Vakbond in Beweging 78 | 2013

vakbond in

beweging VERSCHIJNT DRIEMAANDELIJKS | NR. 78 | 20e JAARGANG

België - Belgique P.B. Antwerpen X 8/6342 AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X Toelatingsnummer P408993

SEPT/OKT/NOV 2013

1983-2013

De Antirakettenbetoging toen en nu

Inhoud

Nr. 78 - 20ste jaargang SEPT/OKT/NOV 2013 Prijs: € 1 Jaarabonnement: € 4 Driemaandelijks tijdschrift van Linx+ ABVV-regio Antwerpen In samenwerking met ABVV seniorenwerking Verantwoordelijke uitgever: Dirk Schoeters Ommeganckstraat 35 2018 Antwerpen Redactieadres: Ommeganckstraat 35 2018 Antwerpen 03 220 67 11 cedric.haes@abvv.be peggy.devis@abvv.be Medewerkers aan dit nummer: Dirk Schoeters Marina Van den Bulck Luc Van Overberghe Staf Van Gorp Albert Balboa Frank Van Dessel Ludo Segers Donald Weber Cédric Haes Peggy Devis

3 REDACTIONEEL De keuze doet er wel toe 4 KINDEREN VAN SEMINI Filip van Marnix van Sint-Allegonde, Kortstondig burgemeester van Antwerpen 6 GESCHIEDENIS 150 jaar Schelde vrij 8 KUNST EN CULTUUR Henry van de Velde, Passie Functie Schoonheid 10

GETUIGENIS 1983-2013 De Antirakettenbetoging... toen en nu Herdenking van de grootste betoging ooit

17 IN MEMORIAM Afscheid van een kameraad en vriend Martin Devolder 18 ACTUEEL 100 jaar BTB 22 MUZIEK Victor Jara Het recht om in vrede te leven 24 FILM- EN THEMABESPREKING Tot Altijd

Vormgeving: Albert Balboa Illustratie cover: Foto: AMSAB

+

Ondertekende teksten geven uitsluitend de mening weer van de auteur en binden geenszins de organisatie.

2|

Vakbond in Beweging 78

REDACTIONEEL

Begin oktober kwam er een verontrustend signaal uit de onderwijswereld. Een groeiende groep kinderen komt zonder eten naar de school. De kranten schreven over leerkrachten die brood en choco voor de leerlingen meebrengen. ‘In de klas zien we de gevolgen van de toenemende kinderarmoede’ luidde het verdict van enkele onderwijsspecialisten.

Arme, hongerige kinderen. De publieke verontwaardiging kon niet groter zijn.

En terecht. Maar laten we ons allen hoeden voor selectieve verontwaardiging. Want dat het aantal kinderen in armoede stijgt, heeft zo zijn oorzaken.

Het leefloon van de ouder(s) dat onder de armoedegrens ligt, bijvoorbeeld. Of, de werkloosheidsuitkering die met de tijd daalt tot een onleefbaar minimum, een loon dat niet volstaat opdat een alleenstaande mama en haar kinderen er fatsoenlijk van kunnen leven, uitkeringen die geschrapt of geschorst worden, een job die onbereikbaar is bij gebrek aan kinderopvang, de verkeerde huidskleur, te weinig ervaring of net te veel jaren… Oorzaken die voorvloeien uit maatschappelijke en politieke keuzes.

Maar als het over die keuzes gaat, zijn de publieke verontwaardiging en emoties vaak zoek. Dan is het beeld van arme en hongerige kinderen al lang op de achtergrond verdwenen.

Werkbaar werk, jobs op maat die te combineren zijn met het gezinsleven, een fatsoenlijk loon… Dat is de beste bescherming tegen armoede. Voor

De keuze doet er wel toe de ouders en voor hun kinderen. De vakbonden zijn grote voorstanders, en in sommige gevallen medeorganisatoren, van maatregelen die mensen intensief naar werk begeleiden. Door opleiding, taallessen, sollicitatiehulp, kinderopvang, sociale tewerkstellingsprojecten, werkervaringstelsels en allerhande stimulansen. Dat is de positieve keuze om samen met de betrokkenen solidair het gevecht met de armoede aan te gaan.

Een zelfde positieve keuze vragen we van de werkgevers en politici. Maar we moeten jammer genoeg vaststellen dat vandaag de dag in sommige van die middens het omgekeerde discours, de negatieve keuze, de bovenhand haalt.

Sommigen maken er een gewoonte van om armen en werklozen in het openbaar aan de schandpaal te nagelen. Iets te vaak wordt er publiek onzin uitgekraamd zoals: zé hebben gewoon geen goesting om te werken; zé hebben het aan hun eigen gebrek aan daadkracht te danken, zé proberen het eigen falen te verdoezelen met racisme als uitvlucht.

Het wordt tijd dat we met zijn allen dit soort van uitlatingen consequent aan de kaak stellen. Om het even wie ze in de mond neemt. Want uitspraken die van de zwaksten de schuldigen maken, hebben geen ander doel dan de afbraak van ons sociaal model publiek aanvaardbaar te maken. Achter dit soort van uitspraken zit namelijk ook een maatschappelijke en politieke keuze verborgen. Dat moet maar eens duidelijk gezegd worden. De negatieve keuze voor een kille maatschappij, gebaseerd op egoïsme, winstbejag en eigenbelang. Zonder het echter met zoveel woorden te zeggen. Want de gevolgen van die negatieve keuze – bijvoorbeeld die groeiende groep kansarme kinderen – krijgen zelfs de grootste roepers bij

3|

Vakbond in Beweging 78

de meerderheid van de bevolking in Vlaanderen niet verkocht.

We moeten ons hoeden voor selectieve verontwaardiging schreef ik in de inleiding al. Daarmee bedoel ik dat we niet alleen verontwaardigd moeten zijn over de hongerige kinderen in de klas. Daarmee bedoel ik dat we ons ook moeten laten horen als er een klimaat gecreëerd wordt dat van de slachtoffers zondebokken maakt, met de heimelijke bedoeling de solidariteit in onze samenleving af te breken.

Wie verontwaardigd is over kinderen met lege brooddozen moet ook van zich laten horen als hun ouders verweten wordt niet te willen werken, niet voldoende daadkracht te hebben of uitvluchten te zoeken voor hun eigen falen. Wie verontwaardigd is dat alleenstaande ouders hun werkloosheidsuitkering opgeschort zien, moet ook verontwaardigd zijn op het ogenblik dat werkgevers en politici pleiten voor sancties in plaats voor begeleiding van werklozen.

Wie verontwaardigd is omdat een groeiende groep kinderen in ons land in de armoede terecht komt, moet ook zijn stem laten horen als deze stad de betoelaging van sociale initiatieven vermindert of drooglegt. Zeker als dit door sommige van onze stadsbestuurders vergoelijkt wordt dat dit kan opgevangen worden door de inzet van vrijwilligers. Want laat ons duidelijk wezen: dat is net hetzelfde als zeggen dat de arme hongerige kindjes best hopen op een leraar die brood en een pot choco meebrengt naar de klas.

En dat is niet onze keuze.

Dirk Schoeters algemeen secretaris ABVV-regio Antwerpen

Deze tekst werd op 17 oktober ’13 gebruikt als basis voor de toespraak van de 3 vakbonden op de Antwerpse actie ter gelegenheid van de dag van verzet tegen armoede.

Filip van Marnix van Sint-Aldegonde KINDEREN VAN SEMINI

In het artikel “150 jaar Schelde Vrij”, viel al zijn naam: Filip van Marnix van Sint-Aldegonde (zie pag. 6). Hij werd geboren in Brussel begin 1540 en overleed op 15 december 1598 in Leiden. Hoewel geen Antwerpenaar, was hij een van de meest bekende burgemeesters uit de vorige eeuwen van onze stad. Het kortstondige burgemeesterschap (van 1583 tot 1585), was slechts één van de vele politieke opdrachten van de in Brussel geboren Marnix van Sint-Aldegonde. Voor de rest had hij niets met Antwerpen te maken.

FILIP VAN MARNIX VAN SINT ALDEGONDE

Marnix van Sint-Aldegonde stamde uit een geslacht van magistraten uit Savoye dat in dienst van Margaretha van Oostenrijk naar de Nederlanden was gekomen.

Marnix studeerde theologie in Leuven, Parijs, Dole, Padua en Genève.

In deze laatste stad studeerde hij bij Calvijn en zo werd hij een overtuigde calvinist. In 1565 sloot hij zich aan bij het Eedverbond der Edelen. Na de Beeldenstorm in augustus 1566, vluchtte hij naar Bremen, en nadien naar Oost-Friesland. Hier gaf hij verschillende betwistbare teksten uit.

Het bekendste daarvan was het antiRoomse “Byencorf der H. Roomsche Kercke” uit 1569, een felle satire op de rooms-katholieke kerk. Ook het Wilhelmus zou van zijn hand zijn.

Hij stelde het smeekschrift op, dat in 1566 door het Eedverbond der Edelen aan de landvoogdes Margaretha van Parma werd overhandigd.

Vanaf 1571 was hij in dienst van Willem van Oranje, die zijn overgang tot het calvinisme nog bevorderde. Marnix werd een belangrijke medewerker van Willem, bijgenaamd De Zwijger, en voerde veel diplomatieke missies voor hem uit. Bij de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht was hij de afgezant van Willem van Oranje. Tijdens de strijd tegen Spanje, de

Kortstondig burgemeester van Antwerpen Tachtigjarige Oorlog, werd hij door de Spanjaarden gevangen genomen, na een uitwisseling van gevangenen kwam hij een jaar later vrij.

MISSION IMPOSSIBLE

Filip van Marnix van Sint-Aldegonde werd in november 1583 door zijn vriend Willem van Oranje aangesteld als burgemeester van Antwerpen. Zijn opdracht was de stad uit te bouwen als bruggenhoofd van het opstandige Noorden tegen de Spaanse overheerser Filip II. Tegen de Spaanse overmacht onder Alexander Farnèse was dit een haast onmogelijke opdracht. Als magistraat, maar zeker als militair blonk Marnix niet bepaald uit. Hij miste de doortastendheid van zijn meester Willem. Hoewel hij zeer geliefd was en bleef bij de bevolking, was er toch enige grond om hem de val van Antwerpen, in augustus 1585 te verwijten. Marnix ging in die tijd zover ervoor pleiten om heel de opstand te beëindigen, waarna hij bij Willem van Oranje en de Staten-Generaal wegens verraad in ongenade viel.

Marnix van Sint-Aldegonde trok zich terug op zijn kasteel bij Souburg en wijdde zich aan het schrijven. De Staten van Holland droegen hem in 1594 op de Bijbel te vertalen, waarvoor hij naar Leiden verhuisde.

Hij overleed in 1598, waardoor hij de klus niet kon klaren. Marnix werd in het koor van de Pieterskerk van Leiden begraven. Hij liet een belangrijke bibliotheek na.

EERBETOON

In Amsterdam, Leeuwarden en Leiden werd er een straat naar hem genoemd. In Antwerpen werd de Marnixplaats, met het standbeeld Schelde Vrij naar hem genoemd, evenals de Sint Aldegondiskaai.

De Marnixstraat in Antwerpen werd echter naar de broer van Marnix van Sint-Aldegonde vernoemd, Jan van Marnix van Sint-Aldegonde, die in

4|

Vakbond in Beweging 78

1567 in Oosterweel sneuvelde tegen een leger dat de Spaanse landvoogdes Margaretha van Parma op hem afstuurde. In 2012 werd aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen een drie meter hoog standbeeld van Marnix en Willem van Oranje geplaatst.

De ambtswoning van burgemeester Marnix bevindt zich in de Lange Gasthuisstraat 35, waar nu o.a. de kabinetten van de secretaris en de voorzitter van het OCMW zich bevinden.

Leden van het geslacht de Marnix de Sint-Aldegonde, waarvan het hoofd de titel Graaf draagt, behoren nog steeds tot de hoge Belgische adel. Een nazaat bewoont het omwald neogotische kasteel, uit 1888 van Bornem. En de bekende 20e-eeuwse schrijver Jan Albert Goris, beter bekend als Marnix Gijsen, inspireerde zijn pseudoniem bij Marnix van Sint-Aldegonde.

Staf VAN GORP

Bron : Internet Wikipedia Geschiedenis van de Antwerpse straatnamen – Robert Vande Weghe

foto: Lionheart Productions

Afscheid van Marcel Schoeters

Met verslagenheid meldt ABVV-regio Antwerpen het overlijden van zijn oud-voorzitter Marcel Schoeters.

Marcel Schoeters werd in 1925 geboren in Kontich. Na het middelbaar onderwijs startte in 1947 zijn loopbaan bij de socialistische vakbond. Hij was achtereenvolgens boekhouder, administrateur en secretaris voor de sector ‘gemengde vakken’ van de Algemene Centrale in Antwerpen. In 1970 werd hij gewestelijk voorzitter van de AC en zes jaar later ook voorzitter van de gewestelijke afdeling ABVV-regio Antwerpen.

Als voorzitter van de Algemene Centrale Antwerpen en syndicaal verantwoordelijke voor de petroleumsector leidde hij in ’78 en ’79 de maandenlange bezetting van de petroleumraffinaderij RBP. Een bewogen sociaal conflict dat in september nog verteld werd in de documentaire reeks op Canvas: ‘Nooit meer dezelfde’.

Als voorzitter van de Antwerpse Socialistische Gemeenschappelijke Actie werd Marcel Schoeters in 1978 ook geconfronteerd met het faillissement van de Volksgazet. Na dit faillissement werd hij voorzitter van de Raad van Bestuur van N.V De Roos, uitgever van De Morgen en speelde een belangrijke rol in het voortbestaan van deze krant.

bekende zorgbedrijf met ziekenhuis, revalidatiecentrum, MS-centrum, ouderenzorg en gehandicaptenzorg in Brasschaat, lag hem heel nauw aan het hart. Als voorzitter was hij mee drijvende kracht achter de modernisering van De Mick en het masterplan om de gebouwen aan te passen aan de groeiende verwachtingen van de patiënten.

Marcel Schoeters overleed op donderdag 17 oktober op 88-jarige leeftijd. Het ABVV-regio Antwerpen zal hem altijd blijven herinneren als een gedreven en warm persoon. Een strijdbaar en tegelijkertijd een pragmatisch syndicalist. Een echte socialist. Bij dit droevige gebeuren leeft de hele socialistische vakbeweging mee met Marcels echtgenote, kinderen, kleinkinderen, familie en uitgebreide groep van vrienden en kennissen.

Online rouwbrief en condoleances: http://www. bobtimmermans.be/familieberichten.html

Naar aanleiding van het overlijden van Marcel Schoeters maakte Lionheart Productions een samenvatting van de aflevering met Marcel Schoeters over de bezetting van RBP in de reeks ‘Nooit meer dezelfde’. Dit eerbetoon kan bekeken worden op www.abvvregioantwerpen.be.

In 1983 werd Marcel lid van het Bureau van het federaal ABVV en in 1984 voorzitter van de Socialistische Mutualiteiten Antwerpen. In december 1987 nam Marcel Schoeters afscheid van de Algemene Centrale. Hij bleef echter wel tot 1991 voor de socialistische partij actief als senator, waarvoor hij een eerste maal verkozen werd in 1985. In de hoedanigheid van senator was Marcel Schoeters ook lid van de Vlaamse Raad (voorloper van het Vlaams Parlement) in de periode 1985-1991.

Vanaf 1991 tot zijn overlijden was Marcel Schoeters voorzitter van Heropbeuring vzw De Mick. Het

5|

Vakbond in Beweging 78

150 jaar Schelde vrij GESCHIEDENIS

Op de Marnixplaats in Antwerpen bevindt zich het monument SCHELDE VRIJ. Het is twintig meter hoog, en het is eigenlijk een beeldengroep.

Het beeld is een realisatie van Jean– Jacques Winders, die samenwerkte met de beeldhouwers Louis Dupuis, Jaak de Braekeleer en Frans Floris.

Helemaal boven prijkt Neptunus met in zijn rechterhand een bronzen drietand. Het beeld werd opgericht ter gelegenheid van de vrijmaking van de Schelde. Het kreeg in de volksmond de bijnaam “Het Ferket”.

Vorige zomer vierde men de 150ste verjaardag van de vrijmaking van de Schelde met allerlei activiteiten.

GESCHIEDENIS

Op 16 juli 1863 werd de Scheldetol afgekocht van Nederland. Dit historische moment vormde mee de identiteit van ons toen nog jong land als maritieme natie en van onze stad als economische metropool.

150 jaar geleden beslisten een twintigtal maritieme landen van over heel de wereld om de Nederlandse tol op de Schelde, die sinds het Scheidingsverdag in 1585 jaarlijks door de Belgische regering werd opgehoest, af te kopen. Hierdoor kwam er een einde aan de lange blokkades en tolheffingen. De voorbije 150 jaar kende de ontwikkeling van Antwerpen als havenstad een enorme vlucht. Antwerpen groeide uit tot de tweede haven van Europa, en speelt vandaag mee in de top 15 van belangrijkste havens ter wereld en verschaft werk aan zowat 150.000 mensen in Antwerpen en daarbuiten.

strategische ligging langs de Westeren Oosterschelde konden de zeeschepen tot diep in het hinterland varen en was Antwerpen in de 16e eeuw het belangrijkste handelscentrum in het Europa ten Noorden van de Alpen.

Door die blokkades werden ook andere steden in de Zuidelijke Nederlanden, zoals Brussel, Gent en Kortrijk, minder goed per boot bereikbaar.

Voor de Noordelijke Nederlanden was dit dan weer een meevaller, want door het verval van vooral Antwerpen groeiden de Hollandse havens uit tot wereldhavens.

HET RAMPJAAR 1585

In deze jaren was Antwerpen uitgegroeid tot een wereldstad, maar pro-

BLOKKADE VAN DE SCHELDE

In de loop van de geschiedenis waren de blokkades van de Schelde een meer voorkomend gegeven in onze gewesten. Deze hadden uiteraard een grote weerslag op de economie van de Zuidelijke Nederlanden, aangezien hierdoor Antwerpen haar belangrijke hoedanigheid verloor. Dankzij haar

6|

Vakbond in Beweging 78

testants. Dat was natuurlijk niet naar de zin van onze toenmalige Spaanse, katholieke overheersers. In onze stad waren vele Spaanse soldaten gelegerd, maar toen de lonen niet werden betaald, kwam het Spaanse leger in opstand, en brak de Spaanse Furie uit. Antwerpen werd leeggeplunderd.

De Antwerpenaren schaarden zich achter hun protestantse burgervader, Marnix van Sint-Alegonde. Na het Spaanse beleg rond onze stad werd er een brug gebouwd tussen de forten St.Marie en St.Filips. Deze brug vervulde haar beoogde doel: vanaf maart 1585 was er opnieuw geen scheepvaart op de Schelde meer mogelijk.

Antwerpen gaf zich over en viel.

NOORD TEGEN ZUID

Het gevolg hiervan was de Scheiding der Nederlanden. Als gevolg hiervan werd de Schelde opnieuw afgesloten, ditmaal door een vloot van de Republiek ( lees Nederland). Dit gebeurde door lange, platboomse oorlogsschepen. De vloot werd gesteund door de forten van Lillo en Liefkenshoek, die nog in handen waren van de Republiek. Tijdens de jaren 1585-1648 werden door het Leger van Vlaanderen verschillende mislukte pogingen gedaan om deze forten te veroveren.

Strategisch voor het Noorden was de bezetting van Zeeuws-Vlaanderen, waardoor de monding van de Schelde volledig op haar grondgebied kwam te liggen. Bovendien viel hierdoor de scheepvaart op de Sassevaart en het Zwin uit.

Aangezien alle vreemde schepen werden tegengehouden, was enkel binnenvaart tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden mogelijk.

Antwerpse kooplui namen Zeelandse schippers in dienst om goederen over te laden en naar Antwerpen te vervoeren. Deze overslag was dan ook zeer lucratief voor de Zeelandse havens, zoals Middelburg en Vlissingen.

Zeeland had er dan ook alle belang bij, en verhinderde dat de Schelde opnieuw zou opengesteld zou worden.

Ook Spanje belemmerde toen de scheepvaart over de Schelde. Schippers dienden “licenten” te betalen omdat ze handel dreven met het vijandige Noorden. Deze tol werd ter hoogte van Lillo geheven. Hier dienden de schepen uit Zeeland hun goederen over te laden op schepen uit het Zuiden. Er was dus een fiscale barrière tussen Lillo en Liefkenshoek Deze tol had echter militaire doeleinden, want na de Vrede van Munster in 1648, werd ze afgeschaft. Later bleek dat de regering deze licenten broodnodig had en werden ze opnieuw van kracht. Na fel protest werd deze tol na twee jaar dan toch afgeschaft, maar in 1686 weer opnieuw ingevoerd. Ook

het Noorden legde licenten op aan wie handel dreef met de Zuidelijke gewesten - lees Antwerpen.

NUTTELOZE ONDERHANDELINGEN

In 1612 kwam een Antwerpse gezant bij de Staten van Zeeland ijveren voor de openstelling van de Schelde, met als argument dat dit voor beide partijen gunstig was, want uiteindelijk zouden enkel de Hollandse Zeehavens (Amsterdam en Rotterdam) en de Vlaamse (Oostende en Duinkerke) baat hebben bij de blokkering van de Schelde. De Zeelandse havensteden weigerden opnieuw hierover te onderhandelen, maar ze vroegen wel lagere licenten in het Zuiden. Daartoe waren de Spanjaarden uiteraard niet bereid. Zeker omdat ze beschikte over de Vlaamse havens en er al plannen waren met de kanalen Gent-Brugge en Brugge-Oostende.

Na de Vrede van Munster kregen de Noordelijke Nederlanden eveneens het recht de Sassevaart en het Zwin af te sluiten. Dit had echter weinig inpact, omdat deze waterwegen al lang niet meer gebruikt werden door de aangelegde kanalen.

Ook keizer Jozef II probeerde alsnog de blokkade te doorbreken, maar zonder resultaat. De Schelde bleef gesloten, doch onze gewesten kregen voor het eerst een financiële compensatie.

VERENIGING

In 1792 kwam een revolutionaire vloot naar Antwerpen en stelde de Schelde open, op grond van het natuurrecht dat stelde dat rivieren gemeenschappelijke eigendom zijn. Enkele jaren later kwamen de Zuidelijke Nederlanden onder Frans bewind en brachten ze de Noordelijke onder hun controle als vazalstaat. Vlaanderen werd bij het Departement van de Schelde gevoegd en werd de Scheldevaart officieel vrijgesteld. Toch was echter ook dan de Schelde niet volledig vrij, omdat zowel Franse als

7|

Vakbond in Beweging 78

Engelse oorlogsschepen de toegang tot onze stad controleerden. Franse schepen dienden erop toe te zien dat het Continentaal stelsel nageleefd werd, terwijl Engelse schepen de Franse vloot uit Antwerpen wilden overmeesteren. Na de verdrijving van de Fransen werden de Vlaamse gewesten opnieuw van Gent afgesneden en bij Zeeland gevoegd. In dit nieuwe Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bleef de scheepvaart over de Schelde ongehinderd.

SCHELDETOL

Tijdens de Belgische Omwenteling in 1830, werd de haven van Antwerpen opnieuw geblokkeerd. De Schelde bleef gesloten tot in 1832, toen de Nederlanders de Citadel van Antwerpen ontruimden. Het Verdrag der XXIV artikelen bepaalde dat Nederland de vrije doorvaart diende te garanderen, en daartoe stond het in voor de bevaarbaarheid van de Schelde.

Maar het Verdrag der XXIV artikelen gaf onze noorderburen het recht tol te heffen per ton geladen goed. In 1869 wilden Auguste Lambermont en Charles Rogier dit recht afschaffen.

Op 12 mei 1832 sloot ons land met Nederland een verdrag dat het mogelijk maakte de Scheldetol af te kopen.

Dit gebeurde uiteindelijk op 16 juli.

Staf VAN GORP

Bronnen: Antwerpse standbeelden Piet Schepens Internet Wikipedia

Henry van de Velde KUNST EN CULTUUR

Passie Functie Schoonheid

JEUGD, KUNSTSCHILDER PASSIE

begeesterd door de Art and Craft beweging van Morris en Ruskin waarbij de sierlijke, repetitieve en decoratieve elementen een grote indruk nalaten en hem, evenals de Japanse prentkunst, blijvend zullen inspireren.

In 1892 illustreert Van de Velde de dichtbundel van Max Elskamp en Friederich Nietzsche en staat samen met August Vermeylen aan de wieg van “Van Nu en Straks”.

Henry van de Velde werd op 3 april 1863 geboren als tweede jongste uit een apothekersgezin van acht kinderen aan het Falconplein te Antwerpen, gelegen tussen de Sint Pietersvliet en de Brouwersvliet, twee insteekdokken, hartje schipperskwartier.

Zijn middelbare studies volgt hij aan het Koninklijk Atheneum te Antwerpen, toen de vrijzinnige kweekschool.

Hier zou hij, de latere dichter en graficus, Max Elskamp leren kennen.

Niettegenstaande zijn grote belangstelling voor muziek, Peter Benoit was een huisvriend, schreef hij zich in aan de Koninklijke Academie bij Karel Verlat te Antwerpen. Tijdens een tentoonstelling in de ‘Lange Zaal’ van de Academie zal Van de Velde voor het eerst kennis maken met het impressionisme. In zijn memoires, uitgegeven in 1961 schrijft hij erover: “Tot op vandaag, na al die jaren, kan ik de plaats aanwijzen waar de twee schilderijen van Manet hingen in de zalen van de Venusstraat. Met gesloten ogen zie ik nog altijd de stralende kracht van beide wonderlijke werken waarin het leven borrelde. Daar ervoer ik het wonder van de schilderkunst.”

In 1884 verblijft hij te Parijs, studeert er bij Emile Carolus-Durant, bezoekt de school van Barbisson en ontdekt er het werk van Jean-François Millet. Hij keert terug naar België in 1885 en zal, teruggetrokken in Wechelderzande en Kalmthout genrestukken en portretten schilderen. In 1888 wordt Van de Velde lid van de avant-garde groep “Les XX” In 1893 heeft Van de Velde de elite van de contemporaine kunstenaars leren kennen waaronder : Ensor, Rops, Lemmens, Van Rysselberghe, Claus maar ook George Seurat, ToulouseLautrec, Gauguin, Van Gogh …. Seurat inspireerde Van de Velde tot het pointillisme, Van Gogh tot de lijnvoering.

JEUGD, POLITIEK - PASSIE

Ondertussen heeft Van de Velde, de socialistische pioniers Max Hallart en Emile Vandervelde leren kennen. Hij wordt lid van de Belgische Werkliedenpartij. Henry van de Velde verdiept zich in het socialistische ideeëngoed en definieert dat toegepaste kunst ten dienste van alle bevolkingsgroepen van de samenleving dient te worden gesteld. Hij merkt verder op dat de inhalige industriëlen de machines misbruiken ten nadele van de arbeiders : “Van de Velde werd geïnspireerd door het sociaal economisch model van het marxisme, dat onderscheid maakte tussen productiekracht en de productieverhouding die in de 19de eeuwse kapitalistische maatschappij bepaald werden door de klasse van de bezittende burgerij en de klasse van de bezitloze arbeiders.” (Tentoonstelling cataloog Henry van de Velde Passie Functie Schoonheid blz. 85).

JEUGD, L’ART POUR L’ART FUNCTIE

Onder invloed van de socialistische ideologie exposeert het salon van ‘Les XX’ in 1891 voor het eerst grafiek en kunstambachten. Van de Velde wordt

8|

Vakbond in Beweging 78

In 1893 stelde Henry Van de Velde zich de vraag of men kunst uitsluitend voor de kunst moet creëren, l’Art pour l’art. Moet de kunstenaar niet evolueren naar het ontwerpen van functionele kunst binnen conceptuele modellen en ten dienste staan ten voordele van de ganse gemeenschap?

Hij stopt definitief met schilderen en schrijft in zijn memoires: “Vanaf dat moment was ik meer begaan met de voorstelling van een nieuwe sociale maatschappelijke orde dan met de vraag of de schilderkunst zich op de weg van het pointillisme of enige andere schilderwijze moest begeven.”

Hij aanvaard het professoraat aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen en doceert er toegepaste- en nijverheidskunsten.

ARCHITECT - SCHOONHEID

Met de “Engelenwake” creëerde Van de Velde zijn eerste echt decoratieve kunstwerk. Een wandtapijt in patchwork en borduurwerk, ambachtelijk vervaardigd door zijn tante Elisabeth.

Hij stelt het tentoon in het salon van “Les XX” in 1893. Dat zelfde jaar zal hij de jonge pianiste Marie Sèthe leren kennen. Zij zal mevrouw Van de Velde worden in april 1894.

In 1895 tekent hij zonder enige ervaring de plannen tot het bouwen van “Bloemenwerf”. Alle leef- en werkruimtes stonden met mekaar in verbinding. Op de plaats waar in de gang-

bare woonhuizen een prestigieus vertrek werd geïnstalleerd, plaatste Van de Velde zijn werkvertrekken.

Ook de meubels, het behangpapier tot de kleinste gebruiksvoorwerpen werden door Van de Velde ontworpen met soberheid als basisfilosofie: een doorgeefluik tussen keuken en eetkamer, een tafel met metalen plaat op het tafelblad waarop de gerechten warm werden gehouden. Zelfs de huisjurken van Maria ontwierp hij. Henri Van de Velde concipieerde zijn woning rond een gans nieuwe abstractie, waar al de afzonderlijke elementen op mekaar waren afgestemd en een eenheid vormden met de omgeving. Henry van de Velde beschouwde de eenvoudige schoonheid van ‘Bloemenwerf’ als middel om de maatschappij te verbeteren.

Al vlug werd ‘Bloemenwerf’ de ontmoetingplaats van een bont gezelschap van intellectuelen waaronder de meest vooraanstaande en avantgardische kunstenaars, critici en schrijvers. Zo herinnerde Van de Velde zich : ‘sommige van die bezoeken waren echt hilarisch, in het bijzonder dat van Toulouse-Lautrec, die tijdens een diner zelfs op tafel sprong om er gek te doen…’

uiteraard door Van de Velde ontworpen Meissen porselein, subliem ergonomisch tafelzilver en er rond de door hem ontworpen stoelen. Symbolisch worden zijn beste vrienden te gast uitgenodigd: Max Elskamp (jeugdvriend, dichter en graficus), Siegfried Bing (galerie Art Nouveau in Parijs), Harry graf Kessler (die hem naar Weimar haalde), Hélène Kröller-Müller (van het Kröller-Müller museum op de Hoge Veluwe), Elisabeth Förster-Nietzsche (zuster van de filosoof Nietzsche), de socialistische voormannen Emile Vandervelde en Camille Huysmans en als eredame koningin Elisabeth (protectrice van V/d Velde).

De makers van de tentoonstelling belichten in negentien afdelingen de onderschatte carrière van Henri van de Velde. De absolute blikvangers zijn naast de feesttafel ongetwijfeld de sierlijke zesarmige kandelaars, embleem van de tentoonstelling, die meer dan wat ook het meesterschap van Henri Van de Velde etaleren door hun uniek sierlijke vormgeving. Hij werkte er trouwens twee jaar aan

Zijn succes kon niet uitblijven, daarover schreef Henry van de Velde verder in zijn memoires: ‘Als een wervelwind verspreidde de naam Van de Velde zich niet alleen in de artikels van de belangrijkste Duitse kranten maar ook in de besprekingen van de meest eminente critici. Van de ene dag op de andere genoot ik in Duitsland een bekendheid die zich verder zou uitbreiden en die zou leiden tot een ware bedevaart van bezoekers die een onderhoud wensten met de apostel van de stilistische vernieuwing.’

PASSIE FUNCTIE SCHOONHEID

In het midden van de tentoonstelling staat als pronkstuk een prachtig gedekte tafel voor tien personen. Met

9|

Vakbond in Beweging 78

en werden in 1899 door het jubelpark aangekocht voor 850 frank, de jaarwedde van een ambtenaar. Een element uit het herenkapsalon met vergulde buizen, zichtbare elektriciteitsdraden en paraplusteun uitgevoerd uit mahonie, messing en marmer, een volmaakt voorbeeld van ‘Gesamtkunst’, toegepaste kunst en design. Ook een blikvanger is het bureau van Leopold III met ingebouwde voetverwarming.

Als kers op de taart, de stoelen, bureaus, juwelen, vazen, juwelen, textiel, grafiek… uitgevoerd in een onovertrefbare stijl, design en inzicht waaruit blijkt dat de kunstenaar niet alleen zijn tijd ver vooruit was, maar vooral als de belangrijkste designer mag worden bestempeld.

Nog tot 10 januari 2014, Henry van de Velde - Passie Functie Schoonheid, Jubelpark 10 te Brussel. Open van dinsdag tot zondag van 10-17 uur. Toegangprijzen 10€, 7€ (+65), 4€ (6-24 jaar, gehandicapten, werkzoekenden, OCMW). Kinderen -6 jaar gratis.

Frank Van Dessel

1983-2013 GETUIGENIS

De Antirakettenbetoging toen en nu Herdenking van de grootste betoging ooit

Deze maand is het dertig jaar geleden dat op 23 oktober 1983 de allergrootste massabetoging door de straten van Brussel trok.

Zowel de eerste echte grote antirakettenbetoging van 25 oktober 1981 als de latere vredesbetogingen in 1985 en 1987 lokten om en bij de 200.000 betogers. Maar één betoging overklaste ze met gemak allemaal: de vredesdemonstratie van 23 oktober 1983 in Brussel.

Getuigenissen die je verder in dit artikel kan lezen bevestigen het. De mensenzee was zo enorm dat er haast geen beweging in kwam. De straten waren verzadigd door mensen.

De Amerikaanse kernwapens werden 30 jaar geleden in de “gastlanden” geplaatst middenin de Koude Oorlog. Maar welk nut hebben deze wapens nu nog? En waarom zouden ze hier moeten blijven staan? Die wapens zijn nutteloos, duur en gevaarlijk. De meerderheid van de Belgen wil die kernwapens weg. Onze regering engageerde zich om mee te werken aan een kernwapenvrije wereld, maar concrete stappen blijven vooralsnog uit. Obama kondigde deze zomer de vermindering van het aantal kernwapens aan.

Als hij dat hard maakt is dat een stap in de goede richting. Een aantal van deze kernwapens ligt in Kleine Brogel. De Belgische vredesbeweging wil onze politici in de laatste maanden van deze legislatuur in actie doen schieten en organiseerde op 20 oktober 2013 een grote manifestatie in het Jubelpark in Brussel.

Daarmee gaven we een duidelijk signaal: “Time to Go!” Weg met de Kernwapens!

10 |

Vakbond in Beweging 78

In de jaren 80 was de vredesbeweging de lijm van het middenveld.

Zowat alle verenigingen en organisaties van enige betekenis schaarden zich achter de eis tegen de plaatsing van kruisraketten op het Europese vasteland en België in het bijzonder. Dit resulteerde niet enkel in de grootste manifestatie in de Belgische geschiedenis maar ook in een energiestoot van politiek en maatschappelijk engagement.

In niet weinige Raden van Bestuur van het huidige middenveld vind je mensen die in hun jonge jaren hun eerste geëngageerde stappen in de vredesmarsen zetten.

De massale aanhang van de vredesbeweging had nog een ander effect.

Het gaf ook een flinke knauw in de kappellekesmentaliteit van links en het geloof in het eigen grote gelijk ten koste van andere linkse organisaties.

Niettegenstaande uiteindelijk de kruisraketten wél geplaatst werden, groeide de overtuiging dat enkel samen iets kon bereikt worden. In de jaren 90 zagen we daarmee niet enkel de groei van extreem rechts maar evenzeer de countering ervan door een massabeweging voor gelijke rechten met onder andere de koepel Hand in Hand.

Het tijdsgewricht vandaag is niet hetzelfde als eind vorige eeuw. De noodzaak van een verenigd politiek bewust middenveld is niet kleiner. Wordt 20 oktober daarvan een teken?

Ludo Segers - VAKA

sen Getuigenis ging o t e b n e t t e Rak 1983 r e b o t k o 23 Lydia Raeymaekers Natuurlijk was ik er bij! Alhoewel , ook weer niet echt helemaal. Samen met mijn zus en mijn 3-jarige dochtertje in Antwerpen -Centraal de trein opgestapt tot in Schaarbe ek. Daar aangekomen vonden we al vlug onze vrienden terug. Het was er allemaal een beet je chaotisch, heel veel volk. Ons Elske zat nog in de buggy, dat was wel lastig met al die mens en, maar het was er wel gezellig allemaal.

Het werd middag, nog meer volk, met vlaggen en stickers en lakens met slogans. De middag ging voorbij, en zowat rond vijf uur in de namiddag kwamen de eersten van de betogers al terug aan, en begon men al toespraken te houd en, terwijl wij, samen met nog honderden ande ren, nog niet vertrokken waren. Zodus, we waren erbij en keken ernaar...

Mary Houston

OR en dag…….met twee andere K BT Nooit vergeet ik die /B VV kleine vurige AB deren, KVGV militanten, drie ussel, met zo vele an Br F! HO dames die effe door EN JN MI IN EN EN RAKETT is en REAGAN GORBACHOV, GE ed hi sc ge de j wi t el da scandeerden, het gevo t de wereldleiders naar ons da zouden veranderen en n! re te is lu en ud zo probeerd! bben het tenminste ge konden Niet dus, maar we he wachten vooraleer we Uren hebben we moeten een gevoel len waren wij. Wat De vertrekken, met zove g! da e di solidariteit n van samenhorigheid, va n re wa we , warm toen voor samenleving was nog n de re st we en .. ndten.

ALLE kleuren en gezi hetzelfde doel... terug wandeld, keerden we Hees geroepen, moe ge maal le al s, on ag lle treinw naar huis, in overvo . is.. samengeperst, naar hu g! da n ee t Maar wa

11 |

Vakbond in Beweging 78

GETUIGENIS

Caroline Copers:

Algemeen secretaris va n het Vlaams ABVV In 1983 was ik 23 en ik studeerde no g.

Ik herinner me de data niet specifie k, maar ik herinner aan verschillende me wel dat ik met acties heb deelgeno mijn mama men. De “omsingeli De grote rakettenbe ng” van de basis va toging in Den Haag n Florennes. wa koude trotseerden ar ook vele en vele tijdens een zeer la tienduizenden de ba ng wandeltraject va allerhande animatie rre n ettelijke kilome , van kraampjes to ters, waar t muziekgroepjes of hield. koortjes, de sfeer er in We waren met de be ige R4 naar Den Ha ag gereden. Met op langwerpige sticke de achterruit de (m r tegen de raketten auve ?) . Aan het einde va bleek dat onze wage n de betoging, uren n nog steeds tussen later, vertrekkende deelne die ons solidaire klopjes op de carr mers diende te mano osserie gaven, de euvreren, reageerden op dat duim opstaken en en wagentje met Belgis thousiast che nummerplaat en bevroren zijn we da anti-raketten-stic n naar Scheveningen ker. Moe en gereden, Den Haag laven aan een Oude Plage als het ware Jenever op de dijk , om ons te . Om vervolgens er te gaan verorberen gens een Indonesisc ... he rijsttafel En Brussel, met be ide ouders en zus + vriend, vrienden allemaal hoopvol en , collega’s... Toen vol van engagement waren we . We waren ervan ov onmogelijk kon word ertuigd dat dergel en genegeerd. We he ijk signaal bben ons toen zwaa ik ervan overtuigd r vergist en tot op dat dit heel veel vandaag ben mensen, betrokken heeft gedemotiveer en ongeruste burger d om nog zo massaa s, voorgoed l op straat te kome Op één moment na.. n. . De – emotionele - Witte Mars.

Terugdenkend aan di e periode en de on gerustheid en de dr me ook steeds denk eiging van kernwape en aan een nummer ns doet van Sting op zijn CD!) waarin hij zi eerste solo-album ngt: “I hope the Ru (Album, geen ssians love their geloven dat de were children too” ... ld er amper zes ja Wie kon toen ar later ineens to taal anders zou ui tzien...

Caroline

12 |

Vakbond in Beweging 78

Patrick Gesnot

Schaarbeek om was net verhuisd naar Ik was erbij toen. Ik de VUB. Doch door geldgebrek ben n rder gezet. verder te studeren aa b de studies niet ve he en en rk we an ga n ik da g lief ben ik l. Met mijn toenmali Da’s een ander verhaa toging gegaan. e vrienden naar de be ation Brussel samen met 2 Antwerps st t hoek. Aan he de er ht ac t wa zo k iter moest de Eigenlij jk te geraken. Normal li ge mo on t he s wa d 14.00 was ze al Noor om 15.00 uur, maar om t het station betoging vertrekken ui anders het volk niet in gang gezet omdat op een betoging. en zi ge t oi no g no ik d ha lk vo el kinderen die dan kon. Zove mmige ook met kleine so , en ns me n va e ze erdomme!” Ik heb Een “Weg die bommen, godv ke huizen wèl mochten vloeken: kleders van katholie be ds ei gh di ar wa og ho . We hebben ministers en omen met een spandoek nk aa en zi t) er ab Ch ABVV-jongeren (oa Jos afvaardiging van de n ee j bi d eg vo ge in ons n gelopen. Toen bben meer gestaan da van Antwerpen. We he en “voor de warm we een café ingekrop geraakten niet het donker werd zijn wa ven plakken, nt we ij bl ar da jn zi We lfde vragen van voeten”. kregen we steeds deze gezien op de af er ht Ac . en it bu meer niet n: we hebben jullie vrienden en kennisse het was onmogelijk ar ma l, we er n re wa j Wi . ng gi er nog geen rakettenbeto e massa. Toen waren di in en nd vi te ar om meka mobieltjes!

Patricia Van Goel

BBTK secretaris Antwerpen Ik was er bij! Samen met mijn papa en Guy Van Turnhout !

Na drie weken staking als ACOD militant waren we helemaal klaar voor deze betoging!

Walter Joos Beste kameraad, Dat waren inderdaad enorm mooie tijden, ik was toen 14 jaar en dit was 1 van mijn eerste betogingen. Maar in die periode was er wel bijna elke week ergens een betoging of een actie. Er was de sluiting van de mijnen, de drukkers in Londen staakten, anti rascisme betogingen ... overal was ik erbij.

Maar het gevoel dat ik kreeg als jonge gast bij de betoging van 23 oktober 1983 blijft op mijn netvlies gegrift.

Het gaf me een gevoel dat wij onoverwinnelijk waren, dat gevoel van samenhorigheid heb ik nooit meer mogen ervaren!

Enorm spijtig dat veel van onze militanten dit nooit gaan meemaken.

Nooit meer zo’n indrukwekkende betoging mogen beleven! We moesten de trein verlaten in Schaarbeek en moesten zo met de massa mee naar hartje Brussel!

Men noemde dit een sterbetoging ... Vanuit de verschillende Brusselse randstations vertrokken er gelijkaardige betogingen.

Heel wat betogers konden zelfs niet vertrekken.

Mijn ouders, zeker mijn papa, was tijdens de tweede wereldoorlog een strijdvaardige jonge gast die werkzaam was in de logistiekbinnenscheepvaart en hij was drie jaar “op de vlucht” geweest voor de vijand wegens sabotage. De discussies rond de raketten haalde heel wat verleden terug bij mijn ouders hun generatie ...

Terug naar 23/10/83. Deze manifestatie was ook echt een familiegebeuren. Iedereen nam zijn kinderen mee. Ook heel leuke sfeer… Het was wel de grootste anti rakettenbetoging maar niet de eerste... We waren al “ingelopen”.

Ik denk dat het niet overbodig zou zijn om ons terug te verzetten tegen elke vorm van oorlog. Hij is ver van ons bed maar daarom niet minder erg... Integendeel!

13 |

Vakbond in Beweging 78

GETUIGENIS

Georges Seclef

Oud secretaris BBTK Antwerpen Het volledig herbeleven is onmogelijk gezien de lange tijdsp anne die er tussen is. Doch een aantal feiten van die dag blijven in mijn geheugen opgeslagen.

Ik ben die bewuste dag met mijn echtgenote en mijn mams vertro kken in Antwerpen Centraal en we hadden er voor gekozen om vroeg te vertrekken en op tijd terug te zijn in Antwerpen (we hadden toen 2 kleine kinderen thuis gelaten). Ik kan me herinneren dat het druk was in het station, doch niks liet vermoeden wat ons te wachten stond in Brusse l.

De bedoeling was dat wij zouden rijden tot Brussel Noord, doch we werden verplicht van uit te stappen in het station van Schaarbeek.Uit veiligheidsoverweg ingen had men Brussel noord afgesloten voor betogers, de perrons stonden vol met betoge rs die niet weg geraakte op de perrons.

Zonder gemor (waar we als mens toch zo sterk in zijn) zijn we tot op het plein voor het station geraakt en toen merkte je al de euforie bij de betoge rs ... we zijn niet alleen!

We hebben daar gewacht...15min...1uur...2uur en dan hebben wij beslist om ons een weg te zoeken naar de betoging. Eens daar,hebben wij ons aangesloten bij een “betoging die aan een slakkengang” zich voort bewoog naar Brussel Zuid. Eens daar aangekomen hebben we dan maar beslist(gezien de massa) om terug te gaan in de hoop dat de betoging dan al lang zou gedaan zijn als we terug aankwamen in Brussel Noord.

Dat was onze grootste misrekening. Héél de weg terug was er nog steeds een zee van betogers aan een slakkengang het traject aan het doen. Je voelde dat iedereen was gekomen om zijn aanwezigheid te tonen. Het geen mij altijd zal bijblijven,h et was al donker en ze waren nog aan het betogen.

Ik heb in mijn leven héél veel betogingen meegemaakt in Belgie , géén enkel heeft deze overtroffen in aantal. Enkel in het buitenland heb ik nog dergelijk grote betogingen beleefd.

Doch mijn grootste ontgoocheling was bij de volgende

verkiezingen, dat die zelfde massa van maanden

daarvoor de toenmalige CVP niet heeft

afgestraft.

s Engelen russels Branch, GT Retail Production Fran che Bank AG B Deuts

j! was er ook bi

Ja ik 17u t bijna tot t feit dat he hadden afgelegd. he is er nn ri r Wat ik me he honderd mete we de eerste or vo de ur du die ik toen Schrijvers, ul Pa n va ijk. Hij liep ge animatie Ook de grappi keer zag, was onvergetel t een dienblad te leed me voor de eers s kelner verk al je”. Heel in om ro ad een “raket bl en tegen de st di t he met op in één hand, g. grappi flesje om een klein . te on wo ge ar betogingen had ik de e te nemen na me Persoonlijk k de za m en ke nn stie jn bi jenever in mi n toen 9 jaar had echter de plaats water va in r er te ch en goten Mijn do ik! Op gootsteen ge dit behalve jenever in de reen van ons gezin wist jne jenever en de ns aan mi in gedaan. Ie e borrel denk ik inee nt me mo een heerlijk d al op r aa kl een bepa , en ch van’t lachen jn wezen zi maakt heel mi s water!! Iedereen plat wa ... Bah, het shock! in ikke bijna

14 |

Ik ben niettemin vandaag nog altijd overtuigd (misschien naief...eigen aan alle idealisten),dat we de aanzet hebben gegeven naar een betere wereld.

De droom van elke socialist.

Vakbond in Beweging 78

Julien

Voorzi Van Geert tt s Sociale er P.O.D. Ma om a Econom tschap pelijke ie Integra Ja, tie

al Armoe debest van de s gewestel i rijding j d k r ijvend secret We leg en e krac aris v d e n meer d hten a in hee an ABV a c l V n h ter Waa 20 opgepi veel dee lgemee bussen in de mobilis sland was i en in a Iedere kt. nten v k één elke g tie. an het met kl en kon mee e m Waasla e nd wer ente en ze Het wa eurrijke s de bus op. lf den be l s o V g e ans en el jon togers s gemeen mooi om g s e z p r realis schappelij ien hoe di andoeken s en en jeug k e t e e a o r c u d t d e. ie haa e soci apten mee dbeweginge Partij n r op. , mobili alistisc vanuit vakbond he serend e n h u m n kant utuali e krac De sam or te ht samen enwerking en, bijeen it mobilis m k e o e o e rden v Wat ov rganisere t het ACW msten en oor n v kracht eral afdro . Een echt was optima ertegenwoo de 100% o a r Op een van het p p was het progressie l, samen o digers. rotest enthou f fron verleg l u d i veelkl eke en siasme t. gen, en de Met al eurig aanw creatieve gevoelens , het gelo e o up com s kers op zig in Bru manier was van veront f in de de taa ssel. w e h d e i t a n Waasla aardiging Wie ha , als rt ee . nd Overbo d er eentj kelner een n Paul Sch e best r dig te p i l j a v teau r ers di eld? zeggen dat zi Wie wou e onddroeg m e als stan r et rak d jn die etjes nbord eentje? op. niet l eeg ge raakte …

Frank Mertens ik er ook bij.

30 jaar geleden was t ik vanuit unieke ervaring omda Het was voor mij een ofd heb in lo ertuiging nooit ge mijn pacifistische ov ing. ll de oost-west tegenste verontwaardiging, die n va ng niet Dit was een uiti tieke etablissement li po t he t blootlegt da de n , tegen de druk va opgewassen was, en is grootmacht Amerika. nwedloop n mening dat een wape va ik n be ds ee st g No t ze als n zulke wapens en da leidt tot gebruik va eden. (zie wapenindustrie te vo enig doel hebben de d men) en Syrië, Irak,...)

Steinbeck (of mice an Men zou best wat meer den) lezen. De wereld zou er en Saramago (stad der zi tzien. ui er nd ve ie el er niet veel vred dat de meerderheid hi ik t he Spijtig genoeg merk na ng gi ei dr , omdat de meer van wakker ligt . is er me et ni ur” er verdwijnen van “de mu worden ze ns dan nog nodig en pe wa ze de jn Waarom zi vernieuwd? hem in de geen nieuwe wagen om rijden…

Je koopt immers ook er niet mee rond te garage te parkeren en

15 |

Vakbond in Beweging 78

GETUIGENIS

Dirk Barrez

kel f een jaar geleden het arti r van PALA.be en schree eu act Hij red rs’. ofd Ma ho is tte z Wi rre de Ba t Dirk s nie toging ooit? Neen, dat wa ams Aktiekomitee tegen ‘De grootste Belgische be Vla KA VA t he van p roe urg stu de van lid het boek ‘Stop de bom. is voormalig Jan Rutgeerts auteur van t me en sam en ns pe Atoomwa 82 kernbewapening ’, IOT, 19 Twee jaar actie tegen de w vorig jaar vroeg rjaardag - en opnieu ve e st 25 de j bi k de grootste Al in 2008 edesbeweging eindelij vr ze on of af op rd is zou beginnen ik me ha Belgische geschieden de in ie at lukken en we is il ob am mass het nu eindelijk zal t da en ed vr te n be herdenken. Ik rechten geven. te laten vollopen de geschiedenis haar ig om de geschiedenis te laten. En nd ta rs ve et ni is t Want he zadeld menleving er mee opge is een kans voor de met mythes, en de sa t He n. de re e n langrijk te steken. Niemand ka er is nog een heel be op erker de kop st w eu ni g. op aa om nd va ng n gi wereld va vredesbewe rlog afwezig is in de immers beweren dat oo is het structurele geweld van fors een r Nog veel gewelddadige die miljarden mensen geen kans geeft op ert id ev he tl jk ui li rmanent stijgende onge ard van hen zelfs pe lj mi n éé en n ve le g menswaardi honger. el geweld’ aan ondervoeding en re begrip ‘structure de ou t wa al t he om ijving voor Het is hard nodig is geen betere omschr er e, to ef ge , nt Wa n inzetten om af te stoffen. ettend veel miljarde tz on l we we t da en ijkbaars opzetten om het fenome en, maar niets vergel ing van de aarde dd re te en nk ba e et failli opwarm en, of de moordende de honger uit te roei tegen te gaan?

Luc Verheyen

Algemene Ce

ntrale ABVV, St.

Niklaas

Graag deel ik met jou ee aan deze be toging waar n super anekdote ... 30 jaar ik ook bij was geleden.

Ik studeerd e toen Pol en met een groe pje studievr Soc en we namen die bewuste ie massabetogin nden deel aan We waren to g in 1983. en met 4 vr ienden en éé van ons (ik n niet !!!!) tijdens die he betoging ee eft daar toen Achteraf we n lief opge rd daan. dat hij ging tegen die kerel dan ge ga zegd an be togen tegen raketten en de er achteraf (in zijn br oek) naar hu met één is is gekome n ...

16 |

Vakbond in Beweging 78

Afscheid van een kameraad en vriend IN MEMORIAM

Op de dertigjarige viering van onze Vriendenkring van de oudbestendigen van het ABVV-Antwerpen liet Martin zich verontschuldigen daar hij die dag diende opgenomen te worden in het ziekenhuis. Eens terug thuis ging het helaas snel bergaf met zijn gezondheid. Ondanks de goede zorgen van zijn toegewijde levensgezellin, Yvonne Boonen, overleed Martin toch nog onverwacht op 4 juli 2013. Wij verliezen hierbij niet enkel een bestuurslid (sinds 1997), en onze ondervoorzitter (sedert 2007), maar bovendien een hechte vriend en kameraad die steeds aanwezig was op onze activiteiten en zich tenvolle inzette binnen ons bestuur.

Soms wordt in vakbondskringen te weinig rekening gehouden met de prestaties en verdiensten van oud-afgevaardigden of van oud-mandatarissen, daarom geven we hierna met fierheid een verkort overzicht weer van de loopbaan van Martin, gebaseerd op de afscheidstoespraak van kd. Dirk Schoeters, Algemeen Secretaris van het ABVV-regio Antwerpen.

Martin werd op 12 mei 1930 geboren te Borgerhout, het jaar van de Wereldtentoonstelling in Antwerpen. Hij noemde zichzelf dan ook een “expositiekind”. Na het stedelijk onderwijs doorlopen te hebben ging hij in volle oorlogsjaren naar het Koninklijk Atheneum.

Later doorliep hij met succes de Arbeidershogeschool.

Na zijn studies ging hij aan de slag bij de Coöperatieve Kavé/Coop als declarant van koffie. Met de fiets de haven in om partijen aan te kopen en de nodige douaneformaliteiten te vervullen. Zijn persoonlijke mentor aldaar was de voetballegende Jef Mermans. Daarna deed hij (zoals hij het stelde) “de straat” als meteropnemer bij de Antwerpse Gasmaatschappij.

Martin Devolder Zijn beste herinneringen waren deze van verkoper van gastoestellen voor de AG in de Grand Bazar op de Groenplaats. Hij verdiende ook zijn sporen bij de petroleumfirma Trading.

Via de roots van zijn vader, die chef-markeerder was aan de haven, stond het in de sterren geschreven dat Martin aan de slag zou gaan in de haven als markeur. Daar klom hij op tot assistent-chef-markeerder en muteerde hij syndicaal van de Havenarbeidersbond naar het “Syndicaat van het Kaderpersoneel”, een zelfstandige afdeling van de B.T.B-Antwerpen. Hij werd bestuurslid van het Kaderpersoneel en kwam op 1 maart 1962 in dienst van de B.T.B als délégee. Wanneer in 1974 Kd. Pierre Van den Bergh met pensioen ging, werd Martin benoemd tot secretaris. Deze functie vervulde hij tot in 1979 toen hij Algemeen Secretaris van de “Vakgroep Haven van Antwerpen” werd. Op 15 april 1982 stelde het Nationaal Comité hem aan als Nationaal Secretaris van deze Vakgroep Havens in opvolging van Kd. Dolf Vervliet. Wanneer tenslotte Kd. Remi Van Cant op 1 juni 1991 met pensioen ging, volgde Martin hem op als Voorzitter van de B.T.B. Functie die hij waarnam tot 31 mei 1995, dag van zijn oppensioenstelling. Hij zetelde bovendien in de sectie “Havens” en het Uitvoerend Bestuur van de ITF (International Transportworkers’ Federation) te Londen.

Politiek was Martin tevens zeer fier op zijn jaren als gemeenteraadslid voor de toenmalige BSP (van 1.1.1977 tot 31.12.1982).

Eens “op rust” zijnde, stopte het nog niet voor Martin die werd aangesteld

17 |

Vakbond in Beweging 78

als Voorzitter van de Socialistische Mutualiteiten te Antwerpen, vandaag “De VoorZorg”. Tot aan zijn verscheiden was Martin nog lid van de Raad van Bestuur en het Dagelijks Bestuur van “Heropbeuring De Mick”.

Een gevuld en rijk leven van een doorwinterde en gedreven KAMERAAD. Martin blijft verder leven in onze harten en in onze herinneringen.

Wij wensen zijn levensgezellin Yvonne, zijn dochter Stella en zijn kleinzoon Erno veel sterkte toe in hun verwerkingsproces.

Voor ons is één ding zeker: VRIENDSCHAPSBANDEN WORDEN NOOIT VERBROKEN, ZIJ LEVEN DOOR. Het Bestuur

100 jaar BTB ACTUEEL

De BTB bestaat honderd jaar!

Tijd voor een terugblik We staan er niet elke dag bij stil, maar de Belgische Transportarbeidersbond gaat al heel wat jaren mee, en heeft een bijzonder rijk verleden.

Daarom heeft de BTB beslist om dat in 2013 te vieren, op een bijzonder feestcongres op 28 september in Antwerpen. Aan Amsab-ISG, het Instituut voor Sociale Geschiedenis, werd gevraagd om dat rijke verleden in kaart te brengen. Er werden twee boeken gemaakt, één over de geschiedenis van de vakbond zelf, en een bijzonder fraai geïllustreerd boekwerk dat het leven en de werkomstandigheden van de transportarbeiders in de afgelopen honderd jaar beschrijft.

Het verhaal van de BTB begint dus in 1913. Niet dat er toen nog geen vakbonden bestonden. Er was al een vakbond van de Antwerpse dokwerkers, met de welluidende naam ‘Willen is Kunnen’, die enkele jaren daarvoor, in 1907, al eens de haven had platgelegd, waarop de havenbonzen geantwoord hadden met stakingbrekers (‘ratten’) uit Engeland en een heuse lock-out!

(Een lock-out betekent dat al het

personeel tegelijk wordt ontslagen, gewoon iedereen buiten...). Willen is Kunnen was in 1913 al een grote en sterke vakbond, met enkele duizenden leden, en zeven man permanent in dienst, waaronder de kleurrijke voorzitter Jan Chapelle.

Daarnaast was er ook nog een aparte vakbond voor de zeelieden. Dat was niet evident in het begin van de twintigste eeuw. De paar duizend Belgische matrozen en koopvaardij-officieren waren namelijk het grootste deel van de tijd op zee, en in die tijd was je dan onbereikbaar. Pas na de Eerste Wereldoorlog werd het verplicht voor schepen op de lange vaart om een radio-installatie aan boord te hebben.

Probeer zo maar eens een vakbondswerking te organiseren, als je je leden wil raadplegen, en twee maanden op hun antwoord moet wachten! Toch was het Christ Mahlman, een gedreven en ondernemend medewerker van de Antwerpse socialistische beweging in 1907 wel degelijk gelukt om een vakbond te organiseren onder de Belgische zeelieden, en enkele jaren later slaagde hij er zowaar in om met een korte syndicale actie aan de Antwerpse haven de reders te dwin-

Engelse ‘ratten’ in de haven van Antwerpen tijdens de staking van 1907. (Amsab-ISG, Gent)

18 |

Vakbond in Beweging 78

gen om enkele eisen van de zeelieden in te willigen.

Maar ondanks dat prille succes bleef de Zeemansbond toch maar een kleine vakbond, met enkele honderden leden, te klein om duurzaam te zijn. Daarom stuurde Mahlman begin 1913 een brief naar de dokkersvakbond Willen is Kunnen, met de vraag om een fusie te overwegen met zijn Zeemansbond. En om nog sterker te staan, werd er nog een derde vakbond bij betrokken. Er was namelijk ook al geprobeerd om een vakbond te maken voor de voermannen en koetsiers, hetgeen toen omschreven werd als de ‘transportarbeiders te lande’.

Maar ook die vakbond was veel te klein, en lag begin 1913 eigenlijk op apegapen.

Willen is Kunnen was het idee van een fusie eigenlijk wel genegen. Dat was ook omdat er toen vanuit de Belgische socialistische beweging sterk op aangedrongen werd om vakbonden te creëren die niet per beroepsgroep zouden werken. Dat werd als ‘corporatistisch’ ervaren, een verdacht woord in die tijd. Er moesten grote vakbonden komen, die een hele economische sector konden bestrijken. Dus de hele transportindustrie in één keer, en niet de zeelieden die apart met de havenbonzen zouden onderhandelen, en de dokwerkers, en de binnenschippers allemaal apart, maar één grote vakbond die met één stem kon spreken en met één vuist op tafel kon slaan. Een ‘centrale’, zo werd zo een eengemaakte vakbond toen genoemd, in tegenstelling tot de ‘federaties’ van vakbonden die toen meestal bestonden, en die losse samenwerkingsverbanden waren waarbij de aparte beroepsgroepen meestal een eigen secretariaat, een eigen ledenblad, en een eigen kas behielden.

Zo kwam het dat in mei en juni 1913 vertegenwoordigers van de dokwer-

kers, de zeelieden en de voerlui enkele malen bijeenkwamen om een fusie te bespreken. Er werd besloten om op 1 oktober 1913 een stichtingscongres bijeen te roepen. De Belgische Transportarbeidersbond ging meteen enthousiast van start. Begin 1914 werd al een eigen blad gepubliceerd, De Transportarbeider, en in het hele land werd geprobeerd om nieuwe afdelingen op te richten. Niet meer, zoals voorheen, aparte groepen voor de zeelieden, de binnenschippers, de havenarbeiders, enzovoort, maar meteen alle categorieën van transportarbeiders samen. Zo konden bijvoorbeeld ook de taxichauffeurs van Brussel nu terecht in een vakbond.

De Belgische Transportarbeidersbond heeft sindsdien vele grote momenten gekend, zowel hoogtepunten als dieptepunten. Er werd lang en hard gestreden om de transportarbeiders betere arbeidsomstandigheden te geven. De lonen moesten eerst en vooral omhoog, want die lagen zeer laag in de sector. Daarom werd geëist dat de havenarbeiders een beschermd statuut zouden krijgen, opdat ze, als losse dagarbeiders, niet zomaar door eender wie zouden beconcurreerd worden als ‘s ochtends de foremannen aan de dokken de metalen plaatjes uitdeelden waarmee je een schip mocht gaan helpen lossen. Dat statuut kwam er, vanaf 1928, het werd na de Tweede Wereldoorlog uitgediept en uiteindelijk in 1972 in de wet-Major vastgelegd. Daarom werd er ook geëist, zowel voor de koopvaardij als voor de binnenvaart dat er een beurs zou komen om de reizen te verkopen. Tot dan moesten matrozen en schippers zich aanbieden in kroegen om een reis of een lading te kunnen krijgen, en wie het meeste dronk die kreeg het snelste iets, want de kroegbaas had een hand in de deal.

Voor de oprichting van de BTB-nationaal in 1913 bestonden her en der al lokale transportafdelingen. Vlag voor het 10-jarig bestaan van de Transportarbeidersbond van Oostende. (BTB, Antwerpen)

Er zijn zo veel grote momenten geweest in het rijke verleden van de BTB, te veel om hier allemaal te vertellen. Er is het verhaal van de Rode Vloot, opgericht in 1921. Dertig jaar lang is er in Oostende een grote en bloeiende rederij geweest die mede eigendom was van de BTB! Er is de grote staking van 1936 geweest, die in de Antwerpse haven begon en al snel uitdeinde tot een nationale staking. De eisen die toen op tafel kwamen, waren zonder meer historisch: een nationaal minimumloon, de veertigurenweek, jaarlijks verlof, kinderbijslag, enzovoort. Daar is de basis gelegd van onze huidige sociale zekerheid, en het is allemaal begonnen met een staking van de BTB! Het was niet allemaal rozengeur en maneschijn, natuurlijk.

Zeker na de oliecrisis van de jaren 1970 werd de sector serieus in het defensief geduwd. Het Antwerpse havencontingent verschrompelde van 15.000 naar 12.000 (en naar 8000 vandaag). In 1991 werd de Belgische koopvaardijvloot uitgevlagd naar Luxemburg, waardoor vijftig jaar van verworven sociale rechten op de schop gingen, en de Belgische

19 |

Affiche met een oproep voor de betoging van de havenarbeidersbond van Antwerpen in 1936. (Amsab-ISG, Gent)

Vakbond in Beweging 78

ACTUEEL

matrozen moesten gaan concurreren met bemanningen uit lageloonlanden. Nog enkele jaren later werd de Schippersbeurs afgeschaft, omdat de binnenvaart niet meer kon concurreren tegen het groeiende vrachtwagenvervoer. En dan, de grootste klap

van allemaal: in 1991 legde de EUcommissie een voorstel neer voor een Europese havenrichtlijn, waarin geen plaats meer was voor een beschermd statuut voor de havenarbeiders.

Het is toen dat de BTB gezegd heeft:

Toch is het niet allemaal kommer en kwel, het verhaal van de BTB. Zeker niet, eigenlijk is het vooral een verhaal van lotsverbetering. Een verhaal van fiere, sterke dokkers en stoere zeebonken en vissers, en camioneurs, die zich niet laten doen, die zich verenigen en solidair zijn. Een verhaal ook van vakbondssecretarissen die hun kornuiten kennen en die onvermoeibaar hun tocht maken langs de vissershuisjes en in de dokwerkersstraatjes, en die keer op keer de confrontatie aangaan met inhalige reders en corrupte vrachtwagenuitbaters. Op amper vijf generaties tijd is de BTB erin geslaagd om een van de meest miserabele sectoren in het land zekerheid te geven, een goede verloning en menswaardige arbeidsomstandigheden. Het is een prestatie die mag gezien worden.

Dokwerkers in een 1 meistoet in Oostende in de jaren 1930.

Foto: Emile Michaël (Amsab-ISG, Gent)

Euromanifestatie in Antwerpen op 13 december 2001. Foto’s: Bob Baete (BTB, Antwerpen)

20 |

genoeg, tot hier en niet verder! De havenarbeiders hebben zich schrap gezet, samen met hun collega’s uit heel Europa, en hebben het voorstel een halt toegeroepen. In 2003, en opnieuw in 2005, weigerde het Europese parlement de havenrichtlijn goed te keuren. Voor het eerst was een vakbond erin geslaagd om een Europese liberaliseringsmaatregel tegen te houden! De kleine buildrager aan de Suikerrui had de Europese moloch overwonnen... Maar in 2010 kwam alweer een nieuwe pest aanwaaien: de sociale dumping van goedkope OostEuropese vrachtwagenchauffeurs.

Vakbond in Beweging 78

Over dat alles gaat het boekje BTB 100: Tien sleutelmomenten uit de geschiedenis van de Belgische Transportarbeidersbond, dat in de komende weken onder de BTB-leden zal verspreid worden. Maar Amsab-ISG heeft nog een tweede boek gemaakt, niet zozeer over de vakbond zelf, maar over de mensen achter de vakbond.

Over de transportarbeiders zelf, en over hoe hun leven en hun werkomstandigheden de jongste honderd jaar

geweest zijn, en vooral veranderd zijn. Het is een groot dik en bijzonder rijk geĂŻllustreerd boek geworden, met tientallen getuigenissen van schippers, dokwerkers, bagagisten, taxichauffeurs, en zo veel meer. Je kan het boek krijgen bij de BTB en bij Amsab-ISG: Leven en werken in de Belgische transportindustrie, 1913-2013. We geven je hieronder al een voorsmaakje: het trieste verhaal van een binnenschipper die geen werk vindt in de jaren 1950, en aan de drank geraakt.

Treurig, verlaten en vervallen ligt het schip Roza in de vaart.

Aan boord geen mens of dier: alles ligt er stil en onaangeroerd. Hoe lieflijk was eertijds de Roza, hoe netjes geschuurd elke dag. Van ver blonk zijn naam rozerood op wit. Bomen en haken en touwen in orde gelegd. Hoe fier richtte de geverniste mast zich in de lucht. Ook van binnen uit straalde de netheid: aan ieder venstertje hing in zijn vers gestreken plooien het zuiver witte gordijntje. Alles ademde er orde, welstand en stil geluk. Hoe is dit alles zo veranderd.

De moeder komt van tijd tot tijd eens boven kijken en in haar weke ogen kan men kommer en onrust lezen. Hoe later de avond hoe ongeruster ze wordt. Wel twintig maal snelt ze van het schip af tot op de baan en kijkt in de verte als om de afstand te meten. Als dan eindelijk haar man komt, stijgt een zucht van verlichting uit haar bange borst en zich tot haar dochter kerende, roept ze: hij is daar, hij is goed, neen neen, hij is niet dronken! Met angst zien vrouw en dochter hem op het schip komen en nauwelijks binnen of de ene schuift hem een stoel bij, terwijl de andere hem het avondeten voorzet.

Met benepen hart bespieden zij zijn bevende handen en zijn doffe ogen, die staarlings vooruitstaren.

Wat bekreunt hij zich om de tederheid van vrouw en kind?

Hij is immers een dronkaard. Hij drinkt sedert tien jaar, en als hij veertig jaar oud is dan schijnt hij er zestig. Op tien jaar tijd heeft hij twee maal de waarde van zijn schip verdronken en nu verzwelgt hij de tweederden van zijn maandloon als zetschipper. Ook heeft hij alle vreugde, welstand en geluk van zijn huisgezin verzopen. Hij is niet meer een steun, maar een last. Als hij zich zat drinkt, wordt hij woelig en maakt zoveel lawaai, dat de politie toeloopt. Reeds heeft hij twee maal veertien dagen in het gevang doorgebracht.

Zijn hersenen schijnen geraakt en hij slaat tot een ziekelijke droefgeestigheid over. De schipper wordt van langsom treuriger en schijnt in een diepe verslagenheid gedompeld.

Het is in de maand maart. Een nacht komt vader aan boord niet. Wie beschrijft het hartzeer van moeder en dochter gedurende die lange nacht. ‘s Anderendaags al heel vroeg doorlopen moeder en dochter de straten van de stad. Uitgeput en wanhopig komen zij op het politiebureel. Een schrikkelijk nieuws wacht hen daar: als moordenaar is hij aangehouden. Hij was dronken en had een politieagent met een hamerslag vermoord. De vrouw en het zestienjarig meisje

21 |

Affiche van de Rode Vloot. (Stad Gent, Zwarte Doos, Stadsarchief)

keren daarop naar het schip terug met gebroken hart; maar hij, de man en vader, zal er nooit meer weerkeren. Hij wordt tot 20 jaar dwangarbeid veroordeeld. Hij blijft echter niet lang in het gevang: een jaar later verliest hij het verstand en sterft kinds.

Nooit zou het schrikwekkend visioen van het allerlaatste bezoek uit het geheugen dier ongelukkigen verdwijnen. Dat sombere gebouw met zijn zware deuren, die halfdonkere gangen, alles vervulde hen met hartverscheurende droefheid. Wat al deuren en grendels en bewakers alvorens bij hem te komen. Hij is bedaard nu. Hij glimlacht hen zelfs toe vanachter de tralies, en zegt dan plots, in een ogenblik van zinsverbijstering, met klagende stem: Toe, vrouwke, laten wij naar boord gaan, ik wil hier uit. En de vrouw barst in tranen los.

Donald Weber

Vakbond in Beweging 78

Victor Jara MUZIEK

Het recht om in vrede te leven

In deze tijden waarin de nationalisten van N-VA ons wereldbeeld willen verengen tot binnen de grenzen van hun Vlaamse droomland, past het een verre reis te maken. En dan lijkt Chili wel ver genoeg. Op 11 september 2013 herdachten we niet alleen de aanslag op de WTC-torens in New York. Op die datum was het precies 40 jaar geleden dat Salvator Allende, de democratisch verkozen socialistische president van Chili, middels een bloedige staatsgreep door zijn eigen zelfgekozen stafchef van het leger Augusto Pinochet werd vermoord. Met de medewerking en steun van het leger, de Verenigde Staten, de grootgrondbezitters van Chili en de kerk bleef Pinochet 18 jaar aan de macht.

De staatsgreep verliep enorm bloedig en hard. Heel wat opposanten werden vermoord of verdwenen gewoon. Onder hen de Chileense zanger en theaterregisseur Victor Jara die lid was van de Communistische Partij van Chili en een hevige aanhanger van president Allende. Op de dag van de staatsgreep werd hij samen met duizenden aanhangers van Allende vastgezet in het voetbalstadion van Santiago. Daar werd hij gemarteld en enkele dagen nadien op een gruwelijke manier vermoord. Zijn handen werden verbrijzeld zodat hij nooit meer gitaar zou kunnen spelen en nadien werd zijn lichaam doorzeeft met kogels.

De opnamen van zijn liedjes werden vernietigd en zijn muziek werd verboden. Zijn vrouw Joan kon enkele tapes uit het land smokkelen en deze zijn de enige getuigen van het uitzonderlijk talent van Victor Jara. Zijn liedjes zijn breekbare pareltjes voorzien van prachtige teksten over de liefde maar ook protestsongs over het verzet tegen de dictatuur en de toenmalige oorlog in Vietnam.

Het duurde tot 2004 voor er in Chili weer openbaar over Victor Jara kon

gesproken worden. In juni 2009 werden zijn stoffelijke resten opgegraven op het kerkhof van Santiago. Er kwam een nieuw onderzoek naar de moord op hem. Het onderzoek leerde dat hij zwaar geleden had onder de folteringen en neergeschoten was met meer dan 30 kogels. Hij werd opnieuw begraven op 5 december 2009.

Veertig jaar later zijn Victor’s weduwe Joan en hun dochters nog steeds op zoek naar de moordenaars. Één van de vermoedelijke daders, een voormalige legerofficier, leeft al twee decennia in de Verenigde Staten.

In Chili is Jara nu een icoon tegen de dictatuur en wordt hij beschouwd als één van de grootste Chilenen uit de geschiedenis. Het stadion waar hij werd opgesloten en vermoord, werd naar hem vernoemd.

Tot zijn mooiste songs behoren onder andere “El derecho de vivir en paz” (het recht om in vrede te leven) en “Te recuerdo Amanda” (ik herinner je, Amanda).

22 |

Vakbond in Beweging 78

Victor Jara zijn muziek mag nooit vergeten worden. Heel wat artiesten blijven hem herdenken. Op hun album “The Joshua Tree” verwees U2 naar hem in het nummer “One Tree Hill”. De Schotse groep Simple Minds brachten in 1989 het album “Street Fighting Years” uit. De gelijknamige titelsong werd opgedragen aan Victor Jara.

Onlangs op 13 september 2013 trad Bruce Springsteen op in Santiago (Chili). Hij kreeg de meer dan 9000 aanwezigen stil door te vertellen over Victor Jara. Daarop luisterden de aanwezigen ademloos toen Bruce in het Spaans het nummer “Manifesto” van Victor Jara bracht. De stem tegen het fascisme en nationalisme zal nooit gesmoord worden. Of zoals het in het door een andere Chileense componist, Sergio Ortega, geschreven strijdlied klonk: “El pueblo unido jamás sera vencido!” (een verenigd volk zal nooit overwonnen worden).

Albert Balboa

+

Geleid bezoek aan het

Red Star Line Museum op 28 november 2014 om 10u00

Met hun hele leven gepakt in enkele koffers, nemen miljoenen mensen vanaf 1800 de boot vanuit Europa naar Amerika.

De Verenigde Staten en Canada zijn het beloofde land voor fortuinzoekers en iedereen die op zoek is naar een beter bestaan. De reis naar de nieuwe wereld begint voor vele mensen in een havenloods in Antwerpen. Tussen 1873 en 1934 banen de oceaanstomers van Red Star Line voor ongeveer 2 miljoen mannen, vrouwen en kinderen de weg naar een nieuw leven.

Het Red Star Line Museum nodigt u uit op een bewogen reis in het voetspoor van deze mensen dit onder begeleiding van een erkende gids. De rondleiding duurt Âą 90 minuten.

Wanneer? 28 november 2013 om 10.00u Waar?

Red Star Line Museum, Montevideostraat 3, 2000 Antwerpen

Prijs:

10 euro per persoon

Info en inschrijvingen: Adviespunt | Ommeganckstraat 35 (1e verdieping) | 2018 Antwerpen | T: 03 220 66 13 adviespunt.antwerpen@abvv.be Betalen kan enkel met Bancontact of via overschrijving op het rekeningnummer BE20 1325-2019-3156

23 |

Vakbond in Beweging 78

FILM- EN THEMABESPREKING

‘Tot Altijd’ werd op vrijdag 4 oktober 2013 uitgeroepen tot ‘Beste Sociale Film van 2012’ op het 7daagse filmfestival van de Sociale Film in Antwerpen. Het is een verhaal over een bijzondere bende die samenkwam rond de strijd op leven en dood, en van een uitzonderlijke vriendschap. Het laat de kijker stilstaan bij een mijlpaal in de ontwikkeling van het ethisch bewustzijn in België. ‘Tot Altijd’ brengt de maatschappelijke en politieke strijd voor legale euthanasie tot leven vanuit een bevoorrechte getuige, Mario Verstraete. Zonder een biopic te willen zijn, ent de film zich op diens levensverhaal.

Het is een verhaal van vier vrienden, geëngageerde studenten uit Gent die we leren kennen in de jaren ‘80. Het zijn vrij gevochten jonge twintigers die zich maatschappelijk engageren in de vredesbeweging. Mario (Koen Degraeve) en Thomas (Geert van Rampelberg) zijn beste maten voor het leven, ook al voelen ze zich allebei even sterk aangetrokken tot Lynn (Lotte Pinoy), een aantrekkelijke, zotte doos. Speck (Iwein Segers) is de van de pot gerukte mascotte van het viertal.

Eens afgestudeerd, gaan ze hun eigen weg. Mario en Thomas zien elkaar het meest. Thomas wordt dokter, Speck filosoof. Lynn verdwijnt uit het zicht.

Mario blijft de strijdlustige man, met grote mond en theatrale plannen voor een beloftevolle carrière in de politiek. Hij huwt, wordt vader van Milan en scheidt.

Wanneer alles zijn gang gaat, slaat de bliksem in: multiple sclerose. Aanvankelijk neemt Mario zijn ziekte met moed en de nodige humor op, daarbij aangemoedigd door zijn trouwe vriend Thomas en ondersteund door zijn ouders Roger en Francine. Toch zet de ziekte Mario aan het denken over zijn toekomst en wat hij nog van

Tot Altijd

het leven kan verwachten.

De ziekte manifesteert zich met de dag agressiever. Mario wordt lid en woordvoerder van de actiegroep Waardig Sterven en ijvert voor een wet die legale euthanasie regelt. Voor Mario wordt dit ook een heel persoonlijke strijd. Zijn directe omgeving, zijn ouders en vooral ook Thomas, volgen Mario daar niet in. Maar hij houdt vol en weet iedereen uit zijn omgeving te overtuigen van zijn sterke wil om zelf waardig te sterven. Ondertussen getuigt hij ook in die zin voor de parlementaire commissie die de wet op euthanasie voorbereidt. Mario wordt de eerste Belg die van de nieuwe wet gebruik maakt om samen met zijn dierbaren zelf zijn dood te regisseren.

Regisseur Nic Balthazar schreef zijn scenario voor Tot Altijd na gedegen onderzoek naar het levensverhaal van Mario Verstraete (1962-2002), de MS-patiënt die jarenlang vocht voor de euthanasiewetgeving in ons land en uiteindelijk ook de eerste zou zijn om er in 2002 gebruik van te maken. Balthazar heeft Mario Verstraete zelf goed gekend. Zijn broer was immers een hechte vriend van Mario.

De personages van de vrienden zoals Thomas en Speck zijn synthesepersonages van verschillende bestaande personen.

Het personage Frank Valaeys is gebaseerd op dr. Marc Cosyns en in mindere mate op dr. Wim Distelmans. Beide dokters hebben zich als medische experts in het publieke debat gemengd in het kader van de Belgische euthanasiewet. Vandaag de dag komen ze nog steeds regelmatig in de media wanneer het onderwerp euthanasie wordt besproken. Dokter Cosyns was ook in werkelijkheid de geneesheer die Mario Verstraete en zijn huisarts is komen bijstaan bij het gewilde sterven van Mario. Hij was tevens, samen met Mario, lid van de vzw Recht op Waardig Sterven, die heeft gestreden voor de legalisering van euthanasie.

24 |

Vakbond in Beweging 78

Nic Balthazar: Mario Verstraete en de zijnen waren de allereerste pioniers. Het is een verhaal dat ik van dichtbij - weze het aan de zijlijn - heb meegemaakt. En de basissituatie is dus ook gebaseerd op ware gebeurtenissen en een aantal bestaande personages. Anderzijds is dit absoluut een fictiefilm en hebben we mits het respecteren van de spirit van Mario en de kern van het verhaal aanzienlijke vrijheid genomen in het bewerken ervan. Op het rouwkaartje van Mario stond: ‘Dood ben je pas, als men je is vergeten.’ Ik durf de hoop te koesteren dat deze film niet enkel Mario’s gevecht voor een waardig levenseinde in herinnering zal brengen. Maar ook en vooral zijn tomeloze levenslust, zijn bruisende energie, de warmte en de vriendschap van de familie en vrienden die hem omringden. Op die manier wil de film ook vooral een hommage zijn aan al de vrienden en familieleden die weliswaar met bloedend hart zijn mee gestapt in zijn verhaal. Bij uitbreiding een ode aan al diegenen die verzorgen. Al diegenen die bijstaan. Al diegenen die er zijn.

België, Nederland, Zwitserland en Luxemburg. Tot nu toe zijn dit de enige landen ter wereld waar euthanasie wettelijk geregeld is. Het onderwerp blijft in vele landen taboe en ook bij ons laait de discussie vaak opnieuw in alle hevigheid op. Bijvoorbeeld na de dood van schrijver Hugo Claus en acteur Carl Ridders, die allebei voor euthanasie kozen. Acteur Koen Degraeve die de rol van Mario speelt, werd in zijn eigen leven ook met deze moeilijke materie geconfronteerd.

Zijn moeder heeft jarenlang aan een slepende ziekte geleden. Koen Degraeve: “Al die jaren beseften we dat het fataal was, want haar ziekte was nu eenmaal ongeneeslijk. Wij, haar

naaste familie, kwamen elkaar in die jaren heftig tegen.

De thuisverpleegster zei “we gaan je mama helpen”, het bleef onuitgesproken, maar alle betrokkenen wisten wat ‘helpen’ betekende.”

In het begin staat Mario strijdvaardig tegenover zijn ziekte, maar hij geeft wel meteen aan Thomas toe dat hij zal doorgaan zolang het draaglijk is. Maar van zodra zijn leven die naam niet meer waard is, wil hij op zijn vriend kunnen rekenen om hem ‘naar de nooduitgang’ te helpen.

Mario maakt er geen geheim van dat hij euthanasie verkiest, een mening die zijn naaste omgeving maar moeilijk kan begrijpen. Dat was ook in het echt zo. Tom Balthazar, de boezemvriend van Mario, en broer van regisseur Nic Balthazar zegt daarover: “De film toont hoe moeilijk de positie was voor iedereen die Mario graag zag. Begrip heb ik altijd gehad, maar mijn eerste reactie toen ik het hoorde was dat het veel te vroeg was, laat ons eerst zoeken hoe we je beter kunnen helpen.”

In de film doet het personage Thomas alles om Mario te overtuigen dat MS kan stabiliseren, dat er veel mensen zijn die met deze ziekte oud kunnen worden. Lynn hoopt dan weer dat Mario van zijn beslissing af zal zien als ze zegt dat ze met hem een relatie wil.

Mario’s vader ondergaat alles in stilte, vraagt zich af waarom God hem dit aandoet. De moeder van Mario lijkt de enige te zijn die zich bij zijn besluit neerlegt.

Ook voor de acteurs was een film met zo’n thema zwaar om te draaien.

Vooral de sterfscène was een heftige scène om te spelen. Geert Van Rampelberg en Koen Degraeve zijn in het echte leven ook boezemvrienden, en dat maakte het extra moeilijk om deze scène in te blikken. Van Rampel-

berg: “Dat was héél heftig! Het blijft een verhaal, maar het feit dat Koen écht fysiek aan het aftakelen was, maakte het afscheid heel reëel. Dan is de voorstelling dat je afscheid moet nemen van een van je beste maten snel gemaakt. We hebben een volle dag stevig afscheid van elkaar genomen. Het hoefde niet langer te duren.”

De strijd van Mario voor euthanasie was ook een strijd voor de wet. Op het ogenblik dat de ziekte hem treft, leefde er in België een ideologische strijd over euthanasie. Dat was het gevolg van de geleidelijke veroudering van de bevolking. De betere levensomstandigheden, de medische vooruitgang en de confrontatie met de pijn en het lijden van familieleden met hun dierbare bejaarden en hoogbejaarden brachten een beweging op gang rond euthanasie. In België groeide dit uit tot een politieke strijd tussen vooral de vrijzinnige groepen van de Open-VLD en SP.A en de katholieke groepen van en rond de CD&V. Nic Balthazar plaatst dat aspect van het euthanasiedebat niet op de voorgrond. Via nieuwsuitzendingen en het nagespeelde lijfelijk getuigenis van Mario Verstraete voor de senaatscommissie, de enige patiënt die werd gehoord door de commissie, herinnert de regisseur wel degelijk aan het historische, politieke debat. Hij raakt de tegenstem vanuit de hoek van de CD&V aan. Hij laat bijvoorbeeld enkele kritische vragen door twee senatoren aan Mario stellen tijdens de

25 |

Vakbond in Beweging 78

hoorzitting. Balthazar laat de twee personages woorden spreken die hij rechtstreeks uit de notulen van de senaatscommissie heeft gehaald. Het zijn dus letterlijke citaten. Ook laat hij heel kort via de nieuwsuitzending over de positieve eindstemming van de wet de reactie van de katholieke kerk horen door de nieuwslezer: “De katholieke kerk reageert scherp.”, gevolgd door een stem in voice-over: “Iemand dood wensen is en blijft het meest onmenselijke wat maar kan bestaan”.

De citaten van de CD&V oppositie in de commissie op het getuigenis van Mario:

Commissielid 1: Meneer Verstraete, ik heb veel begrip voor uw situatie.

Heeft u echter enig idee van het sneeuwbaleffect dat uw - mag ik het zeggen? - toch misschien wat egoïstische daad kan veroorzaken?

Hebben wij als maatschappij niet de taak om zij die lijden te helpen, te verzorgen, in de plaats van hen zo snel mogelijk uit de weg ruimen?

Commissielid 2: Ik heb veel begrip voor uw angst over een verslechterende gezondheid. Maar dat u daarbij propageert om meteen maar de hele wetenschap buiten spel te zetten, daarbij stel ik mij toch zeer grote vragen. Zoals bijvoorbeeld, of u wel omringd bent door de juiste mensen? Want u mag zeggen wat u wil over het recht op leven en dood. Dit komt neer op zelfmoord. En bij uitbreiding dus op moord! Moord, met medeweten, nee medeplechtigheid zelfs van de dokter.

Op 30 september 2002 was Mario Verstraete de eerste die in België gebruik maakte van de pas goedgekeurde euthanasiewet.

Een antwoord op al je euthanasievragen?

Kom dan naar onze infomiddag op 5 november 2013.

Jacinta De Roeck licht de euthanasiewetgeving toe. Als senator was ze destijds nauw betrokken bij de totstandkoming ervan. Sinds 2009 is ze directeur van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV). Ze strijdt voor de uitbreiding van de euthanasiewet naar dementerenden en minderjarigen.

Ze vertelt je alles wat je weten wilt over een zelfgekozen levenseinde. Zij zal tevens het LEIF-project voor Antwerpen toelichten.

Wanneer? dinsdag 5 november 2013 om 14u00 Polyvalente zaal van het ABVV regio Antwerpen, Waar?

Ommeganckstraat 53 (gelijkvloers), 2018 Antwerpen GRATIS maar inschrijving vereist.

Info en inschrijvingen: Adviespunt Ommeganckstraat 35 (1e verdieping) 2018 Antwerpen T: 03 220 66 13 adviespunt.antwerpen@abvv.be

Op 5 en 6 december 2013 palmt Curieus Vooruit in met het Festival van de Gelijkheid.

Kom, en vier mee onze verschillen.

Ga in debat over het Midden-Oosten. Kom speeddaten met Daniel Termont. Verdwaal in een expo over sociale zekerheid of Nelson Mandela. Droom weg met Peter Verhelst in onze Voorleesmarathon. Word opstandig van de nieuwe documentaire van Ken Loach. Kom urenlang swishen. Laat je boek signeren door Saskia De Coster. Stel de vraag die Carl Devos vergeet te stellen aan Johan Vande Lanotte. Ruil je boek voor een ander prachtexemplaar. Vergelijk je energiefactuur en bespaar misschien honderden euro’s. Zet met The Opposites onze verschillen luidkeels in de verf. Schud je heupen los op de opzwepende Balkantonen van Goran Bregović. En fuif twee dagen lang wat kleur in de nacht. Want in ‘t donker zijn we allemaal gelijk.

Twee dagen en nachten lang vuurt Curieus een artistieke en maatschappelijke splinterbom op je af, tot je er duizelig van wordt. Film, expo, debat, woord, muziek… met één rode draad. Ons streven naar gelijkheid. Want gelijkheid als thema inspireert, confronteert, daagt uit… Gelijkheid werkt.

Kom naar ons Festival van de Gelijkheid en gooi samen met ons alle hokjes overboord.

Net zo wild over het Festival van de Gelijkheid als wij? Help ons dan om het zo bekend mogelijk te maken.

Sluit aan bij één van onze flyeracties, like en share onze Festivalwebsite, vertel vol vuur over ons Festival bij vrienden, familie, geliefden… en laat als een ware Hans of Grietje overal Festivalboekjes achter. Meer info? an.pauwels@curieus.be

26 |

Vakbond in Beweging 78

Wij waren erbij

+