Avrupa Birliği Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

Avrupa Birliği Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

Doç. Dr. Hasan Hüseyin Yıldırım Doç. Dr. Türkan Yıldırım

Aralık 2015, Ankara Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 3. Baskı

i

ii

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım

© 2015 ABSAM Sertifika no: 28976 ISBN: 978-605-84583-9-0 Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 3. Baskı, ABSAM (Aralık 2015) İkinci Baskı, İmaj (2011) Birinci Baskı, Sağlık-Sen (2011) Baskıya Hazırlık : ABSAM Yayınları Baskı : MT Butik Matbaa (Hülya Başol), Ankara

© Bu kitabın yayın hakları ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi’ne aittir. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz, transfer edilemez. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz.

Normal ve kanuni iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.

Atıf Yıldırım HH ve Yıldırım T. (2015). Avrupa Birliği Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri. Güncellenmiş ve Genişletilmiş 3. Baskı, ABSAM Yayınları, Ankara.

ABSAM Yayınları ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi Dan. Arş. Eğt. Yaz. Yay. Tic. Ltd. Şti.

Hacettepe Teknokent No: 95/50 Beytepe/ANKARA T: 0 (312) 227 00 62 | F: 0 (312) 227 00 63 | M: 0 (543) 302 40 80 hhy@absam.com.tr | www.absam.com.tr | www.absamyayinlari.com

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

iii

Yazarlar Hakkında Doç. Dr. Hasan Hüseyin YILDIRIM Malatyalı olan Hasan Hüseyin Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksekokulu’ndan 1996 yılında dönem birincisi olarak mezun olmuş ve aynı yıl Sağlık İdaresi Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak akademik hayata başlamıştır. Yüksek lisans ve doktora derecelerini Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Kurumları Yönetimi Anabilim Dalı’ndan alan Yıldırım; British Council’ın Chevening Bursu ile London School of Economics and Political Science, LSE Health Araştırma Merkezi’nde Visiting Research Associate (2005-2006) olarak çalışmıştır. Yıldırım bu ziyaret esnasında ağırlıklı olarak Avrupa Birliği sağlık politikalarının Türkiye sağlık politikaları ve sistemi üzerine etkileri konusunda araştırmalar yapmıştır. “Yönetim ve Strateji” alanında Doçent olan Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sağlık İdaresi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Hacettepe Teknokent’te yerleşik ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi’nin (www.absam.com.tr) kurucusu ve direktörü olan Yıldırım’ın; TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclisi danışmanlığı, Brüksel merkezli European Health Management Association’in (EHMA) yönetim kurulu üyeliği, ABD merkezli International Healthcare Research Center’in danışma kurulu üyeliği ve ABSAĞLIK (www.absaglik.com) web sitesinin kurucu editörlüğü gibi görevleri bulunmaktadır.

Yıldırım, TBMM’de kurulan “Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artan Şiddet Olaylarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”nda (2012-2013) ve “Manisa'nın Soma İlçesinde Meydana Gelen Maden Kazalarının Araştırılarak Bu Sektörde Alınması Gereken İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tedbirlerinin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”nda (2014-2015) Komisyon Uzmanı sıfatı ile görev yapmıştır.

Yıldırım’ın çalışmaları; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemleri ile ilgili politika, ekonomi ve yönetim konularına yoğunlaşmaktadır. Sağlık politikaları ve planlaması, sağlık turizmi, sağlık okuryazarlığı, AB sağlık politikaları ve sistemleri, sağlık sigortacılığı ve ödeme sistemleri, ilaç ve tıbbi cihaz politikaları, sağlık insangücü politikaları, sağlık sosyolojisi, karşılaştırmalı sağlık sistemleri, sosyal politika, küresel sağlık politikaları ve diplomasisi, sağlık ekonomisi ve sağlık yönetimi alanlarında uzmanlaşan Yıldırım’ın ilgi alanına giren konularda 100’ü aşkın ulusal ve uluslararası yayını, bildirisi, danışmanlığı ve projesi mevcuttur.

Doç. Dr. Türkan YILDIRIM Ankara doğumlu olan Türkan Yıldırım, 2000 yılında Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksekokulu’ndan mezun olmuştur. 2002 yılında Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü'ne araştırma görevlisi olarak atanan T Yıldırım, 2004 yılında Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü’ne bağlı Sağlık Kurumları Yönetimi Anabilim Dalı’nda bilim uzmanlığını almış olup, aynı bilim dalının doktora programından 2009 yılında mezun olmuştur.

T Yıldırım; London School of Hygiene and Tropical Medicine, ECOHOST Araştırma Merkezi ve London School of Economics and Political Science, LSE Health Araştırma Merkezi’nde eş zamanlı olarak (2005-2006) ziyaretçi doktora öğrencisi olarak bulunmuştur. Bu ziyareti esnasında, diğer araştırmalara ek olarak doktora tezi ile ilgili çalışmalarda bulunmuştur. Bu süre zarfında aynı zamanda LSE Language School’a devam etmiştir. Sağlık Kurumları Yönetimi alanında doçent olan T Yıldırım şu anda Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. T Yıldırım aynı zamanda Hacettepe Teknokent’te faaliyet gösteren ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi’nde kıdemli danışman ve araştırmacı olarak çalışmaktadır.

Araştırmaları AB, sağlık ve sağlık politikaları üzerine yoğunlaşan T Yıldırım’ın ilgi alanına giren konularda çok sayıda ulusal ve uluslararası yayını, bildirisi, danışmanlığı ve projesi mevcuttur.

iv

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım

ABSAM Hakkında ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemlerinin başta politika, yönetim ve ekonomi boyutları olmak üzere, ilgili diğer alanlarda danışmanlık, araştırma, eğitim, yazılım ve yayın faaliyetlerini entegre bir şekilde gerçekleştirmek suretiyle Ar-Ge’ye dayalı yenilikçi, özgün, yaratıcı ve kullanılabilir bilgi üreterek ve yayarak “yaşama yıllar ve yıllara yaşam katmak”, böylece toplumsal gelişmeye katkı sağlamak amacıyla 2013 yılında Hacettepe Teknokent’te kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir Ar-Ge, inovasyon ve düşünce kuruluşudur.

ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi www.absam.com.tr

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

v

Önsöz Günümüzde ulaştığı merhaleye bir genişleme ve derinleşme süreci sonucunda ulaşan Avrupa Birliği (AB), 1950'lerde temellerinin atılmasından bu yana yetkilerinin ve çalışmalarının kapsamını, sağlık ve sağlık politikaları dahil sosyal politika alanlarını da kapsayacak biçimde gittikçe artan bir ivmeyle yaygınlaştırmaya ve derinleştirmeye devam etmektedir. Özünde ekonomik entegrasyon merkezli bir bütünleşme süreci yaşayan AB, özellikle "yayılma etkisi" ile sosyal sektörleri de etkiler ve kapsar duruma gelmiştir. Üye ve aday ülkelerin sağlık ve sağlık politikalarını, AB'nin dinamiklerinden muaf tutması mümkün değildir. Sağlık sektörü ülkelerin gerek adaylık, gerek katılım müzakereleri ve gerekse katılım süreci ile birlikte, doğrudan ve dolaylı olarak etkilendiği ve uyumlaşma ve yakınlaşma göstermesi gereken alanlardan birisidir.

Türkiye kamuyounda ve akademi camiasında AB tartışmaları önemli bir yer tutmasına karşılık, bu tartışmalar genellikle sektörel analizlere dayalı olmamaktadır. Sağlık politikaları ve sağlık sistemleri ile ilgili analizleri içeren kapsamlı çalışmalar ve yayınlar ise yok denecek kadar azdır. İşte elinizdeki bu kitap bu boşluğu bir nebze de olsa doldurma çabasında olan bir çalışmadır.

Bu kitabın temel amacı, gerek AB düzeyinde gerekse de bireysel üye ve aday ülkeler nezdinde sağlık ve sağlık hizmetlerine ilişkin planlama, politika, sistem, reform, finansman, yönetim, ekonomi ve mevzuat tartışmalarını sistematik bir çerçevede ortaya koymaktır. Bu noktada bir hususun altını çizmekte yarar vardır. Olanaklar elverdiği ölçüde AB sağlık politikaları ve sağlık sistemleri ile ilgili güncel bilgilere yer verilmeye çalışılmasına rağmen; sağlık politikaları ve sistemlerinin dinamik ve değişken yapıları nedeniyle bundan sonra ortaya çıkabilecek hususlarda yeni kaynaklara bakma ihtiyacı hasıl olabilir. Kitap, toplam olarak altı bölümden oluşmaktadır.

Kitabın birinci bölümünde uluslar üstü bir organizasyon olan AB’ye ilişkin genel bilgilere yer verilmektedir. AB’nin ne olduğu, amaçları, hedefleri, kuruluş sebepleri, temel değerleri, AB’nin tarihsel gelişimi ve genişleme süreci, AB entagrasyon biçimleri, AB’nin organları ve kurumsal yapısı ve AB mevzuatı konuları bu bölümde ele alınan belli başlı konular arasında yer almaktadır. İkinci bölümde AB’nin sosyal boyutu kapsamında Avrupa sosyal modeli, AB Sosyal Modeli ve AB sosyal politikaları irdelenerek sağlık politikalarının bu bağlamdaki konumu tartışılmaktadır. Üçüncü bölümde AB sağlık politikaları incelenmektedir. Bu kapsamda; sağlığın AB düzeyinde ele alınmasının nedenleri, AB sağlık politikasının amaçları, AB sağlık politikasının dayandırıldığı temel ilkeler, AB’nin sağlığa ilişkin rolleri ve sorumlulukları, AB sağlık politikasının gelişimi süreci, AB’de sağlık örgütlenmesi, AB’de sağlık politikası oluşturma ve karar alma süreci, uluslar arası işbirliği bağlamında AB sağlık politikası, AB sağlık politikası ve sistemlerinin geleceği ve olası senaryolar, AB sağlık sistemlerinin ve politikalarının ortak nitelikleri ve AB sağlık sistemlerinin ve politikalarının karşılaştığı güçlükler ele alınmaktadır.

Dördüncü bölümde AB iç pazarı, serbest dolaşım ve sağlık politikaları ilişkileri konusu ele alınmaktadır. AB’nin temelini oluşturan ve dört özgürlük olarak ele alınan

vi

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım

malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin serbest dolaşımının sağlık ve sağlık hizmetleri ortamına yansımaları ve politika tepkileri bu bölümde tartışılmaktadır.

Beşinci bölümde AB’nin diğer politikaları ve sağlık konusu ele alınmaktadır. Çevre politikası, taşımacılık politikası, kamu alımları, ortak tarım politikası, çalışma süresi direktifi, enformasyon toplumu politikası, ortak para birimi, yeni genişleme süreci, AB bütçesi, araştırma ve eğitim programları konuları ile sağlık ilişkisi sorgulanmaktadır.

Başka bir ifade ile bu bölümde, adı geçen politikaların sağlığı ilgilendiren boyutları ele alınmaktadır.

Altıncı bölümde AB’ye üye ve aday ülkelerin sağlık sistemleri ve politikaları karşılaştırmalı bir çerçevede ele alınmakta ve incelenmektedir. Bu bölümde; karşılaştırmalı sağlık sistemleri, AB’ye üye ve aday ülke sağlık sistemlerinin ve politikalarının karşılaştırılması ve AB’ye üye ve aday ülke sağlık sistemlerinin ve politikalarının incelenmesi olmak üzere üç temel konu ön plana çıkmaktadır.

AB dinamik bir süreç olduğundan, bu çalışmada temelde tarihsel ve mevcut duruma dayalı bir analiz yapılarak AB düzeyindeki ve bireysel ülkelerdeki sağlık ve sağlık politikaları tartışmaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla bu kitabın, AB’nin ve ülkelerin dinamik yapısı ve bu yapının beraberinde getirdiği hızlı ve sürekli bilgi üretimi süreci gözetilerek değerlendirilmesinde fayda vardır.

Bilimsel bilgi birikimimizin ve bu kitabın vücuda gelmesinde birçok kişinin de büyük bir payı vardır: Ailelerimiz, danışmanlarımız, yetişmemizde emeği geçen hocalarımız ve diğerleri... Emeği geçen herkese teşekkür ederiz.

Kitabımızın Avrupa Birliği sağlık politikaları ve sağlık sistemleri ile ilgilenen herkes için yararlı olması dileğiyle…

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 3. Baskı, Aralık 2015, Ankara

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

vii

İçindekiler YAZARLAR HAKKINDA...........................................................................................İİİ ABSAM HAKKINDA .............................................................................................. İV ÖNSÖZ .................................................................................................................. V İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ Vİİ ŞEKİLLER ............................................................................................................ XXİ TABLOLAR......................................................................................................... XXİİ KISALTMALAR .................................................................................................. XXİİİ BÖLÜM 1 ULUSLARÜSTÜ BİR ORGANİZASYON: AVRUPA BİRLİĞİ ........................................... 1 1.1. GİRİŞ ............................................................................................................. 1 1.2. AVRUPA BİRLİĞİ ............................................................................................... 1 1.3. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN HEDEFLERİ, AMAÇLARI VE KURULUŞ SEBEPLERİ ............................. 2 1.4. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN TEMEL DEĞERLERİ ................................................................. 2 1.5. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN GELİŞİMİ, GENİŞLEME VE DERİNLEŞME SÜRECİ .............................. 2 1.5.1. Avrupa Birliği’nin (Tarihsel) Gelişimi: Hukuki Temeller ........................... 2 1.5.1.1. İlk Girişimler............................................................................................... 3 1.5.1.1.1. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu: Paris Antlaşması ............................. 3 1.5.1.1.2. Avrupa Savunma Topluluğu................................................................. 4 1.5.1.1.3. Batı Avrupa Birliği ............................................................................... 4 1.5.1.1.4. Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu: Roma Antlaşması ......................................................................................................... 4 1.5.1.1.5. Organların Tek Çatı Altında Toplanması: Füzyon Antlaşması ................. 5 1.5.1.1.6. İç Pazara Doğru: Tek Avrupa Senedi..................................................... 5 1.5.1.2. 1990 Sonrası Girişimler .............................................................................. 5 1.5.1.2.1. Avrupa Birliği Antlaşması: Maastricht Antlaşması................................. 5 1.5.1.2.2 Amsterdam Antlaşması ........................................................................ 6 1.5.1.2.3. Nice Antlaşması .................................................................................. 6 1.5.1.2.4. Anayasal Antlaşma: Avrupa Anayasası ................................................. 6 1.5.1.2.5. Lizbon Antlaşması: Avrupa Birliği Reform Antlaşması ........................... 7

1.5.2. Avrupa Birliği Genişleme Süreci: Coğrafi Genişleme – Ülkelerin Katılımı . 8

1.5.2.1. Avrupa Birliği’ne Adaylık ve Katılım Süreci................................................... 8 1.5.2.1.1. Üyelik Başvuruları ............................................................................... 9 1.5.2.1.2. Avrupa Birliği’ne Katılım Kriterleri........................................................ 9 1.5.2.1.2.1. Kopenhag Kriterleri...................................................................... 9 1.5.2.1.2.2. Madrid Avrupa Konseyi.............................................................. 10 1.5.2.1.2.3. Lüksemburg Avrupa Konseyi ...................................................... 10 1.5.2.1.2.4. Helsinki Avrupa Konseyi ............................................................. 10 1.5.2.1.3. Katılım Öncesi Stratejiler ve Temel Unsurları ..................................... 10 1.5.2.1.3.1. Avrupa Antlaşmaları, Ortaklık Anlaşmaları ve İstikrar ve Ortaklık Antlaşmaları ................................................................................................ 11 1.5.2.1.3.1.1. Avrupa Antlaşmaları: 10 MDA Ülkesi ................................................. 11 1.5.2.1.3.1.2. Ortaklık Antlaşmaları: Türkiye, Kıbrıs ve Malta ......................... 12 1.5.2.1.3.2. Katılım Ortaklığı Belgesi ............................................................. 13 1.5.2.1.3.3. Müktesebatın Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Programlar ............... 14 1.5.2.1.3.4. Katılım Yönünde İlerleme ve İlerleme Raporları .......................... 14 1.5.2.1.3.5. Katılım Öncesi Yardımlar ............................................................ 14 1.5.2.1.3.5.1. PHARE Programı................................................................. 15

viii

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 1.5.2.1.3.5.2. Eşleştirme .......................................................................... 16 1.5.2.1.3.5.3. Avrupa Yatırım Bankası ve Uluslararası Finansman Kuruluşlarıyla Ortak Finansman ............................................................... 17 1.5.2.1.3.5.4. Avrupa Topluluğu Programlarının ve Kuruluşlarının Aday Ülkelerin Katılımına Açılması ................................................................... 18 1.5.2.1.4. Katılım Müzakereleri ......................................................................... 18 1.5.2.1.4.1. Müzakere Edilen Konu Başlıkları................................................. 19 1.5.2.1.4.2. Topluluk Müktesebatının Analitik İncelenmesi: Tarama .............. 20 1.5.2.1.4.3. Müzakerelerin İzlenmesi ............................................................ 20 1.5.2.1.4.4. Katılım Antlaşması ve Onaylama Süreci ...................................... 20

1.6. AVRUPA BİRLİĞİ ENTEGRASYON BİÇİMLERİ ............................................................ 21 1.6.1. Serbest Ticaret Bölgesi ........................................................................ 22 1.6.2. Gümrük Birliği..................................................................................... 22 1.6.3. Ortak Pazar ........................................................................................ 23 1.6.4. Ekonomik Birlik ................................................................................... 23 1.6.5. Siyasal Birlik - Tam Ekonomik Entegrasyon .......................................... 23 1.7. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN ORGANLARI VE KURUMSAL YAPISI ............................................ 24 1.7.1. Avrupa Zirvesi ..................................................................................... 24 1.7.2. Avrupa Birliği Konseyi: Üye Ülkelerin Sesi ............................................ 25 1.7.3. Avrupa Birliği Komisyonu .................................................................... 25 1.7.4. Avrupa Parlamentosu: Avrupa Vatandaşlarının Sesi ............................ 25 1.7.5. Ekonomik ve Sosyal Komite ................................................................. 26 1.7.6. Bölgeler Komitesi ................................................................................ 26 1.7.7. Avrupa Birliği Adalet Divanı................................................................. 26 1.8. TOPLULUK MEVZUATI ...................................................................................... 27 1.8.1. Birincil Mevzuat .................................................................................. 28 1.8.2. İkincil Mevzuat.................................................................................... 28

1.8.2.1. Tüzükler................................................................................................... 28 1.8.2.2. Direktifler ................................................................................................ 29 1.8.2.3. Kararlar ................................................................................................... 29 1.8.2.4. Görüşler ve Öneriler................................................................................. 29

1.8.3. İçtihat Hukuku .................................................................................... 29

BÖLÜM 2 AVRUPA BİRLİĞİ’NİN SOSYAL BOYUTU: AVRUPA SOSYAL MODELİ, AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL MODELİ VE AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL POLİTİKALARI VE SAĞLIK ... 31 2.1. GİRİŞ ........................................................................................................... 31 2.2. AVRUPA SOSYAL MODELİ VE AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL MODELİ .................................. 32 2.2.1. Avrupa Refah Devletinin Gelişimi ve Güçlükler ..................................... 33 2.2.2. Refah Devleti Modelleri ....................................................................... 36

2.2.2.1. Anglo - Sakson (Liberal) Modeli ................................................................ 36 2.2.2.2. Kıta Avrupası (Korporatist) Modeli ............................................................ 37 2.2.2.3. İskandinav (Sosyal - Demokrat) Modeli ..................................................... 37

2.3. AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL POLİTİKALARI VE GELİŞİMİ ................................................. 37 2.3.1. Avrupa Birliği Sosyal Politika Unsurları ................................................ 41

2.3.1.1. İşgücünün Serbest Dolaşımı ...................................................................... 42 2.3.1.2. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği.......................................................................... 42 2.3.1.3. Sosyal Diyalog .......................................................................................... 43 2.3.1.4. Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunma Serbestisi ............................................. 43 2.3.1.5. Cinsiyetler Arasında Eşit Davranma (Erkek ve Kadına Eşit Muamele) .......... 43

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

ix

2.3.1.6. İş İlişkisinin Sürekliliğinin Korunması ......................................................... 44 2.3.1.7. İşçilerin İşletmenin Yönetimine Katılması .................................................. 44 2.3.1.8. Sosyal Güvenlik ve Sosyal Dışlama ............................................................ 44

2.3.2. Avrupa Birliği Finansman Mekanizmaları ve Sosyal Politika: Avrupa Sosyal Fonu ve Diğerleri ................................................................................ 44 2.4. AVRUPA SOSYAL MODELİ, AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL MODELİ, AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL POLİTİKALARI VE SAĞLIK.......................................................................................... 45 BÖLÜM 3 AVRUPA BİRLİĞİ, SAĞLIK VE SAĞLIK POLİTİKALARI .............................................. 49 3.1. GİRİŞ ........................................................................................................... 49 3.2. SAĞLIĞIN AVRUPA BİRLİĞİ DÜZEYİNDE ELE ALINMASININ NEDENLERİ .......................... 50 3.3. AVRUPA BİRLİĞİ SAĞLIK POLİTİKASININ AMAÇLARI .................................................. 52 3.3.1. Avrupa Birliği’nin Sağlık Alanındaki Uzun Vadeli Amaçları: Ulaşılabilirlik, Kalite ve Sürdürülebilirlik .............................................................................. 53

3.3.1.1. Sağlık Hizmetlerine Ulaşılabilirlik .............................................................. 53 3.3.1.2. Sağlık Hizmetlerinde Kalite ....................................................................... 53 3.3.1.3. Sağlık Hizmetlerinde Finansal Sürdürülebilirlik .......................................... 53

3.4. AVRUPA BİRLİĞİ SAĞLIK POLİTİKASININ DAYANDIRILDIĞI TEMEL İLKELER ....................... 54 3.4.1. İhtiyatlılık İlkesi ................................................................................... 54 3.4.2. Yetki İkamesi İlkesi .............................................................................. 54 3.4.3. Avrupa Katma Değeri İlkesi ................................................................. 55 3.4.4. Şeffaf Koordinasyon Metodu İlkesi ...................................................... 56 3.4.5. Orantılılık İlkesi ................................................................................... 57 3.4.6. Avrupa Ortak Değerleri ve İlkeleri........................................................ 57 3.4.6.1. Ortak Değerler ......................................................................................... 58 3.4.6.1.1. Dayanışma........................................................................................ 58 3.4.6.1.2. Hakkaniyet ....................................................................................... 58 3.4.6.1.3. Herkesi Kapsama .............................................................................. 58 3.4.6.1.4. Sağlık Hizmetlerine Erişim ................................................................. 59 3.4.6.2. İlkeler ...................................................................................................... 59 3.4.6.2.1. Kalite................................................................................................ 59 3.4.6.2.2. Sürdürülebilirlik ................................................................................ 59 3.4.6.2.3. Güvenlik ........................................................................................... 59 3.4.6.2.4. Kanıta ve Etiğe Dayalı Bakım Hizmeti ................................................. 59 3.4.6.2.5. Hasta Katılımı ................................................................................... 59 3.4.6.2.6. Hakkını Arama .................................................................................. 60 3.4.6.2.7. Mahremiyet ve Gizlilik ...................................................................... 60

3.5. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN SAĞLIĞA İLİŞKİN ROLLERİ VE SORUMLULUKLARI ........................... 60 3.6. AVRUPA BİRLİĞİ SAĞLIK POLİTİKASININ GELİŞMESİNDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER ............. 64 3.7. AVRUPA BİRLİĞİ SAĞLIK POLİTİKASININ GELİŞİMİ VE EVRİMLEŞME SÜRECİ ..................... 65 3.7.1. İlk Girişimler: Beyaz Havuz’un Başarısızlığı........................................... 65 3.7.2. İlk Antlaşmalar ................................................................................... 66

3.7.2.1. Paris Antlaşması 1952 .............................................................................. 66 3.7.2.2. Roma Antlaşması 1957 ............................................................................. 66 3.7.2.3. Tek Avrupa Senedi 1987 ........................................................................... 68

3.7.3. 1990 Sonrası Gelişmeler ve Antlaşmalar .............................................. 69

3.7.3.1. Maastricht Antlaşması: Avrupa Birliği Antlaşması 1993.............................. 69 3.7.3.2. Amsterdam Antlaşması 1997 .................................................................... 72 3.7.3.3. Nice Antlaşması ve Sağlık Politikası 2001................................................... 75

x

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 3.7.3.4. Anayasa ve Konvansiyon: Avrupa’nın Geleceği ile İlgili Çalışmalar ve Sağlık 76 3.7.3.4.1. Avrupa Konvansiyonu’nun Yapısı ve Ele Alınan Konular ...................... 76 3.7.3.4.2. Avrupa Konvansiyonu, Anayasa ve Sağlık ........................................... 77 3.7.3.4.3. Anayasal Antlaşma’da Sağlığın Yeri .................................................... 78 3.7.3.4.3.1. Anayasa’da Avrupa Birliği’nin Bir Amacı Olarak Sağlık ................. 78 3.7.3.4.3.2. Anayasada Avrupa Birliği’nin Sağlık Otoritesi ve Yetkisi ............... 78 3.7.3.4.3.3. Anayasal Antlaşma ve Sağlık Bakım Hakları................................. 79 Kutu 3.3. Anayasal Antlaşma (Madde 278)........................................... 80 3.7.3.4.3.4. 152. Maddenin Yeniden İfade Edilmesi....................................... 80 3.7.3.5. Lizbon Antlaşması: Avrupa Birliği Reform Antlaşması 2007 ........................ 81 3.7.3.5.1. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı ve Sağlık Politikaları ........................ 82

3.7.2. Sağlık Hizmetlerinde Üye Ülkeler Arasında İşbirliği Arayışları ............... 84 3.7.2.1. Malaga Süreci: Sağlığın Avrupası ............................................................... 84 3.7.2.2. Yüksek Düzey Yansıma Süreci ................................................................... 84 3.7.2.3. Komisyon’un Reaksiyonu: Komisyon Bildirimleri 2004 – Sağlık Sistemleri İçin Global Strateji ...................................................................................................... 86

3.7.3. Avrupa Birliği Sağlık Stratejileri, Bildirimler, İlke Kararları ve Sağlık Eylem Programları .................................................................................................. 88

3.7.3.1. Temel Sağlık Politikası Tercihlerine İlişkin Konsey’in İlke Kararı 1991.......... 88 3.7.3.2. Halk Sağlığı Alanında Eylem Programı İçin Çerçeve Bildirim 1993 ............... 89 3.7.3.3. Yeni Halk Sağlığı Eylem Programı 2003-2008 Öncesi Dönemde Gerçekleştirilen Halk Sağlığı Eylem Programları ..................................................... 90 3.7.3.3.1. Kanserle Mücadele - Kansere Karşı Avrupa ........................................ 90 3.7.3.3.2. Sağlığın İzlenmesi, Korunması ve Geliştirilmesi................................... 92 3.7.3.3.3. Bazı Bulaşıcı Hastalıklarla ve AIDS’le Mücadele .................................. 93 3.7.3.3.4. Madde Bağımlılığı İle Mücadele......................................................... 94 3.7.3.3.5. Yaralanmaların Önlenmesi ................................................................ 95 3.7.3.3.6. Nadir Görülen Hastalıklar .................................................................. 96 3.7.3.3.7. Kirlilik İlişkili Hastalıklar ..................................................................... 96 3.7.3.4. Topluluk Halk Sağlığı Politikasının Geliştirilmesi Bildirimi 1998 ................... 97 3.7.3.5. Topluluk Sağlık Stratejisi Bildirimi 2000 ..................................................... 98 3.7.3.6. Topluluk Halk Sağlığı Eylem Programı 2003-2008 .................................... 100 3.7.3.6.1. Yeni Halk Sağlığı Eylem Programının Üç Ana Bileşeni ........................ 101 3.7.3.6.1.1. Sağlık Enformasyonu ............................................................... 101 3.7.3.6.1.2. Sağlık Tehditleri ....................................................................... 102 3.7.3.6.1.3. Sağlık Belirleyicileri .................................................................. 103 3.7.3.7. Komisyon Sağlık Çalışma Planları ........................................................ 103 3.7.3.7.1. Çalışma Planı 2003 .......................................................................... 103 3.7.3.7.2. Çalışma Planı 2004 .......................................................................... 104 3.7.3.7.3. Çalışma Planı 2008 .......................................................................... 105 3.7.3.8. Sağlığı ve Tüketiciyi Koruma Stratejisi ve Eylem Programı 2007-2013 ....... 105 3.7.3.9. Beyaz Kitap: Sağlık İçin Birlikte - AB 2008-2013 için Stratejik Bir Yaklaşım. 106 3.7.3.9.1. Sağlık Konusunda Avrupa Topluluğu Faaliyeti İçin Temel Prensipler.. 106 3.7.3.9.1.1. Prensip 1: Paylaşılmış Sağlık Değerleri Konusunda Bir Strateji ... 106 3.7.3.9.1.2. Prensip 2: Sağlık En Büyük Zenginliktir...................................... 107 3.7.3.9.1.3. Prensip 3: Tüm Politikalarda Sağlık (TPS) .................................. 107 3.7.3.9.1.4. Prensip 4: Global Sağlık Arenasında AB’nin Sesini Güçlendirmek107 3.7.3.10. Sağlık Eylem Programı 2008-2013 ......................................................... 108 3.7.3.11. Üçüncü Sağlık Programı: Büyüme İçin Sağlık Programı 2014-2020.......... 108

3.8. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SAĞLIK ÖRGÜTLENMESİ ...................................................... 108 3.8.1. Komisyona Yönelik Olarak Geçmişte Ortaya Konulan Muhtemel Örgütsel Çözümler .................................................................................................... 109

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

xi

3.8.1.1. Seçenek 1: Sağlık İçin Yeni Bir Genel Müdürlük........................................ 109 3.8.1.2. Seçenek 2: GM 11 İle Olası Bütünleşme .................................................. 109 3.8.1.3. Seçenek 3: Dağınık Olma Seçeneği .......................................................... 109 3.8.1.4. Seçenek 4: Entegre Model ...................................................................... 109 3.8.1.5. Seçenek 5: GM 24’le Olası Birleşme ........................................................ 110

3.8.2. Avrupa Birliği’nde Sağlıkla İlgili Kurumlar ve Rol Alan Aktörler ........... 110

3.8.2.1. Kurumsal Avrupa Birliği Aktörleri ............................................................ 111 3.8.2.1.1. Avrupa Birliği Sağlık Konseyi ............................................................ 111 3.8.2.1.2. Avrupa Parlamentosu Çevre, Halk Sağlığı ve Tüketici Politikası Komitesi ..................................................................................................................... 111 3.8.2.1.3. Avrupa Komisyonu Sağlık ve Tüketiciler Genel Müdürlüğü ............... 112 3.8.2.1.4. Bölgeler Komitesi ............................................................................ 114 3.8.2.1.5. Ekonomik ve Sosyal Komite ............................................................. 114 3.8.2.2. Sağlığa İlişkin Topluluk Ajansları ve Diğer Kurumlar ................................. 114 3.8.2.2.1. Avrupa İlaç Ajansı ........................................................................... 114 3.8.2.2.2. Avrupa Çevre Ajansı ........................................................................ 115 3.8.2.2.3. Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı ................................................ 116 3.8.2.2.4. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi ...................................................... 116 3.8.2.2.5. Halk Sağlığı Yüksek Düzey Komitesi.................................................. 117 3.8.2.2.6. Hizmetlerarası Sağlık Grubu ............................................................ 118 3.8.2.2.7. Avrupa İş ve Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi Vakfı ......................... 118 3.8.2.2.8. Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi ....... 119 3.8.2.2.9. Avrupa Bulaşıcı Hastalıklar Kontrolü ve Epidemiyolojik Gözetim Ağı . 119 3.8.2.2.10. Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrolü Merkezi ................................ 119 3.8.2.2.11. Gıda ve Veterinerlik Ofisi ............................................................... 120 3.8.2.2.12. Sağlık Hizmetleri Yüksek Düzey Grubu ........................................... 120 3.8.2.2.13. Tüketiciler, Sağlık, Ziraat ve Gıda Yönetim Ajansı............................ 121 3.8.2.2.14. Topluluk Bitki Çeşitliliği Ofisi .......................................................... 122 3.8.2.2.15. Danışma Grupları ve Eylem Platformları......................................... 122 3.8.2.2.15.1. Danışma Grupları................................................................... 122 3.8.2.2.15.1.1. Gıda Zinciri, Hayvan ve Bitki Sağlığı Danışma Grubu ......... 122 3.8.2.2.15.1.2. AB Sağlık Forumu ........................................................... 122 3.8.2.2.15.2. Eylem Platformları ................................................................. 123 3.8.2.2.15.2.1. Diyet, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Eylem Platformu............. 123 3.8.2.2.15.2.2. AB Alkol ve Sağlık Forumu............................................... 124

3.9. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SAĞLIK POLİTİKASI OLUŞTURMA VE KARAR ALMA SÜRECİ ............ 124 3.9.1. Avrupa Birliği Sağlık Politikası Oluşturma Biçimleri ............................ 126

3.9.1.1. Doğrudan (Direkt Yoldan) Sağlık Politikası Oluşturma .............................. 126 3.9.1.2. Dolaylı Yoldan (Endirekt Yoldan) Sağlık Politikası Oluşturma .................... 126 3.9.1.3. Planlı Olmayan Bir Biçimde Sağlık Politikası Oluşturma ............................ 126

3.9.2. Avrupa Birliği Politikalarını Oluşturmada Ortak Nitelikler................... 127

3.9.2.1. Üçlü Kurumsal Yapı ................................................................................ 127 3.9.2.2. Dava Yoluyla Politika Oluşturma: Avrupa Adalet Divanı ........................... 127

3.9.3. Sağlık Politikasına Özgü Nitelikler...................................................... 128

3.9.3.1. Konsey Başkanlığı’nın Gündem ve Politika Belirleme Rolü: AB Dönem Başkanlıkları ....................................................................................................... 128 3.9.3.1.2. Birleşik Krallık Dönem Başkanlığı (1 Ocak - 30 Haziran 1998) ............ 129 3.9.3.1.3. Lüksemburg Dönem Başkanlığı (1 Ocak - 30 Haziran 2005) ............... 130 3.9.3.1.4. Belçika Dönem Başkanlığı (1 Temmuz - 31 Aralık 2010) .................... 130 3.9.3.5. Üçlü Dönem Başkanlığı: İtalya, Letonya ve Lüxemburg (1 Temmuz 2014- 31 Aralık 2015)........................................................................................................ 130 3.9.3.5.1. İtalya Dönem Başkanlığı (1 Temmuz 2014- 1 Aralık 2014) ................. 131

xii

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 3.9.3.2. Avrupa Sağlık Politikası Forumu’nun Sağlık Politikası Oluşturmadaki Rolü 131

3.10. AVRUPA BİRLİĞİ, ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ VE SAĞLIK POLİTİKALARI ......................... 131 3.10.1. EFTA/EEA ve Ortak (Associated) Ülkeler .......................................... 132 3.10.2. Üçüncü Ülkeler: “Kuzey Boyut” ........................................................ 132 3.10.3. Uluslararası Örgütler....................................................................... 132

3.10.3.1. Dünya Sağlık Örgütü ............................................................................. 133 3.10.3.2. Avrupa Konseyi .................................................................................... 134 3.10.3.3. OECD ................................................................................................... 135

3.11. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SAĞLIK POLİTİKALARININ VE SİSTEMLERİNİN GELECEĞİ İÇİN OLASI SENARYOLAR ..................................................................................................... 135 3.11.1. Mevcut Durumun Muhafaza Edilmesi .............................................. 136 3.11.2. Ulusal Sağlık Sistemlerinin Harmonizasyonu .................................... 136 3.11.3. Deregülasyon.................................................................................. 137 3.11.4. Ulusal Sağlık Sistemlerinin Senkronizasyonu: Orta Yol...................... 138 3.12. AVRUPA BİRLİĞİ SAĞLIK SİSTEMLERİNİN VE POLİTİKALARININ ORTAK NİTELİKLERİ ........ 139 3.13. AVRUPA BİRLİĞİ SAĞLIK SİSTEMLERİNİN VE POLİTİKALARININ KARŞILAŞTIĞI ORTAK GÜÇLÜKLER ....................................................................................................... 140

BÖLÜM 4 AVRUPA BİRLİĞİ İÇ PAZARI VE SAĞLIK ............................................................... 143 4.1. GİRİŞ ......................................................................................................... 143 4.2. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SERBEST DOLAŞIM VE SAĞLIK HİZMETLERİ ............................... 144 4.2.1. Kişilerin Serbest Dolaşımı .................................................................. 144

4.2.1.1. Hastaların Serbest Dolaşımı .................................................................... 144 4.2.1.1.1. Hastaların Serbest Dolaşımını Belirleyen Faktörler ........................... 145 4.2.1.1.2. Avrupa Birliği’nde Hastaların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Biçimleri ........................................................................................................ 147 4.2.1.1.2.1. Ulusal Sınırlar Kapsamında Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma... 147 4.2.1.1.2.2. Sınır Ötesi Sağlık Hizmetleri Kapsamında .................................. 148 4.2.1.1.2.2.1. Avrupa Birliği Sınırları Dahilinde ........................................ 148 4.2.1.1.2.2.1.1. Tüzüklerle Sağlanan Yasal Çerçeve: 883/2004 Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Koordinasyonu Tüzüğü................................... 148 4.2.1.1.2.2.1.1.1. Sosyal Güvenlik Sistemleri Koordinasyonun Yasal Temeli ve Gelişimi ........................................................................ 148 4.2.1.1.2.2.1.1.1.1. Başka Bir Üye Ülkede Geçici Kalışlarda: E111 ve E106 Seri Nolu Programlar ............................................................ 149 4.2.1.1.2.2.1.1.1.2. Önceden İzin Alma ve Sevk Prosedürü: Planlı Bir Biçimde Başka Bir Üye Ülkeden Sağlık Hizmeti Alma Durumu (E112 Seri Nolu Program/S2 Sertifikası) .................................................. 150 4.2.1.1.2.2.1.1.2. Avrupa Birliği’nde Sosyal Güvenlik Sistemleri Koordinasyonunun Modernleştirilmesi ......................................... 150 4.2.1.1.2.1.2. Avrupa Adalet Divanının Aldığı Kararlar Sonucu Oluşan Fiili Durum Çerçevesi: Kohll ve Decker Yargı Kararları ve diğerleri ................. 151 4.2.1.1.2.2.1.2.1. Decker ve Kohll Kararlar ..................................... 152 4.2.1.1.2.2.1.2.1.1. Kohll ve Decker Kararları Çerçevesinde Cevapsız Kalan Sorular................................................................................ 152 4.2.1.1.2.2.1.2.1.2. Kohll ve Decker Yargı Kararlarının Muhtemel Sonuçları ...................................................................................... 153 4.2.1.1.2.2.1.2.2. Smits ve Peerbooms Davası................................ 154 4.2.1.1.2.2.1.2.3. Vanbraekel Davası ............................................. 156 4.2.1.1.2.2.1.2.4. Vassileios Ioannidis Davası ................................. 157

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

xiii

4.2.1.1.2.2.1.2.5. Müller-Faure/van Riet Kararı .............................. 157 4.2.1.1.2.2.1.2.6. Yvonne Watss Davası ......................................... 158 4.2.1.1.2.2.1.3. Avrupa Adalet Divanı Kararları Sonucu Ortaya Çıkan Konular ve Sonuçlar .......................................................................... 158 4.2.1.1.2.2.2. Üçüncü Ülke Sınırları Dahilinde ......................................... 162 4.2.1.1.2.2.1.2. Sınır Ötesi Sağlık Hizmetlerinde Hasta Haklarının Uygulamasına İlişkin 2011/24/EU Sayılı Direktif ................................. 162 4.2.1.1.2.2.1.3. Bireysel Üye Ülkelerarası Antlaşmalar ........................ 163 4.2.1.1.2.2.3. Sınır Ötesi Sağlık Hizmetlerinin Pratikteki Boyutu, Kapsamı ve Deneyimler ........................................................................................... 163 4.2.1.2. Sağlık Çalışanlarının Serbest Dolaşımı ..................................................... 166 4.2.1.2.1. Sağlık Çalışanlarının Serbest Dolaşımını Belirleyen Faktörler............. 167 4.2.1.2.2. Sağlık Çalışanlarının Serebest Dolaşımını Düzenleyen Avrupa Birliği Mevzuatı ....................................................................................................... 169 4.2.1.2.2.1. Eski Düzenlemeler ................................................................... 170 4.2.1.2.2.1.1. Sektörel Direktifler ........................................................... 170 4.2.1.2.2.1.1.1. Tıp Doktorları ............................................................ 170 4.2.1.2.2.1.1.1.1. Genel Pratisyenler.............................................. 171 4.2.1.2.2.1.1.1.2. Uzmanlıklar ....................................................... 171 4.2.1.2.2.1.1.2. Diş Hekimlerinin Serbest Dolaşımı.............................. 172 4.2.1.2.2.1.1.3. Eczacıların Serbest Dolaşımı....................................... 172 4.2.1.2.2.1.1.4. Hemşirelerin Serbest Dolaşımı ................................... 172 4.2.1.2.2.1.1.5. Ebelerin Serbest Dolaşımı .......................................... 173 4.2.1.2.2.1.2. Genel Sistem Direktifleri ................................................... 173 4.2.1.2.2.2. Yeni Düzenlemeler................................................................... 174 4.2.1.2.2.2.1. Mesleki Niteliklerin Karşılıklı Tanınması Düzenlemelerinin Modernizasyonu: Mesleki Niteliklerin Karşılıklı Tanınması Direktifi 2005. 174 4.2.1.2.3. Pratikte Sağlık Çalışanlarının Serbest Dolaşımı ................................. 175 4.2.1.2.4. Sağlık Çalışanlarının Serbest Dolaşımının Sağlık Hizmetleri Üzerine Potansiyel Etkileri .......................................................................................... 175

4.2.2. Malların Serbest Dolaşımı ................................................................. 176

4.2.2.1. İlaçlara ve Tıbbi Cihazlara İlişkin Politikaların Avrupalılaşması .................. 177 4.2.2.1.1. İlaçlar ............................................................................................. 177 4.2.2.1.1.1. Topluluk İlaç Politikasının Gelişimi ............................................ 178 4.2.2.1.1.1.1. İlk Girişimler: Topluluk Mevzuatının Oluşturulması ............ 179 4.2.2.1.1.1.2. Yeni Bir Yaklaşım: Karşılıklı Kabul Prosedürü - Desantralize Sistem .................................................................................................. 179 4.2.2.1.1.1.3. Harmonizasyona Doğru: Ajans Yaklaşımı - Merkezi Yaklaşım ............................................................................................................. 180 4.2.2.1.1.2. İlaçta Veri Koruması................................................................. 181 4.2.2.1.2. Tıbbi Cihazlar .................................................................................. 181 4.2.2.1.2.1. Tıbbi Cihazlar ve “CE” İşareti .................................................... 182 4.2.2.2. Piyasa Gözetimi ve Denetimi .................................................................. 183 4.2.2.3. Kamu Sağlığı Temelinde Mal Ticaretinin Sınırlandırılması......................... 184

4.2.3. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı............................................................. 184

4.2.3.1. Avrupa Birliği’nde Hizmet Tanımı ............................................................ 184 4.2.3.2. Yerleşme Hakkı ...................................................................................... 185 4.2.3.3. Sağlık Hizmeti Sağlayıcılarının Serbest Dolaşımı ....................................... 185 4.2.3.4. Sigortacılık Hizmetlerinin Serbest Dolaşımı ............................................. 186 4.2.3.4.1. Hayat Dışı (Yaşamla İlgili Olmayan) Sigorta Direktifleri ..................... 186

4.2.4. Sermayenin Serbest Dolaşımı ............................................................ 187

xiv

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım

BÖLÜM 5 AVRUPA BİRLİĞİ’NİN DİĞER POLİTİKALARI VE SAĞLIK: TÜM POLİTİKALARDA SAĞLIK ............................................................................................................... 189 5.1. GİRİŞ ......................................................................................................... 189 5.2. AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE POLİTİKASI VE SAĞLIK ...................................................... 189 5.3. AVRUPA BİRLİĞİ TAŞIMACILIK POLİTİKASI VE SAĞLIK .............................................. 190 5.4. AVRUPA BİRLİĞİ KAMU İHALELERİ VE SAĞLIK SİSTEMLERİ ........................................ 190 5.4.1. Kamu İhalesi Nedir? .......................................................................... 190 5.4.2. Avrupa Birliği Kamu Alımları ve Kamu İhalesi Politikası ...................... 191 5.5. AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK TARIM POLİTİKASI VE SAĞLIK ............................................ 192 5.6. AVRUPA ÇALIŞMA SÜRESİ DİREKTİFİ VE SAĞLIK POLİTİKASI ...................................... 193 5.6.1. Direktifin Akıbeti: Direktifin Revizyonu ve Komisyon, Konsey ve Parlamento’nun Direktife İlişkin Pozisyonları............................................... 195 5.6.1.1. Katılmama Durumu ................................................................................ 197 5.6.1.2. Çağrı Üzerine Çalışma............................................................................. 197 5.6.1.3. Referans Dönemleri ............................................................................... 198

6.1.4. Aile Yaşamı ....................................................................................... 198 5.7. AVRUPA BİRLİĞİ REKABET POLİTİKASI VE SAĞLIK SİSTEMLERİ.................................... 198 5.8. AVRUPA BİRLİĞİ ENFORMASYON TOPLUMU POLİTİKASI VE SAĞLIK: E-AVRUPA VE E-SAĞLIK ...................................................................................................................... 200 5.8.1. Avrupa Birliği Elektronik Sağlık Kartı.................................................. 202 5.8.2. Sağlık Enformasyon Ağları................................................................. 203 5.8.3. Online Sağlık Hizmetleri .................................................................... 203 5.8.4. Yeni E-Sağlık Bildirimi ........................................................................ 203 5.9. AVRUPA ORTAK PARA BİRİMİ (EURO) VE SAĞLIK .................................................. 203 5.10. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN YENİ GENİŞLEME SÜRECİ VE SAĞLIK ...................................... 204 5.10.1. Komisyonun Genişleme ve Sağlığa İlişkin Raporu ............................. 205 5.10.2. Avrupa Parlamentosu Genel Oturumunda Sağlık ve Genişlemenin Ele Alınması ..................................................................................................... 205 5.10.3. Bowis Raporu: Parlamento’nun Genişlemenin Tüketicinin Korunması ve Sağlık Boyutuna İlişkin Raporu .................................................................... 206 5.10.4. Avrupa Birliği’nin Sağlık Stratejisi 2000, Sağlık Eylem Programı 20032008 ve Genişleme ..................................................................................... 207 5.10.4.1. Sağlık Enformasyonu ............................................................................ 207 5.10.4.2. Sağlık Tehditleri.................................................................................... 207 5.10.4.3. Sağlık Belirleyicilerinin Ele Alınması....................................................... 208

5.10.5. Avrupa Birliği Sağlık Politikası Forumu’nun Sağlık ve Genişleme Üzerine Tavsiyeleri .................................................................................................. 208 5.11. AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİ VE SAĞLIK ................................................................ 208 5.12. AVRUPA BİRLİĞİ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM PROGRAMLARI VE SAĞLIK .......................... 211 5.12.1. Dördüncü Çerçeve Araştırma Programı (FP4): 1994-1998................. 212 5.12.2. Beşinci Çerçeve Araştırma Programı (FP5): 1998-2002 ..................... 212 5.12.3. Altıncı Çerçeve Araştırma Programı (FP6): 2002-2006 ...................... 214 5.12.4. Yedinci Çerçeve Araştırma Programı (FP7): 2007-2013..................... 215 5.12.5. Ufuk 2020: Avrupa Araştırma ve İnovasyon Çerçeve Programı 20142020 .......................................................................................................... 215 5.12.5.1. Sağlık, Demografik Değişim ve Refah .................................................... 216

5.13. AVRUPA BİRLİĞİ VE SAĞLIK HİZMETLERİNDE EĞİTİM VE ÖĞRETİM ........................... 216

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

xv

5.13.1. Leonardo Eğitim Programı .............................................................. 216 5.13.2. Sokrates-Erasmus Programı ............................................................ 217 5.13.3. Erasmus + Programı ........................................................................ 217 BÖLÜM 6 AVRUPA SAĞLIK SİSTEMLERİ: AVRUPA BİRLİĞİ’NE ÜYE VE ADAY ÜLKE SAĞLIK SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI VE İNCELENMESİ ....................................... 219 6.1. GİRİŞ ......................................................................................................... 219 6.2. SAĞLIK SİSTEMLERİ ....................................................................................... 220 6.2.1. Sağlık Sisteminin Tanımlanması ve Sınırları........................................ 220

6.2.1.1. Sağlık Sisteminin İç Unsurları .................................................................. 221 6.2.1.2. Sağlık Sisteminin Dış Unsurları ................................................................ 221

6.2.2. Sağlık Sisteminin Amaçları ................................................................ 222

6.2.2.1. Temel amaçlar ....................................................................................... 223 6.2.2.1.1. Sağlığın Geliştirilmesi ...................................................................... 223 6.2.2.1.2. Beklentilerin Karşılanması ............................................................... 223 6.2.2.1.2.1. Bireye Saygı ............................................................................. 223 6.2.2.1.2.2. Müşteri Odaklılık ..................................................................... 223 6.2.2.1.3. Adil Finansman ............................................................................... 223 6.2.2.2. Yardımcı Amaçlar ................................................................................... 223

6.2.3. Sağlık Sisteminin Fonksiyonları .......................................................... 223

6.2.3.1. Finansman ............................................................................................. 224 6.2.3.1.1. Gelir Elde Etme ............................................................................... 224 6.2.3.1.2. Fon Biriktirme................................................................................. 225 6.2.3.1.3. Satınalma ....................................................................................... 225 6.2.3.2. Sağlık Hizmetlerinin Sunumu .................................................................. 225 6.2.3.3. Kaynakların Sağlanması ve Örgütlenme .................................................. 225 6.2.3.4. Yönetim ve Düzenleme .......................................................................... 226

6.3. KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK SİSTEMLERİ ................................................................ 226 6.3.1. Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılmasının Nedenleri ............................. 226 6.3.2. Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılmasının Zorlukları............................. 227 6.3.3. Sağlık Sistemlerini Karşılaştırma Yaklaşımları .................................... 227

6.3.3.1. Tarihsel Yaklaşım.................................................................................... 228 6.3.3.2. Kısmi Yaklaşım ....................................................................................... 228 6.3.3.3. İdeal Tipler............................................................................................. 228 6.3.3.4. Modelleme ............................................................................................ 228

6.3.4. Ülke Sağlık Sistemlerini Sınıflandırma Çalışmaları .............................. 228 6.4. AVRUPA SAĞLIK SİSTEMLERİ ............................................................................ 230 6.4.1. AVRUPA SAĞLIK SİSTEMLERİNİN KÖKENLERİ ..................................................... 230

6.4.1.1. Birinci Dönem ........................................................................................ 230 6.4.1.2. İkinci Dönem.......................................................................................... 230 6.4.1.3. Üçüncü Dönem ...................................................................................... 231 6.4.1.4. Dördüncü Dönem................................................................................... 231

6.4.2. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülkelerin Sağlık Sistemlerinin Sınıflandırılması.......................................................................................... 231 6.4.2.1. Ulusal Sağlık Hizmetleri (USH): Beveridge Modeli .................................... 232 6.4.2.2. Sosyal Sigorta Modeli (SSM): Bismark Modeli.......................................... 233 6.4.2.3. Semashko Sağlık Sistemi Modeli ............................................................. 235

6.4.3. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülke Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılması ve İncelenmesi............................................................................................ 236

xvi

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 6.4.3.1. Avrupa Birliği Ülke Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılması ve İncelenmesi İçin Bir Çerçeve......................................................................................................... 236 6.4.3.1.1. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülke Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılması ..................................................................................................................... 237 6.4.3.1.1.1. Genel Bir Bakış ........................................................................ 237 6.4.3.1.1.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................................ 243 6.4.3.1.1.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ....................................................... 248 6.4.3.1.1.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri ....................................... 252 6.4.3.1.1.5. Sağlık Reformları ..................................................................... 253 6.4.3.1.5.6. Sağlık ve Sağlık Sistemlerinden Memnuniyet Düzeyleri: Sağlık Hizmetlerinde Toplumsal Algılamalar ......................................................... 254 6.4.3.1.2. Ülke Sağlık Sistemlerinin İncelenmesi .............................................. 257 6.4.3.1.2.1. Avrupa Birliği’ne Üye Ülke Sağlık Sistemleri .............................. 257 6.4.3.1.2.1.1. Almanya Sağlık Sistemi ..................................................... 257 6.4.3.1.2.1.1.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 257 6.4.3.1.2.1.1.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 259 6.4.3.1.2.1.1.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 260 6.4.3.1.2.1.1.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 261 6.4.3.1.2.1.1.5. Sağlık Reformları ....................................................... 262 6.4.3.1.2.1.2. Avusturya Sağlık Sistemi ................................................... 262 6.4.3.1.2.1.2.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 262 6.4.3.1.2.1.2.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 264 6.4.3.1.2.1.2.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 266 6.4.3.1.2.1.2.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 268 6.4.3.1.2.1.2.5. Sağlık Reformları ....................................................... 269 6.4.3.1.2.1.3. Belçika Sağlık Sistemi ........................................................ 269 6.4.3.1.2.1.3.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 269 6.4.3.1.2.1.3.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 270 6.4.3.1.2.1.3.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 271 6.4.3.1.2.1.3.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 271 6.4.3.1.2.1.3.5. Sağlık Reformları ....................................................... 272 6.4.3.1.2.1.4. Danimarka Sağlık Sistemi .................................................. 272 6.4.3.1.2.1.4.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 272 6.4.3.1.2.1.4.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 274 6.4.3.1.2.1.4.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 275 6.4.3.1.2.1.4.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 276 6.4.3.1.2.1.4.5. Sağlık Reformları ....................................................... 276 6.4.3.1.2.1.5. Finlandiya Sağlık Sistemi ................................................... 276 6.4.3.1.2.1.5.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 276 6.4.3.1.2.1.5.2. Sağlık Hizmetleri Finansmanı ve Harcamaları.............. 277 6.4.3.1.2.1.5.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 278 6.4.3.1.2.1.5.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 279 6.4.3.1.2.1.5.5. Sağlık Reformları ....................................................... 279 6.4.3.1.2.1.6. Fransa Sağlık Sistemi ........................................................ 280 6.4.3.1.2.1.6.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 280 6.4.3.1.2.1.6.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 281 6.4.3.1.2.1.6.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 282 6.4.3.1.2.1.6.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 282 6.4.3.1.2.1.6.5. Sağlık Reformları ....................................................... 283 6.4.3.1.2.1.7. Hollanda Sağlık Sistemi ..................................................... 283 6.4.3.1.2.1.7.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 283 6.4.3.1.2.1.7.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 284 6.4.3.1.2.1.7.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 285

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

xvii

6.4.3.1.2.1.7.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 285 6.4.3.1.2.1.7.5. Sağlık Reformları ....................................................... 285 6.4.3.1.2.1.8. İngiltere Sağlık Sistemi ...................................................... 286 6.4.3.1.2.1.8.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 286 6.4.3.1.2.1.8.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 286 6.4.3.1.2.1.8.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .................................... 287 6.4.3.1.2.1.8.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 288 6.4.3.1.2.1.8.5. Sağlık Reformları ....................................................... 288 6.4.3.1.2.1.9. İrlanda Sağlık Sistemi ........................................................ 289 6.4.3.1.2.1.9.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 289 6.4.3.1.2.1.9.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 290 6.4.3.1.2.1.9.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 290 6.4.3.1.2.1.9.4. Sağlık Hizmelteri Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri ........................................................................................................ 290 6.4.3.1.2.1.9.5. Sağlık Reformları ....................................................... 291 6.4.3.1.2.1.10. İspanya Sağlık Sistemi ..................................................... 291 6.4.3.1.2.1.10.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 291 6.4.3.1.2.1.10.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 292 6.4.3.1.2.1.10.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 293 6.4.3.1.2.1.10.4. Sağlık Hizmelterinde Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri........................................................................................ 294 6.4.3.1.2.1.10.5. Sağlık Reformları ..................................................... 294 6.4.3.1.2.1.11. İsveç Sağlık Sistemi ......................................................... 295 6.4.3.1.2.1.11.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 295 6.4.3.1.2.1.11.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 296 6.4.3.1.2.1.11.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 296 6.4.3.1.2.1.11.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 297 6.4.3.1.2.1.11.5. Sağlık Reformları ..................................................... 298 6.4.3.1.2.1.12. İtalya Sağlık Sistemi ........................................................ 298 6.4.3.1.2.1.12.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 298 6.4.3.1.2.1.12.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 300 6.4.3.1.2.1.12.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 301 6.4.3.1.2.1.12.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri ....................... 302 6.4.3.1.2.1.12.5. Sağlık Reformları ..................................................... 303 6.4.3.1.2.1.13. Lüksemburg Sağlık Sistemi .............................................. 303 6.4.3.1.2.1.13.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 303 6.4.3.1.2.1.13.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 304 6.4.3.1.2.1.13.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 305 6.4.3.1.2.1.13.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 305 6.4.3.1.2.1.13.5. Sağlık Reformları ..................................................... 306 6.4.3.1.2.1.14. Portekiz Sağlık Sistemi .................................................... 306 6.4.3.1.2.1.14.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 306 6.4.3.1.2.1.14.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 307 6.4.3.1.2.1.14.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 307 6.4.3.1.2.1.14.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 307 6.4.3.1.2.1.14.5. Sağlık Reformları ..................................................... 308 6.4.3.1.2.1.15. Yunanistan Sağlık Sistemi................................................ 308 6.4.3.1.2.1.15.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 308 6.4.3.1.2.1.15.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 308 6.4.3.1.2.1.15.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 309 6.4.3.1.2.1.15.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 309 6.4.3.1.2.1.15.5. Sağlık Reformları ..................................................... 309 6.4.3.1.2.2. Avrupa Birliği’ne Yeni Üye Olan Ülkelerin Sağlık Sistemleri ........ 310

xviii

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 6.4.3.1.2.2.1. Çek Cumhuriyeti Sağlık Sistemi ......................................... 311 6.4.3.1.2.2.1.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 311 6.4.3.1.2.2.1.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 312 6.4.3.1.2.2.1.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 313 6.4.3.1.2.2.1.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 315 6.4.3.1.2.2.1.5. Sağlık Reformları ....................................................... 316 6.4.3.1.2.2.2. Estonya Sağlık Sistemi ...................................................... 316 6.4.3.1.2.2.2.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 316 6.4.3.1.2.2.2.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 317 6.4.3.1.2.2.2.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 318 6.4.3.1.2.2.2.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 318 6.4.3.1.2.2.2.5. Sağlık Reformları ....................................................... 318 6.4.3.1.2.2.3. Kıbrıs Sağlık Sistemi .......................................................... 319 6.4.3.1.2.2.3.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 319 6.4.3.1.2.2.3.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 319 6.4.3.1.2.2.3.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 320 6.4.3.1.2.2.3.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 321 6.4.3.1.2.2.3.5. Sağlık Reformları ....................................................... 321 6.4.3.1.2.2.4. Letonya Sağlık Sistemi ...................................................... 321 6.4.3.1.2.2.4.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 321 6.4.3.1.2.2.4.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 322 6.4.3.1.2.2.4.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 322 6.4.3.1.2.2.4.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 323 6.4.3.1.2.2.4.5. Sağlık Reformları ....................................................... 324 6.4.3.1.2.2.5. Litvanya Sağlık Sistemi ...................................................... 324 6.4.3.1.2.2.5.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 324 6.4.3.1.2.2.5.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 325 6.4.3.1.2.2.5.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 326 6.4.3.1.2.2.5.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 326 6.4.3.1.2.2.5.5. Sağlık Reformları ....................................................... 326 6.4.3.1.2.2.6. Macaristan Sağlık Sistemi ................................................. 327 6.4.3.1.2.2.6.1. Geneli Bir Bakış ......................................................... 327 6.4.3.1.2.2.6.2. Sağlık Hizmetleri Finansmanı ve Harcamaları.............. 328 6.4.3.1.2.2.6.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 329 6.4.3.1.2.2.6.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 329 6.4.3.1.2.2.6.5. Sağlık Reformları ....................................................... 329 6.4.3.1.2.2.7. Malta Sağlık Sistemi.......................................................... 330 6.4.3.1.2.2.7.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 330 6.4.3.1.2.2.7.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 331 6.4.3.1.2.2.7.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 331 6.4.3.1.2.2.7.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 332 6.4.3.1.2.2.7.5. Sağlık Reformları ....................................................... 332 6.4.3.1.2.2.8. Polonya Sağlık Sistemi ...................................................... 332 6.4.3.1.2.2.8.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 332 6.4.3.1.2.2.8.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 333 6.4.3.1.2.2.8.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 333 6.4.3.1.2.2.8.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 333 6.4.3.1.2.2.8.5. Sağlık Reformları ....................................................... 334 6.4.3.1.2.2.9. Slovakya Sağlık Sistemi ..................................................... 334 6.4.3.1.2.2.9.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 334 6.4.3.1.2.2.9.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 335 6.4.3.1.2.2.9.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 335 6.4.3.1.2.2.9.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 336

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

xix

6.4.3.1.2.2.9.5. Sağlık Reformları ....................................................... 336 6.4.3.1.2.2.10. Slovenya Sağlık Sistemi ................................................... 336 6.4.3.1.2.2.10.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 336 6.4.3.1.2.2.10.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 337 6.4.3.1.2.2.10.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 338 6.4.3.1.2.2.10.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 339 6.4.3.1.2.2.10.5. Sağlık Reformları ..................................................... 340 6.4.3.1.2.2.11. Bulgaristan Sağlık Sistemi ............................................... 340 6.4.3.1.2.2.11.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 340 6.4.3.1.2.2.11.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 340 6.4.3.1.2.2.11.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 341 6.4.3.1.2.2.11.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 342 6.4.3.1.2.2.11.5. Sağlık Reformları ..................................................... 342 6.4.3.1.2.2.12. Romanya Sağlık Sistemi .............................................. 342 6.4.3.1.2.2.12.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 342 6.4.3.1.2.2.12.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 343 6.4.3.1.2.2.12.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 344 6.4.3.1.2.2.12.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 345 6.4.3.1.2.2.12.5. Sağlık Reformları ..................................................... 346 6.4.3.1.2.2.13. Hırvatistan Sağlık Sistemi ................................................ 347 6.4.3.1.2.2.13.1. Genel Bir Bakış ........................................................ 347 6.4.3.1.2.2.13.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları ............................ 348 6.4.3.1.2.2.13.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi .............................. 348 6.4.3.1.2.2.13.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri....................... 348 6.4.3.1.2.2.13.5. Sağlık Reformları ..................................................... 348 6.4.3.1.2.3. Avrupa Birliği’ne Aday Ülkelerin Sağlık Sistemleri...................... 349 6.4.3.1.2.3.1. Türkiye Sağlık Sistemi ....................................................... 349 6.4.3.1.2.3.1.1. Türkiye Sağlık Sistemi ................................................ 349 6.4.3.1.2.3.1.2. Türkiye’de Sağlık Finansmanı ve Sağlık Harcamaları.... 349 6.4.3.1.2.3.1.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 352 6.4.3.1.2.3.1.2.4. Sağlık Hizmetlerinde Finansal Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri........................................................................................ 352 6.4.3.1.2.3.1.5. Sağlık Reformları ....................................................... 353 6.4.3.1.2.3.2. Makedonya Sağlık Sistemi ................................................ 356 6.4.3.1.2.3.2.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 356 6.4.3.1.2.3.2.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 356 6.4.3.1.2.3.2.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 356 6.4.3.1.2.3.2.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 356 6.4.3.1.2.3.2.5. Sağlık Reformları ....................................................... 357 6.4.3.1.2.3.3. İzlanda Sağlık Sistemi........................................................ 357 6.4.3.1.2.3.3.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 357 6.4.3.1.2.3.3.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 357 6.4.3.1.2.3.3.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 358 6.4.3.1.2.3.3.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 358 6.4.3.1.2.3.3.5. Sağlık Reformları ....................................................... 358 6.4.3.1.2.3.4. Karadağ Sağlık Sistemi ...................................................... 358 6.4.3.1.2.3.4.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 358 6.4.3.1.2.3.4.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 359 6.4.3.1.2.3.4.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 359 6.4.3.1.2.3.4.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 359 6.4.3.1.2.3.4.5. Sağlık Reformları ....................................................... 359 6.4.3.1.2.3.5. Sırbistan Sağlık Sistemi ..................................................... 360 6.4.3.1.2.3.5.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 360

xx

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım 6.4.3.1.2.3.5.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 360 6.4.3.1.2.3.5.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 361 6.4.3.1.2.3.5.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 361 6.4.3.1.2.3.5.5. Sağlık Reformları ....................................................... 362 6.4.3.1.2.3.6. Arnavutluk Sağlık Sistemi .................................................. 362 6.4.3.1.2.3.6.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 362 6.4.3.1.2.3.6.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 363 6.4.3.1.2.3.6.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 364 6.4.3.1.2.3.6.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 365 6.4.3.1.2.3.6.5. Sağlık Reformları ....................................................... 365 6.4.3.1.2.4. Avrupa Birliği Potansiyel Aday Ülkeleri ..................................... 366 6.4.3.1.2.4.1. Bosna-Hersek Sağlık Sistemi.............................................. 366 6.4.3.1.2.4.1.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 366 6.4.3.1.2.4.1.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 367 6.4.3.1.2.4.1.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 368 6.4.3.1.2.4.1.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 369 6.4.3.1.2.4.1.5. Sağlık Reformları ....................................................... 370 6.4.3.1.2.4.2. Kosova Sağlık Sistemi........................................................ 370 6.4.3.1.2.4.2.1. Genel Bir Bakış .......................................................... 370 6.4.3.1.2.4.2.2. Sağlık Finansmanı ve Harcamaları .............................. 371 6.4.3.1.2.4.2.3. Sağlık Hizmetleri Sunum Sistemi ................................ 372 6.4.3.1.2.4.2.4. Kaynak Tahsisi ve Ödeme Yöntemleri......................... 372 6.4.3.1.2.4.2.5. Sağlık Reformları ....................................................... 373

KAYNAKLAR ....................................................................................................... 375 İNDEX ................................................................................................................ 402

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

xxi

Şekiller

Şekil 1.1. Avrupa Birliği Üçlüsü ...................................................................................................... 1 Şekil 1.2. Avrupa Birliği Entegrasyon Biçimleri .......................................................................... 22 Şekil 1.3. Avrupa Birliği Mevzuatı: AB Hukuk Kuralları ............................................................ 28 Şekil 2.1. Avrupa Birliği’nin Sosyal Boyutu ................................................................................. 31 Şekil 4.1. Dört Özgürlük Alanı ve Sağlıkla İlgili Olan Alt Kategoriler...................................... 144 Şekil 4.2. Avrupa Birliği’nde Hastaların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Biçimleri......... 147 Şekil 6.1. Sağlık Sisteminin ve Sağlık Finansmanının Fonksiyonları....................................... 224 Şekil 6.2. Ülke Sağlık Sistemlerinin İncelenmesi ve Karşılaştırılması İçin Bir Çerçeve.......... 237

xxii

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım

Tablolar

Tablo 1.1. Bazı Üye ve Aday Ülkeler İçin Katılım Öncesi Stratejinin Unsurları ....................... 11 Tablo 1.2. Bazı Üye ve Aday Ülkelerin Avrupa Antlaşmaları, Ortaklık Antlaşmaları ve İstikrar ve Ortaklık Antlaşmalarının Tarihleri ......................................................................................... 13 Tablo 1.3. Ülkelere Göre PHARE Ödenekleri .............................................................................. 16 Tablo 1.4. Eşleştirme Projelerinin Aday Ülkelere Göre Dağılımı............................................... 17 Tablo 1.5. Katılım Müzakerelerinde Müzakere Edilen 35 Konu Başlığı .................................... 19 Tablo 3.1. Geçmişteki Halk Sağlığı Eylem Programları (2003 Öncesi Dönem)......................... 90 Tablo 3.2. Çalışma Planı 2003 Öncelikleri ................................................................................. 104 Tablo 4.1.Sınır Ötesi Kapsamında Sağlanan Sağlık Hizmetlerinin Kişi Başı Finansal Maliyeti ….…………………………………………………………………………………………………164 Tablo 4.2. Avrupa Birliği Sosyal Güvenlik Koordinasyon Politikası İle İlişkili Taleplerin Analizi ................................................................................................................................................... 165 Tablo 5.1. 2003/88/EC Sayılı Avrupa Çalışma Süresi Direktifi’nin Temel Özellikleri ............ 194 Tablo 5.2. 2003/88/EC Sayılı Direktifin Akıbeti ve Komisyon, Konsey ve Parlemento’nun Direktife İlişkin Mevcut Pozisyonları (Şubat 2009 İtibariyle) .................................................. 196 Tablo 5.3. Politika Alanlarına Göre 2009 ve 2010 Bütçesi ........................................................ 210 Tablo 5.4. BIOMED 2 Programı Araştırma Alanları ................................................................. 212 Tablo 5.5. Beşinci Çerçeve Programı Unsurları ve Bütçe.......................................................... 213 Tablo 5.6. Faaliyet 1: Yaşam Kalitesi ve Yaşam Kaynaklarının Yönetimi ............................... 213 Tablo 6.1. Avrupa Sağlık Sistemlerinde İki Temel Model......................................................... 232 Tablo 6.2. Ülkelerin Demografik ve Sosyo-Ekonomik Özellikleri............................................ 238 Tablo 6.3. Ülke Gruplarına Göre Sağlık Statüsü Göstergeleri................................................... 240 Tablo 6.4. Önlenebilir Mortalite Düzeyleri ................................................................................ 241 Tablo 6.5. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülkelerde Alkol ve Sigara Tüketimi ...................... 242 Tablo 6.6. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülkelerde Sağlık Finansman Modelleri ve Bunların Finansman Kaynakları ................................................................................................................ 243 Tablo 6.7. Avrupa Birliği’ne Yeni Katılan Üye Ülkelerin Sosyal Sigorta Modeline Geçişleri 245 Tablo 6.8. Ülke Gruplarına Göre Sağlık Harcamaları ............................................................... 247 Tablo 6.9. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülkelerde Sağlık Hizmetleri Sunumuda Kamu-Özel Karması ........................................................................................................................................ 248 Tablo 6.10. Avrupa Birliği’ne Üye ve Aday Ülkelerde Sağlık Personeli ve Yatak Sayıları .....251 Tablo 6.11. Avrupa Birliği’ne Üye e Aday Ülkelerde Hastanelere ve Hekimlere Ödeme Sistemleri ................................................................................................................................................. 252 Tablo 6.12. Sağlık Sistemlerinden Toplumsal Memnuniyet Oranları...................................... 254 Tablo 6.13. Sağlık ve Sağlık Sisteminden Memnuniyet Düzeyleri ........................................... 256 Tablo 6.14. Genel Sağlık Sigortası Kapsamı ve Katkı Oranları ............................................. 350 Tablo 6.15. İşlevlerine Göre Sağlık Sektöründe Yer Alan Kurum ve Kuruluşlar ................. 352

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri

AAD AAET AB AB AKTT ABA ABD ABGS ABSAĞLIK ABSAM ABSM ABTHŞ ACMT AÇA AÇSD AEA AET AGGO AIDS AİKB AIMS AİSGA AKA AKÇT AK PARTİ AKSKF AKTT AMB AMBS AOD AR-GE ASF ASM AST AT ATM ATÜDA AWBZ AYB AYF BAB BBG BBT BÖH BSE BSO CBRN CE CEEP CEPS CH CJD CMU COM CPMP CSY

xxiii

Kısaltmalar

Avrupa Adalet Divanı Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu Avrupa Birliği Avrupa Birliği Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Avrupa Birliği Antlaşması Amerika Birleşik Devletleri Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Avrupa Birliği, Sağlık ve Sağlık Politikaları Avrupa Birliği Sağlık Araştırmaları Merkezi Avrupa Birliği Sosyal Modeli Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı Advisory Committee on Medical Training Avrupa Çevre Ajansı Avrupa Çalışma Süresi Direktifi Avrupa Ekonomik Alanı Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi Acquired Immune Deficiency Syndrome Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Association Internationale de la Mutualite Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı AIDS’e Karşı Avrupa Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Adalet ve Kalkınma Partisi Avrupa Konseyi Sosyal Kalkınma Fonu Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Avrupa Merkez Bankası Avrupa Merkez Bankaları Sistemi Avrupa Ortak Değerleri Araştırma ve Geliştirme Avrupa Sosyal Fonu Avrupa Sosyal Modeli Avrupa Savunma Topluluğu Avrupa Topluluğu Avrupa Toplum Modeli Avrupa Tıbbi Ürünleri Değerlendirme Ajansı Alegemene Wet bijzondere Ziektekosten Avrupa Yatırım Bankası Avrupa Yatırım Fonu Batı Avrupa Birliği Birinci Basamak Grupları Birinci Basamak Tröstleri Bebek Ölüm Hızı Bovine Spongiform Encephalopathy Bölge Sağlık Otoriteleri Chemical, Biological, Radiological or Nuclear Conformite Europeenne The European Centre of Employers and Enterprises providing Public services Centre for European Policy Studies Cepten Harcamalar Creutzfeldt-Jakob Disease Couverture Maladie Universelle Commission Committee for Proprietary Medicinal Products Cepten Sağlık Harcaması

xxiv ÇP ÇSGB DB DBYS DGH DIPCC DİSK DPT DRGs DSÖ DTM EASHW EC ECOHOST EEA EEC EFTA EHLASS EHMA EHPF EKOSOK EKT EMCDDA EMEA ENPAS ENVI EPB EPC EPSCO ESKA ETUC EU EUPHA EUPHIN EUROSTAT EVY EWRS FCTC FP FSN FUA GDO GDP GHIF GM GP GSD GSMH GSS GSYİH HBÖ HFA-DB HIAs HIF HIIS HiT

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım Çalışma Planı/Çerçeve Programı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Dünya Bankası Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi Directorate General Health Drug Information and Poison Control Centre Devrimci İşçi Sendikası Devlet Planlama Teşkilatı Diagnostic Related Groups Dünya Sağlık Örgütü Dış Ticaret Müsteşarlığı European Agency for Safety and Health at Work European Community European Centre on Health of Societies in Transition European Economic Area European Economic Community European Free Trade Association European Home and Leisure Accident Surveillance System European Health Management Association European Health Policy Forum Ekonomik ve Sosyal Komite Enformasyon ve Kominikasyon Teknolojileri European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction European Medicines Agency Ente Nazionale di Previdenza e Assistenza per i Dipendenti Statali Committe on Environment, Public Health and Food Safety in the European Parliament Ekonomik ve Parasal Birlik European Political Community The Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council Elektronik Sağlık Kartı The European Trade Union Confederation European Union The European Public Health Association European Public Health Information System The Statistical Office of the European Union Elde Veri Yok Early Warning and Response System Framework Convention on Tobacco Control Framework Programme Fondo Sanitario Nazionale Farmasötik Ulusal Ajansı Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Gross Domestic Product General Health Insurance Fund Genel Müdürlük General Practitioner / Genel Pratisyen Genel Sistem Direktifi Gayri Safi Milli Hasıla Genel Sağlık Sigortası Gayri Safi Yurt İçin Hasıla Hizmet Başı Ödeme Health For All Database Health Insurance Associations Health Insurance Fund Health Insurance Institute of Slovenya Health in Transition

AB Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri HLG HSEP HZZO IFC IFIs IKA ILO INAM INAMI INSALUD ISPA İH İKV KBSH KKA KOB KOBİ KÖS KRAZAF KSH KSK LFK LHU LSE LSHTM Lt MDA MHF Missoc-Info MMDNA MoH MSc NATO NCSP NEFCO NHIF NHIS NHS NIB NPAA OBSERVATORY OECD ORT OTC OTP ÖSH PHARE PHEA PKYY RAWP PPP SANCO SAPARD SARS SATS SB SCHIA

High Level Group on Health Care Halk Sağlığı Eylem Programı Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje International Financial Cooperation International Financial Institutions Idryma Koinonikon Asfaliseon International Labour Organisation İstituto Nazionale Assicurazione Malattie Institut National d’Assurance Maladie Invalidite Instituto nacional de la Salud Instrument for Structural Policies for Pre-Accession İlaç Harcamaları İktisadi Kalkınma Vakfı Kişi Başı Sağlık Harcaması Kansere Karşı Avrupa Katılım Ortaklığı Belgesi Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Katılım Öncesi Strateji Krankenanstaltenzusammenarbeitsfonds Kamu Sağlık Harcaması Kamu Sigorta Kanununu Leistungsorientierte Krankenhausfinanzierung Local Health Unit London School of Economics and Political Science London School of Hygience and Tropical Medicine Litre Merkez ve Doğu Avrupa Ülkeleri Merkezi Hastalık Fonu Bulletion of the Mutual Information System on Social Protection in the EU Malta Memorial District Nursing Association Ministry of Health Master of Sciences North Atlantic Trade Organisation National Corporation of Swedish Pharmacies Nordic Environment Finance Corporation National Health Insurance Fund National Health Insurance System National Health Services Nordic Investment Bank / Nordic Financial Corporation Naational Programmes fort he Adaptation of the Acquis European Observatory on Health Systems and Policies Organisation for Economic Cooperation and Development Ortalama Over the Counter Ortak Tarım Politikasıları Özel Sağlık Harcaması Poland Hungary Assistance fort he Reconstruction of the Economy The Public Health Executive Agency Potansiyel Kayıp Yaşam Yılları Resource Allocation Working Party Purchasing Power Parity Santé et Consommateurs (Directorate-General for Health and Consumers Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development Severe Acute Respiratory Seyndrome Study on the Use of Advanced Telecommunications Services Sağlık Bakanlığı State Compulsory Health Insurance Agency

xxv

xxvi SDP SEM SGE SGK SGS SHYDG SLIM SSCB SSF SSK SSM STGM STK ŞKM TAIEX TAPDK TAS TBMM TC TCD TDV TESK TİP TKÇK TMMOB TOBB TSH TÜİK TZOB UNICE UNICEF UP US USA USE USH USS USSK vCJD vd.

VHI WB WHO YÖK YSB ZFW ZOZ % $ € m

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım Sağlıkta Dönüşüm Programı Single European Market Sosyal Güvenlik Enstitüsü Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Güvenlik Sistemi Sağlık Hizmetleri Yüksek Düzey Grubu Simpler Legislation in the Internal Market Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Sosyal Sigorta Fonu Sosyal Sigortalar Kurumu Sosyal Sigorta Modeli Sağlık ve Tüketiciler Genel Müdürlüğü Sivil Toplum Kuruluşu Şeffaf Koordinasyon Metodu Technical Assistance and Information Exchange Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu Tek Avrupa Senedi Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Cumhuriyeti Tıbbi Cihazlar Direktifleri Türkiye Demokrasi Vakfı Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu Tek İlaç Pazarı Tütün Kontrolü Çerçeve Konvansiyonu Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Temel Sağlık Hizmetleri / Toplam Sağlık Harcaması Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye Ziraat Odaları Birliği Union of Industrial and Employers’ Confederation of Europe (Businesseurope) United Nations Children's Fund Ulusal Program United States United States of America Ulusal Sağlık Enstitüsü Ulusal Sağlık Hizmetleri Ulusal Sağlık Sistemi Ulusal Sosyal Sigorta Kurulu variant Creutzfeldt Jacob Disease ve diğerleri Voluntary Health Insurance World Bank World Health Organization Yükseköğretim Kurulu Yerel Sağlık Birimleri Verplichte Ziekenfondswerzekering Zespół Opieki Zdrowotnej Yüzde Dolar Euro Milyon