จัดทําและเผยแพรทางเว็บไซต
กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สวนสงเสริมและเผยแพร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร :
การเพิ่มมูลคาใหผักหวานบาน ผักหวานบ าน เปนผักพื้นบ านอีกชนิดหนึ่ง ทีก่ ําลังไดรบั ความสนใจจากผูบ ริโภค เพราะเปนผักธรรมชาติ และสมุนไพร ทีใ่ ชประกอบอาหารไดหลากหลายชนิด ยังมี คนไทยอีกเปนจํานวนมากที่ไมรูจักและไมเคยกินอาหาร จากผักหวานบาน แตถา ไดลองชิมแลว จะติดใจในรสชาติ ขณะนี้ ผักหวานบานสามารถนํามาปลูกใน เชิงพาณิชยและผลิตเปนผักพื้นบานปลอดสารพิษที่มี การซื้อ —ขายกันถึงกิโลกรัมละ 60 —70 บาท (ชวง พ.ศ. 2551—2552) และจัดเปนผักพื้นบานที่ ปลูกงาย แตไมทนแลง สามารถเก็บยอดขายไดตลอด ทั้งป ลักษณะทางพฤกษศาสตร ผักหวานบาน หรือมะยมปา เปนไมพมุ ขนาดกลาง ลําตนแข็งตัง้ ตรง เปลือกตนขรุขระ สีน้ําตาล กิ่งออนสีเขียวเขมผิวเรียบ ใบประกอบ มีกา นใบยาวประมาณ 10 —15 เซนติเมตร มีใบยอยแตกเปนคูค ลายขนนก ใบยอยรูปกลมโคนใบมน ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ สีเขียวเขม มีแถบสีขาวบริเวณกลางใบ ดอก เปนดอกเดี่ยว ออกบริเวณซอกใบเรียงตามกานใบ โดยมีใบปกอยูดานบน มีขนาดเล็กคลายดอกพุทรา ดอกมี 2 ชนิดคือ ดอกสีเขียวอมเหลือง และดอกสีน้ําตาลแดง ผล ผลทรงกลมสีเขียวออน เมื่อแกเต็มที่มีสีขาวอมเหลือง ภายในผลแบงเปน 6 พู พูละ 1 เมล็ด เมล็ด เมล็ดรูปครึ่งวงกลมเปลือกเมล็ดสีน้ําตาลเขมหนาและแข็ง
กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร
2 ประโยชนทางสมุนไพรของผักหวานบาน มีมากมายเชน ใบปรุงเปนยาเขียว ใบและรากตําใหละเอียดพอกฝ รากตมเปนยาแกไข นอกจากนัน้ ผักหวานบาน ยังมีธาตุอาหาร ที่มีประโยชนตอรางกายไดแก แคลเซียม ฟอสฟอรัส และแมกนีเซียม ซึ่งชวยในการยืดหด ของกลามเนื้อ แคลเซียมยังชวยใหกระดูกและฟนแข็งแรง นอกจากนี้ ผักหวานบานยังมี เบตาแคโรทีน จัดเปนแอนติออกซิแดนทตัวหนึ่ง เมื่อเปรียบเปนวิตามิน เอ แลวก็จะชวย บํารุงสายตาใหสามารถมองเห็นในที่สลัวๆไดดี ประโยชนของผักหวาน ผักหวานบานมีโปรตีนสูงถึงรอยละ 7.6 มีคาโรทีนอยด วิตามินบีและวิตามินซีสงู เก็บยอดมาทําอาหารโดยปรุงใหสกุ สลับผลัดเปลีย่ นกับอาหารมีประโยชนอนื่ ๆ เปนผักปลอดสารพิษ เพราะมีแมลงรบกวนนอย ใบออนผักหวานบานสามารถใชประกอบอาหารไดหลายชนิด เชน ผักหวานผัดน้ํามันหอย ผัดไฟแดง แกงเลียง แกงสม แกงจืด ชุบแปงทอด กวยเตีย๋ วผักหวาน ยําผักหวาน (ตองลวกน้ํารอนกอน) หมายเหตุ ไมควรกินผักหวานบานแบบดิบๆ เพราะจะทําใหทอ งผูกและเวียนศีรษะ (เนือ่ งมาจากอัลคาลอยด papaverine ทีพ่ บในใบผักหวานบาน) ควรปรุงใหสกุ ทุกครัง้
กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร
3 การปลูกและขยายพันธุ การเลือกพื้นที่ ตองเลือกพืน้ ทีใ่ หเหมาะสม เปนพืน้ ทีท่ อี่ ยูก ลางแจง ไดรบั แสงแดดตลอดวัน ไมมรี ม เงา ของตนไมบัง เพราะวาถามีรมเงาจะทําใหผลผลิตลดลงถึง 50 —60% ในขณะที่ปลูกจะตอง ดูแลรดน้ําใหดนิ มีความชืน้ อยูเ สมอ เปนพืชทีต่ อ งการน้ํามากจึงจะใหผลผลิตดี การปลูกผักหวาน ก็เหมือนการปลูกพืชทั่วไป ตองไถเตรียมดินทิ้งไวกอน แลวจึงขุดหลุมปลูก การเตรียมดิน ทําการไถดะตากดินทิง้ ไว 7—15 วัน เพือ่ ใหแสงแดดชวยฆาเชือ้ โรค แล วจึงไถแปรพรอมใสปุยอินทรียไ ดแก ปุยคอก ปุยหมัก ปุยน้ําหมัก อัตราไรละ 1,000 — 2,000 กิโลกรัม หรือใชปยุ ชีวภาพอัดเม็ดอัตราไรละ 400 กิโลกรัมก็ได และ ทําการ ไถยกรองตามพื้นที่ขนาดความกวางประมาณ 1.5 — 2 เมตร การขยายพันธุ ผักหวานบาน ขยายพันธุได 2 ทาง คือ การปกชําและการเพาะจากเมล็ด แตการ ปกชําจะไดผลผลิตเร็วกวา วิธีปกชํา โดยตัดกิ่งจากตนพันธุที่ไมแกและออนเกินไป ความยาวกิ่งละประมาณ 6 นิ้ว และ มีตา 3—4 ตา ปกชําในถุงชําที่ใสขี้เถาแกลบดํา พักไวในเรือนเพาะชํา รดน้ําเชา — เย็น ประมาณ 1 เดือน นําไปปลูกได วิธีปลูก นํากิ่งพันธุผักหวานที่ไดทําการขยายพันธุโดยการปกชําไวแลวนานประมาณ 1 เดือ น นํามาปลูกในแปลงยกรอง หรือขุดหลุมปลูก โดยใชระยะ 30 50เซนติ เมตร หรือระยะ 50 50เซนติเมตร แลวคลุมดวยฟาง เพื่อรักษาความชื้นและปองกันวัชพืชขึ้น หมายเหตุ - ถาใชระยะระหวางตนระหวางแถว 50 50 เซนติเมตร 1 ไร จะปลูกได ประมาณ 6,000 ตน ตองเตรียมกิ่งชําใหเพียงพอ - การใสปยุ คอก ปุย หมัก รองกนหลุม ในแตละหลุมทีป่ ลูกจะประหยัด ปริมาณปุย ไดมาก
กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร
4 การดูแลรักษา เมือ่ ผักหวานอายุ 1 เดือน ควรกําจัดวัชพืชโดยใชแรงงานคน พรอมใสปยุ อินทรีย หรือปุยชีวภาพอัดเม็ด อัตราตนละ 1 กํามือ หรือประมาณ 50 กิโลกรัม/ไร ผักหวานบาน เปนผักตองการน้ําทางใบมากกวาทางราก ถาใชสปริงเกอรใหน้ําจะสะดวกและประหยัดแรงงาน ควรมีการเพิ่มแรธาตุในดินโดยการใสปุยคอก ปุยหมักชีวภาพ เพื่อเปนอาหารแกตนพืชและ ทําใหดินรวนซุย จะไมใชสารเคมี เพราะผักหวานบานจะไมชอบสารเคมี เมื่อใชสารเคมีจะ เกิดอาการใบหงิกการ เก็บผลผลิตนัน้ สามารถเก็บไดตงั้ แต 1 เดือนขึน้ ไป นับจากวันปลูก เพราะ ยิ่งมีการตัดยอดจะทําใหแตกยอดมากขึ้นเรื่อยๆ ควรเก็บผักหวานบานสัปดาหละ 1 ครั้ง เพื่อใหผลผลิตเก็บไดนานๆ ผลผลิตจะไดประมาณไรละ 100 — 200 กิโลกรัม/เดือน (ถาดูแลรดน้ําใหดี จะเก็บไดมากถึง 300 กิโลกรัม) สามารถเก็บผลผลิตไดตลอดทัง้ ป ราคาจําหนาย อยูที่กิโลกรัมละ 60 — 70 บาท (พ.ศ. 2550 — 2551) การเพิ่มมูลคาผักหวานบาน ตลาดผักหวานบานเมือ่ ประมาณป พ.ศ.2540 ถือวาราคาดีมาก ราคายอดผักหวานบาน ที่จําหนายอยูกิโลกรัมละ 150 — 250 บาท จึงทําใหเกษตรกรสนใจปลูกกันมากขยายพื้นที่ ไปจังหวัดตางๆ ตอมาในชวง พ.ศ. 2550 — 2551 เกษตรกรมีการปลูกผักหวานบานกัน มากขึน้ ราคาผลผลิตจึงตกลงเหลือกิโลกรัมละ 60 —70 บาท ดังนัน้ จึงตองหาวิธกี ารเพิม่ มูลคาผลิตภัณฑผักหวานบาน เพราะในตัวผักหวานบานเองนั้นมีคุณคาทางโภชนาการมาก มีแคลเซียมสูง ชวยทําใหกระดูกและฟนแข็งแรง มีเบตาแคโรทีน ชวยในการตานโรคมะเร็ง และ คุณคาทางโภชนาการอื่นๆ อีกมากมาย ตรงนี้ถือวาเปนจุดขายของผลิตภัณฑผกั หวานบาน นอกจากยอดสดๆ ของผักหวานบานทีเ่ ปนรายไดหลักแลว ยังสามารถนําผลิตภัณฑจากผักหวานบาน ทีแ่ ปรรูปเพือ่ เพิม่ มูลคาไดอกี หลายอยาง เชน ผักหวานบานดอง ขนมเปยกปูนผักหวานบาน วุนผักหวานบาน ทองมวนผักหวานบาน ไอศกรีมผักหวานบาน น้ําผักหวานบาน ทุกผลิตภัณฑทที่ ําจําหนายนัน้ ผลตอบรับจากผูบ ริโภคถือวาดีมาก โดยเฉพาะไอศกรีมทีผ่ บู ริโภค ใหความสนใจมาก
กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร
5 ผลิตภัณฑน้ําผักหวานบาน ผักหวานบานทีใ่ ชในการทําน้ําผักหวานบานนีจ้ ะใชใบแกเปนสวนใหญ ซึง่ เปนสวนที่ ขายไมไดตองคัดทิ้งไป และใชสวนที่เปนยอดดวยเล็กนอย วิธีการทํา 1.ใบผักหวานบาน 3 กิโลกรัม นํามาลางใหสะอาด ตมกับน้ําสะอาด 20 ลิตร ตมใหเดือด พักใหเย็น 2.นําใบมาปน ใหละเอียด (น้ําตมครัง้ แรกใหเก็บไวกอ น) 3.นํามากรองดวยผาขาวบาง 2— 3 ครัง้ เพือ่ แยกกากออก 4.นํามาตมอีกครั้งรวมกับน้ําตมครั้งแรก และปรุงรส ดวยน้ําตาล 8% เกลือ 2% จนกลายเปนน้ําผักหวานบานที่มีรสชาติดี แชเย็นก็ได ทําใหเก็บไดนานวัน ผักหวานบาน 1 กิโลกรัม สามารถผลิตเปนน้ําผักหวานบานได 20 ขวด สามารถเพิ่ม มูลคาจากใบผักหวานบานแกทขี่ ายไมไดตอ งทิง้ เปนจํานวนมากมาเปนเงินกวา 200 บาท ตอกิโลกรัม เพิ่มรายไดใหกบั กลุม ผูผ ลิตผักหวานบานไดมาก น้ําผักหวานบาน ทีน่ ํามาขายเพือ่ เปดตลาด นาจะไดผลตอบรับทีด่ เี พราะรสชาติดี ไมเหม็นเขียว ถาจะผลิตน้ําผักหวานบานบรรจุขวดแลวแชเย็นจะขายราคาประมาณ 10 —15 บาท เพราะราคาประมาณนี้ จะขายไดงา ย อีกทัง้ คุณคาทางโภชนาการของน้ําผักหวานบาน ซึง่ เปน น้ําสุขภาพ จะทําใหคนสนใจกันมากพอสมควรแลว สนใจผลิตภัณฑผักหวานบานกลุมผูผลิตผักหวานบาน หรือ ขอมูลเพิ่มเติม ติดตอ คุณมานพ ทองพันธุ เลขที่ 58 หมู 4 ตําบลวังน้ําเย็น อําเภอแสวงหา จังหวัดอางทอง 14000 โทร. (09) 224 — 3425, (035) 609 — 116
เรียบเรียง
:
เกตุอร ทองเครือ กลุม สือ่ สงเสริมการเกษตร สวนสงเสริมและเผยแพร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร