3Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ∆ΕΛΦΕΙΑΣ «ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ»
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014
Σ Υ Ν Η Θ Ε Ι Ε Σ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι Α Σ Μ Ο Υ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΑΘΗΝΑ ΛΕΛΗ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούµε πολύ τους καθηγητές µας για τη βοήθεια που µας προσέφεραν όλο αυτό τον καιρό και ιδιαίτερα την υπεύθυνη καθηγήτρια της ερευνητικής εργασίας, κ.Λέλη, την κ. Φυσάκη για την καθοδήγησή της, την κ. Σούµπαση για την παραχώρηση της συνέντευξης,
αλλά και τους συµµαθητές µας για την άριστη
συνεργασία που είχαµε.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ 1. ΒΑΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 2. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 3. ΜΟΣΧΟΒΗΣ ΦΩΤΙΟΣ 4. ΣΟΥΛΤΑΝΗ ΕΙΡΗΝΗ 5. ΣΤΑΪΚΟΓΛΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΑ 6. ΣΩΤΗΡΧΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ 7. ΤΡΙΧΑΚΗ-ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ ΙΩΑΝΝΑ 8. ΧΑΣΑΝ∆ΡΑ ΕΛΒΙΡΑ 9. ΧΑΤΖΗΑΡΓΥΡΟΥ ΜΑΡΙΑ 10. ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
11. ΤΟΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ......................................................................................................................... 1 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ............................................................................................................... 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ................................................................................................................................ 4 Α. ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ............................................................................................................ 5 1. Έργο του λαού του Θεού............................................................................................... 5 2. Το µυστήριο της ζωής του Χριστού ............................................................................. 6 3.
Στώµεν καλώς, στώµεν µετά φόβου ....................................................................... 8
4.
Άνω σχώµεν τας καρδίας .......................................................................................... 9
5.
Η Αγία Αναφορά ........................................................................................................ 11
Β. Η ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ .......................................................................................................... 13 1. Τα άγια τοις αγίοις ....................................................................................................... 13 2. Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε ............................................ 14 Γ. Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ ........................................................................................................ 15 Η ανάγκη του εκκλησιασµού ........................................................................................... 15 1.
Η ηµέρα του Κυρίου.................................................................................................. 16
2.
Πώς να εκκλησιαζόµαστε......................................................................................... 16
3.
Πνευµατικοί καρποί του εκκλησιασµού.................................................................. 18
4.
Γιατί δεν εκκλησιάζεσαι; ........................................................................................... 19
Συνεντεύξεις ........................................................................................................................... 21 ∆. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ................................................................................ 25
3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια κάποιας συνάντησής µας στα πλαίσια του µαθήµατος της Ερευνητικής Εργασίας βρεθήκαµε στο χώρο της Σχολικής Βιβλιοθήκης. Αναζητώντας σχετική βιβλιογραφία για το θέµα της Εργασίας µας κατά το α΄ τετράµηνο του σχολικού έτους 2013-2014 µε τίτλο: «Πάµε Εκκλησία;» συναντήσαµε ένα βιβλίο που µάς προξένησε ενδιαφέρον. Το βιβλίο του Ιεροµόναχου Γρηγορίου από το Ιερό Κουτλουµουσιανό Κελλί του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στο Άγιο Όρος, µε τίτλο:«Ο Εκκλησιασµός, Εν εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν», στάθηκε αφορµή για να ασχοληθούµε κατά το β΄ τετράµηνο του ίδιου σχολικού έτους, µε
το ζήτηµα του
Εκκλησιασµού και τις συνήθειες των σύγχρονων χριστιανών σ΄ αυτή τη λατρευτική πράξη. Στο παραπάνω βιβλίο αναλύεται ολόκληρη η Ορθόδοξη Θεία Λειτουργία. Ωστόσο δεν µιλάει τόσο ο ίδιος ο συγγραφέας, όσο οι Πατέρες της Εκκλησίας και ιδιαίτερα ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος. Μάς έκανε εντύπωση ο άµεσος, κατανοητός και σαφής λόγος του, αλλά και τα ποικίλα και πλούσια παραδείγµατά του. Νιώσαµε αρκετές φορές ότι µιλούσε σε εµάς τους σύγχρονους χριστιανούς και όχι στους χριστιανούς του 4ου αιώνα µ. Χ. Κατά την πορεία της Εργασίας µας, «ακούσαµε» αρχικά τον πατερικό και επίκαιρο λόγο για την ευεργετική αξία της Θείας Λειτουργίας, στη ζωή όχι µόνο του ενσυνείδητου και τακτικά εκκλησιαζόµενου χριστιανού αλλά και οποιουδήποτε χριστιανού που αναζητά µία ουσιαστική συνάντηση
για να
ξεδιψάσει η ψυχή του και όχι απλώς να γεµίσει ο χρόνος του. Κατόπιν, πήραµε κάποιες συνεντεύξεις από γνωστούς µας, συµµαθητές µας και εκπαιδευτικούς µας, και συντάξαµε ένα ερωτηµατολόγιο για να ανιχνεύσουµε τις συνήθειες των νέων αλλά και των ενηλίκων στον εκκλησιασµό.
4
Α. ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 1. Έργο του λαού του Θεού Όταν ένας απλός χριστιανός λέει: Εκκλησιάζοµαι ή πηγαίνω στη θεία Λειτουργία, εννοεί κατά κανόνα, ότι πηγαίνει στο ναό και παρακολουθεί το µυστήριο της θείας Λειτουργίας. Όµως η θεία Λειτουργία δεν είναι ένα θέαµα που παρακολουθούµε απλώς, ούτε µία ακρόαση ύµνων και αναγνώσεων που ακούµε. Είναι ένα έργο που τελεί ο ιερέας µαζί µε το λαό του Θεού. Η ίδια η λέξη Λειτουργία σηµαίνει: λαού ( λείτος =λαός) έργο. Εποµένως, πηγαίνω στο Ναό σηµαίνει: πηγαίνω στο Ναό και συµµετέχω στην τέλεση της θείας Λειτουργίας. Η προσφορά των δώρων που πρόκειται να αγιασθούν, η ψαλµωδία και οι κοινές δεήσεις, η συµµετοχή των πιστών στη Θεία κοινωνία, όλα µας διδάσκουν ότι η θεία Λειτουργία είναι έργο ολόκληρου του σώµατος της Εκκλησίας. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι αδιανόητη η τέλεση της θείας Λειτουργίας χωρίς τη συµµετοχή έστω και ενός µόνο πιστού ή χωρίς να κοινωνήσει έστω και ένας µόνο πιστός. Ας δούµε όµως λίγο πιο αναλυτικά τους τρόπους µε τους οποίους ο πιστός συµµετέχει στην τέλεση της θείας Λειτουργίας. 1. Πρώτα συµµετέχει µε την προετοιµασία και προσφορά των δώρων. Το σιταρένιο πρόσφορο, το αγνό νάµα, το καθαρό κερί, το ελαιόλαδο, ό,τι δηλαδή χρειάζεται για να τελεσθεί η αναίµακτη λατρεία, είναι προσφορά των πιστών. 2. Ο δεύτερος τρόπος µε τον οποίο οι πιστοί συµµετέχουν ενεργά στην τέλεση της θείας Λειτουργίας είναι η ψαλµωδία και οι κοινές προσευχές. Στους παλαιότερους χρόνους όλα τα τροπάρια και οι
ύµνοι, που
σήµερα ψάλλονται από τους ιεροψάλτες, ψέλνονταν από ολόκληρο το λαό. Αυτός είναι ο λόγος που οι αρχαίοι ύµνοι της Εκκλησίας είναι απλοί στη µελωδία τους. Στις ευχές του ιερέα ο λαός απαντά µε το Αµήν, εβραϊκή λέξη που σηµαίνει: πράγµατι, ας γίνει και επισφραγίζει τα λόγια του ιερέα. Ο ιερός Χρυσόστοµος µας εξηγεί πως η ψαλµωδία ενώνει όλους τους πιστούς στην κοινή δοξολογία του Θεού: «ο ψαλµός 5
ανέµειξε τις διάφορες φωνές και έκανε να ανυψωθεί προς τον ουρανό µία ωδή και νέοι και γέροντες, πλούσιοι και φτωχοί, γυναίκες και άνδρες, δούλοι και ελεύθεροι, όλοι προσφέραµε µία ψαλµωδία…. Και…. Έχει τελείως αποµακρυνθεί αυτή η ανισότητα της ζωής και έχει συγκροτηθεί από όλους τους πιστούς ένας χορός και υπάρχει πολλή ισότητα και η γη µιµείται τον ουρανό…. Όλοι µαζί απολαµβάνοντας την ίδια ισοτιµία, προσφέρουµε από κοινού τη θυσία και την κοινή µας προσφορά, δηλαδή τη θεία Λειτουργία. 3. Το τρίτο και κυριώτερο σηµείο είναι η από κοινού µε τον ιερέα προσφορά της αναίµακτης ιερουργίας και η συµµετοχή τους στην Τράπεζα του Χριστού. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος µας αναλύει διεξοδικά: «….. την ώρα της θείας Κοινωνίας όλοι απολαµβάνουµε τα ίδια, µε τον ίδιο τρόπο. Όχι όπως γινόταν στην Παλαιά ∆ιαθήκη όπου άλλα έτρωγε ο ιερέας και άλλα οι υπόλοιποι και απαγορευόταν να µετέχει ο λαός σε όσα µετείχε ο ιερέας. Αυτό δεν γίνεται τώρα, στον καιρό της Καινής ∆ιαθήκης, αλλά ένα Σώµα βρίσκεται µπροστά σε όλους και ένα Ποτήριο…… Και η ευχαριστία προς το Θεό είναι επίσης κοινή. ∆ιότι δεν ευχαριστεί µόνος του ο ιερέας αλλά και όλος ο λαός.»
2. Το µυστήριο της ζωής του Χριστού
Η θεία Λειτουργία είναι η διαρκής παρουσία του Χριστού ανάµεσά µας. Κατά τη διάρκεια της θείας Λειτουργίας επαναλαµβάνονται µυστηριακά όλα τα ιερά θαυµάσια τα οποία εργάσθηκε ο Χριστός για να επαναφέρει τον άνθρωπο στον πατρικό Οίκο και τα οποία ονοµάζονται θεία Οικονοµία. Η όρθια στάση του σώµατος δείχνει ότι είµαστε έτοιµοι να ακούσουµε τον λόγο του Κυρίου και να τρέξουµε να εκπληρώσουµε το άγιό Του θέληµα. Η ακρόαση του λόγου του Θεού µάς οδηγεί στην ουράνιο Βασιλεία. Ο Ευαγγελιστής που ακούµε είναι οδηγός στην πόλη της Βασιλείας του Θεού. «Μπαίνουµε τώρα, γράφει ο ιερός Χρυσόστοµος, από την πύλη που µάς ανοίγει ο Ευαγγελιστής και έχουµε ανάγκη από προσπάθεια πολλή… Γιατί η 6
πόλη αυτή έχει χαρακτήρα βασιλικό και περίλαµπρο… Ας ανοίξουµε διάπλατα τις πύλες της διάνοιάς µας, ας ανοίξουµε την ακοή µας και µε φρίκη πολλή ας προσκυνήσουµε τον Βασιλέα… Ας µην µπούµε, λοιπόν σ’ αυτήν την πόλη της Βασιλείας, µε θόρυβο και ταραχή, αλλά µε σιγή µυστική… Αν έτσι προετοιµάσουµε τους εαυτούς µας, η ίδια η Χάρις του Αγίου Πνεύµατος θα µας οδηγήσει µε µεγάλη ακρίβεια και θα µας φέρει στον ίδιο τον θρόνο του Βασιλέως». Ο ιερός Χρυσόστοµος αρχίζοντας την ερµηνεία του κατά Ματθαίον αγίου Ευαγγελίου γράφει ότι πολύ σωστά ο άγιος Ευαγγελιστής «ονόµασε την συγγραφή του Ευαγγέλιο. Γιατί κήρυττε σ’ όλους τους ανθρώπους την κατάργηση της κολάσεως, την συγχώρηση των αµαρτιών….». Επίσης τόνισε πως «όλα συνενώθηκαν. Ο Θεός στη γη, ο άνθρωπος στον ουρανό». Ακόµα µας λέει: «ας κάνουµε ησυχία πολλή για να ακούσουµε τον άγιο Ευαγγελιστή. Ησυχία της γλώσσας και της διάνοιας. Αυτή την ησυχία ζητώ, την ησυχία της διάνοιας, την ησυχία της ψυχής. ∆ιότι θέλω η διάνοια και η ψυχή σας να ακούσει τον λόγο του Θεού». Μας προτρέπει να προσέχουµε την ανάγνωση της Αγίας Γραφής γιατί έτσι µας φεύγει η στενοχώρια… Συγκεκριµένα λέει: «Η θάλασσα µανιάζει, µα εσύ αρµενίζεις µε γαλήνη γιατί έχεις κυβερνήτη την ανάγνωση των Γραφών». Ο λόγος του Θεού που ακούµε στην θεία Λειτουργία είναι πηγή που αναβλύζει την ειρήνη της ψυχής». Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφερόµασταν στην τέλεια παροµοίωση που κάνει για την ακρόαση του λόγου του Θεού: «λιµάνι χωρίς κύµατα και τείχος αρράγιστο και πύργος ασάλευτος και δόξα αναφαίρετη και όπλο άτρωτο και χαρά αµάραντη και διαρκής ηδονή και όλα τα αγαθά που µπορεί να ονοµάσει ο καθένας. Η συναναστροφή µε τις Αγίες Γραφές και την λύπη αποµακρύνει και την χαρά διατηρεί». Οι χριστιανοί εκείνοι που δεν εκκλησιάζονται τακτικά και δεν ακούνε τον λόγο του Θεού δεν µπορούν να χαρούν την ειρήνη που προσφέρει στον κόσµο η παρουσία του ειρηνάρχου Χριστού και ο θείος λόγος Του.
7
3. Στώµεν καλώς, στώµεν µετά φόβου Αφού οµολογήσαµε την πίστη στον Τριαδικό Θεό είµαστε έτοιµοι πλέον να προσφέρουµε την Αγία Αναφορά. Πρέπει, λοιπόν, «να ανυψώσουµε στον ουρανό τους λογισµούς µας πού σύρονται κάτω στην γη». Και αυτό µας προτρέπει ο διάκονος µε τους λόγους: « Στώµεν καλώς, στώµεν µετά φόβου. Πρόσχωµεν την Αγίαν Αναφοράν εν ειρήνη προσφέρειν.» (Ας σταθούµε σωστά, ας σταθούµε µε σεβασµό. Ας προσέξουµε να προσφέρουµε την αναφερόµενη στο Θεό θυσία µε ειρήνη). Ο ιερός Χρυσόστοµος λέει ότι ή προτροπή αυτή του διακόνου λέγεται « για να παρουσιάσουµε ενώπιον του Θεού την ψυχή µας όρθια, αφού απαλλαγούµε από πνευµατική παράλυση που φέρουν οι βιοτικές µέριµνες». Και ο Άγιος Ιωάννης συνεχίζει: «Σκέψου κοντά σε ποιόν στέκεσαι κατά την ώρα της θείας Λειτουργίας. Μαζί µε ποιους πρόκειται να επικαλεσθείς τον Θεό, µαζί µε τα Χερουβίµ. Αναλογίσου τους συγχορευτές σου και αυτό είναι αρκετό να σε οδηγήσει σε νίψη, όταν δηλαδή θυµηθείς ότι ενώ περιβάλλεσαι µε σώµα και σάρκα, αξιώθηκες να ανυµνείς τον κοινό Κύριο όλων µαζί µε τις ασώµατες ∆υνάµεις. Κανείς λοιπόν δεν πρέπει να µετέχει στους ιερούς και µυστικούς τούτους ύµνους µε χαλαρωµένη την προθυµία. Κανένας ας µην είναι κυριευµένος την ώρα της θείας Λειτουργίας µε βιοτικούς λογισµούς. Αλλά αφού αποµακρύνει όλες τις γήινες σκέψεις από τον εαυτό του και µεταφέρει ολόκληρο τον εαυτό του στον ουρανό, σαν να στέκεται κοντά στον θρόνο της δόξας του Θεού και να πετά µαζί µε τα Σεραφίµ, τότε ας προσφέρει τον πανάγιο ύµνο στον Θεό της δόξας και της µεγαλοσύνης. Γι’ αυτό ο διάκονος µάς προτρέπει να στεκόµαστε καλά την ώρα αυτή… ∆ηλαδή µε φρίκη και τρόµο, µε άγρυπνη και νήφουσα ψυχή». Η Θεία Λειτουργία είναι µία αγία Αναφορά, δηλαδή ένα ανέβασµα των πιστών και της προσφοράς τους στον ουρανό, στο θρόνο του Θεού… Την ώρα που αρχίζει η θεία Λειτουργία «έχουµε ανάγκη από πολλή ειρήνη και ησυχία» λέει ο ιερός Χρυσόστοµος. Ο Άγιος Ιωάννης αναφέρει ότι «στους αρχαίους χριστιανικούς χρόνους και τα σπίτια των πιστών ήταν όπως οι Ναοί. Τώρα η Εκκλησία έγινε όπως τα σπίτια, όπου πολύς ο θόρυβος, πολλή η σύγχυση..» 8
Κατάντησε να είναι χώρος όπου µαζεύονται οι χριστιανοί για να πούνε τα νέα τους. Θλίβεται γι’ αυτό ο Άγιος Ιωάννης. ∆ιότι γνωρίζει καλά ότι ο ιερός Ναός είναι τόπος Αγγέλων, Αρχαγγέλων, Βασίλειο του Θεού, ο ίδιος ο Ουρανός. «Όπως, λοιπόν, αν άνοιγε κάποιος τον ουρανό και σε οδηγούσε εκεί, ακόµα και αν έβλεπες τον πατέρα σου ή τον αδελφό σου δεν θα τολµούσες να του µιλήσεις, έτσι και εδώ δεν πρέπει να λέγεται τίποτα εκτός από τα πνευµατικά (δηλαδή τα αναγνώσµατα και τις ευχές). ∆ιότι και ο Ναός, είναι ουρανός». Στην προτροπή του λειτουργού προς τους πιστούς να προσφέρουν την Αγία Αναφορά εν ειρήνη, αυτοί απαντούν: Έλεον ειρήνης,
Θυσίαν αινέσεως.
∆ηλαδή πράγµατι προσφέρουν την Αγία Αναφορά µε ειρήνη και µε αγάπη προς τον Κύριο και προς τους αδελφούς µας. Η θυσία που προσφέρεται µε αγάπη και έλεος, είναι θυσία ευάρεστη στον Θεό. Είναι θυσία που δοξάζει και υµνεί τη δική Του αγάπη. Ο Θεός και ο Χριστός έρχονται και πλησιάζουν τον άνθρωπο µε ορθάνοικτες τις αγκαλιές τους και εµείς τους διώχνουµε επειδή σκεπτόµαστε κατά την λειτουργία διάφορα άλλα ή θορυβούµε και µιλούµε. Γι’ αυτό λέει ο ιερός Χρυσόστοµος: «∆εν µπορείς να σιωπήσεις µάσα στον Ναό; Λοιπόν βγες έξω για να µην βλάπτεις και εµποδίζεις και του άλλους». Οπωσδήποτε δεν θα έπρεπε να διαλέξουµε την λύση της φυγής από τον Ναό, αλλά να µένουµε στην θεία Λειτουργία έχοντας τον νου µας στα όσα πράττονται και λέγονται από τον Ιερέα και τους ιεροψάλτες.
4. Άνω σχώµεν τας καρδίας
Μην αφήνεις, λέει ο ιερός Χρυσόστοµος, κανένα από τους ανθρώπινους λογισµούς να κατέχουν την ψυχή σου κατά την ώρα της Αγίας Αναφοράς. Μην αφήσεις κανένα από τα δουλικά και ανελεύθερα πάθη να παρευρίσκονται µαζί σου. Ανέβα µόνος εκεί όπου τίποτε γήινο δεν πρέπει να ανεβεί. Άφησε κάτω στην γη κάθε άλογο και ανόητο πάθος. Και ας µην σε ενοχλεί τότε τίποτε, αλλά γίνε πιο υψηλός και από τους ουρανούς».
9
Άνω σχώµεν τας καρδίας, λέει ο ιερεύς. Και µε το άνω µας υποδεικνύει τον τόπο όπου
η φιλόθεος ψυχή συναντάται µε τον Νυµφίο Χριστό και τον
δοξολογεί. Ο πιστός που λαχταρά να συναντήσει τον Κύριο, αγωνίζεται διαρκώς, πορεύεται διαρκώς προς τα άνω, προς τον Θρόνο του Θεού. Όπως σηµειώνει ο Άγιος
Γρηγόριος
Νύσσης, ο πιστός «ακατάπαυστα
πορεύεται προς τα άνω, ανανεώνοντας συνεχώς µε τα όσα ήδη κατόρθωσε, τις δυνάµεις για το πέταγµα». Έχοµεν προς τον Κύριον, απαντούν οι πιστοί προς τον λειτουργό. Και µε την απάντηση τους αυτή βεβαιώνουν τον λειτουργό ότι πράγµατι οι καρδιές τους είναι επάνω στον ουρανό, εκεί όπου ο Χριστός εστίν εν δεξιά του θεού καθήµενος. Έχουµε τις καρδιές µας κοντά στον Χριστό, λέµε στον ιερέα. Και στην πραγµατικότητα την ίδια ώρα κουβεντιάζουµε
για µάταια και ασήµαντα πράγµατα. Τι φοράει η µια, πως
κινείται ο άλλος, τι συνέβη στον τρίτο. Ας αφήσουµε
τον πύρινο και
χρυσορρήµονα κήρυκα να µας επαναφέρει στην τάξι «Τι κάνεις άνθρωπε; Όταν ο ιερέας είπε: Έχοµεν προς τον Κύριον; ∆εν φοβάσαι δεν κοκκινίζεις από ντροπή να παρουσιάζεσαι ψεύτης κατά την φοβερή αυτή ώρα; Πω, πω θαύµα! Ενώ η µυστική τράπεζα είναι ετοιµασµένη, ο Αµνός του Θεού, ο Χριστός, θυσιάζεται για σένα, ο Ιερέας αγωνίζεται για σένα, το πνευµατικό πυρ αναβλύζει από την άχραντη Τράπεζα, τα Χερουβίµ παραστέκουν και τα Σεραφίµ πετούν γύρω από την Τράπεζα, τα εξαπτέρυγα κατακαλύπτουν τα πρόσωπα και όλες οι ασώµατες δυνάµεις µαζί µε τον Ιερέα πρεσβεύουν για σένα, το πνευµατικό πυρ κατέρχεται και το άγιο Αίµα του Χριστού χύνεται στο άγιο Ποτήριο από την άχραντη πλευρά για την δική σου κάθαρση δεν φοβάσαι, ούτε κοκκινίζεις από ντροπή που παρουσιάζεσαι ψεύτης κατά την φοβερή αυτή ώρα; Με ποια παρρησία, λοιπόν, προσέρχεσαι στα Άγια Μυστήρια; Με ποια µολυσµένη συνείδηση; Γι’ αυτό, λοιπόν, αδελφοί µου, όταν βρισκόµαστε µέσα στις εκκλησίες να µην αρχίζουµε τις συζητήσεις. Αλλά να στεκόµαστε γεµάτοι φόβο και τρόµο, έχοντας στραµµένα κάτω τα µάτια µας και επάνω την ψυχή µας. Να αναστενάζουµε άφωνα και να αλαλάζουµε µέσα στην καρδιά µας».
10
Για να µπορέσουµε κατά την ώρα της Αγίας Αναφοράς να ανεβάσουµε τις καρδιές µας στον ουρανό πρέπει να κάνουµε την ανάλογη προετοιµασία πριν από την θεία Λειτουργία. Πρέπει να ανεβαίνουµε νοερά κοντά στο θρόνο του Θεού. Την ώρα της Θείας Λειτουργίας πρέπει να έχουµε συναίσθηση ότι συνοµιλούµε µε τον Θεό και συµµετέχουµε στην τέλεση της αναίµακτης θυσίας Του. Έτσι θα µπορέσουµε «να ανυψωνόµαστε πνευµατικά, να απαλλασσόµαστε από την γη και να εγγίζουµε τις ίδιες τις αψίδες του ουρανού για να κάνουµε ευσπλαχνικό τον Θεό και να λάβουµε τα αγαθά που µας υποσχέθηκε». Κάθε φορά που ιερουργείται η Αγία Αναφορά ο Ιησούς Χριστός σαρκώνεται και προσφέρεται υπέρ της του κόσµου ζωής και σωτηρίας. Για να γευθούµε τη δωρεά της σωτηρίας που προσφέρει ο Χριστός, πρέπει να αποξενωθούµε από τα πράγµατα του κόσµου και να δοθούµε µε πόθο στα πράγµατα του Θεού, όπως ακριβώς µας προτρέπει ο άγιος Υµνωδός του Ακάθιστου Ύµνου: Ξένον τόκον ιδόντες (δηλαδή του Χριστού), ξενωθώµεν του κόσµου, τον νούν εις ουρανόν µεταθέντες. ∆ια τούτο γαρ ο υψηλός Θεός, επί γης εφάνη ταπεινός άνθρωπος, βουλόµενος ελκύσαι προς το ύψος τους αυτώ βοώντας. Αλληλούϊα.
5. Η Αγία Αναφορά
Αφού οι πιστοί διαβεβαίωσαν τον Λειτουργό ότι έχουν τις καρδιές τους κοντά στον Θεό, είναι πλέον έτοιµοι να προχωρήσουν στην τέλεση του Μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας. Και αυτό ακριβώς τους προτρέπει τώρα ο Λειτουργός: Ευχαριστήσωµεν τω Κυρίω. Ας ευχαριστήσουµε τον Κύριο για την αγάπη Του, τελώντας την θεία Ευχαριστία. Και οι πιστοί απαντούν: Άξιον και δίκαιον. Είναι άξιο και δίκαιο να ευχαριστήσουµε τον Κύριο. Και ο Λειτουργός, που είναι το στόµα των πιστών, αρχίζει την Αγία Αναφορά. Ο ιερός Χρυσόστοµος γράφει ότι ο καλύτερος τρόπος για να φυλάξουµε τις δωρεές του Θεού είναι το να τις θυµόµαστε και να ευχαριστούµε συνεχώς τον Κύριο γι’ αυτές. Και συνεχίζει: «Γι’ αυτό ακριβώς και το φρικτό µυστήριο που τελείται σε κάθε σύναξη των πιστών και από το οποίο προσφέρεται άφθονη η 11
σωτηρία, καλείται Ευχαριστία, γιατί αποτελεί ανάµνηση πολλών ευεργεσιών και µας φανερώνει το αποκορύφωµα της θείας Προνοίας. Το θείο τούτο Μυστήριο µας προετοιµάζει µε κάθε τρόπο για να ευχαριστούµε τον Θεό… Γι’ αυτό ακριβώς και ο ιερεύς µας προτρέπει, την ώρα που τελείται η θυσία αυτή, να ευχαριστούµε τον Θεό για την οικουµένη ολόκληρη που µας δώρισε, για τα παρελθόντα και για τα παρόντα. Για όσα συνέβησαν και για όσα θα συµβούν. Γιατί η ευχαριστία αυτή µας ελευθερώνει από την γη και µας µεταθέτει στον ουρανό. Από ανθρώπους µας κάνει αγγέλους». Ο ιερεύς συνεχίζει την ευχή της αγίας Αναφοράς: Θυµόµαστε την σωτήρια αυτή εντολή και όλα όσα έγιναν για χάρη µας, δηλαδή την Σταύρωση, την Ταφή, την τριήµερη Ανάσταση, την Ανάληψη στους ουρανούς, την εγκατάσταση στα δεξιά του Πατρός, τη δεύτερη και ένδοξη Παρουσία, προσφέροντάς Σου αυτά που είναι δικά Σου καθ’ όλα και για όλα: Τα σα εκ των σων Σοι προσφέροµεν κατά πάντα και διά πάντα. Και ο λαός ψάλλει: Σε υµνούµεν, Σε ευλογούµεν, Σοι ευχαριστούµεν, Κύριε, και δεόµεθα Σου ο Θεός ηµών. Στο µυστικό ∆είπνο ο Χριστός, αφού προσέφερε στους µαθητές Του το άγιο Σώµα Του και το τίµιο Αίµα Του, τους έδωσε την εντολή: Τούτο ποιείτε εις την εµήν ανάµνησιν. Έτσι µας διδάσκει ότι η πραγµατική ανάµνησή Του δεν είναι µία απλή σκέψη αλλά µία πράξη: η τέλεση του µυστηρίου του ∆είπνου Του. Ο µόνος τρόπος να «θυµάται» κανείς τον Ιησού Χριστό και το µυστήριο της οικονοµίας Του, είναι να ξαναζεί την θυσία Του µέσα στην θεία Λειτουργία. Λέει ο ιερός Χρισόστοµος: «Στην θεία Λειτουργία προσφέρουµε την θυσία που προσφέρθηκε στον Σταυρό, την θυσία που δεν τελειώνει. ∆ιότι αυτό το µυστήριο της θείας Λειτουργίας τελείται εις ανάµνησιν του µυστηρίου που τελέσθηκε από τον Χριστό στον Γολγοθά. Όπως είπε ο Χριστός, Τούτο ποιείτε εις την εµήν ανάµνησιν. Στην θεία Λειτουργία δεν τελούµε άλλη θυσία, αλλά πάντα εκείνη την ίδια. Μάλλον τελούµε ανάµνηση της θυσίας του Γολγοθά». Η θεία Λειτουργία είναι το µυστήριο του σταυρικού θανάτου του Χριστού, επειδή ο Χριστός θυσιάζεται και προσφέρεται στους πιστούς. Λέει ο ιερός 12
Χρυσόστοµος: «Προσέρχεσαι σε θυσία φρικτή και αγία. Ο Χριστός βρίσκεται µπροστά σου σφαγιασµένος». Συµµετέχουµε στην ιερουργία της σταυρικής θυσίας του Κυρίου. Είµαστε παράγοντες στον Γολγοθά, κοντά στον Σταυρό του Κυρίου. Άραγε όµως στεκόµαστε µε το µέρος των µαθητών του Χριστού ή µε το µέρος των σταυρωτών Του; ∆ιότι όταν την ώρα που ο Χριστός θυσιάζεται για την σωτηρία µας εµείς φωνασκούµε ή ασχολούµαστε µε µέριµνες βιοτικές ή σκεπτόµαστε πράγµατα γήινα, τότε βρισκόµαστε στο µέρος των υβριστών και σταυρωτών του Κυρίου. ∆εν είµαστε κοντά στην Παναγία και τον ηγαπηµένο Μαθητή, αλλά κοντά στους Ρωµαίους στρατιώτες που εµπαίζουν τον Κύριο, κοντά στους Εβραίους που Τον εµπτύουν και Τον ειρωνεύονται.
Β. Η ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Τα άγια τοις αγίοις
Ο σκοπός για τον οποίο ο Ιησούς Χριστός όρισε να τελείται η θεία Λειτουργία είναι το να κοινωνούµε το άγιο Σώµα Του και το Πανάχραντο Αίµα Του και να ενωνόµαστε µαζί Του. Λέει ο ιερός Χρυσόστοµος επί του θέµατος αυτού: «Είναι ανάγκη να µάθουµε τι είναι το θαύµα των µυστηρίων, δηλαδή η θεία Ευχαριστία, και γιατί δόθηκε από τον Χριστό σε µας και ποια ωφέλεια αποκοµίζουµε όταν συµµετέχουµε. ∆ιότι, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, γινόµαστε ένα σώµα µε τον Χριστό και µέλη του σώµατός Του και από την σάρκα Του και εκ των οστών Του… Αυτό επιτυγχάνεται µε την τροφή που µας εχάρισε, δηλαδή µε την θεία Κοινωνία… Γι’ αυτό ανέµειξε τον εαυτό Του µε µας και έγινε ένα σώµα µε µας, για να είµαστε µαζί Του ένα, όπως το σώµα είναι συνδεδεµένο µε την κεφαλή» . Ο σκοπός της τέλεσης του ευχαριστακού Μυστικού ∆είπνου είναι η συµµετοχή µας στην Τράπεζα του Κυρίου. Εν τούτοις πολλοί πιστοί σπάνια συµµετέχουν σ’ αυτήν, άλλοι προσέρχονται χωρίς την κατάλληλη προετοιµασία. Ο ιερός Χρυσόστοµος καταδικάζει µε τα πιο αυστηρά λόγια µια συνήθεια που έχουν ακόµη και στις µέρες µας οι χριστιανοί: να κοινωνούν στις µεγάλες µόνον 13
εορτές, ανεξάρτητα από το αν είναι προετοιµασµένοι για την θεία Κοινωνία. Λέει ο άγιος Πατέρας: «Βλέπω πολλούς να µεταλαβαίνουν από το άγιο Σώµα του Χριστού απλώς και ως έτυχε, µάλλον από συνήθεια και υποχρέωση παρά από σκέψη και γνώση. Αυτοί λένε ότι όταν έλθει ο καιρός της αγίας Τεσσαρακοστής, η ηµέρα των Θεοφανείων, όποιος και αν είναι κανείς µετέχει των αχράντων µυστηρίων. Και όµως καιρός για να προσέλθεις δεν είναι τα Θεοφάνεια, ούτε η Τεσσαρακοστή, αλλά η ειλικρίνεια της ψυχής και η καθαρότης. Όταν έχεις αυτήν πάντοτε να προσέρχεσαι, χωρίς όµως αυτήν ποτέ» . Ο ιερεύς όταν λέει Τα άγια τοις αγίοις, πριν προσκαλέσει τους πιστούς στη θεία Κοινωνία, αυτό εννοεί: Όποιος δεν είναι άγιος, ας µην πλησιάσει. ∆εν λέει απλώς να είναι καθαρός από αµαρτίες, αλλά άγιος. ∆ιότι τον άγιο δεν τον κάνει µόνον η απουσία της αµαρτίας, αλλά και η παρουσία του Αγίου Πνεύµατος και ο πλούτος των αγαθών έργων.
2. Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε Με την πρόσκληση αυτή ο ιερέας σε κάθε θεία Λειτουργία µάς υποδεικνύει την ψυχική και σωµατική προετοιµασία που πρέπει να κάνουµε για να παρακαθήσουµε στο ∆είπνο του Χριστού. Λέει ο ιερός Χρυσόστοµος: «…. Να προσερχόµαστε µε φόβο και τρόµο, µε συνείδηση καθαρή, µε νηστεία και προσευχή, χωρίς να θορυβείτε και να ποδοπατάτε και να σπρώχνετε τους διπλανούς σας. Γιατί αυτή η αταξία είναι δείγµα της πιο µεγάλης παραφροσύνης και περιφρόνησης των αγίων Μυστηρίων.» Ο άγιος Ιωάννης θεωρεί παράλογο γεγονός την ησυχία που επικρατούσε πολλές φορές στους αθλητικούς αγώνες και τον θόρυβο που γινόταν την ώρα της θείας Κοινωνίας.
Το σηµαντικότερο όµως στοιχείο για να παρακαθήσουµε στην Τράπεζα του Κυρίου είναι η αγάπη. Πρώτη εκδήλωση της αγάπης είναι η συγχώρηση εκείνων που µας έκαναν κακό ή µας αδίκησαν. Σηµειώνει ο ιερός Πατέρας της Εκκλησίας µας: «Κανείς από αυτούς που έχουν εχθρό, ας µην πλησιάσει την 14
ιερή Τράπεζα και ας µην κοινωνήσει το άγιο Σώµα του Κυρίου. Κανείς από αυτούς που προσέρχονται στη θεία Κοινωνία να µην έχει εχθρό. Έχεις εχθρό; Μην προσέλθεις να κοινωνήσεις. Θέλεις να προσέλθεις; Συµφιλιώσου µε τον εχθρό σου και τότε να προσέλθεις να αγγίξεις το ιερό. Και δεν τα λέω αυτά εγώ, αλλά ο ίδιος ο ∆εσπότης που σταυρώθηκε για µας. Για να σε συµφιλιώσει µε τον Πατέρα δεν απέφυγε ούτε την σφαγή, ούτε να χύσει το άγιο Αίµα Του. Και σύ για να συµφιλιωθείς µε τον συνάνθρωπό σου, ούτε λέξη δεν θέλεις να του πεις, ούτε τρέχεις πρώτος προς αυτόν;».
Γ. Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ Η ανάγκη του εκκλησιασµού
Εκκλησιασµός ονοµάζεται η σύναξη του λαού του Θεού, δηλαδή της Εκκλησίας, στο Ναό, όπου δοξολογεί τον Κύριο. Ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύµων γράφει ότι η Εκκλησία έλαβε το όνοµα αυτό «επειδή προσκαλεί όλους µαζί τους πιστούς και τους συγκεντρώνει επί το αυτό» στο έργο της κοινής λατρείας και δοξολογίας του Θεού. Εκείνος που προσκαλεί δια της Εκκλησίας τους πιστούς είναι ο ίδιος ο Θεός. Ο Άγιος Νικόδηµος ο Αγιορείτης γράφει ότι οι πιστοί είναι ανάγκη να εκκλησιαζόµαστε. Ο Άγιος Παύλος µας προτρέπει να µην αµελούµε τον εκκλησιασµό, διότι αυτός δυναµώνει τους δεσµούς της αγάπης µεταξύ των πιστών. Τα γράφει αυτά διότι γνωρίζει ότι πηγάζει µεγάλη δύναµη από την συναναστροφή και την συνάντηση των πιστών στον Ναό. Λέει ο ιερός Χρυσόστοµος: «Πρέπει να είµαστε µαζί µε τους αδελφούς µας στο ίδιο µέρος µε τον σύνδεσµο της αγάπης...» Πολύ ισχυρότερες αποδεικνύονται οι προσευχές των χριστιανών, όταν απευθύνονται στον Θεό από κοινού. ∆εν είναι το ίδιο το να προσεύχεται κάποιος µόνος του και το να προσεύχεται µε κάποιον άλλο µαζί. ∆εν έχουν την ίδια δύναµη οι προσευχές των πιστών που γίνονται ξεχωριστά, από τις προσευχές που τις απευθύνουν όλοι από κοινού. Ο ίδιος ο Χριστός µας 15
διαβεβαίωσε για την πραγµατικότητα αυτή, όταν µας µίλησε για τη δύναµη που έχει η προσευχή και δύο έστω αδελφών: «Σας διαβεβαιώνω µε απόλυτο τρόπο ότι αν δύο από σας συµφωνήσουν πάνω στη γη να ζητήσουν µε την προσευχή τους οποιοδήποτε πράγµα, θα το λάβουν από τον Πατέρα µου, που είναι στους ουρανούς.» (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, ιη΄ 19). Η προσευχή είναι πνευµατική θυγατέρα της αγάπης µας προς τον Κύριο και µητέρα της
αγάπης µας προς τους αδελφούς. Η αδελφική αγάπη που
γεννιέται από την κοινή προσευχή και λατρεία, δίνει δύναµη στην ικεσία µας. Ο ιερός Χρυσόστοµος λέει ότι «όταν προσευχόµαστε ο καθένας χωριστά είµαστε ανίσχυροι, όταν όµως συγκεντρωθούµε όλοι µαζί, τότε γινόµαστε πιο δυνατοί και ικετεύουµε το Θεό στηριζόµενοι στο πλήθος και τη συµπαράσταση των πολλών...Θέλεις να µάθεις πόση είναι η δύναµη της προσευχής που γίνεται στην Εκκλησία;. Κάποτε ο Απόστολος Πέτρος ήταν δεµένος µέσα στην φυλακή και ζωσµένος µε αλυσίδες πολλές. Έγινε δε µακρά και θερµή προσευχή γι’ αυτόν από τους πιστούς και αµέσως ελευθερώθηκε από την φυλακή».
1. Η ηµέρα του Κυρίου
Ο καλύτερος τρόπος να τιµήσουµε την ηµέρα του Κυρίου είναι να µεταβούµε στον άγιο Οίκο Του και να συµµετάσχουµε στην κοινή λατρεία της Εκκλησίας. Η Κυριακή είναι η ηµέρα την οποία ευλόγησε και αγίασε η αγάπη του Κυρίου. Με την όρθια στάση του σώµατος κατά την θεία Λειτουργία της Κυριακής υπενθυµίζουµε στον εαυτό µας την Ανάσταση του Κυρίου, «ότι δηλαδή αναστηθήκαµε και εµείς µαζί µε τον Χριστό και ότι οφείλουµε να επιζητούµε τα ουράνια».
2. Πώς να εκκλησιαζόµαστε
Πριν µεταβούµε στον Ναό του Κυρίου για να εκκλησιασθούµε πρέπει να προετοιµαστούµε ψυχικά και σωµατικά. Η πνευµατική προετοιµασία είναι να συγχωρήσουµε όσους µας έφταιξαν και γενικότερα να αισθανόµαστε αγάπη για όλους τους εν Χριστώ αδελφούς µας. Εκτός από την πνευµατική 16
προετοιµασία και καθαρότητα πρέπει να προετοιµασθούµε και σωµατικά. Να συµµετέχουµε στην θεία Λειτουργία καθαροί στο σώµα µε την κατάλληλη ενδυµασία. Και η κατάλληλη ενδυµασία δεν είναι τα ακριβά και προκλητικά ρούχα, αλλά τα καθαρά και νοικοκυρεµένα. Στο σηµείο αυτό δυστυχώς δεν προσέχουµε οι σηµερινοί χριστιανοί. Θεωρούµε το Ναό τόπο επίδειξης πλούτου και οµορφιάς και δεν συλλογιζόµαστε ότι ο Ναός είναι εικόνα του ουρανού. Εφ’ όσον, λοιπόν η Εκκλησία είναι ο επίγειος ουρανός, είναι φυσικό να γράφει ο άγιος Νικόδηµος, «ότι καθώς στέκουν οι Άγγελοι και οι Άγιοι εις τον ουρανό έτσι πρέπει να στέκουν και οι Χριστιανοί εις την του Χριστού Εκκλησία. Όταν βρισκόµαστε στην Εκκλησία δεν πρέπει να συνοµιλεί ο ένας µε τον άλλον, ούτε να γελούν ή να βλέπουν εδώ και εκεί αλλά µόνο να βλέπουν µπροστά τους και να ακροάζονται τα θεία λόγια µετά προσοχής και ευλαβείας.» Εκείνοι οι οποίοι είναι παρόντες σωµατικά στην Εκκλησία και η σκέψη τους ασχολείται µε τα πράγµατα του κόσµου, αµαρτάνουν στην αγάπη του Χριστού. Ο άγιος Κοσµάς ο Αιτωλός λέει ότι «οι ευσεβείς χριστιανοί πρέπει να στεκόµαστε µε ευλάβεια, µε φόβο και µε τρόµο για να λάβουµε την συγχώρεση των αµαρτιών µας». Το σωστό είναι να πηγαίνουµε από την αρχή της ακολουθίας του Όρθρου. Ένα όµως δεν είναι δυνατόν για κάποιους σοβαρούς λόγους ας πηγαίνουµε τουλάχιστον από την αρχή της θείας Λειτουργίας. Ο ιερός Χρυσόστοµος λέει: «Εισέρχονται πολλοί στην Εκκλησία, απευθύνουν στον Θεό άπειρους στίχους προσευχής, ύστερα βγαίνουν από τον Ναό και δεν ξέρουν τι είπαν. Τα χείλη κινούνται και η ακοή δεν ακούει. Εσύ δεν ακούς την προσευχή σου και θέλεις να την εισακούσει ο Θεός; Γονάτισα λες, αλλά ο νους σου πετούσε έξω. Το σώµα σου ήταν µέσα στην Εκκλησία και η ψυχή σου έξω. Το στόµα έλεγε την προσευχή και ο νους µετρούσε τόκους, συµβόλαια, συναλλαγές, χωράφια, κτήµατα, συναναστροφές µε φίλους». Ο σκοπός που πηγαίνουµε στην Εκκλησία όταν γίνεται θεία Λειτουργία είναι να ευχαριστήσουµε και να δοξολογήσουµε τον Κύριο για όλες τις δωρεές της 17
πατρικής αγάπης Του. Και ο Μέγας Βασίλειος παρατηρεί: «Εκείνος που βρίσκεται στον Ναό του Θεού δεν κακολογεί, δεν µαταιολογεί. Ο καθένας δοξολογεί τον Θεό. Εκεί παρίστανται οι άγιοι Άγγελοι οι όποιοι καταγράφουν τα λόγια µας…».
3. Πνευµατικοί καρποί του εκκλησιασµού
Ο άγιος Μάξιµος ο Οµολογητής γράφει: «Μέσα στην εκκλησία βρίσκονται άγιοι άγγελοι και κάθε φορά καταγράφουν αυτούς που εισέρχονται, τους παρουσιάζουν στον Θεό και δέονται γι’ αυτούς. Ακόµη είναι παρούσα αοράτως η Χάρις του Αγίου Πνεύµατος πάντοτε». Ο ναός είναι ο ουρανός και είναι παρόντες οι άγιοι άγγελοι και ο Τριαδικός Θεός. Ο Χρυσόστοµος λέει: «Στον ουρανό, στρατιές αγγέλων δοξολογούν. Κάτω, µέσα στους ναούς, άνθρωποι που πρωτοστατούν στην ψαλµωδία, µιµούνται την αγγελική δοξολογία… Αυτός είναι ο καρπός της συναθροίσεως µας στον ναό». Ο ναός, λέει ο ιερός Χρυσόστοµος, «είναι πνευµατικό ιατρείο και πρέπει εκείνοι που έρχονται εδώ, αφού λάβουν τα κατάλληλα φάρµακα και τα επιθέσουν στα τραύµατά τους, να επανέρχονται στα σπίτια τους». Ακόµη σηµειώνει «Αν κάποιος περάσει αυτά τα ιερά πρόθυρα του ναού και δει να είναι λίγοι οι συγκεντρωµένοι, τότε σβήνει η προθυµία που υπάρχει µέσα του και ναρκώνεται και µεταβάλλει γνώµη και γίνεται πιο αδιάφορος και φεύγει».
Ο Κύριος όταν σε καλεί στην εκκλησία, σε καλεί σε εορτή. Σε προτρέπει σε ανάπαυση και όχι σε κόπους, σε µεταφέρει από τις δυσκολίες στην ξεκούραση ελαφρύνοντας σε από το βάρος των αµαρτηµάτων… Ο ίδιος ο Κύριος βρίσκεται παρών αοράτως και ζυγίζει την κίνηση του καθενός και ελέγχει την συνείδηση.
18
Ο εκκλησιαζόµενος δέχεται, λοιπόν, κάθε πνευµατική ευλογία από τον Κύριο και έτσι επανέρχεται στο σπίτι του. Λέει ο ιερός Χρυσόστοµος: «Εκείνος που έρχεται εδώ στον ναό µε πίστη και προθυµία, φεύγει αφού λάβει άπειρους θησαυρούς. Εκείνος που στέκεται διαρκώς επάνω σε βράχο περιγελά τα κύµατα, έτσι εκείνος που συµµετέχει συνεχώς στις συνάξεις και ποτίζεται από τα θεία λόγια…»
4. Γιατί δεν εκκλησιάζεσαι;
Αφού αναφέραµε τις πνευµατικές ωφέλειες που διανέµει ο Χριστός στους εκκλησιαζόµενους, ας δούµε τους κανόνες που όρισε η Εκκλησία για όσους δεν εκκλησιάζονται, ακριβώς γιατί θέλει να απολαµβάνουν όλα τα παιδιά της τα πνευµατικά δώρα του εκκλησιασµού. Ο 80ος κανόνας της Έκτης Οικουµενικής Συνόδου αναφέρει ότι: «Ο πιστός, ο οποίος ενώ ευρίσκεται µέσα στην πόλη και κοντά στον ναό, χωρίς να εµποδίζεται από µεγάλη ανάγκη ή δυσκολία, απουσιάζει τρεις συνεχείς Κυριακές από την θεία Λειτουργία, εάν µεν είναι κληρικός να καθαιρείται, εάν δε είναι λαϊκός να αφορίζεται» ∆ιότι λέει ο άγιος Νικόδηµος ο Αγιορείτης: συµβαίνει ένα από τα δύο: ή δεν είναι πιστός, ή ενώ είναι πιστός καταφρονεί την κοινή προσευχή προς τον Θεό» Λέει ο ιερός Χρυσόστοµος: «Το πλήθος εκείνων που εκκλησιάζονται είναι ένδυµα της εκκλησίας.». Όµως και σήµερα πολλοί ισχυρίζονται ότι είναι πιστοί, αλλά χρησιµοποιούν διάφορες δικαιολογίες για την απουσία τους από την κοινή σύναξη. Ας δούµε µερικές από αυτές. α. Εργασία κατά την Κυριακή Ο άγιος Κοσµας ο Αιτωλός λέει: «Πρέπει να εργαζώµεθα τις έξι ηµέρες δια ετούτα τα µάταια, τα γήινα και ψεύτικα πράγµατα και την Κυριακή να σχολάζωµεν, να πηγαίνωµεν εις την εκκλησία και να στοχαζώµαστε τις αµαρτίες µας, τον θάνατον, την κόλασιν, τον παράδεισον.» 19
Ο ιερός Χρυσόστοµος επίσης, λέει: «Εµπόδιο για την καλή αυτή συνάντηση πολλές φορές γίνεται η φτώχεια, όµως δεν είναι εύλογη πρόφαση». Οι άνθρωποι θεωρούν ανώφελη την µετάβαση στο ναό και χάσιµο χρόνου την συµµετοχή στην θεία Λειτουργία, ενώ διαρκώς η πείρα τούς διδάσκει ότι χωρίς τη βοήθεια του Θεού τίποτα δεν µπορεί να πετύχει ο άνθρωπος. β. Εργασίες στο σπίτι και ανάπαυση Πολλές γυναίκες εργάζονται τις καθηµερινές έξω από το σπίτι, φαίνεται εύλογη η πρόφαση αυτή. Η αλήθεια όµως είναι ότι η γυναίκα που αγαπά την εκκλησία θα βρει χρόνο και τις δουλειές να κάνει και τον εκκλησιασµό να µην στερηθεί. Ο άνδρας πάλι που εργάζεται ολόκληρη την εβδοµάδα, ισχυρίζεται ότι την Κυριακή θέλει να ξεκουραστεί και δεν πηγαίνει στην εκκλησία. Τρέχει σε εκδροµές, κυνήγια, ψαρέµατα και γυρίζει σπίτι του κατάκοπος σωµατικά, πολλές φορές δε και ψυχικά. γ. Το πένθος Πιστεύουµε πως είµαστε άνθρωποι του Θεού και όµως υπολογίζουµε τι θα πει ο κόσµος. Και διστάζουµε να πάµε στην εκκλησία τον καιρό του πένθους. Ακριβώς όµως λόγω του πένθους σου πρέπει συχνότερα να πηγαίνεις στην θεία
Λειτουργία,
διότι η
Λειτουργία
είναι ο
κατάλληλος καιρός να
παρακαλέσουµε τον Κύριο για την ανάπαυση της ψυχής του αγαπηµένου µας προσώπου. Ένας ακόµη λόγος είναι η χαρά την οποία αισθάνεται η ψυχή του κοιµηθέντος όταν εµείς βρισκόµαστε στην θεία Λειτουργία και προσευχόµαστε στον Κύριο. Λέει ο ιερός Χρυσόστοµος ότι «∆εν κάνουµε µαταίως τα µνηµόσυνα στην θεία Λειτουργία για τους κοιµηθέντας..... Γίνονται µε εντολή του αγίου Πνεύµατος.» δ. Το ραδιόφωνο και η τηλεόραση Πολλοί που απουσιάζουν από την Λειτουργία λένε: Ακούω, λένε, την Λειτουργία στο ραδιόφωνο. Τη βλέπω στην τηλεόραση. Πράγµατι η Λειτουργία µεταδίδεται από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση για να ακούσουν όσοι είναι άρρωστοι ή ταξιδιώτες ή φροντίζουν κάποιον άρρωστο. Μήπως 20
έχουµε όµως άγνοια για το νόηµα της θείας Λειτουργίας, ώστε να αρκούµαστε µόνο στο άκουσµα του ραδιοφώνου; ∆ηλαδή στην ακουστική ή εικονική περιγραφή της Λειτουργίας; ε. Άλλες δικαιολογίες Μερικοί προφασίζονται πως δεν έχουν ρούχα να φορέσουν, σαν η θεία Λειτουργία να είναι καµία δεξίωση υπουργική. Άλλοι προφασίζονται πως σκανδαλίζονται από τους ιερείς, και ξεχνούν ότι ο ιερέας είναι όργανο της χάριτος του Θεού. Άλλοι λένε πως δεν τους αρέσουν οι ψάλτες, οι επίτροποι κ.λπ. Άλλοι αρκούνται να περάσουν από το ναό και να ανάψουν ένα κεράκι κι άλλους τους πειράζει το θυµίαµα.
Κατά τον Χρυσόστοµο όσοι δεν εκκλησιάζονται διατρέχουν τον κίνδυνο να χάσουν την ελευθερία τους και την ζωή τους. Πέφτουν στα στόµατα των αιρετικών και στην γλώσσα των εχθρών της αλήθειας, τους αφαιρούν το κόσµηµα της πίστεως και τους πνίγουν αµέσως στα θολά και βρώµικα δόγµατα τους.
Συνεντεύξεις
1. Συνέντευξη από τον Σκανδάλη Πέτρο (παλαιότερος µαθητής του σχολείου) Πόσο χρονών είσαι; 18 Κάθε πότε πηγαίνεις στην εκκλησία; Κάθε Κυριακή. Πηγαίνεις στην ενορία σου; Όχι,πηγαίνω σε άλλη ενορία. 21
Προτιµάς να πηγαίνεις µε παρέα ή µόνος σου; ∆εν έχω πρόβληµα να πηγαίνω µόνος µου αλλά πηγαίνω και µε την οικογένεια µου. Πότε έγινες µέλος της εκκλησίας; Από τεσσάρων χρονών η οικογένεια µου µε έβαλε στην εκκλησία αλλά παρέµεινα µε δική µου θέληση. Έχεις βοηθήσει ποτέ την εκκλησία; Ναι, έχω κάνει πολλές δωρεές και από µικρός ήµουν παπαδάκι. Ασχολείται κάποιο µέλος της οικογένειας σου εντατικά; Ναι, ο θείος µου είναι παπάς.
Συνέντευξη από την καθηγήτριά µας κ. Σούµπαση: 1. Κάθε πότε πάτε Εκκλησία και τι ώρες; Κάθε Κυριακή παρακολουθώ τη Θεία Λειτουργία από τις 8:15 έως τις 10:00 περίπου
το πρωί και στη συνέχεια παίρνω µέρος στις
δραστηριότητες που προσφέρει ο ναός. Συνήθως κάθοµαι µέχρι τις 18:00 το απόγευµα. 2. Πότε λαµβάνετε την Θεία Κοινωνία; Σχεδόν κάθε Κυριακή. 3. Σε ποια ενορία πηγαίνετε; Στον Ιερό Ναό των Μεγίστων Ταξιαρχών στο Μοσχάτο. 4. Γιατί κάθεστε µέχρι τις 18:00µ.µ στον Ναό; Καθόµαστε και συζητάµε για το Ευαγγέλιο, για την ειρήνη, την γαλήνη. Επίσης βλέπουµε ταινίες µε θέµα την ευαγγελική περικοπή και ταινίες του Hollywood. 22
5. Και όλες αυτές τις δραστηριότητες που τις κάνετε; Σε µία αίθουσα κάτω από τον Ναό, επίσης εκεί τρώµε. 6. Έχετε κάνει κάποια δωρεά; Όχι δεν έχω κάνει αλλά δίνω τρόφιµα στον Ναό. 7. Σε όλες αυτές τις συζητήσεις ο ιερέας τι σας λέει; Ο ιερέας µας βοηθάει να ζούµε σαν τους πρώτους χριστιανούς, µε αγάπη. 8. Από τι ηλικία ξεκινήσατε να πηγαίνετε Εκκλησία; Από τα 27 µου. 9. Έχετε εξοµολογηθεί ποτέ και αν ναι πόσο καιρό τώρα; Ναι εξοµολογούµαι εδώ και 20 χρόνια.
Συνέντευξη από τον Αµπατζόγλου Πέτρο (µαθητή του σχολείου) 1. Κάθε πότε πηγαίνεις στην Εκκλησία και τι ώρες; Πάω κάθε Κυριακή από τις 9 το πρωί µέχρι τις 10. 2. Σε ποια ενορία πηγαίνεις; Πηγαίνω στην ενορία της Νέας Φιλαδέλφειας στον Ναό της Παναγίτσας. 3. Με ποιους πηγαίνεις στον Ναό; Πηγαίνω µε τους γονείς µου, την µητέρα µου και τον πατέρα µου αλλά πάω και µόνος µου. 4. Έχεις κάνει κάποια δωρεά στην Εκκλησία; Έχω δωρίσει τρόφιµα. 5. Από πόσο χρονών πας συχνότερα στην Εκκλησία; Από 13 χρονών. 23
6. Ποιος σε έκανε να θες να παρακολουθήσεις Λειτουργία; Από µόνος µου πήγα και έβλεπα και την οικογένειά µου. 7. Έχεις εξοµολογηθεί ποτέ αν ναι από πια ηλικία ξεκίνησες; Έχω εξοµολογηθεί, εξοµολογούµαι από τα 13 κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα.
24
∆. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ 1 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 1:
Ποιο είναι το φύλο σου;
Απαντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχότητα
Κορίτσι
85
55,56%
Αγόρι
68
44,44%
Άθροισμα
153
Κατανοµή πληθυσµού ω ς προς το φ ύλο
Αγόρι 44%
Κορίτσι 56%
Συµπέρασµα: Από τους 153 που απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο η πλειοψηφία (55,56%) είναι κορίτσια.
25
ΕΡΩΤΗΣΗ 2 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 2:
Ποια είναι η ηλικία σας;
Απαντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
12-15
8
5,23%
15-18
123
81,00%
18+
22
14,38%
Άθροισμα
153
Οι ηλικίες των ερωτώµεν ων ειν αι:
12-15 5%
18+ 14%
15-18 81%
Συµπέρασµα: Από τις 153 απαντήσεις βρήκαµε ότι το 81,00% των ερωτωµένων είναι ηλικίας 1518 ετών
26
ΕΡΩΤΗΣΗ 3 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 3:
Γνωρίζετε τι σηµαίνει Εκκλησία;
Απαντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Ναι
136
88,89%
Οχι
9
5,88%
Δεν ξέρω/Δεν απαντώ
8
5,23%
Άθροισμα
153
Γν ωρίζετε τι σηµαίν ει Εκκλησία;
Οχι 6%
∆εν ξέρω/∆εν απαντώ 5%
Ναι 89%
Συμπέρασμα: Από τις 153 απαντήσεις βρήκαµε ότι η πλειοψηφία του 88,89% γνωρίζουν τι σηµαίνει ο όρος Εκκλησία.
27
ΕΡΩΤΗΣΗ 4 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 4:
Τι σχέση έχει η Εκκλησία µε τον όρο θρησκεία;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
∆ιαφορετικές έννοιες
113
73,86%
∆υο λέξεις για το ίδιο νόηµα
40
26,14%
Άθροισµα
153
Στο παραπάνω γράφηµα βλέπουµε ότι οι περισσότεροι πιστεύουν ότι οι όροι Εκκλησία και θρησκεία έχουν διαφορετική έννοια.
28
ΕΡΩΤΗΣΗ 5 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 5:
Τι είναι Εκκλησία;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Το σπίτι του Θεού (κτίριο-ναός)
19
12,42%
Οι χριστιανοί
10
6,54%
Ιερείς και λαϊκοί
16
10,46%
Οι ιερείς
3
1,96%
Άλλο
105
68,63%
Άθροισµα
153
Στην ερώτηση τι είναι η εκκλησία, οι περισσότεροι των ερωτηθέντων απάντησαν ότι δεν είναι ούτε το σπίτι του θεού, ούτε οι ιερείς και λαϊκοί, ούτε οι χριστιανοί, ούτε µόνο οι ιερείς, αλλά κάτι Άλλο σε ποσοστό µάλιστα 69%. 29
ΕΡΩΤΗΣΗ 6 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 6: Τι
σηµαίνει πηγαίνω στο Ναό για τη Θεία Λειτουργία;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Συµµετέχω στη Θεία Λειτουργία (Θεία Κοινωνία)
106
69,28%
Παρακολουθώ τη Θεία Λειτουργία
32
20,92%
Άλλο
15
9,80%
Άθροισµα
153
Στην ερώτηση τι σηµαίνει πηγαίνω στο ναό για τη θεια λειτουργία, οι περισσότεροι απάντησαν ότι σηµαίνει συµµετέχω στη Θεια Κοινωνία. 30
ΕΡΩΤΗΣΗ 7 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 7: Με
ποιόν τρόπο συµµετέχετε στη Θεία Λειτουργία;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Συµµετοχή στη Θεία Κοινωνία
55
35,95%
Κοινή προσευχή και µελωδίες
46
30,07%
Προετοιµασία προσφόρου
15
9,80%
Άλλο
37
24,18%
Άθροισµα
153
Η πλειοψηφία των πιστών που εκκλησιάζονται συµµετέχουν µε τη µετοχή τους στο Μυστήριο της Θείας Κοινωνίας.
31
ΕΡΩΤΗΣΗ 8
Στατιστικός πίνακας ερώτησης 8: Πόσο
συχνά εκκλησιάζεστε;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Χριστούγεννα-Πάσχα (µεγάλες γιορτές)
75
49,02%
Τακτικά
32
20,92%
Ποτέ
22
14,38%
Άθροισµα
129
Η πλειοψηφία των χριστιανών εκκλησιάζεται µόνο κατά τις µεγάλες γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα.
32
ΕΡΩΤΗΣΗ 9
Στατιστικός πίνακας ερώτησης 9: Πού
εκκλησιάζεστε συνήθως;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Στην ενορία µου
103
67,32%
Σε άλλη ενορία
22
14,38%
Στην επαρχία
28
18,30%
Άθροισµα
153
Οι περισσότεροι πιστοί εκκλησιάζονται στην ενορία τους.
33
ΕΡΩΤΗΣΗ 10
Στατιστικός πίνακας ερώτησης 10: Πότε
νοιώθετε πιο κοντά στο Θεό;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Εκτός Εκκλησίας στην καθηµερινή σας ζωή
26
16,99%
Μέσα στη Θεία Λειτουργία
26
16,99%
Στις δύσκολες στιγµές της ζωής
41
26,80%
Στο ναό σε άλλη στιγµή (όταν δεν γίνεται κάποια ακολουθία)
9
5,88%
Άλλο
51
33,33%
Άθροισµα
153
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το µεγαλύτερο ποσοστό (33%) νιώθει το Θεό σε άλλους χώρους, ενώ το µικρότερο ποσοστό (6%) στο ναό σε στιγµή που δεν τελούνται ακολουθίες.
34
ΕΡΩΤΗΣΗ 11
Στατιστικός πίνακας ερώτησης 11:
Πού νιώθετε πιο κοντά στο Θεό;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Σε µικρό ναό
24
15,69%
Σε µεγάλο ναό
23
15,03%
Στο σπίτι µου
24
15,69%
Αλλού
82
54%
Άθροισµα
153
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το µεγαλύτερο ποσοστό (53%) αλλού, εκτός του ναού, ενώ το µικρότερο ποσοστό (15%) σε µεγάλο ναό.
35
ΕΡΩΤΗΣΗ 12
Στατιστικός πίνακας ερώτησης 12: Πώς
στέκεστε στην Εκκλησία κατά τη Θεία Λειτουργία;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Με ευλάβεια
69
45,10%
Όρθιοι
53
34,64%
Περιεργάζεστε τον υπόλοιπο κόσµο
15
9,80%
Συνοµιλείτε µε γνωστούς σας
12
7,84%
Με σταυρωµένα πόδια
4
2,61%
Άθροισµα
153
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το µεγαλύτερο ποσοστό (45%) µε ευλάβεια, ενώ το µικρότερο (2%) µε σταυρωµένα πόδια.
36
ΕΡΩΤΗΣΗ 13 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 13: Για
ποιόν λόγο δεν εκκλησιάζεστε τις Κυριακές;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
∆εν σας ενδιαφέρει
22
14,38%
Εργάζεστε
24
15,69%
Αναπαύεστε το πρωί της Κυριακής
43
28,10%
Πηγαίνετε εκδροµή
3
1,96%
Θα προτιµούσατε κάποιον για παρέα στον Εκκλησιασµό
12
7,84%
Ασχολείστε µε το σπίτι
10
6,54%
Άλλο
39
25,49%
Άθροισµα
153
Εδώ παρατηρούµε ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν εκκλησιάζονται την Κυριακή γιατί προτιµούν να αναπαύονται. 37
ΕΡΩΤΗΣΗ 14 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 14: Τι
σας απωθεί από την Εκκλησία;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Η γλώσσα της Θείας Λατρείας
6
3,92%
Οι ώρες και η διάρκεια των ακολουθιών
42
27,45%
Η παρουσία ζητιάνων έξω από το ναό
18
11,76%
Η συµπεριφορά των ανθρώπων του ναού
46
30,07%
Άλλο
41
26,80%
Άθροισµα
153
Στο γράφηµα αυτό βλέπουµε ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων απωθείται από την εκκλησία εξαιτίας της συµπεριφοράς των άλλων ανθρώπων. 38
ΕΡΩΤΗΣΗ 15 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 15: Η
πίστη στο Θεό εκφράζεται κατά τη γνώµη σας:
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Με τον εκκλησιασµό
87
56,86%
Χωρίς τον εκκλησιασµό
66
43,14%
Άθροισµα
153
Κατά τη γνώµη των περισσοτέρων ανθρώπων η πίστη στο Θεό εκφράζεται µε τον εκκλησιασµό.
39
ΕΡΩΤΗΣΗ 16 Στατιστικός πίνακας ερώτησης 16: Σας
υποχρέωσαν κάποια στιγµή στη ζωή σας να εκκλησιαστείτε;
Απ παντήσεις
Συχνότητα
Σχετική συχνότητα
Ναι
75
49,0%
Όχι
78
51,0%
Άθροισµα
153
Το γράφηµα µας αποτυπώνει περίπου ίσα ποσοστά ανθρώπων που υποχρεώθηκαν να εκκλησιαστούν µε εκείνους που δεν υποχρεώθηκαν ελαφρώς αυξηµένους.
40
Έκθεση-Αναφορά, 2013-14 β’ τετράμηνο
41