għal min jgħallem EDITORJAL:
Ritratt awtentiku tal-Missier li jħobb ARTI:
Jacques Joseph Tissot RIFLESSJONI:
Dixxipli fit-Tielet Millennju
ID-59 VOLUM | L-EWWEL ĦARĠA | JANNAR - FRAR 2016
1.
Editorjal
Ritratt awtentiku tal-Missier li jħobb Alan Bonello 2.
Il-Mixja Liturġika
Kieku kont jien… Mariosa Micallef
7.
Minn Idejn l-Artist
Jacques Joseph Tissot Vince Mangani
10.
Studju
Il-Media: lingwi li l-katekist irid jifhem Dr Nadia Delicata
14.
TIM EDITORJALI Joseph Bonnici, Alan Bonello u Kurt Miceli
HAJR LIL Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi tal-Arċidjoċesi ta’ Malta għallkontribut u l-għajnuna li dejjem joffri u lill-kontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.
Is-Serħan u l-Fiduċja Fr Hilary Tagliaferro
16.
Storja
L-Antenna Ribelluża Joseph Bonnici
18.
DISTRIBUZZJONI Din ir-rivista tista’ tinxtara mill-ħwienet ta’ Librerija Preca u Emmaus, minn Faith Hope and Charity fil-Belt Valletta u miċċentri kollha tal-M.U.S.E.U.M.
Minn Passjoni għal Missjoni
Studju
Meta Nitkellmu fuq ix-Xitan Carmelo Spiteri
20.
Riflessjoni
Dixxipli fit-Tielet Millennju Fr Kevin Schembri
ABBONAMENTI
SENA - 6 ĦARĠIET
€10 (Bl-Idejn) €12 (Bil-Posta) €2 (Ħarġa waħda)
22.
gwida@sdcmuseum.org
Studju
Il-Valur u l-Metodoloġija tal-Edukazzjoni Reliġjuża f’Dinja Sekulari u Pluralista Edward Wright
GRAFIKA STAMPA
Blata l-Bajda
VERITASPRESS
Ħaż-Żabbar
24.
Il-Katekisti Jistaqsu
Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Anthony Dimech
26.
għal min jgħallem Pubblikazzjoni tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.
www.sdcmuseum.org
Atlas
Sodoma u Gomorra Mario Zerafa
28.
Riżorsi
Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca
Editorjal
Alan Bonello
Ritratt awtentiku tal-Missier li jħobb Fil-Vanġelu niltaqgħu ma’ ħafna tixbihat u parabboli li Ġesù kien joħloq minn dak li jara madwaru. Meta kien ikun imdawwar b’nies li jaħdmu fissajd, kien iwassal il-messaġġ tiegħu b’tixbiha li tinkludi xi qabda ħut kbira, meta n-nies ta’ madwaru kienu jkunu jifhmu fir-raba‘ kien jitkellem fuq ilħxejjex u l-frott u meta kellu quddiemu folla ta’ ragħajja kien se jitkellem fuq il-merħliet tan-nagħaġ. Fi żmienu dawn kienu l-eżempji li jifhem kulħadd. Imma llum ikollna nistqarru li dak li fi żmien Ġesù kien strumentali biex il-messaġġ jasal sħiħ u ċar, illum huma eżempji għalkollox aljeni
għall-ġenerazzjonijiet il-ġodda. Min jaf x’jgħaddi minn moħħ it-tfal, l-adolexxenti u ż-żgħażagħ meta tibda tirrakkonta fuq ir-ragħaj it-tajjeb. Għalihom, ħafna millannimali qatt ma joħorġu mill-farms, jieklu, jorqdu u jagħmlu kull bżonn tagħhom fl-ispazju żgħir li jkollhom fil-farms enormi ta’ żmienna. Imma Ġesù jitkellem fuq ragħaj tajjeb li n-nagħaġ jafhom waħda waħda u li jqatta’ l-jiem tiegħu, jieħu ħsiebhom u jeħodhom fl-aħjar postijiet biex jirgħu. Ir-ragħaj it-tajjeb jagħmel kollox għall-merħla tiegħu, anke meta xi annimal feroċi jaħsel jaħbat għall-merħla, arah jara kif jagħmel biex jeħles lin-nagħaġ tiegħu
mill-periklu. Għalhekk meta Ġesù qed iqabbel lil Alla ma’ dan ir-ragħaj tajjeb, f’moħħ in-nies ta’ quddiemu kienet qed tifforma stampa ċara ta’ xi ħadd li tista’ tafda – Alla li l-karatteristika tiegħu hi li jħobb, li jħenn u li jagħmel kollox għall-merħla tiegħu. Hawn tiġi l-biċċa xogħol tagħna. Filkatekeżi rridu naraw kif din ‘l-istampa ċara’ li Ġesù ‘pinġa’ għan-nies ta’ żmienu nittraduċuha għall-ġenerazzjonijiet il-ġodda. Irridu nippruvaw inwasslu l-istess sentimenti li Ġesù fittex li jwassal fit-tixbiha tiegħu biex dawk li qegħdin quddiemna ma joħorġux jafu aktar fuq Alla imma joħorġu jafuh ftit aktar. Hekk inkunu qed niffurmaw persuni li jafdaw f’Alla.
1
KIEKU KONT JIEN… Mariosa Micallef
2
Il-Mixja Liturġika
I
r-Randan huwa żmien ta’ bidla u konverżjoni. Hekk għandu jkun imma kemm-il Randan għadda u ma nbdilna xejn? Kemm-il darba ppritkajnieh lit-tfal u ż-żgħażagħ u xejn ma nbidel? Xi kultant bilkemm il-ġrajja tal-passjoni ma jkunu jafu eżatt! Forsi ġieli tlabna l-Via Sagra magħhom ukoll, u ma tantx kellna suċċess biex inżommuhom attenti u miġbura. Din iċ-ċelebrazzjoni li ġejja, hija Triq tas-Salib differenti, tħajjarna nirriflettu ma’ wħud mill-karattri li Ġesù ltaqa’ magħhom fil-mixja tiegħu ta’ tbatija. Papa Franġisku jagħti tmien raġunijiet 1 għalfejn għandna nitolbu t-Triq tas-Salib. L-ewwel raġuni hi li b’hekk nuru l-fiduċja tagħna fih. Is-salib fih l-imħabba kollha ta’ Alla. Meta nafdaw fih, huwa qatt ma jiddiżappuntana. Imbagħad il-Papa jistaqsi, aħna bħal min irridu nkunu, bħal Pilatu, Xmun jew il-Madonna? It-tielet raġuni hi li fis-salib hemm ukoll it-tbatija u d-dnub tagħna. Ġesù jaċċettana u jgħinna nġorru s-salib; bil-mewt u l-qawmien tiegħu jagħtina t-tama. Ir-raba’ hija li s-salib jistedinna nħallu l-imħabba tal-Mulej taffettwana u tgħallimna li għandna nħarsu
lejn l-oħrajn speċjalment lejn dawk li qegħdin ibatu, bi ħniena u mħabba. Il-ħames raġuni hija li Alla jiġġudikana bl-imħabba tiegħu. Jekk nilqgħu l-imħabba tiegħu nsalvaw, jew ma nilqgħuhiex inkunu kkundannati, mhux għax irid hu imma għax irridu aħna. Is-sitt raġuni hija li s-salib huwa l-kelma li Alla jwieġeb għall-ħażen tad-dinja. Xi drabi nħossu li Alla jibqa’ sieket quddiem il-ħażen, imma s-salib ta’ Kristu huwa t-tweġiba tiegħu, kelma li hi mħabba, ħniena, maħfra. Raġuni oħra hija li s-salib jagħtina teżor li ħadd aktar ma jista’ jagħti: iċ-ċertezza li Alla huwa dejjem fidil fi mħabbtu lejna. U l-aħħar raġuni hi li l-ħażen mhux ser ikollu l-aħħar kelma; bissalib nistgħu ngħidu lbieraħ mitt miegħu, illum ngħix miegħu, ilbieraħ indfint miegħu, illum inqum miegħu. Biex nagħmlu din iċ-ċelebrazzjoni nagħżlu l-mużika 2 minn qabel u naraw li l-ambjent ikun wieħed ta’ talb u ġabra. Tajjeb li min ser jaqra jkun ipprepara l-qari minn qabel ukoll, u fil-laqgħat ta’ qabel inkunu semmajnielhom il-mużika. Nippreparaw ukoll karti bit-talba li ser ngħidu flimkien u bil-kliem tal-kant. 3
Il-Qaddisin: rigali mingħand Alla
Nibdew bit-talba tas-Salib u b’innu bħala bidu għal din iċ-ċelebrazzjoni.
LETTUR 1: Jien jisimni Ponzju Pilatu u jien gvernatur. Illum ġabu quddiemi raġel magħruf bħala Ġesù minn Nazaret. Każ li ma tantx xtaqtu li jiġi quddiemi. X’ser nagħmel? Qed jgħidu li hu qal li hu s-Sultan tal-Lhud! Dan kien fadalli nisma’ llum! Il-mara tiegħi tixtieqni li neħilsu għax qalet li kellha ħolma, u l-qassisin il-kbar u n-nies miġbura hemm barra jixtiquni nikkundannah. Kif inqbadt fin-nofs! Naf x’nagħmel, bħal dan iż-żmien neħles wieħed mill-ikkundannati. Ħa npoġġi l-għażla f’idejhom, ħa noffrilhom li neħles jew lil dan Ġesù jew lil Barabba. Dan talaħħar qattiel u n-nies jibżgħu li jerġa’ jkun qed jiġri mas-saqajn. Ara x’kull waħda, riduni neħles lil Barabba! Imma issa la tajthom ilkelma jkolli nżommha inkella jkolli l-problemi ma’ Ċesari. Jien ħsilt idejja mid-deċiżjoni ta’ x’ser jagħmlu bih u tajtulhom għas-swat. Ta’ dan qatt ma ħafruhieli għax għadhom sal-lum jgħidu “bata taħt Ponzu Pilatu”.
nħobb lill-oħrajn kif tħobbni int. Agħtini l-qawwa biex meta niżbalja nieħu l-kastig li jkun jistħoqqli u mhux nigdeb biex forsi neħlisha ħafif. Agħtini l-kuraġġ biex meta nkun naf li oħrajn qegħdin jigdbu fuq xi ħadd jien naqbeż għalih u ngħid il-verità.
qrib speċjalment fil-mumenti diffiċli tiegħi. Agħtini l-qawwa biex nerfa’ s-salib tiegħi u bħal Xmun ngħin lilloħrajn ukoll. Inti taf li mhux dejjem insibha faċli li ngħin, kun miegħi f’dan il-ħin biex negħleb din ittentazzjoni u nsir nixbah aktar lilek.
FLIMKIEN: Nadurawk o Ġesù u nberkuk, għax b’salibek, il-mewt u l-qawmien tiegħek inti fdejtna.
Kemm-il darba ma jkollix aptit ngħin lil sħabi, jew lil ħuti jew lill-ġenituri. Fakkarni Mulej li meta jien ngħin lil xi ħadd inkun qisni qed ngħin lilek. Jien irrid inkun ta’ qalb tajba u nħenn għall-oħrajn.
LETTUR 3: Jien jisimni Xmun u noqgħod Ċireni u jien missier Rufu u Xandru. Illum bħas-soltu kont sejjer lura d-dar... kellna ġurnata iebsa fir-raba’, iġri nasal id-dar u niekol u nistrieħ qabel ma nerġa’ mmur naħdem ir-raba’. Ara naqra aktar ma jien għajjien kemm inqalgħu nies. Milli jidher qabdu lil xi ħadd ieħor u sejrin bih lejn il-Golgota. Se ndum ma nasal, x’folol hawn! Min jaf min hu li ser isallbu. Ħa nersaq ftit aktar fil-qrib ħa nara min hu. Dan min hu? Anke jekk nafu ma nistax nagħrfu kif inhu mimli demm. Kemm jidher li hu għajjien, ma tantx naħseb li ser jasal sal-għolja, se jmutilhom qabel.
LETTUR 2: Kemm-il darba Mulej anke aħna ninqabdu bejn ħaltejn. Biex ma nidhrux koroh ma’ sħabna min jaf kemm-il darba għamilna bħal Pilatu u għamilna dak li ma xtaqniex, basta ma naqilgħux problemi! U inti għalkemm bla ħtija aċċettajt is-salib għall-imħabba tagħna.
Dan is-suldat x’ġej jagħmel ’l hawn? X’qed tgħidli? Ngħinu jerfa’ s-salib? Din vera ma stennejthiex illum. Imma aħjar ngħid iva, ħa nfittex inlesti u nkompli sejjer fi triqti... Miskin kemm jidher li hu batut, xejn ma għandu wiċċ ta’ wieħed ħażin, min jaf ta’ xiex huwa kkundannat. Ejja sieħbi ħa nerfa’ s-salib jien, strieħ ftit.
Mulej Ġesù, jiddispjaċini ta’ kemm-il darba ġibt ħafna skużi biex naħrab xi ħtija. Għinni biex inkun onest u
LETTUR 4: Inti lilna għidtilna biex nerfgħu salibna u nimxu warajk. Nemmen li inti qiegħed dejjem fil-
4
FLIMKIEN: Nadurawk o Ġesù u nberkuk, għax b’salibek, il-mewt u l-qawmien tiegħek inti fdejtna. LETTUR 5: Jiena Veronika, kont hemm ġo dik il-folla ta’ nies miexja lejn il-Golgota. Ma flaħtx nara lill-Imgħallem għaddej minn dik it-tbatija kollha. Kellu wiċċu mimli demm mis-swat li qala’ u minħabba l-kuruna tax-xewk li kienu deffsulu f’rasu. Qbadt il-maktur li kelli u mingħajr ma ħsibtha darbtejn mort nimsaħlu wiċċu. Xi stajt nagħmel aktar bis-suldati jrossu miegħu? Xtaqt nurih li jiena hemm u li jiddispjaċini ta’ dak kollu li qed jgħaddi minnu. Il-maktur żammejtu gozz f’idejja imma kif erġajt lura fil-folla ftaħtu u nsib l-immaġini ta’ wiċċu fuq il-maktur tiegħi! Dan nibqa’ ngħożżu għal dejjem. LETTUR 6: Mulej Ġesù jien ukoll nixtieq li nurik li nħobbok. Agħtini l-kuraġġ biex anke jien nuri mħabba u rispett lejn dawk li għal raġuni jew oħra ma tantx għandhom ħbieb.
Il-Mixja Liturġika
Nirringrazzjak Mulej ta’ dawk kollha li jgħinuni meta jkolli bżonn. Urini kif jien nista’ nkun ta’ għajnuna għall-oħrajn u ma nistenna xejn lura mingħandhom. Ibgħat l-Ispirtu tiegħek fuqi Mulej biex insir nafek aktar u kif il-Veronika kellha wiċċek stampat fuq il-maktur tagħha, jien ikolli lilek stampat ġo qalbi. FLIMKIEN: Nadurawk o Ġesù u nberkuk, għax b’salibek, il-mewt u l-qawmien tiegħek inti fdejtna. LETTUR 7: Jiena Susanna. Ara x’għamlu! Ikkundannaw l-Imgħallem tagħna għall-mewt. Imma dan kif? Kif jistgħu jigdbu tant fuqu meta qatt ma għamel xejn ħażin? Kemm konna nieħdu gost nisimgħuh jitkellem, anke lit-tfal kien iżomm bi kliemu ta’ mħabba u maħfra. U kemm għamel ġid! Dan insewh, min jaf kemm fejjaq
morda... naħseb hawn xi wħud minnhom hawn ukoll. Imma konna ftit wisq biex niddefenduh, l-għajjat ta’ protesta tagħna lanqas biss instema’ fost l-għajjat ta’ kundanna tagħhom. U meta rana dar lejna u wissiena biex nieħdu ħsieb uliedna, biex inrabbuhom fit-triq it-tajba. Minkejja t-tbatija kollha li qiegħed iġarrab, hu ħaseb fina u mhux fih innifsu!
Mulej Ġesù, għinni biex fuq l-eżempju tiegħek jien naħseb floħrajn u mhux biss fija nnifsi. Urini kif nista’ naqsam dak li għandi maloħrajn u mhux dejjem naħseb f’dak li jien nista’ nakkwista.
LETTUR 8: Kieku kont hemm Mulej fejn kont inkun jien? Ma’ dawk li baqgħu jimxu miegħek jew mal-oħrajn li baqgħu ’l bogħod? Mulej, agħmilni ħabib ta’ veru. Dawn in-nisa baqgħu miegħek salaħħar, anke meta ħaddieħor telaq għax beża’ li jistgħu jaqbdu lilu bħalma qabdu lilek. Nixtieq li għal sħabi nkun ħabib ta’ vera, li nkun magħhom fil-mumenti diffiċli, meta ħaddieħor jitlaqhom.
LETTUR 9: Jien wieħed mill-ħallelin li dakinhar kont imsallab ħdejn Ġesù. Jien bħal sieħbi kont ħalliel. Għall-ewwel komplejt ma’ dawk li kien hemm u bdejt ngħajjar lil dan Ġesù. Imma mbagħad rajt lil dawk li baqgħu qrib tiegħu. Jidhru li huma nies tajba u anke hu jidher li hu raġel tajjeb, u ħsibt bejni u bejn ruħi li dan kien dak li konna nistennew, il-Messija. Kien jidher minn wiċċu u mill-mod li ma weġibx għat-tgħajjir, li
FLIMKIEN: Nadurawk o Ġesù u nberkuk, għax b’salibek, il-mewt u l-qawmien tiegħek inti fdejtna.
5
Il-Qaddisin: rigali mingħand Alla
kien raġel tajjeb ħafna u ddispjaċieni li għidt dak il-kliem, u ħassejt għafsa ta’ qalb kbira għal dak il-ħażin kollu li jien għamilt f’ħajti u tlabtu jaħfirli. X’ħaġa tal-għaġeb, qalli li dakinhar stess inkun miegħu fil-Ġenna. Mela vera kien hu, il-Messija. X’rigal kbir irċevejt dakinhar, fl-aħħar ta’ ħajti sibt is-salvazzjoni! LETTUR 10: Ġesù kemm nixtieq li bħal dan il-ħalliel nammetti meta nagħmel xi ħaġa ħażina. Kemm insibha diffiċli li ngħid li jiddispjaċini
6
ta’ dak li nkun għamilt, inħoss li nkun dgħajjef meta niġi biex nitlob skuża. Imma fl-istess ħin naf li inti dak li tixtieq minni. Għalhekk Ġesù, agħtini l-qawwa li nuri li jiddispjaċini. Jiena naf li inti dejjem taħfirli. Jien inħobbok u nixtieq li dejjem nipprova li nsir aħjar. FLIMKIEN: Nadurawk o Ġesù u nberkuk, għax b’salibek, il-mewt u l-qawmien tiegħek inti fdejtna. Nagħlqu din il-laqgħa billi nkantaw innu adatt3 u fl-aħħar nitolbu bit-talba tas-Salib.
REFERENZI: 1 https://focusoncampus.org/content/whypray-the-stations-of-the-cross-8-reasonsfrom-pope-francis http://w2.vatican.va/content/francesco/ en/speeches/2013/july/documents/papafrancesco_20130726_gmg-via-crucis-rio.html https://w2.vatican.va/content/francesco/en/ speeches/2013/march/documents/papafrancesco_20130329_via-crucis-colosseo.html 2 Taize: Stay with me; Crucem tuam; Jesus remember me; Nada te tube; O Lord, hear my prayer; In manus tuas Pater jew mis-Cd Ikun li trid int, jew xi kant ieħor tar-randan li jafu jkantaw it-tfal. 3 Għall-għeluq jista’ jintuża kant bħal: Above all (Michael W. Smith); God’s own fool (Michael Card) At the foot of the cross (Robert Galea); Shout to the north (Delirious); At the cross (Chris Tomlin, Hillsong); In Christ alone (Kristian Stanfill)
Minn Idejn l-Artist
Vince Mangani
JACQUES
15 t’Ottubru 1836 – 8 t’Awwissu 1902
JOSEPH TISSOT J
acques Joseph Tissot twieled fil-15 t’Ottubru tal1836 f’Nantes fi Franza u miet Doubs fi Franza wkoll fit-8 t’Awwissu tal-1902. Missieru Marcel Théodore Tissot kien merkant tad-drappijiet waqt li ommu Marie Durand kienet tgħin lir-raġel tagħha fil-business, b’mod speċjali billi tiddisinja l-kpiepel. Ommu kienet Kattolika prattikanti u tellgħet lil binha hekk ukoll. Il-fatt li l-ġenituri tiegħu kienu involuti fil-moda tal-ilbies żgur li għenet biex Jacques ipinġi l-ilbies b’tant dettall. Ta’ 17-il sena kien determinat li jieħu l-pittura bisserjetà, xi ħaġa li ġiet opponuta minn missieru li xtaqu jieħu l-business bħala professjoni. Iżda ommu appoġġjatu bis-sħiħ. Minn hawn ’il quddiem beda jsejjaħ lilu nnifsu James għaliex beda jinteressa ruħu f’dak kollu li kien Ingliż. Madwar tliet snin wara, James mar Pariġi biex jistudja l-arti fl-Ecole des Beaux-Arts u studja taħt l-artisti Hippolyte Flandrin u Louis Lamothe li kienu artisti stabbiliti u ta’ isem. James kien jgħaddi ħafna żmien fil-mużew tal-Louvre jikkopja xogħol ta’ artisti kbar. Din kienet il-prattika ta’ żmienu. Matul dan iż-żmien sar ħabib tal-Amerikan James McNeill Whistler, u ta’ Edgar Degas u Édouard Manet, żewġ artisti impressjonisti. Fl-1859, James esebixxa għall-ewwel darba fil-Paris Salon. Il-ħames xogħlijiet li esebixxa, kważi kollha kienu ispirati mill-Faust ta’ Goethe. Kienet tidher fihom l-influwenza ta’ Henri Leys, artist Belġjan li kien iltaqa’ miegħu aktar kmieni dik is-sena, kif ukoll mill-arti Medjevali. Wieħed mix-xogħlijiet tiegħu li 7
Minn Idejn l-Artist
esebixxa s-sena ta’ wara, The Meeting of Faust and Marguerite, inxtara mill-gvern Franċiż għal 5,000 frank. Fl-1862, Émile Péreire bagħat waħda millpitturi ta’ Tissot, Walk in the Snow biex tkun esebita fil-wirja internazzjonali ta’ Londra. Sena wara biddel l-istil tiegħu. Sar aktar kontemporanju u beda jipproduċi l-portraits u kiseb popolarità kbira. Beda jdaħħal elementi ta’ lbies u oġġetti Ġappuniżi, xi ħaġa komuni ħafna fl-artisti ta’ dak iż-żmien, speċjalment fil-moviment impressjonista. Tissot iġġieled fil-gwerra Franco-Prussja. Iżda fl-1871, James Tissot mar jgħix
M
atul din is-sena tal-Ġublew Straordinarju tal-Ħniena ser nagħtu ħarsa lejn xi episodji millVanġelu li juruna l-ħniena ta’ Ġesù lejn min kien jersaq lejh. Se niffukaw fuq il-pitturi ta’ Jacques Joseph Tissot, li tkellimna dwaru hawn fuq. Nistiednek taqra din il-meditazzjoni fil-kwiet u mingħajr għaġla. Nemmen li tista’ tkun spunt għal lezzjoni jew laqgħa ta’ talb fil-klassijiet tagħna. B’hekk il-Vanġelu jsir aktar attwali u reali. Mad-daqqa t’għajn, din il-pittura tidher xi ftit kaotika. Turi xena ta’ belt tipikament Lhudija daqsxejn kbira, mimlija nies, deħlin u ħerġin fil-belt. Ilpost jidher mimli djar ta’ kull tip, bit-triq prinċipali li tieħu lejn iċ-ċentru. Jidhru wkoll xi turġien li jagħtuna l-impressjoni li din il-belt hi mibnija fuq għolja. Millkobor kif tidher fil-pittura, noħodha bħala belt ta’ ċerta importanza. 8
f’Londra. Seymour Haden għenu jitgħallem it-teknika tal-etching. Ħadem ukoll bħala cartoonist ma’ Thomas Gibson Bowles, u beda jipproduċi cartoons għall-Vanity Fair. Tissot beda jpitter xeni ta’ nisa lebsin eleganti ħafna. Fl-1872 xtara dar f’St James Wood, naħa ta’ Londra popolari mal-artisti. Sena wara sar membru ta’ The Arts Club. Ixxogħlijiet ta’ James bdew jingħoġbu u jinxtraw minn industrijalisti sinjuri Ingliżi. Fl-1874, Degas talbu jissieħeb mal-impressjonisti f’wirja li xtaqu jtellgħu fi Franza, iżda James
Jidhru diversi gruppi ta’ nies. Xi wħud jidhru jitkellmu. Oħrajn jidhru qed iħarsu u jiflu xena li qed tiġri kważi f’nofs l-istampa. X’qed jiġri? Raġel liebes l-abjad minn fuq s’isfel, Ġesù, jidher imdawwar b’diversi nies. Quddiemu eżatt hemm numru ta’ mifluġin u nies morda oħra. Wieħed minnhom jidher b’idejh mgħollija ‘l fuq lejh, jittama filfejqan. Warajh jidhru l-appostli. Resqin lejh jidhru diversi nies, xi wħud forsi għall-kurżità. Interessanti r-reazzjonijiet li jidhru fl-uċuħ u l-qagħda tan-nies. Tidher ħafna kurżità, speċjalment fil-grupp ta’ nisa bil-velu abjad eżatt maġenb Ġesù. Magħhom, eżatt qrib Ġesù, tidher mara qed tressaq tifel qribu. Jidhru diversi nies resqin lejh, xi wħud żgur għall-għajnuna. Fin-nofs tal-pittura eżatt ninnutaw grupp ta’
irrifjuta, għalkemm kien ħabib ta’ bosta minnhom bħal Berthe Morisot, Manet u Whistler. Ftit taż-żmien wara beda relazzjoni ma’ Kathleen Newton, mara ddivorzjata. Fl-1876 welldet lil Cecil George Newton, x’aktarx it-tifel ta’ James. Baqgħet tgħix miegħu sakemm mietet fl-1882. Tissot kien iħobb jgħid li ż-żmien magħha kien fost l-aktar żmien ta’ kuntentizza f’ħajtu. Wara l-mewt ta’ Kathleen, Tissot reġa’ mar lura Pariġi. Fl-1885 esebixxa madwar 15-il biċċa xogħol fil-Galerie Sedelmeyer. Fihom dehret l-influwenza Ġappuniża. Fl-istess sena reġa’ dar għall-fidi
tnejn min-nies iġorru mifluġ. Diversi nisa bit-tfal jidhru resqin lejh minn diversi naħat tar-raħal, nassumi li xi ftit minnhom huma morda. Fl-istess ringiela
“Huwa u sejjer lejn Ġerusalemm, għadda jgħallem f’xi bliet u rħula.” (Luqa 13, 22)
Kattolika. Minn dik is-sena ‘l quddiem, iddedika x-xogħol tiegħu għal ġrajjiet mill-Bibbja. Fil-fatt sar aktar realistiku bl-użu tal-akkwarelli (watercolours), meta l-artisti ta’ żmienu kienu qed jipproduċu xogħol impressjonista u pointillism, u xogħol b’daqqiet kbar ta’ kulur u mhux dettalji fini bħal xogħlu. Biex jipproduċi xogħol eżatt, Tissot mar għal żmien twil fl-1886, 1889 u 1896. Hemm għamel diversi studji tal-pajsaġġi u tan-nies talpost. Irnexxielu jipproduċi 365 illustrazzjoni dwar mumenti millħajja ta’ Ġesù b’dak li jgħidulu gouache, jiġifieri opaque watercolor.
Intwerew f’diversi wirjiet bħal: Pariġi (1894–95), Londra (1896) u New York (1898–99). Is-sett kollu nxtara mill-Brooklyn Museum fl-1900. Ġew ippubblikati wkoll f’edizzjoni Franċiża fl-1896-97 u oħra Ingliża fl-1897-98. Naturalment kienu opportunitajiet li ġabulu fama u finanzi kbar. Fil-fatt, f’Lulju tal-1894, Tissot ġie mogħti l-unur tal-Légion d’honneur, l-aqwa unur Franċiż.
ta’ Ġesù hemm raġel, liebes bir-roża, li qed isejjaħ u jħeġġeġ nies oħra biex jersqu u jaraw dak li kien qed jiġri. F’dak il-mument sar dixxiplu tiegħu!
Hemm min waqaf u qed iħares b’kurzità, bħar-raġel li qiegħed quddiem nett u dak wieqaf fuq saqaf ta’ bejt in-naħa tax-xellug. Iżda hemm min ma tax kas u baqa’ miexi, bħall-grupp ta’ nies in-naħa tal-lemin u l-grupp li qiegħed bilqiegħda fuq ix-xellug. Baqgħu fejn kienu, indifferenti għal dak kollu li kien qed jiġri.
1886-1894 Brooklyn Museum, USA
Tissot għadda l-aħħar ftit snin ta’ ħajtu jaħdem fuq suġġetti meħudin mill-Antik Testment. Ma rnexxilux ilestiha kollha, iżda fl-1901 wera 80 minnhom f’Pariġi. Fl-1904 wera
Kollox ma’ kollox, hija pittura li turi l-għatx tan-nies għal din il-ħniena li kien qed juri Ġesù. Innutawh iħares dirett f’wiċċ il-persuna li qed jgħin, b’idejh it-tnejn mifruxin lejhom, donnhom in-nies l-oħra ta’ madwaru ma kenux hemm. F’dak il-ħin, il-persuna fil-bżonn biss kienet importanti. Hija pittura li tgħinna naraw ċar il-modi differenti kif in-nies ta’ żmienu kienu jħarsu lejh u jistmawh.
wkoll inċiżjonijiet li saru fuq dawn id-disinji tiegħu. James Tissot miet f’daqqa f’Doubs fi Franza fit-8 t’Awwissu tal-1902 fix-Château de Buillon, li kien wiret mingħand missieru u li qabel kienet abbazija. Fil-fatt hu midfun fil-ġonna li jdawru din il-binja. Wara mewtu, ix-xogħlijiet tiegħu baqgħu popolari u baqgħu jintużaw f’diversi pubblikazzjonijiet, tant li x-xogħlijiet tiegħu bdew jinbiegħu għal somom kbar. Id-disinji tiegħu kienu wkoll ta’ ispirazzjoni għal films bħal Raiders of the Lost Ark u The Age of Innocence (1993).
Ħares lejn din ix-xena u aħseb: 1. Kieku qiegħed hemm, x’taħseb li tkun ir-reazzjoni tiegħek għal dak kollu li kien qed jiġri? 2. Kieku kellek tkun hemm, fejn tixtieq tkun? 3. Tixtieq tkun ħabbar, bħar-raġel liebes ir-roża? 4. Kif int fil-ħanin? 5. Wara dan kollu, kif taħseb li tħossok?
GĦAR-RIFLESSJONI “Ġesù ta’ Nazaret bil-kelma tiegħu, bil-ġesti tiegħu u bil-persuna sħiħa tiegħu juri l-ħniena t’Alla.” 9
Dr Nadia Delicata
il-media
LINGWI LI L-KATEKIST IRID JIFHEM “IMMA MEDIUM X’INHU?” F’din is-serje ta’ sitt artikli dwar ilmedia xtaqt nibda b’din il-mistoqsija li forsi tista’ tidher żejda. Mhux kulħadd jaf x’inhuma l-media? Mezzi ta’ komunikazzjoni bħat-televiżjoni, ir-radju… u llum għandna wkoll l-internet u s-social media! Imma meta nieqfu nirriflettu ftit, nindunaw li r-risposta ovvja tagħna hi xi ftit sempliċi żżejjed. Kif nista’ npoġġi
10
r-radju, it-televiżjoni, l-internet u Facebook fuq l-istess keffa? Jekk xejn, nista’ nara t-televiżjoni u nisma’ r-radju permezz tal-internet, u żgur li għandi bżonn inkun online biex naċċessa l-paġni ta’ Facebook. U x’jagħmel medium dak li hu? L-apparat li nara b’għajnejja u mmiss b’idejja, bħas-sett tar-radju jew itteleviżjoni? Żgur li mhux biss, għax għalkemm ‘nara’ Facebook –fuq
l-ismartphone, kompjuter, jew tablet – żgur li l-internet per se (in-network ta’ kompjuters li jikkomunikaw ma’ xulxin) qatt ma rajtu b’għajnejja jew missejtu b’idejja… anke jekk ngħaddi ħafna ħin ‘fuqu’. Allura fuqiex preċiżament qegħdin nitkellmu meta ngħidu media? Xtaqt nipproponi li l-kelma media mhix sempliċiment tiddeskrivi
oġġetti jew azzjonijiet partikolari, imma hija metafora li nużaw biex nippruvaw nagħmlu sens ta’ fenomeni teknoloġiċi – xi wħud riċenti, oħrajn ġejjin mill-qedem – li huma parti integrali mill-ħajja tagħna ta’ kuljum. Bħala metafora, il-kelma medium, jew fil-plural media, neċessarjament timplika sinifikati differenti li kollha, xi ftit jew wisq, jagħtuna raġġ ta’ dawl. Imma għax hi metafora li l-użu tagħha huwa pjuttost riċenti, il-kelma medium hi wkoll ambigwa u anke kontroversjali. Din l-ambigwità tirrifletti l-fatt li mhux faċli tagħmel sens minn realtajiet ġodda f’ħajjitna: irid jgħaddi ż-żmien biex nirrealizzaw b’mod iktar ċar kif it-teknoloġija tbiddel ħajjitna, u allura l-kultura tagħna, ta’ taħt fuq. Għalhekk tajjeb li nħarsu lejn il-metafori differenti tal-kelma medium, biex ukoll niddixxernu liema huma l-iktar utli biex naqraw is-sinjali taż-żminijiet. MEDIUM HUWA MEZZ TA’ TRANSPORT TA’ INFORMAZZJONI Żgur li din hija l-immaġini li normalment tiġina f’rasna meta nisimgħu l-kelma medium. Bħalma l-ilma jasal fil-vit permezz ta’ kanen moħbijin taħt l-art, hekk il-vuċi tiegħi tasal għand qrabati l-Awstralja permezz tat-telefon (il-vit) u s-sistema elettronika li ‘tittrasporta’ l-messaġġ tiegħi. U bħalma telefon jittrasporta ħsejjes li, sa ma jaslu band’oħra, iridu jinbidlu f’forma differenti (kurrent elettriku), hekk ukoll kull medium (telegraf, radju, televiżjoni, l-internet, eċċ.) jittrasporta l-informazzjoni li nixtiequ nikkomunikaw billi jbiddilha f’forom differenti biex iżid l-effiċjenza jew il-‘kwalità’ tal-messaġġ.
Il-vantaġġ ta’ din il-metafora huwa li tagħti ħafna importanza lillmessaġġ: tant l-iskop hu li l-medium isir effiċjenti u effettiv bħala mezz ta’ trasport tal-informazzjoni, li ninsew il-kumplessità teknoloġika li hi neċessarja biex jien nara l-programm favorit tiegħi fuq itteleviżjoni, nisma’ l-mużika li nixtieq meta rrid, jew li nkellem wiċċ imb wiċċ lil xi ħadd li jgħix in-naħa l-oħra tad-dinja. Kull darba, il-messaġġ jgħaddi mix-xandar għall-udjenza intatt u bla interferenzi, tant li l-medium isir trasparenti. Imma l-iżvantaġġ kbir ta’ dan ilmudell huwa li jirriduċi l-medium għal xi ħaġa inviżibbli li nistgħu ninjorawha, u proprju għax ma nagħtux kasha, ma nirrealizzawx x’effetti tħalli fuq ħajjitna. Barra minn hekk – u paradossalment! – l-enfasi assoluta fuq il-messaġġ tgħawweġ is-sinifikat tal-komunikat innifsu. Dan għaliex dan il-mudell
jirriduċi kwalunkwe messaġġ għallistess entità astratta: ‘informazzjoni’ (jew kif magħrufa fid-dinja diġitali, data). U kif qal il-missier taċ-ċibernetika, Norbert Wiener, “L-informazzjoni hi informazzjoni: la hi materja u lanqas enerġija”. Għalhekk nirrealizzaw li din ilmetafora ta’ medium bħala mezz ta’ trasport, fil-fatt tikkomunika ferm iktar milli sempliċi ‘messaġġ’. Din għax tagħtina x’nifhmu li ma tagħmilx differenza lil dawk li jipparteċipaw fl-avveniment komunikattiv jekk il-vuċi tiegħi ‘tasal’ għand ir-riċevitur mingħajri (il‘kuntest’ naturali tagħha), jew li jiena niltaqa’ ‘wiċċ imb wiċċ’ ma’ ħbieb jew familjari permezz ta’ immaġini diġitali, imma mhux b’ruħi u ġismi. Bħalma kull forma ta’ informazzjoni tista’ tiġi ppreżentata permezz ta’ media differenti (pereżempju film ikkreat għaċ-ċinema narah kemm fit11
teatru kif ukoll fuq kwalunkwe skrin ieħor, jew ktieb jibqa’ l-istess kemm jekk ipprintjat fuq karta jew diġitali), hekk ukoll naslu biex nemmnu li nistgħu nisiltu ‘informazzjoni pura’ kompletament distinta mill-‘qoxra’ materjali li fiha tiġi ppreżentata jew manifestata. U dan nassumu li huwa minnu mhux biss għall-messaġġi li nippakkettaw f’materjali differenti, imma anke (kif rajna fl-eżempji ta’ qabel) għalina stess. “IL-MEDIUM HUWA L-MESSAĠĠ” Din il-frażi famuża mill-fomm ta’ Marshall McLuhan, missier tal-istudju filosofiku tal-media u l-komunikazzjoni, hija radikalment opposta għall-metafora ta’ qabilha. B’mod polemikuż u pjuttost goff, McLuhan ried juri kemm ilmetafora tal-medium bħala mezz ta’ trasport hija fqira. Għalhekk jenfasizza kif il-medium minnu 12
nnifsu huwa essenzjali: mhux biss għall-komunikazzjoni imma anke biex jikkrea l-komunjoni jew soċjetà umana. McLuhan juri kif il-medium mhuwiex sempliċi għodda li biha nikkomunikaw. Il-medium jikkrea l-opportunità u l-possibbiltà għall-komunikazzjoni (u allura għall-komunjoni). U kull medium jikkrea possibbilità unika ta’ kif nikkomunikaw, li minna nnifisha tirrifletti aspett partikolari talbniedem u n-natura tiegħu. Ftit eżempji konkreti jistgħu jgħinuna napprezzaw dan il-punt. Il-media taż-żfin, mużika, arkitettura, skultura, pittura u ħafna oħrajn, kollha jistgħu jesprimu l-istess idea. Pereżempju, tama ġdida ta’ futur sabiħ marbuta ma’ Rinaxximent intellettwali. Iżda dan ma jfissirx li jesprimu l-idea
bl-istess mod. Anzi: kull intrapriża artistika tesprimi ħsieb bil-mod uniku tagħha. Tila u żebgħa f’idejn il-pittur ma jesprimux ir-realtà umana bl-istess mod bħal irħama jew ġebla u skarpell f’idejn l-iskultur, anke jekk iż-żewġ media huma t-tnejn profondament espressivi. Bl-istess mod, artiklu ġo rivista, ittra formali, email, jew tħarbix privat ġo djarju, huma kollha forom ta’ kitba, imma media ta’ espressjoni radikalment differenti. L-istess il- media ‘moderna’. Il-mod kif nesprimu ruħna permezz taċ-ċinematografija huwa differenti min-narrattiva fuq it-televiżjoni jew l-internet. ”IL-MEDIUM HUWA ESTENSJONI TAL-BNIEDEM” Biex nifhmu aħjar x’ried ifisser McLuhan bil-frażi “il-medium huwa l-messaġġ”, nistgħu nanalizzaw frażi oħra famuża tiegħu li dehret fil-ktieb pedagoġiku tiegħu Understanding Media: The
Extensions of Man. F’dan il-ktieb McLuhan jipproponi l-metafora li medium hu bħal estensjoni ta’ kapaċità umana. Minn din il-perspettiva, kull kreazzjoni umana hija medium li tagħmel ħajjet il-bniedem iktar faċli u kompleta, imma anke iktar kumplessa u potenzjalment diffiċli. F’dan is-sens wiesa’, medium hija kelma oħra għal teknoloġija. Eżempji ta’ dan hemm bosta. L-iskutella, tazza, jew ġarra kollha jestendu l-kapaċità tal-id biex iġġorr likwidu (u probabbli l-ilma, essenzjali għall-ħajja) minn post għall-ieħor u mingħajr ħela. Il-ħwejjeġ u kull forma ta’ għata, minn tinda sa palazz, huma estensjoni tal-ġilda li tipproteġi millelementi, eċċ. B’mod analogu, il-kitba testendi l-kelma mitkellma, u allura l-ħsieb, lingwa u l-memorja umana. Dak li
smajt nibqa’ niftakru; dak li ħsibt, nibqa’ nikkomunikah. Imma, billi l-medium huwa wkoll il-messaġġ, il-materjal li nuża biex nikteb fuqu jiddetermina x’jista’ jiġi kkomunikat mill-ħsibijiet tiegħi. Kitba minquxa fil-ġebel hija persistenti, bħalma naraw millfdalijiet Eġizzjani ta’ eluf ta’ snin ilu. Kitba mħażża b’għodda ppuntata fuq injama miksija bix-xemgħa (wax tablet u stylus) – kif kienu jużaw ittfal Rumani fil-klassi għal noti ħfief – tisparixxi l-mument li terġa’ tuża t-tablet. Imma waqt li biċċa njama tista’ ġġorrha miegħek għax żgħira u ħafifa, żgur li mhux faċli ġġorr kantun għal distanzi twal. Il-materjal joħloq opportunità u limitazzjoni għal komunikazzjoni ta’ ideat differenti. L-istess id-differenza bejn il-metodi ta’ kitba. Kitba kkumplikata permezz
ta’ pittogrammi tirrikjedi teknika kbira u allura skribi li jispeċjalizzaw fis-sengħa. Għall-kuntrarju, l-alfabett Grieg – il-kelma alfabett ġejja minn alfa u beta, l-ewwel żewġ ittri Griegi – huwa fonetiku, u allura sempliċi u versatili. B’hekk fil-kontinent Ewropew, il-kitba ssir teknoloġija ta’ kulħadd (mit-tfal sal-kbar) u li ppenetrat kull aspett tal-ħajja. Hekk twieldet mhux biss il-kitba bħala estensjoni tal-memorja, imma l-kitba bħala lingwi speċjalizzati ta’ ħsieb. Fuq din ir-raba’ metafora talmedium – il-medium bħala lingwa – nitkellmu fl-artiklu li jmiss. B’hekk nintroduċi wkoll l-idea iktar radikali ta’ x’inhu medium: il-medium bħala ekoloġija jew kultura umana. Hija din l-idea radikali li twassalna biex nesploraw għaliex huwa essenzjali li n-Nisrani jitgħallem ‘jaqra’ u ‘jikteb’ permezz tal-media.
13
Minn Passjoni gﾄｧal Missjoni
Fr Hilary Tagliaferro osa
IS-SERﾄｦAN U L-FIDUﾄ開A
14
Ftit huma dawk li jirrrejalizzaw l-enerġija mentali u fiżika li wieħed irid meta jgħallem lit-tfal u ż-żgħazagħ. Il-moħħ, speċjalment, għandu ħafna bżonn li jistrieħ. Dan jgħodd għal kulħadd, ibda mill-għalliema, katekisti, kowċis u youth leaders u ibqa’ sejjer għattfal infushom li kultant għandhom timetables mimlija daqs tal-adulti. Il-moħħ ta’ tifel ta’ 15 jew 17-il sena mhux bħal ta’ wieħed adult u għalhekk il-pressjoni tal-logħob, tal-istudju jew tax-xogħol ikollu effett akbar fuqhom. Irridu ngħinu lit-tfal jorganizzaw ruħhom aħjar biex isibu ħin għal kollox – għallistudju, għat-trejning, għas-serħan, għal-laqgħat ta’ natura spiritwali u għall-ħruġ mal-ħbieb ukoll. Fuq kollox niftħulhom għajnejhom fuq kemm iqattgħu żmien fuq is-social media. Dak li nsejħulu time management huwa ferm importanti għall-istudenti llum li jridu jippruvaw ilaħħqu ma’ kollox u ħafna drabi jaqtgħu qalbhom li jistgħu jagħmlu dan. Jekk isibu min jiftħilhom għajnejhom u jgħinhom fl-organizzar tal-ħin tagħhom ikunu kapaċi jlaħħqu ma’ kollox. Fil-ħajja tiegħu fuq din l-art Ġesù kemm-il darba telaq waħdu fiddeżert, ”f’post imwarrab” (eż. Mk 1,35 jew Lq 4,42) biex jistrieħ u jitlob. Ħafna drabi kien jieħu iddixxipli tiegħu miegħu biex jistrieħu wkoll. Ġesù li kellu personalità bilanċjata kien jaf li l-ġisem mingħajr is-serħan ma jistax jikber
b’saħħtu u bilanċjat. Kien bniedem organizzat li għaraf dak li kien qal Koħelet : “Kollox għandu żmienu, u kull ħaġa għandha waqtha taħt is-sema” (Qoħelet 3,1). Ġesù, li kien l-Iben t’Alla, kien japprezza is-serħan għax kien jaf kif Alla stess wara li ħalaq id-dinja fis-seba jum straħ u ordna li kulħadd għandu jieħu l-mistrieħ tiegħu. Mhux biss il-bniedem, imma anke l-annimali u l-ħolqien kollu. Ħaġa oħra importanti fl-edukazzjoni sħiħa tat-tfal hija li nirbħu l-fiduċja tagħhom. Fl-età bejn it-8 u 17-il sena t-tfal jidħlu fl-iżvilupp talpubertà li ħafna drabi tħawwadhom xi ftit u kultant faċli jingħalqu fihom infushom. Din hija qagħda perikoluża ħafna għax ma jkunux kapaċi jagħtu risposti għall-pressjoni li jsibu fil-familja jew fl-iskola u mal-ewwel diffikultajiet jilqgħu suġġerimenti minn sħabhom, anke jekk is-suġġerimenti ma jkunux tajbin. Xi drabi jispiċċaw idaħħluhom fi sqaq li ma jkunux jistgħu joħorgu minnu. Jibdew jixorbu u jpejpu u jagħmluha ma’ min hu akbar minnhom b’konsegwenzi koroh li jistgħu jwasslu għall-vizzju taddroga u x-xorb. Waqt li qed nikteb dawn il-ftit ħsibijiet sirt naf li żagħżugħ ta’ 16-il sena li naf spiċċa neħħa ħajtu b’idejh u ieħor miet b’overdose tad-droga. Diffiċli tifhem il-qagħda psikoloġika ta’ persuni f’din is-sitwazzjoni imma kull wieħed u waħda minnha għandu l-opportunità li jgħin biex
iż-żgħażagħ tagħna ma jispiċċawx f’din is-sitwazzjoni. Tajjeb li min minnha jgħallem, minn kmieni jenfasizza l-bżonn li jkollna ħajja bilanċjata. Ma nistgħux nintilfu fl-attività fiżika biss jew inkella fil-kotba. Irridu nuruhom li kollha kemm aħna għandna enerġija kbira li rridu nħaddmuha fl-attività fiżika, moħħ li jrid jitgħallem kif ukoll ruħ li trid tikber u tagħmilna l-aħjar li nistgħu nkunu. Ħeġġuhom l-istudenti li jsibu lil xi ħadd responsabbli li jħossuhom komdi li jitkellmu miegħu u jiftħu qalbhom. Dawn jistgħu jkunu xi ħadd fil-familja stess, għalliema, kowċis, katekisti jew inkella youth leaders. Irridu naħdmu kontra l-kultura individwalista li qed ngħixu fiha li ħafna drabi qed tagħlaq littfal u liż-żgħażagħ tagħna minn età tassew żgħira. Fl-aħħar nett niftakru li filwaqt li l-prattika tal-isports iżżomm liżżgħażagħ b’saħħithom fil-ġisem, fil-moħħ u fir-ruħ, il-mistrieħ u t-talb, fuq l-eżempju ta’ Ġesù, jiffurmaw personalità bilanċjata bħal dik tiegħu. Meta Ġesù ħass it-toqol tas-salib li kien ġej fuqu, beża’ bħal kull bniedem ieħor, imma mar ukoll jiftaħ qalbu l-ewwel malMissier tiegħu fis-sema, imbagħad mad-dixxipli tiegħu. Straħ filfiduċja tagħhom, anki jekk nafu li abbandunawh fil-mumenti li l-aktar kellu bżonnhom. Imma Hu wkoll ma ħassux aktar waħdu. 15
Joseph Bonnici
L-ANTENNA RIBELLUŻA Adattat għall-Malti minn Storie bellebuone ta’ Bruno Ferrero, Elledici
Kien hemm darba waħda, fuq is-saqaf ta’ blokk flats, antenna tattelevixin li kienet tagħmel xogħolha b’reqqa kbira. Kienet antenna ċentrali li minnha d-djar kollha talblokk kienu jieħdu t-trażmissjonijiet diversi.
Ma kellhiex serħan! U filgħodu riedet tkun pronta biex is-Sur Mallia tat-tieni sular jara l-ewwel bullettin ta’ aħbarijiet. Nico u Mario, li kienu joqogħdu fit-tielet sular kienu jkunu jridu jaraw il-cartoons qabel ma jinżlu mis-sodda!
Kienet ilha snin hemm fuq u issa kienet drat lil kulħadd. Kuljum kienet tibgħat fit-televixins talblokk l-istampi u l-filmati li taqbad mill-arja, li hi biss setgħet tara u tibgħat. Fil-fatt, hi kienet imdawra minn geġwiġija ta’ kuluri u ħsejjes inviżibbli għal kulħadd minbarra għaliha. Kienet tagħmilhom flordni u tibgħathom fis-settijiet tattelevixin differenti.
Kemm kienet tgħir għalihom l-antenna! L-iktar fix-xitwa meta l-kesħa kienet iddur magħha u x-xita u s-silġ iħabbtuha kemm jifilħu u meta r-riħ kien jipprova jaqlagħha u jwaddabha fejn irid hu!
16
Imbagħad kien hemm il-films u t-telenovelas! Ix-xebbiet Caruana kienu jridu jaraw is-sensiela bilMalti, għax hekk biss jifhmu. Is-
Sinjura Calleja kienet tkun trid tara t-telenovela bit-Taljan u s-Sur Tanti kien ikun irid jara s-sensiela bl-Ingliż, mingħajr ma juri lil ħadd! Imbagħad kien hemm il-programmi ta’ varjetà għal Lily, it-tfajla ta’ għoxrin sena, bint il-koppja Vella tal-ħames sular. U tibqa’ sejra, ġurnata sħiħa u ħafna mil-lejl: partiti tal-futbol, films, dokumentarji u anke diskussjonijiet politiċi li fihom kien jaqbadha ngħas qawwi! L-ISBAĦ TRAŻMISSJONI! Kull darba li kien ikun hemm televixin mixgħul, l-antenna kienet tittawwal fl-appartament mhux biss għallprogramm, imma wkoll biex tagħti
daqqa t’għajn għal dak li jkun qed jiġri fid-dar. Ħafna kienu jħallu t-televixin mixgħul waqt li jkomplu bix-xogħol taddar u għalhekk l-antenna kienet issir taf iktar milli fuq il-gosti televiżivi tagħhom! U kienet tinduna li mhux kollox kien sejjer sewwa! ‘U jekk ma niħux ħsieb ftit jien,’ qalet, ‘mhu se jsibu tarf qatt. Lanqas mhuma se jindunaw bil-bżonn. Dik il-problema!’ U ħadet deċiżjoni. Ġabret il-forzi kollha tagħha, intefgħet taħseb u ħarġet blisbaħ trażmissjoni ta’ ħajjitha. Minflok iġġib il-filmati mill-arja, bdiet teħodhom minn appartament u tittrażmettihom f’ieħor! Kellha skop għal dan! IX-XWEJĦA TAR-RABA’ SULAR U bdiet mill-aħwa Caruana. Minflok it-telenovela tas-soltu, raw quddiem għajnejhom xwejħa weħidha, imdejqa, tħares lejn ritratt. ‘Din xi telenovela ġdida’, qalet il-kbira. ‘Imma dik ix-xwejħa tar-raba’ sular!’, stagħġbet iż-żgħira. ‘Daħlet fix-xena televiżiva?’ ‘Le! Dik id-dar tagħha. Ħares lejn it-twieqi!’ U bdew isegwu b’attenzjoni. Ix-xwejħa kellha għajnejha mimlija dmugħ. Mesħet għajnejha b’tarf il-fardal. Kielet xi ħaġa fuq fuq u kompliet tħares lejn ir-ritratt li kellha quddiemha, jistrieħ ma’ flixkun tal-ilma. ‘Jien qatt ma sellimtilha’, qalet il-kbira mill-aħwa Caruana. ‘Tidher tabilħaqq weħidha u mdejqa’, weġbitha oħtha. ‘Tgħid nistednuha għall-kafè?’, qalet ilkbira. ‘U xi biċċa kejk?’ żiedet l-oħra. ‘Imxi issa,’ qalet il-kbira. It-tnejn qamu u wara ħafna snin ħallew it-telenovela warajhom.
ERBGĦA AĦJAR! Nico u Mario kienu qed jipprattikaw l-isport favorit tagħhom: il-ġlied bejniethom! Fuq it-televixin kien hemm dokumentarju fuq l-annimali, imma f’daqqa waħda waqaf. ‘Ara,’ qabeż Nico. ‘Hemm reklam ġdid!’ Kienu qed jidhru żewġt itfal jilagħbu fil-kamra tagħhom. ‘Imma... imma... dawk it-tfal tal-purtinar’, stagħġeb Mario. ‘U dik il-logħba qadima li rmejna lbieraħ.’ ‘U dawk il-magazins li rmejt jiena.’ Nico u Mario baqgħu siekta. ‘Jilagħbu b’dak li narmu aħna...’, kompla Mario. ‘Bejn erbgħa nilagħbu aħjar milli bejn tnejn,’ kompla Nico. ‘Ma, għall-ikel se nkunu erbgħa,’ għajtu flimkien qabel ma ħarġu. IKLA MA’ ĦABIB It-tfajla Lily kienet qed tirranġa xagħarha qabel ma tara l-film fejn jidher l-artist favorit tagħha! Kemm kien isbaħ mill-ġuvintur tar-raħal! Imma t-trażmissjoni malajr ġiet interrotta u dehret xena oħra fuq l-iskrin! Kien hemm kamra sempliċi imma fl-ordni. B’xi ħaġa familjari. Mgħawweġ għal fuq il-mejda kien hemm żagħżugħ qed jistudja ktieb tal-liġi. Donnu kien qed jongħos, imma kull darba jistenbaħ u jkompli. ‘Ara!’, għajtet Lily. ‘Dak iż-żagħżugħ tal-ħames sular, li jaħdem fissupermarket. Dejjem isellimli meta nidħol nixtri. Imma jien qatt ma nħares lejh. Kemm jien belha! Ma!’,
għajtet f’daqqa, ‘Nista’ nistieden lil xi ħadd għall-ikel?’ Fl-appartamenti kollha kienet qed tiġri l-istess ħaġa. Dawn in-nies li kienu jgħixu fl-istess blokk, li kienu jiltaqgħu kuljum fit-taraġ, fid-daħla tal-bieb, jew anke kienu joqogħdu fl-istess dar, bdew ‘jaraw’ lil xulxin għall-ewwel darba! U fuq il-bejt, weħidha, l-antenna kienet kuntenta li fetħitilhom għajnejhom, filwaqt li bdiet tipprepara biex turi l-ħamest elef episodju tat-telenovela! GĦAD-DISKUSSJONI FIL-GRUPP » X’jiġri kieku t-televixin tagħkom beda jagħmel bħal dawk tal-istorja? » X’jurikom fuq in-nies tat-triq jew blokk tagħkom? » U kieku kien hemm xi ħaġa simili fl-inħawi ta’ fejn niltaqgħu bħala grupp, x’turina? » Liema huma n-nies li ‘ma jidhrux’ fil-parroċċa? » Liema huma n-nies li ‘ma nafux bihom’ f’Malta? » Liema huma n-nies li ‘huma inviżibbli’ fil-grupp tagħna? (din tista’ tkun riflessjoni personali ħalli ma jissemmewx ismijiet preżenti) » Ġieli ħassejtek minsi u waħdek? Xi tħoss meta jiġrilek hekk? » Nistgħu nagħmlu xi ħaġa bħala grupp għal dawk li huma ‘inviżibbli’? Tista’ tinqara bħala konklużjoni l-Parabbola tas-Samaritan it-Tajjeb, minn Luqa 10, 25-37. 17
Carmelo Spiteri
META NITKELLMU FUQ IX-XITAN Hija ħaġa naturali li mal-adolexxenza jibdew jiġu ħafna mistoqsijiet. Dak li sa ftit snin qabel kienu jisimgħu u jaċċettaw mingħajr ebda mistoqsija, issa jibda jqanqal fihom għexieren ta’ mistoqsijiet. Fost il-ħafna suġġetti li jistaqsu, minn żmien għal ieħor iqumu l-mistoqsijiet fuq ix-xitan, mhux biss dubji u mistoqsijiet fuq id-dnub u t-tentazzjoni imma aktar minn hekk l-istejjer sopranaturali tal-possessjoni u r-rit tal-eżorċiżmu. Imma dawk vera jiġru? Ix-xitan jista’ jtellef lil kulħadd? X’jagħmel il-qassis biex jeħles lil xi ħadd? Imma dawn mhux biss problemi psikoloġiċi? Dawn huma biss ftit mil-lista twila ta’ mistoqsijiet li l-adolexxent għandu talent kbir li joħroġ bihom f’teptipa ta’ għajn u aħna, katekisti u għalliema, rridu naraw kif se nwieġbu din il-lista dejjem tikber ta’ mistoqsijiet. L-ewwel nett tajjeb ngħidu li jekk m’intix ċert kif se twieġeb, l-ewwel ara li tfittex u tistaqsi. Ma jimpurtax jekk lill-adolexxent tgħidlu li se tfittex ftit biex tagħtih tweġiba tajba. Anzi għandu mnejn japprezza li inti se toqgħod toħroġ ftit minn triqtek biex twieġbu. It-tieni punt li importanti li nkunu ċari fuqu hu li ħadd minna ma għandu spjegazzjoni għal kollox, b’mod speċjali 18
fuq dawn il-fatti sopranaturali. Għalkemm it-teoloġija mxiet ħafna ’l quddiem u magħha t-tagħlim tal-Knisja, xorta waħda nibqgħu limitati quddiem dak li hu lil hinn minn din id-dinja. Dan ma jfissirx li ma nistgħux nitkellmu. Anzi, Alla permezz tal-Iskrittura u t-Tagħlim tal-Knisja qatt ma jħallina waħedna. Għalkemm ma jkollniex it-tweġibiet kollha li nkunu nixtiequ qatt ma jħallina mexjin waħedna. Importanti li dan il-punt nuruh ċar maladolexxenti tagħna. Anke f’dawn iċċirkustanzi ta’ possessjoni tax-Xitan, Alla dejjem jibqa’ fix-xena, jaħdem u jibgħat il-grazzji tiegħu biex jgħinna nirbħu l-ħażen. Il-possessjoni hija dik is-sitwazzjoni meta x-xitan jibda jinterferi fil-ħajja ta’ xi ħadd billi jieħu pussess talġisem, tal-ħsieb u saħansitra tallibertà tal-individwu. Il-possessjoni mhijiex dnub u meta xi ħadd ikun imħabbat mix-xitan b’dan il-mod ma jfissirx li Alla ma jkunx qed jaħdem mal-persuna wkoll, anzi nistgħu ngħidu li l-oppost ikun qed jiġri. Fil-Vanġeli naqraw b’diversi każi ta’ individwi li ġew maħkuma mix-xitan. Għalkemm fi żmien Ġesù ħafna mard psikoloġiku kienu jaħsbu li kien xogħol xi demonju, fil-Vanġelu naqraw dwar każi li kienu tassew xogħol ix-xitan. Fuq kollox, Ġesù
stess ġie mħabbat mix-xitan fl-erbgħin jum li għamel fid-deżert qabel beda l-missjoni kbira tiegħu. F’kull silta, l-Evanġelista jurina kif Kristu dejjem joħroġ rebbieħ fuq ix-Xitan u dan jagħmlu biex ifakkarna li aħna wkoll fil-mumenti diffiċli tagħna għand Ġesù rridu nsibu r-rebħa tagħna. Fit-tliet snin tal-ħajja pubblika ta’ Ġesù nsibu mill-inqas seba’ episodji ta’ persuni posseduti mix-xitan jew aħjar imxajtnin. Fl-Evanġelju ta’ Mark (5, 2-20) insibu l-fejqan tal-imxajtan ta’ Ġerasa li kien jgħix fl-oqbra u ħadd ma seta’ jżommu marbut, lanqas bil-ktajjen. Dan kellu ġo fih leġjun ta’ xjaten. Ix-xjaten talbu li jibgħathom f’merħla ta’ xi elfejn ħanżir, li mbagħad tgerbu kollha fil-baħar tal-Galilija. F’Mattew (9,32-33) insibu l-fejqan talimxajtan mutu li malli Ġesù ħariġlu x-xitan minn ġo fih, beda jitkellem, u stagħġbu l-ġmiegħi u stqarrew li qatt ma kienu dehru affarijiet bħal dawn f’Iżrael. Imbagħad għandna l-Fariżej jgħidu li bis-saħħa tax-xjaten li Ġesù kien joħroġ ix-xjaten! Għandna wkoll l-fejqan ta’ wieħed imxajtan mutu u agħma (Mt 12, 2228) meta l-folol bdew jistaqsu jekk Ġesù kienx bin David. Però hawnhekk il-Fariżej akkużaw għal darb’oħra lil Ġesù li qed ikeċċi x-xjaten bil-qawwa ta’ Belżebul, il-kap tax-xjaten. U
Ġesù ġabilhom l-eżempju ta’ saltna maqsuma kontra tagħha nfisha titħarbat, u li jekk xitan joħroġ xitan hu maqsum kontra tiegħu stess. Għalhekk Ġesù kien qed joħroġ ix-xjaten bissetgħa ta’ Ruħ Alla. Hemm l-episodju tal-fejqan ta’ bint ilmara Kananea, is-Sirofeniċja (Mt 15, 2228 u Mk 7, 24-30). Din bdiet tgħajjat: “Ħenn għalija, Mulej bin David, binti maħkuma mix-xitan!” Id-dixxipli talbu lil Ġesù biex jeħlisha biex ma tkomplix tgħajjat warajhom. Wara li Ġesù ra l-fidi kbira tagħha għalkemm kienet pagana, jeħles lill-bintha mix-xitan. Għandna wkoll il-fejqan tat-tifel lunatiku (Mt 17, 14-18; Mk 9, 14-29 u Lq 9, 37-43) meta, wara t-Trasfigurazzjoni ta’ Ġesù, resaq lejn Ġesù raġel li niżel għarkupptejh u talbu jħenn għal ibnu, ‘għax jagħtih tal-qamar u, ibati ħafna ħafna, sikwit jaqa’ fin-nar jew fl-ilma.’ Qallu li ġiebu
lid-dixxipli u ma setgħux ifejquh. Ġesù wara li ċanfar lil xi nies ta’ bla twemmin ordna lix-xitan bil-herra u ħareġ mit-tifel minnufih. Id-dixxipli wara staqsew lil Ġesù għaliex huma ma setgħux joħorġu x-xitan u hu qalilhom li minħabba t-twemmin żgħir tagħhom.
Ħuża li kien jieħu ħsieb dar Erodi, u bħal Susanna fost oħrajn kienu jaħsbu għall-appostli minn ġidhom. Imkien fil-Vanġelu ma naqraw li Marija kienet xi mara ħażina jew li stiednet lix-xitan b’xi azzjoni tagħna. Imkien fit-Testment il-Ġdid ma nsibu li l-possessjoni djabolika hi sinonima mad-dnub.
F’Mark 1, 23-26 insibu l-episodju tal-indemonjat fis-sinagoga ta’ Kafarnahum li beda jgħajjat, jew aħjar ix-xitan li kien ġo fih, “X’għandna x’naqsmu miegħek Ġesù ta’ Nazaret? Ġejt teqridna? Nafu min int: il-Qaddis ta’ Alla.” Ġesù sikktu u ordnalu b’kelma waħda biex jiskot. Dan sar nhar ta’ Sibt meta Ġesù kien jgħallimhom. U x-xitan, bħallikieku biex jivvendika ruħu, ħaqar ’il dak ir-raġel u ħareġ minnu jgħajjat irrabjat, però ma għamillu l-ebda deni. Dan l-episodju nsibuh ukoll f’Luqa (4, 31-37).
KONKLUŻJONI Il-ħakma ta’ Ġesù fuq ix-xitan hi waħda mill-provi tad-divinità tiegħu. Ġesù qatt ma ċaħad l-ideat fuq Satana u l-ispirti ħżiena. Anzi l-missjoni tiegħu kienet missjoni li fiha wkoll il-qerda tax-xitan. (Ġw 3, 8, u Atti 10, 38). Ix-xitan jew il-Ħażin għandu l-qawwa jidħol fil-bniedem bħal fil-każ ta’ Ġuda (Ġw 13:27) u Ġesù tkellem diversi drabi fuq ix-xitan, anzi fit-Testment il-Ġdid insibu madwar 300 darba fejn jissemma’ x-xitan. Ġesù neħħa s-setgħa lil min kellu l-ħakma tal-mewt, jiġifieri x-xitan (Lhud 2, 14). Niftakru wkoll li x-xitan jista’ jinfluwenza lill-bnedmin biss kif jippermettilu Alla u f’dan id-dawl ukoll Ġesù għandu jiġi milqugħ bħala Feddej. Bi Kristu Ġesù min jemmen huwa rebbieħ fuq Satana, però nishru għax bħal iljun jgħajjat, idur, ifittex ‘il min jibla’. (1 Pt 5, 8-9)
Fil-Vanġelu ta’ San Luqa nsibu l-ġrajja ta’ Marija ta’ Magdala, waħda min-‘nisa appostli’, li kienet immfejqa millerwieħ ħżiena. Din bħal Ġwanni mart
19
Riflessjoni
Fr Kevin Schembri
DIXXIPLI FIT-TIELET
MILLENNJU IL-KUNTEST TAL-MIXJA TAGĦNA Li nkunu dixxipli tal-Mulej Ġesù fit-tielet millennju hi avventura sabiħa u sfida kbira! F’din il-ħarġa u filħarġiet li ġejjin, se naqsam sitt riflessjonijiet dwar xi aspetti tas-sejħa tagħna bħala Nsara. Wieħed mill-aktar passi fundamentali f’kull mixja hu l-għarfien tal-ambjent jew talkuntest li fih persuna tkun ser itterraq! Dan l-għarfien hu
20
importanti ħafna għax jgħin lillpersuna tipprepara minn qabel għall-mixja tagħha bid-diversi realtajiet li din tista’ ġġib magħha: wità u għoljiet, xmajjar u deżert, irdum u liwjiet. B’dan it-tip t’għarfien, il-persuna ssibha wkoll faċli biex tieħu magħha dak li tassew għandha bżonn u tħalli warajha dak li hu inutli, żejjed jew ta’ tfixkil. Bħala Nsara li qegħdin f’mixja ta’ dixxipulat, aħna wkoll għandna
l-obbligu li nagħrfu l-ambjent kontemporanju li fih imsejħin interrqu fis-sequela christi! Il-kuntest tal-lum fil-Punent hu ferm differenti minn ta’ żminijiet oħra. Waħda mill-karatteristiċi ewlenin tal-kultura tagħna hi l-fluwidità. Issoċjologu Pollakk Zygmunt Bauman jiddeskrivi l-kuntest ta’ żmienna bħala wieħed “likwidu”, għax bħal donnu m’għad baqagħlu xejn solidu! Diversi realtajiet li qabel kienu joffru
ċertezza u jservu bħala punt ta’ referenza, bħaż-żwieġ, il-familja, ilkomunità, l-awtorità, eċċ., illum tilfu ħafna mill-istabbilità tagħhom. Minħabba din il-fluwidità, is-soċjetà li fiha qed ngħixu hi mferrxa u frammentata f’ħafna biċċiet. Dak li qabel kien jidher ċar jew sħiħ, illum issibu b’ħafna truf, naħat u sfumaturi differenti. Dak li qabel kien uniku u magħruf minn kulħadd, illum qed jikkompeti ma’ bosta ħwejjeġ oħra simili tiegħu. Għaldaqstant ir-ritmu tal-ħajja tagħna sar wieħed mgħaġġel għax spiss nippruvaw inlaħħqu malgħadd wiesa’ ta’ realtajiet differenti, waqt li l-ambjent ta’ madwarna sar storbjuż għax kontinwament ninsabu bbumbardjati b’varjetà sħiħa ta’ ħsejjes, stampi, reklami u informazzjoni. Kulma jmur, dawn il-fatturi qed ikollhom żewġ konsegwenzi serji fil-kultura tagħna: superfiċjalità u solitudni (nuqqas ta’ appartenenza). L-ambjent imferrex u frammentat ta’ madwarna mhux iħallina nibnu l-istabbilità neċessarja biex inkunu nistgħu nniżżlu l-għeruq tagħna fil-fond tar-realtajiet, postijiet u relazzjonijiet li nkunu fihom. Barra minn hekk, qed jaqtagħna kemm mill-passat u kemm mill-futur, bilkonsegwenza li qed insiru poplu bla memorja u bla viżjoni, poplu li sempliċiment jgħix “issa u hawn”. Minħabba f’hekk, it-tentazzjoni li nkunu egoisti u konsumeristi qiegħda dejjem tikber, għax issuperfiċjalità u s-solitudni faċli
jwassluna biex infittxu – kultant b’mod ossessiv jew aggressiv – ilpaċi tal-qalb f’esperjenzi vojta u bla profondità. Fil-ktieb Liquid Modernity, Bauman jiddeskrivi xi aspetti tal-kuntest kontemporanju b’dan il-kliem: “Forms of modern life may differ in quite a few respects – but what unites them all is preċisely their fragility, temporariness, vulnerability and inclination to constant change. To ‘be modern’ means to modernize – compulsively, obsessively; not so much just ‘to be’, let alone to keep its identity intact, but forever ‘becoming’, avoiding completion, staying underdefined. Each new structure which replaces the previous one as soon as it is declared old-fashioned and past its use-by date is only another momentary settlement – acknowledged as temporary and ‘until further notice’”. U waqt li jadotta l-frażi famuża ta’ Dante dwar l-infern (ara Divina Commedia, L-Infern, 3, IX), ikompli josserva: “What has been cut apart cannot be glued back together. Abandon
all hope of totality, future as well as past, you who enter the world of fluid modernity”. Fuq l-istess linji, il-Papa Franġisku jiftaħ l-Eżortazzjoni Appostolika Evangelii Gaudium billi jpoġġi quddiem id-dixxipli wħud mill-isfidi tal-ambjent li fih imsejħin iterrqu: “The great danger in today’s world, pervaded as it is by consumerism, is the desolation and anguish born of a complacent yet covetous heart, the feverish pursuit of frivolous pleasures, and a blunted conscience. Whenever our interior life becomes caught up in its own interests and concerns, there is no longer room for others, no place for the poor. God’s voice is no longer heard, the quiet joy of his love is no longer felt, and the desire to do good fades” (par. 2). Għaldaqstant, wieħed mill-ewwel passi fil-mixja tad-dixxipulat tagħna għandu jkun għarfien tajjeb talkuntest li fih imsejħin nimxu. Ladarba jkollna dan ċar quddiemna, inkunu nistgħu nippreparaw sew għall-vjaġġ u b’kuraġġ nerħulha għal għonq it-triq. 21
Studju
Edward Wright
IL-VALUR U L-METODOLOĠIJA
TAL-EDUKAZZJONI RELIĠJUŻA F’DINJA SEKULARI U PLURALISTA
IL-VIRTUJIET KARDINALI TALPRUDENZA, ĠUSTIZZJA, QAWWA U TEMPERANZA Meta l-Edukazzjoni Reliġjuża Kattolika (CRE) tgħallem u turi l-valur ta’ dawn il-virtujiet, tkun qiegħda tagħti servizz kbir lis-soċjetà minħabba li l-istudenti jħossuhom sostnuti u mħeġġa biex jgħixu ħajja moralment tajba, għall-ġid tagħhom infushom u wkoll tal-oħrajn. Għandhom għalhekk jiġu mgħallma kif jgħixu dawn il-virtujiet fil-kuntest Malti, bil-karatteristiċi u l-isfidi kollha li joffri.
22
IL-VIRTUJIET TEOLOGALI TAL-FIDI, TAMA U MĦABBA Dawn il-virtujiet joħorġu minn Alla nnifsu u jingħataw minnu bħala doni biex kull bniedem jgħix ħajtu filmilja tagħha u jilħaq l-iskop tiegħu. Permezz tal-għajxien ta’ dawn ilvirtujiet, kull bniedem jista’ jkollu l-hena tal-qalb li jixxennaq għaliha u tirrenja aktar paċi u armonija f’kull komunità u soċjetà tal-bnedmin. IR-RISPETT LEJN L-AMBJENT U L-IŻVILUPP SOSTENIBBLI Il-valur tal-kultura tal-ħajja li diġà
semmejna, fl-Edukazzjoni Reliġjuża Kattolika għandu jestendi ruħu għar-rispett lejn kull forma ta’ ħajja fl-ambjent naturali. Fl-aħħar enċiklika tiegħu, Laudato Si, il-Papa Franġisku jitkellem dwar l-importanza talekoloġija umana (human ecology) u r-relazzjoni profonda bejn il-bniedem u l-ambjent ta’ madwaru. Jitkellem fit-tul dwar kif l-irresponsabbiltà tal-bniedem lejn il-ħolqien tista’ taffettwa b’mod ħażin lill-aktar persuni fwar u vulnerabbli li hawn fid-dinja. Min-naħa l-oħra, sensittività akbar lejn l-ambjent
naturali u aktar edukazzjoni dwar kif nistgħu nħarsuh u nikkultivawh aħjar, iwasslu biex kulħadd jgħix ħajja ta’ kwalità ogħla u jkun hawn anqas mard u tbatija bla bżonn. L-Edukazzjoni Reliġjuża tista’ turi lill-istudenti l-benefiċċji ta’ żvilupp sostenibbli u kif dan il-kunċett tant imsemmi u meħtieġ fid-dinja tal-lum, kien fil-pjan ta’ Alla sa mill-ħolqien tad-dinja. Huwa kunċett li jista’ jintrabat ukoll mal-prinċipju fundamentali tal-‘ġid komuni’. EDUKAZZJONI RELIĠJUŻA NISRANIJA KATTOLIKA FI SKEJJEL KATTOLIĊI, TAL-ISTAT, U PRIVATI Għalkemm f’Malta l-iskejjel kollha (tal-Istat, tal-Knisja u privati) jgħallmu l-istess sillabu f’kull suġġett, inkluż flEdukazzjoni Reliġjuża, dan is-suġġett għandu sinifikat differenti f’kull tip ta’ skola. L-iskejjel privati jistgħu, jekk iridu, jagħżlu li jneħħu s-suġġett millkurrikulu tagħhom, filwaqt li l-iskejjel tal-Istat jistgħu jagħmlu l-istess, biss jekk jitneħħa jew jinbidel Artikolu 2 tal-Kostituzzjoni Maltija. Dawn l-iskejjel jistgħu wkoll, bħalma diġà hemm f’pajjiżi oħra, iħallu l-Edukazzjoni Reliġjuża Nisranija/Kattolika (CRE) fil-kurrikulu tagħhom, bis-sillabi mħejjija mill-Knisja Kattolika lokali, u jdaħħlu wkoll korsijiet oħra tas-suġġett għal studenti li ġejjin minn reliġjonijiet oħra, bi ftehim malġenituri tagħhom. Pereżempju jista’ jkollok programm/sillabu ta’ Edukazzjoni Reliġjuża Musulmana għal grupp ta’ studenti Musulmani fi skola partikulari, jew li jkunu fi skejjel differenti tal-Istat u jiltaqgħu għas-sessjonijiet ta’ dan issuġġett. Jistgħu wkoll, kif diġà għamel l-Istat fl-iskejjel Maltin, idaħħlu suġġett ieħor bħal dak tal-Edukazzjoni fl-Etika
(Ethics Education) li jwassal valuri aċċettati universalment, bħal dawk imsemmija f’dan l-artiklu. Għalhekk il-ġenituri jkunu jistgħu jagħżlu bejn l-Edukazzjoni fl-Etika u l-Edukazzjoni Reliġjuża Kattolika għal uliedhom biex isegwu. Iżda fi skejjel Kattoliċi (tal-Knisja Kattolika), id-diskors huwa differenti. L-għanijiet speċifiċi u l-karattru distintiv ta’ dawn l-iskejjel qegħdin proprju fid-dimensjoni reliġjuża tagħhom. Il-proġett edukattiv tal-Knisja Kattolika huwa fundamentalment u prinċipalment ispirat u mibni fuq il-promozzjoni u l-edukazzjoni tal-persuna umana b’mod ħolistiku. Permezz tal-iskejjel tagħha, il-Knisja għandha tara li kull persuna umana qiegħda ssir aktar umana. Huwa għalhekk li s-suġġett tal-Edukazzjoni
Reliġjuża Kattolika fl-iskejjel Kattoliċi huwa l-aktar importanti u għandu jkun ukoll integrat ma’ suġġetti kurrikulari oħra, u anki ma’ attivitajiet extrakurrikulari. Għandu jkun suġġett li, filwaqt li ma jsirx forma oħra ta’ katekeżi (ara d-distinzjoni bejn it-tnejn aktar ‘il fuq f’dan l-artiklu), iwassal biex idawwal il-ħajja ta’ kull student fil-mod kif jgħix kuljum u jieħu deċiżjonijiet importanti. B’hekk, kif ser naraw fl-artikli li jmiss, l-enfasi tal-Edukazzjoni Reliġjuża Kattolika ma tkunx biss fuq id-dimensjoni konjittiva tal-individwu (cognitive aspect) imma wkoll fuq l-edukazzjoni fl-emozzjonijiet, fir-relazzjonijiet, l-attitudnijiet u l-valuri. U dan jagħmilha aktar faċli biex kull student jibni u jgħix relazzjoni intima personali ma’ kull persuna tat-Trinità Qaddisa. 23
Il-Katekisti Jistaqsu
Anthony Dimech
IL-MISTOQSIJA
OĦT IL-GĦERF IL-ĠUBLEW TAL-ĦNIENA Forsi ħafna minna, fuq it-televiżjoni, fuq ir-radju, fuq il-gazzetti jew filmidja soċjali semgħu l-frażi “ġublew tal-ħniena”. Jista’ jkun ukoll li ġew xi tfal u staqsew lilna bħala prifetti biex nagħtuhom it-tifsira ta’ ġublew u xi informazzjoni dwaru. U din is-sena għandu jkun waqt tajjeb li nitkellmu ftit fuq dan il-ġublew anke fil-klassijiet tagħna. Il-Ġublew huwa sena speċjali li fiha l-fidili kollha huma mistiedna jirrikonċiljaw ruħhom u jindmu, u hekk iġeddu r-relazzjoni tagħhom ma’ 24
Alla u mal-proxxmu. Il-kelma ġublew ġejja mill-kelma Ebrajka ‘yobel’ li tfisser tromba, magħmula minn qarn ta’ muntun li kienet tintuża biex tħabbar il-ftuħ tas-sena sabbatika. Fl-antik, il-poplu Lhudi kien jiċċelebra s-Sena tal-Ġublew kull 50 sena. Skont il-Levitiku, l-iskjavi u l-priġunieri kollha kienu jiġu meħlusa, id-djun maħfura u l-ħniena ta’ Alla tkun murija b’md speċjali. Il-Knisja Kattolika bdiet tfakkar isSena tal-Ġublew fis-sena 1300 meta l-Papa Bonifaċju VIII kien ħabbar
ġublew kull seklu. Imma fl-1475, bl-iskop li kull ġenerazzjoni tkun mogħtija l-possibbiltà tal-anqas ta’ ġublew wieħed, allura dan beda jiġi mfakkar kull 25 sena. Il-Knisja Kattolika riedet li s-Sena talĠublew ikollha tifsira aktar spiritwali minn dik li kellha għall-poplu Lhudi. Tikkonsisti f’maħfra ġenerali, indulġenza miftuħa għal kulħadd u l-possibbiltà ta’ tiġdid tar-rapport Nisrani ma’ Alla u mal-proxxmu. Għalhekk is-Sena tal-Ġublew trid tkun opportunità ta’ approfondiment
ta’ fidi u biex il-ħajja Nisranija tkun mgħixa b’aktar xhieda awtentika. Il-Ġublew li qed niċċelebraw bħalissa hu wieħed straordinarju, għaliex mhux qed jiġi ċċelebrat wara 25 sena mill-aħħar ġublew li kien dak tas-sena 2000, iċċelebrat mill-Papa Qaddis San Ġwanni Pawlu II, imma qed jiġi ċċelebrat fuq ordni tal-Papa Franġisku, li kien ħabbru nhar it-13 ta’ Marzu 2015 waqt ċelebrazzjoni penitenzjali fil-Bażilika ta’ San Pietru fil-Vatikan. Dakinhar kien it-tieni anniversarju millelezzjoni tal-Papa Franġisku bħala suċċessur tal-Appostlu Pietru. It-tema hi dik tal-Ħniena, meħuda mill-Vanġelu. Hekk kitbilna l-Papa Franġisku fil-Bolla tal-Indizzjoni tal-Ġublew Misericordiae Vultus, bil-Malti ‘Il-Wiċċ tal-Ħniena’: “GħallKnisja wasal mill-ġdid iż-żmien li xxandar kollha ferħ il-maħfra. Hu ż-żmien li nerġgħu lura għallessenzjal biex nagħmlu tagħna d-dgħufijiet u d-diffikultajiet ta’ ħutna. Il-maħfra għandha l-qawwa li tqajjimna lura għal ħajja ġdida u timliena bil-kuraġġ biex nistgħu nħarsu lura b’tama lejn il-ġejjieni”. Il-Ġublew tal-Ħniena beda nhar it-8 ta’ Diċembru 2015, festa talImmakulata Kunċizzjoni. Dakinhar kien il-50 anniversarju mill-għeluq tal-Konċilju Vatikan II. Dan ilġublew jintemm fl-20 ta’ Novembru 2016, solennità ta’ Kristu Sultan tal-ħolqien kollu u wiċċ ħaj talħniena tal-Missier. Din is-sena ġiet fdata mill-Papa Franġisku f’idejn
il-Verġni Marija, Omm il-Ħniena, biex hija tixħet ħarsitha fuqna u tħares il-mixja penitenzjali tagħna. L-organizzazzjoni tal-Ġublew tħalliet f’idejn il-Kunsill Pontifiċju għallPromozzjoni tal-Evanġelizzazzjoni Ġdida, biex jista’ jippreżentah bħala tappa ġdida fil-mixja tal-Knisja filmissjoni tagħha li twassal il-Vanġelu tal-Ħniena lil kull bniedem. Matul il-Ġublew, il-qari tal-Ħdud ta’ matul is-sena se jkun meħud mill-Vanġelu ta’ San Luqa, imsejjaħ l-Evanġelista tal-Ħniena. Il-motto ta’ dan il-ġublew huwa “Inħennu bħall-Missier”. Iddizzjunarji jfissru l-ħniena bħala “sentiment għani ta’ kompassjoni attiva għan-nuqqas ta’ ferħ taloħrajn, ġeneralment imqanqal minn sens ta’ tjieba jew ta’ maħfra”. Il-ħniena hi attribut/karatteristika ta’ Alla, li hu mħallef twajjeb li jaqbeż għall-midinbin. Għall-Papa Franġisku, il-ħniena hija t-tema li huwa kien għażel għalih bħala Isqof u li żamm ukoll meta nħatar Papa – Miserando atque eligendo – meħuda minn omelija ta’ San Beda f’kummentarju dwar issejħa ta’ Mattew. Il-Papa jsemmi regolarment it-tema tal-ħniena flomeliji, id-diskorsi u l-kitbiet tiegħu. Fl-enċiklika Evangelii Gaudium, ilħniena tidher 31 darba. Il-Ġublew tas-Sena Mqaddsa talĦniena beda bir-rit tal-ftuħ tal-Porta Santa fil-Bażilika ta’ San Pietru filVatikan, bieb li jinfetaħ biss meta jkun hemm Anno Santo. Fis-snin l-oħra jinżamm magħluq u jkun
hemm ħajt mibni warajh. Għalhekk l-ewwel ħaġa li ssir hi li jitwaqqa’ l-ħajt. Hemm tliet bażiliċi kbar oħra f’Ruma li għandhom Porta Santa: San Ġwann Lateran, San Paolo Fuori Le Mura u Santa Maria Maggiore. F’Malta, il-bażiliċi tal-Ġublew huma l-Katidral tal-Imdina, tal-Mellieħa u tal-Isla. F’Għawdex, it-tliet bibien tal-ħniena huma: il-Bieb tal-Katidral tar-Rabat, il-Bieb tas-Santwarju Ta’ Pinu u l-Bieb tas-Santwarju Antik fil-Qala. Il-logo uffiċjali tal-Ġublew tal-Ħniena huwa ddisinjat minn Marko Rupnik S.J. u juri lil Ġesù bħala r-Ragħaj itTajjeb li qed jerfa’ fuq spallejh lir-ruħ mitlufa, raffigurata fil-persuna ta’ Adam. B’dan juri li hija l-imħabba ta’ Kristu li twassal fi tmiemu l-misteru tal-Inkarnazzjoni li jilħaq il-milja tiegħu fl-opra tal-Fidwa. Ta’ min jinnota li l-għajn tal-lemin ta’ Kristu hija mwaħħda ma’ dik tax-xellug ta’ Adam. Dan juri li bil-Ħniena ta’ Alla, Kristu u l-bniedem jaraw millgħajnejn ta’ xulxin. X’GĦANDI NAGĦMEL BIEX NAQLA’ L-INDULĠENZA FILĠUBLEW TAL-ĦNIENA? » Nimxi f’pellegrinaġġ lejn il-Bieb Imqaddes; » Nitlob maħfra ta’ ħtijieti permezz tal-Qrar; » Nieħu sehem f’quddiesa u nitqarben; » Nistqarr il-fidi permezz tal-Kredu; » Nitlob għall-Papa; » Insieħeb dan kollu b’deċiżjoni li nibdel ħajti b’ġesti konkreti ta’ ħniena. 25
Atlas
Mario Zerafa
SODOMA U GOMORRA Naħseb li lkoll smajtu jew qrajtu l-istorja traġika ta’ dawn iż-żewġt ibliet. Sal-lum dawn l-ibliet huma assoċjati ma’ qerda u distruzzjoni. Fil-ktieb tal-Ġenesi nsibu kif waqt li Abram kien għad-dell ta’ siġra, tlett irġiel waslu għandu. Huwa offrielhom x’jieklu u kenn u dawn l-irġiel ħabbru lil Sara li kienet se jkollha tarbija. Imbagħad tnejn mill-irġiel niżlu ġo Sodoma biex ikellmu lil Lot, in-neputi ta’ Abram, li kien joqgħod hemm. Abram meta sar jaf li l-ibliet kienu ser jinqerdu, tgħidx kemm talab lil Alla biex dan imur lura minn kelmtu. Imma l-ibliet kienu tant ħżiena li Abram sa setax isib nies tajbin fihom.
ibliet li kienu mibnija fil-pjanura talBaħar il-Mejjet. It-tlett ibliet l-oħra kienu Admah, Zeboim u Bela. Dawn il-ħamsa kienu jissejħu l-ibliet talpjanura u kienu bliet sinjuri immens kemm għax l-art hija fertili kif ukoll minħabba l-kummerċ li kien jgħaddi minn dawn il-ħamest ibliet.
Lot u l-familja tiegħu ħarbu filwaqt li l-ibliet ta’ Sodoma u Gomorra ġew meqruda min-nar u l-kubrit.
Fl-1976, l-arkeologu Giovanni Pettinato, waqt skavar li kienu qed isiru ġewwa Ebal, sab tavla tal-fuħħar bi skrizzjonijiet fuqha. Huwa afferma li f’din l-iskrizzjoni jissemmew l-ibliet ta’ Sodoma u Gomorra. Biss din l-affermazzjoni ġiet miċħuda minn bosta studjużi bibliċi u għalhekk sal-lum ma għandna ebda dokument jew skrizzjoni fejn jissemmew dawn l-ibliet apparti fil-Bibbja. Dan il-fatt wassal biex bosta biblisti jaħsbu li dawn iż-żewġt ibliet qatt ma eżistew.
Ovvjament din hija l-ġrajja li tissemma fil-Bibbja, imma l-arkeoloġija u l-istudjużi bibliċi x’jgħidu rigward dawn l-ibliet? Tajjeb li ngħidu li Sodoma u Gomorra kienu jagħmlu parti minn ħamest
Biss fl-1973 l-arkeoloġisti Walter E. Rast u Ronald Thomas Schaub bdew skavar f’sit qrib il-Baħar il-Mejjet magħruf bħala Bab edh-dhra. Skont dawn l-arkeoloġi dan il-post huwa eżattament il-lok fejn kienet tinsab
26
il-belt ta’ Sodoma jew Gomorra jew waħda mit-tlett ibliet l-oħra tal-pjanura. Minn dak iż-żmien ’l hawn bosta postijiet viċin ġew misjuba u bħalissa qegħdin ikunu skavati; Numeira, al-safi, feifa u Khanazi. F’dawn il-postijiet kollha nstabu fdalijiet ta’ ċiviltà li tmur lura għal madwar 2000 sena qK. Ċiviltà prospera u bini mdaqqas u pulit. F’kull post instabu traċċi vasti ta’ ħruq u sulfat. Jidher ukoll li ħadd qatt ma reġa’ bena dawn l-ibliet. Il-qerda tagħhom kienet tant kbira li kien impossibbli li terġa’ tistabbilixxi xi forma ta’ komunità. Il-mistoqsija tiġi weħidha. Liema imma minn dawn il-postijiet huma l-vera Sodoma u Gomorra? Din il-mistoqsija ħadd ma jista’ jweġibha għaliex sa issa f’dawn il-postijiet għadu ma nstab ebda ħjiel ta’ x’kien jisimhom fil-passat. Biex is-sitwazzjoni tkompli tikkomplika ruħha, l-arkeologu Steven Collins beda skavar fl-2006 f’post imsejjaħ Tell el Hammam,
14-il kilometru bogħod mill-Baħar il-Mejjet. Steven jinsab ċert li dan il-post huwa proprju Sodoma jew Gomorra. Imma sa issa m’hemm xejn ċert fuq dan. Insomma, Sodoma u Gomorra għadhom iħawdu l-istudjużi salġurnata tal-lum. Dawn l-ibliet kienu dejjem assoċjati malħażen. Speċjalment fejn jidħlu relazzjonijiet sesswali illeċiti.
L-isem ta’ dawn l-ibliet insibuh f’bosta kotba tal-Bibbja. Jissemmew fid-Dewterenomju u fil-Ktieb talGħerf. Anki l-profeti ma baqgħux lura, infatti Iżaija, Ġeremija, Eżekjel, Amos u Sefonija kollha jsemmu lil Sodoma u Gomorra u jassoċjawha mal-ħażen. Imbagħad fit-Testment il-Ġdid anki Ġesù jsemmi dawn l-ibliet, kif ukoll jagħmel San Pawl fl-Ittra lir-Rumani
u l-awtur tat-Tieni Ittra ta’ Pietru. FlApokalissi, l-aħħar ktieb tal-Bibbja, dawn l-ibliet jissemmew ukoll. Insomma dawn l-ibliet għadhom sal-lum imdawra b’misteru u għadhom iqajmu kurżità fost l-istudjużi u l-biblisti. Nisperaw li filfutur qarib insibu xi ħjiel konkret ta’ dawn iż-żewġ ibliet u b’hekk jissolva darba għal dejjem il-misteru ta’ dawn l-ibliet. 27
Riżorsi
MIL-LIBRERIJA
Karmenu Borg
The Wonder Of Guadalupe ta’ Francis Johnston
L-istorja tad-dehriet ta’ Guadalupe, kif spjegata minn Francis Johnston, hija ġrajja inkredibbli. L-istorja tad-dehriet, f’kuntest tal-poplu Aztek li ġie maħkum u mġiegħel isir Nisrani mill-ħakkiema Spanjoli u kif b’dawn id-dehriet l-istess fidi li kienet simbolu ta’ oppressjoni nbidlet f’arma
ta’ ħarsien, hija minnha nnifisha xi ħaġa tal-għaġeb. L-Aztek Juan Diego, fl-opinjoni tiegħu huwa uniku fost l-allegati vizzjunarji Marjani. Huwa raġel matur li bata, rappreżentat ta’ poplu oppress, id-dehra li ra fi Guadalupe fejn il-Madonna tieħu l-forma ta’ tfajla Azteka huwa sinjal sabiħ ta’ preżenza
sopranaturali f’kuntest ta’ tama lil dawk li tilfu kull tama. Forsi l-aktar parti li togħġob f’dan il-ktieb hija dik li tagħti deskrizzjonijiet dettaljati tal-mantar li l-Madonna ħalliet lil Juan Diego, l-oġġetti u s-simboliżmi li juri flimkien mat-tifsiriet mogħtija jagħmlu dan ilktieb wieħed li jqanqal l-interess.
A WOMAN CLOTHED WITH THE SUN - EIGHY GREAT APPARITIONS OF OUR LADY TA’ JOHN J. DELANEY Dan il-ktieb huwa studju kumparattiv li jirrakkonta tmien dehriet Marjani li seħħew matul is-sekli. Sidtna Marija matul is-sekli, allegatament dehret ta’ spiss fuq din l-art twassal messaġġi ta’ twissija, tama, u konsolazzjoni għallumanità. Madanakollu qatt daqs dawn l-aħħar żewġ sekli dawn id-dehriet ma kienu hekk spissi. Tant li l-awtur ta’ dan il-ktieb sejjaħ dan il-perjodu bħala l-Età Marian. Skont Delaney dawn l-aħħar mitejn sena ġew imberkin minn dehriet numerużi tal-Madonna, b’kull waħda minnhom toffri messaġġi ta’ ispirazzjoni u tama u tħeġġeġ id-dinja sabiex tersaq lura għall-imħabba ta’ Alla permezz tattalb, penitenza, u t-tpattija għad-dnubiet.
Fl-opinjoni tiegħi dan huwa ktieb eċċellenti, però naħseb nieqes minn element importanti, ċertu sens ta’ kritika u xettiċiżmu. Dan qiegħed ngħidu mhux sabiex nitfa’ xi dubju fuq xi dehra jew oħra. Iżda nħoss li meta wieħed janalizza dawn ilfenomeni, irid joqgħod attent minn 28
A Woman Clothed With The Sun jeżamina s-seba’ messaġġ li skont l-awtur huwa l-aktar sinifikanti li l-Madonna għamlet fl-aħħar żewġ sekli: dik tal-Midalja Mirakoluża f’Pariġi, dawk ta’ La Salette, Lourdes, Knock, Fatima, Beauraing u Banneux. Ma’ dawn iżid ukoll tal-Madonna fi Guadalupe li għal Delaney huwa messaġġ profond għallpopolazzjonijiet kollha tal-kontinent Amerikan. L-awtur jagħti l-isfond storiku ta’ kull dehra, flimkien ma’ deskrizzjoni tal-viżjoni nnifisha, u l-messaġġi ta’ Marija huma kkwotati minn kittieba u studjużi distinti, magħrufin għallgħarfien speċjali tagħhom fi studji Marjoloġici u għall-eċċellenza letterarja
ċerti fatturi li jistgħu jaffettwaw l-awtentiċità tad-dehra. Dawn il-fatturi jista’ jkunu d-dettalji storiċi, elementi psikoloġiċi kif ukoll politiċi. Nemmen li aħjar meta affarijiet bħal dawn iseħħu wieħed ikun kawt iżżejjed milli jgħaġġel u eventwalment jinqabad
tagħhom. Fil-kapitlu introduttorju tiegħu, John J. Delaney juri r-relazzjonijiet bejn il-messaġġ u d-dehriet, u jipprovdi analiżi penetranti ta’ xi jfissru dawn il-messaġġi.
f’sitwazzjoni li tista’ ttellef lil tant nies devoti. Mill-bqija nirrakkomanda dan il-ktieb bħal dak ta’ qablu, lil dawk kollha li huma interessati minn dawn il-fenomeni. Għal aktar informazzjoni żur
www.sdclibrary.org
ĊENTRU TAR-RIŻORSI
Albert Mercieca SEGRETARJAT GĦALL-KATEKEŻI, L-ISTITUT KATTOLIKU, IL-FURJANA
CORNELIUS VAN DER POEL PAIN AND SUFFERING
PAUL E. BROWN UNDERSTANDING AND ENJOYING THE BIBLE
Ħadd ma jrid ibati u ħadd ma jitlob biex ibati. Madanakollu lkoll ngħaddu minn din l-esperjenza, kemm personalment u kemm permezz ta’ dawk li huma qrib tagħna u nħobbu. Mill-esperjenza miġbura tul iż-żminijiet bħala kappillan u għalliem, Fr van der Poel juri kif wieħed għandu jirreaġixxi f’mumenti ta’ tbatija u wġigħ. Biex ifisser dan Fr. Poel juża t-tmien stadji li minnhom jgħaddi l-bniedem, użati min Erikson, individwi u familji li batew minn diżgrazzji, mard terminali u diżabilità kronika. Huwa jeżamina kif u għaliex il-bniedem jirreaġixxi għat-tbatija u uġigħ f’mudelli definiti. Ikompli jispjega kif l-individwu jista’ juża r-rieda u d-determinazzjoni tiegħu personali biex jasal jaċċetta l-isfida u jgħix ħajja li tinkoraġġixxi żvilupp personali u maturità spiritwali.
Kif taqra l-Bibbja? Ħafna drabi ssib ruħek taqra xi kotba ta’ spiss u tittraskura oħrajn? Jew issib ruħek taqbeż minn kapitlu għall-ieħor u ssib xi kotba tqal biex tifhem u ma tieħu kważi xejn minnhom? Mela dan il-ktieb għalik. L-iskop huwa li jgħin lill-qarrejja tal-Bibbja jifhmu aktar ċar dak li jaqraw u b’hekk jakkwistaw aktar il-kelma ta’ Alla. Jgħinek ukoll biex ma tasalx għal konklużjonijiet żbaljati. Bosta qarrejja ma jaslux japprezzaw il-forom diversi ta’ kitba li fiha l-Bibbja, forom u stil li wieħed irid jinterpretah b’mod xieraq.
TWENTYTHIRD PUB., 1995
DAYONE, 2005
THOMAS H. GROOME WILL THERE BE FAITH?
ANDY FLANNAGAN 12 DISCIPLES
HARPERONE, 2011
MONARCH BOOKS, 2007
Fost id-diffikultajiet kollha immaġinabbli, il-ġenituri u l-edukazzjoni huma kontinwament assedjati minn mexxejja dwar il-ħajja ta’ fidi. B’dan il-ktieb l-awtur ħoloq mod kontemporanju u ħolistiku biex jgħallem twemmin Nisrani u valuri li jistgħu joffru soluzzjonijiet tanġibbli u reali u effettivi, għallġenituri u għalliema tal-lum. Il-gwida tiegħu għall-edukazzjoni reliġjuża hija mappa ta’ tama biex tixpruna l-fidi, il-komunità u l-familja u tgħinha tinqala’ millqiegħ li tkun tinsab fih.
Stejjer intrikanti ta’ fidi, tama u mħabba li jenfasizzaw kif l-adolexxenti li huma f’kuntatt mal-moviment Youth for Christ huma stess isiru l-aħbar it-tajba. L-istejjer tagħhom huma mudellati fuq storja ta’ dixxiplu ieħor li kien għadda minn din l-esperjenza – Simon Peter. Fi żmien meta il-midja tipproġetta immaġini negattiva taż-żgħażagħ, il-qarrej għandu jkun lest hekk kif jesperjenza l-ewwel kuntatt tagħhom, l-ewwel sfidi, l-ewwel dubji, l-ewwel esperjenzi ta’ għotja lejn ħaddieħor u l-ewwel fallimenti. Din hi kitba ta’ progress postModern ta’ pellegrin solitarju.
Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi OTTUBRU-MEJJU FILGĦODU FILGĦAXIJA
It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq
ĠUNJU-SETTEMBRU FILGĦODU 9:00 - 12:00 FILGĦAXIJA Magħluq
It-Tlieta L-Erbgħa Il-Ħamis Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 9:00 - 12:00 Magħluq 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30 Magħluq 17:30 - 19:30 Magħluq Magħluq Magħluq
9:00 - 12:00 Magħluq Magħluq Magħluq
9:00 - 12:00 Magħluq
Magazin bil-Malti
għaż-żgħażagħ u l-adolexxenti Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org
www.facebook.com/xehda