne, wykorzystują patenty, aby uzyskać zwrot nakładów poniesionych w związku z opracowywaniem rozwiązań innowacyjnych, na przykład przez blokowanie na konkretnym rynku przedsiębiorstw konkurencyjnych. Patenty należy również rozpatrywać jako dobro niematerialne, które można przekazać do domeny publicznej, sprzedać czy zezwolić na odpłatne użytkowanie w postaci licencji.

Patenty stanowią, zatem, istotny element transferu technologii,

3/2015

98 | np. z jednostek naukowo-badawczych czy niewielkich startupów, na duże przedsiębiorstwa stanowiące odbiorów technologii.

Zatem, bez wątpienia, patenty są kluczem dla rozwoju przedsiębiorstw, a tym samym stanowią istotny element innowacyjnej gospodarki. Jednakże, zanim zaczniemy ubiegać się o ochronę patentową, której koszty, szczególnie za granicą, są niebagatelne, to, w odniesieniu do konkretnych rozwiązań, niezbędne jest opracowanie strategii patentowania.

Jakie rozwiązania należy chronić patentem?

Patenty udzielane są na rozwiązania nowe i niewynikające w sposób oczywisty ze stanu techniki, czyli biorąc pod uwagę wszystko to, co zostało podane do wiadomości publicznej przed datą zgłoszenia. Niestety nie wszystkie nowe rozwiązanie o charakterze technicznym, które spełniają wymóg nowości i nieoczywistości, nadają się do ochrony patentowej. Abstrahując od ustawowych ograniczeń dotyczących patentowania (takich wyłączania spod ochrony patentowej dla programów komputerowych, metod matematycznych i biznesowych, odmian roślin i zwierząt, sposobów leczenia, itd.), niektórych rozwiązań technicznych po prostu nie opłaca się chronić patentem. Na przykład, jeżeli „żywotność” rynkowa takiego wynalazku jest bardzo krótka (np. wynosi poniżej pięciu lat), to nie zawsze warto ubiegać się o patent, ponieważ uzyskanie prawa wyłącznego zajmuje średnio trzy do pięciu lat. W takich sytuacjach lepiej zapewnić sobie ochronę rozwiązania w inny sposób, np. przez know-how lub jako wzór przemysłowy, którego rejestracja jest bardzo szybka i stosunkowo niedroga. Innym przykładem wynalazku, o ochronę patentową którego nie warto się ubiegać, jest wynalazek, który ma niewielkie szanse na komercjalizację. Dotyczy to głównie wynalazków, których wykorzystanie jest zbyt skomplikowane, a korzyści wynikające z ich wdrożenia są zbyt małe w porównaniu z nakładami poniesionymi w związku z ich stosowaniem.

Częstym błędem twórców jest opracowywanie technologii, które są znane lub częściowo znano. Często wychodzi się z założenia, że jeżeli jakieś rozwiązanie nie jest obecne na rynku, to na pewno można je opatentować. Jednakże po przejrzeniu literatury patentowej, okazuje się, że takie rozwiązanie lub rozwiązanie zbliżone zostało już tam ujawnione. I nawet, jeżeli nie jest ono chronione patentem, to sam fakt jego publikacji uniemożliwia uzyskanie ochrony patentowej.

Zatem zanim podejmiemy decyzję o zgłoszeniu wynalazku do ochrony musimy dokładne przeanalizować, czy jego opatentowanie będzie opłacalne i czy uzyskiwane prawo jest prawem mocnym, którego ważność będzie trudna do podważenia.

Gdzie ubiegać się o ochronę patentową?

Kluczową kwestią przy ubieganiu się o ochronę patentową jest wybór miejsca, w którym chcemy chronić swój wynalazek. Ze względu na koszty ochrony patentowej nie będziemy raczej w stanie zapewnić ochrony naszemu wynalazkowi na całym świecie. Jeżeli prowadzimy działalność w Polsce, to oczywiście musimy ubiegać się o ochronę na terenie Polski. Ponadto, jeżeli prowadzimy lub planujemy prowadzić działalność za granicą, to powinniśmy ubiegać się o ochronę patentową, w tych państwach, na których rynek trafiają lub trafią nasze towary lub usługi.

O ochronę patentową możemy ubiegać się również tam, gdzie potencjalnie znajdzie się odbiorcę naszej technologii. Na przykład, jeżeli dysponujemy technologią, którą można potencjalnie sprzedać lub wylicencjonować w Stanach Zjednoczonych, to powinniśmy zadbać tam o jej ochronę patentową, nawet, jeżeli sami nie zamierzamy jej tam wdrażać.

Nie ma sensu, natomiast, ubiegać się o ochronę patentową w krajach, gdzie na pewno nie uda się wykorzystać wynalazku.

Skrajnym przykładem takiej sytuacji byłoby ubieganie się o ochronę pługu śnieżnego, w krajach afrykańskich, gdzie opady śniegu nie występują.

Zatem istotne jest, aby w swojej strategii patentowania uwzględnić te kraje, w których jest zapotrzebowanie na naszą technologię.

Dobrym źródłem informacji na ten temat jest literatura patentowa.

Analizując zgłoszenia patentowe z danej dziedziny techniki w odniesieniu do poszczególnych krajów, możemy wskazać te kraje, w których dana technologia rozwija się najbardziej dynamicznie. Przeglądając zgłoszenia patentowe możemy także wskazać potencjalnych

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

99 • w postępowaniu międzynarodowym (na podstawie Układu o Współpracy Patentowej – PCT).

W postępowaniu krajowym składamy zgłoszenie bezpośrednio w kraju, w którym chcemy ubiegać się o ochronę. Jeżeli zależy nam na ochronie patentowej w Polsce, to zgłoszenie patentowe składamy do Urzędu Patentowego RP. Opłaty urzędowe przy dokonaniu zgłoszenia do 20 stron wynoszą 750 PLN. Po dokonaniu tego zgłoszenia mamy 12 miesięcy na to, aby zdecydować się czy chcemy nasz wynalazek chronić za granicą. Jeżeli tak to możemy zrobić to bezpośrednio w kraju, gdzie chcemy ubiegać się o ochronę (np. w Niemczech, USA i Japonii) lub możemy skorzystać z postępowania przed Europejskim Urzędem Patentowym lub postępowania międzynarodowego.

Przy dokonaniu zgłoszenia europejskiego uzyskujemy możliwość ochrony patentowej w 38 krajach, w tym we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Tak więc, jeżeli zależy nam na ochronie wynalazku w Polsce i w kilku lub kilkunastu krajach UE, to możemy ograniczyć się tylko do zgłoszenia europejskiego (tj. nie jest konieczne dokonanie zgłoszenia w Polsce). Należy jednakże pamiętać, że opłaty urzędowe związane z tym postępowaniem są jednakże dużo wyższe.

Sama tylko opłata podstawowa za dokonanie zgłoszenia w Europejskim Urzędzie patentowym wynosi 1405 EUR. Jednakże jest to procedura bardzo wygodna, bo eliminuje konieczność prowadzenia równolegle postępowań patentowych w kilku krajach.

Zgłoszenie międzynarodowe, tj. zgłoszenie dokonywane na podstawie Układu o Współpracy Patentowej zrzeszającego obecnie 148 państw, jest kolejnym narzędziem, którego celem jest ułatwienie procedury uzyskiwania patentu za granicą. Zgłoszenie międzynarodowe upraszcza procedury formalne (np. w przypadku zastrzegania pierwszeństwa ze zgłoszenia polskiego wystarczy dostarczyć tylko jeden dokument pierwszeństwa) i pozwala rozłożyć w czasie największe koszty związane, np., z tłumaczeniem zgłoszenia na języki obce (procedura międzynarodowa trwa 30 miesięcy od daty pierwszeństwa, czyli daty dokonania pierwszego zgłoszenia w Polsce), co niewątpliwie jest dużą zaletą tego postępowania. Jednakże nie kończy się ona bezpośrednio udzieleniem patentu. Zgłoszenie międzynarodowe, kończy się fazami krajowymi lub regionalnymi (np. przed Europejskim Urzędem Patentowym), tj. oddzielnymi postępowaniami przed urzędami krajowymi, gdzie zostaje ostatecznie podjęta decyzja o udzieleniu patentu. Wadą postępowania międzynarodowego są oczywiście jego koszty. Podstawowe opłaty za zgłoszenie międzynarodowe wynoszą 3087 EUR, do których należy doliczyć koszty postępowań w fazach krajowych.

Bez względu na wybraną drogę ochrony patentowej, uzyskanie patentu wiąże się zawsze z dużym zaangażowaniem finansowym, które powinno być uwzględnione już na etapie ustalania strategii patentowej dla konkretnego rozwiązania technicznego. odbiorców naszej technologii oraz konkurentów. Zatem elementem strategii patentowania powinno być określenie „krajobrazu patentowego” dla naszej technologii.

Czy warto ubiegać się o ochronę patentową?

Trudno podejrzewać rzecznika patentowego o obiektywność w tym zakresie, ale, moim zdaniem, warto jest starać się o ochronę wynalazków. Przykłady z zagranicy pokazują, że ochrona patentowa jest istotna i umożliwia finansowanie prac nad rozwojem nowych technologii. Zastrzyk finansów publicznych na ochronę patentową spowodował w ostatnich latach znaczny wzrost liczby zgłoszeń patentowych dokonywanych w Polsce oraz wzrost liczby zgłoszeń zagranicznych wywodzących się z Polski (tj. zgłoszeń dokonywanych przez podmioty polskie za granicą). I chociaż w Polsce ciągle brakuje nam spektakularnego sukcesu związanego z komercjalizacją opracowanego przez nas rozwiązania technicznego, to pozostaje nam mieć nadzieję, że jest on tuż za rogiem.

W jaki sposób ubiegać się o ochronę patentową?

Jeżeli podejmiemy decyzję w odniesieniu do rynków, na których chcemy opatentować nasze rozwiązanie, to pozostaje nam jeszcze wybór drogi, na której możemy ubiegać się o ochronę. Co do zasady możemy ubiegać się o ochronę na trzy sposoby: • w postępowaniu krajowym (na przykład przed Urzędem Patentowym RP), • w postępowaniu europejskim (przed Europejskim Urzędem Patentowym),

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

100 |

Nowoczesne kosmetyki inspirowane medycyną estetyczną Paulina Pucher

Cederroth Polska. S.A.

Zatrzymać czas, spowolnić procesy starzenia, naprawić to, co niedoskonałe - potrzeba odmłodzenia i natychmiastowej poprawy wyglądu stała się znakiem szczególnym naszych czasów. Ogromne pole do działania w tym zakresie ma rozwijająca się w zawrotnym tempie medycyna estetyczna. Jednak większość kobiet chciałaby odłożyć w czasie inwazyjne zabiegi i, jeśli to tylko możliwe, odmłodzić swój wygląd innym, bardziej przyjemnym sposobem.

P

Strach przed nieznanym

roducenci kosmetyków coraz wnikliwiej zgłębiają wiedzę o procesach starzenia i coraz częściej korzystają z doświadczeń i rozwiązań stosowanych przez tych, którzy w odmładzaniu wyglądu nie mają sobie równych – lekarzy medycyny i dermatologii estetycznej.

Stosowane przez nich składniki inspirują twórców receptur kosmetycznych w dążeniu do wykreowania idealnego preparatu, który odpowie na potrzeby współczesnych kobiet.

Kobiety dostrzegają atuty medycyny estetycznej i coraz lepiej znają ofertę zabiegów, ale nadal boją się z nich korzystać. Do wizyty w gabinecie medycyny estetycznej przyznaje się zaledwie 6% Polek, najczęściej trzydziestolatek i czterdziestolatek. Co trzecia pytana nie wyklucza takiej wizyty w przyszłości, ale na razie szuka innych, mniej inwazyjnych rozwiązań. Zabiegi, z których kobiety chciałyby skorzystać to najczęściej: wypełnianie zmarszczek kwasem hialuronowym, mezoterapia, laser i botoks. Kosmetolodzy doskonale znają te marzenia, dlatego tworzą coraz bardziej zaawansowane kosmetyki inspirowane medycyną estetyczną i stawiają poprzeczkę coraz wyżej. By stworzyć krem o mocy zabiegu nie wystarczy już tylko zastosować w recepturze nowoczesne surowce o odpowiednim mechanizmie działania. Należy także dowieść jego skuteczności w obiektywnych badaniach instrumentalnych, a nawet porównawczych z konkretnym zabiegiem lub serią zabiegów.

Czas strzykawki i lasera Medycyna estetyczna jest jedną z najmłodszych dziedzin medycyny. Na świecie zaczęła funkcjonować w latach 70. XX wieku dzięki francuskiemu endokrynologowi J. J. Legrand’owi, który założył Francuskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej. W Polsce pojawiła się dużo później, bo dopiero w latach 90.

Obecnie kult święcą zabiegi mające na celu spowolnienie lub zniwelowanie wszelkich objawów starzenia się skóry. Obejmują one zarówno wypełnianie zmarszczek, jak i poprawianie jędrności, elastyczności i objętości skóry, modelowanie konturu twarzy czy totalną rewitalizację. Medycyna estetyczna to również korygowanie wszelkich mankamentów urody, które obniżają jakość życia pacjenta i są przyczyną kompleksów.

Badanie TNS OBOP przeprowadzone w 2011 roku na losowej próbie tysiąca dorosłych Polek wykazało, że zainteresowanie sposobami i metodami, które pozwalają zachować młody wygląd, deklaruje aż 92% pań w wieku od 19 do 29 lat, 74% pań w grupie 50-55 lat oraz 77% w wieku powyżej 60 lat.

W Polsce pojawiło się nowe pokolenie kobiet, które są przekonane, że medycyna estetyczna pozwala poprawić jakość życia.

Co trzecia z nich uważa, że 35-45 lat lub 45-55 to najlepszy moment na pierwszą wizytę w gabinecie medycyny estetycznej. Tylko co czwarta Polka nie chciałaby nic zmieniać w swojej twarzy.

Wypełniacze dla każdego Najbardziej przełomowym momentem w medycynie estetycznej było wprowadzenie toksyny botulinowej i kwasu hialuronowego. To bardzo skuteczne substancje, stosowane dziś powszechnie. Za nimi pojawiły się kosmetyki inspirowane medycyną estetyczną.

I tu pojawia się ważna kwestia doboru surowców do receptury takiego kosmetyku. Krem oparty na „zwykłym” wielkocząsteczkowym kwasie hialuronowym nie wypełni zmarszczek, bo tak duża cząsteczka nie ma możliwości pokonania bariery naskórkowej. Efektem jego stosowania będzie więc jedynie nawilżenie powierzchniowe skóry. Jeśli natomiast zastosujemy kwas hialuronowy o mniejszych cząsteczkach (pocięty enzymatycznie) i dodatkowo w formie liofilizowanej, jego cząsteczki wnikną do naskórka, gdzie wiążąc

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

101

wodę zwiększą swoją objętość i zaobserwujemy efekt wypełnienia zmarszczek od wewnątrz.

Inną wartą uwagi formą jest usieciowany kwas hialuronowy, stosowany przez lekarzy medycyny estetycznej. Jest on bardziej odporny na działanie enzymów (szczególnie hialuronidazy odpowiedzialnej za jego rozkład), dzięki temu jest bardziej stabilny i zapewnia przedłużone działanie, ma także silniejsze właściwości absorbujące wodę i jeszcze skuteczniej nawilża skórę. Usieciowany kwas hialuronowy zastosowany w kremie, tworzy na powierzchni skóry unikalną, zorganizowaną strukturę wypełniającą zmarszczki.

Natychmiast wygładza, potęguje efekt liftingu i wspomaga długofalowe nawilżanie. Jego stosowanie otwiera zupełnie nowe obszary skuteczności kosmetyków z kwasem hialuronowym.

Botoks w kremie Kolejna grupa to kremy à la botoks. Te zawierają najczęściej neuropeptydy, które, ograniczając skurcze mięśni, chronią przed powstawaniem zmarszczek mimicznych.

Peptydy stosowane w kosmetologii to zwykle oligopeptydy, czyli związki zawierające poniżej 10 aminokwasów w łańcuchu. Ich ogromny potencjał biologiczny wiąże się z faktem, iż w organizmach żywych są przekaźnikami informacji na poziomie komórkowym.

Określona sekwencja aminokwasów wpływa na konkretny proces biologiczny, a co za tym idzie, można stworzyć peptyd stymulujący wybiórczo dokładnie ten proces, na którym nam zależy np. syntezę kolagenu czy hamowanie aktywności enzymu.

Peptydy najczęściej wykorzystywane w kosmetykach anti-aging, to peptydy sygnałowe oraz neuropeptydy. Te pierwsze są związkami wykazującymi zdolność do inicjowania procesów wewnątrzkomórkowych, m.in. stymulacji fibroblastów, do zwiększonej syntezy białek podporowych. Mechanizm działania neuropeptydów polega

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2015

102 | i spowolnionych komórek do działania i tu wkraczają składniki, których mechanizm działania polega na stymulacji komórek naskórka do uwalniania przekaźników, aktywujących komórki skóry właściwej, czyli fibroblasty. Prowadzi to do bezinwazyjnego pobudzenia procesów naprawczych macierzy międzykomórkowej, zwiększenia produkcji włókien podporowych, a także stymulacji naturalnych czynników wzrostu tkanki łącznej. W efekcie dochodzi do poprawy jakości skóry i odmłodzenia wyglądu.

Lifting bez skalpela Problemem, który coraz częściej spędza kobietom sen z powiek, nie są już tylko zmarszczki, ale zmieniające się z wiekiem rysy twarzy. W wyniku utraty elastyczności i gęstości skóra na szyi i w dolnych partiach twarzy staje się cienka i wiotka. Owal twarzy zaczyna opadać, co sprawia, że twarz przybiera smutny wyraz. Zabiegi, które szybko i bardzo skutecznie redukują ten efekt, nie są przyjemne, bezbolesne czy przystępne cenowo. Do tego typu zabiegów zaliczamy: lipofilling, czyli wypełnianie własnym tłuszczem, wolumetrię, czyli modelowanie owalu twarzy za pomocą wypełniaczy, głównie hialuronowych czy radiofrekwencję, czyli podgrzewanie głębokich warstw skóry za pomocą fal radiowych, które powoduje niszczenie włókien kolagenowych i pobudzenie komórek skóry do produkcji z kolei na blokowaniu przepływu impulsów z komórek nerwowych w skórze do komórek mięśniowych. Efektem jest rozkurczanie mięśni odpowiadających za powstawanie tzw. zmarszczek mimicznych (kurzych łapek, zmarszczek gniewu itp.). Aktywność neuropeptydów porównuje się do mechanizmu wstrzykiwania botoksu, jednak ich działanie nie jest tak silne i natychmiastowe jak w przypadku toksyny botulinowej. Mimo to regularne stosowanie kosmetyków z neuropeptydami daje doskonałe efekty redukcji zmarszczek.

Innym składnikiem dającym możliwość projektowania kosmetyku w kierunku „botox like” jest adenozyna. Jest ona naturalnym nukleozydem, występującym w naszym DNA. Przyłącza się do receptorów znajdujących się na powierzchni komórek mięśniowych i redukuje efekt jonów wapniowych - głównego przekaźnika odpowiedzialnego za skurcze mięśni.

Jedyny problem z adenozyną to jej biodostępność, dlatego w kosmetykach należy ją stosować na przykład zamkniętą w liposomach.

Oprócz aktywności „botox like” adenozyna stymuluje syntezę kolagenu oraz proliferację fibroblastów, co czyni ją doskonałym składnikiem nowoczesnych kosmetyków anti-aging.

nowych.

Coraz więcej kobiet poszukuje rozwiązań, które zapewnią im efektu liftingu i odmłodzą owal twarzy. Także w tym zakresie kosmetologia daje odpowiedź. Mamy do dyspozycji liczne surowce, które działają na zasadzie pobudzania adipocytów w tkance podskórnej do zwiększenia produkcji i magazynowania trójglicerydów, a w efekcie zwiększenie objętości tkanki tłuszczowej i wypełnienia wiotkiej skóry. Są to zwykle wspomniane wcześniej peptydy, ale także niektóre ekstrakty roślinne. Dzięki takim kosmetykom stosowanym regularnie kontur twarzy staje się pełniejszy i cała twarz wygląda młodziej.

Skład to nie wszystko Odpowiednia formuła kosmetyku ze składnikami, których działanie jest oparte na mechanizmach analogicznych do tych wykorzystywanych w zabiegach medycyny estetycznej, to tylko połowa sukcesu. Jeśli chcemy zadeklarować, że nasz krem daje efekty porównywalne z zabiegiem, a nie tylko, że jest nim inspirowany, musimy posiadać rzeczywiste i obiektywne dowody na jego skuteczność.

W zaawansowanych kosmetykach wykorzystujących trend medycyny estetycznej badania aplikacyjne ankietowe to zbyt mało.

Możemy oczywiście powoływać się na wyniki badań składnika aktywnego, jeśli zastosujemy go w odpowiednim stężeniu (takim, dla którego producent wykonał testy i zaprezentował wyniki skuteczności), ale by od deklaracji surowcowych przejść do deklaracji produktowych trzeba wykonać badania instrumentalne gotowej formuły. Ich zakres dobieramy oczywiście do tego, co chcemy deklarować i do jakiego zabiegu chcemy nawiązać. Najczęściej wykorzystywane są badania jędrności i elastyczności skóry, badania głębokości zmarszczek oraz mikrorzeźby naskórka metodą replik silikonowych czy obrazowanie dwufotonowe powierzchni skóry. Idąc dalej, można wykonać badania gotowego kosmetyku na hodowlach komórkowych in vitro i sprawdzić, czy nasz finalny krem, a nie tylko jego składnik, rzeczywiście pobudza syntezę kolagenu czy elastyny.

Niewątpliwym wyzwaniem jest stworzenie receptury kremu, który w badaniu porównawczym z danym zabiegiem lub serią zabiegów da podobne lub nawet lepsze efekty. Wtedy można swobodnie mówić, że to krem o sile zabiegu lub zabieg w kremie. Tak zaawansowane kosmetyki, choć nieliczne, są już dostępne na naszym rynku.

Bezinwazyjna mezoterapia Z obszaru dermatologii i medycyny estetycznej znamy także zabiegi mezoterapii, które polegają na wprowadzaniu bezpośrednio do skóry właściwej substancji aktywnych metodą igłową. Mają one na celu pobudzenie skóry do odnowy, odżywienie, stymulację produkcji kolagenu, elastyny itp. Mezoterapia w kremie polega natomiast na dostarczeniu w głąb skóry składników, które pobudzą ją do działania. Składniki podane np. w formie serum (a nie w zastrzyku) dzięki zastosowaniu nowoczesnych nośników są w stanie pokonać barierę naskórkową i ujawnić swą biologiczną aktywność we właściwym miejscu.

Rozwiązaniem najnowszej generacji w tym zakresie jest kosmetyczna metoda nieinwazyjnej mezoterapii oparta na pobudzaniu komunikacji skórno-naskórkowej.

Komórki naskórka komunikują się z fibroblastami w skórze za pomocą komórek przekaźnikowych i przy udziale czynników wzrostu. Jednak z wiekiem procesy komunikacji słabną, co ma ogromny wpływ na sieć strukturalną skóry i skutkuje spadkiem jędrności, elastyczności i gęstości. Konieczne staje się pobudzenie uśpionych

3/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Uzdatnianie wody w przemyśle kosmetycznym Bezpieczeństwo produkcji. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa produktu i tym samym stanu zdrowia ludności.

Zakłady produkujące kosmetyki, środki czystości, chemię gospodarczą oraz środki ochrony wymagają wody procewej wysokiej jakości. Woda procesowa, woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań dla gałęzi przemysłu kosmetycznego, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.

Eurowater Sp. z o.o.

Centrala Izabelin Tel.: +48 22 722 80 25 info@eurowater.pl www.eurowater.pl

Oddział Wrocław Tel.: +48 71 345 01 15

Oddział Gdańsk Tel.: +48 58 333 13 80

Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradztwo przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwisowych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.

Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zaprojektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.