Κείμενο Εργασίας 32

ISSN: 2407-9863

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ «ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΗ» Ή ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΣΧΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΕΚ

Γιάννης Καρκαζής & Ιωάννης Βιδάκης

32

ΤΟΜΕΑΣ Α’

1

Δεκέμβριος 2015

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)

Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.

Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

2

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ «ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΗ» Ή ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΣΧΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΕΚ

Γιάννης Καρκαζής & Ιωάννης Βιδάκης

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 32 Δεκέμβριος 2015

3

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο32 / Δεκέμβριος 2015 Τίτλος: ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ «ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΗ» Ή ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΣΧΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΕΚ Συγγραφείς: Γιάννης Καρκαζής & Ιωάννης Βιδάκης Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ, asa@acastran.org http://www.acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

4

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

Σχετικά με τους συγγραφείς Ο Γιάννης Καρκαζής είναι καθηγητής του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών της Διοίκησης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εμπίπτουν στις περιοχές της Γεωοικονομίας, Γεωπολιτικής, Επιχειρησιακής Έρευνας και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Είναι διευθυντής του εργαστηρίου Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, Γεωοικονομίας και Γεωπολιτικής (GEOPOLAB) του Πανεπιστημίου Αιγαίου και πρόεδρος της Διεθνούς Επιστημονικής Εταιρίας "Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος".

O Ιωάννης Βιδάκης εκπονεί διδακτορική διατριβή, στην Θεματική Ενότητα της Ενεργειακής Ασφάλειας, στο Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, της Σχολής Επιστημών της Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Χίο, με επιβλέποντα τον καθηγητή Γιάννη Καρκαζή. Είναι μέλος του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ) και του (διαδικτυακού) Κέντρου Αμυντικών, Ενεργειακών και Γεωπολιτικών Ερευνών (ΚΑΕΓΕ 2010) το οποίο υπάγεται στο GEOPOLΑΒ με διευθυντή τον Καθ. Γιάννη Καρκαζή. (http://www.stt.aegean.gr/geopolab/) Είναι ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ)

5

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

6

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ «ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΗ» Ή ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΣΧΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΕΚ1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Σελ. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

9

ΓΕΩΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

12

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

15

ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΟΕ

19

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

29

ΠΗΓΕΣ

31

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α΄

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β΄

36

ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ (ΚΥΠΡΟΣ)

37

1

Τμήμα του παρόντος είχε προδημοσιευθεί ως κείμενο εργασίας στο περιοδικό «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ», με τίτλο: «ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ», τ. 38, Μάρτιος 2013, σελ. 92-105.

7

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

8

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Η παραδοσιακή κρατική εξουσία και κυριαρχία διαβρώνονται σταθερά, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό πεδίο, κυρίως δε στο πρώτο, το οποίο αφορά μεταξύ άλλων και στην παροχή στους πολίτες ορισμένων βασικών «δημόσιων αγαθών». Η κρατική γραφειοκρατία δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί αποδοτικά γνώσεις και πληροφορίες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και της μεγέθυνσης σε μια αλληλοεξαρτώμενη οικονομία. Παράλληλα στον εξωτερικό τομέα, μεταβιβάζονται σταδιακά σε όργανα διεθνικών – υπερεθνικών οργανισμών και φορέων τμήματα και αντικείμενα κρατικής εξουσίας, συνήθως στο πλαίσιο διεθνών συμπράξεων και συμβάσεων. Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα των τελευταίων ετών στον χώρο των επιστημών, είναι αυτό της αποκαλούμενης «παγκοσμιοποίησης» και των επιδράσεων τις οποίες προκαλεί στο ρόλο και τις λειτουργίες του έθνους-κράτους. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η ενδυνάμωση των πεδίων δράσης των Διεθνών Οργανισμών αλλά και ο σχηματισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, του Συμφώνου του Ειρηνικού κ.α. έχουν ως συνέπεια την βαθμιαία αφαίρεση αρμοδιοτήτων από το έθνος-κράτος, (το γεγονός της ισχυροποίησης των υφιστάμενων Διεθνών Οργανισμών και της συγκρότησης υπερεθνικών ολοκληρώσεων σημαίνει την ταυτόχρονη σταδιακή υποβάθμιση της θέσης του κράτους). Ωστόσο δομές όπως η «Παγκόσμια Διακυβέρνηση» και η «Πολυμερής Διεθνής Συνεργασία», απέχουν πολύ ακόμα από την ευρεία καθιέρωσή τους. Από την άλλη πλευρά ορισμένοι αναλυτές ισχυρίζονται ότι οι λεγόμενοι υπερεθνικοί οργανισμοί έχουν το εύρος εξουσιών, που τα κράτη-μέλη τους επιθυμούν. Θεωρούν ότι ακόμη και στην ειδική περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν πολλοί τρόποι για ένα κράτος να αποφύγει ρυθμίσεις και νομοθεσίες με τις οποίες δεν συμφωνεί. Τονίζουν ότι: «στην πραγματικότητα η λεγόμενη ενίσχυση των υπερκρατικών εξουσιών δεν είναι παρά το αποτέλεσμα αφενός μίας μακροχρόνιας διαπραγμάτευσης μεταξύ κυρίαρχων κρατών και αφετέρου η κοινή συνισταμένη συγκεκριμένων πολιτικών με σαφές ταξικό πρόσημο, όπου οι ιδεατοί συλλογικοί κεφαλαιοκράτες (κράτη) προωθούν την αλλαγή των συσχετισμών δύναμης προς όφελος των πιο ισχυρών κεφαλαιουχικών μερίδων»2.

2

Βλ χαρακτηριστικά κείμενο με τίτλο: «Η σημασία και ο ρόλος των υπερεθνικών οργανισμών στη σύγχρονη εποχή», http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=797&Itemid=29 Η βασική θέση αυτής της μελέτης είναι πως ο σχηματισμός υπερεθνικών ολοκληρώσεων συνδέεται άμεσα με την απόπειρα γεωγραφικής επέκτασης των δραστηριοτήτων των πιο ισχυρών κεφαλαιουχικών μονάδων, στο πλαίσιο της προσπάθειας ανεύρεσης υψηλότερων ποσοστών κερδοφορίας. Για την πρόσθετη θεσμική αρωγή αυτών των τάσεων αξιοποιούνται και οι Διεθνείς Οργανισμοί. Ειδικότερα αυτό που φέρεται να κυριαρχεί είναι η διαμόρφωση ευρύτερων του έθνους-κράτους γεωγραφικών ζωνών, ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων, με λιγότερο ή περισσότερο αποκρυσταλλωμένους θεσμούς πολιτικής και κανονιστικής οργάνωσης - (ο σχηματισμός ευρύτερων γεωγραφικών χώρων έχει ως άμεσο

9

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

Ωστόσο συνήθως σε αυτά τα θέματα λησμονείται ο διαχωρισμός σε ισχυρά και αδύναμα κράτη, με αποτέλεσμα η γενίκευση των ζητημάτων να μην εκφράζει την πραγματικότητα και απλά να αποτελεί ένα θεωρητικό υπόδειγμα3. Ο ενεργειακός κλάδος – ένας τομέας υψηλής προτεραιότητας για τις περισσότερες κυβερνήσεις, επιχειρηματίες και κοινωνίες, αποτελεί πρόδηλο παράδειγμα αυτών των δυναμικών. Το υφιστάμενο παγκόσμιο σύστημα ενέργειας συνεπάγεται δράσεις πολιτικής, κατανεμημένες σε μια ποικιλία φορέων. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας φέρεται να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο αλλά αποδυναμώνεται από τα λίγα μέλη του, τις αρμοδιότητες αποφάσεων οι οποίες στερούνται εκτελεστικών δυνατοτήτων, την περιορισμένη «γνώση» και τα περιορισμένα στοιχεία που διαθέτει. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι ούτε το μέγεθος του μέλους ούτε τα διαθέσιμα μέσα, εμποδίζουν μία «Παγκόσμια Διακυβέρνηση Ενέργειας». Αντίθετα γι΄ αυτούς, η ενέργεια αποτελεί ένα μόνο από μία σειρά δημοσίων αγαθών, τα οποία βρίσκονται σε επισφάλεια καθόσον πολλά κράτη δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την παροχή τους και ποικίλα συμφέροντα αποτρέπουν τη συγκρότηση μιας διεθνούς αρχής4. Παρά τους ισχυρισμούς ότι η κρατική κυριαρχία τείνει να αποσαρθρωθεί αμετάκλητα υπέρ μίας συντονισμένης διεθνούς δράσης σε οικουμενικό επίπεδο, η παγκόσμια διακυβέρνηση απέχει μακράν από την πλήρη της δόμηση. Φυσικά οι ευρύτερες ολοκληρώσεις δεν παύουν να εμπεριέχουν και τον ανταγωνισμό ως διαρθρωτικό τους στοιχείο. Χαρακτηρίζονται από την παρουσία του ανταγωνισμού όχι μόνο των επιμέρους εθνικών κεφαλαίων αλλά και από τους συνολικούς συσχετισμούς και τις αντίστοιχες συμμαχίες, οι οποίες διακρίνουν το παγκόσμιο πολιτικό πεδίο. Ο τομέας της ενέργειας δείχνει ότι ο επιχειρούμενος διεθνικός συντονισμός έχει καταλήξει σε αδιέξοδο, σύμφωνα με την πληρότητα και τις εξουσίες των διεθνών δομών. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας αποτελεί μια διακριτή μελέτη περίπτωσης, (case study). Συνδέεται άμεσα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ)5 και φέρεται να ιδρύθηκε για να αντιμετωπίσει στρατηγικά τις εξαγωγικές ενεργειακές χώρες,

επακόλουθο τον πολλαπλασιασμό των επενδυτικών ευκαιριών και την αποδυνάμωση των μη ανταγωνιστικών κεφαλαίων, τα οποία μέχρι πρόσφατα στηρίζονταν στον κρατικά θεσπισμένο προστατευτισμό).

3

Βιδάκης Ιωάννης, Διδακτορική Διατριβή υπό εκπόνηση, (2015). «Η ασφάλεια ενεργειακών δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο: Ο Ρόλος της Τουρκίας», ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών.

4

Ενδεικτικά βλ. http://www.sisp.it/files/papers/2010/andrea-ciambra-636.pdf

5

Ο «Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης», (ΟΟΣΑ, Organisation for Economic Cooperation and Development - OECD) είναι ένας διεθνής οργανισμός. Δημιουργήθηκε το 1948 ως «Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας», (Organisation for European Economic Co-operation - OEEC), με αρχικό σκοπό να διαχειριστεί το σχέδιο Μάρσαλ (Marshall) για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον Β΄ Π.Π. Αργότερα η ιδιότητα μέλους του επεκτάθηκε και σε μη Ευρωπαϊκά κράτη και το 1961, (ως αντίδραση στη συγκρότηση του ΟΠΕΚ) μετασχηματίστηκε στον ΟΟΣΑ – αφορά πλέον σε αναπτυγμένα κράτη τα οποία υποστηρίζουν τις αρχές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Ο Οργανισμός αριθμεί 34 μέλη ενώ η έδρα του βρίσκεται στο Παρίσι. Νέα μέλη γίνονται αποδεκτά με την ομόφωνη συγκατάθεση των κρατών μελών – βλ. Falola & Genova, σελ. 116-117 & http://www.oecd.org/general/conventionontheorganisationfor economicco-perationanddevelopment.htm

10

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

(κυρίως τα κράτη του Οργανισμού Πετρελαιο-Εξαγωγικών Κρατών, ΟΠΕΚ)6. Ο Οργανισμός δεν διαθέτει εκτελεστικά όργανα αλλά ασκεί σημαντική επιρροή στην πολιτική και στις αποφάσεις των χωρών - μελών του, κυρίως μέσω επιστημονικών μελετών και επαγγελματικών ερευνών σε ενεργειακά ζητήματα, (μία σαφής στρατηγική για την επίτευξη στόχων και επιθυμητών αποτελεσμάτων με την ευρεία αποδοχή του, ως μια αξιόπιστη, έγκυρη και αμερόληπτη γνωσιολογική κοινότητα)7. Έχοντας υπόψη τα προηγούμενα, το παρόν κείμενο επιχειρεί μια πρώτη στοχαστική διερεύνηση για την αποστολή, το έργο και τον ρόλο του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, αξιοποιώντας και την γεωιστορική μέθοδο8. Στο πλαίσιο αυτό, θα εξεταστεί μεταξύ άλλων και αν οι χώρες ακολούθησαν σε έκτακτες καταστάσεις και σε ειδικές περιπτώσεις ενεργειακών κρίσεων, αυτόνομη πολιτική.

6

Η πετρελαϊκή αγορά συνιστά αναμφισβήτητα την επιτομή της παγκοσμιοποίησης. Παρά τις προσπάθειες πολλών καταναλωτριών χωρών μετά την πρώτη μεγάλη πετρελαϊκή κρίση, η εξάρτηση από τους εισαγόμενους υδρογονάνθρακες παραμένει η «αχίλλειος πτέρνα» των περισσοτέρων αναπτυγμένων κρατών.

7

Σημαντικοί παραγωγοί (Ρωσία) και καταναλωτές (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία) υδρογονανθράκων αποκλείονται από τη συμμετοχή τους.

8

Βιδάκης, 2015.

11

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΓΕΩΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Στη Μέση Ανατολή οι σκληρές διαμάχες για το πετρέλαιο τερματίστηκαν με την κατανομή του 1928. Δημιουργήθηκε ένας όμιλος με την ισομερή συμμετοχή Βρετανών, Ολλανδών, Γάλλων και Αμερικανών και του επιχειρηματία Gulbenkian9 ως εξής: AngloPersian Oil Company, Royal Dutch Shell, Compagnie Française des Pétroles (Total), Near East Development Corporation, (ένωση πέντε αμερικανικών επιχειρήσεων) από 23,75% η καθεμία και ο Gulbenkian το υπόλοιπο 5%. Η σχετική συμφωνία περιελάμβανε μεταξύ άλλων ως όρο και την ρήτρα της «Ερυθράς Γραμμής»: σημειώθηκε σε χάρτη της ευρύτερης περιφέρειας, μία κόκκινη γραμμή και στις χώρες της περιοχής την οποία προσδιόριζε-περιέκλειε, κανένας από τους συμβαλλομένους δεν είχε δικαίωμα να αποσπάσει αποκλειστικές παραχωρήσεις για έρευνες και εκμετάλλευση πετρελαίου.10 Αποκλείονταν δηλαδή οι μονομερείς ενέργειες των συνεργαζομένων εταιρειών. Η συμφωνία τηρήθηκε έως τον Β΄ Π.Π. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλες οι μεγάλες πετρελαϊκές συμφωνίες οι οποίες υπογράφηκαν κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, (με χαρακτηριστικότερες εκείνες της «Ερυθράς Γραμμής» και του Κάστρου Achnacarry το 1928)11, είτε συνεβλήθηκαν μεταξύ διεθνικών, κρατικά ελεγχόμενων εταιριών, είτε υπαγορεύθηκαν κατά κύριο λόγο από τα ενεργειακά και πολιτικοοικονομικά συμφέροντα της Βρετανίας. Μεταπολεμικά η αγγλο-αμερικανική συμφωνία πετρελαίου, (Anglo-American Petroleum Agreement - 8 Αυγούστου 1944), η οποία αφορούσε μία αποτυχημένη προσπάθεια από την βρετανική και την αμερικανική κυβέρνηση, να καθιερώσουν μία μόνιμη συμφωνία για την διαχείριση της διεθνούς προσφοράς και της ζήτησης του αργού, δεν τελεσφόρησε, λόγω των ανταγωνιστικών τους συμφερόντων. Η συμφωνία ίδρυε την Διεθνή Επιτροπή Πετρελαίου, (International Petroleum Commission) για τους σκοπούς της εξισορρόπησης της προσφοράς και της ζήτησης, της διαχείρισης του πλεονά-

9

Ο Calouste Gulbenkian, ένα από τα πιο σημαίνοντα πρόσωπα στην ανάπτυξη της παγκόσμιας βιομηχανίας πετρελαίου, γεννήθηκε σε μια εξέχουσα και πλούσια οικογένεια Αρμενίων το 1869. Έλαβε την πρώτη του εκπαίδευση στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στη Μασσαλία και το Λονδίνο, όπου ειδικεύθηκε στον τομέα της μηχανικής, με πτυχίο από το King College. Διερεύνησε την ανάπτυξη του αργού στο Μπακού και στη Μεσοποταμία. Κατά την διάρκεια του αντι-αρμενικού πογκρόμ της δεκαετίας του 1890, η οικογένειά του κατέφυγε στην Αίγυπτο. Οι διαπραγματεύσεις για το πετρέλαιο της Μεσοποταμίας, στις οποίες είχε καθοριστικό ρόλο του απέδωσε ένα ποσοστό 5% στην Τουρκική Εταιρία Πετρελαίου, γίνοντας τότε γνωστός «ως ο κύριος πέντε τοις εκατό», («Mr. Five Percent»). Θεωρείται ως ένας από τα πλουσιότερα άτομα στον κόσμο, κατά την διάρκεια της ζωής του. Πέθανε το 1955 στην Πορτογαλία ιδρύοντας το «Fundação Calouste Gulbenkian» στη Λισσαβώνα, ένα σημαντικό πολιτιστικό ίδρυμα, Στο Μουσείο Calouste Gulbenkian, το οποίο άνοιξε, επίσης στη Λισαβόνα, το 1969, βρίσκεται μία ανεκτίμητη συλλογή από χιλιάδες έργα τέχνης που ο Gulbenkian είχε συσσωρεύσει επί δεκαετίες.

10

Στην απαγορευμένη ζώνη περιλαμβανόταν όλη η Αραβική Χερσόνησος, εκτός από το Κουβέιτ και ολόκληρη η Μικρά Ασία και η Κύπρος (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α΄ - Εικόνα 4).

11

Falola & Genova, 2008, σελ. 65-68.

12

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

σματος και της τάξης και σταθερότητας σε μία αγορά με υπερπροσφορά. Στη συμφωνία αντιτάχθηκε απόλυτα η αμερικανική βιομηχανία πετρελαίου, με αποτέλεσμα ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ να την αποσύρει και να την εγκαταλείψει12. Στη συνέχεια η Βρετανία αντέδρασε σφοδρά στην εθνικοποίηση και στην έξωση της Αγγλο-Ιρανικής Εταιρείας Πετρελαίου από το Ιράν, τον Ιούνιο του 1951, από τον πρωθυπουργό της χώρας Μοσαντέκ (Mossadeq)13. Ο λόγος είναι απλός: το πετρέλαιο που χρησιμοποίησε το Λονδίνο κατά την διάρκεια των δεκαετιών του ΄20, του '30 και του '40 προέρχονταν όλο από το Ιράν. Το Λονδίνο επέβαλε οικονομικό αποκλεισμό στην Τεχεράνη και κατέφυγε άμεσα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, θεωρώντας την κρατικοποίηση ως μονομερή καταγγελία της σύμβασης της εταιρείας με το ιρανικό δημόσιο. Το δικαστήριο αρνήθηκε να παρέμβει στην υπόθεση, πράγμα που αποτελούσε έμμεση δικαίωση της απόφασης του Μοσαντέκ. Ωστόσο μετά από «συνεργατικό» πραξικόπημα Ουάσιγκτον και Λονδίνου, (επιχείρηση «Αίας»), ανατράπηκε ο Μοσαντέκ και ο Σάχης επέστρεψε στην Τεχεράνη14. Η Αγγλο-Ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου (Anglo-Iranian Oil Company), που το 1954 μετονομάζεται σε Βritish Ρetroleum (ΒΡ), παραχώρησε ως αντάλλαγμα στους νέους της συνεταίρους, τις πέντε μεγαλύτερες πετρελαϊκές επιχειρήσεις των ΗΠΑ, το 40% των περσικών κοιτασμάτων15. Επισημαίνεται ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και Βρετανίας, αν και ανήκαν στο δυτικό στρατόπεδο, ήταν σιωπηρός και αδυσώπητος, επικεντρώθηκε δε στον έλεγχο του πετρελαίου, των αγορών και στην αύξηση της πολιτικής τους επιρροής στον χώρο, (φυσικά και με προσωρινές, τοπικές ενεργειακές συνεργασίες και διευθετήσεις, ώστε να μην επωφεληθούν τρίτα μέρη). Παρά το γεγονός ότι ο ΟΟΣΑ είχε δομές για την ουσιαστική του ενασχόληση με θέματα ενέργειας16, όπως το Συμβούλιο, την Εκτελεστική Επιτροπή, την Επιτροπή Πετρελαίου και την Επιτροπή Ενέργειας, δεν κατόρθωσε να αντιδράσει αποτελεσματικά στην ενεργειακή κρίση της περιόδου 1973-1974. Ο ΟΟΣΑ είχε εκδώσει απόφαση περί της κατανομής ποσοτήτων πετρελαίου, [C (72) 201 (τελικό)], για τις διαδικασίες που έπρεπε να πραγματοποιηθούν, στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης εφοδιασμού πετρελαίου στην Ευρώπη. Ωστόσο οι διαδικασίες αυτές δεν εφαρμόστηκαν κατά την διάρκεια της κρίσης. Επιπλέον, ο ΟΟΣΑ είχε εκδώσει συστάσεις για αποθήκευση πετρελαίου στην Ευρώπη, που δεν υλοποιήθηκαν. Λόγω του περιορισμένου πεδίου εφαρμογής

12

Βιδάκης, 2015.

13

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_13/11/2005_163087

14

Βιδάκης, 2015 και http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=156521

15

http://www.tovima.gr/world/article/?aid=340150

16

Τον Φεβρουάριο του 1958 συστάθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικής Ενέργειας, (European Nuclear Energy Agency - ΕΝΕΑ) ως ένας εξειδικευμένος οργανισμός, (διακυβερνητική οργάνωση βιομηχανικών κρατών) στο πλαίσιο του τότε Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας και μετέπειτα ΟΟΣΑ. Το όνομα του «ΕΝΕΑ» το μετέβαλε το 1972 σε «Οργανισμό Πυρηνικής Ενέργειας», (Nuclear Energy Agency - ΝΕΑ), ώστε να αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη συμμετοχή χωρών πέραν των ορίων της Ευρώπης. Έχει 30 μέλη και έδρα το Παρίσι, βλ. http://www.oecd-nea.org/

13

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

τους, τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να έχουν μόνο έναν περιορισμένο ρόλο, στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης προμήθειας πετρελαίου17.

17

http://www.iea.org/media/1ieahistory.pdf

14

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας, (ΔΟΕ - International Energy Agency - IEA, γαλλικά: Agence internationale de l'énergie), δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) το 1974, αποτελώντας έναν αυτόνομο διακυβερνητικό οργανισμό. Έδρα του έχει το Παρίσι. Ο Οργανισμός αριθμεί 28 μέλη. Η σύσταση του νέου οργανισμού προτάθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην ομιλία του Υπουργού Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ προς την «Pilgrims Society»18 στο Λονδίνο, στις 12 Δεκεμβρίου 1973. Επίσης τον ίδιο μήνα, στη σύνοδο κορυφής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην Κοπεγχάγη, ο Δανός Πρωθυπουργός Anker Jorgensen, o οποίος προέδρευσε, δήλωσε ότι: " … η σύνοδος κορυφής θεωρεί ωφέλιμο να μελετήσει με άλλες χώρες που καταναλώνουν πετρέλαιο, στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ, τρόπους αντιμετώπισης των κοινών βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων ενεργειακών προβλημάτων των καταναλωτριών χωρών". Στην Διάσκεψη Ενέργειας στην Ουάσιγκτον, στις 11-13 Φεβρουαρίου 1974, οι υπουργοί δεκατριών πετρελαιο-καταναλωτριών χωρών τόνισαν "… την ανάγκη για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα δράσης για την αντιμετώπιση όλων των πτυχών της ενεργειακής κατάστασης, με συνεργατικά μέτρα. Το πρόγραμμα αυτό θα βασιστεί στο έργο του ΟΟΣΑ". Από τα κύρια μέτρα αυτού του προγράμματος ήταν η ίδρυση ενός οργανισμού, του ΔΟΕ, ο οποίος κατά μία έποψη, επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς να δομηθεί από την πλευρά των ΗΠΑ ως αντίβαρο, (ένωση πετρελαιοκαταναλωτριών χωρών) στην ηγεμονική ισχύ του ΟΠΕΚ και πρωτίστως της Σαουδικής Αραβίας, (ένωση πετρελαιο-παραγωγικών κρατών) μετά το αραβικό εμπάργκο του 1973-74. Για τη σύσταση του νέου οργανισμού για την ενέργεια, αποφασίστηκε να αξιοποιηθεί το πλαίσιο του ΟΟΣΑ, καθώς ήταν η κύρια οργάνωση των βιομηχανικών χωρών που είχε εμπειρία σχετικά με το πετρέλαιο και άλλα ενεργειακά ζητήματα, στατιστικά στοιχεία και οικονομικές αναλύσεις, προσωπικό, εγκαταστάσεις και νομικό καθεστώς. Ωστόσο στον ΟΟΣΑ υπάρχει ο κανόνας της ομοφωνίας και δεν ήταν έτοιμα όλα τα κράτη μέλη του να συμμετάσχουν. Ως εκ τούτου, προκρίθηκε μία ιδιαίτερη – αυτόνομη προσέγγιση: ο ΔΟΕ συγκροτήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1974, μετά από τη συμφωνία για ένα «Διεθνές Πρόγραμμα Ενέργειας», από 16 ιδρυτικά μέλη. Ο ΔΟΕ ιδρύθηκε για να ικανοποιήσει τις ενεργειακές ανάγκες των βιομηχανικών χωρών του ΟΟΣΑ, στον απόηχο της κρίσης του πετρελαίου της περιόδου 1973-1974. Ο ΔΟΕ είχε αρχικά ως αποστολή την αντιμετώπιση των φυσικών διαταραχών στον εφοδιασμό του αργού πετρελαίου, παρέχοντας ενημέρωση σχετικά με τις στατιστικές για τις διεθνείς αγορές αργού και άλλων ενεργειακών πόρων. Στη συνέχεια η αποστολή του Οργανισμού διευρύνθηκε ώστε να επικεντρωθεί στα "3E" μιας υγιούς ενεργειακής πολιτικής: ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού, οικονομική μεγέθυνση και προστα-

18

https://wikispooks.com/ISGP/organisations/Pilgrims_Society02.htm

15

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

σία περιβάλλοντος, (energy security, economic development and environmental protection). Η τελευταία έχει εστιαστεί στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής19. Ο ΔΟΕ διαθέτει έναν ευρύ ρόλο στην προώθηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας, (συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πόρων), την ορθολογική ενεργειακή πολιτική και την διεθνική συνεργασία στον χώρο της ενεργειακής τεχνολογίας. Πρόσθετα ο ΔΟΕ ενεργεί συμβουλευτικά για τις χώρες - μέλη του και συνεργάζεται με τρίτα κράτη όπως τις Κίνα, Ινδία και Ρωσία. Από τα σημαντικά μέτρα του οργανισμού σημειώνεται η υποχρέωση για τις χώρες - μέλη του, να διατηρούν συνολικά αποθέματα πετρελαίου, ισοδύναμα τουλάχιστον με 90 ημέρες των καθαρών εισαγωγών του προηγούμενου έτους20. Ο ΔΟΕ δεν διαθέτει ως συλλογικό όργανο δικά του «στρατηγικά» αποθέματα πετρελαίου: επιδιώκει απλά να διαχειριστεί τα εθνικά στρατηγικά αποθέματα των μελών του, που υποτίθεται ότι πρέπει να διατηρούνται αυτοβούλως σε επίπεδο κατανάλωσης 90 ημερών. Αυτά τα έκτακτα αποθέματα ανήκουν σε κρατικές ή ιδιωτικές εγκαταστάσεις, εντός της επικρατείας κάθε κράτους - μέλους. Τα συνήθως μεγαλύτερα από αυτά που βρίσκονται από τον άμεσο κρατικό έλεγχο, τα ιδιωτικά αποθεματικά, μπορούν να επιταχθούν, (με βάση τα άρθρα 15 και 20 του καταστατικού του ΔΟΕ), μόνο όταν τα κρατικά αποθέματα έχουν μειωθεί στο 50%, δηλαδή πριν την έναρξη μίας κρίσης21. Επιπλέον ο ΔΟΕ δεν διαθέτει μέσα για να υποβοηθήσει τα μέλη του να επιτύχουν το στόχο συσσώρευσης των 90 ημερών – ή άλλες μεθόδους για να τα υποχρεώσει να το επιτύχουν ή να τους επιβάλλει κυρώσεις σε περίπτωση που δεν το κατορθώσουν. Ενδεικτικό της πλήρους αδυναμίας ελέγχου του οργανισμού επί των εθνικών πολιτικών αποθεματοποίησης (stockpiling), είναι το γεγονός ότι κατά την περίοδο της κρίσης του 1979-80, οι μεγαλύτεροι καταναλωτές πετρελαίου του ΟΟΣΑ, που συνακόλουθα αποτελούσαν και τα ισχυρότερα σε επίπεδα ψήφων κράτη του οργανισμού, απείχαν πολύ από τον επιθυμητό στόχο των 90 ημερών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ίδιες οι ΗΠΑ απείχαν σε υψηλό βαθμό από τον επιδιωκόμενο στόχο, που είχαν θέσει βάσει του προβλεπόμενου από τον νόμο του 1975 χρονοδιαγράμματος, για την ανάπτυξη των στρατηγικών τους αποθεμάτων22. Πρόσθετα δεν διευκρινίζονται οι λόγοι πρόκλησης μιας ανεπάρκειας, λ.χ. εκούσια ή ακούσια διακοπή των εισαγωγών από την πλευρά των κρατών-εξαγωγέων ή των κρατών διαμετακομιστών, (ως η προγενέστερη κρίση του Σουέζ του 1956). Η κύρια αποστολή του μηχανισμού είναι να αντιμετωπίσει αυτήν την έλλειψη, επιβάλλοντας παράλληλα κατά την διάρκεια της κρίσης, μέτρα συντονισμένης μείωσης στην κατανάλωση πετρελαίου μεταξύ των μελών του Οργανισμού. Επιτομή αυτού του μοντέλου αποτελούσε η ενεργοποίηση του «αυτόματου» μηχανισμού διανομής των στρατηγικών α19

http://www.iea.org/subjectqueries/keyresult.asp?KEYWORD_ID=4139

20

Ενδεικτικά σημειώνεται ότι στο τέλος του α΄ εξαμήνου του 2009, τα κράτη μέλη του διέθεταν ένα απόθεμα σχεδόν 4,3 δις βαρελιών (680 εκατ. m³) πετρελαίου.

21

Krapels, σελ. 101.

22

Τσακίρης, σελ. 648 & http://www.fossil.energy.gov/programs/reserves/spr/index.html Φυσικά αυτά κατ΄ αρχήν δημιουργούν υπόνοιες, σχετικά με τους ουσιαστικούς λόγους σύστασης του ΔΟΕ, λαμβάνοντας υπόψη και τα αντικρουόμενα συμφέροντα.

16

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ποθεμάτων μεταξύ των κρατών-μελών του ΔΟΕ, στην περίπτωση που τουλάχιστον ένα μέλος της κατέγραφε απώλειες στον πετρελαϊκό του εφοδιασμό, μεριδίου ίσου ή μεγαλύτερου του 7% της τελικής του ζήτησης. Διευκρινίζεται ότι το ποσοστό - όριο του 7% για την ενεργοποίηση του μηχανισμού, δεν σημαίνει ότι «πανικός εφοδιασμού» δεν μπορεί να παρουσιαστεί, όταν η απώλεια στην τροφοδοσία πετρελαίου είναι μικρότερη αυτού. Το κατέδειξε άλλωστε η ιστορία της κρίσης του 1979 αλλά και ο ΔΟΕ το αποδέχθηκε, όταν αναθεώρησε το 1984 τους κανονισμούς ενεργοποίησης των αποθεματικών. Όπως εύστοχα είχε επισημανθεί: «αυτό το ποσοστό του 7% είναι ένα αυθαίρετο κριτήριο, αντιπροσωπεύει τη συνολική απώλεια πετρελαίου του ΟΟΣΑ κατά την διάρκεια του αραβικού εμπάργκο το 19731974 και δεν έχει βαθύτερη έννοια»23. Το κρίσιμο ζητούμενο ωστόσο εντοπίζεται στο γεγονός ότι, ακόμη και εάν διαπιστωθεί από την Γραμματεία η ύπαρξη της απώλειας ζήτησης στο βαθμό του 7%, η ενεργοποίηση του μηχανισμού προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη του 60% των ψήφων, τις οποίες διαθέτουν τα μέλη της Διοικούσας Επιτροπής του Οργανισμού, (οι υπουργοί ενέργειας/βιομηχανίας των συμμετεχόντων κρατών). Ο αριθμός των ψήφων τους οποίους δικαιούται η κάθε χώρα, σταθμίζεται ανάλογα με το επίπεδο εξάρτησης της οικονομίας της από την εισαγωγή πετρελαίου και πρώτιστα από τον βαθμό της τελικής της κατανάλωσης, ως ποσοστού της συνολικής κατανάλωσης του ΔΟΕ. Οι ΗΠΑ ελέγχουν περίπου το 30% των συνολικών ψήφων, ήτοι το 50% του ελάχιστου ποσοστού που απαιτείται για την ενεργοποίηση του μηχανισμού. Συνεπώς η ενεργοποίηση του μηχανισμού είναι σχεδόν αδύνατη χωρίς την συγκατάθεση των ΗΠΑ24. Επισημαίνεται ότι στο θεωρητικό υπόδειγμα του ΔΟΕ, η ενεργοποίηση και η ισομερής κατανομή των στρατηγικών αποθεμάτων μεταξύ των μελών του, εξελίσσεται σε συνδυασμό και σε συγχρονισμό με τον περιορισμό της εσωτερικής τους ενεργειακής κατανάλωσης. Σε διαφορετική περίπτωση εάν η ελάττωση αυτή δεν είναι ούτε συντονισμένη ούτε και ταυτόχρονη, ορισμένες χώρες που την προκρίνουν δεν θα προβούν στη μείωση της δικής τους κατανάλωσης, στηριζόμενες στο ότι τα λοιπά μέλη – κράτη θα δράσουν σύμφωνα με το σχέδιο, (free riders)25. Στο απαισιόδοξο σενάριο μία χώρα δύναται να δράσει «επιθετικά» υπερασπιζόμενη το στενό της συμφέρον, (να αγοράσει προληπτικά το σχετικό πλεόνασμα που θα δημιουργήσει η μείωση της ζήτησης σε ένα ή περισσότερα από τα κράτη του οργανισμού, τα οποία θα έχουν συμμορφωθεί στην πρόσκληση του ΔΟΕ, για περιστολή της εσωτερικής τους κατανάλωσης). Η πολιτική του «ο σώζων εαυτόν σωθείτο» απλώς θα επέτεινε την περαιτέρω διαίρεση και καχυποψία μεταξύ των κρατών του ΔΟΕ, καθώς κάθε μία χώρα θα επιχειρούσε να αυξήσει την εθνική πετρελαϊκή της αποταμίευση, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις αυτού του ανταγωνισμού στις τιμές. Παρουσία «ηγεμονικού κενού ισχύος» εντός του οργανισμού, η ερώτηση είναι απλή: αφού δεν είναι δυνατή η εγγύηση της περιστολής της ζήτησης

23

Kapstein, σελ. 179.

24

Τσακίρης, σελ. 647. Με άλλα λόγια στον ΔΟΕ δεν υφίσταται ισότιμη συμμετοχή των μελών αλλά ο Οργανισμός εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την χώρα η οποία προκάλεσε τη σύστασή του.

25

http://www.investopedia.com/terms/f/free_rider_problem.asp#axzz27e16Lj8V

17

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

μεταξύ των μελών του οργανισμού, πώς μπορεί να απαιτηθεί η ενεργοποίηση του μηχανισμού κατανομής των στρατηγικών «τους» αποθεμάτων;26 Στην πραγματικότητα ακόμη και εάν αποδεχθούμε ότι ο ΔΟΕ θα μπορούσε να αποτελέσει μία μορφή πρόσθετης «προστασίας», έναντι μίας ενδεχομένης διακοπής στην ασφάλεια της τροφοδοσίας των μελών του, ο μηχανισμός του δεν είναι αυτόματος, δοκιμασμένος και αξιόπιστος αποτρεπτικός παράγοντας σε ένα δυνητικό εμπάργκο του ΟΠΕΚ, ανάλογου μεγέθους με αυτό του 1973-1974. Ο βαθμός επιτυχίας του οργανισμού άλλωστε θα πρέπει να αξιολογηθεί βάσει της ικανότητάς του να αποτρέψει την επικράτηση συνθηκών τιμολογιακής ανεπάρκειας και αγοραστικού πανικού μεταξύ των μελών του, γενικότερα και όχι μόνο σε ενδεχόμενη επανάληψης της κρίσης του 197374. Ο βαθμός επιτυχίας του θα πρέπει να κριθεί από το κατά πόσον οι θεσμικοί του κανόνες έχουν επιτύχει να επιβάλλουν συνθήκες αμοιβαίας διαφάνειας και εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών27.

26

Τσακίρης, σελ. 650.

27

Ο σύμβουλος του Αμερικανικού Υπουργείου Ενέργειας, την περίοδο 1979-1980, Edward Krapels, αναφέρει στο έργο του: «Oil Crisis Management, Strategic Stockpiling and International Security», σελ. 108: «… οι αυτόματοι κανονισμοί λειτουργίας του ΔΟΕ [σε περίπτωση μιας κρίσης] δεν διασφαλίζουν και την αυτόματη ομοφωνία [μεταξύ των κρατών-μελών του ΔΟΕ] στο πολιτικό επίπεδο. Τα κράτη-εισαγωγείς που κρατούνται «αιχμάλωτα» σε μία σύγκρουση, στην οποία δεν έχουν ισχυρό πολιτικό συμφέρον, είναι πιθανόν ότι θα είναι πολύ λιγότερο πρόθυμα να υποστούν οικονομικές ζημίες ή να εξαντλήσουν τα αποθέματα έκτακτης ανάγκης τους για χάρη των εξωτερικών πολιτικών άλλων [κρατών] εισαγωγέων».

18

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΟΕ Κατά την διάρκεια της ιστορίας του, ο ΔΟΕ έχει παρέμβει στις αγορές αργού πετρελαίου τρεις φορές σχετικά με αποδέσμευση των πετρελαϊκών αποθεμάτων: το 1991 κατά την περίοδο του Πολέμου του Κόλπου, το 2005 για ένα μήνα μετά τον τυφώνα Κατρίνα στις ΗΠΑ και το 2011, για να αντισταθμίσει τη συνέχιση διακοπής της τροφοδοσίας σε πετρέλαιο, ως αποτέλεσμα των συγκρούσεων στη Λιβύη28. Ωστόσο αρχικά, η πρώτη πετρελαϊκή για τον Οργανισμό κρίση του 1978-1980, απέδειξε καταφανώς την αδυναμία αποτελεσματικής λειτουργίας του συστήματος συλλογικής πετρελαϊκής ασφαλείας του ΟΟΣΑ – με την απουσία ενός «ηγεμονικού σταθεροποιητή – μεγάλου παραγωγού» στην διεθνή αγορά πετρελαίου. Αυτό το έργο και την ανάλογη ευθύνη την είχαν επωμιστεί μεταπολεμικά οι ΗΠΑ έως το 197129. Αρχικά επικρατούσε η «εντύπωση ασφαλείας» ότι ο ΔΟΕ μπορούσε να αποτρέψει έναν (νέο) αγοραστικό πανικό. Αυτή την προσδοκία είχαν ορισμένα από τα πλέον έμπειρα στελέχη της αμερικανικής πολιτικής και της πετρελαϊκής βιομηχανίας, όπως ο Walter Levy, που δήλωσε σε παρουσίασή του ενώπιον του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (Council on Foreign Relations) τον Απρίλιο του 1977: «Η δημιουργία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, κατόπιν πρωτοβουλίας των ΗΠΑ, έχει μειώσει σημαντικά κάθε απειλή ενός μελλοντικού πετρελαϊκού εμπάργκο, εξασφαλίζοντας την επισώρευση στρατηγικών αποθεμάτων και την αυτόματη κατανομή τους μεταξύ των κρατών-εισαγωγέων»30. Τελικά μία κρίση, η οποία μείωσε την παγκόσμια τροφοδοσία πετρελαίου κατά δύο εκατ. βαρ./ημέρα, ήτοι μόνο κατά το 4%-5% των παγκοσμίων εξαγωγών, κατόρθωσε να προκαλέσει άνοδο των τιμών κατά 170%, μεταφέροντας στα ταμεία του ΟΠΕΚ περί το 2% του ΑΕΠ των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ ή για την ακρίβεια 170 δις, (σε τιμές 1979)31. Μέγιστο τεκμήριο αναξιοπιστίας για τον ΔΟΕ αποτελεί η διαπίστωση ότι απέτυχε πλήρως να υπηρετήσει την «καταστατική» του αποστολή, δηλαδή την αποτροπή - ανάσχεση ενός αγοραστικού πανικού, παρά το ότι: δεν υπήρξε πρόσθετη αιτία γεωπολιτικής διαίρεσης μεταξύ των μελών του οργανισμού, όπως το 1973-1974, (ο διπλωματικός τους συντονισμός θα έπρεπε να είναι θεωρητικά ευκολότερος), το καθαρό ποσοστό ανεπάρκειας των παγκοσμίων εξαγωγών ήταν χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό απώλειας που καταγράφηκε το 1973-74 και τέσσερα από τα μέλη του, (Ιαπωνία, Δανία, Σουηδία και Τουρκία), πληρούσαν σε διάφορες φάσεις της κρίσης, την προϋπόθεση του 7% στην απώλεια της τελικής τους κατανάλωσης. Οι δε τρεις τελευταίες χώρες απαίτησαν τον Μάιο του 1979 (Δανία, Σουηδία) και τον Δεκέμβριο του 1980

28

http://www.iea.org/Textbase/nppdf/free/4_ieahistory.pdf

29

Τσακίρης, σελ. 630.

30

Levy, σελ.273.

31

Τσακίρης, σελ. 636.

19

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

(Τουρκία) την ενεργοποίηση του «αυτόματου» μηχανισμού, αιτήματα που όμως ποτέ δεν υλοποιήθηκαν32. Φυσικά η ένταση και η έκταση της κρίσης του '78-'80 ήταν τέτοια που ούτε η Σαουδική Αραβία κατόρθωσε να αποτρέψει τον (ανα)κλιμακούμενο αγοραστικό πανικό καθώς η διεθνής αγορά πετρελαιοειδών διερχόταν από διαδοχικά στάδια μίας παρατεταμένης κρίσης33. Εκτός από την παρελκυστικότητα της πολιτικής του Ριάντ, έκτακτα γεγονότα επέτειναν εκ νέου τον πανικό μεταξύ των κρατών-εισαγωγέων, που η περιστασιακή ενεργοποίηση του Σαουδαραβικού παραγωγικού πλεονάσματος εμφανιζόταν να συγκρατεί. Κατά την διάρκεια αυτής της διετίας, κρίσιμο και ουσιαστικό στοιχείο αποτελεί η συστηματική αποτυχία του ΔΟΕ να συντονίσει την παραμικρή πολιτική αντίδρασης των κρατών-μελών του, κατά τρόπο που τουλάχιστον θα άμβλυνε τις συνθήκες του αγοραστικού πανικού34. Η αγοραστική σπουδή για την ανατροφοδότηση των αποθεμάτων υπερδιπλασίασε την πραγματική ανεπάρκεια και κατάληξε σε πανικό. Αυτός ήταν ο μηχανισμός που οδήγησε την τιμή από τα 13 στα 34 δολ. το βαρέλι35. Ο ΔΟΕ δεν επιχείρησε να ανακόψει τον αγοραστικό πανικό. Δεν είχε κατανοήσει άραγε ότι ο πανικός είχε δημιουργήσει συνθήκες που καθιστούσαν τα προτεινόμενα μέτρα του ατελέσφορα; Τα μέλη του ανταγωνίζονταν σε μία προσπάθεια αγοραστικής πλειοδοσίας προκειμένου να αυξήσουν τα εθνικά τους αποθεματικά, καθώς δεν γνώριζαν την διάρκεια της κρίσης, μετά την επικράτηση επαναστατικών δυνάμεων στο Ιράν. Ο Οργανισμός δεν είχε κατ΄ αρχήν την δυνατότητα, (καταστατική ή πρακτική) να επιβάλλει περιστολή της ζήτησης. Αναγνωρίζοντας αυτήν την αβεβαιότητα η Γραμματεία του συγκάλεσε για τις 5 Μαρτίου του 1979 έκτακτη σύσκεψη με αντικειμενικό στόχο να επιτύχει τη συντονισμένη μείωση της ζήτησης, προτού η απώλεια της τροφοδοσίας αγγίξει την «οροφή» του 7% σε ένα ή περισσότερα από τα μέλη του. Η πρόταση αφορούσε στην ελάττωση της ζήτησης κατά δύο περίπου εκατ. βαρέλια/ημέρα, συγκριτικά με την προβλεπόμενη κατανάλωση για τα τέλη του 1979. Ο ΔΟΕ ζήτησε από τα μέλη του να περιορίσουν την κατανάλωση πετρελαίου κατά 3,2%36. Όλα τα μέλη του δεσμεύθηκαν ότι θα εφαρμόσουν την πρόταση της Γραμματείας, αλλά στην πραγματικότητα την αγνόησαν. Τον Μάιο η Διοικούσα Επιτροπή του ΔΟΕ αρνήθηκε να συζητήσει το αίτημα της Δανίας και της Σουηδίας για την ενεργοποίηση του μηχανισμού κατανομής των αποθεμάτων ενώ η Γραμματεία του Οργανισμού ειδοποιούσε τα μέλη του ότι τα μέτρα που είχαν αποφασίσει ήταν ανεπαρκή, δηλώνοντας ότι ακόμη και το 5% δεν ήταν ικανό για να διακόψει τη συνεχιζόμενη άνοδο των τιμών37. Τον Ιούνιο η πραγματική μέση 32

Τσακίρης, σελ. 645.

33

Λόγω της μεγάλης, φθηνής και με δυνατότητες γρήγορης αυξομείωσης της παραγωγής της, θα μπορούσε να αναλάβει τον ρόλο του «ηγεμονικού σταθεροποιητή» στην προσφορά και συνεπώς και στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου.

34

Στην πραγματικότητα όπως ανέφερε και ένα πρώην ανώτερο στέλεχος του ΔΟΕ, «όλα τα κράτη-μέλη του οργανισμού ακολούθησαν ενστικτωδώς τη λογική του "ο σώζων εαυτόν σωθείτο"».

35

Τσακίρης, σελ. 643.

36

Συγκριτικά με τα επίπεδα ζήτησης του προηγουμένου έτους, (με δεδομένο ότι η προβλεπόμενη αύξηση της ζήτησης πριν το ξέσπασμα της κρίσης, υπολογιζόταν στο 1,8%), ενώ η αρχική απώλεια των Ιρανικών εξαγωγών αντιστοιχούσαν στο 4,5%-5% της παγκόσμιας κατανάλωσης.

37

Τσακίρης, σελ. 651.

20

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

μείωση της ζήτησης για τα κράτη του ΟΟΣΑ βρισκόταν μόλις στο 1% - 20% του επιθυμητού στόχου. Ήδη από τον Μάιο η εξάντληση των τακτικών αποθεμάτων πολλών αμερικανικών διυλιστηρίων στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ, ελαχιστοποίησε την παραγωγή βενζίνης και ντίζελ και παρουσιάστηκαν συνθήκες πανικού μεταξύ των αυτοκινητιστών της Καλιφόρνια. Η Ουάσινγκτον αντί να προσφύγει στον ΔΟΕ ή να ενεργοποιήσει τα εθνικά της αποθέματα, προτίμησε να επιτρέψει τη συμμετοχή των αμερικανικών πετρελαϊκών εταιριών στον πλειοδοτικό πανικό της «βραχυπρόθεσμης αγοράς». Η επίπτωση που είχε η μεταστροφή της αμερικανικής πολιτικής για την περαιτέρω επίταση του πανικού, ήταν ανάλογης σημασίας με την (εσφαλμένη ;) απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να μειώσει την πλεονασματική της παραγωγή στα τέλη Ιανουαρίου. Πρόσθετα οι ΗΠΑ, προκειμένου οι αμερικανικές εταιρίες να μπορέσουν να εξασφαλίσουν επαρκείς ποσότητες σε μία άκρως πλειοδοτική «άμεση αγορά», από την οποία απείχαν κατά το πρώτο πεντάμηνο της κρίσης (24 Δεκεμβρίου 1978 - 24 Μαΐου 1979), ανακοίνωσαν ότι θα επιδοτούσαν με 5 δολ. όλες τις εισαγωγές, (24 Μαΐου). Οι τιμές στην «άμεση αγορά» εκτινάχθηκαν από τα 29 δολ./βαρέλι στα τέλη Μαΐου στα 40 δολ. σε λιγότερο από ένα μήνα. Όπως χαρακτηριστικά σημειώθηκε: " … οι ΗΠΑ όχι μόνο αρνήθηκαν να ηγηθούν της προσπάθειας [μείωσης της ζήτησης] αλλά επέτειναν το πετρελαϊκό πρόβλημα επιδοτώντας τις εισαγωγές πετρελαίου θέρμανσης και ντίζελ από τα διυλιστήρια της Καραϊβικής... Για τους Ευρωπαίους αυτή η πράξη αποτελούσε την επιτομή της αμερικανικής μονομέρειας»38. Τέλος η κατάρρευση του «συστήματος» συλλογικής πετρελαϊκής ασφαλείας του ΔΟΕ και η πλήρης ανεπάρκεια των συλλογικών μηχανισμών αποτροπής/ανάσχεσης του αγοραστικού πανικού, που προκάλεσε η απώλεια των Ιρανικών εξαγωγών, φέρεται σύμφωνα με μία έποψη να αποτελεί την τεκμηρίωση ότι τα συλλογικά συστήματα ασφαλείας, τουλάχιστον στο διεθνές σύστημα εμπορίας υδρογονανθράκων, δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά, απουσία ενός «ηγεμονικού σταθεροποιητή»39. Η αντικειμενική ισχύς αυτού του σταθεροποιητή, δηλαδή το παραγωγικό πλεονασματικό δυναμικό της Σαουδικής Αραβίας, δεν επιστρατεύτηκε επαρκώς και συστηματικά για να αποτρέψει τον αγοραστικό πανικό. Αυτή η συγκεκριμένη επιλογή του Ριάντ, αν και σε αντίθεση με τις επιλογές της περιόδου 1973-74, δεν προκάλεσε άμεσα την κρίση του αγοραστικού πανικού, συνέβαλε σημαντικά ωστόσο στην αδυναμία ανάσχεσής του, το πρώτο εξάμηνο του 197940. Η δομική ανικανότητα του ΔΟΕ να ανακόψει τον πανικό τεκμηριώνεται από τους εξής παράγοντες: η απόφαση για την ενεργοποίηση του «αυτόματου» μηχανισμού κατανομής στρατηγικών αποθεμάτων, δεν είναι άμεση. Η διαδικασία ενεργοποίησης του μηχανισμού αρχικά προϋποθέτει ότι η Γραμματεία του Οργανισμού, (ο υπηρεσιακός/γραφειοκρατικός της βραχίονας), έχει καταλήξει στην διαπίστωση ότι η διακοπή 38

Kapstein, σελ. 188. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνει ορισμένες αρχικές επιφυλάξεις σχετικά με την υψηλή και την ενεργειακή στρατηγική των ΗΠΑ.

39

Τσακίρης, σελ. 623.

40

Η απόφαση αυτή καταδεικνύει την ύπαρξη ισχυρών ανταγωνιστικών συμφερόντων αλλά και την μεταχείριση του αργού ως μέσου συσσώρευσης «λεόντειων» κερδών, Βιδάκης, 2015.

21

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

των εισαγωγών έχει προκαλέσει την απώλεια του 7% της εσωτερικής κατανάλωσης ενός ή περισσοτέρων από τα μέλη του. Το γεγονός αυτό μπορεί να διαπιστωθεί κατόπιν δικής της πρωτοβουλίας ή μετά από αίτηση από μέλος του, όπως ακριβώς έγινε από την Δανία, τη Σουηδία και την Τουρκία κατά την εν λόγω κρίση. Επισημαίνεται ότι η αύξηση των τιμών στην βραχυπρόθεσμη αγορά άρχισε από τους διεθνικούς ομίλους εκμετάλλευσης των πετρελαιοπαραγωγικών πεδίων της βρετανικής Βόρειας Θάλασσας, προεξαρχουσών της ΒΡ41 και της Shell, χωρίς αυτό να είναι τυχαίο: οι εν λόγω επιχειρήσεις εμφανίστηκαν ότι επλήγησαν σημαντικά και ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να ακυρώσουν στην βάση του «force majeur», (ανωτέρα βία), το μεγαλύτερο μέρος των μακροπρόθεσμων συμβολαίων τους, προς κράτη όπως η Ιαπωνία και προς άλλες εταιρίες, όπως η Exxon. Ωστόσο αυτό επέφερε άμεσο κίνητρο στις πληγείσες επιχειρήσεις και στους αγοραστές των ακυρωθέντων συμβολαίων, να εισέλθουν στην βραχυπρόθεσμη αγορά για να διεκδικήσουν τον όποιο περιορισμένο όγκο πετρελαίου διακινείτο σε αυτήν. Διευκρινίζεται ότι η διατήρηση υψηλών τιμών για μεγάλο χρονικό διάστημα λειτουργούσε υπέρ εκείνων των κρατών ή περιοχών, όπως η Βόρεια Θάλασσα, που είχαν συγκριτικά με τον Περσικό Κόλπο, πολλαπλάσια κόστη έρευνας, λειτουργίας, εξόρυξης και ανάπτυξης42. Παρά την δραματική αύξηση των αμερικανικών εισαγωγών κατά την πενταετία 1973-78, το εθνικό στρατηγικό απόθεμα πετρελαίου στις αρχές του 1979 αφορούσε μόνο 70 από τα προβλεπόμενα 250 εκατ. βαρέλια πετρελαίου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις στα τέλη του 1978 οι ΗΠΑ, (το 52,71% της συνολικής κατανάλωσης του ΔΟΕ) είχαν επαρκή αποθέματα για 33 ημέρες κατανάλωσης, το 1/3 αυτού που όριζε ο Οργανισμός. Η Ιαπωνία με το 14,3% της τελικής κατανάλωσης διέθετε αποθέματα για 45 ημέρες. Η τότε Δυτική Γερμανία με το 7,26% της κατανάλωσης διέθετε αποθέματα για 46 ημέρες, με τις υπόλοιπες κατά σειρά ψήφων χώρες του οργανισμού που ήταν τότε καθαροί εισαγωγείς, δηλαδή την Γαλλία (5,8%), τον Καναδά (4,75%) και την Ιταλία (4,33%) να έχουν επαρκή στρατηγικά αποθέματα που αναλογούσαν αντίστοιχα σε κατανάλωση 48, 25 και 41 ημερών43. Ιδιαίτερα η Ιαπωνία αγνόησε πλήρως την διαδικασία ενεργοποίησης του μηχανισμού κατανομής των στρατηγικών αποθεμάτων, παρά το γεγονός ότι διέθετε μετά τις ΗΠΑ το μεγαλύτερο βάρος επιρροής εντός του ΔΟΕ, (ειδικά οι εισαγωγές ιρανικού πετρελαίου αναλογούσαν στο 20% της ιαπωνικής ζήτησης). Εάν ίσχυαν οι θεωρητικές τοποθετήσεις και οι αρχικοί ευσεβείς πόθοι ορισμένων αναλυτών, η Ιαπω-

41

Η κατάληψη των διυλιστηρίων του Abadan (13 Οκτωβρίου 1978) και του συνόλου των πετρελαιοπαραγωγικών πεδίων του Ιράν από το ημεδαπό προσωπικό της πολυεθνικής κοινοπραξίας (Osco), που είχε συσταθεί το 1954 για να διαχειριστεί όπως η "Aramco" την παραγωγή της πρώην εθνικοποιημένης AngloIranian Oil Company, της σημερινής ΒP, της προκάλεσε απώλεια της παγκόσμιας παραγωγής της κατά 45%, (βλ. Kapstein, σελ. 187 και http://www.iranicaonline.org/articles/oil-agreements-in-iran).

42

Το 1979 η Νορβηγία ήταν ήδη καθαρός εξαγωγέας πετρελαίου ενώ η Βρετανία εισήγαγε πλέον μόλις το 7,2% των τελικών της αναγκών, παράγοντας 1,57 εκατ. βαρέλια/ημέρα από τα συνολικά 1,69 που κατανάλωνε. Μέσα σε λιγότερο από έξι χρόνια η Βρετανία, που δεν είχε άλλη επιλογή παρά να συναινέσει με το αραβικό εμπάργκο του 1973-1974, ήταν πλέον η μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου μεταξύ του ευρωπαϊκού βραχίονα του ΔΟΕ και σχεδόν αυτάρκης. Η Νορβηγία αρνήθηκε την πλήρη συμμετοχή της στον ΔΟΕ για να αποφύγει την δέσμευση της παραγωγής της, στη συλλογική υπηρεσία του έκτακτου μηχανισμού της κατανομής αποθεμάτων.

43

Krapels, σελ. 81.

22

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

νία, θα έπρεπε να είχε ζητήσει την ενεργοποίηση του μηχανισμού κατανομής των αποθεμάτων. Ωστόσο το Τόκιο υπήρξε καθ’ όλη την διάρκεια της κρίσης ο πλέον επιθετικός αγοραστής αργού στην «βραχυπρόθεσμη» αγορά44. Παράλληλα με την «αυτόματη» κινητοποίηση του μηχανισμού κατανομής στρατηγικών αποθεμάτων, οι κανονισμοί του ΔΟΕ προέβλεπαν την παράλληλη και συντονισμένη μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου μεταξύ των κρατών-μελών του οργανισμού κατά την διάρκεια της κρίσης. Η περιστολή αυτή στόχευε στη μεγιστοποίηση του διαθέσιμου αργού που θα διακινείτο στην παγκόσμια αγορά, συμπιέζοντας τις τιμές προς τα κάτω, αμβλύνοντας τον όποιο αγοραστικό πανικό. Προφανώς η επιτυχία αυτού του μέτρου προϋπόθετε ότι ο περιορισμός της εσωτερικής κατανάλωσης θα έπρεπε να είχε εκτελεστεί «σχεδόν ταυτόχρονα» μεταξύ όλων των μελών του οργανισμού, έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται το ενδεχόμενο προληπτικής αγοράς αυτής της πλεονάζουσας ποσότητας από εκείνο το μέλος του οργανισμού, που αντιμετωπίζει την πλέον οξυμένη ανεπάρκεια στην τροφοδοσία του. Μία νέα απόπειρα καθορισμού περιορισμών στις εισαγωγές των κρατών καταναλωτών του ΔΟΕ, έγινε και στο πλαίσιο του G-7, στο Τόκιο στις 28-29 Ιουνίου 197945. Αν και αναλήφθηκαν συγκεκριμένες δεσμεύσεις αναφορικά με το πάγωμα των πετρελαϊκών εισαγωγών των χωρών στα επίπεδα του 1978, μέχρι το 1985, η αποτελεσματικότητά τους απέτυχε όπως και η αντίστοιχη απόφαση του ΔΟΕ τον προηγούμενο Μάρτιο. Ακόμη και εάν τα κράτη του G-7 εφάρμοζαν αυτά που υπόσχονταν, ο χρονικός ορίζοντας του 1985 ήταν πολύ μακρινός για να έχει ουσιαστική επίπτωση, στην επιδιωκόμενη ανάσχεση ή έστω μερική άμβλυνση του επικρατούντος αγοραστικού πανικού. Ωστόσο παρά την αύξηση της σαουδαραβικής πλεονασματικής παραγωγής τον Ιούλιο του 1979, οι τιμές στην άμεση αγορά παρέμεναν υψηλές, κυρίως γιατί η Ιαπωνία στράφηκε σ΄ αυτήν για να επαναδιαμορφώσει τα αποθέματά της. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι ο συμβιβασμός μεταξύ των βασικών μελών του ΔΟΕ απεδείχθη πολύ δύσκολος να επιτευχθεί, λόγω του αμερικανοευρωπαϊκού «ρήγματος». Ενδεικτικό του τεταμένου κλίματος μεταξύ των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων συμμάχων ήταν το γεγονός ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες αρνήθηκαν να αποδεχθούν το αμερικανικό αίτημα, περί υιοθέτησης επιμέρους εθνικών στόχων για τη μείωση των πετρελαϊκών τους εισαγωγών, (επιμένοντας σε μία πανευρωπαϊκή οροφή που θα καθοριζόταν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Ο Πρόεδρος Carter αναφέρει χαρακτηριστικά: «… ήταν προφανές ότι η Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία, είχαν αποφασίσει ότι με το να θέσουν τους εισαγωγικούς τους στόχους εκ των προτέρων, θα έπρεπε να θεωρηθούν ως μία «ομάδα» από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιαπωνία και όχι ως επί μέρους έθνη. Ο στόχος τους ήταν προφανής, οι Ευρωπαίοι [επεδίωκαν] να απορροφήσουν την ταχέως αναπτυσσόμενη πετρελαϊκή παραγωγή στην Βόρεια Θάλασσα και να μην την υπολογίζουν ως εισαγωγή από ξένες κυβερνήσεις στους εθνικούς τους στόχους [περιορισμού των] εισαγωγών... Μετά είχαμε ένα γεύμα

44 45

Τσακίρης, σελ. 646.

Kapstein, σελ. 190-191, Yergin, σελ.694-695 και Τσακίρης, σελ. 652.

23

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

που ήταν πολύ πικρό και δυσάρεστο, ο Γερμανός Καγκελάριος Schmidt έγινε προσωπικά υβριστικός εναντίον μου όταν πίεσα για την θέση της εισαγωγής εξατομικευμένων εθνικών στόχων»46. Όπως συμπεραίνει ο Walter Levy αναφορικά με την διάψευση και των προσωπικών του προσδοκιών γύρω από την αποτελεσματικότητα του Οργανισμού: «ο ΔΟΕ που είχε ιδρυθεί ειδικά για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων στην τροφοδοσία [πετρελαίου], λειτουργεί υπό έναν καθορισμό αρμοδιοτήτων, που δεν του επιτρέπει επεμβάσεις σε πραγματικές καταστάσεις [μίας κρίσης] όπως επικρατούν τώρα [1980] ή όπως επικρατούσαν το 1979. Ακόμη και όταν ο καθορισμός των αρμοδιοτήτων του, του επέτρεπε να παρέμβει, ο Οργανισμός προφανώς έκανε ότι ήταν ανθρωπίνως δυνατό για να αποφύγει την ανάληψη κάθε δράσης, ίσως λόγω του φόβου ότι αυτή δεν θα ήταν αρεστή στον ΟΠΕΚ»47. Παρά τον υπερκορεσμό των αποθεματικών στις χώρες του ΔΟΕ και την γενικότερη εξάλειψη των ανοδικών τάσεων στις παγκόσμιες τιμές, (στην κύρια και στην άμεση αγορά), ένα από τα κράτη του «Ατλαντικού Συνασπισμού» αντιμετώπιζε δραματικά προβλήματα στην ασφάλεια της πετρελαϊκής του τροφοδοσίας, καθώς το Ιράν και το Ιράκ αντιστοιχούσαν στο 60% της τελικής του ζήτησης: η κρίση του τουρκικού εφοδιασμού αποτέλεσε και την πλέον εντυπωσιακή απόδειξη αναποτελεσματικότητας του μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων του ΔΟΕ48, (με δεδομένο ότι στην έναρξη του Ιρανο-Ιρακινού πολέμου, τα αποθεματικά των κρατών - μελών του βρίσκονταν σε πρωτοφανή ύψη. Παράλληλα το Ριάντ αύξανε εκ νέου την παραγωγή του και η αγορά ήταν ήδη σε κατάσταση υπερκορεσμού, με την προσφορά να υπερβαίνει την ζήτηση κατά 1,0 με 2,5 εκατ. βαρ. /ημέρα. Όπως σημειώνει ο πρώην αξιωματούχος του ΔΟΕ, Daniel Badger: «Δεν έγινε τίποτε για να βοηθηθεί η Τουρκία πριν από τα Χριστούγεννα, σημείο στο οποίο οι εσωτερικές ελλείψεις ήταν εξαιρετικά εκτεταμένες και τα [στρατηγικά] αποθέματα είχαν μειωθεί σε βαθμό που διαρκούσαν έως πέντε ημέρες»49. Μετά την αποτυχία του αρχικού «blitzkrieg» εναντίον του Ιράν, αυξήθηκε η εξάρτηση του Saddam Hussein από την οικονομική υποστήριξη των Σαουδαράβων. Ένας πρόσθετος λόγος που αναδεικνύει την ζωτική σπουδαιότητα της Σαουδαραβικής παραγωγής, σχετίζεται με την πλήρη απουσία της σύνδεσης του συλλογικού μηχανισμού πετρελαϊκής ασφαλείας του ΟΟΣΑ με την αμερικανική διαδικασία λήψης αποφάσεων κατά την πρώτη (σημαντικότερη) φάση της επόμενης μεγάλης κρίσης: το δίμηνο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1990. Η απουσία αυτή είναι ενδεικτική της έλλειψης εμπιστοσύνης που επέδειξε το ισχυρότερο μέλος του ΔΟΕ έναντι στον Οργανισμό, που δεν θα είχε 46

Τσακίρης, σελ. 652.

47

Βλ. Τσακίρης, σελ. 653.

48

Η δραματικότητα των προβλημάτων που αντιμετώπιζε η Τουρκία, την ανάγκασε στην υποβολή αιτήματος για την ενεργοποίηση του μηχανισμού «απελευθέρωσης» των στρατηγικών αποθεμάτων του Οργανισμού - τυπική υποχρέωση των υπολοίπων κρατών του ΔΟΕ να κινητοποιήσουν τα πλεονάζοντα αποθεματικά τους. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η κατάσταση ήταν καταστροφική, δεδομένου ότι η απώλεια των τουρκικών εισαγωγών ήταν η μεγαλύτερη σε μέγεθος για την μεταπολεμική περίοδο. Παρά τις διαβουλεύσεις της Γραμματείας του ΔΟΕ με την Ουάσινγκτον, δεν λήφθηκε κανένα μέτρο ανάσχεσης του κινδύνου.

49

Kapstein, σελ. 198.

24

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

συσταθεί χωρίς τη σχεδόν εκβιαστική πίεση της κυβέρνησης Nixon κατά την επεισοδιακή Ενεργειακή Διάσκεψη της Ουάσινγκτον (Washington Energy Conference), τον Φεβρουάριο του 197450. Ο μη-συνυπολογισμός του ΔΟΕ στον αμερικανικό σχεδιασμό αντιμετώπισης της κρίσης51, υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο την αναξιοπιστία λειτουργίας του αναθεωρημένου μηχανισμού έκτακτης κατανομής των στρατηγικών αποθεμάτων των μελών του Οργανισμού για τον εξής λόγο: έως το 1984 ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί μόνο εφόσον υπήρχε σχετική απόφαση του 60% των ψήφων που διέθεταν τα κράτη-μέλη του Οργανισμού, ότι υπήρχε όντως κρίση και ότι αυτή ήταν αρκετά σοβαρή για να ενεργοποιηθεί η κατανομή των εθνικών στρατηγικών αποθεμάτων52. Η υπέρβαση του 7% δεν επέφερε την αυτόματη ενεργοποίηση του μηχανισμού, ούτε καν την αναγνώριση αυτής της πραγματικότητας, κατά την ανάλυση της ιρανικής πετρελαϊκής κρίσης του 1978-1981. Η ιρανική κρίση έδειξε ότι ο τιμολογιακός πανικός, στην αποτροπή του οποίου στοχεύει η διαμόρφωση των αποθεμάτων, μπορεί να προκληθεί ακόμη και όταν η απώλεια των εισαγωγών είναι πολύ πιο κάτω από το «κατώφλι» του 7%, (4% κατά την κρίση του 1979). Τον Ιούλιο του 1984 η σύνοδος των υπουργών ενέργειας/βιομηχανίας του ΟΟΣΑ, που συναποτελούν την Διοικούσα Επιτροπή, (Executive Committee) του ΔΟΕ αποφάσισε την άτυπη αναθεώρηση των προϋποθέσεων ενεργοποίησης του μηχανισμού, χωρίς την επίσημη αλλαγή της ιδρυτικής συνθήκης του 1974: ο πυρήνας της δι-υπουργικής απόφασης ήταν ότι σε περίπτωση σοβαρής κρίσης, (ανεξάρτητα του εάν η απώλεια των εισαγωγών θα έφτανε στο 7%) τα στρατηγικά αποθέματα των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν από την Διοικούσα Επιτροπή, από την αρχή της κρίσης για να αποτραπεί το ξέσπασμα ενός τιμολογιακού πανικού. Αυτός ο φαινομενικός εξορθολογισμός της διαδικασίας κινητοποίησης των στρατηγικών αποθεμάτων ξεκίνησε με αμερικανική πρωτοβουλία53. Η αντίδραση των ΗΠΑ αλλά και του συνόλου των συμμάχων τους στον ΟΟΣΑ κατά το πρώτο κρίσιμο δίμηνο-τρίμηνο της κρίσης, έως ότου δηλαδή κινητοποιηθεί το πλεονασματικό δυναμικό της Σαουδικής Αραβίας και να χαλιναγωγήσει τις τιμές, καταδεικνύει ότι και η προαναφερθείσα αναθεώρηση ήταν μάλλον προσχηματική. Το κρίσιμο ζητούμενο που επιβεβαιώνει την αναξιοπιστία του συστήματος συλλογικής πετρελαϊκής ασφαλείας του ΟΟΣΑ, είναι ότι ο ΔΟΕ δεν ενήργησε για να ανασχέσει

50

Falola & Genova, σελ. 117.

51

Και μάλιστα σε ένα στάδιο αβεβαιότητας, σχετικά με την δυνατότητα συνέχισης της προέλασης προς το νότο των ιρακινών στρατευμάτων.

52

Το «κατώφλι» (threshold) ενεργοποίησης αυτής της πολύπλοκης γραφειοκρατικής διαδικασίας ήταν η απώλεια εισαγωγών που αναλογούσαν ή υπερέβαιναν το 7% της τελικής ζήτησης πετρελαίου έστω και για ένα κράτος του ΔΟΕ, Τσακίρης, σελ. 714.

53

Σύμφωνα με τον William Martin, Αναπληρωτή Υπουργό Ενέργειας (1985-1989) και εκτελεστικό γραμματέα του Αμερικανικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας επί προεδρίας Reagan: «Έως το 1984 ο ΙρανοΙρακινός πόλεμος είχε αρχίσει να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, μέσω της στόχευσης των δεξαμενόπλοιων, γεγονός που οδήγησε σε σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των πετρελαϊκών εξαγωγών και το ενδεχόμενο επίθεσης στις πετρελαιοπηγές της Σαουδικής Αραβίας. Στον Λευκό Οίκο υπήρχε η πεποίθηση ότι έπρεπε να γίνουν σοβαρότερες προετοιμασίες προκειμένου να τυποποιηθούν οι συμφωνίες έκτακτης κατανομής των στρατηγικών αποθεμάτων του ΔΟΕ και να ενισχυθεί η αμυντική ικανότητα των αραβικών κρατών που βρισκόντουσαν πλησίον του Ιράκ και του Ιράν», Τσακίρης, σελ. 716.

25

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

τον τιμολογιακό πανικό, που οδήγησε στον υπερδιπλασιασμό των τιμών από τα τέλη Ιουλίου (17 δολ./βαρέλι) έως τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1990, (36 δολ./βαρέλι). Αυτός αντιμετωπίστηκε κυρίως από τη Σαουδική Αραβία αφότου αυτή βεβαιώθηκε ότι η κυβέρνηση Bush θα εφάρμοζε το δόγμα Carter54. Η διακήρυξη του δόγματος Carter αναδεικνύει, επίσης, τον ρόλο του πετρελαίου ως της κυρίαρχης στρατηγικής πρώτης ύλης, για την πρωτογενή ενεργειακή τροφοδοσία των οικονομιών του ευρύτερου Ατλαντικού συνασπισμού και τη συνακόλουθη διατήρηση της γεωπολιτικής του συνοχής55. Παράλληλα «προλειαίνει» το έδαφος για την αιτιολόγηση του πολέμου του Κόλπου το 1990-1991, τουλάχιστον από την πλευρά των πετρελαιο-εισαγωγικών χωρών του ΟΟΣΑ. Σε μακροπρόθεσμο πολιτικό επίπεδο, επέκτεινε την εμβέλεια της στρατιωτικής εγγύησης ασφαλείας των ΗΠΑ επί όλων των σουνιτικο-αραβικών καθεστώτων του Κόλπου, με αντικειμενικό στόχο την διασφάλιση των πετρελαϊκών τους εξαγωγών εκτός της Σαουδικής Αραβίας και διεύρυνε, (κατά την εφαρμογή του από την κυβέρνηση Reagan56), την απειλή και στους εσωτερικούς παράγοντες αποσταθεροποίησης των «πετρομοναρχικών» καθεστώτων. Ως αποτέλεσμα των επιταγών που δημιουργούσε η διπλή, αντι-σοβιετική και αντι-ιρανική ανάσχεση, το Ριάντ αναδείχθηκε ως ο βασικός στυλοβάτης και παράλληλα «χρηματοδότης» του δόγματος Carter, εντός της επόμενης δεκαετίας. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η διακήρυξη Carter εξακολουθεί να ανταποκρίνεται πλήρως στη μεταψυχροπολεμική πραγματικότητα, δεδομένης της δραματικής μακροπρόθεσμης αύξησης στην εξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από τις εξαγωγές του Περσικού Κόλπου και της αμερικανικής κατοχής του Ιράκ57.

To Ριάντ επέκτεινε τη μηνιαία παραγωγή του κατά ένα εκατ. βαρ./ημέρα, μετά την αρχική αποβίβαση αμερικανικών στρατευμάτων στην περιοχή του Dhahran και του Jubayl στις 14 Αυγούστου του 1990. Έως τα τέλη Δεκεμβρίου, (ολοκλήρωση της επιχείρησης Desert Shield), οι Σαουδάραβες παρήγαγαν 3 εκατ. βαρ./ημέρα πρόσθετα από την παραγωγή του Ιουλίου. Συνολικά ο ΟΠΕΚ κάλυψε το σύνολο των ιρακινοκουβεϊτιανών εξαγωγών, κινητοποιώντας περί τα 4,9 εκατ. βαρ./ημέρα, το 61,22% των οποίων καλύφθηκε από τη Σαουδική Αραβία58.

54

Μετά την αρχή ειρήνευσης της Μέσης Ανατολής, μέσω της υπογραφής της συμφωνίας του Camp David ανάμεσα στην Αίγυπτο και το Ισραήλ τον Σεπτέμβριο του 1978 και της Σαουδαραβικής αντίθεσης έναντι αυτής της συμφωνίας, τον Δεκέμβριο του 1978 επαναστατεί ο λαός του Ιράν. Στην αστάθεια της περιοχής, η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν τον Δεκέμβριο του 1979, παρέχει το πρόσχημα για την εξαγγελία του δόγματος Κάρτερ, στις 23 Ιανουαρίου 1980: «οι ΗΠΑ θα χρησιμοποιήσουν στρατιωτική δύναμη, εάν είναι απαραίτητο για την υπεράσπιση των εθνικών τους συμφερόντων στην περιοχή του Περσικού κόλπου». To δόγμα εξειδίκευσε την «περιφερειακή προστασία», όπως οριοθετήθηκε το 1969 από τους Nixon και Kissinger και επιβεβαίωσε δημόσια με αποτρεπτικό τρόπο, την εγγύηση ασφαλείας του προέδρου Roosevelt προς τον βασιλέα Ibn Saud τον Φεβρουάριο του 1945. Σε θεωρητικό επίπεδο, το δόγμα Carter αποτελεί την πρώτη μετά το τέλος του Β΄ Π.Π. αδήριτη και δημόσια συσχέτιση του περιεχομένου της ενεργειακής ασφαλείας με τη δυνητική χρήση βίας από την πλευρά μιας υπερδύναμης, παρά τη μείωση της στρατιωτικής χρησιμότητας του πετρελαίου.

55

Βιδάκης, 2015.

56

Μία από τις πρώτες ενέργειες της κυβέρνησης Reagan τον Απρίλιο του 1981 ήταν να διακηρύξει ότι «… οι ΗΠΑ δεν θα επέτρεπαν την πτώση της Σαουδικής Αραβίας, στα χέρια δυνάμεων εσωτερικών ή εξωτερικών που θα απειλούσαν να διακόψουν την πετρελαϊκή της τροφοδοσία προς την Δύση».

57

Βιδάκης, 2015.

58

Αναλυτικότερα για τη Σαουδική Αραβία βλ. Falola & Genova, σελ. 299-307.

26

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

Ο μηχανισμός έκτακτης κατανομής των στρατηγικών αποθεμάτων του ΔΟΕ τέθηκε σε λειτουργία μόλις στις 17 Ιανουαρίου 1991, μία ημέρα μετά την έναρξη του στρατηγικού βομβαρδισμού των συμμαχικών δυνάμεων κατά των Ιρακινών59. Οι αναθεωρημένες διατάξεις του 1984 μάλιστα επέτρεψαν μία άτυπη συνεννόηση ανάμεσα σε ΗΠΑ, Γερμανία και Ιαπωνία για το συντονισμό της ταυτόχρονης «απελευθέρωσης» των στρατηγικών τους αποθεμάτων στο επίπεδο των 2 εκατ. βαρ./ημέρα αλλά και την περιστολή της ζήτησης πετρελαίου, προκειμένου να εξοικονομηθούν πρόσθετα 0,5 εκατ. βαρ./ημέρα. Η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στο να προληφθεί ο αγοραστικός πανικός που θα προκαλείτο σε περίπτωση επιτυχημένου πλήγματος του Saddam κατά των εγκαταστάσεων του Ριάντ. Όπως υπογραμμίζουν χαρακτηριστικά οι Fried & Trezize, σε προφανή αντίφαση με την προαναφερθείσα διαπίστωσή τους, περί της αποτελεσματικότητας της αναθεώρησης του 1984, «… αυτό που είναι αινιγματικό για την επίδοση του ΔΟΕ κατά την διάρκεια της τρίτης πετρελαϊκής κρίσης ήταν η αποτυχία του να κινητοποιήσει τα στρατηγικά αποθέματα των μελών του άμεσα, στην διαμόρφωση της κρίσης. Εάν είχε συμβεί τότε μια κινητοποίηση των αποθεματικών, ίσως το μεγαλύτερο τμήμα της τιμολογιακής αύξησης και οι συνακόλουθες οικονομικές ζημίες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Οι κυβερνήσεις προφανώς συμφώνησαν ότι καμία ενέργεια δεν απαιτείτο γιατί δεν υπήρχε φυσική [ποσοτική] μείωση στην τροφοδοσία, αγνοώντας το γεγονός ότι διαμορφώνονταν οι συνθήκες για μία απότομη αύξηση των τιμών, η οποία θα έπρεπε να είχε αποτελέσει το πρωταρχικό σήμα κινδύνου για την αντίδραση (του ΔΟΕ)»60. Η ανωτέρω διαπίστωση εξηγείται προφανώς από την απουσία ενός «ηγεμονικού σταθεροποιητή», εντός του συστήματος λήψης αποφάσεων του ΔΟΕ61. Η συμπεριφορά των ΗΠΑ υπογραμμίζει αυτήν την απουσία, με την επιλογή τους να μην χρησιμοποιήσουν τα πιο ευέλικτα μέτρα, που τους παρέχονταν από τον αναθεωρημένο «κανονισμό» κινητοποίησης των στρατηγικών αποθεμάτων, (είχε τροποποιηθεί μετά από πρωτοβουλία τους). Οι σύμμαχοί τους σε Ευρώπη και Ασία συνασπίστηκαν με την απόφαση προστασίας του Ριάντ, καθώς μοιράζονταν το επίπεδο της αμερικανικής εισαγωγικής τρωτότητας σε περίπτωση απώλειας των σαουδαραβικών εξαγωγών, (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία) και τις επιπτώσεις αυτής της απώλειας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, (Βρετανία). Αυτό που ένωσε σε γεωπολιτικό επίπεδο τα μέλη του ΔΟΕ με την Ουάσινγκτον, ήταν η συλλογική τους αδυναμία έναντι του κινδύνου διακοπής των Σαουδαραβικών εξαγωγών και το γεγονός ότι μόνο η αποτρεπτική χρήση της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος θα μπορούσε να εξουδετερώσει αυτήν την απειλή.62 Άλλωστε έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι, ακόμη και όταν υπάρχει γενικότερη συμφωνία μεταξύ των μελών του ΔΟΕ αναφορικά με την υπαιτιότητα της διακοπής στην τρο59

Εικάζεται ότι εάν ο Saddam Hussein είχε καταλάβει μέρος των Σαουδαραβικών πετρελαιοπηγών, εκβιάζοντας με ενδεχόμενη πυρπόλησή τους, η «ενότητα» της Δύσης θα είχε διαρραγεί άμεσα, σε σχέση με την «ενιαία αντιμετώπιση» του NATO, εν καιρώ Ψυχρού Πολέμου, κατά τον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1973.

60

Τσακίρης, σελ. 717.

61

Φυσικά μπορεί να υπάρξει και άλλη ερμηνεία , λαμβάνοντας υπόψη το υπόδειγμα της Γεωενέργειας, βλ. Βιδάκης 2015, Βιδάκης και Μπάλτος 2103, Καρκαζής, Βιδάκης και Μπάλτος 2010 .

62

Τσακίρης, σελ. 718.

27

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

φοδοσία τους, μπορεί να προκύψουν συνθήκες αγοραστικού πανικού, εφόσον δεν υπάρξει η άμεση κινητοποίηση της πλεονασματικής παραγωγής του ΟΠΕΚ, προεξαρχούσης της Σαουδικής Αραβίας. Η ειδοποιός διαφορά των κρίσεων του 1978-1980 και του 1990-1991 ήταν ότι στην δεύτερη το Ριάντ, υπήρξε απαρχής αταλάντευτο στην απόφασή του να ενεργοποιήσει το 100% του πλεονασματικού του δυναμικού, μόλις ξέσπασε η κρίση, που εξελίχθηκε στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου. Οι κρίσεις αυτές επίσης αντιμετωπίστηκαν κατά τρόπο που φέρεται να επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός «ηγεμονικού σταθεροποιητή», επί του παγκόσμιου πετρελαϊκού συστήματος. Γενικότερα η συμβολή της Σαουδικής Αραβίας ήταν ζωτικής σημασίας στην υπεράσπιση των υψηλών τιμών την περίοδο 1982-1985, στην κατάρρευση των τιμών το 1986 και στην κατοπινή τους επάνοδο, στη μείωση των τιμών το 1997 και την εκ νέου αύξησή τους το 1999. Η ταχύτητα της κατάρρευσης των ιρακινών στρατιωτικών δυνάμεων αποτελεί μία πειστική αιτιολόγηση της πλήρους εξισορρόπησης των τιμών, έξι περίπου εβδομάδες μετά την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Όπως σημειώνει και ο Daniel Yergin: «… η αρχική αεροπορική επίθεση έμοιαζε να έχει καταστρέψει την ικανότητα του Ιράκ να επιβάλλει κάποια σοβαρή ζημία στο εξαγωγικό σύστημα του Ριάντ. Ο φόβος με αυτόν τον τρόπο αφαιρέθηκε από την τιμή του πετρελαίου και η πραγματικότητα της φυσικής δυναμικής ζήτησης και προσφοράς συμπίεσαν τις τιμές προς τα κάτω»63. Ο ΔΟΕ δεν διαδραμάτισε έναν πρωτεύοντα ρόλο στην εξάλειψη αυτού του κινδύνου, καθώς τίποτε δεν μπορούσε να αντικαταστήσει την κινητοποίηση του σαουδαραβικού πλεονασματικού δυναμικού, που συνέχισε να υπερκαλύπτει την απώλεια των ιρακινών και κουβεϊτιανών εξαγωγών, καθόλη την διάρκεια της κρίσης. Στην έκδοση της National Security Directive/NSD 54 (15 Ιανουαρίου), με την οποία ο Πρόεδρος Bush απαριθμούσε τις ενέργειες της κυβέρνησής του για την απελευθέρωση του Κουβέιτ, απουσίαζε οποιαδήποτε αναφορά στον ΔΟΕ64.

63

Yergin, σελ.777.

64

Οι πρώτες γραμμές της NSD 54 «αποκαλύπτουν» την πραγματική αιτία του πολέμου του Κόλπου από την πλευρά των ΗΠΑ και της πλειοψηφίας των συμμάχων τους: «… η πρόσβαση μας στο πετρέλαιο του Κόλπου και η ασφάλεια των βασικών συμμάχων μας στην περιοχή είναι ζωτικής σημασίας για την εθνική ας ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Σύμφωνα με την NSD 26 της 2 Οκτωβρίου 1989 και την NSD 45 ής της 20 Αυγούστου του 1990 και σύμφωνα με την πάγια πολιτική μας, οι ΗΠΑ δεσμεύονται για την προστασία των ζωτικών τους συμφερόντων στην περιοχή, μέσω της χρήσης στρατιωτικής βίας εφόσον αυτό καταστεί αναγκαίο, έναντι της οποιασδήποτε δύναμης τα συμφέροντα της οποίας είναι εχθρικά προς τα δικά μας», βλ. Τσακίρης, σελ. 719.

28

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο ΔΟΕ ως συλλογικό σύστημα πετρελαϊκής ασφαλείας των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ, απέτυχε στην καταστατική του αποστολή, παρά τη σημαντική ευελιξία που απέκτησε θεσμικά, μετά την αναθεώρηση των όρων ενεργοποίησης των στρατηγικών του αποθεμάτων κατά την περίοδο 1984-1985. Μακροπρόθεσμα η αποδυνάμωση των καταναλωτικών μεριδίων του ΟΟΣΑ, (ως μέρισμα της παγκόσμιας ζήτησης έναντι χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία) σε συνδυασμό με την απροθυμία τους να συντονιστούν με την πολιτική στρατηγικών αποθεμάτων του ΔΟΕ, εκτιμάται ότι θα εξασθενίσει περαιτέρω τον δυνητικό ρόλο του οργανισμού στην διαχείριση μίας νέας ενεργειακής κρίσης65. Αυτή η εξέλιξη επιτείνει ακόμη περισσότερο την πολιτική πολυδιάσπαση των πετρελαιο-εισαγωγικών κρατών έναντι του ΟΠΕΚ και της ηγεμονικής λειτουργίας της Σαουδικής Αραβίας. Η τελευταία, με την πλεονασματική και μειωμένου κόστους δυνατότητα παραγωγής και την εφαρμοσμένη της βούληση και ικανότητα να αυξάνει τις εξαγωγές της για να μειώσει τις τιμές σε κρίσιμες στιγμές, φέρεται να έχει αναδειχθεί σε «ηγεμονικό ρυθμιστή/σταθεροποιητή» του παγκόσμιου συστήματος. Οι δυνατότητες του ΟΠΕΚ να καθορίζει τις τιμές και συνεπώς την τιμολογιακή σταθερότητα της παγκόσμιας πετρελαϊκής αγοράς, εξαρτάται σε τελική ανάλυση από τη Σαουδική Αραβία. Το Ριάντ λειτουργεί ως ο κυρίαρχος παράγοντας των αγορών, αποφασίζοντας στην πραγματικότητα την απόδοση του ΟΠΕΚ, στο βαθμό που καμία άλλη χώρα δεν μπορεί να το εξισορροπήσει». Ενδεχόμενη δυτική στρατιωτική επέμβαση κατά του Ιράν, εκτιμάται ότι θα έχει προβλήματα πολιτικο-διπλωματικής νομιμοποίησης μεταξύ όλων των μελών του ΔΟΕ και ισχυρών χωρών, που αντλούν το 50% των ενεργειακών τους εισαγωγών από τον Περσικό Κόλπο: Κίνα (46%) και Ινδία (άνω του 60%). Ωστόσο, έστω και αν υπάρξει κάποια πολιτική συμφωνία εντός του ΔΟΕ θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι, με δεδομένη την κατακόρυφη αύξηση των καθαρών τους εισαγωγών, οι ίδιες οι ΗΠΑ θα βρεθούν σε εξαιρετικά δυσχερή θέση, όσον αφορά στην ικανότητά τους να ηγηθούν σε περίπτωση σοβαρής κρίσης, ακόμη και εάν δεν την προκαλέσουν. Η καταλληλότερη ίσως αξιολόγηση για την αποδοτικότητα του ΔΟΕ κατά την εξεταζόμενη κρίση προέρχεται από τον πρώην Γενικό Γραμματέα του ΟΠΕΚ, Francisco Parra: «… ένα από τα σχετικώς διασκεδαστικά επεισόδια όλης αυτής της περιόδου ήταν η αδυναμία του ΔΟΕ να επιβεβαιώσει την ύπαρξη της κρίσης και να θέσει σε εφαρμογή τον έκτακτο μηχανισμό κατανομής των αποθεμάτων του... οι συντάκτες του καταστατικού του δεν μπορούσαν, με βάση την άψογη οικονομική τους λογική, να κατανοήσουν ότι οι τιμές θα μπορούσαν να διπλασιαστούν ή να τριπλασιαστούν χωρίς να συμβεί κάτι το δραστικό από την άποψη της τροφοδοσίας... Έτσι ο Οργανισμός που είχε ακριβώς δημιουργηθεί μετά την κρίση του 1973 για να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες μελλοντικές 65

Τσακίρης, σελ. 625.

29

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

εκρήξεις τιμών είχε αποτύχει στην πρώτη […] του δοκιμασία. [Απεδείχθη] μία ακόμη γραμμή Maginot»66. Ωστόσο από τα προηγούμενα, τις επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν σε επί μέρους σημεία του κειμένου και αξιοποιώντας τον κριτικό στοχασμό και τη σχολή του πολιτικού ρεαλισμού, δύναται να προκύψει μία νέα ανάγνωση της ίδρυσης και του ρόλου του ΔΟΕ, από μία μάλλον αιρετική σκοπιά. Αναλυτικότερα οι πιέσεις της Ουάσιγκτον προς τα δυτικά κράτη να συγκροτήσουν τον Οργανισμό, η άρνηση της Νορβηγίας να συμμετάσχει ως μέλος σ΄ αυτόν, οι αστοχίες στην αποστολή του, οι ανταγωνισμοί υπεροχής και ισχύος μεταξύ των Παγκόσμιων Δυνάμεων, η συσσώρευση των κερδών από τις πετρελαϊκές κρίσεις, διαμορφώνουν μία διαφορετική εικόνα. Ένα σκηνικό εκμετάλλευσης, αν όχι και πρόκλησης, από τις ΗΠΑ της υψηλής ανόδου των πετρελαϊκών τιμών, προκειμένου να ανακόψουν την Ευρωπαϊκή και την Ιαπωνική οικονομική μεγέθυνση, να αυξήσουν τα κέρδη των πετρελαϊκών τους ομίλων, να ισχυροποιήσουν το δολάριο.67 Το πετρέλαιο χρησιμοποιήθηκε ως ένα «έξυπνο όπλο», για την διατήρηση και την επέκταση της ηγεμονίας των ΗΠΑ. Σ΄ αυτό το πλαίσιο ο ΔΟΕ διαδραμάτισε το δικό του ρόλο: την αναχαίτιση του συντονισμού των Ευρωπαϊκών χωρών και την αδυναμία υιοθέτησης μιας Κοινής Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής. Όσο για τα αραβικά πετρελαιοπαραγωγά κράτη, αποκόμισαν προσωρινά χρηματικά κέρδη, τα οποία όμως δεν έλυσαν το Παλαιστινιακό πρόβλημα και την υπανάπτυξη των κοινωνιών τους, αλλά μάλλον μέσω της χρήσης του δολαρίου στο εμπόριο του αργού, των εξοπλισμών από την Ουάσιγκτον, της δημόσιας σπατάλης και των καταθέσεων σε δυτικές τράπεζες, στήριξαν την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ και τη συγκριτική τους υπεροχή στον παγκόσμιο καμβά ισχύος.

66 67

Τσακίρης, σελ. 653. Βλ. Καρκαζής και Βιδάκης 2014.

30

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΠΗΓΕΣ 

Βιδάκης Ιωάννης, Διδακτορική Διατριβή υπό εκπόνηση, (2015). «Η ασφάλεια ενεργειακών δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο: Ο Ρόλος της Τουρκίας», ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών.



Βιδάκης Ιωάννης, (2013). «Η διπλωματία της ενέργειας στον 21ο αιώνα - Ομιλία Χίλαρι Κλίντον», «Ελληνική Άμυνα & Τεχνολογία», τ. 44, Σεπτέμβριος 2013, σελ.

100-113.



Βιδάκης Ιωάννης και Μπάλτος Γεώργιος, (2013). «Ενεργειακή Ασφάλεια και Ελλάδα», Διπλογραφία, (κείμενα εργασίας), εκδ. ΔΥΡΟΣ.



Καρκαζής Γιάννης και Βιδάκης Ιωάννης, (2013). «ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ», «Ελληνική Άμυνα & Τεχνολογία», τ. 38, Μάρτιος 2013, σελ. 92-105.



Καρκαζής Γιάννης και Βιδάκης Ιωάννης, (2014). «Η Ενεργειακή Πολιτική των ΗΠΑ», «Ελληνική Άμυνα & Τεχνολογία», τ. 52, Μάιος 2014, σελ. 86-97.



Καρκαζής Γιάννης, Βιδάκης Ιωάννης και Μπάλτος Γεώργιος, (2010). «Γεωενέργεια – μια νέα ανάγνωση του κόσμου», κείμενο εργασίας, «Ελ. Άμυνα & Τεχνολογία», τ. 03, Απρ. 2010.



Falola Toyin, Genova Ann, (2008), «Η διεθνής πολιτική του πετρελαίου», (επιμ. μετάφρασης: Κάτια Τουρνά), εκδ. Παπαζήση, (The politics of the global oil industry, an introduction, 2008, USA).



Kapstein Ethan, (1990), «The Insecure Alliance: Energy Crises ad Western Politics since 1944», Center for International Affairs of Harvard University, Oxford University Press.



Krapels Edward, (1980), «Oil Crisis Management, Strategic Stockpiling and International Security», Johns Hopkins University Press.



Laurent E., (2008), «Πετρέλαιο, Αλήθειες και Ψέματα», εκδ. PLON 2006, (μετάφραση Ζαπώνης Δ.), εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες.



Levy Walter, (ed. by Conant, Melvin), (1982), «Oil Strategy and Politics, 19411981», Boulder: Colorado, Westview Press.



Μπακανάκης Σ., Λίτσης Μ., Καιταντζίδης Μ., (2010), «Πετρέλαιο», εκδ. Γαβριηλίδης.



Ντάλλης Σ., (2010), «Από τον Μπούς στον Ομπάμα. Η Διεθνής Πολιτική σε έναν κόσμο που αλλάζει», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.



Roberts Paul, (2005), «Το τέλος του πετρελαίου: Η πτώση της οικονομίας του πετρελαίου και η άνοδος μιας νέας ενεργειακής τάξεως», (επιμ. μετάφρασης: Πυ-

31

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

θαγόρας Μπίκος), εκδ. Πατάκη, (The end of oil: The decline of the petroleum economy and the rise of a ΝΕΟ, 2004, UK). 

Τσακίρης Θ., (2008), Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή με τίτλο: «Η Στρατηγική Σημασία του Πετρελαίου και του Φυσικού Αερίου για την Ασφάλεια των Μεγάλων Δυνάμεων από τον Α΄ Π. Π. έως και τη Μεταψυχροπολεμική Περίοδο», ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, Αθήνα.



Scott Richard, (1994), «Ιστορία του ΔΟΕ: τα πρώτα 20 έτη. Τόμος Ι: Προέλευση και Δομή», http://www.iea.org/media/1ieahistory.pdf



DOE - Fossil Energy: The Nation’s strategic Petroleum Reserves Strategic petroleum reserves – profile, available at http://fossil.energy.gov/programs/reserves/spr/



Yergin Daniel, (1992), «The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power», Simon & Schuster.



http://www.tovima.gr/world/article/?aid=340150



http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=156521



http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=177187



http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_13/11/2005_163087



http://www.virginia.edu/igpr/APAG/apagoilhistory.html



http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/ftc4.htm



http://www.engdahl.oilgeopolitics.net/History/Oil_and_the_Origins_of_World_ W/oil _and_the_origins_of_world_w.HTM



http://knowledge.allianz.com/en/globalissues/climate_change/climate_solutions /iea_gielen_climate_energy_technology_perspectives.html



http://www.iea.org/Textbase/subjectqueries/keyresult.asp?KEYWORD_ID=4139



http://www.ogfj.com/articles/2012/02/iea-recognizes-ascent-of-renewableenergy-market-with-new-report.html



http://www.globalwitness.org/library/heads-sand-governments-ignore-oilsupply-crunch-and-threaten-climate



http://www.iea.org/media/1ieahistory.pdf

32

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α΄ ΕΙΚΟΝΑ 1: Μεταπολεμική Σχέση Ευρώπης – ΗΠΑ68 Μία από τις πολλές αφίσες που εξέδωσε η Διοίκηση Οικονομικής Συνεργασίας, (Economic Cooperation Administration), μία κυβερνητική υπηρεσία των ΗΠΑ, που συστάθηκε το 1948 για την διαχείριση του Σχεδίου Μάρσαλ, για να προωθήσει το πρόγραμμα στην Ευρώπη.69

Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Marshall_Plan 68

Από την πλευρά της Ουάσιγκτον. Επισημαίνεται επίσης ότι όπως αναγράφεται στην αφίσα, όλη η περιστρεφόμενη φτερωτή του (αμερικανικού τύπου) ανεμόμυλου θα κινηθεί, σύμφωνα την στροφή της αστερόεσσας, (συνεπώς κεντρικός ο ρόλος των ΗΠΑ).

69 Δεν περιλαμβάνεται το Λουξεμβούργο με σημαία παρόμοια με της Ολλανδίας ενώ η σημαία του εδάφους της Τριέστης είναι λανθασμένη (μπλέ αντί κόκκινου φόντου).

33

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΕΙΚΟΝΑ 2: Τα κράτη – μέλη του ΔΟΕ Μόνο οι χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, μπορούν να γίνουν μέλη του ΔΟΕ. Εκτός από την Χιλή, την Εσθονία, την Ισλανδία, το Ισραήλ, το Μεξικό και τη Σλοβενία, όλα τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ είναι μέλη του ΔΟΕ. Υπάρχουν 28 μέλη:

ΚΡΑΤΗ – ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΔΟΕ Αυστραλία Αυστρία Βέλγιο Καναδάς Τσεχική Δημοκρατία

Νότια Κορέα Λουξεμβούργο Ολλανδία Νέα Ζηλανδία Νορβηγία Πολωνία Πορτογαλία Σλοβακία Ισπανία Σουηδία

Δανία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Ιαπωνία

Ελβετία Τουρκία Ηνωμένο Βασίλειο Ηνωμένες Πολιτείες

Πηγή: http://www.oecd.org/about/membersandpartners/

ΕΙΚΟΝΑ3: Οι Τιμές του Αργού, (1947-2011, σε δολ. του 2010)

Πηγή: http://www.wtrg.com/prices.htm

34

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΕΙΚΟΝΑ 4: Ο Χάρτης της Συμφωνίας της Ερυθράς Γραμμής (The Red Line Agreement)

Σημείωση: Αυτός ο χάρτης είναι μόνο για επεξηγηματικούς λόγους - η κόκκινη γραμμή σχεδιάστηκε ελεύθερα, χρησιμοποιώντας ως αναφορά τον χάρτη των ΗΠΑ, Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου, το «Διεθνές Καρτέλ Πετρελαίου», μία έκθεση για την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου, που υποβλήθηκε στην Υποεπιτροπή για τα Μονοπώλια της Εξεταστικής Επιτροπής για τις Μικρές Επιχειρήσεις, Γερουσία ΗΠΑ, (U. S., Federal Trade Commission, «The International Petroleum Cartel», staff report to the Federal Trade Commission submitted to the Subcommittee on Monopoly of the Select Committee on Small Business, United States Senate, Washington, U. S. Govt. Print. Off., 1952, σελ. 66).

35

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β΄ Πίνακας 1: ΔΟΕ και Ενεργειακά Γεγονότα ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

1961

Μετεξέλιξη του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) Α΄ Πετρελαϊκή Κρίση

1973-74

από 3 δολ. το βαρέλι το 1973 σε 12 δολ. το Δεκέμβριο και στα 20 δολ. το Μάρτιο του 1974 (αποτυχία αντίδρασης του ΟΟΣΑ)

Νοέμβριος 1974

Ίδρυση ΔΟΕ (ΙΕΑ) από μέλη του ΟΟΣΑ

1979-1980

Β΄ Πετρελαϊκή Κρίση από 14 δολ. το βαρέλι το 1978 σε 35 δολ. το 1981 (αποτυχία αντίδρασης των ΔΟΕ - ΟΟΣΑ)

Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1990

Πετρελαϊκή Κρίση από 17 δολ. το βαρέλι (τέλη Ιουλίου) σε 36 δολ. (τέλη Σεπτεμβρίου 1990) (αποτυχία αντίδρασης του ΔΟΕ )

1991

Α΄ αντίδραση του ΔΟΕ (απελευθέρωση μέρους στρατηγικών αποθεμάτων, κατά την διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου)

2005

Β΄ αντίδραση του ΔΟΕ (απελευθέρωση μέρους στρατηγικών αποθεμάτων, μετά τον τυφώνα Κατρίνα στις ΗΠΑ)

2008

Διαπραγμάτευση σε NYMEX (New York Mercantile Exchange) έκλεισε στα επίπεδα ρεκόρ των 145,29 δολ. το βαρέλι στις 3 Ιουλίου 2008

2011

Γ΄ αντίδραση του ΔΟΕ (απελευθέρωση μέρους στρατηγικών αποθεμάτων, για να αντισταθμίσει τη συνέχιση διακοπής του εφοδιασμού, ως αποτέλεσμα των συγκρούσεων στη Λιβύη)

36

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ (ΚΥΠΡΟΣ)

Επισημαίνεται ότι η αίτηση της Κύπρου για να γίνει μέλος του ΔΟΕ, απορρίφθηκε λόγω της αντίδρασης της Τουρκίας το 1995 και εξακολουθεί να απορρίπτεται κατά τον ίδιο τρόπο. Η Τουρκία άσκησε το δικαίωμα αρνησικυρίας κατά της συμμετοχής της Κύπρου στην έρευνα του ΟΟΣΑ, «Δάσκαλοι, Διδασκαλία και Μάθηση» τον Δεκέμβριο του 2005 και τον Απρίλιο του 2006, στο «Πρόγραμμα Εκπαιδευτικής Δόμησης», (Programme on Educational Building – PEB) του ΟΟΣΑ, στην έρευνα «Πρόγραμμα για την Αξιολόγηση Διεθνών Φοιτητών», (Programme for International Student Assessment - PISA), καθώς και στη συμμετοχή της Κύπρου (ως παρατηρητή) στην Επιτροπή Στατιστικής του ΟΟΣΑ. Ως αποτέλεσμα της τουρκικής αρνησικυρίας, η Κύπρος δεν μπορεί να γίνει μέλος του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) αφού πρέπει πρώτα να καταστεί μέλος του ΟΟΣΑ. Στις 02/03/2007 ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας, σε επιστολή του στον Γενικό Γραμματέα του ΟΟΣΑ Angel Guerria διατυπώνει την άρνηση της Αγκυρας να προσκληθεί ή να συμμετάσχει η Κυπριακή Δημοκρατία στον Οργανισμό. Ωστόσο σύμφωνα με συμπληρωματικό πρωτόκολλο από 14/12/1960 οι τότε Ευρωπαϊκές Κοινότητες συμμετέχουν μέσω εκπροσώπησης στον ΟΟΣΑ. Αυτό το «παράθυρο ευκαιρίας» ίσως θα πρέπει να αξιοποιήσει η Κύπρος70.

70

http://www.mfa.gov.cy/mfa/mfa2006.nsf/All/03D647235B4E3749C2257314003607E5?OpenDocument http://www.oecd.org/general/supplementaryprotocolno1totheconventionontheoecd.htm & http://www.iea.org/countries/membercountries/

37

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

38

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, Γιάννης Καρκαζής – Ιωάννης Βιδάκης

The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields.

Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy.

The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services in those articles, at national, European and international levels.

In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control.

The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

10, Feidiou str., 10678 ATHENS www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

39

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 32

Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

40

ISSN: 2407-9863